Midzynarodowa Norma Oceny Niepewnoci Pomiaru (Guide to Expression of Uncertainty in Measurements Midzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO)

RACHUNEK NIEPEWNOCI POMIARU

http://physics.nist.gov/Uncertainty Wyraanie Niepewnoci Pomiaru. Przewodnik. Warszawa, Gwny Urzd Miar 1999 H. Szydowski, Pracownia fizyczna, PWN Warszawa 1999 A.Ziba, Postpy Fizyki, tom 52, zeszyt 5, 2001, str.238-247 A.Ziba, Pracownia Fizyczna WFiTJ, Skrypt Uczelniany SU 1642, Krakw 2002

WSTP
W trakcie pomiaru uzyskujemy wartoci rnice si od przewidywa teorii. Gdy dowiadczenie staje si doskonalsze, niepewnoci pomiarowe malej. W oglnoci rozbieno midzy teori i eksperymentem zaley od: -Niedoskonaoci czowieka (osoby wykonujcej pomiar) -Niedoskonaoci przyrzdw pomiarowych -Niedoskonaoci obiektw mierzonych

Terminologia
Niepewno a bd pomiaru
W przypadku pojedynczych pomiarw stosujemy okrelenia:

Bd bezwzgldny: Bd wzgldny:

= x x0
=
x0

[wymiar x] [bezwymiarowe]

Gdzie x warto zmierzona, x0 warto rzeczywista

Niepewno
Bd pomiaru jest pojedyncz realizacj zmiennej losowej i nie wchodzi do teorii niepewnoci. W praktyce nie znamy wartoci rzeczywistych wielkoci mierzonych i szacujemy niepewnoci pomiarowe wynikajce ze statystycznych praw rozrzutu pomiarw. Niepewno jest parametrem zwizanym z pomiarem. Istotny jest rwnie problem niepewnoci przypisywanej wielkoci zoonej (wyliczanej ze wzoru fizycznego) y=f(x1,x2,...xn)

Podzia bdw
Wyniki pomiarw podlegaj pewnym prawidowociom, tzw. rozkadom typowym dla zmiennej losowej. Z tego wzgldu bdy dzielimy na: Bdy grube (pomyki) - eliminowa Bdy systematyczne - poprawki Bdy przypadkowe podlegaj rozkadowi Gaussa, wynikaj z wielu losowych przyczynkw, nie daj si wyeliminowa

Typy oceny niepewnoci

Typ A
Metody wykorzystujce statystyczn analiz serii pomiarw: wymaga odpowiednio duej liczby powtrze pomiaru ma zastosowanie do bdw przypadkowych

Typ B
Opiera si na naukowym osdzie eksperymentatora wykorzystujcym wszystkie informacje o pomiarze i rdach jego niepewnoci stosuje si gdy statystyczna analiza nie jest moliwa dla bdu systematycznego lub dla jednego wyniku pomiaru

Teoria niepewnoci maksymalnej

To podejcie zakada, e mona okreli przedzia wielkoci mierzonej x, w ktrym na pewno znajdzie si wielko rzeczywista. W zapisie

x x
gdzie x jest niepewnoci maksymaln nie posugujemy si rachunkiem prawdopodobiestwa.

Niepewno standardowa
Jest miar dokadnoci pomiaru uznawan za podstawow. Definicja mwi: Niepewno standardowa u jest oszacowaniem odchylenia standardowego. 1. Rezultat pomiaru jest zmienn losow, ktrej rozrzut charakteryzuje parametr zwany odchyleniem standardowym 2. Dokadnej wartoci odchylenia standardowego nie znamy. Niepewno standardowa jest jego niezbyt dokadnym oszacowaniem.

Niepewno u posiada wymiar, taki sam jak wielko mierzona Niepewno wzgldna ur(x) to stosunek niepewnoci (bezwzgldnej) do wielkoci mierzonej:

u ( x) ur ( x ) = x
Niepewno wzgldna jest wielkoci bezwymiarow i moe by wyraona w %

Rozkad normalny Gaussa

Gsto prawdopodobiestwa wystpienia wielkoci x lub jej bdu x podlega rozkadowi Gaussa
( x x0 ) 2 1 ( x) = exp 2 2 2

x0 jest wartoci najbardziej prawdopodobn i moe by ni n warto rednia

x=

x
i

(x)

n
1 0 0 5 10 15 20

x 0 = 15
=2 =5

jest odchyleniem standardowym 2 jest wariancj

25

30

W przedziale x0- < x < x0+ mieci si ok. 68% wszystkich pomiarw

Rozkad normalny Gaussa

(x)
3

x0=15 =2 =5

0 0 5 10 15 20 25 30

= u ( x) =

(xi x ) n ( n 1)

Prawo przenoszenia niepewnoci

Niepewno standardow wielkoci zoonej y=f(x1,x2,...xn) obliczamy z tzw. prawa przenoszenia niepewnoci jako sum geometryczn rniczek czstkowych

y y y uc ( y) = u( x1 ) + u( x2 ) + ... + u( xn ) x1 x2 xn
uc ( y ) ucr ( y ) = y

Przykad wspczynnik zaamania wiata

n = D /(d 1 d 2)
Z pomiarw D D, d1 d1 i d2 d2 Wyliczmy niepewno standardow n: n 1 = 2 2 2 n n n D d 1 d 2 d 1 + d 2 n = D + D n D d 1 d 2
d 1
2 2

( d 1 d 2) 2

1 D (d 12 + d 2 2 ) n = D + ( d 1 d 2) ( d 1 d 2) 2
D= 1.58 mm, d1= 1.26 mm, d2= 0.18 mm, n= 1.58/1.08= 1.46296293
n =

[0.01 / 1.08]

+ 1.58 /(1.08)

2 2

] (0.01

+ 0.02 2 ) = 0.01 0.9 + 9.5 = 0.03

Na wartoci D, d1 i d2 maj wpyw dokadnoci przyrzdw i statystyczny rozrzut pomiarw.

Metoda najmniejszych kwadratw Regresja liniowa

S 2 = [ y i (ax i + b )] = min
n i 2

60

40

f(x)=ax+b a=3.23, b=-2.08

f(xi) 20

yi

0 4 6 xi 8 10 12 14

blad gruby

16

Warunek minimum funkcji dwu zmiennych:

S 2 =0 a S 2 =0 b

Otrzymuje si ukad rwna liniowych dla niewiadomych a i b

a xi2 + b xi = xi yi a xi + bn = yi
Rozwizujc ten ukad rwna otrzymuje si wyraenia na a i b n xi yi xi yi a = W
2 xi yi xi xi yi b = W

W=

n xi2

( xi )

Z praw statystyki mona wyprowadzi wyraenia na odchylenia standardowe obu parametrw prostej:

a =

n n2

S2 W
2 i

b = a

x
n

Przykad zastosowania regresji liniowej y=ax+b

Prawo Hookea
1.0

x [m]
0.8

0.6

x0

0.4

0.2

x=F/k+x0 1/k=a=4.450.15, x0=b=0.4670.08

0.05 0.10 0.15 0.20

0.0 0.00

F [N]

Dopasowywanie waciwej funkcji

Model matematyczny musi pasowa do modelu fizycznego!!!
Przykad: prawo Ohma U=RI czyli Y=ax a nie y=ax+b Wyraz wolny b=0!
40

U [V]

y=ax czyli U=IR a= R= 2.0 0.2 [k]

20

0 0 2 4 6 8 10 12 14 16

I [mA]

Regresja liniowa jednoparametrowa

S2 =
2

[y
i

ax i ] = min

S =0 a
2 xi yi + 2a xi2 = 0

xi yi a = 2 xi

a =

n n2

[( ax
n i =1 n i =1

yi ) 2
2 i

[x