Cechy kokili: -dobre odprowadzanie ciepa(wkadki izolujce) -brak podatnoci formy odlewniczej -brak przepuszczalnoci Kokila-forma metalowa przeznaczona

do kilku lub kilkudziesiciu odleww najczciej wykonana ze stali perlitycznej Podzia odlewania: a)odlewanie do kokil <grawitacyjne> b)odlewanie do form wirujcych: -odrodkowe waciwe -prodkowe O wirowania formy pokrywa si z osi wirowania odlewu -pod cinieniem odrodk. c)odlewanie pod cinieniem(do formy cinieniowej) -niskim: 0,1-0,5 -rednim -wysokim 20-3,5 ty. atm.(z zimn komor, z gorac kom.) Rodzaj pokrycia: -bielida talkiem -czernida: zawierajce grafit, zwikszaj odprowadz. ciepa Czynniki wpyw. na jako i trwao kokili: -rodzaj mater. uyt. do budowy kokili -rodz. mater. odlewu -konstrukcje kokili i odleww -rodz. pokrycia ochronnego na powierz. wnki formy Warunki jakie musi spenia kokila przed zalewaniem: -oczyszczanie -pokrycie powok ochronn -podgrzanie wstpne Pokrycie powok ochronn zapewnia: -zabezpieczenie powierz. wnki formy przed bezporednim dziaania wysokiej temp. ciekego metalu -zabezpieczenie przed przywieranie metalu do powierz. wnki formy -moliwo regulacji szybk. krzepnicia odlewu przez nakadanie odpowiedniej warstwy pokrycia Odlewanie w kokilach w stosunku do odlewu z form piaskowych(jednoraz.) Wady :-ograniczona trwao, pracochonne i kosztowne jej wykonanie -znaczne naprenia odleww -wiksza wraliwo na zmiany parametrw odlewania -trudnoci w uzyskiwaniu odleww cienkociennych(odlew. do kokili) -wiksza niejednorodno wasnoci przekroju cianki odlewu Zalety :-dua dokadno wymiarowa odlewu -maa chropowato, dua czysto powierzchni -mae naddatki na obr. skrawaniem -dobra jako tworzywa-drobnoziarnisto struktury zapewnia db waci. mech. -dopuszczalne jest zwikszenie iloci domieszek np. elaza w st.. alum. -skrc. czasu obrbki cieplnej -ograniczenie wielkoci uk. wlewowego -ogr. obiegu masy rdzeniowej i zuycia formierskiej -wyeliminowanie obiegu skrzynek form. -wiksza wydajno na jednego pracownika -atw.mecha-ja i automat-cja procesu -stabilizacja procesu odlewania Stopy odlewnicze: kruche, za plastyczno, dbre wypenienie formy odlewnicz. a)stopy elaza: -eliwo(szare, sferoidalne),staliwo(wglowe, stopowe)-eliwo cigliwe(biae, czarne, perlityczne) b)st.metali nieelaznych: -st. miedzi(brzy, mosidze, cynowe)-st. cynku(z aluminium) st. oowiu(oyskowe) st. aluminium st. magnezu Temperatury topnienia:Cu-1083Al-660Mg649Ti-1668 Gsto:Cu-6,96Al-2,7Mg-175Ti-4,54[g/cm3] Piece elektryczne: ukowe i indukcyjne(najczciej spotykane s piece tyglowe) Podstawowe wasnoci odlewnicze stopw: lejno-zdolno metalu i stopw w stanie ciekym do wypenienia wnki formy odlewniczej i dokadnego odtwarzania zarysw odlewu skurcz-zmniejszenie linii. i obj. wymiarw materiau w wyniku krzepnicia, moe by swobodny lub hamowany(90%) skonno do tworzenia jam skurczowychspowodowana zmian obj. metalu skonno do tworzenia napre i pkni segregacja skurcz hamowany skurcz swobodny eliwo szare: 0,7-0,9 0,8-1 eliwo cigliwe: 0,8-1,5 0,8-2,5 l l = 0 m 100 o o --wzr na skurcz hamowany l
0

v1 -obj. pocz. v2 -obj. po odlaniu?

F Rm = r naprenia FC

Przepuszczalno

Fr -pole przekr.pkitego

V h p= Fp

Rm -wytrz. na rozci.z mat. ze rodk. prta

kraty w pobliu pkniecia

FC -pole calk. przekroju prta

eliwo biale:300Hb Sklad termopary: Ni-CrNi, Pt-RtPt, Fe-konstanten Stopy: aluminium, magnezu, tytanu Masa formierska:osnowa,lepiszcze,woda Podzia mas form. ze wzgl. na: -dobr skl. mas -rodz. tworzywa wlewanego do formy -stosowane przy formowaniu -konsystencja masy(sypkie, ciekle) -stan formy przed zalewaniem Waciwoci mas form.(okre. na znormalizowanych prbkach w cile okre. stopniu zgeszcz. W stanie wilgotnym ,wysuszonym, utwardz.) -wilgotno (il.wody w masie f. w = a 10 00 0 ) -wytrz.(masa f. podatna) -przepuszczalno -gazotwrczo -odporno na cieranie(osypliwo) -skonno do tworz. wad powierzchni surowej odlewu W proc. wytwarz. uwzgldnia si: -naddatki na skurcz odlewniczy -naddatki na obrbk skrawaniem -naddatki. techn., zaokrgl, pochylenia Metody okrelania wilgotnoci: -grawimetryczna(suszarka napromiennikowa) -chem.(masz. mo badania ci.+karbit) -fizyczna(parowanie wody) -jadrowa Wytrzymao mierzy si: -na cinanie(prbka walcowa50x50) -rozcig. (70h i 22,36 szer) -ciskanie(pr.walcowa r.50 i50h) -zginanie(Pr.172 dl, przekrj 22,3x22,3) Wytrzym. Mierzy si w 2 stanach: -wilgotnym(2,5-5%) -suchym(wysuszonym) Sposoby rcznego formowania odleww: -w skrzynkach staych i usuwalnych -w gruncie -z modeli uproszczonych -w rdzennicach Rodzaje formowania w skrz. formierskich: -w 2 skrz z modelu nie dzielonego -z obieraniem modelu niedzielonego -za pomoc faszywki i ksztatowej pyty modelowej -z modelu z wystajcymi czciami -z czci zwisajc (garbem) i rdzeniem -z modelu dzielonego w 2 i kilku skadnikach -w szerz usuwalnych -w stosach (pitrowo) -formowanie penej formy Formowanie z modelu nie dzielonego: 1. oczyszcz modelu; ustawienie modelu i wlewu na pycie podmodelowej
a b

V -objto H -wysoko -czas F- pole przekroju prbki p- cinienie, ktre stworzy si pod prbk Prbka 50mm x 50mm, walcowa Przepuszczalno zaley od: -wilgotnoci -wielkoci ziaren piasku -skadu chemicznego masy form Osypliwo:

rozluniajce np.: ywica mocznikowa, asfalt, dekstryna, a w przypadku mas rdzeniowych na odlewy eliwne : py wglowy, grafit i mka drzewna Szko wodne Roztwr krzemianw ziem alkalicznych, otrzymywane zazwyczaj przez stapianie krzemionki (SiO2) z wodorotlenkiem lub wglami Tworz si : Koloidalne uwodnione czsteczki tlenku krzemowego ; powstaje: el kwasu krzemowego ktrego zagszczenie nastpuj ze zmniejszeniem si iloci wody. Model pokrywamy czynnikiem oddzielajcym w formie oleju silnikowego lub mieszaniny oleju silnikowego i silikonowego.

S=

Q Q1 100% Q

Model odlewniczy-jest narzdziem sucym do odwzorowania wnki formy, ktra odtwarza zewntrzny ksztat przedmiotu (odlewu) Model odlewniczy wykonuje si na podstawie rys. konstrukcyjnego i modelowego, na ktrym uwzgldnia si: -paszczyzn podziau modelu -naddatki na skurcz odlewniczy-zwikszenie wymiarw liniowych modelu usuwa skutki skurczu

L=

lm lo 100% lm

2.
3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

10.

11. 12. 13. 14. 15. 16.

lm -wym. linowy modelu l0 -wym. liniowy

odlewu Powstawanie jamy skurczowej zaley od: Czynniki fizyko-chemiczne -skad chemiczny -zawarto gazw -wsplcz. rozszerzalnoci ciepl. -przewodno cieplna -stopie przegrzania Czynniki zwizane z form: -temp.formy -ukl .wlewowy -nadlewy -zmiany gruboci cianek Czynniki zwizane z zalewa.formy: -cinienie atmosferyczne -temp. formy odlewn. -szybko zalewania
V= v1 v2 100 o o obj. wzgl. jamy skurcz. v1

naoenie pustej skrz i pokrycie modelu pudrem form. nasianie sitem na model masy przymodelowej dopenienie skrz mas form. zagszczenie masy form ostrym kocem ubijaka zagszczenie ostatniej warstwy masy (nadmiar) pask stopk ubijaka zgarnicie nadmiaru masy listw odpowietrzenie zaformowanej skrz przez nakucie nakuwakiem odwrcenie skrz , wygadzenie paszczyzny podziaowej gadzikiem paskim; ustawienie modelu dobranej belki wlewowej naoenie pustej, grnej skrz form i pokrycie powierzchni podziaowej formy pudrem form lub piaskiem podziaowym ustawienie modelu wlewu gwnego; nasianie sitem masy nasypanie i zagszczenie masy w skrz zgarnicie listw nadmiaru masy ; uksztatowanie zbiornika wlewowego odpowietrzenie zaformowanej skrz; wyjcie modelu wlewu gwnego rozoenie caej formy przez zdjcie grnej skrzynki zwilenie wod (pdzel) masy wok obrysu modeli; odbicie modelu (pytka, motek, uchwyt) w zaformowanej dolnej skrz formy

-naddatki na obrbk skrawaniem uzyskuje si przez zwikszenie wymiarw Pochylenia i zaokrglenia odlewnicze Podzia modeli: -dzielone -niedzielone -porednie -bezporednie -uproszczone Przebieg powstawania modelu: -rys. konstrukcyjny -rys. surowego odlewu (rys. kontr.+ naddatki) -model drewniany(+ uwzg. naddatki na skurcz i obr skrawaniem) -rdzennica (skrz rdzeniowa) -rdze odlewniczy -forma odlewnicza -odlew z uk wlewowym Elementy uk wlewowego: -zbiornik wlewowy -wlew gwny -wlewy rozprowadzajce -wlewy doprowadzajce -wlewy oddzielajce (zatrz nieczystoci) -nadlewy Podprki rdzeniowe: -jednosupkowa - skrzynkowa- prosta ze skrzydekiem - skrzynkowa wygita ze skrzydekiem - sworzniowa z pytk pask Masy chemiczne utwardzone skadaj si z : -osnowy-spoiwa -wody Masy ze szkem wodnym maja najwiksze zastosowanie spord ogu mas ze spoiwami. S one mieszanin osnowy z roztworem szka wodnego, najczciej sodowego. Osnow stanowi gwnie pukane piaski kwarcowe, a niekiedy piaski cyrkonowe. Bardzo czsto masy zawieraj skadniki dodatkowe o szczeglnym przeznaczeniu jak mielony wgiel kamienny, torf, trociny, glina ogniotrwaa, dekstryna. Wyrnia si 3 podstawowe rodzaje: - szybko wice ( utwardzane co2) - samoutwardzalne cieke (CMS) - samoutwardzalne (SMS) Zalety stosowania mas formierskich ze szkem wodnym: - moliwo otrzymania odleww o cikich i duych gabarytach, nie wykazujcych uszkodze i odksztace , a take zaprsze i zapiaszcze - otrzymywanie form o stosunkowo duej wytrzymaoci i dobrej przepuszczalnoci - zmniejszenie pracochonnoci form i rdzeni Wady: - gorsza wybijalno odleww , zwaszcza rdzeni - maa podatno , co powoduje hamowanie skurczu odleww - dua przylepno do powierzchni mieszarek i urzdze transportowych Zastosowanie: - do wykonywania odleww staliwnych, eliwnych i ze stopw metali nieelaznych metodami odlewania do tradycyjnych form, form wykonanych wedug metody wytapianych modeli, a take do form skorupowych. Masy ze szkem wodnym utwardzane CO2 Okres czasu, przez ktry mona wykorzystywa mas do formowania zaley od moduu M uytego szka wodnego:

Utwardzanie masy nastpuje po przedmuchaniu jej CO2 i odprowadzeniu ewentualnego nadmiaru wody. Najlepsze waciwoci mechaniczne i najkorzystniejsz jako powierzchni otrzymuje si przy utwardzaniu mas poprzez owianie gorcym powietrzem wzbogaconym w CO2 lub gorcymi spalinami Zwikszenie wytrzymaoci masy nastpuje ze zwikszeniem zawartoci szka wodnego w masie, natomiast zmniejszenie wytrzymaoci nastpuje z zwikszeniem zawartoci wody w masie. Nadmierna zawarto wody w masie moe powodowa gotowanie formy podczas jej zalewania oraz powiksza moliwoci powstania innych wad np. naku i zapiaszcze. Masy ze szkem wodnym s mieszanin osnowy roztworem szka wodnego (spiwa) najczciej sodowego. Osnow stanowi najczciej pukane piaski kwarcowe, a niekiedy piaski cyrkonowe i silimanitowe. Masy te czsto zawieraj dodatkowe skadniki, takie jak: mielony wgiel kamienny, torf, trociny, glina ogniotrwaa, lepiszcze (glinka kaolinitowa), dodatki polepszajce wybijalno masy (py wglowy, grafit, py kokosowy, melasa, ywice syntetyczne, tlenek elaza) oraz wod Reakcje czenia:

Na 2 O 2 SiO 2 ( Na 2 Si 2 O5 )

szko wodne sodowe

Na 2 Si 2 O5 + Co 2 = Na 2 CO 3 + 2 SiO 2

nNa 2O mSiO 2 + xH 2O + nCO 2

nNa 2 CO 3 yH 2 O + mSiO 2 zH 2 O + ( z y z) H 2O

Technologia sypkich mas samoutwardzalnych (sms) - utwardzenie zachodzi w wyniku reakcji roztworu szka wodnego z krzemem metalicznym lub krzemianem wapniowym -zastosowanie oprcz osnowy kwarcowej i szka wodnego ; sproszkowanego elaza - krzemu lub wapno-krzemu - w wyniku podwyszenia temp masy podczas elowania nastpuje jej odwodnienie Zalety: -nie tworzy si wglan sodu, ktry pogarsza jako mas formierskich - lepsza wybijalno i ogniotrwao masy z utwardzonej Co2 Wady: Skonno do przyklejania si masy do modeli i rdzenia - maa wytrzymao masy w stanie wilgotnym Metod t mona wytwarza formy i rdzenie do produkcji odleww o rnych masach i rnych stopw sporzdzenie formy i rdzenie pokrywa si powokami ochronnymi spirytusowymi lub wodnymi. Masy formierskie Termoutwardzalne: Skad: -pukany piasek kwarcowy, tworzcy osnow masy 89-92% -ywica fenolowo-formaldehydowa, speniajca rol spoiwa 6-10% -urotropina jako utwardzacz 1% Skad masy rdzeniowej: Piasek kwarcowy 100% - ywica furanowa 1,5-3% -katalizator 5-25% w stosunku do masy ywicy Metod ta wykonuje si: czniki, kurki, zawory, odlewy dla przemysu motoryzacyjnego, odlewy aroodporne dla przemysu kotowego Piasek powlekany: -na gorco 150-200 C- ywica - na zimno- alkohol Metody wytwarzania skorupy: -metoda C ( Croninga) - metoda D ( Dieterta) grubo jest staa - metoda hot box

M = 1,0315 (1,5680 )
- dla M<2, masy wymagaj dugiego dziaania CO2 (brak wolnej krzemionki) - dla M>3, masy twardniej szybko, lecz wymagaj zwikszonej iloci spoiwa (szka wodnego), w przeciwnym razie wystpuje dua osypliwo - dla M<2,5 masy stosuje si gwnie do dugotrwaego formowania duych odleww - dla M>2,5 masy stosuje si do szybkiego formowania maych form i rdzeni Aby polepszy wybijalno odleww z form utwardzonych CO2 (szczeglnie rdzeni), wprowadza si do masy specjalne dodatki

17.

wyjcie modeli wleww doprowadzajcych i odlewu za pomoc uchwytu ; wykoczenie i oczyszczenie (narzdzia, miech) wnk formy 18. zoenie formy; ustawienie formy na podsypce z masy, obcienie i zalanie ciekym metalem Systematyka rdzennic: -RA rdzennice skrzynkowe -RB rdzennice ramkowe a) zwyke <otwarte, potwarte> b)zoone <z obejm> -RC rdzennice z pancerzem [m2/Pa*s]

% SiO 2 % Na 2 O( K 2O)