PYTANIE 5: Co to jest pienidz? Omw funkcje i rodzaje pienidza.

TEORIA PIENIDZA Model, ktry czy to co si dzieje na rynku dbr i usug z tym, co si dzieje na rynku pienidza. Literatura: Garbisz, Goachowski Elementarne modele makroekonomiczne.

M0
R

M1

Pienidz to uniwersalny ekwiwalent dbr (takie dobro, ktre mona wymieni na wszystkie inne dobra). Pienidzem posugujemy si tylko dlatego, e mu ufamy. EMISJI pienidza dokonuje Bank Centralny. W skutek emisji powstaj banknoty i bilony (maj fizyczn posta). Bank emisyjny moe by prywatny lub pastwowy. KREACJA pienidza- dokonuje jej system bankowy. W jej wyniku przyrastaj depozyty.

OZNACZENIA: G - Gotwka w obiegu poza bankowym R - Rezerwy gotwkowe banku D-Depozyty M0 - ilo pienidza, ktra zostaa wyemitowana przez bank centralny M1 ilo pienidza, ktra zostaa wykreowana przez bank centralny MIARY PODAY PIENIDZA: M0- baza monetarna (G+R), to ilo pienidza, ktra zostaa wyemitowana przez bank centralny. M1 depozyty avista + Gotwka w obiegu poza bankowym (ilo pienidza, ktra zostaa wykreowana przez bank centralny) M2 M1 + mae oszczdnoci (< ni 100 tys.$) M3 M2 + due oszczdnoci POPYT NA PIENIDZ: Istniej 3 motywy utrzymywania pienidza: 1. Transakcyjny pienidz potrzebny do zawierania transakcji kupna i sprzeday. 2. Spekulacyjny na rys. 3. przezornociowy - pienidz potrzebny na nieoczekiwane wydatki. Pienidz to powszechnie akceptowany towar, za pomoc ktrego dokonujemy patnoci za dostarczone dobra (rodek patniczy) lub wywizujemy si z zobowiza. Inaczej mwic jest to rodek wymiany. FUNKCJE PIENIDZA: 1. powszechnie akceptowany rodek patniczy (inaczej rodek wymiany) pienidz jest wymieniany za prac czy te inne dobra, usugi lub przeznaczony na spat dugw. Pienidz znacznie upraszcza proces wymiany. 2. jednostka rozrachunkowa jest to jednostka, w ktrej s wyraone ceny i prowadzi si rozliczenia. Jednostkami rozrachunkowymi bywaj na og jednostki, w ktrych jednoczenie dokonuje si pomiaru pienidza jako rodka wymiany. 3. rodek przechowywania wartoci (inaczej rodek tezauryzacji) poniewa mona go wykorzysta do dokonania zakupw w przyszoci. Innymi rodkami tezauryzacji s te

domy, kolekcje znaczkw pocztowych. Sia nabywcza pienidza w wyniku inflacji zmniejsza si dlatego istniej lepsze rodki przechowywania wartoci. 4. miernik odroczonych patnoci tj. funkcj jednostki rozrachunkowej w duszym okresie. RODZAJE PIENIDZA: Pienidz TOWAROWY: dobra o zastosowaniu przemysowym (tj. zoto) mog peni funkcj rodka wymiany. Jednak wymagao to posiadania ogromnych zasobw zota. Mniej kosztownym sposobem wytworzenia pienidza jest pienidz symboliczny. Pienidz SYMBOLICZNY to rodek patniczy, ktrego warto, czyli sia nabywcza, znacznie przewysza koszt jego wytworzenia lub warto jako towaru w innych ni pienidz zastosowaniach. Pienidz symboliczny ma nadany status prawnego rodka patniczego. Jego wytwarzanie jest moliwe tylko przez uprawniony podmiot. Pienidz BEZGOTWKOWY (I Own You): to rodek wymiany, ktrego podstaw jest wierzytelno przedsibiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej (np. wkad bankowy, ktry jest zobowizaniem banku wobec klienta).

PYTANIE 6: Wpyw sterowania przez bank centralny stop procentow na wielko wydatkw w gospodarce. Jaki jest cel takich dziaa banku centralnego? Bank centralny wpywa na wielko poday pienidza (to suma gotwki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkadw w bankach komercyjnych). Ale rwnie na popyt na pienidz. Polityka pienina prowadzona przez BC sprowadza si do wyboru optymalnej stopy procentowej. Stopa % oddziauje na wielko wydatkw konsumpcyjnych i inwestycyjnych (tworzc cznie mechanizm transmisyjny polityki pieninej). Pienidz i stopa % wpywaj na warto majtku GD, a tym samym na konsumpcj i globalny popyt majtku. Zmiana stopy % porednio wpywa na wielko majtku, a wic na wydatki. Zwikszenie stopy % spowoduje wzrost kosztu kredytu, a wic banki mniej poyczaj, wic konsumenci mniej wydaj. Nisza stopa % obnia koszt kredytu konsumpcyjnego, umoliwia GD zaciganie wikszych poyczek, wic wydatki konsumpcyjne rosn. W przypadku przedsibiorstw wysza stopa % to rwnie mniejsze wydatki na inwestycje ni w przypadku niszej stopy%. Przy wyszej stopie % musi by na tyle wysoka stopa zwrotu z inwestycji, aby pokrya koszt uzyskania kapitau, koszt alternatywny zaangaowanych funduszy. Im wysza stopa % tym mniejsze wydatki inwestycyjne. Bank centralny ma na celu prowadzi polityk pienin pastwa. Gwnym narzdziem jest wanie stopa procentowa. Pastwo moe prowadzi dwa rodzaje polityki: 1. Ekspansywn zwikszanie poday pienidza, co skutkuje zmniejszenie stopy procentowej (zmniejszenie ceny pienidza), to tzw. polityka taniego pienidza, 2. Restrykcyjn polega na zmniejszaniu poday pienidza, przesuwa si z pooenia SM1 do SM2. Skutkiem jest ZWIKSZENIE stopy procentowej, czyli zwikszenie ceny pienidza. (Polityka drogiego pienidza) Skutki ekspansywnej polityki pieninej: na rynku pienidza: cay ten cig wydarze to keynesowski MECHANIZM TRANSMISJI.
r2 r1 r SM1 SM2

DM - popyt na pienidz

Pastwo prowadzi ekspansywn polityk pienin, zwiksza poda pienidza, poda pienidza przesuwa si z pooenia SM1 do SM2. stopa procentowa zmniejsza si z r1 do r2. na rynku kapitaowym: Zmniejszenie stopy procentowej powoduje zwikszenie inwestycji I1 do I2. inwestycje rosn.
r2 r1 I1 I2 I r

Z tego przechodzimy do zagregowanej poday.

AD

AD2=C+I2+G+NX

AD1=C+I1+G+NX
I NO
45
0

Zaoenie: ceny s stabilne

Y1

Y2

W skutek ekspansywnej polityki pieninej zmniejszya si stopa %, zwikszyy si inwestycje. Funkcj AD przesuwamy w gr o przyrost inwestycji do pooenia AD2. skutkiem tego jest zwikszenie rozmiarw produkcji i dochodu z Y1 do Y2. Jak ronie poda pienidza, zmniejsza si stopa %, rosn inwestycje, ronie zagregowany popyt, a jak tak to i produkcja. Ale rzeczywisto nie jest taka prosta jak na rys. model ten ma zaoenie, e ceny s stabilne. Mechanizm transmisji ma rne ujcia, np. Friedmana.

PYTANIE 7: Rodzaje bezrobocia. Jak mona oddziaywa na zmniejszanie rnych rodzajw bezrobocia? Bezrobocie to odsetek siy roboczej , ktra nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako poszukujca pracy. Bezrobocie DOBROWOLNE wystpuje wwczas, gdy bezrobotni nale do zasobu pracy, lecz z wasnej woli nie chc podj Bezrobocie PRZYMUSOWE wystpuje wwczas, gdy ludzie chc pracowa za obowizujce stawki pac, lecz nie mog

pracy przy danym poziomie pacy. znale pracy. FRYKCYJNE minimalny, nieunikniony WYNIKAJCE Z NIEDOSTATKU poziom pracy bezrobocia (uomno, w spoeczestwie. POPYTU (keynesowksie, koniunkturalne) wwczas, jest gdy od faktyczna poziomu chwilowo produkcja mniejsza Tworz je osoby, ktre nie s zdolne do wystpuje osoby

pozbawione pracy zmieniajce zawd) produkcji potencjalnej. Do czasu STRUKTURALNE odzwierciedla dostosowania si pac i cen (tak aby niedopasowanie kwalifikacji siy roboczej do zapewni rwnowag dugookresow) rodzaju oferowanej pracy w warunkach spadek cznego popytu prowadzi do spadku zmieniajcego si popytu i produkcji. Jednak produkcji i zatrudnienia. Moe si zdarzy, firmy niechtnie przekwalifikuj starsze e popyt na prac spadnie. Zanim pace i osoby. Ale jest to konieczne, aby wrci do ceny dostosuj si do nowej sytuacji paca pracy za satysfakcjonujce wynagrodzenie. wynosi tyle co w stanie rwnowagi i Aby walczy z tym bezrobociem pastwo pozostaje poda na tym samym poziomie. powinno pomc si przekwalifikowa oraz Ale przedsibiorstwa chc zatrudni mniej zmniejszy lub skrci zasiki dla osb. Wystpi wic bezrobocie, ktrego bezrobotnych. przyczyn jest zbyt wolne dostosowywanie KLASYCZNE wystpuje wwczas, gdy si pac i cen. Pace musz spa by rynek pace utrzymuj si powyej poziomu powrci do rwnowagi. Gdy popyt powrci rwnowagi (w ktrym krzywe poday pracy i do poziomu dugookresowej rwnowagi popytu pracy si przecinaj). Moe by bezrobocie to zostanie zlikwidowane. To spowodowane dziaalnoci zwizkw przymusowe bezrobocie zmniejsza zatem zawodowych (pracownicy poprzez ZZ tempo wzrostu wynagrodze i tempo inflacji. opowiadaj si za wysz pac od pacy w Bank centralny obnia stopy % i zaczyna rwnowadze, tym samym powoduj spadek pobudza globalny popyt na dobra co zatrudnienia), albo okreleniem przez prawo powoduje wzrost popytu na prac. Siy wysokoci pacy minimalnej, co powoduje

utrzymanie pac na poziomie wyszym od rynkowe (dostosowanie pac trwaoby bardzo poziomu rwnowagi. Problem bezrobocia duga, nawet kilka lat, dlatego wana jest tu moe rozwiza zmniejszenie siy zwizkw interwencja pastwa. Zwikszajc popyt na zawodowych (wpyw pastwa na prawo prac (poprzez obnienie stp %) polityka pracy). gospodarcza jest w stanie zlikwidowa niewykorzystane zwikszy zdolnoci i produkcyjne, zwikszy produkcj

zatrudnienie. Obnienie podatku i skadek te moe doprowadzi do spadku bezrobocia. Rwnie inflacja ma wpyw na bezrobocie, bo zniechca przedsibiorstwa do podejmowania inwestycji, przez co zatrudnienie moe ulec zmniejszeniu.

PYTANIE 9: Omw gwne cechy modelu IS-LM. Jakie jest jego zastosowanie? Twrc szkoy Cambridge jest MARSHAL (1890). Skorzysta z dorobku wczeniejszych szkl i dokona drugiej syntezy (teoria rwnowag czstkowych). Rozwiny si dwa sposoby analizy tej syntezy: neoklasyczny (ucze Marshala Pigou 1927) i keynesowski (Keynes 1936). Te 2 analizy poczyy si w jeszcze jedn syntez myli ekonomicznej: to neoklasyczna synteza teorii keynesowskiej. To nic innego jak model IS-LM, ktr stworzy Hicks w 1937r. MODEL HICKSA Hicks stara si zatrze podziay midzy ekonomi klasyczn a keynesowsk. Pniej nazwano to syntez neoklasyczn. Cho chcia zaprzeczy teorii Keynesa to j spopularyzowa. MODEL IS-LM prezentuje rwnowag na obu rynkach (dbr i pienidza). Istnieje pewien punkt E bdcy jedyn kombinacj stopy % i rozmiarw dochodw, przy ktrej nastpuje rwnowaga na obu rynkach dbr i pienidza ZAOENIA: 1. W gospodarce istniej niewykorzystane zdolnoci produkcyjne (podejcie keynesowskie) 2. Rozmiary poday dostosowuj si do rozmiarw popytu (odwrcenie prawa Saya) 3. Przedmiotem analizy jest krtki okres (uwzgldnia tylko popytowe efekty wydatkw inwestycyjnych tj. mnonikowych, a nie podaowych) 4. Dostosowania maj charakter ilociowy ceny s stabilne (keynesowskie zaoenie) 5. Gospodarka jest zamknita brak wymiany z zagranic IS to taka prosta, ktrej kady punkt oznacza tak kombinacj stopy % i rozmiarw produkcji, przy ktrej mamy rwnowag na rynku dbr i usug. A rwnowaga oznacza, e zagregowany
r= ~ A

popyt

rwna

si

zagregowanej

poday.

IS

okrela

si

wzorem:

, gdzie r - rynkowa stopa %,

Y- rozmiary produkcji,

~ A - autonomiczne wydatki (niezalene od rozmiarw dochodw). To suma autonomicznych

wydatkw konsumpcyjnych,
~ ~ ~ ~ A = C + I +G

inwestycyjnych

i autonomicznych

wydatkw pastwa

- wraliwo inwestycji na zmian stopy %. 1 - mnonik, = 1 c(1 t ) , gdzie c-kracowa skonno do konsumpcji, t - stopa
opodatkowania dochodu podatkiem liniowym.
r

KRZYWA IS

r=
IS

~ A

y=ax+b
a =
Y

~ 1 A , b=

RYNEK PIENIDZA opisuje go krzywa LM LM to taka prosta, ktrej kady punkt stanowi tak kombinacj stopy % i rozmiarw dochodw, przy ktrej mamy rwnowag na rynku pienidza. Rwnowaga ta oznacza, e popyt na pienidz rwna si poday na pienidz. Wzr na LM r =
r

~ k 1 M Y Pc

, gdzie
k = 1 - to odwrotno szybkoci obiegu (zaley od tego v

KRZYWA LM
LM

nachylenie krzywej) - wraliwo spekulacyjnego popytu na pienidz na zmian stopy % ~ M nominalna poda pienidza Pc - przecitny poziom cen ~ M - realna poda pienidza
P c
k
1 ~ M

y=ax+b, gdzie a= , b= P c Nachylenie prostej LM zaley od k oraz od elastycznoci popytu na pienidz. Natomiast pooenie od poday pienidza. MODEL IS-LM Rwnowaga na obu rynkach (dbr i pienidza). MODEL ISr LM Punkt E istnieje jedyna kombinacja stopy % i LM rozmiarw dochodw, przy ktrej nastpuje rwnowaga E -rwnowaga na na obu rynkach dbr i pienidza. r1
obu rynkach IS

Y1

Jak dochodzi do rwnowagi przez gospodark, gdy nie ingeruje w to pastwo? LM jest rosncy, a IS malejcy.

1. w skutek np. szoku stan gospodarki jest taki: r1 i Y1. Jest to odlege od rwnowagi. W jaki sposb mechanizm rynkowy moe doprowadzi do przywrcenia stanu rwnowagi na obu rynkach? Te dostosowania przebiegaj jednoczenie na obu rynkach. Dla uproszczenia zakadamy, e zaczynaj si na jednym z rynkw. a. Zaoenie: dostosowania zaczynaj si na rynku dbr i usug: W punkcie MODEL ISr czerwonym zagregowany popyt rwna LM LM AD=AS si zagregowanej poday (mamy r1 P1 E rwnowag na rynku dbr). W punkcie P2 r3 P1 produkcja jest mniejsza od produkcji AD r2 w warunkach rwnowagi. Z IS P3 IS odczytujemy, e rozmiary AD to jest Y2. A rozmiary AS to Y1. Poda dostosowuje si do popytu (zgodnie z zaoeniami). Y1 Y4 Y3 Y2 Y Popyt wynosi Y2, wic produkcja wzronie. Gospodarka z punktu P1 przesunie si do P2, co powoduje wzrost rozmiarw produkcji. Ale mamy wci nierwnowag na rynku pienidza. Dla przypomnienia, zaleno r=
i , r-rynkowa stopa k

r r1 r3 P1

r2

P2

Y1

%, i- nominalne oprocentowanie obligacji, k - kurs obligacji. W sytuacji, gdy gospodarka jest nad krzyw LM podmioty maj za duo pienidza w stosunku do rozmiarw produkcji, wic bd kupowa obligacje, kurs obligacji bdzie rs, wic rynkowa stopa % bdzie si zmniejsza. Z punktu P2 przejdziemy do punktu P3. Uchwycilimy rwnowag na rynku pienidza, ale stracilimy na rynku dbr i usug. Teraz mamy r2 i Y2. eby powrci do rwnowagi na rynku dbr naleaoby zwikszy produkcj do Y3, bo takie s rozmiary AD przy stopie % r2. Produkcja powinna rosn, co bdzie wpywao na popyt na pienidz. zwikszenie rozmiarw transakcji, produkcji spowoduje zwikszenie popytu na pienidz, bo bdzie potrzeba wicej pienidza na obsug transakcji kupna-sprzeday. Jak bdzie rs popyt na pienidz podmioty bd sprzedawa obligacje. Kurs obligacji bdzie spada, a stopa % bdzie rosa, bdzie to wpywao na AD. AD=C+I+G. Jak ronie r to zmniejsza si popyt inwestycyjny. Wic ten popyt to ju nie Y3, ale mniejszy tj. Y4. Po LM pniemy si w gr i osigamy stan rwnowagi przy Y 4 i stopie MODEL IS % r3. LM LM b. Zaoenie: dostosowania zaczynaj si na rynku pienidza. Przy stopie % r1 i rozmiarach produkcji Y1 E podmioty maj za duo pienidza do obsuenia tak maej iloci transakcji kupna sprzeday. Podmioty bd kupowa obligacj, ich AD=AS kurs bdzie rs, to r bdzie spada. Z punktu P1 przejdziemy do IS punktu P2. uchwycilimy rwnowag na rynku pienidza. Mamy nierwnowag na rynku dbr i Y3 Y2 Y usug. Przy stopie % r2 rwnowaga na rynku dbr i usug jest przy Y2. Tutaj AD=AS. Poda dostosowuje si do popytu. Poda ronie. Produkcja ronie, ale bdzie si zmienia popyt na pienidz, bdzie si zwiksza. Podmioty bd sprzedawa obligacje, kurs obligacji bdzie spada, stopa % bdzie rosa. Wzrost r przeniesie si z powrotem na rynek dbr i usug. Wzronie r, zmniejszy si popyt inwestycyjny, zmniejszy si AD. Po LM poruszamy si w gr i dochodzimy do rwnowagi przy r3 i Y3.

Gospodarka sama moe doprowadzi do rwnowagi, jeli zostanie naruszona. Procesy dostosowawcze na rynku pienidza s zwykle bardzo szybkie, z kolei na rynku dbr i usug mog trwa miesicami, latami. Dlatego politycy gospodarczy mog chcie przypiesza proces dochodzenia do rwnowagi i proponowa rnego rodzaju polityki, ktre albo maj na celu przypieszy osignicie rwnowagi lub zmieni pooenie punktu rwnowagi.

PYTANIE 10: Wykorzystujc model IS-LM przedstaw moliwe skutki polityki budetowej/fiskalnej w gospodarce zamknitej. Wyrniamy 2 rodzaje POLITYK GOSPODARCZYCH, tj.: 1. 2. FISKALN polega na manipulowaniu wielkoci wydatkw pastwa i podatkami. PIENIN polega na wpywaniu na poda pienidza. Kad z tych polityki moemy podzieli na polityk: 1. EKSPANSYWN POLITYKA FISKALNA jest to zwikszanie wydatkw pastwa, bd zmniejszanie podatkw. 2. RESTRYKCYJN POLITYKA FISKALNA jest to zmniejszanie wydatkw pastwa, bd zwikszanie podatkw.
r

Ekspnsywna polityka fiskalna

Przyjmujemy, e pastwo prowadzi ekspansywn polityk fiskaln. Ze wzoru na IS wida parametr

LM

funkcji liniowej b =

~ A

r2 r1

~ IS z osi pionow. Jeli A ronie, bo rosn wydatki E pastwa G. to ten punkt przesuwa si w gr a IS w prawo. Uksztatowaa si nowa rwnowaga. IS2 Doprowadzio to do zwikszenia stopy % z r1 do r2 IS1 oraz dochodu z Y1 do Y2. Gdyby r nie wzroso to Y1 Y2 Y3 Y dochd zwikszyby si do Y3. Najwiksz zalet tego modelu jest to, e zwikszenie stopy % r powoduje ograniczenie mechanizmu mnonikowego. Gdyby stopa % nie wzrosa z r1 do r2 zadziaaby mechanizm mnonikowi i dochd wzrsby z Y1 do Y3. Pojawia si tu efekt wypychania, Paski LM ktry polega na tym, e zwikszenie r skuteczna LM wydatkw pastwa powoduje zmniejszenie prywatnych wydatkw r2 inwestycyjnych. Zmianie ulega struktura E r1 PKB, wiksz cz zajmuje sektor publiczny, a mniejsz sektor prywatny. IS2 Mamy tu do czynienia z ograniczeniem IS1 skutecznoci ekspansywnej polityki fiskalnej, Y2 Y3 Y1 Y polegajcej na zwikszaniu wydatkw pastwa. Ten efekt wypychania to jest Y3-Y2. O tyle mogaby by wiksza produkcja, gdyby nie nastpio zwikszenie stopy %. Od czego zaley skuteczno takiej polityki fiskalnej? Od pooenia LM i IS. Jeli jest stosunkowo paskie to jest ona skuteczna. Wzrost stopy % jest niewielki, to efekt wypychania te jest nieznaczny, przez co osigamy znaczcy przyrost dochodw. Niewielka skuteczno jest przy stromym LM.

. On okrela punkt przecicia

r r2 r1

Stromy LM NIEskuteczna
LM

Wspczynnikiem nachylenia dla krzywej LM jest . Skuteczno (wzrost dochodw) zaley od czynnikw, na ktre rzd nie ma wpywu. Nie mona wzorowa si na innych pastwach.
IS2 IS1

We wspczynniku k zaley od czynnikw instytucjonalnych, a beta od preferencji.

Y

Y1

Y2

Y3

SKUTKI DWCH EKSPANSYWNYCH

Ekspansja pienina i fiskalna

IS2 IS1

LM LM2

r2 r1

Y1

Y2 Y

POLITYK (PIENINEJ I FISKALNEJ) Mamy do czynienia z ekspansj fiskaln, rosn wydatki pastwa, IS przesuwa si w prawo. Gdy nie towarzyszya temu ekspansywna polityka pienina wystpowa efekt wypychania. Tutaj ronie poda pienidza (w wyniku ekspansywnej polityki pieninej) to podmioty nie musz sprzedawa obligacji, eby mie wicej pienidzy na zawarcie transakcji kupna/sprzeday, kurs obligacji nie spada, r nie ronie. Nie ma tu przesanki do wystpienia efektu wypychania. Jeli ekspansji fiskalnej towarzyszy ekspansja pienina to mona to tak zgra, by nie byo efektu wypychania, oraz eby w caoci osign efekt mnonikowi (przyrost dochodw wynikajcy z dziaalnoci mnonika przy niezmienionej stopie % r1).

PYTANIE 11: Wykorzystujc model IS-LM przedstaw moliwe skutki polityki pieninej/monetarnej w gospodarce zamknitej. EKSPANSYWNA POLITYKA PIENINA
r

Ekspansywna polityka pienina

E

LM LM2

r2 r1

IS Y2 Y1 Y

Pastwo zwiksza poda pienidza, maleje stopa%, rosn inwestycje, ronie AD i do AD dostosowuje si AS. Produkcja i dochd rosn z Y1 do Y2, STOPA % spada z r2 do r1. przesunicie LM w prawo spowodowane jest to zwikszeniem poday pienidza. Takie s skutki ekspansywnej polityki pieninej. Wg Keynesa w gospodarce moe wystpi puapka pynnoci. PUAPKA PYNNOCI
r DM

PULAPKA PLYNNOCI
SM SM2 SM3

r1 r2

DM popyt na pienidz, a SM poda pienidza. Mamy rwnowag na rynku pienidza przy stopie% r1. jeeli poda pienidza ronie do SM2 to spowoduje zmniejszenie stopy %. Ale Keynes uwaa, ze nie bdzie to postpowao cigle, gdy dalsze zwikszanie poday pienidza moe wystpi na poziomym odcinku popytu na pienidz. Nie powoduje to ju zmniejszenie r. Pozostaje ona cay czas na poziomie r2. A jeli tak to ekspansywna polityka pienina nie powoduje wzrostu produkcji. Ronie SM, zmniejsza si r, rosn inwestycje, ronie AD, ronie produkcja. Jeli wystpuje puapka pynnoci to ten mechanizm zostaje rozerwany, bo ronie poda pienidza, ale nie zmienia si stopa %. W tej sytuacji nie ma korzystnych efektw produkcyjnych (puapka ta wystpia w Japonii w latach 90).

Skuteczno polityki pieninej zaley te od nachylenia krzywej IS. Jeli IS jest paski to jest ona skuteczna, a jeli stromy- to skuteczno jest niewielka. Nachylenie IS zaley od wspczynnika a =
=
1 co do podatku liniowego nie jest tak atwo dokona zmian w systemie 1 c(1 t )

1 . Czy te czynniki zale od dziaa rzdu? Zauwamy, e

podatkowym. A kracowa skonno do konsumpcji to typowa zmienna dugookresowa, wyraajca preferencje do konsumpcji. Nie jest atwo to zmieni. Dlatego rzd do koca nie ma wpywu na te czynniki i na skuteczno polityki pieninej. PLASKI IS r skuteczna LM
IS1 E LM2 r

r2 r1

STROMY IS NIEskuteczna
IS1

LM LM2

Y1

Y2

r2 Y r1

Y1 Y2

r r2

r1

SKUTKI DWCH EKSPANSYWNYCH POLITYK (PIENINEJ I FISKALNEJ) Mamy do czynienia z ekspansj fiskaln, rosn wydatki pastwa, IS przesuwa si w prawo. Gdy nie towarzyszya temu Ekspansja ekspansywna polityka pienina wystpowa pienina i efekt wypychania. Tutaj ronie poda IS2 r fiskalna pienidza (w wyniku ekspansywnej polityki LM pieninej) to podmioty nie musz IS1 LM2 sprzedawa obligacji, eby mie wicej pienidzy na zawarcie transakcji E r2 kupna/sprzeday, kurs obligacji nie spada, r r1 nie ronie. Nie ma tu przesanki do wystpienia efektu wypychania. Jeli ekspansji fiskalnej towarzyszy ekspansja Y2 Y Y1 pienina to mona to tak zgra, by nie byo efektu wypychania, oraz eby w caoci osign efekt mnonikowi (przyrost dochodw wynikajcy z dziaalnoci mnonika przy niezmienionej stopie % r1). Ekspansja NIESPJNA POLITYKA GOSPODARCZA (EKSPANSJA fiskalna i restrykcja FISKALNA I RESTRYKCJA PIENINA) IS2 pienina LM Czyli rosn wydatki pastwa, a jednoczenie ograniczana IS1 jest poda pienidza. Mamy do czynienia z tak sytuacj, e LM2 dochd w ogle nie ronie. Ronie tylko stopa %. Jeeli E polityka jest niespjna, to moe si okaza, e nie osigniemy adnych korzystnych rezultatw gospodarczych.

Y1

W kocu lat 90 Balcerowicz ochadza gospodark. Taka sytuacja miaa te miejsce za rzdw Regana w USA. Czy w tym modelu mona znale uzasadnienie dla restrykcyjnej polityki pieninej? W tym modelu nie ma uzasadnie dla restrykcyjnej polityki pieninej i fiskalnej. W tym modelu jest zaoenie, e ceny s stabilne. W rzeczywistoci wystpuje inflacja. Pki co nie ma modelu, ktry by si nadawa do wszystkiego. Niespjno wystpuje gwnie wtedy, gdy polityk fiskaln prowadzi rzd, a pienin bank centralny.

PYTANIE 15: Opisz typowy cykl koniunkturalny w gospodarce i wyjanij jego mechanizm. Wraz ze zmian rzeczywistoci zmienia si teoria. Istnieje okoo 30 teorii cyklu. Cz z twrcw widzi przyczyny kryzysu poza gospodark a cz w gospodarce (regulacja rynkowa). Na rys. poniej trend jest rosncy (w dugim okresie produkcja ronie, eliminuje si krtkookresowe wahania) i s wahania koniunkturalne wok tego trendu. Obserwujemy szczyt i dno koniunktury. Przyjmuje si, e od szczytu do szczytu trwa jeden cykl koniunkturalny. Wyrnia si 4 fazy: kryzys, depresja, oywienie, rozkwit. 1) Kryzys zagregowana poda > zagregowany W popyt (ZS>ZD). gospodarce

wytwarza si wicej dbr i usug ni jest popyt na nie. Ten stan to oglne przesycenie (wg Malthusa) lub kryzys nadprodukcji (Marksa). Rosn zapasy, bo nie udaje si sprzeda czci produkcji. Przedsibiorcy zaczn zmniejsza wielko produkcji, co spowoduje zmniejszenie zatrudnienia i dochodu z pracy. I znowu zagregowany popyt zmniejszy si itp. Gospodarka wpada w ujemne sprzenia zwrotne. Gospodarka stacza si bardzo szybko. I tak dochodzi si do fazy depresji. 2) Depresja jak to si dzieje, e w fazie depresji gospodarka odbija si od dna i wchodzi na wysz ciek wzrostu? O tym decyduje rynek, jak? Kluczem jest stwierdzenie, e rne zmienne makroekonomiczne wahaj si z rn si. Najbardziej zmienne s inwestycje, a najbardziej stabilne s wydatki konsumpcyjne (je trzeba). Gdy produkcja spadnie poniej biecego poziomu konsumpcji to popyt z poda jest rwnowaony przez wyprzeda zapasw, a jak si zapasy skocz to dochodzi do sytuacji, e zagregowana poda jest mniejsza ni zagregowany popyt (ZS<ZD) (jestemy na dnie). Przedsibiorcy chcc zaspokoi popyt zwikszaj produkcj, zatrudnienie i w ten sposb rosn dochody z pracy, ronie popyt i znowu poda itd. W fazie kryzysu ceny spadaj (poda>popyt) i zyski. Niektre firmy bankrutuje, te o najwyszych kosztach produkcji. To model konkurencji kosztowej. Przetrwa ten, kto

generuje najmniejsze koszty. Spadaj ceny i pace. Gdy gospodarka odbije si od dna pojawia si oywienie. 3) Oywienie poda poda za popytem. Ale ceny i pace s na niskim poziomie. Pod koniec oywienia dochodzi do zwikszenia cen i pac. Pojawiaj si optymistyczne oczekiwanie do przyszoci, perspektywa zysku. Zaczyna si optymizm i inwestycje. Zatrudnia si wicej pracownikw, oni maj dochody, a wytwory ich pracy jeszcze nie wchodz na rynek dbr konsumpcyjnych. Oni gwatownie nakrcaj popyt na dobra konsumpcyjne, coraz szybciej ronie popyt, a za nim produkcja. Wchodzi si w faz rozkwitu. 4) Rozkwit stabilizuj si pozytywne oczekiwania, co do przyszoci. Gospodarka rozwija si, rosn zyski, przedsibiorcy inwestuj. Jak produkty z tych inwestycji dostan si na rynek po jakim czasie okae si, e nie ma tak duych dochodw, by je kupi. I znowu zaczyna si kryzys. Cech regulacji rynkowej jest kryzys, tak jest regulowana gospodarka. Przychodzi kryzys, ronie bezrobocie, traci gospodarka Marks proponowa zastpienie gospodarki rynkowej (cyklu koniunkturalnego) przez centralne planowanie. Wprowadzono polityk stabilizacyjn (keynes), ktra miaa na celu nie doprowadzenia do przegrzania gospodarki i nie doprowadzenie gospodarki do kryzysu. Skutek jest jak na rysunku niej, cykl 4 fazowy sta si 2 fazowym, gdzie gbokich zaama prawie nie ma, s pytkie recesje. Jest faza stagnacji i ekspansji. To wspczesny cykl koniunkturalny. Jednym z czynnikw, ktry moe powodowa cykl koniunkturalny s kryzysy finansowe.

PYTANIE 16: Przedstaw tzw. Krzyw Philipsa i dyskusj dotyczc zalenoci, jak opisuje. W 1958 r. prof. Philips wykaza zaleno midzy inflacj a bezrobociem. Jest to tzw. krzywa PHILIPSA. Powstaa na podstawie badania gospodarki Stopy zmian plac brytyjskiej w latach 1865-1955 r. nominalnych Krzywa ta wyraa odwrotn zaleno midzy stop inflacji w (w przyblieniu to stopa zmian pac nominalnych) a stop KRZYWA bezrobocia. Jak stopa inflacji ronie, to stopa bezrobocia si PHILIPSA zmniejsza i odwrotnie. Sugeruje to, e mona wybra odpowiedni polityk makroekonomiczn, a wic np. nisze bezrobocie kosztem wzrostu inflacji. Decydujc si 2% na okrelon polityk fiskaln i pienin, pastwo decydowao o wielkoci globalnego popytu w gospodarce, a U- stopa 2,5% 5,5% bezrobocia zatem take o poziomie bezrobocia. Przyrost globalnego popytu pociga za sob podwyk pac i cen, powodujc przypieszenie tempa inflacji, lecz zmniejszajc bezrobocie. Tak zaleno mona byo zaobserwowa w wielu krajach w latach 1865-1955. Jednak potem przyszy lata, w ktrych ta zaleno przestaa by zachowana. Zarwno inflacja jak i bezrobocie wynosiy powyej 10%. Krzywa Philipsa przestaa odpowiada faktom. Co stao si w latach 70, co zmienio postrzeganie zjawisk ekonomicznych? ROK Pastwo INFLACJA STOPA BEZROBOCIA 1964 USA Niska (1,5%) 5% 1970 Stopa inflacji i bezrobocia zmieniy si w jednym kierunku. Niezgodne z krzyw Philipsa. 1974 11% 5,5% 1980 13,5% 7% STAGFLACJA gdy jednoczenie mamy stagnacj gospodarcz i inflacj. SLAMFLACJA kryzys i inflacja. Monetaryzm Friedmana stworzy model krzywej Philipsa wspartej oczekiwaniami. Gdy nastpi kryzys keynesizmu (po kryzysie energetycznym), nastpi rozwj monetaryzmu. Friedman pisa prostym jzykiem. Dosta Nobla. MODEL KRZYWEJ PHILIPSA WSPARTY Stopa DLUGOOKRESOWA OCZEKIWANIAMI inflacji KRZYWA PHILIPSA i To kombinacja obu stp brytyjskich w latach 1964LRPC 1992. bn bezrobocie naturalne (naturalna stopa bezrobocia). 10% oczekiw . Jest tam, gdzie krzywa Philipsa przecina o poziom. W B Inflac. tym miejscu mamy dugookresow krzyw Philipsa. Jest 5% 5% oczekiw. pionowa, tzn. e w dugim okresie nie wystpuje Inflac. A zaleno miedzy dwiema stopami. Zielone linie to 0% oczekiw b- stopa . bn b krzywe krtkookresowe, odpowiadajce rnym Inflac. bezrobocia poziomom oczekiwa inflacyjnych. Charakter oczekiwa: to i oczekiwania adaptacyjne, powstae na podstawie rzutowania w przyszo przeszoci (przeduajc tendencj tak jak na rysunku).
t1 t2 t3 t4 t5 t

W ekonomii klasycznej s oczekiwania racjonalne. Znajdujemy si w punkcie A, gdzie stopa inflacji =0. Stopa bezrobocia =st. bezrobocia naturalnemu. Rzd uznaje, e ta stopa jest za wysoka, chce j zmniejszy, w zwizku z tym rzd prowadzi jak ekspansywn polityk gospodarcz. Spowoduje to, e po krtkookresowej krzywej Philipsa bdziemy porusza si w lewo. W punkcie B stopa bezrobocia zmniejszy si z bn do b. Ale inflacja ronie do 5%. Pionowa dugookresowa krzywa Philipsa pokazuje, e niezalenie od tempa inflacji w dugim okresie gospodarka powraca w kocu do naturalnej stopy bezrobocia bn.

PYTANIE 19: Wpyw oczekiwa na zachowania podmiotw gospodarczych. Hipoteza racjonalnych oczekiwa (LUKASA). Przekonania dotyczce przyszoci wpywaj na dzisiejsze zachowania. Przekonania takie z pewnoci oddziauj na popyt konsumpcyjny i inwestycyjny. Planowanie i podejmowanie decyzji przez podmioty gospodarcze wymaga dokonania przewidywa, co do przyszoci. Wane, aby si sprawdziy, aby bd szacowania by jak najmniejszy. Zgodnie z hipotez racjonalnych oczekiwa ludzie (przecitnie biorc) prawidowo przewiduj przyszo. Ale w rzeczywistoci mog si wydarzy rzeczy, ktrych nie mona przewidzie. Dlatego oczekiwania nie zawsze s prawidowe. Hipoteza racjonalnych oczekiwa utrzymuje, e ludzie potrafi wykorzystywa informacje, ktrymi dysponuj dzi, i nie formuuj prognoz, ktre okazay si ju w oczywisty sposb faszywe. Tylko zdarzenia naprawd nie do przewidzenia powoduj, e dzisiejsze prognozy mog si nie speni. Niekiedy ludziom zdarza si przeszacowa wpyw jakiego czynnika, czasami- nie doszacowa. Jakakolwiek jednak systematyczna tendencja do bdu jednego lub drugiego rodzaju zostanie zauwaona, co pozwoli skorygowa podstawy formuowania oczekiwa i otrzyma przecitnie biorcprawidowe prognozy. Teoria racjonalnych oczekiwa to hipoteza ekonomiczna sformuowana w latach 70. dwudziestego wieku wobec niesprawdzajcej si wtedy w problemach makroekonomicznych hipotezy oczekiwa adaptacyjnych. Zostaa po raz pierwszy zaproponowana przez amerykaskiego ekonomist Johna Mutha w 1961 roku[1] i rozpropagowana dziki pniejszym pracom Roberta Lucasa, Thomasa Sargenta i Neila Wallace'a. Teoria racjonalnych oczekiwa gosi, e podmioty gospodarcze podejmuj swoje decyzje w oparciu o wszystkie dostpne informacje o aktualnych uwarunkowaniach ekonomicznych oraz o potencjalnych skutkach tych decyzji. Posiadaj rwnie umiejtno wycigania wnioskw ze zdarze w przeszoci, co pozwala im przewidywa moliwe scenariusze wydarze w przyszoci. Twrcy tej teorii upatrywali niedopracowanie modelu Keynesa w potraktowaniu oczekiwa podmiotw gospodarczych jako wielkoci egzogenicznych, czyli bdcych poza gospodark. Powodowao to niepeny obraz gospodarki, gdzie widoczne s tylko konsekwencje zmian oczekiwa, a nie ich przyczyny. W opinii przedstawicieli szkoy racjonalnych oczekiwa polityka stabilizacyjna oparta na takim modelu prowadzia tylko do wzrostu inflacji. Teoria racjonalnych oczekiwa podaje w wtpliwo skuteczno angaowania si polityki gospodarczej w dynamizowanie wzrostu gospodarczego, gdy pastwo nie ma wpywu na trway wzrost zatrudnienia lub produktu. Twrcy tej teorii posuwaj si w swoich pogldach jeszcze dalej - uwaaj, e przeciwdziaanie recesji i bezrobociu poprzez stosowanie aktywnej polityki finansowej nie przynosi efektw, a pojawienie si bezrobocia nie wynika z niedostatecznego popytu. Szkoa racjonalnych oczekiwa sugeruje, e pastwo powinno dy do utrzymania stabilnoci cen oraz dziaa po podaowej stronie gospodarki, jednoczenie zastrzegajc, e nie powinno to zachodzi przy uyciu bezporednich decyzji podmiotw rzdowych, lecz dziki wypracowanym reguom, do ktrych podmioty gospodarcze bd miay zaufanie. Szkoa racjonalnych oczekiwa tym rni si od monentaryzmu, e inaczej widzi rol pastwa w gospodarce, gdy dopuszcza jego dziaania poprzez zarwno oddziaywanie na

rynek pieniny, jak rwnie rwnowaenie budetu, sterowanie wydatkami rzdowymi i cele realnego kursu walutowego. Krytycy tej teorii kwestionuj racjonalne oczekiwania jako wiarygodny model zachowania przedsibiorstw, twierdzc na podstawie bada empirycznych, e nie wszystkie podmioty zachowuj si w peni racjonalnie oraz e wiele z nich popenia cyklicznie te same bdy. Wynika to z faktu, e podmioty na og w optymalny sposb wykorzystuj tylko cz dostpnych informacji. Zwraca si te uwag na to, e nawet przy zachowaniu w peni racjonalnym istnieje miejsce dla aktywnej roli polityki rzdku, gdy cenowe i popytowe mechanizmy dostosowawcze nie zadziaaj na czas.

PYTANIE 22: Omw istot i podstawowe czci bilansu patniczego. 1. Pojcie bilansu patniczego zestawienie wszystkich rzeczywistych wpyww i wszystkich rzeczywistych wydatkw we wszystkich walutach obcych w cigu 1 roku. BP pokazuje to, co faktycznie wpyno i wypyno w walutach obcych, nie po przeliczeniu na zote. BP nie obejmuje tych transakcji, nalenoci i zobowiza, ktre nie zostay zrealizowane i rozliczone (jeeli zawarlimy transakcj w XII 2007, a rozliczymy w cigu p roku to ta transakcja bdzie elementem BP ale dopiero w nastpnym roku 2008, bo wtedy nastpi wpyw waluty obcej). Nalenoci i zobowizania pokazuje inny bilans bilans nalenoci i zobowiza. We wszystkich walutach przy czym dominuj transakcje w walutach w peni wymienialnych ($,, itd. to ceny rynkowe, wiatowe), ale zdarzaj si nieliczne np. z Kub, Kore Pn w walutach nie wymienialnych (ceny odbiegaj od cen rynkowych, witowych). 2. Struktura bilansu patniczego BP skada si z kilku podstawowych elementw: BILANS PATNICZY (BP): 1. Bilans obrotw biecych (BOB) 2. Bilans obrotw kapitaowych i finansowych (BOK) 3. Suma 1+2 Bilans patniczy -rwnowaga -deficyt -nadwyka _____________________________________________ 4. Sfinansowanie deficytu bd nadwyki BP -zmiany rezerw dewizowych Banku Centralnego, -zmiana rezerw zota monetarnego Banku Centralnego -zmiana kredytw Midzynarodowego Funduszu Walutowego. 3. Pojcie rwnowagi bilansu patniczego Suma 1+2 wiadczy o rwnowadze BP (moe by rwnowaga, nadwyka lub deficyt BP). 1+2=BP. Jeeli suma ta jest dodatnia to mamy nadwyk BP, a jeli ujemna to deficyt BP, jeeli suma jest rwna 0 to jest to rwnowaga BP. O rwnowadze nie koniecznie wiadczy rwnowaga BOB midzy eksportem a importem ( a take jako jej gwny skadnik -rwnowaga bilansu handlowego). Pojcie BP uwzgldnia przepywy walut obcych rwnie z tytuu transakcji czysto finansowych (te transakcje nawet dominuj, a nie eksport i import). Jeeli mamy w Polsce ujemne saldo bilansu handlowego, nadwyk importu nad eksportem, to wcale nie wiadczy to o zej sytuacji kraju, o czym wiadczy umacnianie si kursu zotego. Bo ten ujemny deficyt handlowy jest w zupenoci kompensowany innymi wpywami w walutach obcych, tj. kapitau czysto finansowego. Taka sytuacja jest te w USA. Nadwyka

importu nad eksportem wiadczy o sabej konkurencyjnoci naszego eksportu, mogoby by lepiej. Jeeli nie ma rwnowagi (stan ten jest bardzo rzadki), tylko deficyt (czciej) lub nadwyka (rzadziej). Pierwszy BP powsta w 18-wiecznej Anglii. Suma 1. Bilans obrotw biecych (BOB) i 2. Bilans obrotw kapitaowych (BOK) decyduje o rwnowadze bilansu patniczego (nie tylko obrotw biecych, ale wszystkich przepyww kapitaowych). Saldo bilansu obrotw biecych i kapitaowych informuje nas o trzeciej kolejnej pozycji tzw. sfinansowanie bilansu patniczego. Ta pozycja mwi, w jaki sposb (jeeli jest nadwyka lub deficyt bilansu patniczego) nastpuje przywrcenie do rwnowagi. Jeeli jest deficyt to automatycznie musz si znale jakie rda jego sfinansowania, a jeeli jest nadwyka to musi ona mie odzwierciedlenie w zmianach jakiej pozycji NBP. Deficyt moe by sfinansowany z rezerw (walutowych) dewizowych, ktre ma bank centralny (teraz s one dosy wysokie), albo jak nie ma rezerw to kredytami zagranicznymi (udzielonymi przez organizacje finansowe midzynarodowe) lub zmianami zapasw zota. Nadwyka odzwierciedla si we wzrocie rezerw dewizowych, albo we wzrocie zapasw zota, albo w zmniejszeniu zaduenia zagranicznego pastwa. Jeli jest nadwyka lub deficyt to musi by w jaki sposb sfinansowany, w czym musi si to wyrazi. Dlatego nastpn pozycj w BP jest zfinansowanie deficytu lub nadwyki. 4. Sposb sfinansowania nierwnowagi bilansu patniczego (deficytu lub nadwyki) Na czym moe polega sfinansowanie? Deficyt musi by pokryty, dokonuje si to automatycznie bez woli obywateli pastwa. To, w jaki sposb to zaley od woli wadz pastwa. Deficyt lub nadwyka BP ma odzwierciedlenie przede wszystkim w zmianach rezerw dewizowych banku centralnego. Oznacza to, e jeli jest deficyt to rezerwy dewizowe pokrywaj deficyt BP, w wyniku deficytu zmniejszaj si te rezerwy. Jeeli jest nadwyka rezerwy dewizowe banku centralnego rosn. Na marginesie: Napyw i odpyw walut obcych moe si przejawi we wzrocie rezerw lub ich spadku w bankach komercyjnych. Zasada: to, co jest nad lini to stanowi element ksztatujcy bilans patniczy, a to co pod lini to jest sfinansowanie BP. Zasada jest te taka: Pod lini s umieszczane te pozycje, ktre wyraane s w zmianach pozycji finansowej aktyww i tzw. instytucji oficjalnych (pastwowych) w tym wypadku banku centralnego, a nie sektora prywatnego. Banki komercyjne bd nad lini (oper line). Deficyt moe by take sfinansowany poprzez sprzeda zota monetarnego tj. te znajdujce si w banku centralnym, a jeeli jest nadwyka BP to ona moe mie odzwierciedlenie w przyrocie rezerw zota banku centralnego. Obecnie to ju prawie nie wystpuje, bo zoto w bardzo nie wielkim stopniu peni funkcj pienidza midzynarodowego i rezerw. Deficyt lub nadwyka BP moe by odzwierciedlona w zmianie

wartoci kredytw Midzynarodowego Funduszu Walutowego (jest to instytucja oficjalna, nie prywatna). Bo jeeli jest deficyt to pastwo (bank) moe zacign kredyt na sfinansowanie deficytu. A jeeli jest nadwyka to mona spaci kredyt lub ulokowa rodki na rachunku. Pozycja 1 i 2 tworzc bilans patniczy powinna by dokadnie rwna pozycji 4 ze znakiem przeciwnym. 1+2 stanowi 3 i ta warto z 3 musi si rwna 4 ze znakiem przeciwnym. Ale w praktyce tak nie jest. Pene zbilansowanie nie jest moliwe, wystpuj spore rnice sigajce nawet kilku mld $. Wtedy do pozycji 3 dodaje si jeszcze jedn pozycj: BDY I OPUSZCZENIA, ktra pozwala zbilansowa. Chodzi o to, e powinna ona by w miar moliwoci jak najmniejsza. Bilans jest zamieszczany w biuletynie informacyjnym NBP. Deficyt nie mona finansowa w nieskoczono, bo w kocu zabraknie tych rezerw dewizowych czy zota monetarnego. Deficyt BP musi by prdzej czy pniej doprowadzony do rwnowagi. Pojawia si nastpny problem instrumentw przywracania rwnowagi BP. GWNE POZYCJE BILANSU PATNICZEGO Bilans handlowy, a wic saldo przepyww towarw i usug. W ramach tego s pozycje: 1. towary (warto eksportu i importu) 2. wysyka towarw (obejmuje 3 grupy transakcji: fracht, ubezpieczenia i ubezpieczenia poza granicami) 3. inne: usugi transportowe -te dwie pozycje wiadcz o saldzie bilansu handlowego. Naley odrni pojcie salda bilansu handlowego, od szerszego pojcia salda obrotw biecych. Bowiem saldo o.b. obejmuje jeszcze nastpujce pozycje: 4. podre zagraniczne (dochody i wydatki z turystyki) 5. dochody i wydatki z inwestycji zagranicznych przedsibiorstwa inwestujce za granic maj z tego dochody, jeeli pastwa udzielaj innym pastwom kredyty, to s z tego odsetki (tj. dochody), jeeli s to inwestycje w lokaty, obligacje skarbowe zagraniczne czy inne papiery wartociowe, to one te przynosz dochody w formie odsetek. Te dochody s zaliczane w bilansie do obrotw biecych. Natomiast same lokaty, same przepywy kapitaw - inwestycje (nie dochody z nich) zaliczane s do bilansu obrotw kapitaowych. 6. inne towary, usugi, dochody inne a) rzdowe (przepywy dewiz zwizane z utrzymaniem placwek dyplomatycznych rzdowych, wydatki i dochody zwizane ze stacjonowaniem wojsk zagranicznych) i b) prywatne (gwna pozycja tu to dochody z pracy. Pozycja ta ronie nadal, sprzyja to aprecjacji kursu zotego, dochody z praw autorskich, z licencji) 7. transfery nieodpatne

a) rzdowe (to skadki, opaty, stypendia wypacane w walutach obcych) b) prywatne (przesyki emigrantw) BILANS OBROTW KAPITAOWYCH: Istniej podzia przepyww kapitaowych z punktu widzenia czasu: przepywy kapitaw dugoterminowych (to przepywy powyej 3 lat), rednioterminowych (przyjmuje si okres powyej roku do 3 lat) i krtkoterminowych (przepywy kapitau gorcego pienidza np. lokaty do 1 roku). Ten podzia ma istotne znaczenie ze wzgldu na analiz bilansu patniczego. Przepywy dugo- i rednioterminowe maj charakter stabilny. Pozycja krtkoterminowa wiadczy o niestabilnoci bilansu patniczego. Do bilansu obrotw biecych dodaje si te przepywy kapitau dugoterminowego i to ma wiadczy o rwnowadze bilansu patniczego. Jednak waniejszy jest podzia rodzajowy przepyww kapitaowych: 1. inwestycje bezporednie (w Polsce ma due znaczenie, corocznie ok. 12 mld euro- to napyw walut obcych spowodowany przez zakup przez cudzoziemcw polskich przedsibiorstw, bd wydatki w walutach obcych zwizane z zakadaniem w Polsce przedsibiorstw), 2. inwestycje portfelowe (zakup przez cudzoziemcw krajowych papierw wartociowych lub po stronie wydatkw zakup papierw wartociowych przez obywateli krajowych zagranic). W Polsce niestety coraz wicej inwestujemy zagranic, a coraz mniej inwestuj u nas (dlatego malej inwestycje portfelowe w Polsce). 3. inne (gwnie kredyty zagraniczne) to przede wszystkim kredyty udzielane przez banki zagraniczne krajowym przedsibiorstwom, ale mog to by take kredyty udzielane wzajemnie sobie przez przedsibiorstwa zagraniczne i krajowe. W Polsce zaduenie polskiego sektora prywatnego (przedsibiorstw) wynosi 65 mld euro, przy czym gro to zaduenia u innych firm zagranicznych. Zaduenie pastwa te jest wysokie 53 mld euro (ronie).

PYTANIE 23: Przedstaw skutki zmiany kursu walutowego na gospodark. Kurs walutowy to cena waluty jednego kraju wyraona w walucie innego kraju. Oznacza stosunek wymienny pomidzy walutami dwch krajw. Kurs walutowy jest dla gospodarki cen strategiczn, bo wpywa na ceny importowanych surowcw, kreuje struktur cen w caej gospodarce. Wyraa te dynamik i konkurencyjno danej gospodarki wzgldem innych gospodarek. Zmiana kursu walutowego moe by: Aprecjacja to zjawisko polegajce na umacnianiu si waluty krajowej. Deprecjacja to spadek kursu waluty krajowej. Obydwa zjawiska maj charakter rynkowy. Jeli zmiany kursu s wynikiem decyzji administracyjnej wadz walutowych wtedy mwimy odpowiednio o rewaluacji (wzrost kursu waluty krajowej) i dewaluacji (spadek). Przykad wpywu zmiany kursu waluty na: EKSPORTUJEMY MIED: Kurs 2PLN/USD 2,5PLN/USD 2,5PLN/USD 1:1 Wolumen eksportu 100 100 200 Cena w PLN 10 PLN 10 PLN 10 PLN Cena w USD 5$ 4$ 4$ Warto w PLN 1.000 z 1.000 z 2.000 z Warto eksportu w USD 500$ 400$ 800$

2)deprecjacj a 3) wzrost wolumenu 4)Aprecjacja

100 10 PLN 10 $ 1.000 z 1.000$ 30 10 $ 300$ Ad. 2) Za 1 USD pacimy wicej z. Deprecjacja kursu nie miaa wpywu na cen PLN. Deprecjacja waluty krajowej zmniejsza ceny dbr eksportowanych (krajowych) wyraonych w walucie zagranicznej, poprawia cenow konkurencyjno eksportu. Ad. 3) W wymianie towarowej najwaniejszym czynnikiem jest cena, oprcz jakoci, nowoczesnoci itd. Skoro cena w USD spada to wzronie popyt na mied, wic wolumen eksportu wzronie. Deprecjacja kursu waluty powoduje wzrost wpyww w walutach obcych z tytuu eksportu. Jeeli zwiksza si eksport, to zwiksza si te krajowa produkcja na eksport, wzrasta zatrudnienie w sektorze, co wpywa na wzrost dochodu narodowego. Ad. 4) Waluta podlega aprecjacji (umocnieniu). Za 1 USD pacimy 1 PLN. Aprecjacja kursu waluty krajowej podnosi ceny dbr krajowych wyraonych w walucie zagranicznej, tym samym pogarsza cenow konkurencyjno eksportu. Krajowe towary s teraz za granic duo drosze, dlatego spadnie popyt. Powoduje to pogorszenie bilansu handlowego.

Ad. 5) Skoro popyt spadnie, to zakadamy, e sprzedamy teraz mniej tj. 30 TON. Tak wic aprecjacja powoduje zmniejszenie wpyww w walutach obcych. Spowoduje to spadek popytu, produkcji, zwikszenie bezrobocia. Zmusza do obniki kosztw, eliminuje eksport najmniej efektywny. IMPORTUJEMY SAMOLOTY: Kurs 2PLN/USD 2,5PLN/USD 2,5PLN/USD 1:1 Wolumen eksportu 2 2 1 1 4 Cena w PLN 100 PLN 125 PLN 125 PLN Cena w USD 50 $ 50 $ 50 $ Warto w PLN 200 z 150 z 125 z Warto eksportu w USD 100$ 100$ 50$

2)deprecjacj a 3) spadek wolumenu 4)Aprecjacja

50 PLN 50 $ 50 z 50$ 50 PLN 50 $ 200 z 200$ Ad. 2) Deprecjacja kursu zotego do 2,5, spowoduje, e wzronie cena w PLN. Wic deprecjacja powoduje wzrost cen dbr importowanych wyraonych w walucie krajowej. Pogarsza cenow konkurencyjno dbr. S drosze. Jeli rosn ceny dbr importowanych, rosn ceny dbr krajowych, wic nasila si inflacja w kraju. Ad. 3) Spadnie popyt na import. W wyniku wzrostu cen w PLN kupimy ju tylko 1 samolot, a nie 2. Powoduje to spadek wydatkw w walutach obcych na import. Powoduje to popraw salda bilansu handlowego. Jest to zjawisko korzystne, ale powoduje wzrost inflacji krajowej. Ad. 4) Aprecjacja spowodowaa spadek cen dbr importowanych wyraonych w walucie krajowej. Dobra importowane staj si coraz tasze. Cena dbr krajowych, ktra jest oparta na dobrach importowanych te spadnie. Zatem hamuje inflacj wewntrzn. Zwikszy si popyt na import. Ad. 5) W wyniku spadku cen zwikszy si import. Zakadamy, e kupujemy 4 samoloty. Aprecjacja powoduje wzrost wydatkw dewizowych w walutach obcych, bo ronie popyt na dobra importowane, s nisze ceny w kraju. Ale powoduje to te spadek wpyww w walutach obcych. Pogarsza to saldo ilansu handlowego. Deprecjacja, czy te dewaluacja (oficjalna obnika kursu) poprawia saldo bilansu handlowego, i jeli ten ma duy udzia w bilansie patniczym, to poprawia bilans patniczy. Aprecjacja pogarsza saldo bilansu handlowego. Aprecjacja kursu szkodzi eksportowi, a zwiksza import. Ma te 1 wan zalet dla banku centralnego, tzn. hamuje wzrost cen importowanych i wzrost cen wewntrznych (inflacja wewntrzna). Dziki aprecjacji (obecnie stosowanej w Polsce) mona hamowa inflacj wewntrzn. Jest ona, bowiem instrumentem

polityki antyinflacyjnej. Tu jest ta sprzeczno bardzo trudna do rozwizania dla NBP. Bo aprecjacja szkodzi eksportowi, bo obnia ceny w walutach zagranicznych i te nasze towary staj si coraz mniej konkurencyjne zagranic (wyraone w walutach obcych). W Polsce mamy tzw. pynny kurs zotego, ktry podlega nieustannym zmianom pod wpywem mechanizmw rynkowych. Te wahania dochodz nawet do kilku procent w cigu dnia. Te zmiany nie powoduj kryzysu walutowego, w duszej perspektywie one si jako kompensuj, ale jednak kierunek zmian kursu walutowego jest okrelony i jest to aprecjacja kursu zotego.

PYTANIE 24: Przedstaw rne ujcia kursu walutowego nominalny, realny, oparty na parytecie siy nabywczej. Kurs walutowy nominalny to taki do obliczenia, ktrego nie uwzgldnia si stopy inflacji. Nominalny kurs walutowy definiuje si cen waluty krajowej wyraonej w walucie obcej. Realny kurs walutowy uwzgldnia cen i zmian ceny (inflacje) w dwch krajach. Jest to iloraz ceny koszyka towarw krajowych wyraonej w walucie krajowej do ceny analogicznego koszyka towarw zagranicznych przemnoony przez aktualny kurs wymiany. Realnie deprecjonuje si waluta kraju z nisza inflacja, a realnie aprecjonuje si waluta kraju z wysza inflacja (uwaga: przy zaoeniu, e nominalny kurs wymiany jest stay). Realny kurs walutowy Jest to koszt dbr zagranicznych wyraony w dobrach krajowych, okrelony jako nominalny kurs walutowy uwzgldniajcy ceny krajowe i zagraniczne. Innym sowy miara kursu skorygowanego tak, aby uwzgldni rnice poziomw cen pomidzy krajem a zagranic (R.Hall, J.Taylor 1997, s.354). Istnieje rwnie alternatywna definicja realnego kursu walutowego, ktra mwi, e jest to wzgldna cena dbr importowanych do eksportowanych. Natomiast jego odwrotno - stosunek cen dbr w eksporcie i w imporcie stanowi krajowe terms of trade. Definicja ta przyjmuje i wszystkie dobra s wymienne co oznacza, e rwnowaga wiatowa wyznacza realny kurs walutowy (M.Burda, C,Wyplosz 1995, s.225). Realne kursy walutowe mog by wykorzystywane do pomiaru konkurencyjnoci kraju. Realny kurs walutowy jest to nominalny kurs walutowy skorygowany o zmiany poziomu cen krajowych i cen za granic. Jest on miar relatywnej ceny dbr krajowych wzgldem dbr zagranicznych, gdy ceny te s wyraone we wsplnej walucie. Za pomoc realnego kursu walutowego mona mierzy konkurencyjno midzynarodow. Wzrost realnego kursu walutowego oznacza spadek konkurencyjnoci gospodarki krajowej na rynku wiatowym. Ujcie kursu walutowego w oparciu o parytet siy nabywczej odpowiada na pytanie, jak ciek musiaby poda nominalny kurs walutowy, aby moga by utrzymana staa wysoko realnego kursu walutowego. Kurs oparty na parytecie siy nabywczej- cieka zmian nominalnego kursu walutowego, ktra pozwala utrzyma na staym poziome konkurencje midzynarodow. W krajach, w ktrych wystpuj wysza stopa inflacji ni u ich konkurentw powoduje deprecjacj nominalnego kursu walutowego. Natomiast w krajach, w ktrych inflacja jest nisza bdzie nastpowa aprecjacja kursu. (parytet stosunek wymienny 2 lub wicej walut, wzajemne powizanie ich wartoci) -Kursy walutowe dostosowuj si do cieki parytetu siy nabywczej tylko w duszych okresach

PYTANIE 30: Przedstaw gwne bariery wzrostu gospodarczego. W procesie wzrostu gospodarczego napotykamy na przeszkody, bardziej lub mniej trwae. Mniej trwae tzn. wystpujce przejciowo s najczciej efektem wadliwego zaprojektowania czy zaplanowania przedsiwzi gospodarczych, albo skutkiem nieprzewidzianych okolicznoci. Natomiast te przeszkody, ktre maj charakter bardziej obiektywny, s trudniejsze do przezwycienia, s bardziej trwae i nazywane s barierami wzrostu gospodarczego. BARIERY WZROSTU GOSPODARCZEGO To rnego typu ograniczenia i przeszkody wystpujce w procesach wzrostu gospodarczego w jakim okresie czasu, ktre maj charakter obiektywny, s do trwae i trudne do przezwycienia, tym samym hamuj wzrost gospodarczy. W literaturze ekonomicznej wymienia si najczciej nastpujce bariery wzrostu gospodarczego: Instytucjonaln Strukturaln Kosumpcyjn Siy roboczej Surowcow ywnociow Handlu zagranicznego Technologiczn Ekologiczn Wrd barier istotn cho tylko poredni rol odgrywaj bariery psychiczne czy te psychospoeczne. Z przesanek spoeczno - ekonomicznych wynikaj bariery: Konsumpcyjna Siy roboczej Surowcowa ywnociowa Handlu zagranicznego Barier konsumpcji stanowi ograniczenia rozwojowe, bdce wynikiem obnienia poziomu konsumpcji kosztem wzrostu inwestycji. Ujawniaj si one w sytuacji, w ktrej wpyw spadku wydajnoci pracy na produkcj, wynikajcy z obnienia poziomu konsumpcji, okazuje si wikszy od wzrostu produkcji uzyskanej z dodatkowych inwestycji zrealizowanych kosztem obnienia poziomu spoycia. Bariera siy roboczej wystpuje w sytuacji braku owej siy roboczej. Moe mie wymiar ilociowy, kwalifikacyjny i alokacyjny. W wymiarze ilociowym wystpuje w sytuacji penego zatrudnienia, przy szybszym przyrocie nowych miejsc pracy w stosunku do przyrostu ludnoci zdolnej do pracy. W wymiarze kwalifikacyjnym bariera siy roboczej wystpuje wtedy kiedy struktura zawodowa zatrudnionych przestaje odpowiada strukturze istniejcego lub nowo wprowadzonego aparatu wytwrczego. W wymiarze alokacyjnym przejawia si nierwnomiernym jej rozmieszczeniem terytorialnym i sektorowym. Bariera surowcowa wie si z dostpnoci do zasobw do zasobw bogactw naturalnych i

ich wykorzystaniem. Jest wynikiem ich wystpowania w niedostatecznych ilociach lub nieopacalnoci ich pozyskania. Wynika przede wszystkim z niedorozwoju bazy surowcowej. Bariera ywnociowa dotyczy ona zarwno ogranicze produkcji rolniczej, jak i ogranicze zaopatrzenia spoeczestwa w ywno. Ujawnia si ona w caym obszarze gospodarki ywnociowej. Jej poziom i skuteczno zaley w duej mierze od czynnikw przyrodniczych. Bariera handlu zagranicznego wyznacza konkurencyjno danej gospodarki na rynku wiatowym, co jest zwizane z ksztatowaniem wskanika relacji zmian cen towarw eksportowanych do zmiany cen towarw importowanych. Pogarszanie si tego wskanika oznacza zaostrzenie tej bariery. Przyczyny pojawienia si bariery handlu zagranicznego to: -Niezdolno gospodarki danego kraju do wyprodukowania wyrobw o takim standardzie, ktry umoliwiby im wejcie na konkurencyjny rynek wiatowy oraz otrzymanie korzystnych cen. Ograniczone zdolnoci patnicze pastwa. Bariera strukturalna jest ograniczeniem natury technicznej i dotyczy historycznie uksztatowanej struktury aparatu wytwrczego oraz niedoskonaej podzielnoci czynnikw wytwrczych. Wyraa si ona przede wszystkim daleko idc niemonoci przestawienia struktury aparatu wytwrczego, tym samym poszczeglne jego czci okazuj si by niedostosowane do zamierzonej struktury produkcji. Charakteryzuje j rwnie maa elastyczno aparatu wytwrczego. Bariera technologiczna jest ograniczeniem majcym swoje rdo w poziomie osignitego postpu naukowo - technicznego. Wie si praktycznie ze wszystkimi wewntrznymi barierami rozwojowymi. W najwikszym stopniu jest zwizana z barier strukturaln. Bariera organizacyjna to ograniczenie moliwoci penego i racjonalnego wykorzystania aparatu wytwrczego oraz pozainwestycyjnych czynnikw wzrostu dochodu narodowego. Zwizana jest z charakterem organizacji produkcji i pracy, planowaniem i zarzdzaniem, a take kwalifikacjami kadr kierowniczych. Powstaje w sytuacji zej organizacji i niskiej kultury pracy, powodujc nieefektywne wykorzystanie nowoczesnych maszyn i urzdze produkcyjnych. Bariera instytucjonalna to ograniczenia rozwojowe wywoane niedostosowaniem organizacyjnych form stosunkw spoecznych i ekonomicznych do wymaga postpu naukowo - technicznego i technologicznego. Przejawia si przestarza struktur organizacji systemu kierowania i zarzdzania gospodark narodow oraz niewaciwym podziaem kompetencji i uprawnie poszczeglnych jego ogniw do podejmowania okrelonych decyzji gospodarczych. Bariera ekologiczna ma odrbny charakter. Stanowi j zbir czynnikw ograniczajcy rozwj gospodarczy o charakterze naturalnym, to jest przyrodniczo - klimatycznym. Wie si z ograniczon wydolnoci naturaln, to jest ze zdolnoci do regeneracji utraconych skadnikw i neutralizacji skadnikw obcych. Przekroczenie granic tej wydolnoci moe spowodowa olbrzymie straty gospodarcze, a w skrajnych sytuacjach nawet zagrozi egzystencji czowieka. Do barier wzrostu gospodarczego zaliczy rwnie trzeba barier psychiczn jeli jest ona odnoszona do czowieka jako pojedynczej jednostki w szerszym znaczeniu mamy do czynienia z barier psychospoeczn jeli jest ona odnoszona do grup spoecznych. S one wane ze wzgldu na rang przedsibiorczoci w procesach gospodarowania. Ich istot jest poddawanie si przez czowieka ewentualnie grup ludzi pewnym stereotypom mylenia, ograniczeniem wyobrani i mylenia, a take zmniejszeniem wiary we wasne siy. Zjawiska ogranicze rozwizywania pewnych problemw, w tym gospodarczych w psychice czowieka s wywoywane zwykle lkiem i reakcjami obronnymi przed skutkami podejmowanych dziaa. Ich konsekwencja jest niewykorzystywanie obiektywnych

moliwoci dziaania jednostek i grup spoecznych w zakresie posiadanej wiedzy, potencjalnych zdolnoci, dowiadcze zawodowych, istniejcych moliwoci technicznotechnologicznych potencjau produkcyjnego a take moliwoci ekonomicznych poszczeglnych podmiotw gospodarczych. Wskazane i scharakteryzowane bariery wzrostu gospodarczego mog si ujawnia pojedynczo lub funkcjonowa zespoowo. Niektre z nich wzajemnie potguj swoj si, inne za s wzgldem siebie neutralne.

Bariery wzrostu gospodarczego

Bariery rozwoju gospodarczego s bardzo zrnicowane w zalenoci od: osignitego poziomu rozwoju, historycznie uksztatowanego sposobu i poziomu ycia ludnoci, powierzchni i zaludnienia kraju, pooenia geograficznego, zasobnoci w bogactwa naturalne, tradycji wytwrczych i kulturalnych, kierunkw specjalizacji produkcji i usug, udziau w midzynarodowym podziale pracy i innych. Bariery rozwoju grupowa mona wedug rnych kryteriw. Z reguy wyodrbnia si 4 gwne aspekty rozwoju gospodarczego: polityczny, spoeczny, techniczny i przyrodniczy.

Bariery polityczno-ekonomiczne

bariera ustrojowo-ideologiczna bariera braku stabilizacji wewntrznych stosunkw politycznych bariera politycznego podziau wiata bariera instytucjonalno-organizacyjna

Bariery spoeczno-ekonomiczne

bariera demograficzna bariera konsumpcji (pacy realnej) bariera infrastruktury spoecznej

Bariery techniczno-ekonomiczne

bariera rzeczowej struktury aparatu wytwrczego bariera surowcowo-materiaowa i energetyczna bariera infrastruktury technicznej

Bariery przyrodniczo-ekonomiczne

bariera ekologiczna bariera zasobw naturalnych bariera ywnociowa

Bariery rozwoju gospodarczego

Gwne bariery rozwoju gospodarczego:

Brak konkurencyjnoci wobec produktw midzynarodowych i nowych rynkw. Moe on wynika z niewystarczajcych nakadw na badania naukowe, wdroenia

nowych technologii i ksztacenie spoeczestwa. W takiej sytuacji produkty krajowe nie s konkurencyjne - przegrywaj z lepszymi produktami zagranicznymi. Zbyt niskie inwestycje w gospodark. Wie si to cile ze zbyt maym kapitaem wasnym oraz z brakiem pomysu na zachcenie obcego kapitau do inwestowania w gospodark krajow. Spirala inflacyjna. Wystpuje najczciej w sytuacji, gdy w gospodarce rosncemu popytowi towarzyszy zarwno wzrost produkcji, jak i wzrost cen. Wzrost popytu globalnego prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu realnego dochodu narodowego. Wwczas rozkrca si spirala inflacyjna, w ktrej pace goni ceny, a ceny rosn wskutek wzrostu pac i wzrostu kosztw wytwarzania.

PYTANIE 32: Optymalny wybr konsumenta model krzywych obojtnoci. Konsument, przy danym ograniczeniu budetowym, stara si osign max moliwy poziom uytecznoci. Spord moliwych koszykw dbr osigalnych przy danych dochodzie konsument wybiera ten, ktry daje mu najwysz satysfakcj. Jak ju wspomniano, konsumenta ogranicza wysoko osiganego dochodu. T ograniczenie budetowe opisuje rne koszyki (kombinacje) dbr, ktre s dostpne dla konsumenta. Kombinacje te zale od 2 czynnikw: wysokoci dochodu i od cen dbr. Model przedstawiajcy optymalny wybr konsumenta obok krzywych obojtnoci musi zawiera te lini budetow. Nachylenie linii budetowej informuje, jak ilo jakiego dobra x1 mona powici, aby w to miejsce zakupi inne dobro x2. nachylenie to zaley od stosunku cen obu dbr. Jeli relacja ta wynosi 1:1 (cola i sok kosztuj po 2 z) to konsument musi powici 1 col, aby kupi dodatkowo 1 sok. Punkty lece powyej linii budetowej s nieosigalne. Poniej linii cz dochodu pozostaaby nie wydana. Linia ta przedstawia warunki rynkowe (dochd i ceny), w ktrych dziaa konsument. Istotny te jest problem gustw.

X2

m/p2

X2*

u=7 u=5 u=4 u=3 u=2

Konsument potrafi uszeregowa koszyki dbr wg poziomu satysfakcji, tj. uytecznoci (satysfakcja z posiadania dobra). Poza tym konsument woli mie wicej ni mniej. Warto wspomnie o kracowej stopie substytucji, ktra informuje z jakiej iloci dobra x1 musi zrezygnowa konsument, jeli chce zwikszy o 1 liczb dobra x2, nie zmieniajc cznej uytecznoci. Gusty konsumenta ujawniaj malejc kracow stop substytucji, gdy

dodatkowe jednostki dobra x1 mona pozyskiwa kosztem iloci dbr x2, przy staej sumie uytecznoci (10 posikw i 5 filmw, chtnie zrezygnuje z 4 posikw na korzy dodatkowych filmw, ale jakby jedzenia mia za mao, nie zrezygnowaby). Krzywe uytecznoci wygldaj jak hiperbole. Preferencje konsumenta jawi nam si poprzez map krzywych obojtnoci. Krzywa ta obrazuje wszystkie kombinacje 2 dbr dajce konsumentowi tak sam sum uytecznoci. Krzywa ma nachylenie ujemne, bo konsument nie moe nabywa wikszej iloci dwch dbr i zwiksza sw uyteczno. Zgodnie z prawem malejcej stopy substytucji kada krzywa ulega spaszczeniu w miar przesuwania si w prawo. Konsument wspina si na coraz wysze poziomy zadowolenia, uytecznoci, satysfakcji. Przemiesza si coraz wyej od krzywej u2 do np. u7. Konsument spord koszykw wybiera ten, ktry daje mu max uyteczno. Wybierze punkt lecy na linii budetowej, w ktrym linia styka si z krzyw obojtnoci. Bo w tym punkcie linia budetowa nie osignie wyszych krzywych obojtnoci. Punkt stycznoci to koszyk optymalny. Bo konsument wybierze najlepszy z koszykw, spord ktrych go sta. Punkt taki maksymalizuje uyteczno, poza tym w tym punkcie nachylenie linii budetowej jest takie samej co nachylenie krzywej obojtnoci. W wyniku zmiany dochodu linia budetowa przesunie si rwnolege, przy zwikszeniu w gr. Powoduje to zwikszenie popytu na kade z tych dbr, jeli ceny pozostae bez zmian. Zmiana ceny powoduje obrt linii budetowej wok punktu z pocztku ukadu wsprzdnych. Wyprowadzenie wzoru na OPTYMALNY KOSZYK PREFERENCJI konsumenta typu Cobba-Douglasa.

PYTANIE 33. Elastyczno cenowa i dochodowa popytu jako narzdzie analizy zachowania konsumentw na rynku produktu. Cenowa elastyczno popytu mwi o wpywie zmian ceny na ilo nabywan danego dobra. Badania decyzji nabywczych pojedynczych konsumentw wykazuj, i zmiana ceny danego dobra moe wywoa rne reakcje poszczeglnych nabywcw. Jeeli dokonamy analizy zmian w wielkoci zapotrzebowania na skutek spadku ceny np. o 10%, okae si, e w zalenoci od charakterystyki produktu i nabywcy reakcja moe by rnie nasilona. Podobnie z Elastycznoci dochodowa popytu jest miara, ktra informuje nas o tym ,w jaki sposb zmiana dochodw ludnoci ma wpywa na wielko popytu na dane dobro. Elastyczno cenowa popytu to miernik siy reakcji popytu na zmian ceny (def.: stosunek wzgldnej zmiany wielkoci popytu (zapotrzebowania na dane dobro) do wzgldnej zmiany jego ceny). Przykad: Jeeli wzrost ceny o 1% zmniejsza wielko zapotrzebowania o 2% to mwimy o elastycznoci -2. Jeeli mamy do czynienia z wysok liczb ujemn mwimy o wysokiej elastycznoci, analogicznie przy maej mwimy o niskiej elastycznoci. Przewanie elastyczno cenowa zmienia si, gdy przesuwamy si wzdu krzywej popytu. Popyt nazywamy elastycznym gdy jego elastyczno cenowa jest mniejsa od -1, nieelastyczny gdy warto jest w granicach -1 a 0. Rys. S S P S S

D D

Popyt nieelastyczny

Popyt elastyczny

Wykorzystanie elastycznoci cenowej: - do ustalenia o ile naley podnie cen, aby zlikwidowa nadwyk popytu nad poda. Co stanowi o tym, czy elastyczno jest wysoka, czy niska? Jeeli np.: posiadanie telewizora, stanowi istotny cel dla badanej grupy wtedy nawet relatywnie due zmiany ceny nie wpyn na jej decyzj o zakupie. Gdyby jednak dobro to byo traktowane jako kaprys elastyczno byaby dua.

Z punktu widzenia ekonomii, za najwaniejsze jest , czy atwe jest zastpienie tego dobra innym dobrem o podobnej funkcji, a relatywnie mniejszej cenie. Rodzaj elastycznoci popytu zaley gwnie od charakteru danego dobra. Czyli elastyczno cenowa popytu w poszczeglnych przypadkach zaley od pewnych czynnikw okrelajcych ten charakter towaru. Wyrniamy nastpujce determinanty elastycznoci popytowej: 1. stopie dostpnoci substytutw ze wzgldu na dziaanie poznanego ju efektu substytucyjnego, atwiej rezygnujemy z zakupu droejcego dobra w warunkach powszechnej dostpnoci dbr zastpczych; tak wic dostp do substytutw powoduje wysz elastyczno cenow popytu. 2. czas- zauwamy, i czsto w warunkach ogranicze czasowych nasze akcje s zakcone (nie pene); oznacza to i do penej reakcji potrzebujemy wicej czasu; tak wiec w dugim okresie nasz popyt staje si bardziej elastyczny cenowo. Jeeli uwzgldni jednak zjawisko tzw szoku cenowego, moe si okaza i w krtkim okresie nasze reakcje na przykad na wzrost ceny s bardzo ywe, w duszym czasie szok przemija. 3. udzia wydatkw na badane dobro w wydatkach globalnych konsumenta naturalnie 10% wzrost ceny papieru toaletowego wywoa sabsze reakcje ni 10% wzrost ceny pojazdw. 4. rodzaj dbr - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny ni na dobra luksusowe 5. poziom ceny towaru - im wyszy poziom ceny, tym elastyczno jest wiksza Przykady: Wzrost cen papierosw o 5% - prawdopodobny spadek popytu 1% (niska elastyczno) Bliska zeru elastyczno cenowa popytu obserwowana bya podczas szoku naftowego w 1973. Konsumenci w krtkim okresie nie byli w stanie jej zastpi, dlatego byli gotowi zapaci w zasadzie kad cen. Std popyt nie spada. Elastyczno dochodowa popytu analogicznie, czyli miernik zalenoci popytu a zmianami poziomu dochodu ludnoci. Elastyczno dochodowa popytu jest miara, ktra informuje nas o tym ,w jaki sposb zmiana dochodw ludnoci ma wpywa na wielko popytu na dane dobro. Mierzony si j w procentach czyli o ile procent zmieni si popyt na dane dobro wskutek procentowej zmiany wielkoci dochodu. Popyt moe by wzgldem dochodw: * sztywny popyt na dane dobro nie zmienia si pod wpywem zmian dochodw; * proporcjonalny popyt na dane dobro zmienia si w takim samym stopniu, w jakim zmieniaj si dochody ludnoci, * elastyczny procentowe zmiany popytu s wiksze ni procentowe zmiany dochodw. Elastyczno dochodowa popytu mwi przedstawia zmiany dochodu nabywcy na ilo nabywan danego dobra. Przyjmujemy, e nie mona oszczdza. Zakadamy niezmienno ceny danego dobra oraz innych dbr. Zakadamy, e wraz ze wzrostem dochodu ronie popyt na rne dobra. Oczywicie w rnym stopniu. Efekt zmiany krzywej popytu polega na jej przesuniciu w gr lub w d. Dobra normalne (zwyke) charakteryzuj si dodatni elastycznoci dochodow popytu. Dobra niszego rzdu maj ujemn elastyczno dochodow. Dobra wyszego rzdu maj elastyczno dochodow wysz od jednoci. (mercedes)

Dobra pierwszej potrzeby (niezbdne) maj elastyczno dochodow nisz od jednoci. Wykorzystanie: - do badania zmian popytu konsumpcyjnego pod wpywem zmian dochodu. Na przykad dla rnych gazi. Wzrost dochodw o 15% oznacza spadek popytu na papierosy 0 7,5%, wzronie natomiast popyt na napoje alkoholowe. Oznacza to skrajnie inne perspektywy dla firm z tych bran. To samo dotyczy krajw, kontynentw, grup spoecznych itd. Takie prognozy bd wykorzystywane przy podejmowaniu przez przedsibiorstwa decyzji inwestycyjnych, planowaniu przez pastwo wpyww budetowych z podatku od sprzeday. Elastyczno dochodow popytu wykorzystuje si do prognozowania zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego zachodzcych pod wpywem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu zamonoci. rda: Begg

PYTANIE 34: Efekt skompensowanego.

substytucyjny

dochodowy.

Funkcja

popytu

To narzdzia analizy sposobu podejmowania decyzji przez konsumenta oraz efektywnoci polityki oddziaujcej na sytuacj gospodarstwa domowego. Krzywa popytu skompensowanego to pojcie wynika z faktu dopasowania dochodu do zmian cen, tak, aby pozostawi niezmienny poziom uytecznoci konsumenta (rekompensata w postaci wyszego kieszonkowego dla studenta) Funkcja skompensowanego popytu Wyprowadzilimy wielko popytu na dane dobro jako funkcj jego ceny przy staym dochodzie i staych cenach pozostaych dbr, ale pozwalajc uytecznoci zmienia si. Konsument w kocu znajduje si na innej krzywej obojtnoci dla kadej zmiany ceny. (rys.8.1).

Kompensacja zmiany ceny Przyjmijmy teraz, e po kadej zmianie ceny dochd konsumenta jest dostosowywany w taki sposb aby utrzyma go na tej samej krzywej obojtnoci, na jakiej znajdowa si przed zmian ceny. (rys. 8.2). Ta zmiana dochodu okrelana jest mianem kompensacji wywoanej zmian ceny.

Optymalne wybory konsumpcji po kompensacji Jeeli wyznaczymy ciek optymalnych wyborw x po kompensacji (xc) na wykresie ilustrujcym problem maksymalizacji uytecznoci, przy xc na osi poziomej i px na osi pionowej, to moemy wyprowadzi odwrotny wykres wielkoci popytu na X jako funkcj px utrzymujc uyteczno i py jako stae i pozwalamy dochodowi zmienia si. ( xc* = xc* px ;U, p y ). Jest to funkcja popytu skompensowanego na X (rys.8.3).

Krzywe popytu skompensowanego zawsze maj nachylenie ujemne. Poniewa optymalna warto xc musi znajdowa si na krzywej obojtnoci, ktra jest wypuka wzgldem pocztku ukadu wsprzdnych, to wielko popytu na X po kompensacji musi male przy wzrocie px (i musi rosn gdy px maleje). Wynika z tego, e krzywa skompensowanego popytu zawsze ma nachylenie ujemne. Zawsze si tak dzieje, gdy cena ronie i krzywa obojtnoci spenia warunek malejcej MRS, gdy krzywa obojtnoci musi mie nachylenie ujemne i by wypuka wzgldem pocztku ukadu wsprzdnych. Jeeli wic linia ograniczenia budetowego zwiksza nachylenie (px ronie), to punkty stycznoci wymuszaj wzrost y i malenie x. Efekty: substytucyjny i dochodowy Krzywa skompensowanego popytu ilustruje wpyw zmiany cen wzgldnych na wielko popytu, przy staym poziomie uytecznoci. Podczas analizy ekonomicznej korzystniej jest podzieli ruch wzdu zwykej krzywej popytu na dwa oddzielne efekty: - jeden wywoany zmian cen wzgldnych - drugi spowodowany zmian dostpnego zbioru koszykw dbr konsumpcyjnych wywoan zmian ceny danego dobra.

Ten podzia jest wany ze wzgldu na to, e dwie rne rzeczy dziej si przy wzrocie ceny dobra. Po pierwsze, stosunek cen X i Y zmienia si prowadzc do zmiany nachylenia linii ograniczenia budetowego. Po drugie, dostpny zbir koszykw maleje, co oznacza zmniejszenie si realnego dochodu konsumenta (rys. 8.4).

Wanym przedmiotem bada ekonomistw jest zachowanie konsumenta pod wpywem zmian w otoczeniu ekonomicznym- np. zmiany cen poszczeglnych dbr lub zmiany dochodu. W przypadku zmiany ceny dobra X obserwujemy dwa efekty- zmienia si stosunek, w jakim wymieniamy jedno dobro na drugie, oraz oglna sia nabywcza naszego dochodu: 1) Efektem substytucyjnym zmiany ceny dobra nazywamy zmian zapotrzebowania na to dobro spowodowan wycznie zmian relacji cen dobra X i Y- np. gdy dobro X tanieje, musimy zrezygnowa z mniejszej iloci dobra Y, by naby t sam co poprzednio ilo dobra X. 2) Efektem dochodowym zmiany ceny dobra nazywamy zmian zapotrzebowania na to dobro spowodowana wycznie przez wywoan ruchem ceny zmian siy nabywczej dochodu nabywcy jeli dobro X tanieje, nasz dochd ma relatywnie wysz si nabywcz, gdy jestemy w stanie naby wicej dbr. Przykad 1 Niech X oznacza ceny pokoju w akademiku, te ceny wzrastaj, a wic linia budetu zmienia nachylenie z AF do AF. Rodzice jednak pac studentowi wiksze kieszonkowe ( rekompensata) i linia budetowa przesuwa si rwnolegle z AF do H. Rekompensata umoliwi osigniecie przez studenta pierwotnego poziomu uytecznoci, Wanie dlatego linia ograniczenia budetowego jest styczna do tej samej krzywej obojtnoci U2. Efekt substytucyjny jest spowodowany zmiana koszyka wybieranego przez konsumenta z C do D i oznacza zmieszenie zapotrzebowania na dobro X. Aby pojawi si efekt dochodowy wystarczy zabra studentowi pienidze otrzymane przez rodzicw jako rekompensata podwyki czynszu. Nastpi zmiana- linia - ograniczenia budetowego przesunie si z H

do AF. Efekt dochodowy jest, wic zmian wybieranego przez konsumenta koszyka z D do E i oznacza zmian zapotrzebowania na dobro X. 3) Tosamo Suckiego mwi o tym, e oglna zmiana popytu rwna si sumie efektu substytucyjnego i dochodowego. Dobro X tanieje, wic linia budetu obraca si i staje si mniej stroma. Stary koszyk dbr (X), pozostajcy na tej samej krzywej obojtnoci jest wci osigalny. Jednak w wyniku samego efektu dochodowego konsument zakupywaby wicej dobra x1 (koszyk Y), natomiast jeli uwzgldnimy dodatkowo efekt dochodowy nastpi przesunicie linii budetu na zewntrz ukadu i wybr nowego koszyka dbr Z znajdujcego si na nowej krzywej obojtnoci.

Obliczanie efektu substytucyjnego: m - dochd pocztkowy m dochd wystarczajcy nabycie pocztkowego koszyka dbr (x1, x2) p pocztkowa cena p cena po zmianie Poniewa koszyk dbr (x1, x2) jest dostpny zarwno przy dochodzie m jak i m mamy: m = p1x1 + p2x2 m = p1x1 + p2x2 zatem : m m = x1 (p1 p1) m = x1 p1 FORMULA NA OBRCON LINI BUDETU Chocia koszyk (x1, x2) jest wci dostpny konsument bez zmiany siy nabywczej zakupiby wicej taszego dobra, wypierajc tym samym dobro drosze. Podsumowujc efekt substytucyjny to zmiana popytu na dobro 1, gdy cena tego dobra zmienia si do p1 , a dochd pieniny do m: xS = x1 (p1,m) x1 (p1,m) gdzie (p1,m) oraz (p1,m) to funkcje popytu konsumenta. Obliczanie efektu dochodowego: Efekt dochodowy jest zmian popytu na dobro 1, gdy zmieniamy dochd z m do m, zachowujc sta cen dobra 1 na poziomie p1: xD = x1 (p1,m) x1 (p1,m) Zgodnie z teori Suckiego zmiana popytu wyniesie: x = xS + xD

W przypadku dbr normalnych efekt substytucyjny i dochodowy dziaaj w tym samym kierunku. Efekt substytucyjny musi by zawsze ujemny (przeciwny ruchowi cen- cena ronie, to popyt spada), natomiast efekt dochodowy moe by + lub (dobra Giffena). Dobra, ktre maj dodatnio nachylon krzyw popytu nazywamy dobrami Giffena.

PYTANIE 35. Korzyci i niekorzyci skali. Korzyci ze skali produkcji (inaczej: rosnce przychody ze skali) wystpuj wtedy, kiedy dugookresowe koszty przecitne spadaj wraz ze wzrostem rozmiarw produkcji. Stae przychody ze skali pojawiaj si wwczas, gdy dugookresowe koszty przecitne s stae przy wzrocie produkcji. Niekorzyci skali (inaczej: malejce przychody ze skali) wystpuj wtedy, kiedy dugookresowe koszty przecitne rosn wraz ze wzrostem produkcji. Istniej 3 grupy przyczyn wystpowania korzyci ze skali produkcji: -I ma zwizek z niepodzielnoci procesu produkcji tj. konieczno ponoszenia przez przedsibiorstwo okrelonego minimum nakadw niezbdnego do prowadzenia dziaalnoci i niezalenego od wolumenu produkcji. Czasem zwane kosztem staym. Pocztkowo koszty te przy coraz wikszej produkcji daj korzyci. Jednak przy dalszym wzrocie produkcji firma musi angaowa wicej nakadw (1 ksigowa to ju za mao). Korzyci skali mog si wyczerpa a jak wida na rys. krzywa LAC przestaje opada. -II przyczyna to specjalizacja. Pracownik moe skupi si tylko na 1 zadaniu i zwikszy swoj efektywno. -produkcja na du skal jest niezbdna, aby mc zastosowa lepsze maszyny. Dlaczego w pewnym momencie krzywa LAC zaczyna si wznosi i pojawiaj si niekorzyci skali? Przyczyn tkwi w: -trudnociach zarzdzania duym przedsibiorstwem, wystpuj wwczas menaderskie niekorzyci skali. Przedsibiorstwu zaczyna dokucza biurokracja, pojawiaj si problemy z koordynacj pracy niektrych dziaw. -wpyw mog mie czynniki geograficzne, np. pierwsza fabryka jest budowana w najdogodniejszym miejscu, to nastpna bdzie w troch gorszym miejscu. Ksztat krzywej kosztw przecitnych LAC zaley od 2 czynnikw: -Jak dugo utrzymuj si korzyci skali? -jak szybko pojawiaj si niekorzyci skali przy wzrocie produkcji? Zestawienie LAC z MR i LMC pozwala podejmowa decyzj produkcyjne w przedsibiorstwie w dugim okresie: Dugi okres

MR

LMC LAC

LMC-Koszt kracowy, LAC-koszt przecitny, MR-utarg kracowy B

Produkcja

LMC- dugookresowe koszty kracowe, To koszt jaki ponosi producent w zwizku ze zwikszeniem wielkoci produkcji danego dobra o jedn jednostk. Stanowi przyrost kosztw cakowitych zwizany z produkowaniem dodatkowej jednostki dobra. LAC- dugookresowe koszty przecitne powstaj przez podzielenie kosztw cakowitych przez odpowiednie dane dotyczce wielkoci produkcji. Wielko produkcji zapewniajca maksymalny zysk lub minimalne straty znajduje si w punkcie B, czyli punkcie zrwnania kosztu kracowego z utargiem kracowym. Zadaniem przedsibiorstwa jest sprawdzenie czy przy tej wielkoci produkcji osiga zyski, czy te ponosi straty. Jeeli straty maj charakter trway, to kontynuowanie dziaalnoci gospodarczej staje si niecelowe. Zysk cakowity p-wa jest rwny iloczynowi zysku przecitnego (na jednostk produktu) i wolumenu produkcji. Zysk cakowity jest dodatni tylko wtedy, kiedy zysk przecitny jest wikszy od zera. Zysk przecitny to przecitny utarg pomniejszony o wielko kosztw przecitnych. Przecitny utarg jest rwny cenie, po ktrej s sprzedawane poszczeglne jednostki produktu. Jeeli dugookresowe koszty przecitne w p. B przewyszaj cen, po ktrej mona sprzeda produkcj o rozmiarach Q, to p-wo ponosi straty nawet w dugim okresie i powinno zosta zlikwidowane. Jeeli przy takiej samej wielkoci produkcji cena jest rwna kosztom przecitnym, to p-wo pokrywa jedynie swoje koszty i osiga prg rentownoci. Natomiast jeeli cena przy produkcji Q przewysza dugookresowe koszty przecitne, to p-wo osiga w dugim okresie zyski. Krtki okres W krtkim okresie ilo staych czynnikw si nie zmienia i optymaln wielko produkcji wyznacza punkt zrwnania krtkookresowych kosztw kracowych z utargiem kracowym. Przy wielkoci Q p-wo osiga maksymalny zysk lub minimalne straty. P-wo ustala wielko swojej produkcji na poziomie Q, przy ktrym krtkookresowy koszt kracowy jest rwny utargowi kracowemu. Nastpnie sprawdza, czy podjcie produkcji ma sens z ekonomicznego pkt widzenia. Jeeli cena jest wysza od krtkookresowych przecitnych kosztw cakowitych (SATC), to wolumen produkcji wynosi Q, a p-wo osiga zyski. Jeeli cena ustali si na poziomie midzy SATC i SAVC, p-wo ponosi wprawdzie straty, ale czciowo pokrywa swoje koszty stae. Produkcja powinna wic zosta utrzymana na poziomie Q. Natomiast w sytuacji, gdy cena spadnie poniej SAVC, produkcja powinna

wynosi zero. Przy tej cenie bowiem p-wo nie jest w stanie pokry nawet swoich kosztw zmiennych.
Koszty, utarg SMC SATC

SAVC MR

Produkcja

Warunki kracowe Decyzje krtkookresowe Decyzje dugookresowe MR=SMC MR=LMC

Sprawd czy warto produkowa Produkuj na tym poziomie, jeeli cena nie jest nisza od SAVC Produkuj na tym poziomie, jeeli cena nie jest nisza od LAC

Julia.kaczynska@gmail.com rdo: D. Begg, Mikroekonomia, Wa-wa 2003, rozdzia 8 Koszty a produkcja

PYTANIE 36. Funkcje produkcji. Izokwanty. Funkcja produkcji funkcja matematyczna przy pomocy ktrej bada si, jakie zalenoci zachodz pomidzy nakadami i zasobami produkcyjnymi a efektami produkcji. Funkcja ta okresla maksymalne rozmiary produkcji, jakie s moliwe do osignicia przy rnym poziomie nakadw. Przy czym nakad to to czynnik produkcji, to dobro lub usuga wykorzystywana w procesie produkcji. Produkcja powinna by efektywna, nie powinna doprowadza do marnotrawstwa. Funkcja produkcji jest zbiorem technicznie efektywnych metod wytwarzania. Odzwierciedla stan wiedzy technicznej dostpnej w danym okresie. Chodzi o to, aby korzysta z takiej metody produkcji, ktra przy tym samym nakadzie pozwoli uzyska najwiksz produkcj. W dugim okresie przedsibiorstwo wybiera tak technologi, ktra pozwala mu minimalizowa koszty wytworzenia danej produkcji. Na podstawie krzywej kosztu cakowitego, przedsibiorstwo oblicza dugookresowy koszt kracowy i i porwnuje go z utargiem kracowym, co pozwala okreli poziom produkcji zapewniajcy max zysk. Funkcja produkcji moe mie pewne wasnoci. a) Rosnce korzyci skali funkcja produkcji (technologia) wykazuje rosnce korzyci skali, jeli zachodzi zwizek: F(tK, tL) > tF(K,L), t>1 t - oznacza przeskalowanie nakadw, np. podwojenie maszyn lub/i pracownikw. Poziom produkcji wzronie, ale wicej ni 2 razy. Dla parametru t=2. tak wic produkcja wzrasta szybciej ni proporcjonalnie. Przykad: F(K,L)=KL, dla t=2 F(2K,2L)=2K2L=4KL = 4F(K,L) > 2F(K,L) 2>1 Po podwojeniu nakadw produkcja wzrasta 4-ro krotnie. b) Malejce korzyci skali to niekorzyci skali. F(tK, tL) < tF(K,L), t>1 Produkcja po skalowaniu np. t=2 te wzronie i bdzie wiksze ni wyjciowa f. produkcji F(K,L), ale produkcja wzrasta wolniej ni proporcjonalnie, tzn. mniej ni dwukrotnie. Przykad:
1 1 3 3 2 F(K,L)= K L = K L , F(2K,2L)=
1 1 1 1

dla t=2
1 1 + 3 5

2 K 3 2 L = 2 2 K 2 2 3 L3 = 2 2

F ( K , L) = 2 6 F ( K , L) <2F(K,L)

5 <1 6 std korzyci skali s malejce.

c) Stae korzyci skali wystpuj, gdy poziom produkcji skaluje si tak samo jak nakady, tzn.: F(tK, tL) = tF(K,L), t>1 Np. Dla t=2, podwojenie lb. maszyn i ludzi pozwoli na podwojenie produkcji. Przykad: F(K,L)= K L
1

1 3

2 3
2 1 1 2 2 3

3 3 3 3 3 3 3 F(2K,2L)= 2 K 2 L = 2 K 2 L = 2 F ( K , L) = 2 F ( K , L)

1=1

Jednym z przykadw funkcji produkcji jest funkcja o szczeglnych waciwociach, tj.: funkcja typu Cobba-Douglasa:
q = F ( K , L) = K a Lb

to funkcja ma: rosnce korzyci skali, gdy a+b>1 malejce korzyci skali, gdy a+b<1 stae korzyci skali, gdy a+b=1 Funkcja Cobba-Douglasa to funkcyjne przedstawienie zalenoci produkcji od zasobw pracy i kapitau, czsto stosowane w ekonomii jako funkcji produkcji. Zostaa sformuowana przez Knuta Wicksella i przetestowana na danych statystycznych przez Paula Douglasa i Charlesa Cobba w 1928. Oryginalnie sformuowana jako funkcja powyszych dwch zmiennych:

gdzie K oznacza nakad kapitau, a L nakad pracy potrzebny do wytworzenia Y = F(K,L) jednostek produktu, a jest parametrem skalujcym. Funkcja zachowuje zasad malejcych przychodw kada kolejna jednostka jednego z zasobw bez wzrostu zasobu drugiego skutkuje mniejszym przyrostem produkcji. W klasycznej funkcji Cobba-Douglasa + = 1, co skutkuje brakiem efektw skali (wzrost K i L o 100% spowoduje wzrost Y take o 100%). Zaoenie to jest postulatem czci makroekonomistw, argumentujcych, e z jednej strony w caej gospodarce nie ma niekorzyci skali, bo zakady pracy mona po prostu kopiowa, z drugiej jednak strony istnieje wiele zakadw pracy, ktre osigny ju optymaln wielko. Zdjcie ostatniego zaoenia daje funkcj typu Cobba-Douglasa. W przypadku + > 1 mamy korzyci skali, w odwrotnym przypadku s ujemne skutki skali. IZIKWANTA to krzywa, na ktrej le punkty okrelajce dan technologi z punktu Nakady pracy widzenia wymagania minimalnego nakadu pracy i kapitau, niezbdnego do wytworzenia jednostki produktu.. Technologie te mog si rni pracochonnoci i kapitao-chonnoci. Inaczej izokwanta to rne kombinacje nakadw czynnikw produkcji, niezbdnych do wytworzenia jednostki produktu. Na rys. s 2 izokwqnty, ktrym odpowiadaj rne

izokwanta Lo A Nakady kapitau B

Ko

wielkoci produkcji. Wysza odpowiada wikszej produkcji. Krzywe te nie mog si przecina i maj ujemne nachylenie (bo przedsibiorstwo zdecyduje si na zwikszenie np. kapitau pod warunkiem, e zmniejszy to nakad pracy). Linie LoKo to linie jednakowego kosztu (rne kombinacje nakadw, dajce ten sam koszt cakowity). Aby zminimalizowa koszt wytworzenia produkcji o okrelonych rozmiarach, przedsibiorstwo wybiera punkt, w ktrym dana izokwanta jest styczna do moliwie najniej pooonej linii jednakowego kosztu. Punkt A wyznacza najtasz metod wytworzenia produkcji odpowiadajcej izokwancie I.. Z kolei przy wyszej produkcji punkt B. nachylenie linii jednakowego kosztu wynosi r/w (tj. koszt kapitau/stawka pacy) .

PYTANIE 37: Krtkookresowe i dugookresowe funkcje kosztw produkcji. Przyjmijmy, e jest jaka technologia dana funkcj produkcji i ona przy danych cechach nakadw prowadzi do funkcji kosztw cakowitych. Przyjmijmy, e funkcja TC(q) jest dana rwnaniem. TC(q)= TC (q) = q 9q + 36 q +12 eby wyprodukowa q=1 to najtaniej mona to zrobi wydajc TC=40z. AC(q) (average koszt) koszty jednostkowe, przecitne, to koszt wyprodukowania jednostki3 2

TC ( q) 12 = q 2 9q + 36 + q q to wana kategoria: AC(q)=

MC (marginal costs) koszt kracowy. Jest to koszt wyprodukowania q+1 jednostek dobra pomniejszony o koszt wyprodukowania q jednostek. To wzrost kosztw zwizany ze wzrostem produkcji. Ile dodatkowo kosztuje wyprodukowanie kolejnej jednostki q+1.np. MC(100) oznacza ile kosztuje wyprodukowanie 101 jednostki. atwiej jest definiowa MC jako pochodn funkcji kosztw. Zamiast przyrostu warto mwi o pochodnej. MC to odlego zaznaczona na osi pionowej. Na rys. powsta trjkt, o przyprostoktnych rwnych MC i 1. to stosunek MC i 1 jest rwny tg . Jest to wspczynnik nachylenia siecznej. Ta sieczna jest do bliska stycznej w tym punkcie. Wspczynnik nachylenia stycznej to wanie pochodna funkcji TC. MC(q)=TC(q+1)-TC(q) )[TC(q)]
TC(q)

MC = tg 1
MC 1 MC

To wspczynnik nachylenia Stycznej do pochodnej [TC(q)]

q+1

TC(q)

MC

TC AC

Uyte terminy: LR = long run, dugi okres SR = krtki okres

MC = koszt kracowy TC = koszt cakowity VC = koszt zmienny FC = koszt stay ATC, AVC = odpowiedni redni koszt A) OGLNE Jednym z elementw dochodzenia do wysokoci produkcji maksymalizujcej zysk jest minimalizacja kosztw dla danej wielkoci produkcji. Zamy, e w procesie produkcji wykorzystywane s dwa czynniki L i K, ktrych ceny to odpowiednio w i r . Koszt cakowity TC = wL + rK. (1) Minimalizacja kosztw sprowadza si wic do znalezienia funkcji kosztw c(q, L, K) = min (wL + rK) (2) gdzie q to wielko produkcji i q = f (L, K) (3) W dugim okresie nie ma kosztw staych, wszystkie koszty s zmienne i przedsibiorstwo moe podejmowa decyzje o dowolnym wykorzystaniu czynnikw produkcji. Mog si te zmieni rozmiary przedsibiorstwa, moe si zmieni technologia, mog zosta przyjci nowi pracownicy itd. LRTC = LRVC LRAC = LRTC/q (rednie koszty) W krtkim okresie przedsibiorstwo nie ma wpywu na wszystkie koszty. W szczeglnoci istnieje kategoria kosztw staych, ktre bd ponoszone nawet, jeli przedsibiorstwo nie podejmie produkcji. SRTV = SRVC + SRFC SRAC = SRVC/q + SRFC/q W okresie dugim celem przedsibiorstwa jest zysk, z zasady minimalizacji kosztw wynika wic konieczno utrzymania przychodu powyej kosztw cakowitych. W okresie krtkim, kiedy przedsibiorstwo nie ma penej swobody, celem jest utrzymanie przychodu powyej kosztw zmiennych, w przeciwnym wypadku nie opaca si bowiem w ogle podejmowa produkcji. FUNKCJE KOSZTW W DUGIM OKRESIE Krzywe kosztw w dugim okresie opisuj koszty produkcji uwzgldniajce wszystkie niezbdne dostosowania. Krzywa dugookresowych kosztw cakowitych (LTC)- opisuje minimalne koszty wytwarzania rnych wielkoci produkcji, gdy przedsibiorstwo jest w stanie dostosowa wszystkie czynniki produkcji. Przy czym przy produkcji rwnej zero LTC te s rowne zero, bo w dugim okresie przedsibiorstwo moe sprzeda swoje aktywa. Wraz ze wzrostem produkcji koszty te rosn. Dugookresowy koszt kracowy (LMC)- jest to przyrost LTC w sytuacji, gdy wielko produkcji na trwae zwiksza si o jednostk. Dugookresowe koszty przecitne (LAC)- to koszty przypadajce na jednostk produktu, tj. LTC podzielone przez wielko produkcji. Krzywa tych kosztw wraz ze wzrostem produkcji na pocztku s wysokie, potem spadaj i znowu rosn. Przypomina ksztat litery U. Korzyci ze skali produkcji (inaczej: rosnce przychody ze skali) wystpuj wtedy, kiedy

dugookresowe koszty przecitne spadaj wraz ze wzrostem rozmiarw produkcji. Stae przychody ze skali pojawiaj si wwczas, gdy dugookresowe koszty przecitne s stae przy wzrocie produkcji.
MR

LMC LAC

LMC-Koszt kracowy, LAC-koszt przecitny, MR-utarg kracowy B

Produkcja

Niekorzyci skali (inaczej: malejce przychody ze skali) wystpuj wtedy, kiedy dugookresowe koszty przecitne rosn wraz ze wzrostem produkcji. Istnieje zaleno midzy funkcj LMC i LAC. LAC opada zawsze wtedy, gdy LMC znajduje si poniej LAC i wznosi si, gdy LMC przebiega powyej LAC. Ponad to krzywa LMC przecina LAC w jej minimum, a wic w punkcie, w ktrym jednostkowy koszt produkcji jest najniszy. FUNKCJE KOSZTW W KRTKIM OKRESIE W krtkim okresie przedsibiorstwo nie jest w stanie w peni dostosowa si do zmian warunkw dziaania. Ilo niektrych czynnikw produkcji jest wic staa. Cz kosztw produkcji przedsibiorstwa jest staa. Koszty stae to koszty, ktre nie zmieniaj si wraz ze zmianami wolumenu produkcji. Mog te wystpi przy zerowej produkcji. Koszty ponoszone w krtkim okresie, z braku moliwoci dostosowania si przedsibiorstwa do nowych warunkw, s wysze ni w dugim okresie. Dlatego podjcie decyzji o rozpoczciu procesw dostosowawczych zaley od tego, czy w ich wyniku nastpi obnienie kosztw produkcji. Koszty zmienne to koszty, ktre si zmieniaj wraz ze wzrostem wolumenu produkcji. Krtkookresowe koszty stae (SFC) i zmienne (SVC) skadaj si na krtkookresowe koszty cakowite (STC). Krtkookresowe koszty kracowe (SMC) s rwne wzrostowi kosztw cakowitych w krtkim okresie, a te z kolei s rwne przyrostowi krtkookresowych kosztw zmiennych wywoanemu zwikszeniem produkcji o jednostk. SMC jest to, spowodowany wytworzeniem dodatkowej jednostki produktu, przyrost koszu cakowitego w krtkim okresie czasu, kiedy pewne czynniki produkcji pozostaj stae. SMC na pocztku wzrasta wraz ze wzrostem 1 czynnika np. pracy przy niezmiennych pozostaych czynnikach (np. maszyny) produktywno (wydajno) wzrasta, ale potem maleje. Bo jeli nie ma potrzeby, aby dan maszyn obsugiwao wicej ni 2 pracownikw, to przy zwikszeniu pracownikw do 10 kracowy produkt pracy obnia si. Krzywa kracowego produktu pracy okrela krzywe SMC i STC. Zaleno midzy kosztami w krtkim i dugim okresie z uwzgldnieniem korzyci skali.

Nawet wwczas, gdy p-wo ponosi straty w krtkim okresie, nie zaniecha ono swej dziaalnoci, jeeli wpywy ze sprzeday pokrywaj koszty zmienne. W dugim okresie natomiast, aby utrzyma si na rynku, p-wo musi pokry wszystkie ponoszone koszty. W kadym punkcie krzywej p-wo wytwarza du wlk produkcji przy najniszych kosztach. Wykrelajc t krzyw, przyjto wystarczajco dugi horyzont czasowy, aby p-wo zdoao dostosowa wszystkie czynniki produkcji, wcznie z tymi, ktre w krtkim okresie sa uznawane za stae. Zamy, e wlk zakadu jest staa w krtkim okresie. Kadej wlk zakadu odpowiada okrelona krzywa SATC. Jednak w dugim okresie nawet rozmiary zakadu s zmienne. Aby wykreli krzyw LAC, dla kadej wlk produkcji wybieramy takie rozmiary zakadu, ktre pozwalaj osign najnisze krtkookresowe przecitne koszty cakowite przy tej wlk produkcji. A zatem, pkt A, B, C, D le na krzywej LAC. Krzywa LAC nie zawsze przechodzi przez najniej pooone pkt poszczeglnych krzywych SATC. Tym samym krzywa LAC obrazuje metody wytwarzania rnych rozmiarw produkcji pozwalajce minimalizowa koszty przecitne w sytuacji, gdy wszystkie czynniki produkcji staj si zmienne, a nie metody dajce minimalny koszt przecitny wytwarzania przy konkretnej wlk zakadu.
Koszty SATC1 E przecitne

SATC2

SATC3

SATC4

LAC

A B C D

Q1

Q2

Produkcja

Zgodnie z definicj krzywa LAC opisuje metody wytwarzania poszczeglnych rozmiarw produkcji zapewniajce minimalizacj kosztw przecitnych przy zaoeniu, e ilo wszystkich czynnikw produkcji moe ulega zmianie. Dlatego pkt B opisuje metod zapewniajc minimalizacj kosztw przecitnych produkcji o wolumenieQ2. Oznacza to, e koszty wytworzenia produkcji Q2 przy nieodpowiedniej wlk zakadu (pkt E) musza by wysze. Przy rozmiarach zakadu w ptk A, Krzywa SATC1wskazuje koszty wytwarzania wszystkich moliwych rozmiarw produkcji, cznie z wlk Q2. Dlatego krzywa SATC1 musi lee powyej krzywej LAC w kadym jej punkcie poza pkt A. Punkt ten reprezentuje wolumen produkcji, przy ktrym rozmiary zakadu s optymalne. W dugim okresie p-wo moe dowolnie zmieni ilo wszystkich czynnikw produkcji tym samym moe wytwarza okrelon wlk produkcji taniej ni w krtkim okresie. Nie jest ono ograniczone staoci niektrych czynnikw, stosowanych w produkcji. P-wo, ktre obecnie ponosi straty z powodu obnienia popytu na jego produkty, moe w przyszoci osiga zyski, jeeli uda mu si lepiej dostosowa posiadane urzdzenia do nowej wlk produkcji

PYTANIE 47: Gospodarstwa domowe w roli dostawcy pracy. Wielko poday pracy a zmiany pac. Rynek pracy jest specyficznym przypadkiem rynku czynnikw wytwrczych. Tym co go odrnia jest fakt, e o dugoci czasu pracy, czyli de facto poday pracy, decyduj ludzie a nie firmy. Ludzie natomiast nie maksymalizuj zysku, czyli dochodw z pracy, lecz uyteczno. Ta z kolei skada si z wielu elementw, do ktrych zalicza si midzy innymi czas wolny wykorzystywany na konsumpcj takich produktw jak wycieczki, koncerty, pokazy filmowe, przedstawienia teatralne. Linia rynkowej poday pracy miewa odmienny ksztat od krzywej poday pozostaych czynnikw. Nie zawsze jest ona lini wznoszc si, niekiedy bowiem przy wysokich pacach zmienia nachylenie z dodatniego na ujemne. Pojawia si wwczas zawrcona krzywa poday (backward bending supply curve). Ksztat zawrconej krzywej poday pracy z rysunku zamieszczonego poniej wynika z wyboru liczby godzin pracy (z zaoenia pracownik moe elastycznie decydowa o czasie pracy i nie musi pracowa na penym etacie albo na p etatu, odpowiednio, 8 albo 4 godziny dziennie). Decyzja dotyczca czasu pracy rwnoczenie ma wpyw na to, ile godzin pozostaje danej osobie na odpoczynek (z jedzeniem i ze snem wcznie). Odpoczynek jest dobrem, natomiast praca zwiksza uyteczno tylko wtedy, kiedy pozwala si cieszy pozycj spoeczn lub kiedy po prostu si j lubi. Jednak gwnym celem pracy jest uzyskiwanie dochodu, ktry pozwala kupowa dobra. W konsekwencji wybr liczby godzin pracy jest jednoczenie wyborem wysokoci dochodu.

s L (dziennie) Rosnca paca godzinowa umoliwia osigniecie zaplanowanego dochodu w krtszym czasie ni wczeniej. Mona j uzna za obnienie kosztu uzyskiwania dochodu (spadajca cena dochodu). Rwnoczenie stanowi ona rosncy alternatywny koszt odpoczynku (wzrasta cena czasu wolnego). Podobnie jak w przypadku wpywu zmiany ceny produktu na postpowanie nabywcy, take tu wystpuje zarwno dochodowy, jak i substytucyjny efekt wzrostu pac. Efekt substytucyjny wzrostu pac skania pracownika do zwikszenia liczby godzin pracy i zastpowania wzgldnie droejcego czasu wolnego taniejcym czasem pracy. Efekt dochodowy powoduje wzrost konsumpcji wszystkich dbr, w tym take odpoczynku. Jeli efekt dochodowy jest dostatecznie duy i przewaa nad efektem substytucyjnym, reakcj pracownika na wzrost pacy godzinowej jest skrcenie czasu pracy. Tak sytuacj przedstawiono na rysunku 2, na ktrym pierwotne pace reprezentuje wzgldnie paska linia AB. Jej punkt przecicia z osi pionow przedstawia maksymalny dochd moliwy do uzyskania przy 24-godzinnym dniu pracy (w1). Podniesienie stawki pacy godzinowej czyni lini ograniczenia dochodowego bardziej strom (linia BC). Na osi poziomej jest widoczna

liczba godzin czasu wolnego1. Przy niszych pacach (linia AB) optymalne z punktu widzenia badanego pracownika byoby uzyskiwanie dochodu 0D i dugoci dnia pracy (24 0F) zob. punkt A na rysunku 2. Po podniesieniu pac dochd ronie do poziomu 0G (w punkcie C), a liczba przepracowanych godzin zmniejsza si do (24 0J), gdzie (24 0J) < (24 0F). Wanie wtedy, kiedy w odpowiedzi na wysze pace pracownicy skracaj czas pracy, linia rynkowej poday pracy staje si zawrcona. W praktyce gospodarczej postaw prowadzc do powstania zawrconej krzywej poday pracy reprezentuj wykwalifikowani pracownicy (np. kadra menederska). Niekiedy podobna reakcja wynika ze zwyczaju lub z norm kulturowych (osignicie przyjtego przez dan spoeczno standardu ycia wystarcza, a wic rezygnuje si z dodatkowej iloci pracy, ktra pozwoliaby podnie w standard). w (dziennie)

w1

rdo: Czarny Elbieta, Mikroekonomia, PWE, Warszawa 2006, s. 300 - 302

Analizowane s tutaj wybory dzienne, cho z rwnym powodzeniem mona bada tygodniowy, miesiczny albo roczny czas pracy i odpoczynku. Poniewa doba ma 24 godziny, obie linie ograniczenia budetowego (AB i BC) przecinaj o poziom w punkcie B = 24 godziny.

Pytanie 48: Popyt na prac i poda pracy, rwnowaga na rynku pracy w warunkach doskonaej konkurencji, monopsonu i przy istnieniu zwizkw zawodowych. Popyt na prac zgaszany jest przedsibiorstwa. Dzieli si on na indywidualny popyt na prac pojedynczego przedsibiorstwa i rynkowy popyt na prac, bdcy zsumowaniem indywidualnych popytw. O wielkoci indywidualnego popytu, przy danym zasobie kapitau, decyduje ksztat/nachylenie krzywej produkcji, czyli kracowa produktywno pracy (MPL ilo dodatkowego produktu uzyskana dziki zastosowaniu dodatkowej jednostki nakadu pracy). Ksztat krzywej odzwierciedla prawo malejcej produktywnoci kracowej. Rys 1. Rys 2.

Produkt (Y) R A

Nachylenie = w

Praca

Paca realna

MPL/Popyt na prac w

Praca Decydujc, ile pracy L naley zatrudni firma szuka zysku najwyszego z moliwych przy danej stawce godzinowej w. Linia OR (Rys 1) przedstawia koszt pracy dla firmy tym

samym zysk jest mierzony odlegoci midzy ni a krzyw opisujc funkcj produkcji i jest najwyszy w punkcie A. W punkcie A MPL zrwnuje si z kosztem pracy w (Rys 2). Przesunicia popytu na prac: Wzrost zasobu kapitau powoduje przesunicie w gr krzywej produkcji, czyli podniesienie MPL. Krzywa popytu na prac przesuwa si w prawo (w gr), Usprawnienia techniczne dziaaj podobnie (chyba, e maj zastpi prac), Podobnie dziaa wzrost ceny gotowego dobra. Popyt na prac w dugim okresie: Dziaa efekt substytucji zasobw zasoby ktre droej zastpowane s zasobami wzgldnie taszymi (jeli nie zmieniaj si rwnoczenie produktywnoci), Dziaa efekt zmiany poday zmienia si popyt na zasoby w wyniku zmiany ich cen oraz (pochodnie) zmiany kosztw i wielkoci produkcji. Czyli to, e zasb zdroa nie oznacza tylko tego, e bdzie w mniejszym stopniu uywany, ale poniewa e musi by uywany wzrosn koszty produkcji, spadnie sama produkcja, a co za tym idzie zmniejszy si zapotrzebowanie na zasb. Zagregowany popyt na prac nie rni si niczym od indywidualnego (ksztat) jest po prostu zsumowaniem wszystkich zapotrzebowa przedsibiorstw na rynku. Poda oferowanej pracy podobnie mona podzieli na poda indywidualn i zagregowan. Poda indywidualna zaley od jednostkowych decyzji ludzkich wybr nastpuje midzy czasem wolnym, a konsumpcj ze rodkw z wynagrodzenia.2 Wyniki tego wyboru przy rnych poziomach pacy realnej decyduj o ksztacie indywidualnej poday pracy. Rwnoczenie wynik za kadym razem sprowadza si do znalezienia optimum midzy ograniczeniem budetowym jednostki a jej preferencjami (krzywe obojtnoci midzy czasem wolnym a konsumpcj). Tym samym krzywe indywidualnej poday pracy mog przyjmowa nastpujce ksztaty: Rys 3 Rys 4 Rys 5

To jest troch uproszczona wizja zakadajca, e przejadamy cae zarobki. W rzeczywistoci wypadaoby jeszcze wzi pod uwag wybory midzyokresowe

Paca realna

Paca realna

Poda pracy

Poda pracy

Paca realna

Poda pracy Ksztat indywidualnych krzywych poday pracy zaley od efektw: Substytucyjnego wzrost pacy realnej powoduje, e praca jest bardziej atrakcyjna, wic wicej pracujemy Dochodowego wzrost pacy pozwala mniej pracowa przy tej samej konsumpcji. Rys 3 oba efekty si rwnowa, Rys 4 substytucyjny jest silniejszy, Rys 5 dochodowy jest silniejszy. W praktyce wystpuje rnica midzy indywidualn poda pracy a poda zagregowan (suma indywidualnych decyzji czy i (lub) ile pracowa) najczciej decyzja jednostek (ze wzgldu na np. standaryzacje pracy 40h) polega na tym czy pracowa czy te nie. Tym samym gdy pace rosn, osoby pracujce nie do koca mog pracowa duej, efektem tego jest przede wszystkim napyw osb ktre wczeniej nie decydoway si na podjcie pracy. Taki ksztat rynku pracy powoduje, e (nawet gdy mamy nieelastyczn indywidualn poda pracy rys 3 i 5) krzywa poday rynkowej jest bardziej paska (rys 6).3 Rys 6

Czasami pokazuje si rwnie zawracajc krzyw poday pracy (np. W podstawach ekonomii B. Czarnego).

Paca realna Indywidualna Zagregowana

Poda pracy Rwnowaga na rynku pracy w doskonaej konkurencji Kiedy na rynku pracy panuje wolna konkurencja, przedsibiorstwo moe naby po obowizujcej cenie dowoln ilo pracy (jego zapotrzebowanie stanowi tylko ma cz zapotrzebowania na rynku) linia poday pracy z punktu widzenia pojedynczego przedsibiorstwa jest pozioma (rys 7). Jednake w przypadku rynku jest ona ju tradycyjna (rys 8). Popyt zagregowany na prac w obu przypadkach jest taki sam tradycyjny. Ustalenie rynkowej pacy i poday (punktu rwnowagi) odbywa si jak na wszelkich innych rynkach. Rys 7 Rys 8 W W

Rynek pracy w przypadku monopsonu W przypadku gdy firma dysponuje si rynkow na rynku zasobu czyli jest jedynym (lub jednym z niewielu) nabywcw zasobu, tzn. monopsonistom (lub oligopsonistom) jego przyrosty zapotrzebowania na prac s dla rynku due. W takiej sytuacji by zatrudni dodatkowych pracownikw trzeba podnie pace (take ju pracujcym). W wyniku tego kracowy koszt zasobu zmiana kosztu cakowitego w wyniku zatrudnienia dodatkowej porcji zasobu nie rwna si cenie tej porcji. Koszt ten ronie w miar zwikszania nabywanej iloci zasobu. W efekcie kracowy koszt pracy monopsonisty przebiega nad lini poday w efekcie zatrudnianych jest mniej osb (L2), a jednoczenie paca jest nisza (W2) ni w przypadku wolnej konkurencji (L1,W1) (Rys 9). Rys 9

W MC S W1 W2 L2 L1 D

Rynek pracy przy istnieniu zwizkw zawodowych Zwizki zawodowe s w pewnym sensie monopolem na rynku pracy. Mog one wpywa na ten rynek poprzez: Zmian popytu na prac (zwikszanie popytu np. lobbing/moda na towary wytwarzane przez pracownikw, zmniejszanie popytu trudno sobie wyobrazi, ale moe np. lobbing eby nie kupowa produktw u konkurenta spowoduje zmniejszenie popytu na prac przez niego), Zmian poday pracy(zwalczanie imigracji, skracanie tygodnia pracy, wczeniejsze emerytury). Kluczowa jest analiza wpywu zwizku na rynek poprzez zmian poday pracy. Generalnie poda pracy zwizku moe przebiega pomidzy dwoma typami: Paska poda celem zwizku jest uzyskanie okrelonych pensji (np. redniej krajowej dla wszystkich w przedsibiorstwie )(Rys 10), Pionowa poda celem jest utrzymanie okrelonego zatrudnienia (np. czonkw zwizku )(Rys 11). Rys 10 Rys 11 W W S S

D1

D2

D1

D2

W praktyce najczciej zwizkowa poda pracy jest wypadkow pomidzy sytuacj na rys 10 i 11, przy czym jest ona pooona powyej krzywej indywidualnej zwizek ma lepsz pozycj negocjacyjn w negocjacjach pacowych. W efekcie paca jest wysza (W3) a

zatrudnienie mniejsze (L3) ni w warunkach wolnej konkurencji (L1,W1) (Rys 12). Powstaje tym samym zwizkowe dobrowolne, a indywidualne przymusowe bezrobocie (L3b-L3) Rys 12. W S zwizkowa W3 W1 D L3b S indywidualna

L3

L1

PYTANIE 49: Midzyokresowy model wyboru konsumenta. Rozkad oszczdnoci i konsumpcji w czasie. Wpyw zmian stopy procentowej na decyzje gospodarstwa domowego.
Dwuokresowy model podejmowania decyzji dotyczcych wielkoci oszczdnoci i wpyw zmian stopy procentowej na decyzje gospodarstwa domowego

Z punktu widzenia jednostek, oszczdnoci stanowi odoona w czasie konsumpcje. Zakada si, e decydent powinien tak rozoy strumie konsumpcji, aby zmaksymalizowa funkcje uytecznoci. Kluczowym czynnikiem w tych wyborach jest kwestia preferencji, wyraajcych biece potrzeby, jak tez okrelajcych stosunek konsumenta do teraniejszoci i przyszoci. Chocia kady z konsumentw (czy tez oszczdzajcych) posiada rne preferencje, to ekonomici starali si zidentyfikowa pewne wsplne wszystkim ludziom czynniki, ktre decydowayby o sposobie dzielenia dochodw na konsumpcje obecna i przysza. Dwuokresowy model podejmowania decyzji Wykorzystujemy model z dwoma dobrami rwnowagi konsumenta, ktry ma preferencje dotyczce rozoenia konsumpcji w czasie: C1 biecej i C2 przyszej, zapisane w postaci funkcji uytecznoci: U(C1, C2) (rys. 18.1). MRS to kracowa stopa preferencji czasowych: dC U / C1 MRTP = 2 = dC1 U / C 2 mierzona wzdu krzywych obojtnoci.

Midzyokresowe ograniczenie budetowe W kadym okresie konsument dostaje dochd: M1 w okresie biecym i M2 w okresie przyszym. Konsumpcj w kadym okresie mona zmienia. Dziki zaciganiu poyczek zgodnie z rynkow stop procentow konsument moe zwikszy konsumpcj biec, a dziki oszczdzaniu przy tej stopie moe zwikszy konsumpcj okresu przyszego. Kada poyczka zacignita w okresie biecym musi by zwrcona z dochodu okresu przyszego oraz wszystkie oszczdnoci biece zwikszaj przyszy dochd. Oszczdnoci: cz dochodu okresu biecego pozostaa po opaceniu biecej konsumpcji: S = M1 p1C1, gdzie p1 to indeks cenowy konsumpcji biecej. Oszczdnoci mog by ujemne jeli konsument zaciga poyczki na sfinansowanie konsumpcji biecej. Kwota dostpna na konsumpcj w okresie przyszym to dochd w tym okresie powikszony o oszczdnoci i odsetki od nich. Jeeli oszczdnoci s ujemne, to w okresie przyszym

konsument musi spaci zacignit poyczk i zapaci odsetki od niej w okresie przyszym. Oczywicie zmniejsza to wielko konsumpcji w okresie przyszym. Rys. 18.7: Wyprowadzenie funkcji dla poyczkobiorcy dla konsumpcji jako dobra normalnego. Poniewa ES i ED dziaaj w tym samym kierunku, to krzywa popytu na konsumpcj biec ma nachylenie ujemne. Po odjciu ceny pomnoonej przez krzyw popytu na konsumpcj biec od M1 otrzymujemy funkcj poday oszczdnoci o wartociach ujemnych i dodatnim nachyleniu. Poyczkobiorca poycza mniej przy i. Analogiczn dodatni funkcj byaby opadajca funkcja popytu na kredyty: Ld = p1C1 M1.

Rys. 18.8: funkcja popytu na konsumpcj biec i funkcja poday oszczdnoci poyczkodawcy przy konsumpcji biecej bdcej dobrem normalnym. Przy pewnej nieujemnej stopie procentowej konsument staje si poyczkodawc z poyczkobiorcy. Na pocztku S przy i. ES dominuje nad ED. Przy i ED zaczyna dominowa nad ES i S przy i, czyli konsument kupuje wicej w okresie biecym pomimo i. Po poczeniu analizy poyczkobiorcy i poyczkodawcy: rys. 18.9:

Na poziom oszczdnoci wpywa wiele zmiennych. Wrd nich naley wymieni biece i oczekiwane stopy oprocentowania obligacji i depozytw oszczdnociowych (podkrelenie moje T.K.) Wysokie stopy procentowe podnosz wzgldn cen biecej konsumpcji, poniewa nieoszczdzanie oznacza rezygnacj z wzgldnie wyszych przyszych dochodw. W okresie podnoszcych si stp procentowych ludzie s skonni ogranicza swoj

konsumpcj, oszczdzajc wiksz cz swoich dochodw i przesuwajc niektre wydatki na pniej .

1

Konsument znacznie trudniej podejmie decyzje o wydatkowaniu nadwyki dochodw jak posiada ponad codzienne potrzeby, gdy wie, e za kilka lub kilkanacie miesicy bdzie mg za te pienidze kupi istotnie wicej towarw. Bdzie to moliwe albo dziki temu, e pienidze zoone w banku przynios mu wysoki realny procent albo na skutek tego, e w warunkach deflacji spadn na nie ceny. Vice versa, ludzie spiesz si z wydawaniem pienidzy i redukuj w granicach moliwoci swoje oszczdnoci, gdy stopa inflacji jest wysza od oprocentowania depozytw, obligacji i wiedz, e jutro za posiadan sum pienidzy kupi mniej ni dzisiaj.
2

wz7@op.pl Zrodla:
1.D.R. Kamerschen, R.B. Mc Kenzie, C. Nordelli Ekonomia, wyd. polskie Fundacja Gospodarcza NSZZ Solidarno, Gdask 1991, str. 278 2 http://www.centrumwiedzy.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=635&Itemid=101