?

JAK I DLACZEGO

www.swiatnauki.pl/jakidlaczego

Dlaczego elektron nie spada na jdro atomowe?

Katarzyna PaczeK z KamioneK K. Poznania

Odpowiada prof. dr hab. Jan Mostowski z Instytutu Fizyki PAN: Na pocztek dobrze

byoby uwiadomi sobie istot problemu. Wiemy z obserwacji, e obiekty obdarzone adunkami elektrycznymi o przeciwnych znakach przycigaj si i spadaj na siebie, czsto przyklejajc si. Jednak w przypadku dodatnio naadowanego jdra i znajdujcych si w jego pobliu ujemnie naadowanych elektronw tak nie jest.

netyzmu prowadz do wniosku, e elektron powinien spa na jdro. Tak si jednak nie dzieje. Atomy s trwae. Trzeba przyj ten fakt i na tej podstawie budowa teori atomw i innych mikroskopowych czstek. Powstaa ona na pocztku XX wieku, a nazywamy j teori kwantw. Nie jest intuicyjna, cho opiera si na kilku prostych zaoeniach. Jedno z nich to zasada zachowania energii. Drugie istnienie stanu

W najprostszym modelu atomu wodoru elektron kry wok jdra, podobnie jak Ziemia wok Soca. Planety nie spadaj na gwiazdy, wic moe analogiczne prawa dziaaj w atomie? Jednak w myl klasycznych praw elektromagnetyzmu, naadowana czstka elektron, krc wok jdra, powinna traci energi w postaci promieniowania elektromagnetycznego, a w zwizku z tym przyblia si do jdra. Zarwno intuicja, jak i klasyczna teoria elektromag-

(a wic konfiguracji elektronw i jdra) o najmniejszej energii, co oznacza, e elektron nie moe bez ogranicze oddawa swojej energii poprzez promieniowanie. Kolejnym jest istnienie staej, nazywanej sta Plancka, ktra wyznacza obowizujce w mikrowiecie skale wielkoci. W atomie wodoru skala ta wynosi okoo 1010 m, co oznacza, e w atomie wodoru elektron w stanie o najniszej energii znajduje si w takiej wanie odlegoci od jdra. Dowiad-

czenia zdobyte przy okazji obserwacji przyrody nie pozwalaj na intuicyjn interpretacj tego wyniku. Naley przyj do wiadomoci, e fizyka kwantowa wprowadza now, nieznan w fizyce klasycznej skal odlegoci. Stabilno atomu mona zrozumie, odwoujc si do zasady nieoznaczonoci, wynikajcej z teorii kwantw. Wedug niej, jeli elektron jest zlokalizowany w pewnym obszarze, to jego pd (czyli iloczyn masy i prdkoci) nie moe by zbyt may. Jego minimalna warto jest proporcjonalna do staej Plancka i odwrotnie proporcjonalna do rozmiarw obszaru. Prowadzi to do powstania ograniczenia na minimaln warto energii kinetycznej elektronu, ktra jest tym wiksza, im mniejszy jest obszar, w ktrym on si znajduje. Z drugiej strony, elektron i jdro przycigaj si, a wic im s bliej, tym energia potencjalna elektronu jest mniejsza. Std wniosek, e istnieje najbardziej optymalny obszar wok jdra, w ktrym moe znajduje si elektron, gdy jego cakowita energia jest najmniejsza. Ma on rozmiar okoo 1010 m. Dalsze zblianie si elektronu do jdra prowadzioby do zwikszania jego energii. Ostatecznie odpowied na postawione pytanie brzmi: elektron w atomie znajduje si w takiej odlegoci od jdra, eby jego cakowita energia bya minimalna. n Pytania prosimy kierowa na adres redakcji: wiat Nauki, ul. Garaowa 7, 02-651 Warszawa, lub e-mailem: swiatnauki@proszynskimedia.pl

88

WIAT NAUKI

Luty 2010

MIROSAW GRY