?

JAK I DLACZEGO

www.swiatnauki.pl/jakidlaczego

Dlaczego woda wykonuje prac, gdy odbiera si jej energi, choby zim, gdy niszczy chodniki?
Bogusaw Kiedrowski z Lublina*
cja, w ktrej trzy atomy tworzce wizanie wodorowe (dwa atomy tlenu i atom wodoru) le w linii prostej, przy czym atomy tlenu s oddalone od siebie o 2.8 . Ze wzgldu na rozkad adunku czsteczka wody moe utworzy jednoczenie wizania wodorowe z czterema innymi. Dugo wizania wodorowego decyduje o tym, e upakowanie moleku w sieci lodu jest rzadkie i pozostawia wewntrz duo wolnej przestrzeni. Pomiary rozpraszania promieni Roentgena, rozpraszania neutronw czy rozpraszania Ramana wykazay, e w ciekej wodzie rwnie wystpuje czciowe uporzdkowanie. Ze wzgldu na du kooperatywno czsteczki cieczy cz si w podobne do lodowych struktury, jednak ich zasig jest lokalny, a czas ycia bardzo krtki. Wizania wodorowe tworz si i zrywaj na przemian. Pewna cz czsteczek, chwilowo niezwizana, zapenia przestrze, ktra w lodzie pozostaje pusta upakowanie jest zatem gstsze. W temperaturze przemiany fazowej czsteczki wody tworz kolejne wizania i oddalaj si od siebie na odlego 2.8 . Skutkiem tego objto ronie. I tu dochodzimy do wyjanienia na poziomie mikroskopowym problemu postawionego na poziomie makroskopowym: woda wykonuje prac, powikszajc swoj objto (i podnoszc pyty chodnikowe), jednoczenie obniajc swoj energi wewntrzn n i przechodzc do stanu najkorzystniejszego energetycznie.
* Pytanie zgoszono do towarzyszcego Festiwalowi Nauki w Warszawie konkursu Zapytaj badacza.

Odpowiada dr hab. Boena Gadomska z Pracowni Fizykochemii Dielektrykw i Magnetykw Wydziau Chemii Uniwersytetu Warszawskiego:

Aby woda wykonaa prac, musimy odebra jej tyle energii w postaci ciepa, aby ostudzi j przynajmniej do temperatury 4C, w ktrej osiga ona maksimum gstoci. W miar dalszego ozibiania a nastpnie krzepnicia woda wykonuje prac, powikszajc swoj objto. Dzieje si to kosztem jej energii wewntrznej. Podczas mrozw woda zawarta w glebie zamarza i moe unie pyty chodnikowe. Dziaajce siy s ogromne. Jeli zamarzajca woda znajdzie si w zamknitym, sztywnym naczyniu, na jego cianki wywierane jest cinienie nawet 25 MPa, czyli 250 razy wysze ni cinienie atmosferyczne. To dlatego w czasie srogich zim pkaj nawet eliwne rury, a ld w grach rozsadza skay. Prba wyjanienia nadzwyczajnych waciwoci wody na poziomie mikroskopowym spdza uczonym sen z oczu. Uwaa si, e woda jest najbardziej badan i najmniej zrozumian ciecz. Ju Roentgen sto lat temu stwierdzi, e przyczyny anomalnych przebiegw pewnych funkcji stanu w wodzie (jak wspomnianej tu zalenoci gstoci od temperatury, ale i wielu innych) naley upatrywa we wspzawodnictwie zmian strukturalnych i procesu rozszerzalnoci cieplnej. Tematowi temu powicono wiele prac dowiadczalnych i teoretycznych. Co do jednego wszyscy badacze s zgodni tajemnica wody ley w wizaniu wodorowym pomidzy czsteczkami cieczy. Jest to sabe oddziaywanie polegajce na tym, e atom wodoru, tworzcy wizanie kowalencyjne z atomem tlenu wewntrz jednej czsteczki, jest jednoczenie przycigany elektrostatycznie przez atom tlenu z ssiedniej czsteczki. Energetycznie najbardziej korzystna jest konfigura-

Pytania prosimy kierowa na adres redakcji: wiat Nauki, ul. Garaowa 7, 02-651 Warszawa, lub e-mailem: swiatnauki@proszynskimedia.pl

88

WIAT NAUKI

Stycze 2008

MIROSAW GRY