?

88

JAK I DLACZEGO?

Dlaczego kleje klej?

ARTUR MAKOWSKI Z ODZI

Odpowiada dr in. Leszek ukasik z Katedry Chemii i Technologii Polimerw na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej:

czenie materiaw klejami staje si coraz popularniejsze, poniewa czsto jest skuteczniejsze i wygodniejsze ni poczenia mechaniczne lub spawanie. Stosuje si je wszdzie: od medycyny (przy zespalaniu tkanek) po technologie kosmiczne (do montau rakiet). Wytrzymao spoiny zaley od przyczepnoci (adhezji) kleju do powierzchni klejonych oraz od spjnoci (kohezji) materiau spoiny klejowej. Przy klejeniu najwiksze znaczenie maj zazwyczaj oddziaywania midzyczsteczkowe zwane siami van der Waalsa. Ich zasig jest ma-

y (nie przekracza 30 nm), znacznie mniejszy od nierwnoci powierzchni pozostaych na przykad po polerowaniu czy innej obrbce mechanicznej. Klej peni wic rol porednika w przenoszeniu tych si i aby dobrze dziaa, musi wnika w nierwnoci czonych powierzchni oraz dobrze je zwila. Pojcie zwilalnoci jest wbrew pozorom intuicyjne: kropla pynu (w naszym przypadku kleju) najlepiej zwila powierzchni ciaa staego, gdy si po niej rozlewa. Dlatego cech t opisuje si za pomoc kta zwilalnoci midzy powierzchni podoa a styczn do powierzchni kropli w miejscu jej zetknicia si z podoem. Kt 0 oznacza zatem cakowity brak zwilalnoci (kropla wody turlajca si po teflonowej patelni), a 180 cakowit zwilalno (gdy woda rozlewa si po czystej szybie). Kt zwilalnoci zaley od napicia powierzchniowego kleju i klejonego materiau: klejona powierzchnia jest wystarczajco zwilana tylko wwczas, gdy napicie powierzchniowe kleju jest co najmniej rw-

ne (a najlepiej znacznie nisze) ni krytyczne napicie powierzchniowe materiau klejonego. Wikszo klejw syntetycznych ma napicie powierzchniowe okoo 2550 mN/m (np. kleje akrylowe, cyjanoakrylowe, epoksydowe, poliuretanowe). Dlatego najprociej czy si nimi szko oraz metale (o napiciu powierzchniowym odpowiednio 155470 mN/m oraz powyej 500 mN/m). Trudniej jest dobra klej do tworzyw sztucznych, zwaszcza niepolarnych, jak polietylen (31 mN/m) czy teflon (18 mN/m), ktrego sklejenie jest nie lada problemem. S jednak i na to sposoby. Oporne na klejenie materiay poddaje si powierzchniowemu dziaaniu czynnikw fizycznych (np. wyadowaniom koronowym) lub chemicznych (utlenianiu). Oprcz dobrej zwilalnoci wspczesne kleje, tzw. reaktywne (choby te wymienione wczeniej), maj grupy funkcyjne mogce przy wizaniu reagowa chemicznie rwnie z klejon powierzchni i wytworzy przede wszystkim mocne wizania kowalencyjne. Powstaa w ten sposb spoina klejowa charakteryzuje si du adhezj do pozostaych materiaw zcza klejowego i wysok energi kohezji. Czynniki te pozwalaj na konstrukcj zczy klejowych o wysokich, a nawet ekstremalnych waciwociach wyn trzymaociowych. Pytania prosimy kierowa na adres redakcji: wiat Nauki, ul. Garaowa 7, 02-651 Warszawa, lub e-mailem: swiatnauki@proszynskimedia.pl

WIAT NAUKI CZERWIEC 2007

MIROSAW GRY