ABSTRAKCJA (gr. .fa.resic [aphiresis]; ac. abstractioodrywanie, oddzielanie, zatrzymywanie)w jzyku potocznym a.

oznacza oderwanie od codziennego ycia i nieliczenie sie z tym, co realne. W filozofii termin a. oznacza specyficzna czynno intelektu, polegajca na oddzielaniu i zatrzymywaniu jakiej waciwoci z rzeczy, na podstawie ktrej intelekt formuje jej poznawczy obraz, czyli pojecie (abstrakt); termin a. oznacza take metod konstruowania przedmiotu intelektualnego poznania w ogle, za w szczeglnoci przedmiotu waciwego dla okrelonych nauk (przyrodniczych, matematycznych i filozoficznych). Przekad gr. sowa .fa.resic na ac. termin abstractio zawdziczamy Boecjuszowi. AKSJOMAT (gr. .x.wma [aksoma]godnosc, powazanie, wartosc)zaozenie, czyli bazowe zdanie nie dowodzone w jakiejs nauce, a zw. w teorii dedukcyjnej. ALGORYTM to przedstawienie rozwizania zadania w sposb uporzdkowany, tj. z wyszczeglnieniem kolejnych czynnoci. Opisanie zadania, czyli szukanie zwizku, jaki zachodzi midzy danymi a wynikami, nazywamy SPECYFIKACJ ZADANIA ALTERNATYWA - dwie wykluczajce si moliwoci; te: konieczno wyboru midzy dwiema wykluczajcymi si moliwociami ANALIZA 1. rozpatrywanie jakiego problemu, zjawiska z rnych stron w celu jego zrozumienia lub wyjanienia; te: wyjanienie lub opis, bdce wynikiem takiego rozpatrywania 2. metoda badawcza polegajca na wyodrbnieniu z danej caoci jej elementw i badaniu kadego z osobna ANALITYCZNY 1. dotyczcy analizy 2. zdolny do wnikliwej analizy jzyki analityczne, amorficzne, izolujce, pozycyjne jzyki, ktre w przeciwiestwie do jzykw syntetycznych wyraaj funkcje gramatyczne za pomoc lunych morfemw w postaci np. przyimkw, elementw przyswkowych, zaimkowych oraz sw posikowych, np. fr. vin; du vin wobec pol. wino; wina DEDUKCJA metoda rozumowania polegajca na wyprowadzaniu logicznych wnioskw z zaoe uznanych za prawdziwe DEFINICJA objanienie znaczenia wyrazu, wyraenia lub pojcia definicja projektujca, sprawozdawcza, ostensywna, dejktyczna, operacyjna Budowa i rodzaje definicji. Wyraz definicja jest odpowiednikiem aciskiego definicio - okrelenie, ograniczenie, natomiast wyraz finis - kres, granica, koniec. Od tych sw pochodzi definire - okrela, ogranicza. Definicja jest to okrelenie czego; krtkie objanienie czego; krtkie informacje o czym. Przy pomocy definicji mona okreli jak rzecz, czyli jaki przedmiot wchodzcy w skad rzeczywistoci pozajzykowej lub te mona okreli jakie wyraenie czyli jaki skadnik jzyka. W dzieach z zakresu logiki bywaj zazwyczaj podawane pewne reguy, wskazujce, jakie warunki winny by zachowane w definicji: - Definicja powinna podawa wasno istotn okrelonego gatunku (rodzaj najbliszy i rnic gatunkow) Definicja nie moe zawiera terminu definiowanego (wwczas wystpuj bdne koo) - Definicja musi cile odpowiada gatunkowi definiowanemu. Definicja musi wyznacza zakres przedmiotw nalecych do definiowanego gatunku, musi oznacza cay ten zakres i nic wicej ponadto. - Definicja nie moe by sformuowana za pomoc wyrazw o znaczeniu niejasnym, obrazowym lub wieloznacznym. - Definicja nie powinna by negatywna tam, gdzie moe by pozytywna (reguy tej czsto zastosowa nie mona i nie zawsze ona obowizuje). Definicj, ktra okrela jak rzecz nazywamy definicj rzeczow czyli realn. Definicja realna jest krtk informacj o jakiej rzeczy podajc jednoznaczn charakterystyk danego przedmiotu. Okrelany przy pomocy definicji realnej przedmiot moe by jak rzecz jednostkow gdy, np. okrelamy co to jest Warszawa mwic Warszawa jest to obecnie najwiksze miasto kraju nad Wis. Definiowany przedmiot moe te by zbiorem rzeczy jednostkowych stanowicych jeden gatunek, gdy, np. na pytanie co to jest czowiek

odpowiadamy: Czowiek jest to stworzenie czujce i rozumne. Logika tradycyjna opierajc si na stanowisku Arystotelesa definicj nazywaa tylko okrelenie rzeczy. Rozrniaa definicje: 1. esencjalne; 2. przyczynowe; 3. opisowe. Definicja esencjalna istotowa Okrela rzecz przez podanie jej cech istotnych. Definicja przyczynowa - genetyczna Podaje przyczyn powstania czyli pochodzenia rzeczy (genez). Definicja opisowa Polega na wskazywaniu cech swoistych lub przypadkowych jakiej rzeczy. Definicj, ktra jest wyjanieniem wyraenia jakiego jzyka nazywamy definicj sown. Zamiast definicja sowna najczciej mwi si definicja nominalna. Definicje ze wzgldu na to, do czego si odnosz moemy podzieli na nominalne i realne. Definicja sowna - nominalna jest informacj o jakim wyraeniu podajc przekadalno tego wyraenia na inne wyraenia. Polega na zastpowaniu jednych wyrae innymi wyrazami, przy czym ten proces zastpowania moe zmierza ku znajdowaniu wyrae rwnoznacznych ze wzgldu na tre lub rwnowanych ze wzgldu na zakres wystpujcych nazw. Wspczesna logika uwaa definicj za okrelenie dotyczce zasadniczo wyrae a nie rzeczy, gdy przy pomocy definicji objania mona wszelkie wyraenia, lecz nie kade wyraenie jest nazw jakiej rzeczy, dlatego definicje okrelajce jakie wyraenia, sowa trafniej jest nazywa definicjami werbalnymi (werbum sowo), a nie nominalnymi (nomen - nazwa). Ajdukiewicz definicje dotyczce wyrae nazywa nominalnymi. Tak pojte definicje nominalne s zasadniczo okreleniami nazw - pewnych wyrae, ale poniewa kada nazwa oznacza jaki przedmiot, czyli jest nazw jakiej rzeczy przeto kada definicja nazwy dotyczy rzeczy, do ktrej ta nazwa si odnosi. Definicja nominalna moe okrela nazw z dwu stron: 1. Albo od strony jej treci, czyli znaczenia, kiedy podaje cechy charakterystyczne tworzce tre - sens tej nazwy i przysugujce wsplnie wszystkim przedmiotom, do ktrych ta nazwa si odnosi, np. czowiek znaczy to samo, co stworzenie czujce i rozumne. 2. Albo od strony jej zakresu podajc jakie przedmioty nalece do zakresu tej nazwy, np. czowiek jest to stworzenie cielesne i rozumne. Kiedy nazw okrela si od strony jej zakresu wtedy zaley tylko od intencji okrelajcego, czyli od celu ktremu ma suy definicja, czy uwaa j za definicje sown czy realn? Aby zaznaczy, e w danej definicji chodzi o sens czyli znaczenie nazwy, formuuje si j w stylizacji sownej czyli werbalnej uywajc zwrotu znaczy to samo co lub znaczy tyle co lub to tyle co. Dla podkrelenia za, e w danej definicji chodzi o zakres nazwy czyli o zbir jej wszystkich desygnatw, a wic pewnych przedmiotw uywa si zwrotu jest to, nadajcego definicji stylizacj przedmiotow. Definicje sensowe s formuowane w stylizacji werbalnej i podaj rwno znacze dwch wyrae. Definicje zakresowe nazw s formuowane w stylizacji przedmiotowej i podaj rwno zakresw dwu nazw. Zarwno definicje sowne podajce rwno znacze dwu wyrae, jak i definicje nazw, podajce rwno ich zakresw, pozwalaj przekada wyraenia definiowane na definiujce. Definicje zakresowe nazw sformuowane w stylizacji przedmiotowej peni ponadto jeszcze inn rol, a mianowicie podaj zarazem jednoznaczn charakterystyk przedmiotw bdcych desygnatami nazwy definiowanej. Dlatego definicje zakresowe nazw s jednoczenie definicjami realnymi i odwrotnie: kada definicja realna podajca jednoznaczn charakterystyk jakiego przedmiotu jednoczenie pozwala przeoy nazw tego przedmiotu na inn nazw. Definicja realna odnosi si do przedmiotu. Np. Zegar to urzdzenie suce do mierzenia czasu. W ten sposb charakteryzujemy przedmiot, a nie znaczenie wyrazu. Pod wzgldem budowy rozrniamy: 1. definicje rwnociowe; 2. definicje nierwnociowe. 1. Definicje rwnociowe Definicja rwnociowa skada si z trzech czci: definiendum, zwrotu czcego, definiensa. Spjnik definicyjny moe mie stylizacj przedmiotow lub sown. Jeden z czonw definicji zawiera w sobie wyraz definiowany i dlatego czon ten nazywa si czonem definiowanym czyli definiendum. Drugi czon, w ktrym nie wystpuje wyraz definiowany zwie si czonem definiujcym czyli jest definiens. Definicja rwnociowa zawsze wyraa albo rwno znacze czonw definicji albo rwno ich zakresw. Definicja rwnociowa moe by wyrana lub uwikana. Definicja wyrana Jest wtedy, gdy czon definiowany skada si tylko z wyrazu definiowanego, np. homo est animal racionale. Kwadrat znaczy to samo, co czworobok o rwnych bokach i ktach. Definicja uwikana Jest wwczas, gdy czon definiowany zawiera obok wyrazu definiowanego

jeszcze inne wyrazy, np. definicja logarytmu. 2. Definicje nierwnociowe Do definicji nierwnociowych nale definicje: kontekstowa, przez wskazanie, przez wyliczenie. Definicja kontekstowa Polega na tym, e zamiast podawania definicji rwnociowej jakiego wyrazu uywa si go w jakim tekcie i na podstawie treci tego tekstu poznajemy co znaczy lub co oznacza dany wyraz. Definicja przez wskazanie Zachodzi wtedy, gdy na pytanie co oznacza dany wyraz, wskazuje si konkretny przedmiot nazywany tym wyrazem. Definicja przez wyliczenie Ma miejsce wwczas, gdy na pytanie co oznacza dana nazwa, wylicza si wszystkie lub przynajmniej kilka przedmiotw nalecych do zakresu tej nazwy. Definicje rwnociowe nazywamy niekiedy definicjami normalnymi. Ze wzgldu na cel, ktremu maj suy dzielimy je na definicje sprawozdawcze i projektujce. Jeeli definicja ma na celu tylko wyjanienie sensu jakiego wyrazu, ktry ju jest znany i uywany, czyli ju naley do jakiego jzyka wtedy definicja ta ma charakter sprawozdawczy, gdy tylko zdaje spraw ze znaczenia wyrazu jaki ten wyraz ju posiada. Definicja sprawozdawcza jest skierowana ku przeszoci lub teraniejszoci i stanowi wyraz tego, jak dane wyraenie rozumiane jest (lub byo) w okrelonym jzyku. Definicja sprawozdawcza jest rwnie nazywana definicj analityczn, gdy analizuje - rozkada na poszczeglne elementy znaczenie jakiego wyrazu. Jeli natomiast definicja ma na celu zaprojektowanie sensu dla jakiego nowo utworzonego wyrazu, ktry ma by dopiero wprowadzony do jakiego jzyka albo jeli nadaje nowy sens jakiemu ju uywanemu wyrazowi wtedy nazywa si definicj projektujc - wprowadzajc. Definicja projektujca mwi o znaczeniu wyraenia na przyszo. Definicja projektujca nosi nazw definicji syntetycznej, gdy nowy sens wyrazu definiowanego okrela si przy pomocy znacze wyrazw ju znanych, uywanych. A przeto definicja projektujca zbiera w jedn cao - syntetyzuje znaczenia poszczeglnych wyrazw definiujcych. Z tej syntezy tworzy sens wyrazu definiowanego. Wszelkie skrty jzykowe tworzy si te przy pomocy definicji projektujcej. Do definicji projektujcych nale te tak zwane definicje regulujce, ktre ucilaj znaczenie lub zakres wyrazu ju uywanego, np. wyraenie wiek modociany ma swj sens w jzyku potocznym, ale ten sens jest chwiejny, nieustalony i w niektrych wypadkach trudno jest rozstrzygn czy czyj wiek jeszcze jest modociany czy ju nie. Aby unikn rozbienoci ustala si przy pomocy definicji regulujcej, np. w regulacjach prawnych, e czyj wiek jest modociany wtedy, gdy ten kto nie ukoczy osiemnastego roku ycia. Definicje projektujce czy syntetyczne po spenieniu swego zadania - wprowadzeniu nowego wyrazu staj si automatycznie definicjami sprawozdawczymi - analitycznymi. Definicje projektujce s wyraeniami posiadajcymi budow zdania nie s jednak zdaniami w sensie logicznym, gdy w nich niczego si nie stwierdza, a tylko wyraa si pewien projekt. Projekt za nie jest ani prawdziwy ani faszywy, moe by tylko poyteczny dla osignicia jakiego celu i nadawa si do zrealizowania lub te moe by niepoyteczny, szkodliwy i nie nadawa si do realizacji. Dlatego definicjom projektujcym nie przysuguje adna warto logiczna. Nie s one ani prawdzie ani faszywe i wobec tego nie s zdaniami w sensie logicznym. Definicje projektujce nie wymagaj uzasadnie ich przyjcia i dlatego s definicjami umownymi, dowolnymi arbitralnymi. Ich przyjcie zaley tylko od zgody ludzi, ktrym si je przedstawia. DEFINICJA OSTENSYWNA Definicja ostensywna (deiktyczna) Najbardziej oglnie rzecz biorc, definicja ostensywna jest to definicja informujca o znaczeniu (sposobie rozumienia) danego terminu przez wskazanie w jaki sposb (np. gestem wskazujcym) konkretnego egzemplarza (konkretnych egzemplarzy) przedmiotu bdcego desygnatem definiowanego terminu. Skada si na ni, oprcz formuy sownej (np. to jest A), wskazanie desygnatu podpadajcego pod to pojcie. Definicje ostensywne (z ac. ostendo wskazuj) stanowi istotny element metody dydaktycznej stosowanej czsto w nauczaniu jzykw obcych zwanej metod pogldow. Ta forma definiowania daleka jest od cisoci, dlatego te kwestia ucilania przekazywanej przy pomocy tej definicji informacji jest bardzo istotna. Jedn z takich najstarszych i zarazem najbardziej skutecznych metod jest pokazywanie (wskazywanie na) jak najwikszej liczby wzorcw pozytywnych przy uyciu wypowiedzi typu: to jest A, oraz wzorcw negatywnych to nie jest A. Wskazywanie na wzorce (tak pozytywne jak i negatywne) czyli konkretne desygnaty danego pojcia dostarcza jedynie czci informacji na temat znaczenia tego pojcia. Z jednej strony zawodno, a z drugiej skuteczno tej metody definiowania, unaoczni mona poprzez wyobraenie sobie sytuacji, e znalelimy si wrd ludzi, ktrzy w ogle nie mwi naszym jzykiem, my

nie znamy ich jzyka, oraz nie znamy (my i oni) wsplnie adnego innego jzyka. O lokalnych nazwach konkretnych przedmiotw dowiadywa si bdziemy wycznie drog wskazywania na ich egzemplarze oczekujc, e kto wypowie ich nazw. DEFINICJA OPERACYJNA (ang. operational definition), okrelenie zmiennej lub stanu w kategoriach konkretnych operacji, jakie stosuje badacz w celu ich zmierzenia lub ustalenia ich wystpienia. DEMARKACJA oznaczenie w terenie granicy na podstawie zawartych umw DEMARKACJA WIEDZY DESYGNAT jz. przedmiot, osoba lub zjawisko, do ktrych odnosi si dana nazwa DETERMINIZM 1. cisa zaleno zdarze, zjawisk lub dziaa od okrelonych warunkw 2. koncepcja filozoficzna uznajca zasad przyczynowego uwarunkowania wszystkich zjawisk DOWODZENIE rozumowanie uzasadniajce dane twierdzenie przez wnioskowanie na podstawie twierdze ju dowiedzionych EKLEKTYZM w sztuce, literaturze, filozofii lub badaniach naukowych: czenie w jedn cao niejednorodnych elementw majcych swe rdo w rnych stylach lub doktrynach EKSPERYMENT 1. prba realizacji nowatorskiego pomysu 2. dowiadczenie naukowe przeprowadzone w celu zbadania jakiego zjawiska EKSPERYMENT MYLOWY (od niemieckiego pojcia Gedankenexperiment, uytego po raz pierwszy przez Hansa Christiana rsteda) w najszerszym znaczeniu jest uyciem hipotetycznego scenariusza w celu uatwienia zrozumienia pewnych rzeczy, zjawisk. Eksperymenty takie przeprowadza si w rnych dziedzinach, od filozofii po fizyk, najczciej w przypadku gdy na pytanie nie mona znale odpowiedzi popartej naukowymi faktami lub przeprowadzenie eksperymentu jest moliwe teoretycznie ale nie praktycznie; przykadowo w twierdzeniu o nieskoczonej liczbie mapteoretycznie mona przeprowadzi eksperyment z mapami, jednak praktycznie jest to niemoliwe (potrzebna jest nieskoczenie wielka liczba map i maszyn do pisania lub nieskoczenie wiele czasu). EKSPLANACJA - logiczne wyprowadzenie danego uznanego zdania z innych zda ju uznanych, w skoczonej liczbie krokw; wyjanianie, wyjanianie, eksplanacja, rozumowanie polegajce na wyprowadzaniu uznanego z gry zdania z innych zda ju uznanych, w skoczonej liczbie krokw.

Zdanie opisujce wyjaniane zjawisko to eksplanandum, natomiast zdania wyjaniajce to eksplanans. Mona spotka si te z okreleniami eksplikatum/eksplikans (np. u Poppera) jednak terminy te s czciej uywane raczej przy opisie procedury ucilania potocznych wyrae na potrzeby naukowe
EMPATIA 1. umiejtno wczuwania si w stan wewntrzny drugiej osoby 2. przypisywanie komu wasnych odczu w danej sytuacji

EMPIRYZM pogld, wedug ktrego zasadnicz rol w poznaniu odgrywa dowiadczenie empiryzm metodologiczny zob. aposterioryzm.

aposterioryzm pogld filozoficzny, wedug ktrego prawdziwe poznanie zawsze opiera si na dowiadczeniu i w nim tylko znajduje uzasadnienie EPISTEMOLOGIA teoria poznania, teoria lub metodologia nauki uprawiana w wietle filozoficznej teorii poznania teoria poznania dzia filozofii traktujcy o przedmiocie, treci, procesach, sposobach, granicach i kryteriach ludzkiego poznania FALSYFIKACJA 1. faszerstwo 2. wykazanie faszywoci twierdzenia lub bdnoci hipotezy w procesie ich sprawdzania Falsyfikowalno - jako metoda demarkacji nauki Pozytywici logiczni jako kryterium rozrnienia pogldw naukowych od nie-naukowych przyjli zasad weryfikowalnoci teorii. Upraszczajc jeli jaka teoria ma potwierdzenie w faktach, to jest prawdziwa, a jeli nie, to jest faszywa. Zdaniem pozytywistw, teorie naukowe raz zweryfikowane bd ju zawsze prawdziwe. Popper nie zgodzi si z tym pogldem, twierdzc, e ostateczne zweryfikowanie teorii faktami nie jest nigdy moliwe. Nawet jeli bdziemy mieli zbir miliona faktw potwierdzajcych dan teori, moe si w kadej chwili zdarzy, e kto zarejestruje fakt nr milion jeden, ktry nie bdzie z teori zgodny. Ponadto, jak pokazywa zwaszcza rozwj fizyki w latach 20. i 30. XX wieku, teorie dugo uwaane za ju dawno zweryfikowane, okazuj si nagle niesuszne i s zastpowane nowymi. Popper zaproponowa wic nowe kryterium naukowoci, mianowicie falsyfikowalno. Falsyfikowalno teorii polega na tym, e jej struktura jest taka, e mona zaproponowa eksperyment, ktrego wynik jednoznacznie zaprzeczy susznoci teorii. Eksperyment ten nie musi by koniecznie technicznie wykonalny w danym momencie - wane jest tylko, e dana teoria w ogle dopuszcza moliwo obalenia siebie samej w wyniku jakiego, dajcego si pomyle, eksperymentu. Kryterium to od kryterium pozytywistycznego rni si jedn istotn cech - powoduje ono, e adna teoria naukowa nigdy nie moe by uznana za 100% pewn - kada pozostaje wic tylko bardziej lub mniej prawdopodobn hipotez. Dla Poppera sama struktura logiczna teorii nie bya tak wana jak dla pozytywistw logicznych - nie musiaa by matematyczna, do koca spjna wewntrznie, ani by wolna od zaoe metafizycznych. Popper wskazywa, e wiele teorii fizycznych, wbrew pogldom pozytywistw, zawiera w sobie silne zaoenia metafizyczne, (np. continuum czasoprzestrzeni, niezniszczalno oglnego bilansu masy i energii, czy zaoenie racjonalnej struktury materii). Wane tylko, eby teoria dawaa si falsyfikowa. Jak pisa sam Popper "Teoria naukowa jest jak sup wbity w ruchomy piasek, na ktrym buduje si ca konstrukcj, gdy sup zgnije albo si zawali pod naporem faktw, trzeba go zastpi nowym". Zwolennicy pozytywizmu logicznego zgodzili si po drugiej wojnie wiatowej z pogldami Poppera w zakresie nieweryfikowalnoci teorii naukowych i wczyli do swojego systemu kryterium falsyfikowalnoci. Popper jednak do koca nie zgadza si z nimi co do tego, e ca wiedz naukow da si kiedykolwiek sprowadzi do matematyki i fizyki, co byo podstaw tej filozofii. GENERALIZACJA [ac. generalis oglny, powszechny], log., metodol. wniosek oglny, sformuowany na podstawie poszczeglnych przesanek. GESTALT - psychologia postaci, niem. Gestaltpsychologie, ang. Gestalt psychology, kierunek w psychologii XX w. goszcy, e ycie psychiczne skada si ze swoistych caoci, zw. postaciami (niem. Gestalt), bdcych prymarnymi danymi dowiadczenia (zasada prymatu caoci nad czci); GRUPA EKSPERYMENTALNA (ang. experimental condition), w eksperymencie kontrolowanym grupa poddawana wpywowi systematycznych modyfikacji zmiennych niezalenych, czyli wpywowi postpowania

eksperymentalnego.

GRUPA KONTROLNA (ang. control condition), grupa osb badanych w eksperymencie kontrolowanym, o tych samych waciwociach, co grupa eksperymentalna i podlegajca tym samym procedurom - z tym wyjtkiem, e nie poddaje si jej oddziaywaniu zmiennej niezalenej, ktrej wpyw jest badany w danym eksperymencie. HIPOTEZA [gr. hypthesis zaoenie], metodol. zaoenie (przypuszczenie) oparte na prawdopodobiestwie, wymagajce weryfikacji; hipoteza (ang. hypothesis), prowizoryczne i sprawdzalne wyjanienie zwizku midzy dwoma (lub wicej) zjawiskami czy zmiennymi; czsto formuowana jako przewidywanie, e okrelone warunki doprowadz do wystpienia pewnego skutku. HOLIZM[gr.], metodol. pogld, wg ktrego wszelkie zjawiska spo. tworz ukady caociowe, podlegajce swoistym prawidowociom, ktrych nie mona wywnioskowa na podstawie wiedzy o prawidowociach rzdzcych ich skadnikami. IDIOGRAFIZM [gr. dios wasny, prywatny, swoisty, grph pisz], metodol., naukozn.stanowisko w metodologii humanistyki XX w., wg ktrego historia jako nauka jest wycznie nauk idiograficzn. IMI WASNE, nazwa oznaczajca i identyfikujca ludzi (antroponim, antroponimia); IMPLIKACJA [ac. implicatio zwizanie, poczenie], log. zdanie zoone z 2 zda (poprzednika i nastpnika) poczonych spjnikiem jeeli... , to...; i. jest faszywa, gdy jej poprzednik jest prawdziwy, a nastpnik faszywy. INDETERMINIZM [ac. in nie, determino ograniczam], filoz. pogld, ktry gosi, e istniej zjawiska niepodlegajce prawom przyrody, przeciwstawny determinizmowi. INDICATUM - to, na co wskanik wskazuje INDUKCJA [ac. inductio wprowadzenie], log. metoda formuowania twierdze (np. praw naukowych) na podstawie przesanek dotyczcych faktw jednostkowych; INDYWIDUALIZM [ac. individuum co niepodzielnego, jednostka], oglnie poczucie niezalenoci i odrbnoci osobistej; postpowanie odbiegajce od oglnie przyjtych wzorw, rozpowszechnionych sdw, niekiedy nie liczce si z normami spoecznymi; w cisym znaczeniu pogld o prymacie jednostki nad zbiorowoci. Indywidualizm metodologiczny - przekonaniem, e analiza zjawisk spoecznych powinna rozpoczyna si od badania zachowa jednostek INTERSUBIEKTYWNO [ac. inter midzy, subiectivus podmiotowy], cecha poznania polegajca na tym, e twierdzenia bdce jego wyrazem mog by rozumiane przez kad osob majc odpowiednie kwalifikacje; IRRACJONALIZM [ac. irrationalis nierozumowy], w metafizyce oglna nazwa pogldw kwestionujcych racjonalno samej rzeczywistoci i traktujcych jej sfer znacze jako nonsens, sfer wartoci jako absurd, a sfer bytu jako chaos KANONY MILLA metodol. sformuowane 1843 przez J.S. Milla, tzw. kanony indukcji eliminacyjnej, tj. schematy wnioskowania indukcyjnego, pozwalajce ustala zwizki przyczynowe midzy wystpowaniem zjawisk rnego rodzaju. KONCEPTUALIZACJA PROBLEMU BADAWCZEGO - werbalne wyraenie problemu w postaci szeregu poj, twierdze, definicji go opisujcych

Konstruktywizm Kumulatywizm metafizyka, filoz. nauka filozoficzna, ktrej przedmiotem s pryncypia (pierwsze zasady strukturalne) bytu; metafora [gr. metaphor przeniesienie], przenonia, wyraenie, w ktrym sowa obce sobie znaczeniowo, pozostajc w zwizkach skadniowej zalenoci, uzyskuj nowe znaczenie, zw. metaforycznym; metajzyk, log. jzyk sucy do opisywania pewnego innego jzyka (tzw. jzyka przedmiotowego), zawierajcy nazwy wyrae tego jzyka, nazwy waciwoci tych wyrae oraz zwizkw, jakie midzy nimi zachodz. mistycyzm [gr. mystiks tajemny], filoz., psychol., religiozn. prd filoz.-rel. wystpujcy w rnych kulturach i religiach, uznajcy moliwo bezporedniego czenia si duszy ludzkiej z ostateczn rzeczywistoci, w szczeglnoci z absolutem (pojmowanym jako byt osobowy lub nieosobowy, a w kontekcie rel. bd jako sacrum, bd jako Bg religii monoteistycznych), zwaszcza za pomoc intuicji i objawienia jako najwyszych form poznania; take postawa, stanowisko wyraajce pogldy oparte na dowiadczeniach mistycznych; rwnie synonim mistyki dziedziny religii, bd religijnoci lub duchowoci typu mistycznego. model [ac. modulus miara, wzr], metodol. pojcie oznaczajce zarwno teoret., jak i fiz. obiekt, ktrego analiza lub obserwacja umoliwia poznawanie cech innego badanego (modelowanego) zjawiska, procesu lub obiektu. Nazwa oglna neopozytywizm [gr.-ac.], pozytywizm logiczny, zw. rwnie trzecim pozytywizmem,empirystyczny i logiczny kierunek filozoficzny XX w., nawizujcy do pozytywizmu XVIII w., goszcy program walki z metafizyk, postulaty fizykalizmu i uprawiania filozofii naukowej; paradygmat (ang. paradigm), w badaniach - symboliczny model, ktry reprezentuje istotne cechy badanego procesu. zmienna (ang. variable), czynnik, ktry zmienia si pod wzgldem wielkoci lub rodzaju.