1. Viva Rvolution? Viva Internet?

Charles Edward Merriam, prekursor amerykaskiego behawioryzmu, pord wielu paszczyzn istotnych dla powstania i funkcjonowania pastwa wymienia jako jedn z pierwotnych zdolno do korygowania osobowoci, umoliwiajcej ycie razem i wspln prac ludzi o odmiennych pogldach na wiat. Bez wzgldu na system polityczny, po okresach walki o dominacj, rzdzcy dostrzegali, e istot pastwowoci jest stabilizacja, ktra, jak pokazuje historia, podana jest przez kady aparat rzdowo urzdniczy, bez wzgldu na podstaw jego legitymizacji. Internet dziki swojej sile przekazu, szybkoci i lekcewaeniu fizycznych granic, moe pomc w jej osiganiu. Nie zawsze jednak tym, ktrzy pragnli by swoj wadz zachowa. Wspczesne systemy autorytarne, dowiadczyy ju niejednokrotnie przewrotnej siy tego medium. Std nie moe w takim przypadku dziwi fakt, nieustannych zabiegw, majcych na celu zablokowanie dostpu do sieci. Chiny, Arabia Saudyjska i Iran stosuj stale praktyki cisej kontroli dostpu do zasobw internetu, tak by w razie jakichkolwiek przejaww buntu obywatelskiego, skutecznie reagowa, zapobiec dalszemu przekazywaniu informacji szerszemu gronu odbiorcw. Szczeglnie niebezpieczne s, z tego punktu widzenia, wszelkiego rodzaju mikroblogi i czy te szeroko pojte media spoecznociowe, a wic narzdzia pozwalajce na aktywny udzia w tworzeniu i przekazywanej informacji. Zgodnie w wynikami bada ONZ, co trzeci czowiek na wiecie ma ju dostp do interentu. Warto jednak pamita, i nie jest to gwarancj wolnoci sowa i odbioru informacji. Najbardziej spektakularnym projektem w zakresie kontroli ruchu w sieci jest kierowany przez chiskie Ministerstwo Bezpieczestwa Publicznego, Zoty Taras, nazywany te Wielkim Firewallem Chiskim. System ma pomc w zbudowaniu sieci komunikacyjnej usprawniajcej dziaania policji. Uzbekistan, Syria, Wietnam, take korzystaj z wszelkich dostpnych moliwoci dawienia przejaww elektronicznej agitacji. Uytkownicy, a przede wszystkim aktywici ruchw demokratyczno wolnociowy staraj si skutecznie omija wszelkie blokady. Tym niemniej stale zdarzaj si represje ze strony rzdzcych na osoby zamieszczajce sprzeczne z oficjaln doktryn, treci. W 2006 roku popularny egipski bloger Kareem Amer, zosta aresztowany tydzie po publikacji tekstu obraajcego prezydenta Hosni Mubaraka, wypuszczony zosta z wizienia dopiero po 1470 dniach. W czstotliwoci aresztowa blogerw prym wiod niewtpliwie Chiny, Wietnam i Iran. Nowa fala aresztowa w Wietnamie rozpocza si w styczniu 2011 roku, po kongresie Partii Komunistycznej. W Chinach w lutym tego roku, po raz pierwszy aresztowano osob za zamieszczenie wpisu na Twitterze. Podobne represje spotkay blogerw i zaoycieli Azerbejdaskiego Ruchu Modych. W 2009 roku Emin Milli i Adnan Hadjizade zostali skazani przez tamtejszy wymiar sprawiedliwoci za szerzenie
1

wolnociowych idei w sieci. Po ogoszeniu decyzji Komitetu Noblowskiego w grudniu 2010 roku, wielu zwolennikw Liu Xiaobo, zostao aresztowanych, tylko na podstawie zamieszczonych w sieci gratulacji dla laureata. W Iranie zastosowano nawet kar mierci wobec Hossein Derakshan, zwanego ojcem iraskiej blogosfery. Autorytarne rzdy w imi utrzymania wadzy stosuj wszelkie z moliwych metod cenzury interentu. W Chinach na przeomie 2009 i 2010 roku dokonano kradziey hase zabezpieczajcych konta mailowe Gmail., Wietnam dziki tej metodzie zamieszcza nieprawdziwe opinie, wamuje si na konta dysydentw. Iran zatrudnia ekspertw, ktrzy tumi maj wszelk wolnociow aktywno w sieci, w 2010 roku zastosowano nawet metod zmniejszenia prdkoci przesyu, co skutecznie uniemoliwio sprawn komunikacj. Podczas kampanii prezydenckiej na Biaorusi, rzdowi hakerzy wamywali si na strony kontrkandydatw, zamieszczajc opinie przychylne ubiegajcemu si o reelekcj ukaszence. W praktyce wiele rzdw szuka moliwoci kontroli zawartoci sieci. Zatrudniaj hakerw, blogerw, wszystko w celu utrzymania, jake korzystnego z ich punktu widzenia status quo. Rwnie w Rosji podejmowane s prby skutecznego uciszenia blogerw. Serwis Live. Journal sta si celem cyberatakw, majcych na celu omieszanie publikacji na temat korupcji w tym pastwie. Najwiksza fala prb blokowania dostpu do zasobw internetu przelaa si przez Egipt i Libi, a wic w regionach, ktre stay si miejscem masowych protestw obywatelskich. Noc 27 stycznie 2011 roku, Egipt zosta odcity od dostpu do interentu na pi dni, miao to take swoje konsekwencje w sferze gospodarki, w postaci strat rzdu 90 milionw dolarw, w Libii ten sam sposb tumienia aktywnoci obywatelskiej mia miejsce 19 lutego. Aparat rzdowy prbuje czasem, poprzez prost metod niszczenia infrastruktury, zapobiec rozlaniu si wszelkich niewygodnych idee w spoeczestwie, ktre szuka prawdy nie w oficjalnych, tradycyjnych i z reguy posusznych rzdzcym, mediach, lecz korzystaj z utosamianego z wolnoci sowa, internetu. Nie ma zbyt duej rnicy pomidzy mediami nowymi i tradycyjnymi. Ostatnie kilka miesicy udowodniy, e ta wspzaleno istnieje. Wedug Petera Horrocks (BBC) to wane dla dziennikarzy nauczy si. korzysta z mediw spoecznociach. To nie jest opcja. To konieczno". Nowe media stay si narzdziem- kluczem dla dziennikarzy. Wydarzenia w krajach arabskich pokazay, e midzynarodowe media swj przekaz opieraj czsto na relacjach, zdjciach z portali spoecznociowych. Nowe pokolenie dziennikarzy uywa Twittera czy Facebooka, jako naturalne narzdzie w codziennej pracy. Tradycyjne media utraciy monopol na newsa. Wyniki bada orodka Cision Uniwersytetu Washingtona, pokazay, e 56% ankietowanych uznao, e media spoecznociowe s wanym, lub bardzo wanym rdem informacji. Blog stanowi wci rdo informacji dla 69% respondentw. Ze wzgldu jednak na swoj natur, media spoecznociowe pozwalaj w czasie rzeczywistym na przekazanie informacji np. o trzsieniu ziemi w Chile czy powodzi
2

w Pakistanie, demonstracjach w Tunezji, ale jednoczenie bardzo trudno czasem odrni prawd od faszu, dlatego tak istotnym jest by kontaktowa si z osobami zamieszczajcymi takie sensacyjne informacje. Kady bowiem, z prawie z kadego zaktka wiata, moe zamieci w sieci trywialn, bd rzeczywicie istotn informacj. Najwiksze redakcje jak na przykad Washington Post, zabraniaj swoim dziennikarzom na zamieszczenie personalnych wypowiedzi w internecie, z obawy, i mog by interpretowane jako zgodne z polityk wacicielu tytuu. Reuters, z kolei, opublikowa przewodnik uycia mediw spoecznociowych, pozwalajc dziennikarzom na ich uycie, ale jednoczenie starajc si zrwnoway pynce std ryzyko. Dziennikarz moe udostpnia swoje artykuy, kreowa wok nich spoecznoci online, zaprasza czytelnikw do ich komentowania. Ta wsppraca pomidzy nowymi i tradycyjnymi mediami zostaa zmieniona przez strategi WikiLeaks. Publikacja tajnych dokumentw, uruchomia nieprawdopodobn umiejtno wsppracy. Ponad 120 dziennikarzy solidarnie rozszyfrowywao dyplomatyczny przeciek Wikileaks, usuwao nazwiska cywilnych i lokalnych informatorw, tak by uniknli zwizanego z ca sytuacj niebezpieczestwa. W historycznej wypowiedzi z stycznia 2010 roku Sekretarz stanu Hillary Clinton zaznaczya, i pomimo niezbyt wygodnej dla rzdu sytuacji jaka powstaa po ujawnieniu dokumentw, przez WikiLeaks, to jednak wolno sowa, w tym w sieci, stanowi nadal priorytet i najwaniejsze prawo czowieka i obywatela. Obok bezpieczestwa pastwowego pozostaje jeszcze strona ochrony uytkownikw. Francuskie rozwizanie przeciwko piractwu internetowemu, skupione w ustawie o potocznej nazwie HADOPI (Haute Autoritpour la diffusion des uvres et la protection des droitssur Internet - Wysoki urzd ds. rozpowszechniania utworw i ochrony praw w Internecie), uchwalone w maju 2009 roku, krytykowane jest przede wszystkim z uwagi na ogromne kary, nakadane na osoby amice prawa autorskie w sieci, staa si rdem inspiracji dla rzdw Wielkiej Brytanii, ktra przyja pakiet Digital Economy Act. Jednoczenie Google dotrzymuje sowa dotyczcego niefiltrowania informacji udostpnianych uytkownikom sieci w Chinach, s oni przekierowywani na serwer w Hong Kongu. Microsoft i Yahoo! praktykuj autocenzur w Chinach. Jednake Microsoft po etapie walki z piractwem oprogramowania w Rosji zdecydowaa si na udostpniane darmowej licencji na oprogramowanie zainstalowane w komputerach organizacji pozarzdowych. Trzy amerykaskie firmy podpisay nieformalny kontrakt w celu promocji dobrych praktyk w pastwach, ktre stosuj rodki cenzury informacji zawartych w sieci. Po raz pierwszy w Egipcie, firmy takie jak Facebook, Twitter i Google opowiedziay si za ochron cakowitej wolnoci w sieci. Facebook zadeklarowa, e nikt nie moe by w jakikolwiek sposb ograniczany w dostpie do informacji". Google i Twitter opracoway system umoliwiajcy ominicie blokujcych poczenia internetowe zabezpiecze. YouTube stworzy specjalny polityczny kana CitizenTube, ktry umoliwia Egipcjanom na zamieszczanie filmw video, bez ponoszenia ryzyka wykrycia autora przez wadz. W ostatnich miesicach uytkownicy telefonw komrkowych, narzdzia
3

powszechnie uywanego w krajach rewolucji arabskiej, stali si celem cisej kontroli. W Libii oraz Egipcie Vodafone, Mobinil i Etisalat, pod presj armii rozesay, demonstrujcym smsa informujcego, e s one popierane przez Mubaraka. Gwne siedziby tych firm na zachodzie zaprotestoway przeciwko tej praktyce. Haktywizm, protesty online, to pojcia bez ktrych trudno wyobrazi sobie wspczenie jakkolwiek rewolucj. O sile internetu wiadczy determinacja jak wadze niektrych pastw wkadaj w moliwo kontroli dostpnych za jego pomoc informacji, moliwoci byskawicznej komunikacji. Pamita jednak naley, e sie jest cigle jednak tylko narzdziem pomagajcym w narodzinach, czy te rozwoju obywatelskiego nieposuszestwa. Wydaje si dosy odleg perspektywa budowania nowego ustroju tylko z wykorzystaniem narzdzi online. Chyba, e mamy na myli mikronacje....

2. Znaczenie sfery publicznej w cyfrowej gospodarce

Farmer i fabrykant nie mog istnie nie otrzymujc zyskw, podobnie jak robotnik nie moe istnie nie otrzymujc pacy (...) Zysk wykazuje naturaln tendencj znikow, gdy w miar rozwoju spoeczestwa i wzrostu bogactwa trzeba powici coraz wicej pracy, aby otrzyma dodatkowe iloci potrzebnej ywnoci. Tendencj t, stanowic jak gdyby si cienia zyskw, hamuj na szczcie, co pewien czas ulepszenia maszyn sucych do produkcji artykuw pierwszej potrzeby, a take odkrycia"

[1]

Wydajno stanowia przez cay wiek XX klucz od bram wzrostu gospodarczego, rozwoju spoecznego i dobrobytu kadej jednostki. Sformuowana przez Taylora naukowa metoda zarzdzania" stanowia w owym czasie recept na maksymalizacj wydajnoci pracy, ktrej realnym przykadem bya fabryka Forda. Zastosowana w produkcji samochodw tama produkcyjna oraz precyzyjnie okrelona liczba i czas ruchw potrzebnych do wykonania danej czynnoci przez pracownika, idealnie oddawaa ducha okresu wielkoprzemysowego kapitalizmu. Robotnik nie mia zastanawia si nad sensem jakoci swojej pracy, lecz jedynie wykonywa okrelon czynno, za ktr otrzymywa pac, ktr nastpnie mia przeznacza na konsumpcj. Tym samym stanowi milczcy element w subie generowania wzrostu gospodarczego. Jednak jak pokazuje historia, kapitalizm industrialny nie przetrwa prby czasu i polec musia w starciu z rewolucj intelektualno kulturow, ktra jak pisze Castells polegaa na przejciu od industrializmu" do informacjonizmu". Przejciu do Nowej Cyfrowej Gospodarki, gdzie gwn rol odgrywa innowacja."Kada innowacja rodzi si i rozwija w trzech etapach. Najpierw w gowie twrcy rodzi si pomys lub projekt, czyli inwencja, ze zrealizowanego pomysu rodzi si dzieo lub czyn, tj. innowacja w cisym tego sowa znaczeniu. Gdy dzieo znajdzie uznanie wrd odbiorcw, doznaje ono upowszechnienia w postaci dzie naladowczych, powielonych i stosowanych w praktyce spoecznej. Dziea twrcze, innowacyjne tworz kultur w cisym tego sowa znaczeniu, natomiast dziea odtwrcze, upowszechnione cywilizacj. Cywilizacja z kolei tworzy podoe dla nastpujcych aktw twrczych" [ 2 ]. W wygoszonym w 1980 roku referacie Kryzys Przyszoci" Krzysztof Pomian, zwraca jeszcze uwag na jeden istotny czynnik sprawczy rewolucji, ktrego pocztku szuka naley ponad 2000 lat wstecz pienidz. Z niewinnego porednika wymiany handlowej, sta si najbardziej podanym i rozpalajcym wyobrani narzdziem obsugi transakcji w erze cyfrowej gospodarki. Wiedza i edukacja staj si podstawowymi narzdziami, dziki ktrym gospodarka moe si rozwija i jednoczenie stanowi realn konkurencj dla pastw, ktre nadal opieraj swj rozwj na tradycyjnych gaziach przemysu i niezwykle taniej, czsto pozbawionych jakichkolwiek praw, sile roboczej. Wyczerpaa si idea kapitalizmu industrialnego, a nowym punktem rozwoju sta si informacjonalizm,
5

czyli paradygmat technologiczny oparty na powikszaniu ludzkich moliwoci w przetwarzaniu informacji poprzez wykorzystanie bliniaczych rewolucji w mikroelektronice i inynierii genetycznej" [ 3 ] Sia Pastwa ma swoje rdo w nauce. Na pocztku XXI wieku obserwujemy nieustanne przyspieszenie aktywnoci naukowej i wynalazczej niezalenie od metod jej pomiaru: liczby patentw, publikacji naukowych, nakadw na badania i rozwj, liczby zatrudnionych w sektorze badawczo rozwojowym, udziaw wartoci intelektualnej w tworzeniu produktw i usug. Istniej nawet quasi prawa opisujce natur tego przyspieszenia, jak choby synne prawo Moorea, mwice, e szybko mikroprocesorw podwaja si co 18 miesicy. Istnieje jednak i inna perspektywa, oparta na tezie Karla R. Poppera, mwice, i nie sposb obecnie przewidzie przyszoci, gwnie z uwagi na fakt cakowitej nieprzewidywalnoci dalszego rozwoju wiedzy. Czas na realizm w ocenie wydarze i wyjtkow przenikliwo w diagnozowaniu mechanizmw postpu. Dobrym przykadem tej koncepcji jest Bill Emmott, autor ksiki 20:21 Vision. The Lessons of the 20th Century for the 21st., w ktrej przedstawi kapitalizm, jako system zaprogramowany na kryzys", ktry kry na krawdzi chaosu, a jedyn gwarancj spokojnej przyszoci, w tej sytuacji, s Stany Zjednoczone, ktrych potga militarna i gospodarcza stanowi fundament adu globalnego. Jednak w sposb precyzyjny w tezach zawartych w prognozie na XXI wiek Nastpne 100 lat, G. Friedmann, wywouje w owym myleniu chaos. Jak przewiduje nadchodzi czas dominacji nowych pastw, nawet, jeli w chwili obecnej wydaje si to cakowicie absurdalne. Jednak nie tylko geopolityka stanowi rdo rosncego niepokoju, ale take nowe niebezpieczestwa zwizane z biotechnologi, inynieri genetyczn. Obawa pastwa przed utrat pozycji lidera innowacji prowadzi moe do zaamania znanej dotychczas hierarchii wanoci podstawowych zasad. Jak pokazaa katastrofa elektrowni jdrowej w Czarnobylu, w imi wartoci wanych dla ugruntowania mocarstwowej pozycji pastwa, bez trudu pierwszestwo przyzna mona maszynie a nie czowiekowi, ktry dodatkowo sprowadzony zostaje do roli wadliwego elementu systemu. Przykad grupy australijskich uczonych, ktra w trakcie bada nad osp zdoaa w 2003 roku mimo woli zniszczy system immunologiczny wszystkich poddanych dowiadczeniu myszy, stanowi na tyle silne ostrzeenie, e pojawia si potrzeba opracowania kodeksw zachowa, ktra pozwoliaby na kontynuacj bada naukowych w sposb bezpieczny, tak by maksymalnie ograniczy moliwoci powanych wypadkw. Innego rodzaju niebezpieczestwo wie si z przestrzeni kosmiczn, a przede wszystkim moliwoci jej militaryzacji. Okres zimnej wojny pokaza, i mona t drog wykorzystywa dla tranzytu rakiet balistycznych. Jeli jednak uwzgldni si take uzalenienie wspczesnego spoeczestwa od kosmosu ze wzgldu na funkcje cywilne, takie jak telekomunikacja, kada nowa bro, a zwaszcza jej rozmieszczenie
6

na stanowiskach, wie si z problemami bezpieczestwa na wypadek konfliktu i zarazem potencjalnej dezorganizacji ycia spoecznego. Wydarzenia sprzed omiu lat zwizane z atakiem terrorystycznym AlKaidy, nie pozwalaj zapomnie o zagroeniu pyncym ze strony pozapastwowych, ale jednak silnych i sprawnych organizacji walczcych w imi religii lub ideologii. Wiek XXI jawi si jako okres nawrotu wielkich redniowiecznych lkw przed katastrofami naturalnymi i pandemiami wywoanymi w sposb wiadomy lub te nie przez czowieka. Postawi, wic mona pytanie gdzie szuka recepty na przyszo. Analiza natury czowieka T. Hobbsa pozostaje jak najbardziej aktualna, jednak ju sposb na jej przezwycienie daleki jest do teraniejszoci, z uwagi na fakt, i Hobbes nie mg przewidzie obecnego stanu wiedzy, techniki i nowoczesnego kapitalizm. By jednak szuka inspiracji warto zaczerpn z tez Heraklita, ktry tworzy w cieniu chaosu i wojny, uznajc je za siy kosmiczne, ulegajce cigym przemianom, zudna jest jednak nadzieja, i kiedykolwiek konflikt czy spr zniknie z zasad ycia spoecznego. Rozwizanie jest tylko jedno by poradzi sobie z kryzysem przyszoci naley odbudowa sfer publiczn, zoon z tych samych praw, ktre gwarantuj i konstytuuj wolno prywatn. W epoce wolnorynkowej demokracji liberalnej, jej zadaniem bya ochrona nienaruszalnoci indywidualnej przestrzeni kadego obywatela. Wypenianie owej misji staje si take niezbdne w czasie Nowej Cyfrowej Gospodarki, przesiknitej uczuciem strachu o przyszo, tak, aby potencjalna ochrona prywatnoci i bezpieczestwa obywatela nie staa si rdem jego cakowitego cyfrowego zniewolenia. Czy jednak narzdzie w postaci wolnej i niezalenej prasy, ktre wedug Holmsa suy ma ujawnieniu wszelkich niedoskonaoci w funkcjonowaniu instytucji pastwa i nie jest jedynie ujciem dla osobistej wolnoci, lecz take metod za pomoc, ktrej zbiorowo moe zajmowa si wasnymi brakami i zaradza im" [ 4 ] nadal pozostanie skutecznym? Praktycznie zanika moliwo autentycznej oceny dziaa suwerennych wadz. Opinia publiczna otrzymuje gotowy produkt w postaci konkretnej decyzji, ktra nie jest ju wynikiem dyskusji spoecznej. Wspczesny czowiek, coraz bardziej traci orientacj w ogromnej ilo dostarczanych codziennie informacji. Staje si atwym obiektem manipulacji, ktry dowiadcza cakowitego zaniku wasnej moliwoci oceny wydarze. Std te i decyzje polityczne, podejmowane przecie przez przedstawicieli tego spoeczestwa, przypominaj coraz bardziej story telling ni szans na autentyczn popraw jakoci funkcjonowania Pastwa i jego instytucji. Wolno sowa, ktra wedug J.S. Milla miaa suy docieraniu do prawdy, a nie zdobywaniu wadzy, ktra stanowi miaa instrumentem ochrony obywateli przed poczynaniami wadzy, a nie narzdzie manipulacji i zdobywania wpyww przez reprezentantw klasy politycznej, traci swoj ochronn funkcj. Habermas nazywa to zjawisko uspoecznieniem pastwa i upolitycznieniem spoeczestwa. Zanik sfery publicznej, ktra stanowia niezwykle wany element kadego demokratycznego pastwa, prowadzi do
7

wzmacniania sfery indywidualizmu, w ktrej nie ma ju miejsca na dobro wsplne. Swobodny dostp do edukacji i informacji nie powoduje wzrostu wiadomoci spoeczestwa, a jedynie stwarza zudne poczucie mdroci, ocenianej obecnie jedynie poprzez biego w obsudze otaczajcych nas urzdze, a nie znajomoci humanistyki, zasad rzdzcych wiatem przyrody, poszukiwaniem innowacyjnych rozwiza. Bez sfery publicznej nie mona mwi o wolnoci jednostki, dostajemy jedynie jej iluzj. Cho sfera publiczna moe obj jedynie cz ludzkiej aktywnoci i zaspokoi jedynie cz ludzkich aspiracji i to nawet nie tych najistotniejszych, to jednak bez niej nie jest w ogle moliwe funkcjonowanie demokratycznego, a nie opartego na lku o przyszo, spoeczestwa.

Przypisy: [ 1 ] Ricardo D. On the Principles of political Economy and Taxation, wyd. 3, Londyn 1981 [ 2 ] Labuda G. Rozwaania nad teori i histori kultury i cywilizacji. Pozna 2008 [ 3 ] Castells M., The Information Age, New York, 1996]. [ 4 ] S. Holmes, Anatomia antyliberalizmu, Znak, Krakw 1998, s. 281

3. Dyplomacja publiczna i wiat wirtualny Rola Massively Multiplayer Online Games

8

w procesie

rozbudowy

i rozwoju

dialogu

midzykulturowego, zmian i identyfikacji

"Gry komputerowe nie s jedynym, spjnym medium. Ze wzgldu na obfito form i liczebno produkcji, gry s by moe najbogatszym w znaczeniu przejawem kultury cyfrowej. Gry komputerowe obok Internetu, bdcego swoistym meta medium zajmuj dzi czoow grach pozycj wrd najnowszych rodkw komunikacji. zwizana jest W wieloosobowych M. Filiciak W 1963 roku Edward R. Murrow, znany komentator radiowy, zdefiniowa dyplomacj publiczn jako wzajemne oddziaywanie, nie tylko na poziomie rzdw pastw, ale przede wszystkim organizacji pozarzdowych, reprezentujcych pogldy uzupeniajce rzdowy punkt widzenia. Termin ten jest czsto traktowany na rwni z propagand, z wszystkimi jej wadami, cznie z brakiem wiarygodnoci, nie jest jednak tosamy z Public Relations. Czym wic jest? Istniej bowiem jej trzy wymiary. Kady jednakowo wany i nioscy dugofalowe skutki. Pierwszy z nich to komunikacja. Podejmujc decyzje wane dla funkcjonowania pastwa, politycy wykorzystuj media jako gwny kana informacji z obywatelami. Bardzo czsto skupiaj si jedynie na opinii publicznej wasnego pastwa, zapominajc o wykorzystaniu efektu swoich dziaa dla budowania pozytywnego wizerunku na polu midzynarodowym, stanowicym przecie gwn aren dziaa dla dyplomacji publicznej. Wykorzystywanie tego typu okazji moe okaza si kluczowe w momencie radzenia sobie z kryzysami i tym samym potrzeb ratowania swojego wizerunku. Drugim wymiarem jest komunikacja strategiczna, kiedy to konkretne inicjatywy polityczne s wykorzystywane do realizacji konkretnych celw. Przykad pochodzcy jeszcze z lat 90 ubiegego wieku, kiedy to British Council promowa brytyjsk kultur, tradycj, ceremonia, jednak rzd brytyjski przekona si w 2003 roku, e takie wieloletnie budowanie wizerunku niestety moe zosta bardzo szybko podwaone, przez jedn politycznie le odbieran przez opini midzynarodow decyzj dotyczc wsppracy wojskowej z siami amerykaskimi w Iraku, by budowana mozolnie pozycja ulega radykalnej zmianie. Trzecim wymiarem dyplomacji publicznej jest budowanie wieloletnich relacji midzypastwowych za pomoc takich narzdzi jak stypendia, wymiana modziey, seminaria, kanay medialne. Kady z tych trzech wymiarw pozwala na tworzenie pozytywnego wizerunku na midzynarodowej arenie, jednak nie moe by skuteczny jeli nie bdzie pokrywa si z gwn nut dziaa politycznych rzdu danego pastwa. Skuteczna dyplomacja dziaa w obie strony i obejmuje suchanie na rwni z mwieniem. Soft Power oznacza powodowanie, by inni pragnli tych samych skutkw co ty, a to wymaga rozumienia, jak
9

sieciowych,

komunikacja

najczciej

z kontaktami midzyludzkimi." [ 1 ]

przesania mog by odbierane i odpowiedniego ich dostrojenia" [ 2 ] Wygaszanie wasnych pogldw z pozycji dominujcej nie jest najlepszym sposobem komunikacji z drugim czowiekiem. Zbyt czsto przywdcy midzynarodowi zapominajc o tym fakcie, podejmuj dziaania sprzeczne z zasadami dyplomacji publicznej. Niektre pastwa opieraj ca sfer dziaa w dziedzinie Soft Power na jednym kanale komunikacji, Gra komputerowa to zjawisko o dwoistej naturze: z jednej strony nowe medium, z drugiej jedynie rozwinicie formuy tradycyjnych zabaw. Lars Konzack, badacz gier wideo, wymienia siedem warstw, ktre stanowi podstaw analizy tego zjawiska. Wymienia: sprzt, kod programu, funkcjonalno, rozgrywk, znaczenie, referencyjno i warstw socjokulturowej." [ 3 ] Kada, czy to tradycyjna, czy te gra wideo, skada si z dwch uzupeniajcych si warstw: 1. Przestrzeni wirtualnej i 2. Terenu gry. I tak na przykad jeli analizujemy zwyk amigwk z jednej strony skupiamy si na jej wirtualnej przestani czyli reguach za pomoc ktrych moemy j prawidowo rozwiza, z drugiej dostrzegamy jej estetyczn stron grafik, rodzaj papieru, grubo czcionki, podobnie postpujemy w przypadku gier komputerowych warstwa wirtualna to jej bohaterowie, reguy ktrymi si kieruj, teren gry to konsola, komputer, monitor, joypad itp. Pierwsza wymieniona przez Konzacka warstwa to wanie podstawowe komponenty techniczne: kable, sygnay, chipy. Mwi one o fizycznej naturze gry, gdzie komputer tak naprawd moe zosta potraktowany, w zalenoci od kontekstu sytuacyjnego, jako narzdzie, medium wzgldnie zabawka. Jeli suy nam do gier to niewtpliwie bdziemy odbiera go jedynie jako zabawk, ale nie ulega wtpliwoci, e jego moliwoci przystosowane s do wypeniani dwch pozostaych funkcji. Wszystko zaley od potrzeb uytkownika. Kada gra komputerowa dziaa na podstawie odpowiedniego kodu programu. Warstwa ta jest czsto bardzo trudna do przeanalizowania z uwagi na ograniczony dostp do kodu rdowego. Moliwe jest jednak jego zrozumienie poprzez analiz innych warstw, szczeglnie warstwy funkcjonalnoci., dziki ktrej jestemy w stanie zlokalizowa odpowiedzi komputera na dziaania uytkownika i zintegrowa sygnau kodu. Niewtpliwie uywane czsto w tekstach publicystycznych, ale take i naukowych okrelenia nowe i stare media, kae zastanowi si na rnic pomidzy nimi. Ktre media s ju nowe", a ktre jeszcze stare"? Termin nowe media" pojawi si na przeomie lat 60 i 70 XX wieku, czyli w momencie wejcia do powszechnego uytku coraz wikszej iloci innowacji technologicznych, uatwiajcych produkcj, reprodukcj oraz dystrybucj informacji. Okres nazwany rewolucj informacyjn, pchn spoeczestwo uprzemysowione, funkcjonujce w ramach gospodarki opartej na wymianie towarowej, w epok postindustrialn, opart na ekonomii informacji. Jednym z pierwszych tekstw mwicych o tzw.
10

nowych mediach", wolnych od wad wczesnych rodkw komunikacji, by artyku czoowego ideologa niemieckiej lewicy Hansa Magnusa Enzensbergera, ktry w 1970 roku w Constituens of Theory of the Media" zaproponowa stworzenie takich rodkw przekazu, ktre poradz sobie z problemem manipulacji, pozwalajc kademu z uczestnikw na dokonywanie samodzielnie manipulacji. Po raz pierwszy w historii pisze media umoliwiaj masowy udzia w spoecznym i uspoecznianym procesie produkcji, ktrego praktycznie znaczenie pozostaje w rkach samych mas. Takie uycie mediw komunikacyjnych, ktre dotd nie zasugiway na swoj nazw, mogoby dowie ich rangi. W obecnej formie, telewizja czy film, nie su komunikacji, lecz jej zapobiegaj. Nie pozwalaj na dwustronne dziaanie pomidzy nadawc i odbiorc: uywajc jzyka technicznego, ograniczaj sprzenie zwrotne do najniszego punktu kompatybilnego z systemem. Jednak taki stan rzeczy nie moe by usprawiedliwiony wzgldami technicznymi. Przeciwnie. Techniki elektroniczne nie rozpoznaj sprzecznoci pomidzy nadawc i odbiorc. Kade radio tranzystorowe jest z natury swej konstrukcji, rwnoczenie nadajnikiem, moe oddziaywa z innymi odbiornikami, poprzez inwersj obwodu. Rozwj od zwykego medium dystrybucji do medium komunikacyjnego nie jest problemem technicznym. wiadomie blokuje si go ze zrozumiaych wzgldw politycznych. Techniczny podzia na nadajniki i odbiorniki odpowiada spoecznemu podziaowi na producentw i konsumentw." [ 4 ] Naleao wic dy do sytuacji idealnej, w ktrej moliwe stanie si stworzenie nowych, demokratycznych i obywatelskich rodkw przekazu, dziki ktrym, kady uytkownik odgrywaby jednoczenie rol nadawcy i odbiorcy. Komputer, jak pokazaa przyszo niesusznie, byy prawie kompletnie ignorowanej przez wczesnych teoretykw nowych mediw. Do czasu, kiedy to w sytuacji coraz ich wikszej popularnoci, wzrastajcej liczbie uytkownikw, niezaprzeczalnym sta si fakt, i"w mediach konwencjonalnych (one to one) [ 5 ] istnieje jasne rozrnienie pomidzy nadawcami i pasywnymi odbiorcami, ktrzy s od siebie odizolowani. Wiadomoci transmitowane przez nadawc realizuj brutaln form kognitywnej lub kolektywnej unifikacji, dostarczaj wspdzielonego kontekstu. Kontekst ten jest narzucony, nie wynika z aktywnoci uczestnikw oddziaujcych z mechanizmem i nie moe by pobocznie negocjowany wrd odbiorcw. Telefon (komunikacja jeden do jednego) zawiera form komunikacji dwustronnej, ale nie oferuje uytkownikom wsplnej wizji tego, co dzieje si w caej sieci, ani nie pozwala im na stworzenie wsplnego kontekstu. Jednak w cyberprzestrzeni przestrzeni, ktra jest zrnicowana jakociowo, niestateczne, konstruowana przez jej uytkownikw i eksplorowana kady z nas jest potencjalnym nadawc i odbiorc" [ 6 ] Rozwj internetu i jego moliwoci, niewtpliwe wpyny na zmian jakoci i sposb funkcjonowania spoeczestwa. Pomimo wielu opinii mogcych stanowi zaprzeczenie stanowiska Robina Hammana, i wirtualne ycie nie jest oddzielone od rzeczywistego, stanowi jego cz. Wszystko razem jest istotnym elementem naszej ludzkiej aktywnoci" [ 7 ], nie sposb zaprzeczy, i wpyn on na jako i form
11

naszego codziennego ycia. Czy tego chcemy, czy te nie wirtualna rzeczywisto coraz mielej wkracza w nasze realne ycie, czynic je z jednej strony atwiejszym, z drugiej stwarzajc nowe formy zagroenia dla naszego normalnego funkcjonowania. Najbardziej widocznym, w chwili obecnej, przejawem przemieszania zjawisk wiata wirtualnego z realnym jest dziaalno ekonomiczna zwizana ze sprzeda na aukcjach internetowych dbr gromadzonych w grach np. postaci, uzbrojenia itp. W spoeczestwie ery postindustrialnej, na pierwszy plan wysuwaj si potrzeby takie jak przynaleno do grupy, wsparcie ze strony innych ludzi, uznanie wasnych osigni, poczucie samorealizacji. Gry sieciowe pozwalaj na now form komunikacji, zapewniaj szerok moliwo kontaktw midzyludzkich i integracj z wiatem wspgraczy, Kreuj przestrze w ktrej jednostki maj moliwo realizacji swoich fantazji zwizanych z odgrywaniem zupenie innych rl ni w wiecie rzeczywistym. Czy w tej sytuacji internet i moliwoci komunikacji, ktre niesie z sob mona traktowa jako szans na zmian w prowadzeniu polityki, wizerunku pastwa, nawizywania relacji z innymi spoeczestwami? Na to pytanie w chwili obecnej nie ma jeszcze jednoznacznej odpowiedzi. Znane i coraz bardziej popularne metody internetowego marketingu politycznego, wykorzystywane s przede wszystkim w celu promocji polityki krajowej. Media cyfrowe dajce nowe moliwoci komunikacji, mog przyczyni si do poprawy stosunkw midzynarodowych na tym najwaniejszym szczeblu - porozumienia pomidzy obywatelami. Uczestnik gry dajcej moliwoci z zakresu dyplomacji publicznej, moe wnie we wzajemne kontakty midzynarodowe wicej ni dugoletnie rozmowy na najwyszych szczeblach rzdowych. Czy w rzeczywistoci istnieje taka moliwo, czy te jest to tylko fantazja? W chwili obecnej gier, ktre mogyby stanowi realne narzdzie dyplomacji publicznej w wiecie wirtualnym jest niezwykle mao, a tego typu forma rozwizywania problemw midzynarodowych mao popularna. Wrd tych najbardziej znanych warto zwrci uwag na trzy: Global Kids Island Global Kids jest organizacj pozarzdow dziaajc od 17 lat i realizujca misj przygotowania modych obywateli do penienia rl liderw spoecznych w globalnym spoeczestwie. Projekt, dziki wykorzystaniu wirtualnej przestrzeni w wiecie Secend Life, realizuje program pozaszkolnych zaj dla uczniw szk rednich. Moliwo porozumiewania si, praktycznie z dowolnym regionem wiata, uczy modych ludzie tolerancji, wsppracy, samorealizacji, bez wzgldu na istniejce rnice kulturowe, jzykowe itp. Hydro Hijinks Hydro Hijinks jest projektem realizowanym przez College Montgomery, stworzony w celu rozpoczcia powanej dyskusji o midzynarodowym problemie dostpu do wody pitnej. Ssiadujce pastwa Onetopia i Twonesia tocz pomidzy sob walk o limitowany dostp do wody pitnej. Misja gracza polega na przedstawieniu rozwizania pozwalajcego obu krajom na pokojowe i humanitarne rozwizanie
12

konfliktowej sytuacji. Kada podjta przez gracza decyzja skutkuje konsekwencjami na jej kolejnych poziomach. Peacemaker Peacemaker jest gr produkowan pod mark Carnagie Mellon's Entertainment Technology Center. Jest to midzykulturowa, polityczna symulacja konfliktu izraelsko palestyskiego, ktra moe suy promocji pokojowego rozwizania realnego problemu. Gracz wciela si w rol Premiera Izraela lub Palestyny. Celem jest osignicie pokojowego rozwizania w cieniu gabinetu politycznego. Gra zawiera opcje tajnych akcji (wysanie czogw), dyplomatycznych inicjatyw. Kada decyzja ma swoje konsekwencje w przyszoci. Gracz uczy si nieatwej sztuki midzypastwowej mediacji. Gra stanowi now form komunikacji. Wykorzystuje w ogromnym stopniu moliwoci oferowane przez media cyfrowe [ 8 ] Gry elektroniczne stanowi poczenie dwch aspektw: z jednej strony zaliczaj si do grupy najnowszych zjawisk z zakresu mediw, z drugiej s kontynuacj zjawiska znanego od pocztku istnienia ludzkoci zabawy. Zgodnie z definicj Johana Huizinga, zawart w ksice Homo Ludens" [ 9 ] zabawa jest tylko czynnoci przejciow pozwalajc przekroczy na chwil codzienno. Dokonujc prby stworzenia nowej, bardziej uniwersalnej, ale take przystosowanej do wymogw gier elektronicznych, definicji, duski badacz tego zjawiska Jesper Juul, dokona dogbnej analizy stworzonych przez swoich poprzednikw Huizinga, Cailloisa, Suitsa, Crawforda- prb wykreowania w peni funkcjonalnego opisu zjawiska, wymieni niezbdne do jej charakterystyki elementy: zasady na nich opiera si sens kadej gry, zmienny i policzalny rezultat- wynik gry zmienia si, wynik uzyskany przez gracza moe by negatywny lub pozytywny, gracz jest do wyniku przywizany w momencie zwycistwa odczuwa satysfakcj, poraka powoduje wzrost poziomu rywalizacji, konsekwencje gry podlegaj negocjacji efekt tej samej gry, zawartej w pewnych zasadach, moe wywiera wpyw na wiat rzeczywisty, bd by niego pozbawiony. W ramach bada nad grami wypracowano take specyficzny aparat pojciowy, ktry pozwala unika niejasnoci definicyjnych. Terminem powszechnie kojarzony z grami wideo jest interaktywno w tej perspektywie komunikowanie jest postrzegane jako negocjacje oraz wymiana pogldw i idei, ktra prowadzi do ustanowienia znaczenia i/lub do uzgodnienia interpretacji. Komunikowanie rozumiane jako interakcja ma struktur dialogow i tworzy wielokierunkowe relacje midzy uwikanymi we podmiotami." [ 10 ] Termin ten podkrela odmienno od wszystkich dotychczas dostpnych czowiekowi moliwoci stworzonych przez tzw. stare media, zakadajc jednak idealn sytuacj swobodnego dialogu z technologi, w warunkach rwnych praw obu stron. W istocie dynamika tego procesu jest inna, dlatego Aarseth wprowadzi dodatkowy termin ergodyczno (gr. ergos praca,
13

hodos cieka), odpowiadajcy sytuacji w ktrej odbiorca/uytkownik porusza si w zorganizowanym na ksztat labiryntu tekcie i poprzez prac czyli aktywn moliwo wyboru drogi - rozwizania tworzy jego znaczenie. Oczywicie w grach istniej take elementy nieergodyczne, niepozwalajce uytkownikom na ingerencj. Ostatnim z terminw, ktry nie jest nowym, ale wymaga, w tym kontekcie, doprecyzowania jest - komunikacja. Ustalenie nadawcy i odbiorcy w grach jest problematyczne, poniewa kady gracz komunikuje si z innymi wzajemnie korzystajc z mechanizmw udostpnionych przez kod programu, wreszcie moe samodzielnie w kod modyfikowa. Dlatego komunikacja bdzie rozumiana nie tylko jako wymiana komunikatw pomidzy nadawc, a odbiorc, ale take jako proces tworzenia nowych znacze. Pierwsza graficzna gra komputerowa stworzona zostaa na maszynie o nazwie Electronic Delay Storage Automatic Calculator i byo to klasyczne kko i krzyyk. Losy kolejnych protogier byy wizane z uczelniami naukowymi. Jeli spojrzy si na wydarzenia ktre doprowadziy od pocztku lat 70, do obecnych moliwoci multimedialnych gier, nie sposb oprze si wraeniu, e czsto o ich rozwoju decydowa czysty przypadek. Najwaniejsze gry rodziy si zgodnie z zasad, e kto co podpatrzy i przygotowa ulepszon wersj, tak naprawd nie zdajc sobie sprawy co z tego wyniknie. I nagle sytuacja ulegaa zmianie. Za pierwsz naprawd oryginaln gr dostpn w salonach uznaje si Sea Wolf z 1976 roku, ktrej fabua rozgrywaa si w cakowicie rzeczywistym, naturalnym rodowisku. W tym samym roku powsta automat o nazwie Death Race, nawizujcy do gonego wwczas filmu Death Race 2000. Gra zostaa wyposaona w kierownic oraz peda gazu. Moda na automaty zacza si jednak dopiero trzy lata pniej. Jednym z ciekawszych dokona ery automatw okazaa si Basketball. Byy to pojedynki jeden na jednego w koszykwk, z czarno bia grafik, rozgrywane na boisku, ktre twrcy z dum okrelali mianem trjwymiarowego". Kontrol nad zawodnikiem sprawowao si za pomoc kuli oraz klawisza umoliwiajcego oddanie rzutu. Jednoczenie pod koniec lat 70 nastpia dosy nieoczekiwana medialna nagonka na rodowisko twrcw automatw i gier. Oskarano takie firmy jak Games Workshop, RPG, o rdo wszelkich nieszcz, jakie dotyka mode pokolenie. Mimo tej nagonki, w Stanach Zjednoczonych automat nadal robi zawrotn karier. Niezbadane pokady ludzkiej wyobrani oraz godziny spdzone przed monochromatycznymi ekranami zaczy generowa zacztki elity graczy. Dla wielu ludzi, szczeglnie przedstawicieli modego pokolenia, granie stao si nie tylko artem zapeniajcym wolny czas, lecz sposobem na ycie, rywalizacj, oderwaniem od szarej rzeczywistoci. Kres dominacji konsoli i automatw pooyy wydarzenia z roku 1983, w cigu kilkunastu miesicy p Ameryki nagle stracio zainteresowanie elektroniczn rozrywk, za tamtejsza brana komputerowa popada w spore kopoty finansowe. W synnym przemwieniu z tego roku R. Reagan uy porwnania, e rzdowe wydatki na poparcie opozycji w Nikaragui, stanowi jedynie sum dziesiciokrotnie mniejsz, od tej jak Amerykanie wydaj corocznie na automaty do
14

grania" Ogromna brana gier wideo skurczya si. Na targach CES, wielu decydentw prognozowao, i w wielki boom w sferze rozrywki, by jedynie chwilowym fenomenem. Powoli producenci automatw oraz konsoli, zauwaali, i nadchodzi era gier komputerowych, ktre legitymoway si wspania cech, z mianowicie nie byy nastawione na to by jak najszybciej wywietli graczowi napis game over. Gry stanowi now form komunikacji, s rodzajem symulacji mogcej przygotowywa do penienia w przyszoci nowych rl spoecznych. W przygotowywanym dla midzynarodowej organizacji zrzeszajcej twrcw gier opracowaniu rynku gier sieciowych w 2003 roku, wyodrbniono sze ich typw:

Gry MMP massively multiplayer (masowe gry wieloosobowe), w ktrych tysice uytkownikw gra w wirtualnym wiecie, na wsplnej przestrzeni. Gracz przyjmuje wirtualn osobowo i wygld stworzonego przez siebie awatara. Gra tego typu jest udostpniane na drodze subskrypcji.

Gry PC, dla uytkownikw komputerw osobistych. Gry tego typu pozwalaj na rozgrywk jednoosobow, za wieloosobowa jest tylko opcj, dostpn bezpatnie w sieci. Gry dla komputerw PC pobierane z Internetu, proste, atwe w obsudze, suce krtkiej, ograniczonej w czasie rozrywce, nie majce rozbudowanej fabuy Gry dla konsoli Gry bezprzewodowe, dla mobilnych platform sprztowych, przede wszystkim telefonw komputerowych Telewizja interaktywna, w przyszoci zintegrowane z konsolami do gier Rynek gier komputerowych, dzielnie opiera si wszelkim kryzysom gospodarczym. Pomimo wzrostu bezrobocia, spadku konsumpcji, uytkownicy komputerw, czy konsoli chtnie wydaj pienidze na zakup kolejnych wersji tego wynalazku. Wydaje si, e decydujce znaczenie ma tutaj pierwotna cecha kadej z gier czyli moliwo oderwania si od realiw, otaczajcych problemw, niepowodze. Kady, dla wasnego zdrowia psychicznego, potrzebuje jakie formy ucieczki od rzeczywistych problemw. Gra komputerowa takow moliwo daje, a ponadto pozwala na kreowanie zupenie nowego ja" w wirtualnym wiecie. T wanie moliwo mona wykorzysta dla potrzeb dyplomacji publicznej. Nieliczne, jak dotychczas, przykady prby wykorzystania w tym celu moliwoci jakie daj media cyfrowe, stanowi jednak pewn zapowied nowych trendw w tej dziedzinie. Tak jak na pocztku lat 90 ubiegego wieku, bylimy wiatkami pocztku nowe epoki w brany rozrywki komputerowej, w chwili obecnej obserwujemy zmian charakteru teje. Pomimo, i nadal sigamy po gry przede wszystkim w celu poszukiwania moliwoci spdzenia wolnego czasu, to jednak chcemy dodatkowo mc si rozwija, zdobywa nowe umiejtnoci, lepiej rozumie otaczajcy wiat, a nawet przyczynia si do jego zmiany. Gra komputerowa moe tak moliwo zaoferowa. Od uytkownikw zaley jedynie, czy
15

spotka si ona z zainteresowaniem.

Przypisy: [ 1 ] Filiciak M.,Wirtualny plac zabaw. Gry sieciowe i przemiany kultury wspczesnej, Warszawa 2006 s. 15 [ 2 ] Nye J. S., Soft Power. Jak osign sukces w polityce wiatowej warszawa 2010r. s. 149 [ 3 ] Konzack L., Computer Game Criticism: A Method for Computer Game Analysis [w:] CGDC Conference Proceedings, F. Mayra (red.), Tampere 2002 [ 4 ] Enzensberger H.M., "Constituens of a Theory of the Media" [w:] Electronic Media and Techniculture New Brunswick 2000, s. 13-36 [ 5 ] Okrelenie odnosi si od opisywanych w Virtual Community przez H. Rheingolda modelu komunikacji w mediach. One - to many (jeden do wielu) to model znany np. z prasy, gdzie jeden nadawca (autor) komunikuje si z wieloma odbiorcami (czytelnikami), inny model to one - to - one (jeden do jednego), realizowany w wypadku rozmowy dwch osb przez telefon, oraz many - to -many (wielu - do - wielu) opisujcy np. wymian opinii na internetowych forach dyskusyjnych. [ 6 ] Levy P. Becoming Virtual New York 1998r., s. 141 [ 7 ] Za: Gontarz A., W sieci znajomych i przyjaci" Computerworld, nr 24/628 15 czerwca 2004r., s. 41 [ 8 ] Wedug opinii teoretyka mediw elektronicznych Lva Manovicha, wszystkie nowe media s mediami cyfrowymi - bez wzgldu na to, czy zostay stworzone na komputerze, czy te s wynikiem konwertowania materiau analogowego. Komputery operuj na liczbach i kady tworzony z ich udziaem obiekt medialny, skada si z zapisu zero - jedynkowego. Niesie do z sob konsekwencj w postaci zmiany pozwalajcej na przeksztacenie obiektu. Nowe media s wic obiektem przeprowadzania szczeglnego typu manipulacji - programowania. [ 9 ] Huizing J. Homo Ludens. Zabawa jako rdo kultury. Warszawa 1985r. [ 10 ] Kluszczyski R. W., Spoeczestwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multimediw Krakw 2001r., s.15

4. Cyberterroryzm, cyberprzestpczo wirtualne czy realne zagroenie? "Piraci komputerowi rozsyaj w wiat wirusa, ktry otwiera na twardym dysku tylne drzwi", umoliwiajce terrorystom zdalne kontrolowanie komputerw elektrowni atomowych, bankw, linii lotniczych, laboratoriw farmaceutycznych, wodocigw. Cyfrowa epidemia paraliuje cay wiat"
16

(-)Meyer E., Kerdellant Ch. Cyfrowa Katastrofa" Truizmem pozostaje stwierdzenie, i Internet zmieni sposb postrzegania otaczajcego nas wiata. Sta si on bliszy, bardziej zrozumiay, a w dosy ryzykownej opinii mona take stwierdzi bardziej demokratyczny. W sieci kady ma jednakowe prawa, nie ma ju podziau na twrc i odbiorc informacji. Internet jest obecny prawie we wszystkich aspektach dziaalnoci kadego z nas. Zakupy, obsuga bankowa, zaatwienie spraw urzdowych, a nawet dyskusje bardzo czsto odbywaj si w wirtualnej rzeczywistoci. Jednak Internet to nie tylko uatwienia w codziennym yciu, rozrywka, czy te rodowisko pracy, ale take miejsce dziaalnoci grup przestpczych. Ataki hakerskie, wirusy, trojany, to pojcia znane kademu uytkownikowi sieci. Coraz czciej take, Internet staje si narzdziem wykorzystywanym przez terrorystw. Do niedawna saba znajomo nowoczesnych technologii informatycznych uniemoliwiaa skuteczne prowadzenie dziaa w cyberprzestrzeni, a prby ataku dotyczyy przede wszystkim infrastruktury. Prekursorem techno terroryzmu by woski multimilioner G. Feltrinelli, przywdca i zaoyciel Grupy Akcji Partyzanckiej (Gruppi d'Azione Partigiana GAP). Niszczenie centrum komputerowego domw towarowych w Mediolanie, lokalnego biura administracji rzdowej w Rzymie, Centrum komputerowego firmy Date Montedison, terminali, baz danych typu Honey Level 66, zawierajcej informacje o skradzionych i zarejestrowanych we Woszech samochodach, to najbardziej spektakularne przykady dziaalnoci GAP [ 1 ]. W latach osiemdziesitych miejscem dziaalnoci cyberprzestpczej staa si Francja, a ich inicjatorami byy ugrupowanie lewicowo anarchistyczne Komitet na Rzecz Likwidacji lub Powstrzymywania Komputerw (Comite Liquidant ou Detournant les Ordinateurs CLODO). Czonkowie tej organizacji niszczyli przede wszystkim stanowiska komputerowe min. w Banku Rothschilda w Paryu, Centrum Komputerowym w Tuluzie nalecym do Philips Date System. [2] Obecnie niewtpliwe akty techno terroryzmu maj nieco inny charakter, tym nie mniej jednak w 2003 roku na terytorium Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii podjto wiele dziaa majcych znamiona tzw. terroryzmu mikkiego, inspirowane przez ruch proekologiczny. W Sutton Coldfield zorganizowano akcj niszczenia odbiornikw sieci komrkowej trzeciej generacji, ktre zdaniem czci ekologw byy przyczyn zwikszonej zachorowalnoci mieszkacw na choroby nowotworowe. W 2006 roku eksplozja adunku wybuchowego uszkodzia przekanik telefonii komrkowej w Inguszetii, dezorganizujc na duszy czas czno na obszarze obwodu nauraskiego. Wraz z upywem czasu grupy terrorystyczne coraz bardziej doceniaj planowe, dobrze przeprowadzone akcje w cyberprzestrzeni, nie polegajce ju na niszczeniu infrastruktury, ale przede wszystkim zwizane z zdezorganizowaniem pracy wybranych obiektw, systemw lub sub, w celu zwikszenia skutecznoci
17

i pola raenia zamachw terrorystycznych, prowadzonych rnymi sposobami. Najbardziej spektakularny przykad takiego dziaania to przeprowadzenie 11 wrzenia 2001 roku uszkodzenia przez zesp Al. Kaidy systemw identyfikacji samolotw porwanych i wykorzystanych podczas zamachw. Cyberataki nie s ju wic tylko wytworem wyobrani autorw ksiek o tematyce fantastyki naukowej, ale realnym zagroeniem, ktrego skutki mog by odczuwalne dla kadego z nas, przecitnego uytkownika sieci energetycznej, informatycznej. Najbardziej prawdopodobne s bowiem ataki przeciw systemom informatycznym uytkowanym w sferze cywilnej. Poziom ich zabezpieczenia jest bowiem z reguy niszy ni systemw wojskowych. Dziaalno grup cyberterrorystycznych ma z reguy dwie formy: 1. Metody, ktre mog by stosowane przez kadego czonka grupy, czyli przede wszystkim okupowanie sieci (Web sit In), flooding, czyli obcienie systemu informatycznego du liczb danych, najczciej za pomoc poczty elektronicznej. Obie metody przede wszystkim znaczco opniaj, a w konsekwencji uniemoliwiaj korzystanie z konkretnej strony WWW, konta, czy usugi oferowanej przez dany system. Jedn z pierwszych organizacji stosujcych te metody w praktyce bya organizacja separatystw tamilskich z LTTE okupujca w ten sposb serwer ambasad Sri Lanki w 1998 roku. Obecnie metody te s skutecznie wykorzystywane przez wszelkie ruchy antyglobalistyczne jak francuska Obywatelska Inicjatywa Opodatkowania Obrotu Kapitaowego (Association pour la Taxation des Transactions pour l'Aide aux Citoyens ATTAC), brytyjsk Globalize Resistance. 2. Metody zawierajce techniki dziaania wymagajce odpowiedniej wiedzy na temat atakowanych systemw informatycznych oraz duych umiejtnoci praktycznych. Do metod tych zalicza si ataki DoS (Denial of Service), ktry w zamierzeniu ma uniemoliwi uytkownikom korzystanie z wybranej usugi, poprzez destrukcj lub zmian konfiguracji zasobw systemu. W jego skutecznej realizacji potrzebne s wyspecjalizowane programy takie jak generatory poczty elektronicznej, programy usuwajce zasoby pamici, powodujce przepenienie stosu systemowego. Na przykad na pocztku 2003 roku grupa hakerw pochodzcych z Arabii, przez godzin usiowaa zakci prac serwera wiatowego Kongresu ydw. Inne dziaania to take prby przeamania zabezpiecze chronicych systemy przed niepowoanym dostpem. Najbardziej spektakularnym, pomimo braku potwierdzenia, by niewtpliwie atak na systemy kontroli lotw USA w zakresie identyfikacji obiektw latajcych i kierowania ruchem powietrznym 11 wrzenia 2001 roku. W sierpniu 2007 roku cay wiat przyglda si serii atakw na estoskie serwery najwaniejszych instytucji pastwowych. Uczestnicy konferencji BlackHat uznali je za przejaw nowego zjawiska e zamieszek. Pocztkowe przypuszczenia, i zleceniodawc atakw byy wadze rosyjskie okazay si bezpodstawne, a rdem ataku byli zwykli obywatele, nie tylko Rosji, ktrzy postpujc zgodnie z instrukcj zawart na forach, dokonali tak spektakularnego cyberataku. W 2009 roku przy wykorzystaniu metody DoS dokonano ataku na serwery (Poyereboot.com,
18

odpowiadajcy za automatyczne odwieanie witryny internetowej) agencji rzdowych prezydenta Ahmedineada. Kada dziaalno terrorystyczna wymaga sporych nakadw finansowych. Nie wane czy podstawowym narzdziem jest zwyky karabin maszynowy, czy te laptop podczony do sieci, organizacje terrorystyczne ponosz zwizane z tym koszty nie tylko zakupu, ale take przeszkolenia, organizacji ataku, rozpoznania celu itp. Komputeryzacja bankw i instytucji finansowych, wykorzystywanie w ich dziaalnoci systemw informatycznych, spowodoway, i stay si one staym i bardzo kuszcym obiektem atakw hakerskich. Dziaania o charakterze kryminalnym, su ugrupowaniom terrorystycznym jako dodatkowa moliwo pozyskania zasobw finansowych. Wrd wielu form dziaania, najczciej ataki przeprowadzone s przez bezporedni penetracj systemw informatycznych wykorzystywanych w pracy baku lub innej instytucji finansowej, defraudacj z uyciem skradzionych kart debetowych i kredytowych, a take bardziej wyrafinowane odzyskiwanie informacji z programw rozlicze podatkowych osb fizycznych i firm. W 2000 roku hakerzy nalecy do Pakistan Hackerz Club, skradli numery kart kredytowych ok. 700 czonkw i fundatorw proizraelskiej organizacji Amerykasko Izraelskiego Komitetu Spraw Publicznych, dziaajcego na terenie Stanw Zjednoczonych. Kolejnym sposobem pozyskania w nielegalny sposb rodkw finansowych to wykorzystanie grup hakerskich do atakw wymierzonych w systemy informatyczne instytucji finansowych. Jesieni 2000 roku, dziaajc na zlecenie Hezbollahu, podczas tzw. drugiej intifady, hakerzy spenetrowali systemy informatyczne zarzdzane przez Bank Izraela i gied w Tel Awiwie. Dane dotyczce liczby atakw nie s w tym przypadku znane, powodem jest oczywicie dbao o renom instytucji oferujcych usugi w sektorze finansowo bankowym. Kady ujawniony atak to potencjalnie mniej klientw obawiajcych si o bezpieczestwo swoich oszczdnoci. Sie informatyczna suy take rozpoznaniu operacyjnemu terenu planowanego uderzenia. Dostpno szczegowych map, schematw i zdj suy nie tylko celom informacyjnym, ale take umoliwia doskonae przygotowanie konwencjonalnych atakw terrorystycznych i to przy uyciu legalnych, powszechnie dostpnych narzdzi. FBI wykryo w 2002 roku, i czonkowie Al. Kaidy poszukiwali w Internecie informacji na temat przejcia kontroli nad prac obiektw sieci wodocigowych dostarczajcych wody pitnej do najwikszych miast USA. Suby Wielkiej Brytanii w 2007 roku ujawniy fakt wykorzystania przez irackich terrorystw zdj satelitarnych miejsc stacjonowania si brytyjskich, dostpnych dziki przegldarce internetowej Google. Przytoczone informacje dowodz, e globalna sie jest zbyt rozlega i niejednorodna pod wzgldem technicznym, finansowym i organizacyjnym, by umoliwi cakowit kontrol ruchu w sieci. Ponadto, w fazie planowania potencjalnych atakw, Internet wykorzystywany jest jako rodek cznoci. Pierwsz organizacj, ktra w celach operacyjnych korzystaa z poczty elektronicznej bya Organizacja
19

Abu Nidala, a obecnie take Hezbollah, Hamas i Al. Kaida. Podczas ledztwa, dotyczcego najbardziej spektakularnego jak dotychczas zamachu terrorystycznego, w 2001 roku, odkryto, i porywacze samolotw komunikowali si za porednictwem e maili wysyanych z miejsc publicznych. Utrzymywali take kontakt poprzez stron www, ktrej administratorem by jeden z organizatorw zamachw. Popularno, powszechno, anonimowo, to cechy dziki ktrym tak znaczc popularnoci ciesz si wrd grup terrorystycznych bezpatne konta poczty elektronicznej. W ostatnim okresie, zauwaalna jest take zwikszona aktywno na forach internetowych i utrzymywanie cznoci czonkw grupy, wanie przy uyciu tego narzdzia. Pomimo, i Internet nadaje si take do organizowania oglnowiatowych protestw, dotychczas nie stwierdzono przypadkw takich dziaa ze strony ugrupowa terrorystycznych. Metoda ta jest jednak popularna wrd czonkw ruchu antyglobalistycznego. W przyszoci nie mona jednak wykluczy innego scenariusza. Szczeglnie, i dotychczasowe przykady akcji protestacyjnych podczas tzw. wydarzenia J-18 [ 3 ] zorganizowanego przez anarchistw, przyniosy ich dziaaniom spektakularny rozgos. Na razie grupy terrorystyczne staraj si wykorzysta si raenia Internetu poprzez prowadzenie kampanii psychologicznych, a wic akcji majcych na celu rozpowszechnienie faszywych informacji, promowanie wyznawanej ideologii, a wic typowych kampanii propagandowych majcych na celu dotarcie do jak najwikszej liczby odbiorcw, przekonanie ich do swoich racji. Dziaania tego typu prowadz przede wszystkim Al Kaida, ugrupowania palestyskie, Armia Wyzwolenia Narodowego Imienia Zapaty w Meksyku, afgascy talibowie, algierska GSPC oraz bojownicy czeczescy. W przypadku aktywnoci propagandowej Al Kaidy stale si ona zwiksza. Na pocztku 2004 roku organizacja rozpocza wydawanie magazynu internetowego Obz Treningowy Al. Battara" przygotowujcy pod wzgldem mentalnym przyszych wojownikw. Rwnie Czeczeni publikuj, za porednictwem Internetu, wiele owiadcze i informacji przedstawiajcych ich komentarze na temat wydarze w republice, najczciej wykorzystuj w tym celu serwer KavkazCenter.com W padzierniku 2009 roku FBI wsplnie z egipsk policj ogosiy, e rozbiy najwiksz sie cyberprzestpcz. Aresztowanych zostao ponad 100 osb, problem jednak w tym, e zazwyczaj udaje zapa si tylko cyfrowe mrwki, ktre ulegaj ogoszeniom zapewniajcym o moliwoci atwego zarobku, a w rzeczywistoci, czsto niewiadomie staj si, elementem zorganizowanej grupy cyberprzestpczej. Wedug opublikowanego przez Panda Security styczniowego raportu, Polska znajduje si na 12 miejscu pod wzgldem liczby zawirusowanych komputerw. Pierwsze miejsca nale do Tajlandii, Chin i Tajwanu, gdzie ponad 70 proc. komputerw zainfekowanych jest wirusem, robakiem lub trojanami. Niewtpliwie rok 2010 nalea do jednego z najbardziej niebezpiecznych, jeli chodzi o liczb dokonanych atakw cybernetycznych. Najbardziej w pamici utkwi styczniowy atak hakerw na giganta
20

Google oraz ponad 20 innych korporacji. Epicentrum atakw zlokalizowano w Chinach, a ich wysoki poziom wyrafinowania wskazuje, i w gr wchodz dziaania sub specjalnych. Kolejnym wanym sygnaem ostrzegawczym by Stuxnet, ktry zainfekowa elektrowni atomow Bushehr. Z kolei robak o nazwie Here you have" stworzony przez organizacj Brygady Tarig ibn Ziyad" mia przypomnie Stanom Zjednoczonym o 11 wrzenia. Miniony rok obfitowa take w liczne przykady e protestw, wszystko dziki grupie Anonymous, ktra wystpowaa przeciwko organizacjom chronicym prawa autorskie, a pod koniec roku wystpia w obronie zaoyciela Wikileaks. Polskie suby specjalne potwierdziy prby 185 atakw w cyberprzestrzeni. Opracowana przez rzd Strategia Obrony Cyberprzestrzeni na lata 2011 2016, przy wsppracy z MSWiA, ABW oraz MON wprowadza ciganie z urzdu naruszenie bezpieczestwa w cyberprzestrzeni, ktre miay miejsce w odniesieniu do podmiotw administracji publicznej i infrastruktury krytycznej" Ponadto planowanie jest powoanie penomocnika rzdu ds. ochrony cyberprzestrzeni, ktry ma koordynowa prac ministerstw, policji, Stray Granicznej i sub specjalnych. Wydaje si, e cyberwojna w Internecie trwa w najlepsze, jednak szczegln uwag prawdopodobnie przycignie rozpoczynajcy si wanie nowy jej etap atak poprzez Cloud computing, czyli chmur". To nowa forma korzystania z dobrodziejstw sieci, gdzie zarwno oprogramowanie, jak i dane przechowywane s na serwerach operatora. Dostp do przegldarki, w dowolnym miejscu, z dowolnego komputera pozwala uytkownikowi na korzystanie z aplikacji biurowych. Oferta jest na tyle kuszca, i zainteresowanie ni wida nie tylko ze strony indywidualnych klientw, ale take firm i administracji publicznej. Uzupenieniem bdzie koncepcja smart grid, czyli integracje systemw przesyu elektrycznoci z sieciami teleinformatycznymi. Oznacza to moliwo czenia nie tylko ludzi, lecz take urzdze zaopatrzonych w mikroprocesory, taki jak lodwka, pralka, telewizja. Jak w tym przypadku wyglda sprawa bezpieczestwa? Potencjalny cyberatak, bdzie w stanie wyrzdzi ogromne, wrcz niewyobraalne szkody, ktrych skutki odczuje kady. Ponadto Internet, do niedawna jeszcze symbol wolnoci, staje si coraz bardziej polem dziaania kompleksu bezpieczniacko - przemysowego (nazwa uyta w raporcie NeoComOpticon), czyli wsppracy sub bezpieczestwa z firmami komercyjnymi. Tym ostatnim niewtpliwie zalee bdzie na budowaniu atmosfery strachu, tak aby nowe formy zabezpiecze znajdoway szybko nabywcw. W przypadku tak szybkiego rozwoju technologii, moliwoci wykorzystania sieci, trudno stawia prognozy dotyczce przyszoci. Mona jedynie pokusi si o sformuowanie kilku podsumowujcych wnioskw: Cyberprzestpczo, cyberterroryzm, cyberwojna, to ju nie zagroenia o ktrych mona przeczyta w literaturze science fiction, ale realne dziaania, ktrych jestemy coraz czciej wiadkami. Przed kadym cyberaktakiem mona prbowa si obroni, nie zawsze obrona bdzie skuteczna, ale umoliwi
21

zminimalizowanie strat. Potrzebne s niewtpliwie nowe regulacje prawne i to nie tylko na forum krajowym, ale przede wszystkim na poziomie midzynarodowym, ktre stanowi bd fundament bezpieczestwa mieszkacw globalnej wioski.

Przypisy: [ 1 ] Campbell A., A Detailed History of Terrorist and Hostile Intelligence Attacks Against Computer Resources Fairfax 1992r. [ 2 ] Campbell A., A Detailed History of Terrorist and Hostile Intelligence Attacks Against Computer Resources Fairfax 1992r. [ 3 ] Akcja protestacyjne zorganizowana 18 czerwca 1999 roku w Londynie, przeciwko negatywnym skutkom kapitalizmu.

5. W poszukiwaniu ustroju idealnego

wiat staje si coraz bardziej nieprzewidywalny. Nowe sieciowe technologie komunikacyjne odmieniy pojmowanie czasu i przestrzeni, pastwa i rzdy straciy na swojej kompetencji, ich suwerenno i granice staj si coraz bardziej porowate, znalelimy si zatem w okresie niezwykej zoonoci" [ 1 ] wiat przechodzi transformacj spoeczn, ekonomiczn, ale take t zwizan z systemem wadzy. Staje si on bowiem coraz bardziej skomplikowany, samoorganizujcy si w sposb oddolny, obejmujcy pastwa i rzdy, organizacje pozarzdowe, korporacje i inne podmioty. Wadza wymyka si z ogranicze
22

terytorialnych, geograficznych, przestrzennych, a system rzdzenia staje si coraz bardziej rozproszony. Kluczowa zmiana w otoczeniu zarzdzania publicznego dotyczy kwestii, i nie zalenie od swojego charakteru spoecznego, technologicznego, ekonomicznego przebiega nieporwnywalnie szybciej i w sposb o wiele bardziej nieprzewidywalny ni bywao to w przeszoci. "Rzdy musz radzi sobie z natokiem i zmiennymi problemami, ktre nie uznaj granic pastwowych. Wobec tego konieczne jest zwikszenie elastycznoci, co z kolei oznacza takie mechanizmy, ktre pozwalaj w wikszym stopniu na uczenie si. W zwizku z tym to co kiedy byo przewidywalne i do zaplanowania, dzi zaley od okolicznoci i moliwoci, a w duo mniejszym stopniu poddaje si planowaniu i sformalizowanym strukturom. Co oznacza, e nastpuje cakowity chaos, poniewa pozostaj obszary i podmioty polityki prawie nietknite" [2] Trudno w chwili obecnej wyobrazi sobie jak form rzdu wiatowego, tym niemniej niektrzy z teoretykw z zakresu polityki dostrzegaj wyanianie si swoistego nowego polis, z now form wadzy. Jedn z ciekawszych analiz przedstawi G.B. Peters opisujc tworzce si procesy rzdzenia jako zorganizowana anarchia", ktr cechuje losowa, a nawet przypadkowa zbieranina problemw, rozwiza, moliwoci i aktorw. Pojawia si coraz wicej dziur, zapenianych przez przedsibiorczych aktorw, gdzie stosujc zapoyczenie z analizy sieciowej, "dziury strukturalne, mwi nam, e ludzie akumuluj zasoby spoeczne lub kapita spoeczny, ktry inwestuj w moliwoci spoeczne przynoszce im potencjalny zysk. Dziury w sieci to miejsca, w ktrych podmioty (w tym przypadku ludzie) s nie poczone. Dziury takie to moliwo zainwestowania swojego kapitau spoecznego. Ludzie inwestuj, wypeniaj, wykorzystuj dziury tworzc powizania z niepoczonymi jednostkami, tworzc tym samym niebezporednie wizi. Zapenianie dziury strukturalnej daje porednikowi pozycj wadzy." [ 3 ] W epoce coraz wikszej zoonoci take i pastwo przechodzi przemian. Zmieniaj si jego rola i funkcje. Staj si swoistymi prawnymi, ekonomicznymi i spoecznymi kontrolerami systemw sieciowych. Na przykad Unia Europejska umoliwia przepyw kapitau, pracy, dbr i usug, tworzy nowe przepisy prawne, ktre ujednolicaj polityki pastw czonkowskich w odniesieniu do wspzawodnictwa w usuwaniu barier ekonomicznych i finansowych. Manuel Castells twierdzi, i pastwa tworz swoiste sieci pastw, ktre albo realizuj wiele celw (np. UE), albo te koncentruj si wok jakie problematyki np. handlu (NAFTA), bezpieczestwa (NATO). Budujc coraz gstsz sie instytucji o charakterze ponadpastwowym (ONZ, WTO, MFW, Bank wiatowy), wadza ulega dezagregacji na szereg autonomicznych podmiotw, takich jak banki, midzynarodowe struktury planowania. Sytuacja taka prowadzi to niebezpiecznego deficytu politycznego dotyczcego demokracji, regulacji i sprawiedliwoci" [ 4 ] Zapobiec temu moe
23

znalezienie zbioru wsplnych wszystkich ludziom wartoci oraz stworzenie wsplnoty instytucji politycznych. Odpowiedzi moe by kosmopolitka (kosmos wszechwiat), gdzie zdecentralizowany system polityczny obejmuje ca kul ziemsk. Nie jest to porzdek hierarchiczny, ale heterarchiczny, czyli gdzie pomidzy federacj, a konfederacj. Poszczeglne czci systemu znalazy si w sieci regulacji na poziomie globalnym, midzypastwowym, lokalnym. Sta si on bardziej dynamiczny i autonomiczny. Dynamik regulacji spoeczno ustrojowych ukazuje doskonale wiele kwestii, ktre jeszcze niedawno uznawane byy za prywatne" lub podlege danemu pastwu: ludobjstwo, przemoc wobec kobiet, fuzje przedsibiorstw, skandale korupcyjne. wiat bez terytorialnych i komunikacyjnych barier czyni prawie kade wydarzenie oglnowiatowym. Rosnce skomplikowanie i techniczna natura kwestii politycznych wymaga od obywateli znacznej, politycznej dojrzaoci. Podczas gdy zrozumiaym staje si entuzjazm z moliwoci wszechstronnego wykorzystania technologii informatycznych i komunikacyjnych, pozostawia jednak otwartym pytanie o rol jak odgrywaj wirtualne fora informatyczne w artykuowaniu interesw, negocjowaniu i podejmowaniu decyzji. Sie pozwala na wykorzystanie nowych rodzajw spoecznego kontaktu, Wydaje si, e w perspektywie narodzin kosmopolityki narzdzie o tak globalnym zasigu, jak internet, moe mie przewag nad rzeczywistym spoeczestwem obywatelskim. Wirtualny mikrokosmos pozwala na funkcjonowanie zamknitych spoecznoci obywateli o podobnych pogldach, spotykajcych si w celu promowania swoich interesw i zabezpieczeniu tosamoci. Z drugiej jednak strony czowiek zapltuj si w cykl pracy i konsumpcji, staje si jako okrela to Hannah Arendt, animals laborant, jednostk cigle dc do tego, co w spoeczestwie traktowane jest jako konieczne i w imi tego rezygnujc stopniowo ze swojej indywidualnoci, ze swoich cech szczeglnych, a przez to z bycia czowiekiem. W sposb dobitny przedstawi to Alexis de Tocqueville piszc, i czowiek w swoim wyobcowaniu kady przyjmuje postaw obcoci w odniesieniu do losw wszystkich pozostaych". Nawouje jednoczenie to tworzenia nowego polis, gdzie ludzie nie oddziauj jako osoby prywatne, uwizione w zaptlonej logice nieustannej konsumpcji, ale raczej jako obywatele regulujcy i ksztatujcy swj byt wolny od jakichkolwiek przymusw. Wwczas dopiero czowiek przyjmuje odpowiedzialno za siebie samego, za spoisto wiata i w przeciwiestwie do animals laborant odnajduje swoje miejsce w wiecie, oddziauje na spoeczestwo i zostawia po sobie co trwaego. Rodzca si nowa forma demokracji, a by moe zupenie innego ustroju, posuguje si wspczesnymi rodkami komunikacji, dyskusji, inicjatywy. Niewtpliwie w ostatnich trzech czterech latach mona zauway ogromne zainteresowanie wykorzystaniem w uczestnictwie w yciu spoeczno politycznym
24

platform spoecznociowych tzw. social media. Czy mog sta si one now form aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczno politycznym? Mona tutaj postawi pewn hipotez popart badaniami Jamsa Fishkina z Stanford University, ktry przez ponad dziesi lat eksperymentowa z tak zwanymi wyborami obradujcymi", czyli obradami wyselekcjonowanych przecitnych wyborcw (200 500 osb), dyskutujcych co kilka dni na temat wybranych kwestii. Twierdzi on, e w wyniku wyej wspomnianych debat nastpuje proces modyfikacji stanowisk niektrych uczestnikw debaty, w przypadku osb stosunkowo sabo wyksztaconych mona zauway, i s w stanie poj skomplikowane problemy polityczne i podj w ich sprawie odpowiedzialn decyzj. Dodatkowo majc do dyspozycji tak rozwinite pod wzgldem komunikacji narzdzia internetowe, wielu, nie tylko politologw, twierdzi, i nadchodzi moment odrodzenia prawdziwej, ateskiej, idei polis, demokracji bezporedniej, gdzie kady z obywateli moe zaznaczy swoje uczestnictwo w podejmowaniu kluczowych decyzji, a dziki wyeliminowaniu problemu fizycznej obecnoci w danym miejscu, nie ma ju barier dotyczcych pci, czy statusu spoecznego. Obserwujc jednak nie tylko krajow, ale i wiatow scen polityczn, wizja cakowitej eliminacji reprezentantw, czy te delegatw nie jest jeszcze wyrazista i bliska. Nie mona wyobrazi sobie koncepcji demokracji, bez pojcie reprezentacji. Bez wzgldu czy rozumiemy j jako delegata wykonujcego polecenia wyborcw, bd jedynie jako powiernika. Dodatkowym filtrem ktry ma wpyw na funkcjonowanie nowoytnych demokracji s partie polityczne. Ich istnienie pozwala nadawa pewn cigo, a co za tym idzie i przewidywalno, gdy kada z nich dziaa w ramach wczeniej przyjtego programu, stanowicego form umowy z wyborc. Czy wic moemy w jakimkolwiek stopniu podejrzewa, i w najbliszej przyszoci staniemy si wiadkami narodzin nowego ustroju, odmiennego nawet od potocznie nazywanej dzi e-demokracji? Pocztek XXI wieku wydawa si, jak okreli to Eric Hobsbawm, deniem do zmiany porzdku wiatowego drog tak zwanego szerzenia demokracji" . Jak pokazuj jednak dowiadczenia niedalekiej przeszoci, nie mona z powodzeniem stosowa tego ustroju w kadym miejscu globu. Jest to wysoce niebezpieczne zudzenie. Fakt, i stacje benzynowe, ipody, gry komputerowe zdoay osign ten stan doskonaej standaryzacji, nie oznacza, e mona j w analogiczny sposb z wiata techniki przenie w wiat polityki. Pojawia si wic tutaj jeszcze jedno pytanie. Czy w sytuacji, kiedy istniej teoretyczne i fizyczne moliwoci podejmowania decyzji przez obywateli w sposb waciwe natychmiastowy, potrzebny jest jakikolwiek aparat rzdowy? Czy moe wystarczy zastpi go systemem nadzoru serwerw, oprogramowania itp., To pytanie, moe w nieco innej formie, ale treciowo tosame, stanowi jedno z waniejszych zagadnie myli politycznej. Odpowied, jak na razie najbardziej przekonujc udzieli
25

Charles Louis de Montesquieu w Listach perskich", opowiadajc o nieucywilizowanym plemieniu Troglodytw, ktrzy postanowili y w cakowitej anarchii i poda za swoimi naturalnymi, egoistycznymi potrzebami. Sens opowieci mona streci w prostym podsumowaniu: pokojowa anarchia jest teoretycznie moliwa, pod warunkiem, e wszyscy ludzie sami z siebie bd gotowi uzna swe zobowizanie wobec wsplnoty. Jeli jednak pod za swoimi egoistycznymi pobudkami, anarchia przerodzi si nieuchronnie w katastrof. Przyszo demokracji jest wic bardzo nieprzewidywalna. Mona spodziewa si, e zgodnie z pogldem Jeremiego Benthama, i Jamesa Milla, stanie si system gwarantujcych wasno i wolny rynek. Niemniej wad jest cakowita eliminacja z ycia spoecznego obywateli biednych, niewyksztaconych. Model reprezentowany przez Johna Milla, bazuje na bardziej zoonym wizerunku czowieka, ktry w tym przypadku nie jest zainteresowany konsumowaniem i nabywaniem dbr, lecz rozwojem swoich umiejtnoci. Towarzyszy mu prawo do nabywania kompetencji politycznych, lecz moe to spowodowa wzrost wpywu osb niekompetentnych na decyzje polityczne. Rozwizaniem ma by wprowadzenie prawa wielokrotnego glosowania, aby zapewni wyksztaconym ludziom, wikszy wpyw na ycie polityczne. Trzecia moliwo rozwoju to demokracja partycypacyjna propagowana przez Macphersona, jej urzeczywistnienie wymaga redukcji nierwnoci spoeczno ekonomicznych. Miaby to by system zbudowany na wzr piramidy, umoliwiajcy ludziom wspdecydowania w obszarach dotyczcych warunkw ycia i pracy, wana jest tutaj spoeczna kontrola kapitau. Korzenie nowoczesnej demokracji nie s projektem jednorodnym. Jest raczej miejsce konkurencji pomidzy rnymi ideami i koncepcjami. Czy demokracja nie jest ustrojem odpowiednim dla wspczesnego czowieka? Gotowo zaakceptowania i praktykowania demokracji zaley od tego, jak bardzo ludzie ufaj w dotrzymywanie obietnic wikszej wolnoci i wikszego dobrobytu.

Przypisy: [ 1 ] Rosenau J., "Governance In New Global Order" s. 223 [ 2 ] Peters B., "Governance: A Garbage Can Perspective" s. 92 [ 3 ] Ibid., s .82 [ 4 ] Held D., McGrew A., "The Global Transformation Reader" 2003r., s. 141

26

6. Wirtualne pastwo

Tim Berners Lee, jeden z twrcw usugi twrca World Wide Web, stwierdzi, e wyjtkowo sieci polega nie tylko na moliwo czerpania z dostpu do informacji, ale przede wszystkim moliwo ich kreowania, nie tylko moliwoci nawizywania nowych znajomoci, ale take wsplne tworzenie. Jednym sowem istota funkcjonowania sieci internetowej to nie interaktywno, ale przede wszystkim interkreatywno czyli wsplne dziaania. Najwspanialszym impulsem do ycia jest niewtpliwie wiadomo zagadkowoci przyszoci. Nikt z nas tak naprawd nie jest w stanie przewidzie co wydarzy si za miesic czy rok. Otaczajca nas coraz
27

szczelniej technologia, z jednej strony fascynuje, z drugiej przeraa swoim niepohamowanym tempem rozwoju. Przedrostki e", "cyber", czy te przymiotnik wirtualny" stale uwiadamiaj nam, e mamy do czynienia z now jakoci ich dziaania, gdzie poza dotychczas wanymi cechami, liczy si take interaktywno, atwo i globalno dostpu do informacji, niskie koszty i natychmiastowo komunikacji. Mwimy tym samym o e -learningu, e gospodarce, cyberprzestrzeni, wirtualnym uniwersytecie. Jednym z takich poj jest wirtualne pastwo". Czym jest, a waciwie co oznacza ten termin? Z jednej bowiem strony rozumiane moe by jako polityczna organizacja zbiorowoci terytorialnej, wyposaona w aparat sprawowania wadzy, na ktr ma monopol" [ 1 ], a nowe technologie s odbierane jako czynniki wpywajce na zmiany w ich funkcjonowaniu, z drugiej moemy traktowa to pojcie jako odnoszce si do tworu istniejcego w okablowanym wiecie Sieci. To pierwsze znaczenie, znacznie mniej ciekawe, jest jednak o wiele prostsze w interpretacji. Australijski politolog Jerry Everard, sprowadza jego analiz do prostego badania wpywu Internetu na pastwo, podkrelajc, i uznajc dostp do sieci jako nowe prawo czowieka i obywatela, powstaje niespotykana dotychczas forma dyskryminacji i wykluczenia spoecznego. Podobnie przedstawiaj si wyniki prac Jane Fountaina, ktry dodatkowo wymienia niezbdne dziaania, jakie musi podj pastwo w obliczu tworzcego si nowoczesnego spoeczestwa., tak aby sprosta wymaganiom rewolucji technologicznej. Przymiotnik wirtualny" staje si wic tylko now cech czy raczej jakoci, faz rozwoju ugruntowanej i powszechnej instytucji jak jest pastwo. Pozostawmy jednak te znaczce, ale jednak bardzo schematyczne analizy i prby opisu rzeczywistoci. Europa w cigu ostatnich 25 lat bya miejscem znaczcych przemian, czsto dramatycznych, dokonujcych si wbrew woli obywateli. Bunt przeciwko nowym, nieakceptowanym zmianom terytorialnym, zacz przybiera posta demonstracji odbywajcych si w Internecie. Wirtualne pastwa tworzone w cyberprzestrzeni w miejsce tych ktre upady, nawizyway do solidarnoci i wsplnoty z okresu, gdy istniay rzeczywiste, terytorialne pastwa. Stanowi one o tosamoci jego dawnych obywateli i s czci ich wspomnie. Najpeniej sytuacj t opisuje rosyjski dziennikarz Mirovalev, piszc by moe Zwizek Radziecki upad, ale jest jeszcze miejsce, gdzie utopia yje- jest nim cyberprzestrze". Sowa te przede wszystkim odnosz si do faktu istnienia w Internecie domeny ."su", przyznanej w 1990 roku, czyli jeszcze przed formalnym rozpadem Zwizku Radzieckiego. Od 1994 roku w powszechnym, midzynarodowym uyciu znajduje si domena ru", jednak nawet wysiki midzynarodowej organizacji Internet Corporation for Assigned Names and Numbers" przyznajcej nazwy domen, okazay si bezskuteczne, w wyej opisanym przypadku. Funkcjonuj wic nadal takie nazwy jak ussr.su", Stalin.su" "KGB.Su" Bardzo podobna sytuacja ma miejsce na platformie Second Life, gdzie istnieje wirtualna Czechosowacja, a najciekawszy przypadek stanowi CyberJugosawia, utworzona w 1999 roku przez emigrantw mieszkajcych w Amsterdamie. Ma ona form pastwa, emblematy nawizujce do dawnych czasw wietnoci, konstytucj. Wydawaa
28

paszporty. Zjawisko tsknoty za dawnym ksztatem pastwa, przybrao takie rozmiary, e uzyskao nawet nazw jugonostalgii". Innym, znacznie bliszym czasowo przykadem jest utworzona w 2005 roku Republika Titosavii, ktrej patronem zosta, jak nietrudno si domyli Jasip Broz Tito, a przesaniem bya pokojowa koegzystencja i brak nacjonalizmu. Przytoczone przykady obrazuj rol nowoczesnych technologii w upamitnianiu przeszoci, w sposb szczeglny nieistniejce ju pastwo, powstaje w sieci poza spornym terytorium. Mona si z nim utosamia bez wzgldu na narodowo, unika oskare o nielojalno wobec nowych pastw. Peni take funkcje integracyjne, czego przykadem s Rosjanie mieszkajcy poza granicami Federacji, gdzie wirtualne pastwo daje im moliwo uywania jzyka rosyjskiego, wyraania swojej tosamoci, co nie zawsze jest dobrze odbierane w tzw. bliskiej zagranicy, czyli byych republikach radzieckich, obecnie stanowicych niepodlege pastwa. Ta forma kombinacji nowych technologii oraz nostalgii i sentymentu, pozwala na podtrzymywanie idei utraconego w danym ksztacie pastwa, a take pozosta w zwizku z star tosamoci narodow oraz obywatelsk. Jednak poza tym przykadem istniej jeszcze pastwa wirtualne cakowicie wyimaginowane, ktre udaj rzeczywiste instytucje. Okrelenie tego nowego charakteru pastwa, znale moemy tylko w Wikipedii, gdzie definiowane jest jako mikronacja rodzaj spoecznoci internetowej, zajmujcej si symulacj pastwa w warunkach wirtualnych" [ 2 ] Definicja odnosi si do pierwszego cakowicie wirtualnego pastwa, powstaego w USA w latach siedemdziesitych ubiegego stulecia i noszcego nazw Krlestwa Talossa, trwa do dzi, cho zmienia form polityczn, w skutek buntu w 2004 roku czci ludnoci Talossy przeciwko monarchii i przeobrazia si w Republik. Nieograniczone zasoby sieci pozwalaj na istnienie wielu takich tworw. Internet jawi si jako ziemia niczyje, ktr dowolnie mona kolonizowa. Prawdziwym zagbiem wirtualnych pastwa jest Australia zgodnie z aktem zaoycielskim mona nada sobie tytu ksicia, krla, cesarza. Ich powstanie zazwyczaj jest nastpstwem jakie aktywnoci obecnego wadcy w realnym wiecie ich powstanie zwizane jest z na przykad z odmow pacenia podatkw, czy dugu w banku. Wedug Judy Lattas, opisujcej ten niezwyky fenomen, wymieni mona kilkadziesit takich pastw. Podkrela, e twrcy nie mog odmwi sobie wszelkich tradycyjnych symboli, takich jak godo, flaga, ktre czsto przeradzaj si w element gospodarki sieciowej, gdy sprzedawane s turystom, podobnie jak paszporty, ktre nie daj prawa wstpu do innego kraju, banknoty, za ktre nie mona nic kupi. Za pomoc wirtualnych pastw prbuje si wic doskonali funkcje pastwa realnego. Technologia pozwala wskrzesza i ogniskowa emocje wok nieistniejcych ju tworw politycznych, czego przykadem jest brytyjski projekt Roma Nova, ktrego ide jest wskrzeszenie Imperium Romanum, Istniejemy na razie tylko w cyberprzestrzeni, ale nie oznacza to, e na tym poprzestaniemy. Naszym celem jest upowszechnienie religii staroytnego Rzymu oraz cnt jego obywateli" [ 3 ], czy te Sarmacja, ktrej istot jest zgodnie z zaoeniem wielkiego Ksicia Piotra Mikoaja twrcy internetowego
29

pastwa nie strona internetowa, czy system informatyczny. Te stanowi jedynie rodek do osignicia celu, same w sobie nie s warte powicenia im czasu. To ludzie, ktrzy Sarmacj zamieszkuj, s tego czasu warci. Nasze kontakty nie s zreszt zupenie wirtualne. Kadej jesieni organizujemy zjazd Sarmatw z caej Polski. Dziki Sarmacji powstao wiele realnych znajomoci i przyjani." [ 4 ] Wirtualne pastwa staj si coraz czciej doskonaym materiaem badawczym, Peter Ludlow zastanawia si w jednej z swoich prac, czy nowe spoecznoci stanowi laboratorium nowych spoeczestw i sposobw rzdzenia , podkrelajc jednoczenie, e stanowi jednak pewnego rodzaju utopi. wiat realny jest podzielony midzy pastwa i s one rzdzone wedug okrelonych regu. W utopijnym wiece wirtualnych pastw tworzy si od podstaw normy, prawo, zasady, mona zosta zaoycielem, kreatorem nowego wiata. Cho ten jest moliwy na razie tylko w sieci, badania wykazuj, e internet wielokrotnie sta si ju narzdziem promocji artystw, nowej mody, a nawet ruchw spoecznych, zrodzone w ten sposb zjawiska mog szybko dosta si do realnego wiata. Francis Fukuyama wymienia cztery cechy pastwowoci. 1.projektowanie organizacji i zarzdzanie nimi. 2. projektowanie ustroju politycznego 3. podstawy prawomocnoci 4. czynniki kulturowe i spoecznego Kady twrca wirtualnego pastwa, stworzy musi, jeszcze na etapie projektowania, zrby organizacji caego wirtualnego przedsiwzicia. W realnym wiecie odpowiednikiem jest model administracji publicznej. Ustrj polityczny, z uwagi, i chodzi o cao, a nie poszczeglne organy pastwa, stanowi oczywicie o przyszym rozwoju. Jest rzecz oczywist, e wiat wirtualny daje tutaj ogromne pole manewru, ale jednoczenie moe w przyszoci sta si pierwowzorem nowego ustroju rzeczywistego. Brak ogranicze i dowolne moliwoci kreatywnego rozwoju, pozwalaj na konstruowanie takiego systemu politycznego, jaki tylko wirtualnemu twrcy si zamarzy. System norm prawnych, regulaminy, maj w wiecie realnym przede wszystkim zagwarantowa poszanowanie wolnoci obywatelskich, stworzy moliwoci indywidualnego rozwoju, uczyni wiat bezpieczniejszym. Obywatel wirtualnego pastwa, domaga si tych samych praw. By moe nawet w bardziej rozszerzonym zakresie, poniewa reguy wspistnienia wirtualnych obywateli mog by nieco luniejsze ni w realnym wiecie. Kultura i struktura instytucji, jest oczywicie pochodn obowizujcego ustroju i systemu prawnego. Ta bardzo powierzchowna analiza jasno pokazuje, i wirtualne pastwa, opieraj si w swoim zaoeniu na tych samych fundamentach co w wiecie realnym. To co stanowi o ich wyszoci to moliwoci eksperymentowania, ktre nie koczy si wiatow katastrof, a jedynie usuniciem z sieci. Warto wic nie tylko traktowa ten rodzaj aktywnoci jako zabaw, ale take jako zacht do rozwoju obywatelskiej aktywnoci.
30

By moe, to wanie, ktra z istniejcych mikronacji, stanie si w przyszoci obowizujcym modelem pastwowoci w realnym wiecie.

Przypisy: [ 1 ] Skpska G., "Pastwo, [w:] Encyklopedia socjologii, t.3, Warszawa 2000 [ 2 ] www.wikipedia.org/wiki/Wirtualne_pa%C5%84stwo [ 3 ] www,Romanowa.com [ 4 ] Borowski J., "Wirtualne pastwo" Wprost 8/952: 36, 2001

7. Homo irretitus indywidualista czy czonek spoeczestwa obywatelskiego?

Homo irretitus, czowiek otoczony sieci nowych technologii. Z jednej strony oferuj mu one nowe moliwoci komunikacji i dostpu do informacji, z drugiej przyczyniaj si do podziau na tych online" i tych offline". W spoeczestwie informacyjnym jednostka staje si aktywnym uczestnikiem dwch wiatw, tego realnego, wspomaganego przez technologie informatyczne i tego wirtualnego. Staje przed zadaniem odgrywania coraz wikszej liczby rl. Coraz powszechniejszy rozwj internetu i dostpno komputerw pozwala postawi pytanie czy czowiek przyszoci bdzie jeszcze potrafi organizowa swoje dziabania wok wsplnych celw i ideaw, czy te pozostanie indywidualist przed monitorem wasnego komputera? Dotychczasowy
31

rozwj historii pokazuje, e czowiek nie jest w stanie y w cakowitej izolacji, ale te nigdy wczeniej nie mia w rku takich narzdzi, ktre pozwalaj pozosta w swoich czterech cianach", a jednoczenie np. prowadzi interesy na drugiej pkuli. Dziennikarz zajmujcy si procesem globalizacji T. Friedman, po wizycie w indyjskiej firmie technologii informatycznych Infosys Technilogies Ltd. oraz rozmowie z jej szefem N. Nilekanim, stwierdzi , e wiat jest paski" tzn. e kraje takie jak Indie mog teraz bez kompleksw rywalizowa o prac opart na wiedzy z takimi potgami jak Stany Zjednoczone. Rozwj nowych technologii teleinformatycznych uczyni wiat bardzo maym, pozbawionym barier przestrzennych i czasowych. Rozwj nowoczesnych technik komunikacyjnych, spowodowa, i w literaturze socjologicznej i politologicznej, pojawio si pojcie spoeczestwa informacyjnego, opisujcego skutki wielowymiarowych przemian dotyczcych wszystkich sfer ludzkiego ycia, od relacji spoecznych, edukacji, polityki po gospodark. Warunkiem powstania spoeczestwa informacyjnego bya wielka rewolucja naukowa, ktra doprowadzia do powstania komputera cyfrowego, narodzin cybernetyki oraz nauk informatycznych i komunikacyjnych. Sam termin zosta spopularyzowany przez japoskiego futurologa Kenichi Koyam w rozprawie Introduction to Information Theory (1968), a gwne prawo rzdzce spoeczestwem informacyjnym mwi, e moc informatyczna procesorw oraz ich pami podwaja si rednio co dwa lata, a cilej mwic, co 1,8 roku" [ 1 ] Peter Drucker, twierdzi, e co kilkaset lat dochodzi do pewnego rozgraniczenia epok, kiedy to w krtkim okresie czasu spoeczestwa reorganizuj swj sposb postrzegania rzeczywistoci, podstawowych wartoci, struktur spoecznych i politycznych. Termin spoeczestwo informacyjne jest jednak pojciem zbyt szerokim by dokadnie uj cao wspczesnych przemian w dziedzinie komunikacji. Pojawia si wic jednoczenie termin spoeczestwo sieciowe, gdzie sie jest zbiorem poczonych wzw. Czym jest wze, zaley od konkretnie analizowanej sieci. Wzami s rynki wymiany giedowej i wspierajce je centra zaawansowanych usug funkcjonujce w sieci globalnych przepyww finansowych. S nimi rady ministrw i komisarze europejscy dziaajcy w politycznej sieci rzdzcej Uni Europejsk. S nimi pola koki i maku, podziemne laboratoria, ukryte lotniska, gangi uliczne i pralnie pienidzy dziaajce w sieci obrotu narkotykami, przenikajcej gospodarki, spoeczestwa i pastwa na caym wiecie. S nimi systemy telewizyjne, studia filmowe, rodowiska twrcw grafiki komputerowej, zespoy dziennikarskie dziaajce w globalnej sieci nowych mediw" [ 2 ] Wanie pojawienie si nowych mediw, wizao si z oczekiwaniem uwolnienia jednostki od koniecznoci odbioru informacji w chwili jej nadawania, a jednoczenie wzbogacona zostaa komunikacja w wielu jej tradycyjnych kontekstach W spoeczestwie informacyjnym kontakty charakterystyczne dla wczeniejszych form rozwoju spoeczestw, face-toface", zostaj zastpione interakcjami z udziaem nowych mediw. J.B. Thomson dzieli te interakcje na dwa podstawowe typy. E-mail, rozmowa telefoniczna to przykad poredniej (zmiediatyzowanej)
32

interakcji, w ktrej osoby w niej uczestniczce dzieli dystans czasu i przestrzeni. Dlatego bardzo czsto przekaz komunikatu musi by wzbogacony informacjami kontekstowymi. W drugim przypadku mamy styczno poredni (zmedniatyzowan) quasi interakcj, gdzie uczestnik nie przekazuje informacji okrelonemu audytorium. W tym przypadku jest to przekaz monologiczny, jednokierunkowy. Dotychczasowy rozwj nowych form komunikacji, pokazuje, e zaciera si coraz bardziej rnica pomidzy twrc informacji, a jej odbiorc. Doskonale ilustruje t sytuacj komentarz waszyngtoskiego wysannika serwisu internetowego Salon.com", ktry po synnej debacie kandydatw na prezydenta Stanw Zjednoczonych, gdzie pytania zadawali uytkownicy YouTube i MySpace, stwierdzi, e kiedy pytania nie padaj z ust dziennikarzy, to politycy udzielaj cakiem rozsdnych odpowiedzi. Przyzna tym samym, e granica pomidzy twrc komunikatu, a jego odbiorc staje si coraz ciesza, a kady uytkownik sieci peni jednoczenie wiele rl. Nowe technologie a spoeczestwo obywatelskie Komunikacja i informacja stay si kluczowymi elementami niezbdnymi w momencie penego i efektywnego korzystania z obywatelstwa. Murdock i Golding opisuj trzy przypadki relacji midzy komunikacj a obywatelstwem. Po pierwsze, ludzie musz posiada dostp do informacji, porad, analiz, dziki ktrym dowiedz si jakie przysuguj im prawa w innych dziedzinach oraz bd w stanie z nich efektywnie korzysta. Po drugie, musz oni mie dostp do jak najszerszego spektrum informacji, interpretacji oraz polemik dotyczcych sfer z ktrymi wi si wybory polityczne, oraz musz by zdolni do tego, by za pomoc komunikacyjnych udogodnie rejestrowa krytyk, mobilizowa sprzeciw i proponowa alternatywny tok dziaa. Wreszcie po trzecie, ludzie musz by zdolni do rozpoznania siebie i swoich aspiracji w zakresie reprezentacji oferowanych w obrbie centralnych sektorw komunikacyjnych oraz do wspdziaania w rozwijaniu swoich reprezentacji" [ 3 ] W nowym typie spoeczestwa wan rol odgrywa dostp do nowych form komunikacji. Ujmujc rzecz statystycznie, z internetu korzysta ponad miliard osb, Azje jest miejscem gdzie obecnie obserwujemy najszybszy rozwj internatu. Prawie 3 miliardy osb korzysta z telefonw komrkowych, w takich krajach jak Bangladesz stay si one narzdziem umoliwiajcym spoeczn i ekonomiczn emancypacj Trwa realizacja pilotaowego programu laptop za 100 dolarw", w ramach ktrego setki dzieci w Indiach, Brazylii, Nigerii, zostanie zaopatrzonych w tanie komputery. Wydaje si wic, e racj mia amerykaski socjolog i politolog Sola Pool, kiedy w 1983 roku nazwa poczone w sie komputery technologi wolnoci". Proces ten odgrywa wan rol w procesie transformacji demokracji. Coraz wiksza liczba obywateli, grup spoecznych, mniejszoci wykorzystuje sie w celu manifestacji swojej ideologii, dotarcia do jak najwikszego grona odbiorcw i coraz czciej tego typu dziaania wywieraj wpyw na decyzje polityczne i spoeczne. Karol Jakubowicz zaproponowa wyodrbnienie trzech idealnych typw demokracji komunikacyjnej:
33

- bezporednia demokracja komunikacyjna stwarza kademu moliwo bycia "nadawc" uczestniczcym w komunikacji poziomej, charakteryzujcej si natychmiastow reakcj oraz sprzeniem zwrotnym; - porednia demokracja komunikacyjna wystpuje wwczas, gdy wszystkie segmenty spoeczestwa posiadaj lub kontroluj swoje wasne media lub maj do nich odpowiedni dostp w celu komunikowania si z innymi czonkami lub caymi spoeczestwem. Niewielu czonkw grupy musi by zdolnych do odgrywania aktywnej roli w komunikacji masowej, mimo to pogldy, idee, kultura i obrazy wiata wytworzone w poszczeglnych grupach bd trafia do obiegu spoecznego z nateniem odpowiadajcym rozmiarowi grupy oraz skali dziabania, mog one trafia do caoci spoecznoci i potencjalnie oddziaywa na jej pogldy, realizowane cele i obraz wiata; - porednia uczestniczce demokracja komunikacyjna czy w sobie cechy zarwno bezporedniej, jak i poredniej demokracji komunikacyjnej. Z demokracj take mamy do czynienia wwczas, gdy organizacja i struktura grup lub ruchw, ktre kontroluj okrelone media, ma charakter demokratyczny; w rezultacie wszyscy lub wikszo czonkw tych grup moe wywiera wpyw na sposb funkcjonowania danego medium i bra udzia w ustalaniu celw, nawet jeli jedynie kilku z nich posiada umiejtnoci niezbdne do dziaania w sferze komunikacji" [ 4 ] Cyfrowe Miasto w Amsterdamie Dotychczasowy postp w rozwoju internetu pozwala postawi dosy miae diagnozy dotyczce rozwoju spoeczestwa obywatelskiego. W sieci nie ma rni rasowych, wiekowych czy pci, nikt nie jest ograniczony czasowo, ani przestrzennie. Czy wic Homo irretitus opltany w sie, bdzie skazany na aktywne uczestnictwo w yciu spoecznym? Ronald Ingelhart, politolog i socjolog Uniwersytetu z Michigan, badajc spoeczestwa tzw. bogatego zachodu, postawi tez, i syty czowiek komfort materialny traktuje w sposb tak oczywisty, jak dostp do wody, prdu i powietrza, a wic o nim nie dyskutuje" [ 5 ], jednoczenie coraz wiksz uwag powica potrzebie samorealizacji, walki o uniwersalne wartoci. Form zapewniajc zaspokojenie tych nowych potrzeb jest spoeczestwo obywatelskie jako miejsce, gdzie obywatele mog atwo wchodzi ze sob w interakcje, uczestniczy w obywatelskim dyskursie i naradach oraz dziaa na rzecz wsplnego dobra przy udziale kolektywnego mylenia ciaa politycznego nie zwizanego z rzdem" [ 6 ] Spoeczestwo informacyjne stoi wic przed zadaniem wypracowania warunkw sucych powstaniu sfery publicznej. Najwaniejszymi z nich jest dostp do informacji oraz moliwo zaspokojenia potrzeby komunikacji. Z jednej strony stale wzrastajca liczba hot spotw, czyli miejsc gdzie mona podczy si do bezprzewodowego internetu oraz technologia WiFi, ktra zapewnia czno midzy uytkownikami oddalonymi nawet kilkaset metrw od nadajnika, a z drugiej spadajce ceny, a tym samym i wiksza dostpno komputerw osobistych, czyni moliwym wyonienie nowych form organizacji spoecznej.
34

Pojawia si wiele inicjatyw majcych na celu sieciow mobilizacj zaangaowania mieszkacw w sprawy publiczne. Jednym z najbardziej udanych stao si Cyfrowe Miasto w Amsterdamie. Powstao ono w 1994 roku i pocztkowo mia by programem pilotaowym testowanym podczas wyborw lokalnych. Due zainteresowanie ze strony uytkownikw (ponad 13 tysicy w pierwszych 10 tygodniach), zadecydowao o kontynuacji projektu. Wrd gwnych celw wymienianych przez twrcw byo: stymulowanie debaty publicznej mieszkacw, tworzenie forum dla dystrybucji informacji amsterdamskiego samorzdu lokalnego i organizacji obywatelskich, umoliwienie kontaktw zwizanych z tworzeniem zblionych projektw sieciowych zarwno w Holandii, jak i na wiecie." [ 7 ] Wirtualna rzeczywisto staa si polem oywionych dyskusji powiconych polityce lokalnej, lokalnym sprawom, polityce midzynarodowej, cho oczywicie naley zauway, i wiele czasu powicano take sprawom interesujcym dla przecitnego obywatela jak sposb spdzania wolnego czasu, hobby, rozrywka. Publiczna Sie Elektroniczna Jednym z najczciej opisywanych w literaturze przykadw inicjatywy spoecznej w sieci jest projekt PEN (Publiczna Sie Elektroniczna), uruchomiony w Kalifornii w 1989 roku. Bya to pierwsza, wspierana przez wadze lokalne, bezpatna sie dostpna w USA. Dla zwikszenia grona uytkownikw, udostpniono take komputery w budynkach publicznych. W cigu trzech lat dziaalnoci zarejestrowano 4500 uytkownikw. Najbardziej uyteczn funkcj okazaa si moliwo kontaktowania z urzdnikami i lokalnymi politykami. Jednym z najwaniejszych wtkw publicznych, poruszanych na forum dyskusyjnym byy problemy bezdomnych. Dziki wirtualnym dyskusjom, jeden z problemw nkajcych t spoeczno, a mianowicie brak dostpu do urzdze zapewniajcych zachowanie higieny osobistej, dziki wsparciu lokalnych firm zosta rozwizany. Si PEN byo stworzenie bezdomnym bezprecedensowej moliwoci nie tylko zwrcenia si do wadz miejskich, ale co wicej dotarcie do mieszkacw i zaprezentowanie im swojej opinii." [ 8 ] Przykad ten jest bardzo interesujcy, jeli uwzgldni si fakt, i mia miejsce na pocztku lat dziewidziesitych, kiedy to nawet w Stanach Zjednoczonych sie nie bya zbyt atwo dostpna. Wspczenie formy wirtualnego spoeczestwa przybieraj znacznie inn form. Wicej ni milion ludzi posiada na platformie internetowej Second Life" zupenie nowe, odmienne od rzeczywistego ycie. Stworzony przed czteroma laty projekt fizyka P. Rosedale, mia realizowa ide zasiedlenia wirtualnego wiata o powierzchni 600 kilometrw kwadratowych. Homo Irretitus staje si uczestnikiem nie tylko rzeczywistego wiata wspomaganego przez nowe technologie, ale i wiata wirtualnego, gdzie staje si kim zupenie innym, zmienia swoj tosamo, odgrywa zupenie nowe role. Oba wiaty czy jednak fakt niezmiennoci dwch paszczyzn osobowoci: produkcyjnej i konsumpcyjnej. W pierwszej wykonuje swoje czynnoci w ramach szerszej organizacji, czsto bdc na pozycji podporzdkowanej,
35

w drugiej dochodz do gosu wartoci takie jak hedonizm czy zaspokajanie indywidualnych przyjemnoci. Wspomniany "Second Life" oferuje zarwno moliwo wykonywania wirtualnej pracy, by zdoby tamtejsz walut, ale istnieje take moliwo zaspokojenia wirtualnych potrzeb rozrywki. Model spoeczestwa obywatelskiego, w ktrym funkcjonuje Homo irretitus opiera si na kilku reguach: 1. komunikacja i stosunki midzyludzkie s w ogromnym stopniu zdominowane przez nowe media 2. media masowe tworz wirtualn rzeczywisto i kultur medialn 3. obieg informacji o rnej skali odbywa si poprzez sie teleinformatyczn 4. wszystkie formy aktywnoci ludzkiej s wspomagane przez formy medialno-teleinformatyczne 5. narzdzia medialne i teleinformatyczne staj si istotnym elementem wpywajcym na stan gospodarki i zatrudnienia. Pojawienie si nowych technologii, uwiadomio jednak wielu obserwatorom, fakt, i mog one nie tylko wzmacnia spoeczestwo obywatelskie, ale take przyczynia si do jego fragmentaryzacji, niszczy poczucie wsplnoty, a wraz z tym umiejtnoci wsplnego dziaania. Pojawia si te kwestia wykluczenia spoecznego, czy te tzw. cyfrowej luki, dzielcej spoeczestwa na niekompatybilne grupy tych, co s online" i tych offline". Z potencjau spoeczestwa sieciowego mog jedynie korzysta ludzie zdolni do pokonania bariery kompetencyjnej. Wedug E. J. Wilsona w Uniwersytetu Maryland skada si ona z kilku stopni: - Bariera dostpu fizycznego - Bariera kosztw dostpu - Bariera kompetencji intelektualnych uytkownikw - Bariera niedostpnoci kulturowej treci - Bariera umiejtnoci tworzenia treci - Bariera wpywu na tworzenie uwarunkowa formalno-instytucjonalnych sprzyjajcych usuniciu poprzednich barier. Czy jednak siedzc przed monitorem i klikajc myszk, jestemy rzeczywicie jeszcze czonkami spoeczestwa, czy ju tylko indywidualistami, bawicymi si czasem w wikszej grupie? Z punktu widzenia jednostki nowe technologie umoliwiaj tworzenie wasnego indywidualnego wiata, gdzie samodzielnie dobiera informacje, oprogramowanie dopasowane do wasnych potrzeb. Wsplny wiat publiczny moe ulec redukcji. Pojawi si i zaczn dominowa liczne, indywidualne i oddzielone prywatne wiaty oparte na rnych zainteresowaniach (...) Jeli w okresie, w ktrym nie musz i do urn wyborczych, czytelnicy i widzowie usun ze swojego profilu pewien rodzaj wiadomoci politycznych, to jak uda im si by na bieco z politycznymi sprawami publicznymi? Co skoni ich do tego, aby w okresie wyborw lub kryzysu ponownie zaznajomi si z tymi kwestiami i doczy wiadomoci polityczne do profilu?" [ 9 ] Ulrich Beck w Spoeczestwie ryzyka w drodze do innej nowoczesnoci,
36

wprowadza pojcie indywidualizacji. Trac na znaczeniu religia, tradycja, rodzina. Spoeczestwo ulega atomizacji, Marksowski i Weberowski podzia na klasy traci wano, rodzi si zindywidualizowane spoeczestwo samotnikw" [ 10 ] Homo irretitus staje si wic tylko jednym z elementw sieci teleinformatycznej. Przemilczan diagnoz Becka, wykorzysta i rozwin inny klasyk wspczesnej socjologii A. Giddens: Rozwj "ja" przebiega samozwrotnie. Trajektoria samego ycia jest jedn nici spajajc ja". Zintegrowana tosamo, osignicie autentycznego ja", wynika z integracji dowiadcze yciowych w narracji wasnego rozwoju i z wytworzenia wasnego systemu przekona, dziki ktremu jednostka wie, e jest lojalna po pierwsze w stosunku do siebie." [ 11 ] Jednaka nie tylko filozofowie i socjologowie odwouj si do pojcia indywidualizacji. Wspczesny marketing i reklama opiera si przecie na wzbudzeniu u potencjalnego klienta wraenia, e oferowany produkt najlepiej przyczyni si do samorealizacji. Producenci telefonw komrkowych, projektuj przecie coraz to nowsze modele, by umoliwi wolno dziaania i nicnierobienia. Wolno do bycia aktywnym w dzie i w nocy. Wolno mwienia, pisania, zachowania ciszy, odejcia lub pozostania. Wolno ycia dla siebie lub dla innych." [ 12 ] Z bada przeprowadzonych w Japonii, wynika, e dla Net pokolenia, komunikacja online jest wygodniejszym sposobem porozumiewania si ni komunikacja osobowa, bezporednia. Dostp do sieci, staje si wic jednym z podstawowych praw jednostki, ktre jeszcze na razie nie zostao potwierdzone w adnej konstytucji. Istot nowej kondycji czowieka wyraa dobrze okrelenie "wiek dostpu" (...) Ju nie wasno, ale dostp okrela bogactwo, a take ludzkie moliwoci. Nie trzeba posiada, aby korzysta, a co wicej czsto nie mona posiada tego, z czego trzeba i chce si korzysta. A zatem bieda oznacza dzisiaj nie brak wasnoci, ale brak dostpu" [ 13 ] Niezalenie od oceny pozycji Homo irretitus, niezaprzeczalnym jest fakt, i czynnikiem ksztatujcym now rzeczywisto okazuj si idee, ale nie polityczne, filozoficzne, religijne lecz naukowe. Zgadzaj si z tym niemal wszyscy prognostycy, badacze wspczesnoci. D. Bell opisuje j jako teori wartoci opartej na wiedzy, A. Toffler jako wiedzy stanowicej podstaw redystrybucji wadzy, M. Castells przyznaje, e yjemy w okresie nowego paradygmatu informacjonalizmu. Przyszo przestaa by domen Istoty Wszechmocnej, lecz czowieka i siy rozumu. Krtko mwic, naruszone s same podstawy cywilizacji wspczesnej we wszystkich jej ksztatach ustrojowych, poniewa coraz trudniej pomyle przyszo zarazem osigaln i podan: (...) A ta, ktra by spenia nasze yczenia, ma swe ostatnie schronienie w Utopii. Tej sytuacji nie sposb lekceway. Albowiem nasza cywilizacja zaley tyle od przyszoci co od ropy naftowej, gdy przyszo si wyczerpie runie, niczym samolot, ktremu zabrako paliwa" [ 14 ] W okresie kiedy nastpuj
37

gwatowne zmiany, nowe technologie odwanie wkraczaj w nasze codzienne ycie, warto przytoczy sowa amerykaskiego prognostyka J. Naisbitta, ktry zachca, aby w erze wysokich technologii pielgnowa wysok wraliwo, czyli zachowa waciw miar i proporcje w uytkowaniu mediw, aby traktowa je jak narzdzia, a nie by ich niewolnikiem. Homo irretitus, jako jednostka wyzwolona spod wszelkich si pastwa, rynku i techniki nie pozwoli na uniknicie negatywnych skutkw rozwoju spoeczestwa informacyjnego. Rozwizanie, przedstawili ju staroytni Grecy polis- jako wsplnota wolnych i odpowiedzialnych jednostek, organizujcych si w celu przeciwstawienia si chaosowi i destrukcji. Nowa forma rozwinitej sfery publicznej pozwala na rozkwit wartoci republikaskich, wolnoci i odpowiedzialnoci. Wiele wskazuje na to, e najwiksze zmiany mamy jeszcze przed sob. Spoeczestwo 2030 roku z pewnoci bdzie zupenie odmienne od dzisiejszego. Czy bdzie zbiorem jednostek, czy te wzorem spoeczestwa obywatelskiego, a moe jak zupenie inna nieznan jeszcze form? Najlepsz odpowied na tak postawione pytanie udziela K. Pomian: Historia nie dziaa zgodnie z adnym znanym nam planem, nie realizuje czytelnego dla nas projektu czy programu, nie koczy si ani tym, co wydaje si nam piekem, ani tym, co odpowiada naszym ideaem. Jest w pewnych zakresach przewidywalna, ale wszystkie nasze prognozy s tylko hipotezami o okrelonym stopniu prawdopodobiestwa. Historia nie zawiera drogowskazw." (cyt. Z listu do pisma Akra z 1990r.)

Przypisy: [ 1 ] Czerny J. , Czy prawo Moore'a zdetronizuje osob ludzk?, Katowice 2005, s. 20 [ 2 ] Castells M., The Rise of the Network Siciety, Blackwell 1996, [ 3 ] MurdockG., P. Golding, Information Poverty and Political Inequity: Citizenship in teh Age of Privatized Communications, Journal of Communication, 1989, s.183 [ 4 ] Jakubowicz K., Spoeczestwo obywatelskie, niezalena sfera publiczna i spoeczestwo informacyjne: niemoliwe poczenia?, Warszawa 1997, s. 199 [ 5 ] Ingelhart R, Modernization and Postmodernization, Prienceton 1997 [ 6 ] Firestone C., Digital Culture and Civil Society: A New Role for Intermediaries Audience: Growth or Fragmentation? nr 5 1988 s. 27 [ 7 ] Porbski L., Elektroniczne oblicze demokracji, Krakw 2001 s. 109 [ 8 ] SchalkenK., Internet as a New Public Sphere for Democracy, 2000 s. 155 [ 9 ] Firestone C., "Digital Culture and Civil Society: A New Role for Intermediaries?", "InterMedia"nr 5 1994r., s. 22 [ 10 ] Bendyk E., Antymatrix. Czowiek w labiryncie sieci Warszawa 2004, s. 22 [ 11 ] Giddens A., Nowoczesno i tosamo, Warszawa 2001, s. 51 [ 12 ] Bendyk E., Antymatrix. Czowiek w labiryncie sieci Warszawa 2004, s 24 [ 13 ] Rifkin J., Wiek dostpu. Nowa kultura hiperkapitalizmu w ktrej paci si za kad chwil ycia, Wrocaw 2003, s. 204 [ 14 ] Bendyk E., "Koniec przyszoci", "Przegld polityczny" nr 66 2004r., s. 146

38

8. Haktywizm zabawa w obywatelski protest?

Haktywizm to zjawisko poczenia aktywnoci politycznej i technologicznej, w celu zamanifestowania sprzeciwu wobec dziaa w sferze szeroko rozumianej polityki. Definicja zjawiska, w sposb naturalny, jest wic fuzj dwch rodzajw aktywnoci: hakerskiej i odbywajcych si w realnym wiecie, protestw wynikajcych z pobudek politycznych. W sowniku hakerskim haker to osoba, ktra czerpie rado i satysfakcje z poznawania szczegw systemw oprogramowania i moliwoci jego samodzielnego rozszerzenia" i jednoczenie potrafi kreatywnie omin wszelkie ograniczenia producenta". Dlatego haktywizm, trudno jest zdefiniowa cile technicznym opisem, znacznie peniejsza bdzie ta, ktra przede wszystkim kadzie nacisk na ducha tego rodzaju dziaalnoci. To przede wszystkim ch wykorzystania swojej kreatywnoci i indywidualnych rozwiza w celu poszukiwania kompleksowych rozwiza uycia komputera, czy te technologii internetowych Pocztki... Barber definiuje spoeczno hakersk, jako wsplnot autonomicznych mikrospoecznoci, ktre przechodz naturalny cykl wzrastania, stabilizacji i upadku. Hakerskie mikrospoecznoci byy pierwsz form wirtualnej komunikacji. To dziki aktywnoci grup hakerskich, korzystamy dzi z narzdzi sucych porozumiewaniu si na ywo" np. oprogramowania IRC. W cigu ostatnich kilku lat hakerzy na caym wiecie rozpoczli proces czenia komunikacji wirtualnej z aktywnoci w wiecie
39

rzeczywistym. Przedstawiona przez Taylora, klasyfikacja grup hakerskich, wymaga jednak znacznego uaktualnienia. Obecnie przyjmuje si, e og owych mikrospoecznoci dzieli si na dwie gwne generacje: rodowiska zamknite i otwarte. rodowisko zamknite charakteryzuje si anonimowoci. Hakerzy nalecy do tej generacji, czerpi satysfakcj z samej moliwoci amania kolejnych ogranicze, poszukiwania dziur" itp., jednoczenie nie ujawniaj swojej tosamoci. Nale do nich z pewnoci pierwsi hakerzy, z lat 50, nazwani ostatnimi prawdziwymi". Takie nazwiska jak Etrem Lipkim, Bob Albercht, rozpoczynali swoje przygody z hakowaniem, na wasnorcznie skadanych komputerach, jeszcze przed epok komputerw osobistych. Hakerzy nalecy do rodowiska otwartych, tak naprawd swoich pocztkw upatruj w latach 80, kiedy pojawiy si pierwsze gry komputerowe, z moliwoci ich modyfikacji i modernizacji. Tutaj anonimowo nie jest mile widziana. Hakerzy tej generacji, poszukuj rozgosu. Dlatego haktywizm, stanowi ich naturaln, dalsz drog rozwoju. Poczenie dwch zgoa odrbnych spoecznoci (hakerw oraz aktywistw), stanowi ciekawy i rozwojowy rozdzia w historii hakerw. Zgodnie z etyk hakersk, zawart w ksice Stevena Levy Haker: Bohater Komputerowej Rewolucji z 1984 roku, opiera si ona na kilku fundamentalnych zasadach: Dostp do komputera nie powinien by w aden sposb ograniczany; Wszystkie informacje powinny by darmowe; Promocja decentralizmu; Haker powinien by oceniany poprzez swoje osignicia, a nie wiek, ras lub pozycj; Powinien kreowa sztuk i pikno poprzez komputer; Komputer moe zmieni przyszo na lepsz. Zgodnie z nimi Richard Stallman oraz Linus Torvalds rozwinli rdo systemu operacyjnego GNU/Linux, ktry opiera si na publicznej licencji (General Public License GPL), ktry pozwala uytkownikom na samodzieln modyfikacj, tym samym nie ograniczajc moliwoci kadego uytkownika do samodzielnej modyfikacji. Wszelkie ograniczenia czy te prby cenzury ze strony korporacji lub rzdw, zasuguj na pogard. Najpikniejsze urzdzenie, ktre moe wzbogaca ycie stao si broni dehumanizujc ludzi. Dla wielu rzdw i korporacji, ludzie nie s niczym wicej jak przestrzeni dyskowa, rzdy nie uywaj komputerw dla organizacji pomocy dla biednych, ale w celu kontrolowania broni nuklearnej." To stwierdzenie, czy raczej manifestacja pogldw, nie jest odosobniona. Wirtualne protesty s odzwierciedleniem podobnych w rzeczywistoci. Pierwsz tego typu demonstracj zainicjowaa grupa StranoNetwork, a celem byo zwrcenie uwagi na dziaania rzdu francuskiego w sferze polityki nuklearnej oraz spoecznej. W 1998 roku rozpocz si protest przeciwko prezydentowi Meksyku
40

Zedillosowi, prezydentowi Clintonowi oraz Frankfurckiej i Meksykaskiej Giedzie Walutowej (jako symbolom wyzysku kapitalistycznego). Jednoczesne ataki hakerskie miay zwrci uwag na amanie praw czowieka. Wszyscy internauci chccy doczy do tego protestu odwiedzali specjaln stron internetow FoodNet, zawierajcy specjalnie napisany program blokujcy. Inn form wyraania publicznie protestu wobec dziaa politycznych, jest tzw. atak bombowy przy uyciu e-maili. Polega on na blokowaniu skrzynek elektronicznych wybranych instytucji, poprzez wysyanie ogromnej liczy e-maili. Podczas konfliktu w Kosowie, rzecznik NATO Jamie Shea, przyzna, i instytucja staa si celem atakw e-mailowych. Wysyane automatycznie, przez odpowiedni program maile, nios w swej treci gwne przesanie strajkujcych, czyli sprzeciw wobec rozwoju broni nuklearnej, amaniu elementarnych praw czowieka, wyzyskowi, nieobliczalnemu rozwojowi kapitalizmu, braku polityki spoecznej itp. Oczywicie haktywici wykorzystuj w swoich dziaaniach take wszelkie moliwoci infekowania poprzez programy wirusowe lub tzw. robaki. W mediach czsto mona usysze informacj o kolejnych wamaniu na jak z waniejszych stron interesowych. Czsto przesanie tego typu atakw jest stricte polityczne. Przykadw jest wiele, chociaby grupa portugalskich hakerw, modyfikujcych strony 40 indonezyjskich serwerw we wrzeniu 1998 roku, z gwnym przesaniem Wolno dla Timoru Wschodniego". Wedug New York Times", hakerzy stojcy w obronie tej byej portugalskiej kolonii, zastpowali oficjalne strony, filmami i zdjciami, ukazujcymi skal amania praw czowieka w tym regionie. W czerwcu 1998 roku midzynarodowa grupa hakerska MilwOrm, zaatakowaa stron Indyjskiego Centrum Badania nad Atomem (BARC), oficjalna strona zostaa zastpiona zdjciem z grzybem nuklearnym i hasem Jeli nuklearna wojna si rozpocznie, bdziecie pierwsi, ktrzy zaczn krzycze". 24 osobowa grupa hakerska Legion of the Underground zainfekowaa z kolei stron rzdu Republiki Chiskiej. W 1998 roku eksplodowaa cyberwojna pomidzy Chinami a Tajwanem. Na tajwaskich stronach pojawia si slogan: Tylko jedne Chiny istniej i tylko jedne s potrzebne". Osoby angaujce si w protesty przeciwko rnym negatywnym, ich zdaniem, dziaaniom rzdw, instytucji prywatnych, docenili moliwo integracji swoich dziaa z technologi internetow. Nowe moliwoci stwarzaj szans na bardziej spektakularne protesty. Pocztki tej symbiozy sigaj jednak ju 1986 roku, kiedy to Stephan Wray, zapisa, i stworzenie PeaceNet stanowi podstaw programu dla serwisw grupowych i pozwoli politycznym aktywistom na komunikacj z innymi, bez zwracania uwagi na fizyczne granice". W chwili obecnej moliwoci masowej komunikacji zostay dodatkowo wzbogacone o moliwoci social media. Rwnie i w tym przypadku, bardzo szybko hakerzy odkryli kolejne moliwoci rozwoju tego ruchu. Kolebk haktywizmu s oczywicie Stany Zjednoczone ale i w Polsce mielimy kilka incydentw, ktre mona by zaklasyfikowa jako haktywizm. Najbardziej znanym jest wamanie na serwer Urzdu
41

Rady Ministrw, na oczach osoby odpowiedzialnej za zabezpieczenie owego serwera, podczas programu TOK SZOK w 1998 roku. Pniej mielimy jeszcze kilka akcji osawionych Gumisiw czyli grupy hakerskiej, ktra specjalizowaa si m.in. w protestowaniu przeciwko podwykom cen Neostrady (protesty polegay zwykle na podmienianiu najrniejszych stron Telekomunikacji Polskiej). Niedawno za bylimy wiadkami ataku bomb e-mailowych na stron wydawnictwa, po opublikowaniu najnowszej ksiki Grossa. W weekend 5-6 czerwca 2010 roku specjalici z AVG odnotowali wzrost liczby atakw hakerskich na konta uytkownikw Facebooka. Za atakami stali tureccy hakerzy, ktrzy chcieli w ten sposb wzi odwet za niedawny incydent zwizany z blokad Strefy Gazy. Rozpoznane zagroenia przyjy zasadniczo dwie formy, co moe wskazywa na to, i stoj za nimi dwie osoby lub dwie grupy hakerw. Internet zmienia krajobraz politycznej dyskusji i rozmw. Oferta nowych i niezbyt drogich metod podejmowania wirtualnych protestw, zjednoczya hakerw na caym wiecie. Opisane przypadki pokazuj, e narzdzia internetowe mog by z sukcesem wykorzystywane przy organizacji wszelkiego rodzaju protestw i akcji obywatelskiego nieposuszestwa. Z pewnoci wszelkie akcje haktywistw s rozganianie, ale pytanie brzmi, czy tylko o tego typu efekt chodzi.

42

9. Wzburzona cyberprzestrze

Stycze 1997 roku odwiedzajcy stron www.plannedparenthood.com zostali przywitani hasem Witamy na stronie domowej Planned Parenthood" z linkiem do ksiki dotyczcej aborcji koszt aborcji". Strona ta nie bya jednak oficjaln, wymienionej organizacji na rzecz wolnoci macierzystwa, a atakiem aktywisty antyaborcyjnego Richarda Bucci. Stycze 2006 r. raport firmy F-Secure zwraca uwag na rosnc ilo atakw hakerskich na firmy, w tym na banki. Kwiecie 2009 wamanie do najdroszego i najbardziej zaawansowanego programu zbrojeniowego realizowanegoprzez Pentagon (myliwce F-35). Luty 2010 ataki hakerskie na form Google. Marzec 2010 chiscy hakerzy zaatakowali konta pocztowe na Yahoo. Stycze 2011 gwny udziaowiec Facebooka Mark Zuckerberg, musia zmieni adres strony z profilem, po wamaniu hakerskiem. Luty 2011 prasa poinformowaa o dziaaniach chiskich hakerw infiltrujcych kompanie naftowe i gazowe. Czerwiec 2011 - hakerzy zaatakowali system MFW. To tylko kilka, z wielu opisywanych i ujawnionych, przykadw skutecznych atakw przeprowadzonych przez hakerw, cyberprzestpcw. Tego typu dziaalno uytkownikw internetu zostaa podzielona na kilka podstawowych grup:
43

1. cyberprzestpczo, czyli wyudzanie informacji od osb prywatnych, dotyczcych numerw kart kredytowych, hase dostpu do konta itp., 2. dostawcy spamu, czyli zarabianie pienidzy dziki nielegalnej reklamie, 3. zorganizowane i dysponujce duymi pienidzmi organizacj, zajmujce si kradzie wasnoci intelektualnej, 4. bardzo podobn grup s szpiedzy gospodarczy, z tym, e wyrniaj je mniej zorganizowane struktury, 5. cyberwojownik, czyli haker specjalizujcy si w znajomoci narzdzi informatycznych, mogcych skutecznie pozbawi jakie pastwo obrony militarnej, uraony/zwolniony pracownik, ktry kieruje si impulsywn chci zemsty, 6. i jedna z najciekawiej rozwijajcych si aktywnoci haktywizm. Korzystajc na co dzie z komputera, czsto nie zdajemy sobie sprawy z liczby niebezpieczestw, na ktre jestemy naraeni, uywajc tak powszechnych narzdzi jak przegldarka internetowa, wyszukiwarka. Alfred Huger, specjalista i wiceprezydent firmy zajmujcej si bezpieczestwem sieciowym, wymienia kilka najbardziej popularnych sposobw atakw hakerskich: przegldarka Google atwo mona otworzy stron zawierajc szkodliwe, szpiegowskie oprogramowanie, z uwagi na jej ponadprzecitn popularno, tracimy czujno, ufamy otwieranym stronom; przegldarka internetowa Mozilla, majca stanowi alternatyw dla dziurawego Exlorera, take nie unikna wpadek; media spoecznociowe stanowi doskonae narzdzie nie tylko atakowania profilu, ale take wydobycia cennych informacji. Ataki na osoby prywatne, mimo, e niezwykle dokuczliwe w mikroskali, nie stanowi jednak tak powanego zagroenia jak ataki na infrastruktur pastwow, energetyczn, jdrow itp. O moliwoci realizacji tego scenariusza, przekonuje dziaalno cyber gangu Coreflood", ktry z du atwoci przej kontrol na systemami komputerowymi duych korporacji, szpitali, uniwersytetw, a nawet agend rzdowych. Pastwa Unii Europejskiej oraz NATO, o problemie cyberprzestpczoci , a przede wszystkim jej przeciwdziaania dyskutuj od wielu lat i jak podkrela Maeve Dion, dyrektor programowy Orodka ds. Ochrony Infrastruktury w George Mason School of Law "w jednym kraju cyberobrona moe polega przede wszystkim na wysikach militarnych zmierzajcych do ochrony przed cyberatakami i reagowania na nie; w innym cyberobrona moe obejmowa prewencj i reagowanie zmierzajce do ograniczenia szkd w sieciach cyfrowych, spowodowanych przez katastrofy naturalne i wypadki". Jednak fala zagroenia cigle ronie, a moliwoci hakerw s praktycznie nieograniczone. Zjawiskiem, ktre nie do koca mona zakwalifikowa jako typowy przekad cyberprzestpczoci to dziaania wynikajce z pobudek politycznych. Czym jest to zjawisko?
44

Posugujc si szerok definicj, przestpstwa internetowe, za ktrymi stoj cele i motywacje polityczne dziel si na dwie kategorie: inspirowane midzynarodowymi problemami/zagadnieniami, czyli wspomniany haktywizm (zakwalifikowany przez A.Samuela, jako kolejne pojcie zasugujce na miejsce w leksykonie politologicznym) oraz cybernetyczne nieposuszestwo obywatelskie. Rnice s oczywicie niewielkie i bardzo rozmyte, metody w obu przypadkach mog by takie same, rnica widoczna wic bdzie jedynie na poziomie motywacji. Generalizujc mona wymieni trzy powody wzrostu liczby tego typu aktywnoci cyberaktywistw. Po pierwsze wzrost moliwoci szybkiej komunikacji, praktycznie z kadym zaktkiem wiata. Wynika z niego powd drugi, oburzenie wobec wszelkich przypadkw amania praw spoecznych, moe nabra natychmiast realnego ksztatu, jednoczenie nie zmuszajc do ujawnienia prawdziwej tosamoci. W raporcie Symantec Internet Security wyranie wida wzrost liczby tego typu aktw obywatelskich, w przypadku Zjednoczonych Emiratw Arabskich o 344%, w Jordanii o 250%, na Kubie o 188%, gdzie Internet jest postrzegany jako medium dajce moliwo wykrzyczenia swoich prawd nawet najmniejszym grupom sprzeciwu. Drug form przestpstw komputerowych inicjowanych pobudkami politycznych, jest popierany przez anarchistw i aktywistw ruch protestu online - haktywizm, czyli symbioza hakingu i protestw, gdzie motywacja jest bardzo rna, dotykajca wielu materii: sprzeciw wobec globalizacji, walka o prawa zwierzt, ruch zwizkowy, ruch przeciwko modyfikacji ywnoci, ruch antywojenny. Tego typu dziaania, poza swoj form elektroniczn, maj bardzo czsto take wsparcie lub powizania z realnie odbywajcymi si protestami, manifestacjami. Dziaalno hakerska opierajca si na motywacjach politycznych, w przeciwiestwie do tradycyjnej, nie moe pozosta w ukryciu. Cele, w imi ktrych podejmowane si przecie wymanione dziaania, s zbyt wanie spoecznie, dlatego ich organizatorzy, bardzo szybko dostrzegli potrzeb wsppracy z dobrymi PR - owcami, docierajc do nich poprzez specjalistyczne strony internetowe. Jedn z najbardziej znanych i efektywnych jest Indymedi, ktra sens swojej dziaalnoci okrela jako szerzenie w ponad 20 jzykach, w 35 pastwach, za pomoc nowoczesnych technik informatycznych, wszelkich przypadkw naduy" Pomimo niewtpliwe, szybkiego i gwatownego wzrostu zarwno samych aktw aktywizmu, jak i zainteresowania ze strony tradycyjnych mediw, to historia przestpstw online, z nut politycznej motywacji jest znacznie starsza i siga pocztkw dziaalnoci niemieckiej grupy Chaos Computer Club. W latach 80' jej czonkowie w obecnoci politykw Partii Zielonych i The Grune Alternative Liste, dyskutowali o moliwoci wyraenia wsparcia dla dziaa CCC. W 1989 roku piciu czonkw tej organizacji zostao aresztowanych za przeprowadzenie atakw na systemy wwczas jeszcze Zwizku Radzieckiego. W 1995 roku, CCC zakcia w protecie przeciwko przeprowadzaniu prb z broni nuklearn, dziaalno francuskiej sieci telekomunikacyjnej. Rwnie duscy aktywici przeprowadzili szeroko nagonion akcj, wamania do systemu komputerowego Ministerstwa Obrony Stanw
45

Zjednoczonych przed rozpoczciem dziaa zbrojnych w Zatoce Perskiej. W 1989 roku Australijczyk napisa zoliwe oprogramowanie o nazwie WANK (Worm Against Nuclear Killers robak przeciwko nuklearnym zabjcom). Szkodnik atakowa komputery pracujce pod kontrol systemu VMS i wywietla w nich komunikat krytykujcy nuklearny wycig zbroje. W aden sposb nie szkodzi systemowi, jego podstawowym zadaniem byo przekazanie komunikatu politycznego Haktywizm wzbogacony wic zostaje o jeszcze jedn form aktywnoci, zwizana z dystrybucj waciwego przekazu medialnego. Oczywicie wynika to take z faktu coraz szerszego ich zasigu, atwoci przekazywania informacji. Dziki Hilary Clinton, ktra zainicjowaa ofensyw Internet Freedom, - Twitter, Youtube, Facbook, naznaczony zosta pitnem polityki, a haktywici uzyskali nowe narzdzi szybkiej i masowej komunikacji. Ta nowe forma sprzeciwu obywatelskiego jest elementem debat wielu teoretykw, ktrzy dostrzegaj w Internecie moliwo odtworzenia greckiej agory. Haktywizm pokaza, e ksztat tej e demokracji nie koniecznie musi przybiera form grzecznej wymiany zda. Thornton twierdzi, i wanie internet pozwoli obywatelom swobodnie dyskutowa o sprawach pastwa i osiga konsensus. Ponadto przyczyni si do zmodyfikowania dotychczas obowizujcego systemu i zasad funkcjonowania pastw". Pastwo, w swojej tradycyjnej formie pozostanie jeszcze dugo najwaniejszym aktorem. Cyberprzestrze daje jednak moliwo wikszej efektywnoci, tym niemniej perspektywa powstania cyberwadzy wydaje si jeszcze dosy odlega.

46

. 10. Po ciemnej stronie transformacji gospodarczej

Wpyw sieci nieformalnych powiza ekonomicznych na rozwj gospodarczy Europy rodkowo Wschodniej Po dwudziestu latach transformacji systemowej w Europie rodkowo Wschodniej mona dokona ju pewnego wstpnego bilansu owych przemian. Dostpne wyjanienia dokonujcych si procesw transformacji szukaj inspiracji w koncepcjach modernizacji, interpretacjach rewolucyjnych lub pogldach godzcych te dwa podejcia. [ 1 ] Rozwj transformacji ustrojowej w rodkowo Wschodniej Europie bywa take czsto zestawiany automatycznie z wzorcami ustrojowymi demokracji zachodnich. W konsekwencji zachodzce procesy rozwojowe s redukowane do kilku wariantw formuujcego si pastwa i spoeczestwa" [ 2 ] w sferze instytucjonalno prawnej s to opcje midzy parlamentarnym a prezydialnym typem rzdw, w sferze spoecznej, model spoeczestwa w mniejszym lub wikszym stopniu okrelany przez pluralistyczne lub korporacyjne struktury, w sferze ekonomicznej, jako porzdek gospodarki rynkowej, zrnicowany pod wzgldem stopnia pastwowej interwencji i dominujcej formy wasnoci rodkw produkcji. Proste porwnanie wschodnioeuropejskich rozwiza, z wzorcami starych demokracji, bez uwzgldniania stopnia efektywnoci, legitymizacji i akceptacji formalnych struktur i instytucji, prowadzi do pojawienia si trzech bdw, ktre maj wpyw na prognozowanie dalszego rozwoju spoeczno gospodarczego. S to bdy: instytucjonalny przejawiajcych si w nadmiernym przecenianiu znaczenia rozwiza instytucjonalnych dla zachowa indywidualnych i zbiorowych. Np. prawne ramy systemu rzdw nie musz prowadzi do stabilizacji systemu partyjnego; bd ekonomiczny sprowadza si do nadmiernego zaufania, zwaszcza w wymiarze krtkotrwaym, do roli struktur rynkowych i gwarancji prywatnej
47

wasnoci na rozwj gospodarczy; bd woluntaryzmu przejawia si w przecenianiu znaczenia charyzmy osobowoci politycznych. Transformacja systemowa w Europie rodkowo Wschodniej wskazuje na nastpujc zaleno; efektywna i silna gospodarka rynkowa nie moe funkcjonowa bez legitymizowanych i skutecznych instytucji politycznych. Jednak oddziaywanie przez 40 lat rzdw jednej partii i gospodarki centralnie planowanej, jest na tyle silne, e utworzenie demokratycznych instytucji i rozszerzenie elity politycznej okazao si niewystarczajce dla szybkiego zapanowania nowych wartoci i wzorcw zachowa. We wszystkich krajach regionu zostay utworzone instytucje, ktre stanowi baz dla pluralizmu, demokratycznego pastwa prawa oraz ochrony wasnoci prywatnej. Nowe konstytucje, ordynacje wyborze i ustawy o funkcjonowaniu partii politycznych otworzyy drog do konkurencyjnego systemu partyjnego i politycznego opartego na trjpodziale wadzy. Jednak w procesie przeobrae kadego porzdku pastwowego zasadnicz rol odgrywa take kultura polityczna spoeczestwa, reprezentowane wartoci i sposoby mylenia. I wanie w tym miejscu dochodzi do niezwykle trudnego procesu przechodzenia od mentalnoci homo sovieticus do homo economicus. Niestety nie zawsze zmiana regu gospodarki centralnie planowanej na rynkow przebiega w sposb w peni zgodny z oglnie przyjtymi normami prawnymi. Korupcja towarzyszy czowiekowi od momenty wynalezienia przez Fenicjan pienidza. Ju nasi prehistoryczni przodkowie stosowali zasad: co za co". apwkarstwo rozwijao si w czasach staroytnoci- szczeglnie w Staroytnym Rzymie za panowania cesarza Konstansa. To wanie w tamtym okresie korupcja zacza kwitn wrd pracownikw administracji cesarskiej. Los wielu wojen domowych, prowadzonych na terytoriach Imperium Rzymskiego, uzaleniony by od wysokoci wrczanej apwki dowdcy armii. Zjawisko korupcji byo znane rwnie w czasach biblijnych. Zwierzenia proroka Samuela, ktry w swej ksidze utrzymywa, e w trakcie penienia urzdu powstrzymywa si od przyjmowania prezentw: "Czy wziem, komu wou, czy zabraem czyjego osa, czy komu wyrzdziem krzywd lub gnbiem, albo z czyjej rki przyjem dar, aby zakry oczy na jego spraw? [...]Odpowiedzieli na to: Nie bylimy krzywdzeni ani gnbieni, nie wzie te niczego z niczyjej rki. Rzek, wic znowu: Pan mi wiadkiem i dzisiejszy Jego pomazaniec wobec was, e nic nie znalelicie w moim rku. [...]" [ 3 ]1 Sm 12, 3-5, Dopiero w czasach nowoytnych, a szczeglnie w renesansie i baroku, zaczto oficjalnie sprzeciwia si apwkarstwu. Dotychczasowe opinie przerodziy si w sowa krytyki, a jednym z najwikszych krytykw tego zjawiska by Erazm z Rotterdamu. Rwnie w swych utworach przekupstwa, jako elementu ludzkiej natury nie omin Szekspir. Egoizm i brak zasad moralnych, obud czowieka ukazujc m.in. w Hamlecie".
48

Na przeomie XIX i XX wieku zaczto powanie zastanawia si nad tym problemem. Rozwaano wszelkie czynniki przyczyniajce si do rozwoju oraz skutki tego zjawiska. W formie artystycznej korupcj przedstawi pod koniec XIX wieku Elihu Vedder, gdzie upada kobieta symbolizuje zepsucie wiata, a jednoczenie podanie i chciwo, a wic uczucia zwizane z korupcj. Powszechnie uwaa si, e korupcja jest niczym innym jak wrczeniem tzw. koperty", czyli apwki. Pojcie to ma jednak wiele znacze, gdy za korupcj uwaa si praktycznie niezwizane ze sob zjawiska, Np. nepotyzm i defraudacj. Skonstruowanie definicji korupcji sprawio ekspertom niesychanie wiele problemw. Najnowsza, zaaprobowana przez Bank wiatowy, brzmi:

"Korupcja to naduywanie urzdu publicznego lub pozycji zawodowej w celu osignicia prywatnych korzyci". Charakterystyczn cech korupcji jest wystpowanie dwch stron: dajcego" oraz biorcego". Bez nich zjawisko korupcji nie istnieje zawsze musi by strona, ktra w sposb bezprawny dy do osignicia korzyci osobistej, a take strona, ktra za okrelon rekompensat (pienin bd materialn) uatwia osignicie korzyci pierwszemu podmiotowi. Tak definicj korupcji posuguj si ekonomici i socjologowie, Bank wiatowy oraz antykorupcyjne organizacje pozarzdowe jak Transparency International (Kamiski 1997; Tanzi 1998; Pope 1999; Grosse 2000; Rose-Ackerman 2001). W pierwszych latach transformacji w publicznej dyskusji, zdecydowanie przewaaa interpretacja korupcji, jako produktu ubocznego" zmian systemowych. Dla jej uzasadnienia elity polityczne i gospodarcze stosoway kilka strategii argumentacji. Po pierwsze w imi wspierania prywatnej przedsibiorczoci i reform rynkowych, wymagana bya akceptacja przyspieszenia procesu formowania si rodzimego kapitau i klasy redniej, niemal wszystkimi dostpnymi metodami. Zwolennicy tego podejcia przyjmowali, e brak kapitau prywatnego mona zagodzi poprzez polityczne przyzwolenie na zastosowanie szeregu sposobw tworzenia nowych firm w sektorze prywatnym, w tym take zawaszczania majtku pastwowych przedsibiorstw i metody szarej strefy". Podejciu temu towarzyszyy take niekiedy argumenty o celowoci i uytecznoci korupcji, jako sposobu na usprawnienie dziaa wielu instytucji odziedziczonych po socjalizmie. Drug odmian strategii rozpatrywania korupcji, jako produktu ubocznego" byo interpretowanie tego zjawiska, jako patologicznego, jednak wystpujcego w rnej skali w kadej gospodarce, a wic nieuchronnego. Przejcie od gospodarki centralnie planowanej do wolnego rynku pociga za sob negatywne skutki w postaci naduy finansowych, oszustw, s to jednak koszty nieuniknione, ale przejciowe, ktre ulegaj osabieniu w momencie stabilizacji gospodarczej." [ 4 ] Niektrzy zwolennicy tego typu podejcia uwaali wrcz, e zjawisko korupcji zostaje nadmiernie
49

wyolbrzymiane i stanowi argument w ustach tych, ktrzy d do opnienia reform gospodarczych. Na poziomie politycznym wczesnym przejawem wiadomoci tego problemu bya uchwaa Sejmu z 1992 roku w sprawie przeciwdziaania patologicznym zjawiskom niegospodarnoci, naduy i korupcji w gospodarce, zobowizujca take premiera do przeoenia analiza ich przyczyn i skutkw. W innych interpretacjach transformacja posocjalistyczna jest rozpatrywana, jako przetasowanie, kombinacje dawnych i nowych zasobw, tworzenie nowych strategii dziaania bazujcych na nieostrych granicach sektora publicznego i prywatnego. Korupcja, ktra bya cech gospodarki niedoboru opartej gwnie na sieciach nieformalnych wizi, w odmiennych warunkach systemowych znajduje nowe, jeszcze wiksze obszary ekspansji. Szczeglnie silne w sferach przeksztace wasnociowych, zasilania rodkami budetowymi wybranych podmiotw gospodarczych i niektrych grup spoecznych." [ 5 ] Korupcj bardzo trudno oszacowa, zmierzy lub policzy. Wyraany jest nawet pogld, i zjawisko to nie da si uj w rozsdn mierzaln posta, rozpada si bowiem na szereg powizanych ze sob wskanikw czstkowych." [ 6 ] Z tego te powodu wikszo oficjalnych danych dotyczcych korupcji, jak orzecznictwo sdowe, statystyki dziaa prokuratorskich, jest na og zaniana i ma charakter pozorny. Badanie korupcji jest wic naznaczone subiektywizmem i znacznym ryzykiem bdu. W celu zminimalizowania zwizanych z nimi ogranicze uywa si wielu metod i miernikw, ktre tumacz rnorodno uzyskiwanych wynikw. Skala korupcji i jej charakter w wybranych krajach Europy rodkowej i Wschodniej po 1989 roku W raporcie Banku wiatowego czytamy: wedug bada, w gospodarkach podlegajcych transformacji systemowej, z uwzgldnieniem byego Zwizku Sowieckiego, wystpuje korupcja na wiksz skal ni w jakiejkolwiek innej czci wiata. W Europie rodkowo Wschodniej sytuacja w tym zakresie naley do najgorszych." [ 7 ] Raport nie ma stwierdze wartociujcych i nie podaje szacunkw rozmiarw badanego zjawiska, to jednak zawarta w nim diagnoza i rekomendacje dotyczce korupcji, zwaszcza na najwyszych szczeblach wadzy, wyranie pokazuje na jej systemowe rda, zwizane z nisk przejrzystoci dziaania, jakoci mechanizmw nadzoru i rozlicze. Na systemowy charakter tego zjawiska zwraca take uwag raport NIK z marca 2000 roku: Zagroenie korupcj w wietle bada kontrolnych NIK". Umoliwiy one wskazanie gwnych obszarw zagroenia korupcj w Polsce. Obejmuj one: "procedury prywatyzacyjne, wycena majtku, gospodarowanie majtkiem publicznym, dziaalno funduszy celowych i agencji, udzielanie zamwie publicznych, udzielanie koncesji, a nawet finansowanie bada naukowych." [ 8 ] Wymienione obszary le w wikszoci w zakresie dziaania i nadzoru ludzi na wysokich szczeblach wadzy. Rwnoczenie osoby wywodzce si z tych rodowisk takie jak wsppracownicy polityczni, partnerzy biznesowi i krewni, s te czciej ni przedstawiciele innych grup spoecznych uczestnikami rozmaitych procesw decyzyjnych
50

w tych obszarach. Niezalenie od trudnego, a czsto i niemoliwego do precyzyjnego oszacowania zakresu korupcji w tych obszarach niezwykle istotna jest waga spraw oraz ranga decydentw, ktrych one dotycz. Jakociowo wanym miernikiem rozmiarw i charakteru korupcji w Polsce s informacje w mediach i doniesienia o dziaaniach prokuratorskich oraz postpowaniach sdowych wobec osb z najwyszych szczebli wadzy w Polsce. Spektakularnymi przykadami takich dziaa stay si sprawy FOZZ i Art. B. W 1995 roku dyskutowane byo posiadanie akcji Towarzystwa Ubezpieczeniowo Asekuracyjnego Polisa", pniej powoanie Agencji Rozwoju Gospodarczego, a take zarzuty wobec znanych postaci na styku biznesu i polityki, jak byy wicepremier i szef Gwnego Urzdu Ce I. Sekua lub senator A. Gawronik. W ostatnim okresie mona take wymieni kilka tego typu przypadkw m.in. aresztowania menederw, ktrych wiosn 2001 roku wymieniano wrd 30 najbardziej wpywowych ludzi biznesu w Polsce (W. Jamroy i G. Wieczerzak). Pod zarzutem patnej protekcji aresztowany zosta byy wiceminister obrony R. Szeremietiew. Niewyjanione pozostaj sprawy zabjstw byego komendanta policji gen M. Papay, wiceministra sportu J. Dbskiego. Sprawy te mog by wskanikiem niskiej efektywnoci wymiaru sprawiedliwoci, ale take i zjawiska, w ktrym sdziowie i i prokuratorzy odnosz wraenie, e przestpcy duo wczeniej wiedz o planowanych zmianach w prawie, do ktrych mog si przygotowa, dokonujc szeregu korzystnych posuni i inwestycji tak byo m.in. z otwieraniem kantorw na pocztku lat 90". [ 9 ] Od niedawna w Polsce podnoszony jest problem korupcji zwizany z finansowaniem polityki, koniecznoci zdobywania przez partie polityczne pienidzy na kampanie wyborcze. Eksperci Instytutu Spraw Publicznych szacuj, e poowa pienidzy, z ktrych korzystaj politycy, jest niejawna bd pochodzi z nieznanych rde [ 10 ]. Korupcja polityczna na wysokich szczeblach wadzy jest rwnie obecna w postaci, jak to okrela raport Banku wiatowego, niedostatecznego rozpoznania problematyki konfliktu interesw." W Polsce mimo wejcia w ycie ustawy dotyczcej wymogu ujawniania stanu majtkowego, nie przypisuje si tym zagadnieniom naleytej uwagi. Skuteczno istniejcych w tym wzgldzie rozwiza jest niska. W kontekcie przedstawionych powyej uwarunkowa korupcji i jej wybranych miernikw, nie zaskakuje przewiadczenie, e korupcja stanowi istotny problem spoeczny. We wrzeniu 2001 roku wedug CBOS wrd najczciej wskazywanych problemw respondenci wymienili na pitym miejscu korupcj, Pod wzgldem wagi spoecznej wyprzedzaj j jedynie kwestie zwizane z pooeniem materialnym (bezrobocie, emerytura, bieda), przestpczoci czy ochron zdrowia. Z kolei wrd dziedzin w ktrych korupcja wystpuje najczciej wymienia si sfer publiczn (dziaacze partyjni, radni, posowie, senatorowie), sub zdrowia, urzdy celne, sdy i prokuratur.

51

Rumunia Podstawowym miernikiem poziomu korupcji w Rumuni uznaje si stosowany przez Transparency International CPI (Corrupion Perception Index). Analizujc przypadek Rumuni wida, i od 1997 roku kraj ten przyj wielu rozwiza przyczyniajcych si do zmniejszenia zjawiska korupcji. Stao si to jednak raczej pod wpywem wymogw struktur Unii Europejskiej, ni inicjatywy rzdw krajowych. Elity polityczne nie wykazyway wystarczajcej motywacji i chci do wyeliminowania tego zjawiska z ycia gospodarczo spoecznego. Okres koalicyjnych rzdw Konwencji Demokratycznej Rumunii oraz Partii Demokratycznej, by wrcz okresem staego wzrostu korupcji. Kiedy prezydent Contantinescu utworzy w 1997 roku Krajow Rad do Walki z Korupcj, zosta przez rzdzca koalicj oskarony o polityczny zamach na struktury partii politycznych. Recesja, spory polityczne, a take uwarunkowania historyczne, oddalay walk z korupcj na dalszy plan. Czterdzieci trzy lata panowania reimu socjalistycznego doprowadziy do zaakceptowania zjawiska korupcji wrd kadry urzdniczej Epoka Ceausescu, to czas mianowania na najwysze szczeble urzdnicze najbliszych i lojalnych wsppracownikw, a deficyt wielu towarw doprowadzi, i przekupstwo, apwkarstwo stay si narzdziem pozwalajcym przey zwykym obywatelom. Powysze przyzwyczajenia skutecznie tumiy wszelkie prby zwalczania zjawiska korupcji przez wiele lat transformacji. W 1995 roku Rumunia przystpia do negocjacji z akcesyjnych. Normy i regulacje obowizujce w Unii Europejskiej, musiay zosta wprowadzone take i tu. Regularne raporty Komisji Europejskiej, wyranie wskazuj, i od 2002 roku rozpocza si tendencja spadkowa w sferze korupcji. [ 11 ] Wgry Z kieszeni wgierskich obywateli znika rocznie ponad miliard forintw, ktre zostaj wykorzystane na opacenie rnego rodzaju apwek. Na pytanie o najbardziej skorumpowan sfer spoeczno gospodarcz, wedug bada prowadzonych przez Instytut Gallupa, jednoznacznie wskazywana na ochrona zdrowia, okoo 40% ankietowanych wierzy, i wrczenie apwki urzdnikowi pastwowemu lub samorzdowemu uatwia i przyspiesza zaatwieniu sprawy urzdowej. Duy problem stanowi take korupcja polityczna, a szczeglnie kwestia finansowania partii politycznych. Najczstsz form korzyci majtkowej wrczanej na najwyszym szczeblu politycznym jest samochd (szczeglnie marki Audi) [ 12 ] Republika Czeska Prowadzone przez Czeski Instytut Statystyczny badania, pokazuj, i 31% obywateli uwaa, i najbardziej skorumpowanym sektorem jest administracja publiczna, na drugim miejscu (15%) system sprawiedliwoci oraz system opieki zdrowotnej, w dalszej kolejnoci znajduj si policja, edukacja (7%).
52

Najczciej do wrczania apwek dochodzi przy okazji zatrzymania do kontroli drogowej, bd w celu uniknicia kary wizienia w przypadku lekkich przestpstw. Ogromnym problemem jest take zjawisko korupcji w instytucjach podatkowych. Pomimo istnienia przejrzystego systemu prawnego, 39% ankietowanych przedsibiorcw przyznaje, i za apwk mona unikn zapaty wyszego podatku. Sporym problemem, jest take sektor przyznawania licencji. Na pocztku transformacji systemowej, otrzymanie licencji upowaniajcej do zaoenia banku byo stosunkowo proste, jednak w miar rozwoju tego sektora, pojawiania si akcjonariuszy, system regulacji prawnych staa si coraz mniej przejrzysty, a to stanowio doskonae pole do rozwoju nielegalnego handlu licencjami. I to nie tylko bankowymi, ale take telekomunikacyjnymi oraz zwizanymi z nadawaniem bezpatnych czstotliwoci radiowo telewizyjnych. Od 1997 roku, rzdy Czech podejmoway szereg inicjatyw majcych na celu wyeliminowanie z ycia spoecznego wszelkich form korupcji. Przede wszystkim skierowano ogromne rodki na przygotowania akcji edukacyjnych, pod patronatem ministerstwa sprawiedliwoci, zainicjowano rzdowy program Czyste rce". [ 13 ] Istniej rne fazy rozwoju gospodarki rynkowej. Powstaj w okresie ich trwania rwnie odmienne moliwoci wyborw politycznych i instytucjonalnych okrelajcych dalsze kierunki ewolucji ustroju i spoeczestwa. Gwne niebezpieczestwo zwizane jest z systemowym charakterem korupcji w krajach Europy rodkowo - Wschodniej, polegajce na tym, e zjawisko to przyczynia si istotnie do reprodukcji ich niszego statusu w relacjach z centrami wspczesnego wiata. Jak wskazuje Bank wiatowy koszty korupcji obejmuj w regionie: pogorszenie, jakoci zarzdzania makroekonomicznego, redukcj produktywnych inwestycji i wzrostu gospodarczego, zwikszenie kosztw transakcyjnych w gospodarce, co zmniejsza zdolno konkurencyjn, a take wzrost obcie i nierwnoci traktowania obywateli oraz utrat zaufania do instytucji ycia publicznego." [ 14 ] Zdaniem Midzynarodowego Funduszu Walutowego rodzajem korupcji, ktra najbardziej hamuje wzrost gospodarczy jest masowe rozkradanie funduszy pastwowych przez sprzedajnych politykw. Postawy wobec korupcji przekadaj si take na wykorzystanie programw strukturalnych i innych funduszy UE.

Przypisy: [ 1 ] Wszystkie wspomniane koncepcje ilustruj MERKEL W., Systemwechseln 1. Theorien, Anstze und Konzeptionen der Transformations - forschung." Opladen 1994; MERKEL W., Theorien der Transformation: Die demokratische Konsolidierung postautoritrer Gesellschaften, [w:] BEYME K., OFFE C., Politische Theorien in der ra der Transformation, PVS - Sonderheft Nr 26, s.30-58; [ 2 ] WOLLMANN H., WIESENTHAL H., BNKER F., Transformation sozialistischer Gesellschaften, Opladen 1995 r. s. 15 [ 3 ] Ksiga Samuela, Biblia Tysiclecia, Warszawa 1990r. [ 4 ] Balcerowicz L., 800 dni. Szok kontrolowany Warszawa 1992r., s. 156

53

[ 5 ] Stark D., Przetasowania wasnoci w kapitalizmie wschodnioeuropejskim. [w] Hausner J., Morcinak P., "Od socjalistycznego korporacjonizmu do ....?" Warszawa 1994 r. [ 6 ] Kurczewski J., "Czy moliwa jest socjologia korupcji?" maszynopis 2000 r. [ 7 ] Korupcja w Polsce 1999. Badania oparte na sondaach przeprowadzonych wrd lokalnych przedsibiorcw oraz inwestorw zagranicznych. [ 8 ] Wojciechowski J., "Decydent. Pismo lobbingowe", 2001 ., s. 14 [ 9 ] Marek Celej, przewodniczcy VIII Wydziau Karnego Sdu Okrgowego w Warszawie, "Gazeta Prawna" 14-16 czerwca 2002 r., s. 9 [ 10 ] Wypowiedz M. Waleckiego, "Rzeczpospolita", 15-16 grudnia 2001 [ 11 ] na podstawie Diagnostic Surveys of corruption in Romania, Bank wiatowy 2008 r. [ 12 ] na podstawie Political Corruption in Hungary. [ 13 ] na podstawie LIZAL L., KOCENDA E., Corruption and Antycorruption in the Czech Republik., Praga 2000 r. [ 14 ] Raport Banku wiatowego, 2007 r.

54

11. Facebookowo twitterowa sfera polityczna w subie kampanii wyborczej

Facebook, Twitter, Flickr -portale ktre dotychczas kojarzyy si gwnie z rozrywk, stay si bardzo szybko i chtnie wykorzystywanym narzdziem w komunikacji pomidzy politykami, partiami politycznymi, agencjami rzdowymi itp., a spoeczestwem. Dzi polityk bez swojego profilu w mediach spoecznociowych odbierany jest jako mao nowoczesny, z brakiem pomysu na skuteczne dotarcie do potencjalnych wyborcw. Si tych mediw politycy dostrzegaj szczeglnie w okresie kampanii wyborczej, kiedy zabiegajc o kady gos, chc przedstawi swj program, pomys na rzdzenie w atrakcyjnej i atwo przyswajalnej formie. Jak w wielu przypadkach, cho pewnie odezwie si grono zaartych przeciwnikw takiego pogldu, Stany Zjednoczone stay si promotorem i przykadem skutecznego wykorzystywania wszelkich osigni technologicznych, w akcjach politycznych. Aktywni uczestniczy Second Life, doskonale pamitaj kampani SL Hilary Clinton, rozmach godny pozazdroszczenia. Dodatkowo istniej SL partie polityczne, a w chwili obecnej mona przy uyciu swojego awatara uczestniczy w posiedzeniu Kapitolu. Czciej jednak politycy zaczli siga po narzdzia social mediw. Tanie, o szerokim zasigu i szybkiej reakcji, stay si w 2009 roku, podczas prezydenckiej kampanii Baraka Obamy, narzdziem, ktre pozwolio blisko 13 milionom aktywnych uytkownikw blogw i serwisw sieci spoecznociowych, prowadzi online zbirk pienidzy na komitet kandydata, zachca do brania udziau w gosowaniu i poparcia innych inicjatywy zwizanych z kampani. Kady, kto wyrazi zainteresowanie uczestnictwem w kampanii online, wzmacnia si sztabu i wpywa na jego aktywno. Oczywicie, przeciwnicy kandydata, przy uyciu tych samych narzdzi, prowadzili ciekawe akcje zniechcajce do oddania swojego gosu poparcia dla Baraka Obamy. Media spoecznociowe, mog skutecznie suy budowie spoeczestwa obywatelskiego. Szybki kontakt z lokalnym dziaaczem politycznych, moliwo kontrolowania pracy ministrw, ocenianie prac agencji rzdowych, to tylko niektre z moliwych sposobw wykorzystania ich potencjau. W Wielkiej Brytanii dziki stronie They work for You," kady moe ledzi prace parlamentu, przebieg gosowania itp. Strona wsppracuje z biuletynem Hansard [ 1 ], a dziki grupie aktywnych obywateli, stara si wpywa na popraw jakoci pracy obu izb. W Kanadzie podobny styl dziaania przedstawia strona
55

www.tweeet.commons.com, czy www.politwitter.ca, pozwalajce uytkownikom na ledzenie za pomoc Twittera prowadzone dosy aktywnie profile prawie kadego kanadyjskiego polityka. Uytkownicy tego serwisu spoecznociowego, mog tym samym aktywnie uczestniczy w yciu politycznym, dzieli si opiniami na temat podejmowanych przez rzdzcych decyzji, a take wyraa poparcie dla konkretnej sprawy, dajc moliwo wirtualnego lobbingu, popartego jednak rzeczywistymi osigniciami. W 2007 roku, grupa 90 000 aktywnych kont na Facebooku oprotestowao ustaw dotyczc praw autorskich. Zdaniem prof. Michaela Geista z Uniwersytetu w Ottawie, dziki tej inicjatywie ustawa trafia na drog publicznych negocjacji w 2009 roku. Sociel media pomagaj take w edukacji obywateli w kwestii prac parlamentu, co skutkowa powinno wzmocnieniem zaufania i zainteresowania tym organem. Parlament Wielkiej Brytanii wykorzystuje kana YouTube, konta na Flickr oraz Twitterze, by przekazywa opinii publicznej najnowsze informacje na temat dziaa premiera, aktywnoci czonkw komisji obu izb. Ponadto czonkowie Izby Lordw, prowadz blog Lords on the Blog", ktry przede wszystkim opisuje ich prac i podejmowane dziaania. Dodatkowo, profile w serwisach spoecznociwych, wykorzystywane s podczas wirtualnych konsultacji spoecznych, ktre owszem nie zastpuj tych bezporednich, ale znacznie uatwiaj szybsze nakrelenie obrazu sytuacji. W Kanadzie, konta Twittera i Facebooka wykorzystuj agencje rzdowe, czy te ministerstwa, np. ministerstwo zdrowia w ten sposb informuje o nowych lekach, a ministerstwo spraw wewntrznych i polityki spoecznej, przekazuje informacje na temat praw imigrantw, uprawnie wymaganych do podjcia pracy. W Stanach Zjednoczonych dziki stronie regulations.gov, mona na bieco komentowa prac ponad 300 agencji rzdowych, a take prowadzi rozmowy on line z wybranym czonkiem tyche. C, niewtpliwie media spoecznociowe dostarczaj nowych, ciekawych rozwiza w drodze do budowania spoeczestwa obywatelskiego. Jak w wielu kwestiach, take i w tym przypadku poziom wyedukowania odgrywa zasadnicz rol. Inaczej korzysta bdzie z moliwoci jakie daj social media specjalista z zakresu marketingu online, inaczej programista, inaczej przecitny uytkownik. Partie polityczne angauj wic specjalistw z tych dziedzin, by ich profile byy atrakcyjne, ale przede wszystkim skuteczne w przyciganiu uwagi wyborcw. Szybki wzrost liczby aktywnych uytkownikw kont i profili spoecznociowych, nie do koca pokrywa si ze wzrostem wiadomoci obywatelskiej. Jednak jak pokazuj badania z 2008 roku przeprowadzone tu po zakoczeniu kampanii wyborczej w Kanadzie, odegray one wiksz rol w przekazywaniu informacji na temat kandydatw i ich partii, ni tradycyjne media jak prasa, telewizja czy te radio, szczeglnie wrd wyborcw do 45 roku ycia. Ponadto specjalici Nanos zwrcili uwag, i wielu ankietowanych podkrelao, i dziki moliwoci jakie daje Facebook, czuj, i posiadaj jak bardziej namacaln form kontroli nad swoimi przedstawicielami. Mog monitorowa ich prac, reagujc na wszelkie prby politycznej manipulacji. Bolczk wspczesnej demokracje jest brak aktywnoci modych ludzi, zarwno w zakresie prac partii
56

politycznych, ale take uczestnictwa w wyborach. Tym niemniej zdecydowana wikszo z nich posiada swoje profile w mediach spoecznociowych i to wanie ten potencja mona z powodzeniem wykorzystywa w rozwoju aktywnoci obywatelskiej, co nie jest wcale takie trudne, poniewa kilkakrotnie mona byo obserwowa, zakrojone na du skal, wirtualne protesty, a moliwo kontaktu on line, nie tylko z politykiem, ale take urzdnikiem, lokalnym dziaaczem, jest o wiele lepiej odbierana, ni zwyka i mudna droga biurokratyczna. Badania sondaowe kanadyjskiego Nanos, pokazuj, i 47% aktywnych uytkownikw Facebooka, brao udzia w organizowanych w sieci debatach publicznych, a 39% deklarowao aktywne uczestnictwo w cyberprotestach. Dochodzimy w tym momencie do swoistego paradoksu. Z jednej bowiem strony komunikacja za porednictwem Internetu tworzy swoist przestrze publiczn, wan z punktu widzenia demokracji, w ktrej kady moe uczestniczy, wyraajc swoje pogldy, preferencje polityczne, z drugiej jednak w przeciwiestwie do tradycyjnych form komunikacji, internet daje poczucie anonimowoci, a co si z tym wie ulegaj osabieniu tradycyjne mechanizmy kontroli spoecznej, zarwno na poziomie instytucjonalnym jak i emocjonalnym. Aspekt anonimowoci pozwala na wprowadzenie w przestrze komunikacji spoecznej wicej rnorodnych form agresji, negatywnych emocji w sprawach rasowych, religijnych, czy te politycznych, podawania informacji nieprawdziwych, manipulacji, np. w Wielkiej Brytanii Proxybloger, podszy si pod profil premiera, moe wydawa si to mao istotnym problemem, jednak wchodzc w cyberprzestrze, wyranie wida, i jednostki maj wiksz swobod w kreowaniu wasnej tosamoci, z czego chtnie korzystaj. Blogowanie, autoprezentacja, uczestnictwo w wiatach wirtualnych typu Second Life, tworz atrakcyjn pokus kreacji nowego ja". Anonimowo i kreatywne tworzenie tosamoci osabiaj identyfikacj z rolami spoecznymi, wyznacznikami statusu spoecznego, pozycj w hierarchii spoecznej. Trudno oceni jednoznacznie potencja integracyjny social media, czy te Internetu w ogle. Spoeczna kreatywno, ewolucja nauki i kultury, ale te i obyczajowoci, dystrybucja wiedzy, tworzenie nowej przestrzeni publicznej, do ktrej dostp jest nielimitowany przez tradycyjne instytucje kontroli spoecznej, brak potencjalnego wykluczenia, to niewtpliwie atuty nowego medium , ale pamita te naley, e rozwj technologii komunikacyjnej nie zyska jeszcze formy penej, nie wiadomo do koca jakie jeszcze mog pojawi si rozwizania techniczne, zwizane z funkcjonaln stron komunikacji. Prdzej, czy pniej pojawi si instytucjonalnie efektywne formy kontroli cyberprzestrzeni, regulacje dotyczce praw wasnoci, mechanizmy ledzenia online aktywnoci wszystkich uytkownikw, tworzc podstaw mechanizmu kreowania wiedzy wsplnej. Wykorzystanie Internetu i zwizanych z nim moliwoci, moe wpyn na jako demokracji. Jak zawsze, zreszt bardzo dobrze, wszystko zaley od naszej inicjatywy i pomysw. Kampanie wyborcze w Polsce, stosunkowo niedawno zagociy w wirtualnym wiecie. Internet daje moliwo promocji
57

kandydatom niezalenym, czy te niewielkim ugrupowaniom na zaistnienie w wiadomoci spoecznej, bez angaowania duych rodkw finansowych. Jeli Internet ju dzi tworzy wirtualny wymiar realnej rzeczywistoci spoecznej, to gwne pytanie jakie si pojawia zwizane jest z potencjaem mechanizmw integracji spoecznej tej nowej formy, technologii komunikacji.

Przypisy: [ 1 ] Oficjalny biuletyn, opisujcy prac parlamentu w Wielkiej Brytanii. Zaoony przez W. Cobbetta w 1809 roku, a pod obecn nazw funkcjonuje od 1829 roku. Wasne odmiany Hansarda, publikuje midzy innymi Kanada, Australia, RPA, Nowa Zelandia, Kenia.

58

12. Nowe media nowa sfera publiczna?

W XVII i XVIII wieku obszar sfery publicznej wyznaczao pochodzenie spoeczne. Dyskusje wok norm, ustroju, autonomii toczone byy wrd arystokracji i buruazji. W XIX wieku, media stay si jednym z uczestnikw debaty publicznej, zmieniajc jednoczenie obszar dyskursu spoeczno politycznego. Prasa uatwia przekaz informacji, cho z uwagi na swj charakter, tylko w jedn stron. Jednak dopiero wiek XX i XXI sta si pocztkiem nowej jakoci w wyznaczaniu zakresu obywatelskiej aktywnoci. Nowe media zmieniy i to w znaczcym stopniu, zaangaowanie obywateli w sprawy publiczne, za spraw rozwoju nowych mediw, ktrych pitno odcisno si zdaniem Jurgena Habermasa nad sfer publiczn. Dziki komercjalizacji i umasowieniu mediw, sfera publiczna znacznie si poszerzya, stracia jednak wymiar polityczny, ewaluujc w kierunku atwo przyswajalnej rozrywki. Od pocztku lat 80. XX wieku, proces rozwoju nowych mediw toczy si w cieniu debaty dotyczcej ich potencjau jako rodka, ktrego sia oddziaywania doprowadzi moe do reaktywacji sfery publicznej, sfery ktra zdaniem Tocquevilla jest sercem zdrowej i ywej demokracji. Badania dotyczce potencjau internetu w tworzeniu sfery publicznej, koncentruj si wok kilku kategorii, ktre zgodnie z koncepcj Anthoniego Wilhelma dziel si na: topograficzne (cyfrowa przestrze komunikacji jest postrzegana jako zapewniajca anonimowo) , oczywicie mit anonimowoci zosta ju wielokrotnie zakwestionowany. zawarto tematyczn (internet zapewnia nieograniczon wymian idei) rwny dostpny architektur sieci oraz dyskursywno Warto zastanowi si czy debata publiczna, dziki nowym mediom i co za tym idzie nowym moliwociom staje si bardziej demokratyczna? Robert Putnam, twierdzi, i komunikacja za porednictwem nowych narzdzi jest mniej hierarchiczna, mniej zmanipulowana, a jej uczestnicy dostrzegaj szersze spektrum moliwych rozwiza. Czy jest wic bardziej racjonalna? Bardziej nastawiona na dialog? atwo dostrzec, e nie. Wiele dyskusji online charakteryzuje si wskim zakresem prezentowanych pogldw, uczestnicy promuj raczej swoje przekonania ni wysuchuj innych. Barrie Axford twierdzi wrcz, e fora dyskusyjne czsto s zagroone funkcjonowaniem jako uyteczne wiczenia z grupowej terapii" Ponadto wiele z dyskusji charakteryzuje si nadreprezentacj partycypacji
59

wskiej grupy uytkownikw, co zreszt zostao okrelone jako efekt kabiny pogosowej" [ 1 ] Efektywne s debaty online, ktre charakteryzuj si ukontekstowieniem w kilku wymiarach. Po pierwsze, kiedy uczestnicy debaty, a precyzyjniej kontakt pomidzy nimi ma swj pocztek i kontynuacj w rzeczywistoci, po drugie s bardziej efektywne, gdy koncentruj si wok konkretnego tematu i po trzecie kiedy odbywaj si w ramach oglnie zaakceptowanych regu. Praktyczne wykorzystanie wymienionych warunkw mona zaobserwowa na dziaajcej od 2007 roku witrynie debate.org Informacje, ktre dostarczane s za porednictwem internetu, s oczywicie kluczowe dla obywatelskiej aktywnoci. Zdaniem John Brown i Paul Duguid, dokumenty nie tylko po prostu zawieraj informacj, ale pomagaj je tworzy, organizowa i nadawa im wanoci" [ 2 ]Przeprowadzone badanie potwierdzaj, i internet jest medium wyraania pogldw politycznych przez wspobywateli i jednoczenie ronie jego polityczne znaczenia jako niezaporedniczonej przez media tradycyjne przestrzeni komunikowania politycznego midzy aktorami politycznymi i ich potencjalnymi wyborcami. Relacja midzy mediami tradycyjnymi i nowymi, a take ich zawartoci jest skomplikowana i wieloaspektowa. Ograniczeniem utrudniajcym funkcjonowanie nowych mediw jako sfery publicznej, jest problem dostpu. A waciwie braku dostpu do sieci, nazwanego przez Putmana cybernetycznym apartheidem". Wykluczenie nie dotyczy jedynie kwestii fizycznego dostpu do nowych technologii, a stanowi bardziej skomplikowane zjawisko, zawierajce wiele powizanych ze sob czynnikw: fizycznych, ekonomicznych, spoecznych, kulturowych i politycznych. Problem podziau cyfrowego jest niezwykle szeroki, wrcz tendencj globaln, odnoszc si do rnic w stopniu penetracji poszczeglnych regionw wiata przez cyfrowe technologie informacyjne. Edwin Bendyk, posugujc si koncepcj Ernesta Wilsona III, dzieli wykluczenie cyfrowe na osiem powizanych ze sob barier: - physical access bariera dostpu fizycznego, czyli infrastruktura - financial access bariera kosztw dostpu - cognitive access bariera kompetencji intelektualnych - design access istniej serwisy, z ktrych korzystnie jest niemoliwe, z uwagi na ich zaprojektowanie - content access bariera niedostpnoci kulturowej treci - production access bariera umiejtnoci tworzenia lokalnej treci wysokiej jakoci - institutional access- bariera uwarunkowa formalnoprawnych blokujcych korzystanie z cyfrowych zasobw - political access bariera wpywu na tworzenie uwarunkowa formalno instytucjonalnych sprzyjajcych usuniciu wyej wymienionych barier. Samo zapewnienie dostpu, moe jednak nie rozwiza problemu, poniewa potrzebna jest take edukacja medialna, ktrej celem jest przygotowanie obywateli do aktywnego uczestnictwa we
60

wspczesnej kulturze. Kolejnym problemem jest take cenzurowanie zawartoci sieci, podejmowane przez niedemokratyczne reimy. Mwienie o penej rwnoci i cakowitym wczeniu do debaty online wszystkich potencjalnych uczestnikw nie jest takie oczywiste. Wyniki bada przeprowadzonych jeszcze w latach 90. XX wieku, ujawniy e kobiety czsto bray udzia debatach online bez entuzjazmu, a wymienianym powodem by dominujcy w sieci mski styl prowadzenia dyskusji". W 2006 roku Eszter Hargittai i Steven Shafer, stwierdzili i potwierdzili, i pomimo braku istotnych rnic pomidzy kobietami i mczyznami w poziomie komputerowych kwalifikacji, kobiety oceniaj swoje kompetencje znacznie niej, co istotnie wpywa na rnice w sposobach korzystania z nowych mediw. Zmiany, ktrym podlega internet zmniejszaj znacznie problem. Rozwj aplikacji spoecznociowych i tendencja do unifikacji profili uytkownikw, osabiaj negatywne skutki zjawiska segregacji internautw wedug ich zainteresowa. Tym bardziej, e w internecie publiczne przestrzenie online skupiaj kolejne grupy nastawionych proobywatelsko dyskutantw, mog cytujc Nancy Fraser, stanowi miejsce formuowania zbiorowych ideologii ich uczestnikw. Kolejnym ograniczeniem jest komercjalizacja. Tempo i zakres procesu urynkowienia zawartoci Internetu okazay si w XXI wieku zaskakujce, internet z wolnej przestrzeni, zbudowanej na demokratycznych fundamentach, dostpnej ograniczonej grupie dobrze znajcych j ludzi, szybko sta si przestrzeni w coraz wikszym stopniu podlegajc reguom wolnorynkowym. Zwikszajce si przestrzenie komunikacyjne online zorientowane komercyjnie, w ktrych zamiast rzeczywistej debaty publicznej dominuj formy: e- commerce, rozrywka, komunikacja biznesowa. Nawet demokratycznie zorientowane witryny coraz czciej staj si wasnoci korporacji promujcych zindywidualizowan, zorientowan na konsumenta polityk, motywowane komercyjnie korporacje medialne i przedsibiorstwa e commerce inwestuj w rozwj platform spoecznociowych i rodowisk dyskusji online. Nastpuje wic proces stopniowego przesuwania si obywatelskich inicjatyw sieciowych z centrum internetu ku jego coraz dalszym peryferiom. Spada take efektywno mobilizacji czy refleksji obywatelskiej. W ramach witryn rodowisk etnicznych czy gejowskich nastpuje odejcie od tematyki stricte politycznej w kierunku szeroko pojtej tematyki livestylowe, ktr atwiej powiza z interesami potencjalnego reklamodawcy. Komercjalizacja osabia autonomiczno obywatelskich przestrzeni online, umoliwiajc politykom docieranie z przekazem bezporednio do obywateli online, bez zaporedniczania przez instytucje medialne. Coraz czciej mwi si o upadku blogosfery w kontekcie komercjalizacji. Nowe media nie s pierwszymi, ktre postrzega si jako technologie o potencjale demokratycznym. Radio i telewizja w, ktrych take pokadano nadziej, e przyczyni si do rozszerzenia publicznej komunikacji i rozwoju demokracji nie speniy ich do koca. Kolejnym problemem, przed ktrym staje wspczesna, poszerzona cyfrowo sfera publiczna to kwestia wiarygodnoci informacji w niej zamieszczonych i powizany z ni
61

problem dezinformacja. Nowe media stanowi przestrze debaty, z ktr s zwizane nowe problemy dotyczce obiegu materiaw informacji w ramach sfery publicznej, ale rwnie problemy stare, znane z mediw tradycyjnych, powracajce w nowych kontekstach. Cyfrowa edycja materiaw audiowizualnych pozwala na atwe, daleko idce i jednoczenie bardzo trudno wykrywalne ingerencje. O ten sposb manipuluje si zdjciami nagraniami wideo, majcymi suy jako dokumentacja zarejestrowanej cyfrowo rzeczywistoci. Ronie liczba przypadkw wykrytych manipulacji zdjciami dokonywanymi przez zawodowych reporterw. Co ciekawsze faszerstwa nie zostay zauwaone ani przez pracodawc, ale dopiero blogerw ogldajcych zdjcia w sieci. Zadziaa mechanizm oddolnej, obywatelskiej kontroli. Manipulacje fotografi istniay praktycznie od momentu jej narodzin, jednak nowe media stay si czynnikiem wywoujcym istotn, jakociow zmian. Kompetencje uczestnikw debaty publicznej prowadzonej w ramach nowych mediw wci bywaj zbyt mae, czynic ich podatnymi na manipulacj. O ile wikszo ludzi bez problemu odrnia reklamy od informacji zamieszanych w prasie czy telewizji, o tyle z treciami zmieszczonymi w internecie jest inaczej. Im wyszy potencja demokratyczny posiadaj nowe media, tym czciej okazuje si technologi, ktra nie tylko umoliwia proces poszerzania wspczesnej sfery publicznej, lecz take sprzyja pojawianiu si zjawisk i procesw negatywnych.

Przypisy: [ 1 ] Chadwick A., "Interent Politics.States, Citizens and New Communication Technologies" Oxford 2006, s. 110 - 111 [ 2 ] Brown J., Duguid P, "The Social Life of Information" Harvard 2000

62