Raport o stanie bibliotek w wojewdztwie lskim

I. Struktura bibliotekarstwa w wojewdztwie lskim: 1. Biblioteki szkolne 2 892 (w tym m.in. 1 093 w szkoach podstawowych; 663 w zespoach szk i placwkach owiatowych; 407 w gimnazjach; 170 w liceach oglnoksztaccych; 160 w technikach i 130 w przedszkolach). 2. Biblioteki publiczne 815 (w tym: 169 bibliotek i 646 filii). 3. Biblioteki w uczelniach pastwowych 10 oraz 33 w niepublicznych szkoach wyszych. 4. Trudna do oszacowania liczba innych bibliotek, np. parafialnych, prywatnych. 5. Zupeny zanik bibliotek w zakadach pracy oraz orodkw inte. Uwagi: 1. Ogromnym zagroeniem dla bibliotek szkolnych jest marginalizacja ich znaczenia, mimo obligatoryjnoci korzystania z nich przez uczniw. 2. Niedopuszczalne s prby czenia bibliotek szkolnych z publicznymi. Ich funkcje spoeczne s rozbiene i niezgodne z obowizujcym prawem. 3. Koniecznoci jest zabezpieczenie materialne funkcjonowania bibliotek szkolnych oraz ich nowoczesne wyposaenie. II. Wskaniki czytelnictwa w bibliotekach publicznych wojewdztwa lskiego w latach 20012009
Podstawowe dane liczbowe

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

Uwagi: 1. W 1998 r. na terenie obecnego wojewdztwa lskiego dziaay trzy biblioteki szczebla wojewdzkiego w Katowicach, Bielsku-Biaej i Czstochowie, jedna naukowa Biblioteka lska oraz jedna naukowo-miejska Ksinica Cieszyska. Ponadto istniaa sie bibliotek lokalnych: powiatowych, miejskich i gminnych wraz z filiami i punktami bibliotecznymi. 2. W momencie utworzenia wojewdztwa lskiego funkcje nadrzdne w sferze merytorycznej wobec pozostaych przeja Wojewdzka Biblioteka Publiczna w Katowicach. 3. Kolejna zmiana dokonaa si w 2000 r., kiedy utworzono jedn bibliotek wojewdzk, publiczn i naukow pod nazw Biblioteka lska. W ten sposb zrekonstruowano sie bibliotek obejmujc w 2001 r. 851 instytucji, w tym:
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

Bibliotek lsk, 327 bibliotek i filii w powiatach grodzkich i 523 w powiatach ziemskich. Poczenie funkcji naukowych, publicznych i metodycznych przyczynio si do wyranego awansu wojewdztwa lskiego w rankingach prowadzonych przez Bibliotek Narodow, szczeglnie w zakresie liczby woluminw i czytelnictwa. Zwaszcza ten ostatni wskanik decydowa w duej mierze o wielkoci dotacji dla bibliotek wojewdztwa lskiego. 4. W cigu ostatnich dziesiciu lat dostrzec mona wyrane tendencje spadkowe, ujawniajce si w malejcej liczbie bibliotek, liczbie czytelnikw, udostpnie ksiek, wielkoci zakupw nowoci wydawniczych. 5. Przyczyn naley upatrywa zarwno w tendencjach oglnopolskich (m.in. utrzymujcy si ni demograficzny, migracje zarobkowe, postp technologiczny), jak te lokalnych (m.in. bagatelizowanie potrzeb bibliotek ze strony wadz samorzdowych, przejmowanie lokali bibliotecznych przez samorzdy dla innych instytucji lub obarczanie pracownikw zadaniami odlegymi od ich zakresu pracy, niski poziom komputeryzacji bibliotek publicznych, brak zainteresowania komputeryzacj bibliotek zarwno po stronie bibliotekarzy, jak i lokalnych wadz samorzdowych).

III. Stan obecny. Osignicia i problemy bibliotek publicznych wojewdztwa lskiego. 1. Podstawowe dane stan na 31 XII 2009 r. 1.1. Liczba bibliotek i filii 815 (169 bibliotek i 646 filii) Mniej o 6 w porwnaniu z 2008 r. tj. o 0,7% 1.2. Liczba punktw bibliotecznych 37 Mniej o 5 w porwnaniu z 2008 r. 1.3. Oddziay dla dzieci 87 Mniej o 3 w porwnaniu z 2008 r. 1.4. Stan ksigozbiorw (bez czasopism oprawnych i zbiorw specjalnych) 16 594 698 wol. Mniej o 188 574 wol. w porwnaniu ze stanem w 2008 r. 1.5. Zakup nowoci wydawniczych wpywy z rnych rde finansowania 462 217 wol. Wicej o 95 719 wol. w porwnaniu z 2008 r. w tym ze rodkw samorzdowych 288 430 wol. Wicej o 7 806 wol. w porwnaniu z 2008 r. 1.6. Wskanik zakupu nowoci wydawniczych nabytych z rnych rde finansowania 10 wol./100 mieszkacw (mniej o 2 wol. w porwnaniu z 2008 r.), w tym wskanik zakupu ze rodkw samorzdowych 6 wol./100 mieszkacw (na poziomie 2008 r.) 1.7. Liczba ksiek wycofanych ze zbiorw 678 309 wol. 1.8. Liczba czytelnikw 904 431
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

Mniej o 13 652 w porwnaniu z 2008 r. 1.9. Wskanik zasigu czytelnictwa 19 czytelnikw/100 mieszkacw Mniej o 1 w porwnaniu z 2008 r. 1.10. Liczba mieszkacw na placwk 5 697 Wicej o 34 mieszkacw w porwnaniu z 2008 r. 2. Osignicia. 2.1. Nadal jeden z najwyszych w kraju zasig czytelnictwa 2.2. Wysza, ni rednia krajowa liczba wypoycze zbiorw na zewntrz: 393 wol. na 100 mieszkacw (w kraju 331); wysza aktywno czytelnikw: 20,2 wypoycze na 1 czytelnika (w kraju 19,4). 2.3. Dalszy postp w informatyzacji bibliotek. Wszystkie biblioteki centralne (169) posiaday sprzt komputerowy. Analizujc komputeryzacj wszystkich placwek bibliotecznych, cznie z filiami, to na 815 placwek, 598 (73,48% ogu) wyposaono w taki sprzt (wzrost o 12,4%). Dostp do Internetu posiadao 520 placwek (63,8% ogu), z tego 460 udostpniao Internet czytelnikom. 2.4. Modernizacja wielu obiektw bibliotecznych, remonty, zakupy sprztw, urzdze znaczco wpywajcych na popraw jakoci pracy, podnoszcych estetyk i funkcjonalno wntrz (np. ukoczony kapitalny remont gmachu MBP w Bytomiu poczony z wymian wszelkich instalacji, wymian mebli i sprztw; nowy lokal MBP w Mikoowie adaptacja dawnego kina, na potrzeby biblioteki). 2.5. Coraz bardziej zrnicowana i bogata oferta edukacyjna, kulturalna i informacyjna bibliotek: sesje popularno-naukowe, fora, festiwale, cykle wykadw na rne tematy, warsztaty, spektakle, koncerty, dyskusyjne kluby ksiki, spotkania z pisarzami, aktorami, tumaczami, osobistociami mediw, twrcami regionalnymi, wystawy, konkursy, lekcje biblioteczne, prace wydawnicze, realizacja projektw midzynarodowych (zwaszcza biblioteki przygraniczne) i oglnopolskich. 2.6. Digitalizacja zbiorw (ochrona dziedzictwa pimienniczego i poszerzenie dostpu do cennych dzie). 2.7. Wyodrbnienie bibliotek ze struktur innych instytucji 2 kolejne biblioteki uzyskay samodzielno prawn i organizacyjn. 2.8. Systematyczny wzrost kwalifikacji pracownikw bibliotek (wzrost o 8,5% stanu zatrudnienia bibliotekarzy z wyksztaceniem wyszym bibliotekoznawczym w porwnaniu z 2008 r.; stanowi oni 33,3% ogu pracownikw merytorycznych). 291 bibliotekarzy podnosio kwalifikacje w sposb instytucjonalny; jeszcze wiksza grupa uczestniczya w rnych konferencjach, szkoleniach, kursach. 2.9. Obserwowany wzrost liczby uczestnikw korzystajcych z informacji przy wykorzystaniu nowych nonikw i rnych form Internetu, platformy bibliotek cyfrowych (te dziaania i usugi bibliotek nadal pozostaj poza GUS-owskimi opisami dziaalnoci bibliotek). 3. Problemy. Zagroenia.

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

3.1. Wiksza ni wynosi rednia krajowa liczba mieszkacw na 1 placwk biblioteczn 5 697 (w kraju 4 529) wiadczca o brakach w sieci bibliotecznej; zalecenia IFLA-UNESCO przewiduj, e najmniejsza jednostka biblioteczna winna zaspokaja potrzeby czytelnicze najwyej 3000 mieszkacw. 3.2. Niewystarczajca powierzchnia lokali bibliotecznych (mimo nowych obiektw, zmian lokali na wiksze). W wojewdztwie lskim powierzchnia uytkowa bibliotek wynosi cigle bez zmian 2,7 m2/100 mieszk. Wedug standardw IFLA-UNESCO winna wynosi 5,6 m2/100 mieszk. 3.3. Nierespektowanie prawa przez samorzdy. brak samodzielnoci organizacyjnej 20 bibliotek (wczone w struktury orodkw kultury lub urzdu gminy) brak biblioteki powiatowej (1); powiat, mimo istnienia tego obowizku ponad 10 lat, do tej pory nie powoa takiej biblioteki. 3.4. Niedostateczne rodki organizatorw na dziaalno bibliotek, ich utrzymanie, rozwj, odnawianie i zakup zbiorw, w tym multimedialnych. Zdecydowanie za niskie nakady starostw na realizacj zada przez biblioteki powiatowe. rednie nakady na 1 placwk w wojewdztwie wynosiy w 2009 r. 161 179 z.; w powiatach ziemskich 100 060 z, a w grodzkich 255 163 z. rednia dotacja starostw na dziaalno bibliotek powiatowych wynosi 83,5 tys. z. 3.5. Minimalna, dezorganizujca prac, obsada etatowa w bibliotekach gminnych i filiach. Niewystarczajca obsada wielu filii, zwykle 0,5 etatowa powoduje, e placwki te s otwarte w bardzo ograniczonym czasie. Nadal 28 bibliotek gminnych i 1 miejska s obsugiwane tylko przez jednego bibliotekarza (1 etat), w tym 5 bibliotek prowadzonych jest przez bibliotekarzy zatrudnionych w wymiarze 0,5 etatu. 3.6. Niedostosowanie 78,8% obiektw bibliotecznych dla osb niepenosprawnych, w tym poruszajcych si na wzkach. 3.7. Utrzymujce si tendencje spadkowe w zasigu czytelnictwa i wypoycze. Spadek liczby czytelnikw szczeglnie jest niepokojcy w grupie wiekowej 1619 lat (spadek o 7% w stosunku do 2008 r.) i w grupie do lat 15 (spadek o 4%), generalnie wrd uczniw. Jak mona przypuszcza, stan ten wynika ze zmiany oczekiwa i potrzeb czytelnikw, przechodzenie od korzystania ze rde drukowanych do wyszukiwania informacji w Internecie, obniania wymaga szkoy w zakresie znajomoci penego tekstu lektur. Jednoczenie obserwuje si przesuwanie struktury wieku korzystajcych z bibliotek w kierunku dwch najwyszych kategorii 4560 i powyej 60 lat, co jest wynikiem procesu starzenia si spoeczestwa, ale take moe by pochodn wielu dziaa bibliotek kierowanych do tych wanie grup wiekowych, rozbudowanie oferty zaj dla osb starszych (kursy komputerowe dla seniorw, dyskusyjne kluby ksiki, bardziej lub mniej sformalizowana wsppraca z uniwersytetami III wieku itp.). Opracowa zesp Biblioteki lskiej

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury