Adam Pastuch

Edukacja kulturalna w wojewdztwie lskim

Jednym z zagadnie, ktre uzyskao status problemu wyrnionego w programie Kongresu Kultury Wojewdztwa lskiego 2010, jest kwestia edukacji kulturalnej, widziana przede wszystkim w perspektywie kompetencji kulturowych mieszkacw regionu. Nadanie temu wanie problemowi statusu oddzielnego pola obserwacji jest wyrazem dostrzeenia rangi i doniosoci tej sfery aktywnoci w przestrzeni regionalnego ycia kulturalnego, a lepiej byoby nawet powiedzie w przestrzeni regionalnego ycia spoecznego. Podczas Kongresu Kultury na Grnym lsku, ktry odby si we wrzeniu 1998 roku, omwiono tematyk edukacji kulturalnej w kontekcie istotnych niedoborw i niedostatkw caego systemu edukacyjnego w regionie oraz niepokojw zwizanych z zaniedbaniami w tym zakresie. Wyrazem tego byy sformuowania zawarte w uchwale Kongresu, przyjtej 27 wrzenia 1998 roku:
Kongres zwraca uwag, e pomimo zapewnie wadz pastwa, gwarantujcych ochron dziedzictwa kulturowego, rozwj edukacji kulturalnej i upowszechnienie kultury oraz wspieranie twrczoci artystycznej, warunki materialne bytu kultury i sztuki pogarszaj si z kadym rokiem, co znajduje potwierdzenie w regresie rde finansowania oraz ograniczeniach niezbywalnych, konstytucyjnych zobowiza pastwa wobec tej sfery ycia i caej kultury narodowej. [] W przypadku lska, ze wzgldu na zaniony od dziesitkw lat poziom edukacji kulturalnej i poziom dezintegracji, zagroenia te zwizane z ekspansj negatywnych wzorw przy udziale multimediw maj skal wyjtkow, groc zakceniami w sferze tosamoci i patologi zachowa. Trwa alternatyw dla cywilizacyjnych procesw unifikacyjnych o ponadnarodowym oddziaywaniu jest uznanie wasnego wkadu do wsplnoty europejskiej w sferze kultury i sztuki za aktywn form obrony tosamoci narodowej. [] Zaoenia nowego ustroju kultury zmierzaj do decentralizacji jej struktur i rozwoju samorzdnoci. Ma to w perspektywie doprowadzi do penego wyksztacenia policentrycznego modelu kultury, stwarzajcego optymalne warunki rozwoju ognisk lokalnych i regionalnych centrw w oparciu o rodzime rda, z ambicjami wikszego wkadu do kultury narodowej. Ta perspektywa jest szczeglnie wana na Grnym lsku ze wzgldu na wielowie-

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

kowe dziedzictwo, odkrywanie lokalnych tradycji maych ojczyzn i lskoci oraz rozwj regionalnej tosamoci w perspektywie euroregionu. Problemy te znajduj coraz szersze odbicie w licznych przedsiwziciach kulturalnych integrujcych lokalne rodowiska i spoecznoci wok organizmw kultury i orodkw twrczych. Treci te winny w wikszym stopniu angaowa uwag samorzdw, a take sta si wsplnymi, trwaymi celami.

Zadania edukacyjne w Strategii rozwoju kultury w wojewdztwie lskim na lata 20062020 Czas, ktry upyn od Kongresu Kultury na Grnym lsku, przynis wiele rozstrzygni i wydarze zmieniajcych znaczco sposb patrzenia na sprawy edukacji kulturalnej w regionie. Powstanie samorzdowego wojewdztwa lskiego, reforma systemu owiatowego, wejcie Polski do Unii Europejskiej, praktyka wykorzystywania funduszy europejskich to fundamentalne fakty stanowice o przemianie. W dziedzinie kultury w wojewdztwie lskim w minionej dekadzie przeomowe znaczenie miao przyjcie Strategii rozwoju kultury w wojewdztwie lskim na lata 20062020. Za pierwszy cel Strategii uznano wzrost kompetencji potrzebnych do: uczestnictwa w kulturze (odbiorcy), efektywnego zarzdzania kultur (animatorzy kultury) i twrczoci artystycznej w warunkach gospodarki rynkowej (twrcy). Realizacji tego celu przyporzdkowano nastpujce kierunki dziaania: tworzenie i realizacja programw edukacji kulturalnej / edukacji w zakresie ksztatowania kompetencji kulturowych; edukacja w zakresie zarzdzania kultur prowadzenie prac badawczych, ksztacenie menederw kultury; edukacja rodowisk twrczych (do skutecznego radzenia sobie w nowych warunkach organizacyjno-prawnych). W zapisach Strategii rozwoju kultury w wojewdztwie lskim na lata 20062020 przywoano wiele przykadw dziaa edukacyjnych podejmowanych przede wszystkim przez instytucje kultury, dla ktrych organizatorem jest wojewdztwo lskie. Pokazano wwczas, e wszystkie wojewdzkie instytucje kultury w niezwykle rnorodny sposb edukuj swoich odbiorcw, tworz sieci wsplnych dziaa edukacyjnych, ksztac edukatorw, a take poprzez formy edukacyjne docieraj do rodowisk nie zwizanych bezporednio z kultur.

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

Przytoczono przykady aktywnoci edukacyjnej Biblioteki lskiej (spotkania edukacyjne z udziaem pisarzy, poetw, ilustratorw ksiek, aktorw, muzykw, dziennikarzy, sportowcw), Regionalnego Orodka Kultury w Katowicach (seminaria dotyczce kierunkw transformacji instytucji kultury oraz zmian legislacyjnych, konferencje upowszechniajce badania dotyczce sektora kultury, kursy dla pocztkujcych instruktorw teatralnych, kurs pedagogiczny, warsztaty plastyczne teatralne i literackie), Regionalnego Orodka Kultury w Czstochowie i Regionalnego Orodka Kultury w Bielsku-Biaej (organizacja szkole i warsztatw dla uczestnikw amatorskiego ruchu artystycznego, pracownikw i dziaaczy kultury), Muzeum Zamkowego w Pszczynie (we wsppracy ze szkoami lekcje muzealne, akcje edukacyjne, koncerty edukacyjne, a wrd nich cykl To jest taki dom zaklty, w ktrym graj instrumenty), Grnolskiego Parku Etnograficznego (cykl corocznych imprez dla dzieci pozostajcych latem w miecie Wakacje w skansenie), Muzeum Grnolskiego (coroczny oglnopolski konkurs dla dzieci i modziey Obraz a sowo. Literacki opis dziea malarskiego), Muzeum lskiego (spotkania edukacyjne prezentujce tradycje i zwyczaje rnych regionw poprzez specjalnie przygotowywane wystawy fotografii i eksponatw, poczone z prelekcjami, pod wsplnym tytuem Znasz-li t ziemie, czyli maa akademia wiedzy o kulturze ziem), Muzeum Grnictwa Wglowego (warsztaty z zakresu edukacji regionalnej przeprowadzane wsplnie z Centrum Edukacji Twrczej w Zabrzu, wykady dla suchaczy Uniwersytetu Otwartego z zakresu dziedzictwa kulturowego Zabrza i Grnego lska), Muzeum w Bielsku-Biaej (konsultacje naukowe, wspieranie prac badawczych prowadzonych przez podmioty zewntrzne), Instytucji Filmowej Silesia Film (adresowane do rodowisk twrczych konferencje dotyczce przygotowywania wnioskw o rodki finansowe, programy edukacji filmowej: Akademia Filmowa dla dzieci i modziey, Klub Konesera dla widzw dorosych, warsztaty reyserskie i scenariuszowe), Ars Cameralis Silesiae Superioris (uczestnictwo w Midzynarodowym Programie Wsppracy Regionalnej Tool-Quiz, z udziaem regionw partnerskich wojewdztwa lskiego, udzia w platformie kulturalnej Fundacji im. Anny Lindh wsporganizacja wydarzenia muzycznego Euro-Med Festival, promocja modych designerw), Teatru lskiego (Studium Aktorskie, Studium Wiedzy o Teatrze, dziaanie Rady Studenckiej Teatru oraz Rady Mecenasw Teatru), Opery lskiej (organizacja lekcji teatralnych Opera jako widowisko, Taniec inicjatywa wsplna z bytomsk Szko Baletow, wsppraca w zakresie organizacji przedstawie teatralnych dla dzieci
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

i modziey z Narodowym Teatrem Edukacji z Wrocawia, Beskidzk Agencj Artystyczn, Krakowsk Agencj Artystyczn), Teatru Rozrywki (multimedialny projekt Szkoa Teatru kierowany do uczniw szk podstawowych i gimnazjw, a realizowany z udziaem najwybitniejszych twrcw polskiego teatru), Filharmonii lskiej (koncerty edukacyjne, cykle koncertowe Moda Filharmonia i Filharmonia Malucha), Zespou Pieni i Taca lsk (koncerty edukacyjne A to Polska wanie realizowane w siedzibie i poza ni, coroczne cykle warsztatowe: Warsztaty polskich tacw ludowych i narodowych, Midzynarodowa Letnia Szkoa Taca Wspczesnego, lska Letnia Szkoa Wokalna, dziaalno lskiego Centrum Edukacji Regionalnej, publikacje Officina Silesia). Strategia rozwoju kultury w wojewdztwie lskim na lata 20062020 jest dokumentem wyznaczajcym zasadnicze kierunki dziaa w sferze kultury obecnie i w najbliszej przyszoci. Jest jednak dokumentem pobudzajcym do aktualizowania zaplanowanych zamierze, a rwnoczenie do wnikliwej obserwacji zmieniajcego si dynamicznie otoczenia.

Problemy edukacji w dokumentach Kongresu Kultury wrzesie 2009 roku Silnym impulsem do rozwaa o kulturze, take w skali regionalnej, byy niewtpliwie obrady Kongresu Kultury Polskiej, toczce si od 23 do 25 wrzenia 2009 roku w Krakowie. W interesujcym nas zakresie niezwykle uyteczny jest Raport o edukacji kulturalnej przygotowany na potrzeby Kongresu Kultury Polskiej przez Barbar Fatyg, Tomasza Kukoowicza i Jacka Nowiskiego. Konstatacje tego Raportu s punktem wyjcia do rozwaa o stanie edukacji kulturalnej w wojewdztwie lskim. Krytyczny ton Raportu o edukacji kulturalnej wydaje si wielce przydatny w obserwacji regionalnego pola edukacji kulturalnej, a ponadto otwiera moliwo skonfrontowania dowiadcze lskich szczeglnie tych wyrazicie pozytywnych z rzeczywistoci oglnokrajow. Przypomnijmy gwne tezy Raportu o edukacji kulturalnej w Polsce: Teza pierwsza oglna Edukacja kulturalna (podobnie jak wiele publicznych dyskursw o niej) w obecnym ksztacie organizacyjnym, dziaajca na anachronicznej i rozchwianej podbudowie ideolo-

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

gicznej, nie tylko nie spenia swoich zada, lecz przede wszystkim jest nieskuteczna lub przeciwskuteczna, po Gombrowiczowsku odstrczajca, a w wielu wypadkach szkodliwa. Teza druga o ideologii i metodologii dziaa w edukacji kulturalnej Edukacja kulturalna oparta na poznawaniu i zachwycaniu si elementami dziedzictwa kultury wysokiej i narodowej jest tylko fragmentem niezbdnych dziaa. Najwaniejsze jest bowiem zajcie si problemami: zanikajcych potrzeb kulturalnych (tu oczywicie rozumianych wartociujco jako szersze i bogatsze od tych, ktre generuj niskie przekazy kultury popularnej); niskiej jakoci ycia zbiorowego Polakw; nowych metodologii pracy edukacyjnej na polu kultury; nowych koncepcji szkolenia kadr dla kultury. Teza trzecia o edukatorach i zarzdcach Edukacja kulturalna wspczenie wymaga od edukatorw i zarzdcw rnorodnych kompetencji, dopasowanych i dopasowujcych si do burzliwego rozwoju kultury, ktrych oni najczciej nie maj. Sedno tkwi w zjawisku szczeglnego typu konformizmu, podobnym do tzw. syndromu sztokholmskiego. Mam tu na myli stan psychiczny i umysowy, w ktrym zakadnicy anachronicznego pojmowania kultury wspczesnej przestaj myle o jego wadach i przyczyniaj si z przekonaniem lub rutynowo do konserwacji i/lub reprodukcji istniejcego porzdku. Teza czwarta o odbiorcach dziaa edukacyjnych Odbiorcy dziaa edukacyjnych (nawet dzieci) nie daj si dzisiaj wtoczy w ramy procesu hierarchicznej edukacji kulturalnej; ich kompetencje kulturowe s mocno zrnicowane, czsto wysze ni edukatorw, ktrzy w zwizku z tym musz zacz traktowa ich jak zindywidualizowanych partnerw w sytuacji dialogu, a nie jak homogeniczn mas biernych odbiorcw, ktrzy potrzebuj uprzystpnionych treci. Teza pita o wsparciu edukacji kulturalnej przez nauk Problem ze zbudowaniem nowoczesnej sieci edukacji kulturalnej polega midzy innymi na tym, e teoretycznych diagnoz stanu kultury wspczesnej jest bardzo wiele jednak od lat w Polsce nie s one testowane empirycznie. Niemal wcale nie prowadzi si bada, ktre mogyby zweryfikowa ustalenia tytanw myli kulturoznawczej i stanowi podstaw do projektowania konkretnych, tu i teraz potrzebnych rozwiza. Brakuje rwnie syntez rozproZrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

szonych bada szczegowych. Nie wyciga si oglniejszych wnioskw z ewaluacji programw kulturalnych (co jest jedn z oczywistych drg powrotu od empirii do przetestowanej teorii dziaa kulturalnych). Warte przytoczenia s take ustalenia Autorw Raportu dotyczce potrzeb kulturalnych, a zatem caego obrazu przestrzeni do edukacji kulturalnej. Barbara Fatyga pisze:
[] Zarwno w maych, jak i duych miastach potrzeby kulturalne odnosz si przede wszystkim do jakoci ycia: najbardziej dolegliwe braki s w tym wypadku zwizane z infrastruktur miejsk przede wszystkim z problemami transportu i komunikacji, nastpnie z wyposaeniem miasta w rnorodne obiekty, poczwszy od cieek rowerowych i obiektw sportowych, parkw, placw zabaw, skoczywszy na galeriach handlowych i prestiowych obiektach kulturalnych. Czsto rwnie zwracano uwag na czysto i porzdek w miecie. [] Braki, zapnienia, kompleksy i blokady cywilizacyjne nadrabiane w warunkach dominacji kultury popularnej powoduj, i potrzeby kulturalne wyszego rzdu (uwaga: wedug bada TNS OBOP z 2000 roku Polacy nie uczestniczyli w kulturze w nastpujcym ukadzie procentowym 72% nie korzystao z biblioteki, 43% nie czytao ksiek, 89% nie byo w teatrze, 84% nie byo w muzeum, 70% nie byo w kinie, 98% nie byo w operze lub operetce, 91% nie byo na wystawie malarstwa, 97% nie uczestniczyo w koncertach muzyki powanej, 58% nie byo na imprezach artystycznych, folklorystycznych, festynach, 78% nie uczestniczyo w koncertach muzyki pop, modzieowej, jazzowej) jak gdyby nie mog si rozwija dopty, dopki nie zostan zaspokojone potrzeby na tym materialnym, cywilizacyjnym poziomie. Nie warto wobec tego zorzeczy i obraa si na ludzi, ktrzy s obecnie w stadium bezprecedensowego eksperymentu przebudowy caego swego ycia, e tak czsto jak naley nie bywaj w instytucjach kultury wysokiej. Jeli wikszo spoeczna walczy o awans cywilizacyjny, to trzeba w tym pomaga i to szanowa oraz dba o przechowanie substancji, to znaczy przede wszystkim rozwija potrzeby wyszego rzdu u dzieci. To, czego potrzebuj Polacy w zakresie ycia kulturalnego, dotyczy kilku poziomw potrzeb: po pierwsze wie si z atrakcyjnymi i ostentacyjnie reprezentacyjnymi miejscami, ale te z zwikszaniem liczby miejsc maych i kameralnych; po drugie z jednej strony zgaszano potrzeby wielkich imprez ze znanymi nazwiskami, z drugiej maych, klubowych koncertw czy wystaw dla koneserw lub niewielkich grup fanw; po trzecie jak najwicej imprez, zdaniem badanych, powinno by tanich bd w ogle darmowych w szczeglnoci troszczono si tu o potrzeby dzieci i modziey oraz ludzi starych; po czwarte stosunkowo rzadko pojawiay si tu potrzeby samorealizacyjne i potrzeby spoeczne, czyli mylenie w kategoriach wsplnotowych lub obywatelskich. [] Jeszcze inny wany wniosek z tej analizy dotyczy integracji na bazie kultury a do tego wszak ostatecznie dy edukacja kulturalna. W tym stadium zaspokajania potrzeb, w jakim si obecnie znajdujemy jako spoeczestwo, taka integracja jest moliwa:

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

 albo poprzez masowe imprezy o charakterze ludycznym, co dla zwolennikw powanego traktowania kultury jest nie do przyjcia ideologicznie, albo w skali mikro czemu moe pomc zaakceptowanie faktu, e kultura bdzie przyswajana i rozwijana w niewielkich niszach, co by moe podniesie w kocu oglny poziom caoci.

Taki wanie jest punkt wyjcia niniejszego raportu pokazanie specyfiki i dokona edukacji kulturalnej w wojewdztwie lskim, a jednoczenie przedstawienie na konkretnych przykadach dobrych praktyk edukacyjnych zgodnych ze wspczesnymi, nowoczesnymi normami pojmowania edukacji kulturalnej.

Edukacja kulturalna w wojewdztwie lskim przykady dobrych praktyk Raport Kongresu Kultury Polskiej eksponuje potrzeb nowego spojrzenia na edukacj kulturaln. Motywuje to nieadekwatnoci tradycyjnego modelu edukacji kulturalnej do dzisiejszych uwarunkowa spoeczno-kulturowych nienadaniem za dynamicznie zmieniajc si rzeczywistoci. Doda naley, e obszar edukacji kulturalnej pojmowanej nowoczenie i nieszablonowo jako naturalny teren praktykowania partnerstwa, dialogu, otwartoci, aktywnoci, kreatywnoci, integracji jest fundamentem podnoszenia poziomu kapitau spoecznego. Autorzy Raportu nakaniaj do porzucenia wikszoci cigle dominujcych przewiadcze i wyobrae o misyjnym charakterze edukacji, w tym przede wszystkim do zasadniczego zrewidowania jej hierarchicznego modelu (stabilna relacja edukujcy edukowany, przypisanie edukujcemu przymiotw nieomylnoci, nastawienie na obron kanonu wartoci, wzorcw i wzorw postpowania zarezerwowanych dla kultury wysokiej) na rzecz konsekwentnego wycigania wnioskw z empirycznie wyznaczonej przestrzeni kultury. To wanie bowiem empiria pokazuje rzeczywisty obraz potrzeb i praktyk kulturalnych dzisiejszych Polakw. Autorzy, na podstawie przeprowadzonych bada, stwierdzaj:
Skoro codzienna realizowana kultura jawi si wspczesnym Polakom gwnie jako domena ycia rodzinnego, pracy, ochrony zdrowia, zdobywania pienidzy i przetrwania to najwyszy czas, by programy edukacji kulturalnej zaczy te dziedziny kultury bra pod uwag.

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

Ogld przestrzeni ycia kulturalnego w wojewdztwie lskim, w tym przede wszystkim sfery edukacji kulturalnej, skania do wstpnego sformuowania kilku uwag o charakterze oglnym: poziom kompetencji kulturowych oraz sposb praktykowania kultury w wojewdztwie lskim w swym zasadniczym zrbie nie odbiega od zarysowanych w raportach Kongresu Kultury Polskiej tendencji oglnopolskich z jednym pozytywnie wyrniajcym nasz region wyjtkiem: aktywnoci w sferze odradzania regionalnej tosamoci kulturowej, postrzeganej jako cz wielowiekowego europejskiego dziedzictwa kulturowego, a wraz z tym utrzymywanie wysokiego spoecznego uznania dla bliskich dziedzictwu regionu tradycyjnych instytucji kultury; kultura w wojewdztwie lskim w ostatniej dekadzie przechodzi dynamiczn i ywioow transformacj, w sposb niespotykany w skali kraju, nadrabiajc wieloletnie niedostatki i zapnienia, tak w obszarze infrastruktury, jak i dziaalnoci programowej jest to wynikiem strategicznych decyzji samorzdu wojewdzkiego, dziaa samorzdw miast i gmin, policentrycznego rozwoju regionalnego z ambitnymi planami i zamierzeniami orodkw pozametropolitalnych, wzmagajcej si aktywnoci organizacji pozarzdowych, modernizacji dziaania samych instytucji kultury oraz mnogoci pozainstytucjonalnych inicjatyw lokalnych we wszystkich czciach regionu; rozwj ycia kulturalnego w wojewdztwie lskim jest rwnoczenie rdem wielu nieporozumie i sporw, spowodowanych zapewne przez naturalne ludzkie tsknoty za uadzonym, uporzdkowanym, hierarchicznym systemem organizowania i prowadzenia dziaalnoci kulturalnej wzorcem tyle podanym, co w obecnej rzeczywistoci, w swoistym stanie przejciowym, niemoliwym do zrealizowania dynamika przemian jest bowiem tak wielka, i czyni wrcz wraenie chaosu, a przynajmniej rzeczywistoci nieogarnitej; jest to jednak dynamika ksztatujca system kultury zupenie nowy, przyszy, bezpowrotnie zmiatajcy dotychczasowy porzdek rzeczy; edukacja kulturalna w regionie wkomponowana jest, w sposb oczywisty, w w proces transformacji caej sfery kultury w regionie, dlatego opis jej obecnego ksztatu i kondycji jest niezmiernie trudny. Mamy tu do czynienia z mnogoci niezwykle rnorodnych inicjatyw
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

i projektw, w wikszoci nowatorskich, daleko wykraczajcych poza utrwalony schemat edukacji kulturalnej. Zjawiskiem nowym, w zasadzie sabo rozpoznanym, jest pewnego rodzaju emancypacja edukacji kulturalnej oderwanie jej praktyki od dotychczasowych tradycyjnych edukatorw, lub lepiej wzbogacenie palety propozycji edukacyjnych. Wskazywana emancypacja edukacji kulturalnej wie si co naley wartociowa jednoznacznie pozytywnie z nowym podejciem do tej dziedziny zarwno rodowisk akademickich, jak i placwek systemu owiatowego, ale take profesjonalnych instytucji kultury, samorzdw wszystkich szczebli, a wreszcie organizacji trzeciego sektora, a nawet wsplnot religijnych. Zwrot ku nowoczesnemu budowaniu rnych modeli edukacji kulturalnej w wojewdztwie lskim jest take zapewne pokosiem szczeglnie trudnej w naszym regionie konfrontacji zaoe teoretycznych z czsto ponur rzeczywistoci spoeczn (problemy transformacji gospodarczej, degradacja rodowiska, pogarszajca si sytuacja demograficzna i odpyw ludnoci, trwanie sfer ubstwa i rodowisk defaworyzowanych). Jest to jednak trud owocny, przynoszcy dzi niemoliwe do oszacowania korzyci w podnoszeniu poziomu kapitau spoecznego, coraz bardziej widoczny i czynnie wspierajcy wypenienie idei zrwnowaonego rozwoju spoecznego. Poddajc ogldowi przestrze edukacji kulturalnej w wojewdztwie lskim, majc zarazem wiadomo trudnoci w prbie jej caociowego opisu, chociaby w kontekcie przedstawionych uwag oglnych, warto traktujc to przede wszystkim jako rodzaj wprowadzenia do dyskusji w syntetycznej formie zaprezentowa kilka przykadw dobrych praktyk edukacyjnych. Podkreli naley przy tym bardzo wyranie, e s to jedynie przykady wyrywkowo dobrane i traktowane jako projekty interesujce pod wzgldem trwaoci i odmiennoci podejcia edukacyjnego.

Studium Wiedzy o Teatrze Teatru lskiego im. Stanisawa Wyspiaskiego w Katowicach Idea edukacyjna towarzyszy dziaaniom Teatru lskiego od wielu dziesicioleci. Staraniom Krystyny Szaraniec dyrektora instytucji naley przypisa niezwykle silne zwizanie aktywnoci artystycznej z aktywnoci edukacyjn. Motywem przewodnim owych dziaa jest zawoanie rozmiujmy si w teatrze. Nie chodzi tu zreszt o wpojenie widzom przywi-

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

zania do konkretnej sceny czy linii repertuarowej. Rzecz raczej w deniu do natchnicia magi teatru w ogle, wychowania do rozumienia sztuki teatru. Jednym ze zjawisk dotkliwych dla Teatru jawi si przejcie wyksztaconych w Studium widzw do innych orodkw ycia teatralnego. Rozbudzone zaciekawienie teatrem, wzmoenie ambicji i kompetencji odbiorczych, kieruje wychowanych w Katowicach widzw do Warszawy, Krakowa, Wrocawia, scen zagranicznych. To zarazem jednak wietna recenzja dobrej roboty edukacyjnej. Odbiorcw zaprasza si do Studium Wiedzy o Teatrze, ktre od trzech dekad wyrobio sobie mark uznanego, obrosego swoist legend, orodka edukacji teatralnej przychylnego i modziey, i nauczycielom. Wybitnych nauczycieli Teatr lski corocznie, w Dniu wita Edukacji Narodowej, wyrnia swoimi nagrodami. Staje si to swoistym witem teatru i edukacji. To w Teatrze lskim wprowadzono zwyczaj organizowania premierowych spektakli dla nauczycieli z caego regionu. Do rodowiska akademickiego skierowano z kolei premiery studenckie. Wybr adresatw tej oferty nie jest przypadkowy pokazuje Teatr jako miejsce otwarte dla kadego. Wyrnikami dziaania Studium Wiedzy o Teatrze Teatru lskiego s dugofalowo i konsekwencja w pozytywistycznej pracy edukacyjnej.

Centrum Scenografii Polskiej Muzeum lskiego w Katowicach Dwadziecia pi lat dziaalnoci Centrum Scenografii Polskiej jest zjawiskiem szczeglnym i niepowtarzalnym w krgu edukacji kulturalnej. W zaoeniach twrcw Centrum Jerzego Moskala i Ewy Moro od samego pocztku najwaniejsze byo nawizanie bezporedniego kontaktu z odbiorc poprzez zaskoczenie niekonwencjonalnoci ekspozycji, odrzucenie jakichkolwiek barier w obcowaniu ze sztuk. Do dzi edukacyjny walor bezporedniego wprowadzania widza w wiat sztuki scenicznej, czynienie go czynnym uczestnikiem scenicznego dziania si, jest kanonem dziaalnoci Centrum Scenografii Polskiej. Edukatorzy wykorzystuj tutaj atut specyficznej przestrzeni wystawienniczej w swej siedzibie. Dookolne komponowanie przestrzeni, teatralne operowanie wiatem sytuuje widza w roli aktora na scenie, pord rekwizytw, kostiumw, w teatralnej aranacji efektw wietlnych. Przestrze sali ekspozycyjnej, wykorzystywana do stale prowadzonych dziaa warsztatowych,
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

10

jest najczciej tosama z przestrzeni wystawy. Obraz mona zobaczy z kadej strony, lalk mona animowa na scenie, a rzeby wyrastaj z torfu rozsypanego na pododze. Mask teatraln ogldajcy moe zaoy na siebie, podobnie jak kostium, zmieni kolor owietlenia, wykona wasne zdjcie w profesjonalny sposb i by modelem jednoczenie. W Centrum mona zbudowa wasn lalk, stworzy wasn aranacj scenograficzn czy narysowa projekt kostiumu i go wykona. Widzowie nie tylko zdobywaj profesjonaln wiedz (podan zgodnie z zaoeniami wspczesnej dydaktyki), ktr przekazuj komisarze oraz osoby oprowadzajce po wystawie, ale rwnie dowiadczaj nierzadko po raz pierwszy tak bezporednich kontaktw z plastyk teatraln. Poszukiwania nowych form udostpniania ekspozycji jest staym elementem pracy Centrum. Obecnie w najszerszym moliwym zakresie wykorzystywana jest dokumentacja multimedialna. Odtwarzanie na przykad zapisw kolejnych etapw autentycznej pracy scenograficznej pozwala nie tylko na zgbianie tajnikw plastyki teatralnej, ale take na indywidualne, samodzielne operowanie narzdziami cyfrowymi. Wyrnikami dziaalnoci Centrum Scenografii Polskiej Muzeum lskiego s programowe odrzucenie ogranicze w kontakcie odbiorcy ze sztuk, nieustanne twrcze poszukiwanie nowatorskich rozwiza edukacyjnych, jak rwnie unikatowy w skali wiatowej zakres pracy merytorycznej.

Przegld Piosenki Dziecicej im. prof. Adolfa Dygacza lskie piewanie (projekt Zwizku Grnolskiego) Szesnacie edycji Przegldu lskie piewanie dowodnie przekonuje, e w wojewdztwie lskim niezwyke znaczenie edukacyjne maj przedsiwzicia sigajce do korzeni kultury regionalnej. Zainicjowany i organizowany przez kolejne lata przez Zwizek Grnolski przegld jawi si nie tylko jako dziaanie integrujce modych piewakw rozmiowanych w lskiej tradycji, lecz take, a moe przede wszystkim, jako edukacyjna akcja spoeczna, mobilizujca do czynnego uczestnictwa w kulturze modzie i jej opiekunw oraz rodowiska lokalne na terenie caego wojewdztwa, a w ostatnim czasie take na Zaolziu. Eliminacje lskiego piewania docieraj do najdalszych zaktkw regionu, kadorazowo gromadzc wielotysiczne grono modych uczestnikw. Zasadniczym zaoeniem dziaania jest przy tym nakanianie do wsplnej zabawy z muzyk, z jednej strony nawizujce do piknych kart gr-

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

11

nolskiego piewactwa, z drugiej natomiast wywoujce efekt animacyjny w rnych, na co dzie funkcjonujcych w oddaleniu, rodowiskach i tworzenie warunkw do spotkania, integracji. lskie piewanie jest pod wzgldem wielkoci i zasigu projektem unikatowym w skali kraju. Miernikiem za jego sukcesu edukacyjnego jest stale rosnca liczba uczestnikw i orodkw wczajcych si do Przegldu. Wyrnikiem Przegldu lskie piewanie jest uczynienie z tradycji regionalnej wspczenie aktywnego komponentu edukacji kulturalnej.

Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki Bielskie Stowarzyszenie Artystyczne Teatr Grodzki jest prawdziwie imponujcym przykadem niezwykej dynamiki rozwoju organizacji non-profit w ostatniej dekadzie i zajmowania przez nie pozycji niekwestionowanego lidera w poszukiwaniu nowych metod edukacji kulturalnej w swych rodowiskach dziaania. Powstae w 1999 roku Stowarzyszenie ma obecnie status organizacji poytku publicznego, a w swym dorobku bardzo liczne zrealizowane z powodzeniem programy edukacyjne. Grono bielskich artystw, animatorw kultury i pedagogw zgrupowanych wok Teatru Grodzkiego w sposb wzorcowy tworzy organizacyjn sie powiza sucych pozyskiwaniu funduszy na podejmowan dziaalno, a take rozwijaniu koncepcji programowych. Stowarzyszenie dziaa na terenie wojewdztwa lskiego, jednak niektre inicjatywy obejmuj rwnie wojewdztwo maopolskie. Pewne projekty realizuje we wsppracy z organizacjami z rnych czci Europy. Stowarzyszenie tak charakteryzuje swoj prac: dziaamy na rzecz grup zagroonych spoecznym wykluczeniem, z ograniczonym dostpem do wiata kultury i sztuki dzieci, modziey, dorosych i osb w podeszym wieku. S wrd nich midzy innymi: niepenosprawni fizycznie i umysowo, modzie sprawiajca kopoty wychowawcze i ze rodowisk dysfunkcyjnych, osoby uzalenione, wychowankowie domw dziecka oraz placwek resocjalizacyjnych i opiekuczych. Wyrnikiem dziaalnoci Bielskiego Stowarzyszenia Artystycznego Teatr Grodzki jest niezwyka aktywno w budowaniu pozainstytucjonalnej oferty programowej w zakresie edukacji kulturalnej i skuteczne docieranie z ni do rodowisk dotknitych wykluczeniem spoecznym.
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

12

lskie Centrum Edukacji Regionalnej Zespou Pieni i Taca lsk im. Stanisawa Hadyny lskie Centrum Edukacji Regionalnej Zespou lsk jest przykadem innowacyjnego podejcia instytucji kultury do powinnoci w zakresie edukacji kulturalnej. Zesp lsk stworzy w 2001 roku samodzielny dzia merytoryczny, wyspecjalizowany w kreowaniu atrakcyjnej oferty edukacyjnej, a jednoczenie przystpi do poszukiwania moliwoci wytworzenia nowej przestrzeni dla dziaa edukacyjnych w obrbie uytkowanego przez siebie kompleksu paacowo-parkowego w Koszcinie. Od 2005 roku Zesp lsk realizuje dwutorowo koncepcj lskiego Centrum Edukacji Regionalnej budujc kolejne projekty programowe (coroczne cykle Letniej Szkoy Artystycznej w Koszcinie, projekt lski Ogrd Sztuk, projekt wydawniczy Officina Silesia, projekt integracji szk noszcych imi powsta lskich i Wojciecha Korfantego), a zarazem rewitalizujc kompleks paacowo-parkowy (dotychczas zrealizowany zosta I etap rewitalizacji z udziaem rodkw Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego, rozpoczte zostay prace II i III etapu z udziaem rodkw Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko). Centrum nie tylko tworzy bogat ofert edukacji kulturalnej, uczestniczy take w kreowaniu w pnocnej czci regionu nowoczesnego orodka ycia kulturalnego, integrujcego lokaln spoeczno i pomnaajcego jej potencja kulturowy. lskie Centrum Edukacji Regionalnej patronuje niezwykemu eksperymentowi edukacyjnemu nazywanemu projektem Poczy nas patron. Jest to projekt zainicjowany przez szkoy noszce imi Stanisawa Hadyny: szko podstawow z polskim jzykiem wykadowym w Bystrzycy na terytorium Republiki Czeskiej; szko podstawow w Chorzowie Maciejkowicach oraz szko podstawow we Frydku. Ta, zasugujca na oddzielne omwienie, inicjatywa w krgu edukacji kulturalnej jest z kolei przykadem nowatorskiego podejcia do tej dziedziny wychodzcego wprost z placwek owiatowych, wykazujcych godn zauwaenia aktywno. Jeli doczymy do odnotowanych ju faktw take informacj o rozwijajcej si koncepcji Konkursu Muzyki i Pieni Stanisawa Hadyny, do ktrego wczyy si oprcz Zespou lsk i trzech szk hadynowskich zaolziaskie Stowarzyszenie Ars Musica oraz Wilaskie Centrum Kultury, to otrzymamy obraz rodzenia si niezwykle ciekawej sieci dziaa edukacyjnych.

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

13

Wyrnikiem dziaania lskiego Centrum Edukacji Regionalnej Zespou lsk jest kreowanie nowej przestrzeni dla edukacji kulturalnej oraz wspudzia w rozwijaniu prokulturowej sieci edukacyjnej. Kultura i sztuka w pokonywaniu barier, zahamowa i uprzedze projekt parafii w. Jacka w Bytomiu Dziaania w dziedzinie edukacji kulturalnej podejmowane przez parafi rzymskokatolick w. Jacka w Bytomiu zasuguj na najwysz uwag. Parafia prowadzi sw prac w najstarszej dzielnicy Bytomia Rozbarku. Rozbark jest wysoce jaskrawym przykadem przestrzeni miejskiej pogronej w gbokich dysfunkcjach spoecznych oraz rwnie gbokiej degradacji ekonomicznej i materialnej. O takich miejscach zwyko si mwi, e s zapomniane przez Boga i ludzi. Paradoksalnie, wanie na Rozbarku ulokowane s take Bytomskie Centrum Kultury i lski Teatr Taca, a wic instytucje prnie rozwijajce si, szczycce si dokonaniami artystycznymi i edukacyjnymi na najwyszym poziomie (lski Teatr Taca synie na przykad z przedsiwzi w sferze ksztacenia edukatorw na skal wiatow, a projekty edukacyjne Bytomskiego Centrum Kultury choby najnowszy wakacyjny FUNtastic S.cool BUS realizowane s z ogromnym rozmachem i kreatywnoci). Aktywno dominujcych instytucji kultury wyzwala energi kultury, przynoszc szans realnej przemiany Bytomia. Rozbark yje jednak obok. Bez uporczywej i konsekwentnej pracy u podstaw nie jest i nie stanie si w przyszoci profitentem wielkich przeobrae cywilizacyjnych. Proboszcz parafii w. Jacka i zgromadzone wok niego grono entuzjastw s wiadomi potrzeby wykonania rzetelnej pracy edukacyjnej, by wczy spoeczno Rozbarku w dzieo oczekiwanej przemiany. Parafia staa si liderem wrd podmiotw podejmujcych dziaania na rzecz zmiany potencjau kulturowego dzielnicy. Rozwija rnorodne programy edukacji kulturalnej, w niej wanie poszukujc drogi ku integracji lokalnej spoecznoci. Animowanie przedsiwzi kulturalnych, adresowanych do dzieci i modziey, a rwnoczenie do caych rodzin, ukierunkowane jest na znoszenie barier psychologicznych, spoecznych i zdrowotnych przyczyniajcych si do alienacji spoecznej i izolacji spoeczno-zawodowej. Parafia w. Jacka w sposb autentyczny oywia rodowisko dzielnicy oferujc swojej spoecznoci miejsce spotka (restaurowane i pikniejce), a przede wszystkim bezcenny czas i troskliw uwag.

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

14

Wsplne dziaania organizatorskie, artystyczne i rekreacyjne daj nadziej na moliwo cho czciowego zahamowania postpujcego procesu degradacji spoecznej Rozbarku. Do cech wyrniajcych dziaania edukacyjne parafii w. Jacka nale samodzielno i odwaga w mierzeniu si z wyzwaniami rodowiskowej patologii spoecznej w dzielnicy Rozbark. Wskazane przykady dobrych praktyk w edukacji kulturalnej s jedynie garci czytelnych faktw odnoszcych si do rnych odmian i postaci owej edukacji. Zestawienie podanych przykadw jest punktem wyjcia do dyskusji nad interesujcymi nas zjawiskami i w adnym przypadku nie ma znamion wartociujcych. Czas do Kongresu Kultury Wojewdztwa lskiego 2010 z ca pewnoci przyniesie dialogowe dopenienie naszkicowanych treci oraz doprowadzi do sformuowania zbioru konkluzji sucych przyszemu rozwojowi edukacji kulturalnej w regionie. Otwarciem do takiej dyskusji co powinno by take wanym elementem niniejszego raportu jest prba wskazania pl problemowych, wok ktrych koncentrowa moe si dialog o przyszoci edukacji kulturalnej, moe rwnie o niezbdnych przedsiwziciach modelujcych ksztat tej edukacji. Niezwykle wane wydaje si tutaj przywoanie kwestii zasadniczych dla rozumienia przyszej pracy edukacyjnej pogldw, stanowisk i opinii generalnie przewartociowujcych dotychczasowe podejcie do materii edukacyjnej, a niemoliwych do pominicia z racji ich realnego istnienia czy sprawdzalnego pojawiania si w rzeczywistoci spoecznej. Warto zatem na przykad zatrzyma si przez chwil nad scenariuszami rozwoju Polski do 2020 roku, zarysowanymi w Wynikach Narodowego Programu Foresight Polska 2020. Materia to wany i podstawowy z perspektywy rozwaa o edukacji kulturalnej, gdy w sposb systematyczny przedstawia plon docieka ogromnej grupy specjalistw ze wszystkich sfer ycia naukowego i spoecznego, docieka dotyczcych sposobw zapewnienia Polsce trwaego rozwoju, ktrego celem bdzie rosnca jako ycia spoeczestwa. Autorzy Programu badaj wzajemne relacje pomidzy kluczowymi czynnikami, ktrych biece konfigurowanie w rzeczywistoci bdzie miao decydujcy wpyw na moliwoci trwaego rozwoju. Czynnikami tymi s:

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

15

Globalizacja i integracja europejska Czy wiat zdoa pokona aktualny kryzys i powrci na ciek pokojowej integracji, wynajdujc nowe instytucje uatwiajce przeciwdziaanie problemom globalnym i wspomagajce rozwj wiatowej gospodarki? Reformy wewntrzne Czy polskie elity polityczne zdoaj wypracowa i przeprowadzi program niezbdnych, gbokich reform instytucji ycia publicznego, by odblokowa rozwojowy potencja naszego kraju? Gospodarka oparta na wiedzy Czy zdoamy szybko zbudowa najwaniejszy dzi zasb rozwojowy wiedz, rozwijajc kapita intelektualny, zwikszajc potencja badawczo-naukowy, efektywno transferu wiedzy i innowacji do gospodarki oraz uczestniczc w rozwoju nowych form produkcji i transferu wiedzy? Akceptacja spoeczna Czy polskie spoeczestwo zaangauje si w zmiany, popierajc trudne lecz niezbdne reformy? Warto w tym miejscu zacytowa wprost fragment treci Wynikw dotyczcy teorii Gospodarki Opartej na Wiedzy rzucajcy nowe wiato na spoeczno-edukacyjne aspekty upowszechniania uwolnionej wiedzy. Warto przytoczy kilka ciekawych przykadw tym bardziej, e egzemplifikuj one nie tylko now sytuacj edukacyjn, lecz take stanowi bezporedni przykad nowych praktyk edukacyjnych zrodzonych w wiecie. Autorzy pisz:
[] Internet umoliwi eksplozj nieoczekiwanego i nieprzewidzianego przez obowizujce teorie ekonomiczne zjawiska produkcji spoecznej. () Prawdziwa erupcja produkcji spoecznej nastpia jednak w wieku XXI, wraz z upowszechnieniem zjawiska Web 2.0, czyli partycypacyjnego modelu tworzenia treci w Internecie. Spektakularnym przykadem fali Web 2.0 jest Wikipedia, czyli tworzona siami spoecznymi internetowa encyklopedia. Powstaa w 2001 roku, dzi jest najwikszym zasobem treci edukacyjnych na wiecie. Pokazuj ponadto inny jeszcze aspekt upublicznienia dorobku kulturowego: [] W Wielkiej Brytanii BBC wprowadzia licencje Creative Archive umoliwiajc mieszkacom Zjednoczonego Krlestwa korzystanie z cyfrowych zasobw kultury stworzonych w ramach realizacji misji publicznej przez BBC. Licencja ta nie tylko zezwala na nieodpatne odtwarzanie cyfrowych treci, lecz take pozwala na ich przetwarzanie w celach niekomercyjnych. []

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

16

Na skutek nowych zjawisk zwizanych z produkcj spoeczn oraz nowymi formami cyfrowej dystrybucji w sieci Internetu klasyczny model kreowania wartoci w oparciu o wiedz jako dobro rzadkie uleg powanej erozji. Wiedza w coraz wikszym jej zakresie staje si dobrem powszechnym. Zmian tego paradygmatu wida wyranie w polityce wiodcych amerykaskich uniwersytetw, ktre w 2001 roku zainicjoway ruch Open Courseware, polegajcy na nieodpatnym udostpnianiu w Internecie zasobw edukacyjnych, z zarejestrowanymi na wideo wykadami wcznie.

Mwic o rozwoju, Autorzy Wynikw nawizuj do postulatu rozwoju zrwnowaonego, ktry w definicji Gro Harlem Brundtland ujmowany jest nastpujco: Na obecnym poziomie cywilizacyjnym moliwy jest rozwj zrwnowaony, to jest taki rozwj, w ktrym potrzeby obecnego pokolenia mog by zaspokojone bez umniejszania szans przyszych pokole na ich zaspokojenie. Zaznaczaj przy tym:
Rozwj zrwnowaony nie jest celem samym w sobie, ma bowiem prowadzi do poprawy jakoci ycia w Polsce. Jednym z najwaniejszych rodkw do osignicia tego celu jest rozwj gospodarki, niemoliwy bez wzrostu jej konkurencyjnoci. W warunkach gospodarki opartej na wiedzy gwnym czynnikiem wzrostu konkurencyjnoci jest rozwj zasobw zapewniajcych osignicie przewagi konkurencyjnej na zglobalizowanym rynku: potencja naukowo-badawczy, innowacyjno, system produkcji i transferu wiedzy (z najwaniejszym jego elementem, systemem edukacyjno-akademickim), kapita intelektualny.

Kapitalne znaczenie dla efektywnego pomnoenia wskazanych zasobw ma w zgodnej opinii ekspertw wzrost znaczenia innowacyjnoci pozatechnicznej. Jej pobudzenie jawi si jako jedno z kluczowych zada edukacji kulturalnej. Nie bdzie bowiem moliwe wprowadzanie innowacji technicznych bez waciwego gruntu innowacji kulturowych, organizacyjnych, marketingowych, bez owej bazy kapitau intelektualnego i duchowego niezbdnego do absorpcji nowinek technicznych. Konkluzja ta znajduje nastpujcy wyraz w Wynikach:
Reforma instytucji ycia publicznego nie jest jednak moliwa bez rozwoju infrastruktury spoeczestwa wiedzy, czyli skutecznego wdraania narzdzi teleinformatycznych. Eksperci [] wskazuj jednak na zasadnicz trudno rozbudowy teje infrastruktury. Nie wynika ona z braku kompetencji technicznych, lecz z bardziej zasadniczego braku kompetencji organizacyjnych i kulturowych. Warunkiem rozwoju tych kompetencji jest gboka modernizacja systemu nauki i edukacji.

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

17

Bardzo interesujca z punktu widzenia dyskusji nad kierunkami rozwoju edukacji kulturalnej wydaje si zaprezentowana w Wynikach Narodowego Programu Foresight Polska 2020 analiza silnych i sabych stron oraz szans i zagroe w obrbie omawianego czynnika rozwoju, jakim jest gospodarka oparta na wiedzy w czci dotyczcej kapitau intelektualnego.

Wymienia si silne strony polskiego kapitau intelektualnego: wysoki poziom scholaryzacji spoeczestwa, wzrost poziomu wyksztacenia (oraz wzrost liczby osb koczcych uczelnie zagraniczne), dua liczba studentw i doktorantw, wzgldnie wysoki poziom kompetencji absolwentw studiw technicznych, postawy przedsibiorcze, stosunkowo moda kadra zatrudniona w sektorze bada i rozwoju, due orodki akademickie, dua liczba kierunkw ksztacenia na studiach wyszych, moliwo nieodpatnych studiw oraz nieodpatne ksztacenie na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i rednim, nauczanie zintegrowane, zajcia pozalekcyjne, uniwersytety trzeciego wieku, szkoy rednie i zawodowe dla osb dorosych, infrastruktura bibliotek publicznych i szkolnych, umiejtno improwizacji.

Sabe strony polskiego kapitau intelektualnego: saba pozycja krajowych orodkw ksztacenia na midzynarodowym rynku, niski poziom kreatywnoci i innowacyjnoci w instytucjach edukacyjnych, niedoskonay system grantw i stypendiw, nie do rozwinite programy indywidualnego nauczania modziey wybitnie zdolnej,
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

18

 za organizacja praktyk i stay zawodowych, organizacja studiw, zasady awansu zawodowego nauczycieli, emigracja zarobkowa, brak zachty dla specjalistw z zagranicy, niski poziom kapitau spoecznego i zaufania, wysokie bezrobocie i niski wskanik zatrudnienia (zwaszcza kobiet), wysokie bezrobocie wrd modziey, stosunkowo niski odsetek ludzi z wyszym wyksztaceniem, brak infrastruktury sucej rozwojowi kapitau ludzkiego, niedostateczne dziaanie pastwa wspierajce przedsibiorczo, niskie nakady na ochron zdrowia, obniajca si jako ksztacenia, saba pozycja polskich uczelni wyszych na midzynarodowym rynku edukacyjnym, niska kultura organizacyjna w polskich przedsibiorstwach, sabo rozwinite ksztacenie ustawiczne, maa skonno do podnoszenia kwalifikacji, niskie nakady na rozwj zasobw ludzkich w podmiotach gospodarczych, brak indywidualnych strategii rozwoju zawodowego pracownikw, niskie pace kadry dydaktycznej.

Szanse w sferze kapitau intelektualnego: realizacja programu operacyjnego Kapita ludzki w latach 20072015, polityka rodzinna (ulgi podatkowe, zwikszenie dostpnoci obkw i przedszkoli, elastyczny czas pracy), reformy systemu edukacji i szkolnictwa wyszego, przywrcenie matematyki jako przedmiotu obowizkowego na maturze, internacjonalizacja systemu ksztacenia (proces boloski), realizacja celw strategii lizboskiej, rozwijanie ksztacenia ustawicznego, aktywizacja kobiet na rynku pracy,
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

19

 e-learning, powrt emigrantw z wiedz i dowiadczeniem, rozwj przedsibiorczoci, midzynarodowa wsppraca na rzecz rozwoju kapitau ludzkiego, uelastycznienie rynku pracy, przenoszenie pozytywnych wzorcw, zachowa, wiedzy i umiejtnoci z zagranicy. Zagroenia w sferze kapitau intelektualnego: dalszy spadek wskanika dzietnoci, starzenie spoeczestwa i emigracje zarobkowe, zwikszenie wydatkw na opiek zdrowotn, zaamanie systemu emerytalnego, drena mzgw, niedostosowanie kierunkw ksztacenia do potrzeb rynku pracy, patologie spoeczne, zmniejszenie liczby aktywnych zawodowo w relacji do emerytw, zmniejszenie liczby osb podejmujcych studia wysze, obnienie jakoci ksztacenia.

W odniesieniu do interesujcej nas tematyki edukacyjnej warto jeszcze przytoczy spostrzeenia Autorw Wnioskw dotyczce poziomu akceptacji spoecznej.

Silne strony widziane s nastpujco: wzrost poziomu wyksztacenia, wzrost liczby organizacji pozarzdowych, wzrost poziomu zamonoci spoeczestwa, pozytywne dowiadczenia wsppracy niektrych wadz lokalnych i organizacji pozarzdowych,

Sabe strony: niska jako kapitau spoecznego, niski poziom zaufania uoglnionego,
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

20

 zjawisko amoralnego familiaryzmu, brak wiadomoci spoecznej przy wdraaniu innowacji, niski poziom aktywnoci spoecznej i politycznej, niski poziom zaufania do instytucji publicznych. Szanse w sferze akceptacji spoecznej: rozwj instytucji spoeczestwa obywatelskiego, nowoczesne metody komunikacji spoecznej i promocji zagadnie modernizacyjnych, poprawa jakoci kapitau spoecznego na skutek rozwoju nowych metod komunikacji sprzyjajcych powstawaniu wizi spoecznych (Internet, sieci spoeczne), wzrost wiadomoci promodernizacyjnej, wzrost wiadomoci ekologicznej, upowszechnienie pozytywnych skutkw modernizacji, wzrost zatrudnienia, zmniejszenie dysproporcji midzy regionami, rozwj spoeczestwa informacyjnego (zmniejszenie luki cyfrowej), zmniejszenie innych form wykluczenia, aktywizacja wadz lokalnych i spoecznoci lokalnej.

Zagroenia w sferze akceptacji spoecznej: konsolidacja grup interesu przeciwnych modernizacji, niech do kapitau zagranicznego, wzrost postaw antymodernizacyjnych wynikajcych z pobudek ideologicznych, kulturowych lub religijnych, wzrost egoizmu spoecznego i syndromu NIM-BY (Nie w moim ssiedztwie), wzrost dysproporcji spoecznych, wykluczenie osb o niszym poziomie wyksztacenia, konflikty na tle migracji ludnoci, konflikty spowodowane kosztami polityki proekologicznej i proklimatycznej, negatywne skutki wdraania nowych technologii, niekorzystne zmiany spoeczne.
Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

21

Dokonany przegld zagadnie zwizanych z kapitaem intelektualnym, kapitaem ludzkim, spoeczn akceptacj dla zmian jest zaledwie wycinkiem niezwykle rozlegego spektrum zagadnie ujtych w Wynikach Narodowego Programu Foresight Polska 2020. Wybr zosta przeprowadzony w sposb celowy odnotowano zdecydowan wikszo tych elementw, ktre powinny by przedmiotem refleksji o istocie i kierunkach przyszych zmian w edukacji, a w tym przede wszystkim edukacji kulturalnej. Przegld ten stwarza ponadto moliwo przeledzenia listy spraw wymagajcych rozpatrzenia w deniu sformuowania rekomendacji do programu nowej edukacji kulturalnej, rekomendacji uwzgldniajcych przede wszystkim realia rozwoju regionu i kraju oraz potrzeby czsto radykalnie odmienne od uwiadamianych na co dzie i wychodzcych poza stereotypy. Program Polska 2020 skania take w wymiarze regionalnym do podjcia stara sprzyjajcych wyonieniu spord piciu pokazanych w Programie moliwych scenariuszy przyszoci Polski: skoku cywilizacyjnego, twardych dostosowa, trudnej modernizacji, sabncego rozwoju, zapaci scenariusza najpeniej przystajcego do dzisiejszych aspiracji, moliwoci, potencjau. Nie bez znaczenia jest przy tym uwiadomienie sobie faktu, jak wielkie znaczenie dla przyszoci maj obecne zamierzenia i postanowienia programowe. Przyblienie oglnej panoramy problemw stojcych przed nami w najbliszej przyszoci powinno dobrze suy obserwacji i prognozowaniu przemian w kulturze, a szczeglnie w tym jej sektorze, ktry ma charakter uniwersalny edukacji kulturalnej. Profil wspczesnej kultury, o ktrej Benjamin Barber mwi, e psuje dzieci, infantylizuje dorosych, poyka obywateli, kultury zdominowanej przez rynek i hiperkonsumpcj, wymaga i nieustannej refleksji, i kreowania miaych wizji. To wanie edukacja moe by drog, na ktrej dokonane bd odkrycia rozwiza oswajajcych globalizacj, mediatyzacj, wirtualizacj, juwenalizacj, karnawalizacj czy supermarketyzacj wspczesnej kultury.

Zrealizowano ze rodkw Samorzdu Wojewdztwa lskiego Zrealizowano ze rodkw Narodowego Centrum Kultury

22