Al-Kaida - sztuka manipulacji

dr Marcin Styszyski Zakad Arabistyki i Islamistyki Instytut Orientalistyczny UAM sobota, 07/01/2006 O organizacji Al-Kaida oraz terroryzmie napisano i powiedziano ju chyba wszystko. Temat by i wci jest badany od strony politycznej, religijnej, socjologicznej psychologicznej i ekonomicznej. Poniszy tekst zosta ograniczony do analizy stylistycznej komunikatw, owiadcze i publikacji tego ugrupowania. Nie obejmuje zatem szczegowego omwienia kwestii teologicznych zwizanych midzy innymi z pojciem dihadu czy te funkcj radykalnych nurtw w islamie. Zmierzam do wysunicia tezy, i organizacja stosuje gron manipulacj jzykow, ktra opiera si na zrcznej perswazji i rnych metodach socjotechnicznych. AlKaida usprawiedliwia w ten sposb kolejne akty terroru i ukrywa swoje prawdziwe intencje. O tym, e cele ugrupowania pozostaj skryte wiadcz niektre fakty. Wielu obserwatorw sceny politycznej zwraca uwag, e podstawowym celem ugrupowania jest prba stworzenia wielkiego pastwa wyznaniowego (kalifatu) opartego na prawie koranicznym (ar. szaria), a take denie do wycofania wojsk izraelskich z ziemi palestyskiej i si zbrojnych z Afganistanu, Iraku i Zatoki Perskiej. AlKaida podkrela swoj niech do zachodnich wpyww politycznych, ekonomicznych i kulturowych w pastwach arabsko-muzumaskich[1]. Program ugrupowania wydaje si nierealny i niemoliwy do spenienia we wspczesnym wiecie, w ktrym coraz wiksz rol odgrywaj tendencje globalistyczne. Z zaoeniami alkaidy polemizuje midzy innymi anonimowy (niestety) pisarz palestyski na amach gazetyAsz-Szarq al-awsat, w ktrej obala tezy wysuwane przez organizacje. Zwraca uwag na fakt, e prawo koraniczne nie odgrywa dla organizacji wikszej roli. wiadcz o tym zamachy bombowe przeprowadzane w Arabii Saudyjskiej, ktra jest wzorem stanowienia i egzekwowania szaria. Natomiast stacjonowanie wojsk amerykaskich w Zatoce te nie moe stanowi uzasadnienia, gdy jest wynikiem nie tyle bdnej polityki Stanw Zjednoczonych, ile agresji byego reimu irackiego na Kuwejt. Deklaracje dotyczce okupowanych ziem palestyskich rwnie wydaj si wtpliwe, gdy al-kaida nie wspiera w aden sposb organizacji spoecznych i humanitarnych oraz lokalnych wadz, ktre od dziesicioleci walcz o ustanowienie pastwa palestyskiego[2]. Wydaje si, e organizacja nie ma jasno sprecyzowanego programu lub jej dziaalno dotyczy zupenie innych wytycznych politycznych. Al-Kaida stara si jednak stworzy pewne pozory i odpowiedni wizerunek sugerujcy, e zaley jej na realizacji wspomnianych zaoe politycznych i religijnych. Uwaam, ze metod pozwalajc to osign jest stosowanie manipulacji jzykowej. Umoliwia ona bowiem wpywanie na psychik i postpowanie adresata oraz uatwia usprawiedliwienia i przedstawienie w korzystnym wietle poj, ktre budz powszechn krytyk i potpianie. Tym samym uniwersalne wartoci niesione przez islam, biece wydarzenia polityczne na wiecie, problemy ekonomiczne i oglne niezadowolenie spoeczne stanowi jedynie to i s pretekstem do publikowania kolejnych owiadcze. Manipulacja wci odgrywa istotn rol w kadej sferze naszego ycia. Mamy z ni do czynienia w yciu spoecznym, politycznym, w reklamie i biznesie. To szeroko rozumiane pojcie zakada przede wszystkim kreowanie okrelonej rzeczywistoci wygodnej dla grupy manipulujcej. Budowanie danego obrazu, oprcz wywierania wpywu i nacisku na adresata, ma za zadanie ukry prawdziwy cel nadawcy. Cel, ktry z reguy jest nieetyczny i niemoralny. Warto przy tym pamita, i manipulacja niesie w sobie pierwiastek kamstwa i wypaczenia opisywanej rzeczywistoci poprzez ukrywanie faktw, informacji i istotnych przesanek. Dlatego te mona mwi o rodzaju podstpu i przymusu, ktry utrzymuje adresata komunikatu werbalnego i wizualnego w przekonaniu o susznoci prezentowanej treci. Naley przy tym zaznaczy, e ulego wobec manipulacji nie musi dotyczy wszystkich odbiorcw. Podporzdkowanie moe odnosi si do wybranych grup i jednostek, ktre, poddane odpowiedniemu oddziaywaniu, z czasem mog przyj dominujc rol w spoeczestwie. Jestem jednak zdania, e nikt nie jest w peni odporny na manipulacj. Przekracza ona bowiem moliwoci intelektualne adresata, jego pogldy i zajmowane miejsce w hierarchii spoecznej. Dobrym przykadem jest zdarzenie, jakie miao miejsce w Stanach Zjednoczonych w 1938 roku. W czasie suchowiska radiowego autorstwa Orsona Wellesa ,,Wojna wiatw zostaa zaprezentowana fikcyjna relacja z inwazji kosmitw na Ziemi. Dramatyczny obraz, peen stopniowo dawkowanego napicia, drastyczne szczegy opisujce zniszczenia i ataki nieprzyjaciela spowodoway powszechn panik w caym kraju. Tysice ludzi opucio swoje domostwa i rzucio si do ucieczki. Na ulicach zapanowa oglny chaos. Spokj przywrcio dopiero sprostowanie w wieczornych wiadomociach radiowych. Oddziaywanie na opini i postpowanie odbiorcy zaley w duym stopniu od socjotechniki pozaracjonalnej odwoujcej si do wewntrznej sfery uczu czowieka i skojarze. Emocje maj bowiem du si wyrazu; s uniwersalne, ponadczasowe i stanowi szczegln warto dla ogu spoeczestwa. Odwoywanie si do wrae i skojarze wpywa na instynktown, szybk i zdecydowan reakcj odbiorcy, ktry podporzdkowuje si w ten sposb stronie manipulujcej. Rne techniki manipulacji s cile zwizane z umiejtnie podanym komunikatem jzykowym, w ktrym nadawca usiuje przekaza odbiorcy ukryte treci. To poniekd uzasadnia podjt przeze mnie analiz stylistyczn tekstw tego ugrupowania. Rozwaania w tym zakresie pozwalaj poza tym lepiej dostrzec omawiany problem. W pierwszej kolejnoci chciabym jednak zwrci uwag na ogln struktur tekstw ugrupowania. W wikszoci publikacji dominuj trzy gwne wtki. Tekst rozpoczyna zazwyczaj krtka wypowied skierowana do

Boga. Potem zaczyna si pierwszy akapit, ktry jest relacj z biecych aktw terrorystycznych w rnych zaktkach wiata lub opisem atakw na siy zbrojne. Charakterystycznym elementem tych opisw jest podawanie dokadnych dat i miejsc, w ktrych nastpiy tragiczne wydarzenia. Autorzy tekstw koncentruj si ponadto na bolesnych szczegach zwizanych z liczb ofiar i rodzajach zniszcze. Kolejny akapit to groby skierowane przeciwko potencjalnym wrogom zwaszcza Stanom Zjednoczonym i ich sojusznikom. W tekcie dominuj liczne epitety potpiajce dziaalno wadz zachodnich i przywdcw arabskich. Zaprezentowana krytyka zostaje poparta licznymi przykadami atakw zbrojnych dokonywanych przeciwko mieszkacom krajw arabsko-muzumaskich co ma dodatkowo usprawiedliwi podejmowan walk. Tekst kocz sowa objaniajce sens dziaa zbrojnych, gloryfikujce terrorystw i podnoszce ich na duchu. Charakterystyczn cech manipulacji jzykowej ze strony al-kaidy jest stosowanie przemylanej argumentacji, ktra polega na przytaczaniu i komentowaniu wybranych faktw, selekcjonowania prawdy, korzystania z niedomwie, przemilcze i wyolbrzymienia przedstawianej treci. Al-Kaida odnosi si bardzo czsto w swoich owiadczeniach do dziaa prowadzonych przez siy koalicyjne w Iraku przeciwko terrorystom: ,,Siy te (siy koalicyjne) dokonay w tajemnicy i w sposb podstpny mordu na sunnitach, zwaszcza w czasie wychodzenia z meczetw; tylko w rejonie asz-Szab liczba modlcych si, ktrzy zostali zamordowani wyniosa szedziesit osb. Zostali zabici tylko dlatego, e modlili si w meczetach nalecych do sunnitw[3]. Podobne przesanie towarzyszy komunikatowi opublikowanemu tu po interwencji Stanw Zjednoczonych i ich sojusznikw w Afganistanie: Interwencja, jak prowadzi Ameryka wyniszcza mieszkacw wiosek i miast, dzieci i niewinnych obywateli[4]. W innym miejscu organizacja dodaje: ,, (...) Niszcz miasta i odcinaj je od podstawowych rde ycia, rozbijajc przy tym suby publiczne. Nastpnie dokonuj szeroko zakrojonej, niszczycielskiej kampanii, po ktrej wizienia zapeniaj si jecami: modzie, ludmi starymi, a nawet dziemi (...)[5]. Organizacja komentuje take tragiczn mier palestyskiego przywdcy duchowego Ahmada Jasina. Jego zabjstwo ugrupowanie komentuje w nastpujcy sposb: ,,Waszym prawdziwym wrogiem jest tyran amerykaski. To za pienidze Ameryki zabito szejka Jasina, to w interesie Ameryki zabito szejka Jasina, to przy wsparciu mediw politycznych Ameryki zabito szejka Jasina[6]. W innym owiadczeniu al-kaida odnosi si do czstych zamachw terrorystycznych z wykorzystaniem samochodw-puapek. Stwierdza, e ataki te s dokonywane przez siy koalicyjne, ktre gromadz adunki wybuchowe podoone na trasie przejazdw wojsk i detonuj je na targowiskach, w pobliu meczetw i duych skupisk ludnoci[7]. Podstawowym zaoeniem powyszych przykadw jest prba wpynicia na emocje odbiorcy poprzez wzbudzania wspczucia, solidarnoci z ofiarami, ale i buntu i zdecydowanej reakcji. Trudno polemizowa z tragedi ludzi i doznanymi krzywdami, nie sposb jednak przej obojtnie obok kilku istotnych spostrzee. Podawane przez organizacje fakty pozbawione s informacji o czasie i miejscu danego zdarzenia, a take wiadomoci o przyczynach i rzeczywistych skutkach. Przedstawiane opisy s ponadto trudne do zweryfikowania, gdy zawieraj minimaln ilo prawdziwych informacji. Wystarczy porwna powysze przykady z opisami atakw przeprowadzanych przez al-kaide. danego ataku. Organizacja podaje wwczas drobiazgowe informacje na temat czasu i miejsca przeprowadzenia akcji, a take koncentruje si na rodzajach zniszcze i iloci ofiar. Odbiorca czytajcy powysze komunikaty odnosi wraenie, e opisywane zdarzenia faktycznie miay miejsce. Przecie prawie codziennie dochodzi do eksplozji samochodw-puapek, bombardowa czy te zamykania ludzi w wizieniach. Adresat nie zwraca jednoczenie uwagi na fakt, e prezentowane opisy zostaj ubarwione i wzmocnione wtpliwymi wiadomociami takimi, jak choby informacje o detonowaniu adunkw wybuchowych przez wojska koalicyjne, aresztowaniu starcw, kobiet i dzieci, niszczeniu meczetw, w ktrych modl si sunnici czy wreszcie informacji o zabiciu Ahmada Jasina przez Amerykanw. Co ciekawe, to te wiadomoci zostaj wyranie wyeksponowane w tekcie, wzbudzajc u odbiorcy oburzenie, potpienie oraz wrogo. Al-Kaida wykorzystuje te w swojej argumentacji wersety koraniczne, by uzasadni walk zbrojn przeciwko potencjalnym wrogom. Powouje si na pojcie dihadu (witej wojny) w islamie. Wieloznaczno tego terminu i jego rna interpretacja sprawiaj, e staje si idealnym argumentem dla strony manipulujcej[8]. Ugrupowanie przytacza bardzo czsto werset 60 pochodzcy z sury Al-Anfal[9] : ,,Przygotujcie przeciwko nim ile moecie si i oddziay konnicy, ktrymi moglibycie przerazi wroga Boga i wroga waszego(...) [10]. Przykad ma nawoywa do walki i sprzeciwu wobec nieprzyjaciela. Sia i oddziay konnicy mog by utosamiane przez ugrupowanie ze wspczesn broni i atakami zbrojnymi. Al-Kaida pomija jednak w swoich owiadczeniach werset 61, w ktrym czytamy:

,,A jeli oni skoni si do pokoju to i ty si ku niemu sko i zaufaj Bogu, gdy On jest tym, ktry syszy i wie[11]. Pomijajc szeroko rozumian interpretacje obu wersetw, chciabym zauway, i cao nie moe by odbierana jako jednoznaczne zachcanie do wojny i agresji. Instrumentalne potraktowanie wersetw koranicznych, umylne pominicie niektrych przesanek, oprcz wspomnianego uzasadnienia atakw terrorystycznych, ma poniekd wyrni ugrupowanie, ktre w oczach potencjalnego odbiorcy moe peni wizerunek szlachetnej organizacji, ktra prowadzi swoj misj, kierujc si przy tym sowami Proroka. Uwaam, e o efektywnoci perswazji decyduj przede wszystkim specyficzne rodki stylistyczne, ktrych celem jest zastpienie rzeczywistych, sownikowych poj innym, czsto przeciwstawnym znaczeniowo sownictwem. Dla polskiego odbiorcy dobrze znanym przykadem moe by styl dominujcy w epoce socjalizmu. Zastpowano wwczas okrelone znaczenia zaskakujcymi sformuowaniami[12] i eufemizmami[13]. Sprowadzajc spraw na grunt wiata arabsko-muzumaskiego, mona posuy si bardzo aktualnym przykadem dotyczcym znaczenia sowa terroryzm (ar. irhab), ktre jest okrelane przez media w rnorodny sposb[14]. Pole semantyczne tego pojcia jest nacechowane negatywnie i kojarzy si z przemoc agresj i cierpieniem. Niektre media operuj jednak terminem ruch oporu (ar. muqawama), ktry wprowadza nieco inn konotacj, niosc znaczenie odwagi i patriotycznej walki przeciwko okupantowi[15]. To samo, negatywne pojcie moe wic by nacechowane pozytywnymi wartociami. Taka koncepcja dominuje w wikszoci publikacji ugrupowania. Trzeba zaznaczy, e konstrukcji stylistycznych o charakterze eufemistycznym nie naley utosamia z metafor, cho wiele przykadw zawartych w publikacjach ugrupowania mogoby na to wskazywa. W metaforze panuje bowiem rwnowaga znaczeniowa midzy opisywanym pojciem a zastpujcym je epitetem. Gdy porwnujemy na przykad odwanego czowieka do lwa, moemy wyrni pewne wsplne cechy znaczeniowe midzy dwoma sowami[16]. W przykadach al-kaidy panuje z kolei dua rozbieno midzy omawianym pojciem a zastpujcym je wyrazem. To dodatkowo wiadczy o zrcznej manipulacji ze strony organizacji. Ponisze przykady s tego najlepszym dowodem. Czstym motywem wystpujcym w owiadczeniach ugrupowania jest prba gloryfikacji zamachowcw. W jednej z publikacji, opisujcej atak terrorystyczny na zachodnie siy zbrojne, czytamy: ,,Wyruszyy dwa, szlachetne lwy spord lww oddziau niewinnych (...)[17]. W innym miejscu pada podobne zdanie: ,,Jeden lew spord lww prawdy wyruszy samochodem puapk (...)[18]. Lew stanowi symbol odwagi, dominacji i zwycistwa. Sia, bezwzgldno wobec ofiary i wyrnianie si spord innych zwierzt sprawiaj, e drapienik ten jest uosobieniem odwagi, dominacji i zwycistwa. Przypisanie takich cech zamachowcom ma wyrni ich na tle spoeczestwa i nada rang ich dziaalnoci. Jednoczenie zostaje zatarty sens zamachu, jego brutalno i bezwzgldno. Sowa odnoszce si do wyruszania na akcj samochodem-puapk przestaj mie znaczenie i zostaj w pewien sposb wyparte przez wyrazy zwizane ze znaczeniem lwa. Przykady zwierzt zostaj jednak wykorzystane w celu zilustrowania krytycznego stosunku ugrupowania do wadz zachodnich i tych, ktrzy z ni wsppracuj. W publikacji komentujcej zabjstwo ambasadora Algierii w Iraku pada nastpujce zdanie: ,,Algieria wysya na placwk dyplomatyczn do Doliny Eufratu barana[19]. Sens zdania zwizany jest ze znaczeniem barana (ar. kabsz), ktry jest uosobieniem naiwnoci, ulegoci i ofiary. Zwierz to staje si czsto przedmiotem kpin, artw i dowcipw. W powyszym przykadzie ugrupowanie potpia i ponia ambasadora Algierii, podkrelajc jednoczenie atwowierno, jaka kierowaa nim w czasie wyjazdu na placwk dyplomatyczn. Sowa al-kaidy kryj w sobie jeszcze jedno przesanie. Wida wyranie, e organizacja nie liczy si zupenie z konsekwencjami, a dokonywane egzekucje i zamachy s dla niej wrcz zabawne, o czym wiadczy wprowadzenie ironicznego znaczenia zwizanego z baranem. Innym zwierzciem, ktre pozwala wyrazi ugrupowaniu negatywn opini jest obraz mii. W jednym z komunikatw al-kaida usiuje doda odwagi swoim zwolennikom: ,,Zjednoczmy si, by uderzy w t ydowsko-krucjatow mij[20]. Wyrazy odnoszce si do chrzecijan i ydw to jedne z najczciej powtarzanych sw w owiadczeniach ugrupowania. Maj nawizywa do toczonych przed wiekami wojen krzyowych i idei syjonizmu, ktra przyczynia si do powstania pastwa Izrael. Nie naley zapomina, e al-kaida potpia rwnie czsto tych muzumanw,

ktrzy nie podzielaj jej zdania i nie sprzyjaj dziaalnoci ugrupowania. Wyznawcy s okrelani sowami: niewierni (ar. kuffar), wrogowie Boga Najwyszego (ar. ada l-Lahi taala), zaratusztrianie (ar. zandaqa) czy te odstpcy (ar. murtaddun). Niewykluczone, e w rozumieniu al-kaidy przytaczane wyrazy nie maj dostatecznie negatywnego przesania. Std uzupenienie ich dodatkowymi epitetami zawierajcymi jasne i atwe do odczytania znaczenia. Przykadem takich epitetw moe by na przykad mija, ktra jest wcieleniem diaba, ilustruje zo, zwinno i podstp. Jej znaczenie zwizane jest przede wszystkim z biblijnym motywem wa, ktry kusi Adama i Ew, sprowadzajc ich na drog grzechu. Charakterystyczn zwinno wa obrazuje atwa ucieczka przed zagroeniem i umiejtno ukrywania si w kadej szczelinie. W wielu opowieciach, legendach i przysowiach zostaje podkrelona faszywa natura gada, ktra nakazuje mu niespodziewane atakowanie ofiary miertelnym jadem. Grobom i uzasadnieniom kolejnych aktw przemocy towarzysz jeszcze inne motywy, ktre maj wzbudzi krytyczny stosunek adresata do danego zagadnienia. W jednym z owiadcze czytamy: ,,Z woli Boga Wszechmocnego zaponie ziemia pod ich nogami[21]. Motyw ognia wystpuje take w owiadczeniu, ktre ukazao si po zamachach z 7 lipca w Londynie. Autorzy komunikatu pisali wwczas: ,,Oto Wielka Brytania ponie teraz ze strachu, grozy i przeraenia[22]. Sens powyszych przykadw zawiera si z znaczeniu ognia. Jest ono zwizane midzy innymi z obrazem ognia piekielnego, ktry jest dotkliw kar za grzechy ycia doczesnego. Pojcie ywiou zostaje wzmocnione opisem siedmiu krgw piekielnych, w ktrych mona wyrni na przykad: ,,Ogie Buchajcy, ,,Ogie Rozarzony czy te ,,Ogie Palcy. Znaczenie ognia zostaje zestawione z polityk i dziaalnoci koalicji antyterrorystycznej, co w rezultacie prowadzi do wytworzenia krytycznego wizerunku. Pomienie s kar i cierpieniem za popeniane grzechy. Obraz potnego i niszczcego ywiou ma ponadto skoni potencjalnych odbiorcw do dokonywania kolejnych atakw, ktre s usprawiedliwione, a moe wrcz podane. Sdz, e takie pojmowanie i uzasadnienie terroru moe mie te wpyw na obraz zniszcze i okruciestwo przeprowadzanych atakw, ktrym zawsze towarzyszy potny wybuch i poar. Podobny wydwik maj sowa odnoszce si do si koalicyjnych w Iraku: ,,Bluniercy, sprbujcie smaku pieka zgotowanego przez bojownikw[23]. Komunikat ma da do zrozumienia, e siy koalicyjne to grzesznicy, ktrzy zostan wtrceni do pieka. Podobna budowa i linia melodyczna wyrazw blunierca (ar. muhin) oraz pieko (ar. dahim) ma podkreli fakt, e grzesznicy s niejako wpisani w pojcie pieka. Co ciekawe, ogie piekielny nie pochodzi w tym wypadku od Boga jako kara za grzechy ycia doczesnego, lecz od terrorystw. Okazuje si, e to al-kaida decyduje o yciu i mierci ludzi. Dowodem na to jest rwnie zdanie wystpujce w jednym z owiadcze gloryfikujcych organizacj: ,,Czy nie wiecie, e organizacja al-kaida jest ogniem dla wrogw Boga Najwyszego?[24]. Ugrupowanie usiuje stworzy negatywny wizerunek pastw zachodnich oraz wadz arabskich, ktre z nimi wsppracuj. W publikacjach organizacji pada wielokrotnie powtarzane wyraenie: stranicy pogan (ar. harisu lwasani)[25]. Takie okrelenie ma zniechci obywateli do wadzy i uwypukli ich odstpstwo od islamu. Innym sposobem na znieksztacenie wizerunku koalicji antyterrorystycznej dziaajcej w Afganistanie i Iraku jest zastosowanie nastpujcej konstrukcji stylistycznej: ,,Amerykanie dowiadczyli ubrania [okrycia] strachu i przeraenia[26]. Zasadnicz rol w przykadzie odgrywa wyraz ubranie (ar. libas), ktry moe by kojarzony z czsto spotykanym w jzyku arabskim wyraeniem metaforycznym: on jest czystego ubrania (ar. huwa naqijju t-tawbi). Przenonia ta polega na podawaniu pozornie oczywistego opisu zawierajcego jednak ukryte przesanie. Czysto ubrania moe zatem odnosi si rwnie do nieskazitelnoci duchowej, ktra powinna wyrnia czowieka niczym odwitna odzie. W przykadzie al-kaidy przesanie dotyczy z kolei negatywnych skojarze zwizanych ze strachem i przeraeniem. Wspln cech jest wyrazisto omawianych poj. Ugrupowanie usiuje dowie, i trwoga Stanw Zjednoczonych jest szczeglnie widoczna. Wyraz oznaczajcy ubranie moe mie ponadto zwizek z charakterystycznym mundurem amerykaskim, ktry moe by dla odbiorcy rwnoznaczny z pojciem tchrzostwa. Wzbudzanie strachu, podkrelanie niechci i stosowanie grb odnosi si rwnie do przedsibiorstw prowadzcych interesy w krajach arabsko-muzumaskich. Organizacja dy do zbudowania krytycznego oblicza firm dziaajcych w wiatowym sektorze naftowym i inwestujcych midzy innymi w Iraku i Afganistanie. Al-Kaida okrela je mianem: handlarze wojn (ar. tuddar l-hurub)[27], co wprowadza negatywne przesanie dotyczce inwestycji

ekonomicznych w wymienionych krajach. Odbiorca nabiera przekonania, e dziaalno gospodarcza firm zagranicznych suy wspieraniu wojny, ktra kojarzy si z obrazem bombardowa, zniszcze i cierpieniem ludnoci cywilnej[28]. Al-Kaida odnosi si take do wydarze z 11 wrzenia 2001 roku. Organizacja tumaczy motywy przeprowadzenia atakw na Nowy Jork i Waszyngton i grozi kolejnymi zamachami: ,,Z woli Boga Wszechmocnego, burza samolotw nie zatrzyma si [nie minie][29]. W innym miejscu pada podobne zdanie: ,,Burze nie umilkn, zwaszcza burza samolotw nie umilknie (...)[30]. Istotn rol odgrywa tutaj pojcie burzy, ktra, podobnie jak ogie, jest zwizana z gniewem Boga, wzbudzaniem strachu, ale i nadziei na pokonanie wroga. Znaczenie burzy po raz kolejny ma suy usprawiedliwieniu terroru. Wyraa ponadto intensywno, czstotliwo i grob kolejnych atakw. **** Powysze rozwaania wiadcz o zrcznej i gronej manipulacji ze strony al-kaidy. Ugrupowania wykorzystuje w swojej argumentacji i odpowiednich rodkach stylistycznych to, co dla wikszoci odbiorcw stanowi szczegln warto. Przedmiotem manipulacji s uniwersalne wartoci moralne niesione przez Koran, tradycja arabskomuzumaska, bolesne dowiadczenia narodu, oglne niezadowolenie z sytuacji politycznej i ekonomicznej kraju i wreszcie podstawowe uczucia i emocje zwizane ze wspczuciem i cierpieniem. Powysze przykady s take potwierdzeniem rozwaa zawartych na pocztku referatu, dotyczcych bezbronnoci potencjalnych odbiorcw wobec presji oddziaywania. Do adresata moe trafia zarwno argumentacja zwizana z opisem tragicznych wydarze, jak i cytaty pochodzce z Koranu. Do innej osoby moe z kolei przemawia przesanie zawarte w niektrych konstrukcjach stylistycznych i wieloznaczno poszczeglnych sw. Innym wnioskiem wynikajcym z powyszych rozwaa jest fakt, i wiele konstrukcji stylistycznych o charakterze eufemistycznym przekada si na sposb przeprowadzania aktw terroru przez al-kaide. Wida to w przykadach nawizujcych do znaczenia ognia, lwa, burzy czy w specyficznym pojmowaniu dziaalnoci handlowej przedsibiorstw, ktre s utosamiane z pojciem wojny. Naley zauway, e ugrupowanie stara si za wszelk cen usprawiedliwi i narzuci swoje postpowanie, przedstawiajc w korzystnym wietle pojcia budzce powszechn krytyk i potpienie. Taka metoda perswazji ma nada rang organizacji, ktra moe by uwaana za ruch walczcy w imi Boga o prawa ucinionych i krzywdzonych. Jednoczenie sprawy zwizane z finansowaniem osb przeprowadzajcych zamachy, kryminalna przeszo liderw, podejrzenia o handel broni i narkotykami czy wreszcie bestialstwo atakw terrorystycznych zostaj odsunite na dalszy plan[31]. Uwaam, e manipulacja ze strony al-kaidy kae nam wierzy w prezentowan w mediach wrogo wobec islamu, teori Samuela Huntingtona dotyczc konfliktu cywilizacji czy rnice w mentalnoci i postpowaniu. wiadcz o tym choby relacje w rodkach masowego przekazu. Po kadym zamachu w telewizji i prasie rozpoczyna si dyskusja nad motywami zamachowcw, ich przekonaniami religijnymi i politycznymi oraz rnicami midzy wiatem zachodnim i realiami pastw arabsko-muzumaskich. Jednoczenie danego aktu terroru nie traktuje si w kategoriach brutalnych przestpstw, z jakimi mielimy i wci mamy do czynienia na caym wiecie. Wystarczy wspomnie tutaj przykad wojny narkotykowej toczcej si w ubiegym wieku w Ameryce Poudniowej. Kartele narkotykowe przeprowadzay wwczas liczne zamachy bombowe wymierzone w cywilw i instytucje pastwowe. Brak zaplecza propagandowego i ideologicznego organizacji przestpczych sprawi, e opinia publiczna na caym wiecie od pocztku znaa prawdziwe oblicze tych grup, co pozwolio zreszt stawi im zdecydowany opr. Nie mona tego jednak powiedzie o organizacjach terrorystycznych, ktre dziaay w Europie w latach siedemdziesitych i osiemdziesitych. Mowa tu choby o Czerwonych Brygadach, E.T.A i I.R.A. Ideologia i propaganda tych ugrupowa pozwoliy legitymizowa dziaalno i zyska poparcie w niektrych krgach spoecznych. Mao kto wspomina wwczas o czstych napadach na banki dokonywanych przez te ugrupowania czy te o porwaniach dla okupu i przymusowym opodatkowaniu obywateli na rzecz oglnowiatowej rewolucji. Sdz, e gdyby organizacja al-kaida zostaa pozbawiona swojej propagandy, pozwolioby to dostrzec jej prawdziwy wizerunek. Przecitny odbiorca nie miaby wwczas wtpliwoci co do rzeczywistej dziaalnoci ugrupowania, ktre byoby postrzegane jako grupa przestpcza cigana na mocy prawa, podobnie jak ma to miejsce w przypadku walki z zorganizowan przestpczoci w wiecie zachodnim. Bibliografia: Abbas, Adnan (red.). 2003. Zagadnienia wspczesnego islamu. Materiay sympozjum naukowego zorganizowanego w Poznaniu, 14 padziernika 2002. Pozna: Instytut Orientalistyczny UAM. Ajdukiewicz. Kazimierz. 1985. Jzyk i poznanie. t. 1-2. Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe Bielawski, Jzef. 1986. Koran. Warszawa: Pastwowy Instytutu Wydawniczy. Bralczyk, Jerzy. 2003. O jzyku propagandy politycznej lat siedemdziesitych. Warszawa: Wydawnictwo Trio. Brooks-Miodoska, Ewa. Kulawik, Adam i inni. 1980. Zarys poetyki. Warszawa: Pastwowe Wydawnictwo Naukowe. Danecki, Janusz. 1998. Podstawowe wiadomoci o islamie. t. 1-2. Warszawa: Dialog.

Dayf, Szawqi. 1965. Al-Balaga. Tatawwur wa tarich. Al-Qahira: Dar al-Maarif. Dubisz, Stanisaw. 1988. Midzy dawnymi a nowymi laty, eseje o jzyku. Warszawa: Ksika i Wiedza. Galim, Muhammad. 1987. At-Tawlid ad-dalali fi al-balaga wa al-mudim. Ad-Dar al-Bayda: Tubqal li-an-Naszr. Gowiski, Micha. 1977. Style odbioru. Krakw: Wydawnictwo Literackie Krakw. Gowiski, Micha (red.). 1977. Znak, styl, konwencja. Warszawa: Czytelnik.

Id, Rada. 1979. Falsafat al-balaga. Al-Qahira: Munszat al-Maarif.

Keller, Jzef i inni.1978. Zwyczaje, obrzdy i symbole religijne. Warszawa: Iskry. Kula, Mieczysaw Henryk. 2005. Propaganda wspczesna, istota- waciwoci. Toru: Wydawnictwo Adam Marszaek. Nawayhid, Walid. 1994. Al-Islam wa as-sijasa. Nuszu ad-dawla fi sadri ad-dawa. Bayrut: Markaz ad-Dirasat alIstratidijja wa al-Buhus wa at-Tawsiq. An-Nuwajri, Muhammad. 2001. Ilm al-kalam wa nazarijjat al-balaga ind al-Arab. Tunis: Kulliyat al-Ulum alInsanijja wa al-Idtimaijja. Owczarek, Bogdan. 1986. Twrczo i komunikacja literacka. Warszawa: Czytelnik. Paweczyk, Piotr. 2000. Socjotechniczne aspekty gry politycznej. Pozna: Wydawnictwo Naukowe UAM. El-Saleh. Sobhi 1980. Le Coran. Beyrouth: Dar al-Kitab Al-Masri. Asz-Szajb, Ahmad. 1976. Al-Uslub, dirasa balagijja tahlilijja li-usul al-asalib al-adabijja. Al-Qahira: Maktabat anNahda al-Misrijja. Szukr, Szakir Hadi. 1985. Al-Hajawan fi al-adab al-arabi. Bajrut: Maktabat an-Nahda al-Arabijja. Tabatabai, Seyyed. b.d.w. Zarys nauk islamu. Sulejwek: PPZ ,,ARKA. Williams, Paul L. 2002. Al-Kaida. Bractwo terroru. Warszawa: Studio Emka. Al-Yazidi, Kamal. 1986. Al-Asalib al-adabijja fi an-nasr al-arabi al-qadim. Bajrut: Dar al-Dil. Czasopisma: Zahed, Ahmad. 1995. ,,Pojmowanie fundamentalizmu i terroryzmu przez islam. wiat islamu- miesicznik spoeczno-kulturalny. Maj. nr 2. Sokka. str. 4-5. Kalicki, Wodzimierz. 2005. ,,Nalot Marsjan. Gazeta Wyborcza. Duy Format. nr 41/654. Warszawa: Agora. Said, Sajjid. 1997. ,,As-Sinama wa as-sijasa. Al-Alim al-fikr. T. 26. Al-Kuwajt: Matabi as-sijasa - Al-Kuwajt. Al-Askari, Sulajman Ibrahim 2005. ,,Dalika al-unf al-ama, muhawala li-tahdid al-mafhum. Al-Arabi. Kwiecie. nr 557. Al-Kuwajt: Wizrat al-ilam bi-dawlat al-Kuwajt. Sowniki: Bielawski, Jzef (red.). 1971. May sownik kultury wiata arabskiego. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna. Dziekan, Marek M. (red.). 2001. Arabowie. Sownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Dziekan, Marek M. 1997. Symbolika arabsko-muzumaska. May sownik. Warszawa: Verbinum. Wydawnictwo Ksiy Werbistw. Gad, Tahar. 1982. Dictionnaire Elementaire de lIslam. Alger: Office des Publications Universitaire. Hajjar, Joseph N. 1983. Mounged classique arabe-franais. Bayrt: Dr al-Mariq. Kopaliski, Wadysaw. 1990. Sownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna. acina, Jerzy. Sownik arabsko-polski. Pozna: Wydawnictwo Naukowe UAM. Strony www.aljazeera.net/News/archieve/archive?ArchievId=19324. www.aljazeera.net/news/arabi/2004/4/4-15-6.htm www.anbaar.net/modules.php?name=News&file=article&sid=600. www.asharqalawsat.com/leader.asp?section=3&article=237329&issue=9319 www.athens.indymedia.org/display.php?articleId=1281 www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=3402 www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=18774. www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=20190 . www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=20190 www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=3402 www.halliburton.com www.img.interia.pl/wiadomosci/nimg/ www.irakna.com/modules.php?name=News&file=article&sid=6359 www.islamonline.net/Arabic/doc/2001/10/article3shtml www.qal3ah.net/vb/showthread.php?s=67ec1f1215b7633fb4e6473ab7ec8374b&. internetowe:

[1] Program polityczny al-qaida zosta szczegowo omwiony w ksice Paula L. Williamsa: Al-Kaida. Bractwo terroru. Zob. Paul L. Williams. 2002. Al-Kaida. Bractwo terroru. Warszawa. [2] www.asharqalawsat.com/leader.asp?section=3&article=237329&issue=9319 str. 1-5. (3 czerwca 2004. nr 9319). (2005-06-30). [3] www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=18774. str. 2. (2005-06-30). [4] www.aljazeera.net/News/archieve/archive?ArchievId=19324. str. 1. (2005-06-30). [5] www.anbaar.net/modules.php?name=News&file=article&sid=600. str. 1. (2005-07-06). [6] www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=3402. str. 2. (2005-07-21).

[7]www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=18774.

str.2. (2005-06-30). rwnie www.anbaar.net/modules.php?name=News&file=article&sid=600. str. 1. (2005-07-06).

Zob.

8] Problematyka zwizana z pojciem dihadu wymagaaby szerszego i osobnego omwienia. Niemniej jednak naley zauway, i pojcie to zwizane jest, jak sama nazwa wskazuje (dihad czynienie wysiku), przede wszystkim z wewntrzn walk czowieka w imi doskonaoci duchowej i religijnej. Dihad to rwnie obrona przed szeroko rozumianym zagroeniem dla wiary. Obrona ta zakada jednak denie do racjonalnego przekonywania, wyjaniania Koranu i logicznego argumentowania. Stosowanie przemocy jest w tym wypadku potpiane, gdy prowadzi do zepsucia moralnego. Warto te pamita, i wyznawcy religii monoteistycznych podlegaj ochronie i opiece gminy muzumaskiej. Zob. Tahar Gad. 1982. Dictionnaire lmentaire de lislam. Alger. str. 100-103. Zob. take Seyyed Muhammad Husayn Tabatabai. [b.d.w.]. Zarys nauk islamu. Warszawa. str. 115-116, 131-133. [9] Przytoczony werset koraniczny mona spotka czsto w publikacjach i nagwkach umieszczanych na stronie internetowej: www.mojahedun.com. (2005-06-30). Strona ta bya take forum dyskusyjnym dla komrek al-qidy z caego wiata. Dostp do niej by bardzo utrudniony ze wzgldu na czst blokad. Krtko po zamachach w Londynie z lipca 2005 dostp do niej by cakowicie ograniczony. 10] Sura nr 8 werset 60. Zob. Jzef Bielawski. 1986. Koran. Warszawa. Zob. take Sobhi el-Saleh. 1980. Le Coran. Beyrouth. [11] Sura nr 8 werset 61. [12] Jako przykady takich sformuowa mona wspomnie choby zastpienie sowa: strajk wyraeniem: przerwa w pracy, inwazji zwrotem braterska pomoc czy te niesprawiedliwo wyraeniem: sprawiedliwo ludowa. Piotr Paweczyk. op. cit. str. 176. [13] Eufemizm rodek stylistyczny zakadajcy nazywanie pojcia drastycznego, nieprzyzwoitego lub dosadnego wyrazem agodzcym to pojcie. Zob. Ewa Miodoska-Brooks, Adam Kulawik i inni. 1980. Zarys poetyki. Warszawa. str. 345. Zob. take Muhammad Galim. 1987. At-Tawlid ad-dalali fi al-balaga wa al-mudim. str. 26. [14] Rola mediw jest w tym przypadku odrbnym tematem. Warto jednak pamita, i s one czsto nonikiem manipulacji i maj du si wywierania nacisku na opinie odbiorcy. Odpowiednio zaprezentowany obraz i jzyk oddziauj w szczeglny sposb na emocje i uczucia adresata. Zob. Piotr Paweczyk. op. cit. str. 144-145. Zob. take Sajjid Said. 1997. ,,As-Sinama wa as-sijasa. Al-Alim al-fikr. T. 26. Al-Kuwajt. str. 83-85. [15] Sulajman Ibrahim al-Askari. 2005. ,,Dalika al-unf al-ama, muhawala li-tahdid al-mafhum. Al-Arabi. Kwiecie. nr 557. Al-Kuwajt. str. 8-13. [16] Wsplna cecha znaczeniowa midzy danym pojciem a epitetem metaforycznym to zasadniczy warunek decydujcy o jakoci danej figury stylistycznej. Zwracali ju na to uwag wybitni, klasyczni filologowie arabscy. Zob. Ali Al-Darim, Mustafa Amin. 1979. Al-Balaga al-wadiha. Bajrut. str. 70-71. Zob. rwnie Muhammad Galim. op. cit. str. 24-26. [17] www.athens.indymedia.org/display.php?articleId=1281 str. 6. (2005-06-12). [18] Tame. str. 6. [19] www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=20190 str. 2 (2005-07-23).

[20]www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=3402 str.
[21] [22] [23] [24]

2 www.islamonline.net/Arabic/doc/2001/10/article3shtml str. 2. (2005-06-12). www.img.interia.pl/wiadomosci/nimg/ (2005-07-07). www.irakna.com/modules.php?name=News&file=article&sid=6359 str. 1. (2005-06-30). www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=20190 str. 2 (2005-07-23).

(2005-07-21).

[25]www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=18774 str.2.

(2005-06-30). Zob. take www.qal3ah.net/vb/showthread.php?s=67ec1f1215b7633fb4e6473ab7ec8374b&... str. 1 (2005-06-12). [26] www.home.maroc.nu/newbb+viewtopic_id+400+forum+3+post_id+825.htm str. 2. (2005-06-12). [27] www.aljazeera.net/news/arabi/2004/4/4-15-6.htm str. 1 (2004-04-15). [28] By moe taki obraz przedsibiorstw mia wpyw na tragiczne losy porwanego w maju 2004 roku biznesmena amerykaskiego Nicolasa Berga, ktry zosta city w bestialski sposb. Jego egzekucja zostaa sfilmowana i rozpowszechniona w internecie. Stao si to w okresie coraz wikszego zainteresowania inwestycjami i kontraktami dotyczcymi odbudowy Iraku i Afganistanu. Zabjstwo to na dugi czas skutecznie ostudzio zapa potencjalnych przedsibiorcw. [29] www.eyelash.ps/vb/showthread.php?t=18774 str. 2. (2005-06-30). [30] Tame. str. 3. [31] Paul L. Williams. op. cit. str. 179-192.