Zjawisko imigracji, czyli napywu obcokrajowcw do Polski, jest stosunkowo nowe.

Dopiero od kilkunastu lat wraz z rozpoczciem transformacji ustrojowej i otwarciem granic w 1989 r. Polsk zaczli masowo odwiedza cudzoziemcy. W rnych celach: handlowych, do pracy, na studia, w zwizku z zawarciem maestwa z obywatelem polskim czy z powodu przeladowa w kraju pochodzenia by wymieni najwaniejsze z nich. Wczeniej Polska bya krajem zerowej imigracji tak zaoonej i w praktyce rzeczywistej. Rozmiary napywu cudzoziemcw do naszego kraju wci pozostaj jednak na stosunkowo niskim poziomie. Polska, bowiem jest nadal znacznie mniej atrakcyjnym krajem docelowym dla przybyszw z krajw rozwijajcych si ni tradycyjne kraje imigracyjne, takie jak np. pastwa Europy Zachodniej.. Stae przebywanie w Polsce wymaga od obywateli wielu pastw uzyskania zezwolenia: na pobyt czasowy, na pobyt stay (osiedlenie si) oraz gdyby interesowao ich podjcie zatrudnienia take na prac. Cudzoziemcy przekraczajcy granic Polski mog ponadto wystpi o status uchodcy, a jeli go nie uzyskaj, rwnie o status tzw. pobytu tolerowanego. Osobne regulacje prawne dotycz take osb przybywajcych do Polski w ramach repatriacji. Na podstawie danych na temat rejestrowanych pobytw obcokrajowcw w Polsce mona stwierdzi, e imigracja do Polski jest kwesti o marginalnym znaczeniu, przy czym najwaniejsz w sensie ilociowym kategori imigrantw legalnych s cudzoziemcy, ktrzy otrzymali zezwolenia na pobyt czasowy (zaliczaj si do tej grupy m.in. studenci obcokrajowcy czy cudzoziemcy z zezwoleniami na prac w Polsce). Znacznie mniej liczna jest grupa uchodcw i cudzoziemcw z pobytem tolerowanym oraz imigrantw przybyych do Polski na podstawie wiz repatriacyjnych, co jednak istotne, to wanie te dwie grupy jak pokazuj badania znajduj si w najtrudniejszej sytuacji na polskim rynku pracy. Zanim przedstawimy sytuacj cudzoziemcw w Polsce i na polskim rynku pracy, przyjrzymy si najpierw najwaniejszym cechom imigracji do Polski. Ze wzgldu na nieporwnywalne skale zjawiska imigracji zarobkowej z uchodstwem i repatriacj, a take majc na wzgldzie fakt, e te dwa ostatnie procesy cechuj bardzo specyficzne uwarunkowania prawne oraz bardzo indywidualne problemy opracowanie to koncentruje si na najistotniejszym ilociowo zjawisku, jakim s cudzoziemcy przybywajcy do Polski w celach zarobkowych i osiedleczych1.Bdziemy si opiera na danych Urzdu ds. Cudzoziemcw dotyczcych obywateli innych pastw mieszkajcych w Polsce albo na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy, albo zezwolenia na osiedlenie si. Wedug tych statystyk 1 wrzenia 2004 r. mieszkao w Polsce legalnie ok. 85 tys. cudzoziemcw.

Czym si charakteryzuje imigracja do Polski?

Gwnymi krajami, z ktrych rekrutuj si imigranci w Polsce, s pastwa nalece do byego ZSRR, przede wszystkim Ukraina, Rosja i Biaoru. Stosunkowo liczn grup imigranck stanowi rwnie obywatele pastw wysoko rozwinitych: Niemiec, Stanw Zjednoczonych, Francji oraz Wielkiej Brytanii, a take Wietnamu. Co trzeci obcokrajowiec mieszkajcy w Polsce pochodzi z kraju bezporednio z nami ssiadujcego. Na szczegln uwag zasuguj dwie gwne cechy imigrantw mieszkajcych w Polsce. Po pierwsze, s oni z reguy bardzo dobrze wyksztaceni (a36% ukoczyo studia wysze) oraz zdominowani przez grup osb w wieku produkcyjnym. 80% jest w wieku 20-59 lat, co oznacza, e mamy do czynienia przede wszystkim z imigracj osb aktywnych zawodowo, a nie penych rodzin cudzoziemskich. W grupie obcokrajowcw pod wzgldem liczebnym dominuj mczyni, z wyjtkiem napywu z krajw byego ZSRR. Jak pokazuje mapka, obcokrajowcy wybieraj na swoje miejsce zamieszkania przede wszystkim Mazowsze, Dolny lsk i Maopolsk. Najwicej z nich kieruje si do duych miast, np. ponad poowa (56%) imigrantw z Dolnego lska mieszka we Wrocawiu, w Wabrzychu i Legnicy, prawie trzy czwarte (71%) z Maopolski w Krakowie i Tarnowie, podczas gdy niemal 90% imigrantw z Mazowsza w Warszawie i powiatach, ktre z ni granicz. Ponadto take w innych duych miastach: odzi, Poznaniu, Lublinie, Szczecinie, Trjmiecie, Biaymstoku, Katowicach. Cudzoziemcy, zwaszcza ci pochodzcy z krajw ssiadujcych z Polsk, osiedlaj si rwnie w rejonach przygranicznych. Odzwierciedla to dua liczba Ukraicw w wojewdztwach podkarpackimi lubelskim oraz Litwinw w wojewdztwie warmisko-mazurskim. Natomiast obecno Wietnamczykw, Rosjan czy Ormian w wojewdztwach graniczcych z Niemcami mona tumaczy dynamicznym rozwojem handlu bazarowego w tych rejonach w latach 90.Co ciekawe, cudzoziemcy pochodzcy z rnych stron wiata nie osiedlaj si w tych samych regionach Polski. Obywatele pastw Europy Zachodniej oraz Ameryki Pnocnej mieszkaj przede wszystkim w Warszawie i Krakowie oraz w okolicach tych dwch miast (okoo 44% tej grupy cudzoziemcw). Wyjtek stanowi obcokrajowcy, ktrzy przyjechali z Niemiec: s oni

rozproszeni po caym kraju z wyjtkiem wojewdztw wschodnich (lubelskiego, podkarpackiego i podlaskiego), gdzie ich obecno jest znikoma. Natomiast cudzoziemcy pochodzcy z pastw nalecych do byego ZSRR mieszkaj przede wszystkim w wojewdztwach wschodnich: warmiskomazurskim, lubelskim, podlaskim, podkarpackim, ale take w witokrzyskim i zachodniopomorskim.

Wybrane kategorie imigrantw w Polsce i ich sytuacja na rynku pracy

Trudno oszacowa liczb cudzoziemcw pracujcych w Polsce. W 2006 r. cudzoziemcy uzyskali 12 063 indywidualnych i kontraktowych zezwole na prac. Liczba ta nie uwzgldnia tych cudzoziemcw, ktrzy nie potrzebuj zezwole na prac m.in. duej czci obywateli pastw Unii Europejskiej oraz, co oczywiste, pracujcych w szarej strefie. Tymczasem zatrudnienie legalne stanowi zaledwie niewielki wycinek imigracji zarobkowej do Polski. Rozmiary nielegalnego zatrudnienia cudzoziemcw szacuje si nawet na kilkaset tysicy. Zatrudnienie cudzoziemcw w Polsce wci jest zjawiskiem o marginalnym znaczeniu przybysze z zagranicy korzystaj z pytkich nisz na polskim rynku pracy. Pierwsz z nich s due lub rednie firmy (gwnie z kapitaem zagranicznym) zatrudniajce pracownikw wysoko wykwalifikowanych, przede wszystkim z krajw UE. Kolejny typ to klasyczne zawody niszowe, takie jak artyci, sportowcy, lekarze praktykujcy medycyn niekonwencjonaln. Od kilku lat funkcjonuje sfera enklaw imigranckich obejmujca gwnie usugi na rzecz innych imigrantw w takich sektorach rynku pracy, jak np. handel czy gastronomia. Ostatni nisz jest rynek pracy nielegalnej, na ktrym zatrudnienie znajduj gwnie pracownicy z byego ZSRR (rolnictwo, handel, budownictwo, usugi domowe), a take z Wietnamu (handel i gastronomia). Najliczniejsz grup wrd imigrantw zarobkowych w Polsce a jednoczenie przyjmujc odmienne strategie adaptacyjne s Ukraicy i Wietnamczycy .

Migranci zarobkowi na przykadzie Ukraicw i Wietnamczykw

W Polsce, niezmiennie ju od wielu lat, najliczniejszymi i jednoczenie wzbudzajcymi najwiksze zainteresowanie badaczy grupami imigranckimi s Ukraicy i Wietnamczycy. Wedug danych z Narodowego Spisu Powszechnego 2002,Ukraicy stanowili a 20% rezydentw o niepolskim obywatelstwie, za Wietnamczycy 4%. W 2006 r. obywatele Ukrainy uzyskali a 3 533 indywidualnych i kontraktowych zezwole na prac, utrzymujc si na pozycji lidera wrd legalnie zatrudnionych w Polsce cudzoziemcw, a obywatele Wietnamu 999. Dla Ukraicw Polska jest atrakcyjna jako miejsce pracy, ze wzgldu na blisko geograficzn i tym samym niskie koszty migracji, a take z uwagi na atwo wjazdu do naszego kraju w pocztkowym okresie transformacji systemowej Ukraicy w ogle nie potrzebowali wiz, a obecnie przyznawane s im one bezpatnie (po wejciu Polski do obszaru Schengen, wizy dla obywateli Ukrainy bd patne). Inne wane powody, dla ktrych Ukraicy wybieraj Polsk na kraj docelowy migracji zarobkowych to: wysze ni we wasnym kraju dochody, blisko kulturowa oraz tzw. sieci migracyjne, uatwiajce znalezienie pracy i zaadaptowanie si do nowych warunkw ycia i pracy. Z kolei Wietnamczycy stanowi liczn grup w Polsce, mimo e Wietnam to kraj odlegy od nas zarwno pod wzgldem geograficznym, jak i kulturowym. Wpyw na to miay niewtpliwie bliskie stosunki polityczno-gospodarcze pomidzy Polsk a Wietnamem w okresie PRL. Ju w latach 60. i 70. XX w. wietnamscy studenci i doktoranci zaczli przyjeda do naszego kraju w ramach dwustronnych umw o wymianie naukowej, a po ukoczeniu studiw czsto osiedlali si w Polsce. Druga fala imigracji z Wietnamu napyna ju po przeomie ustrojowym w 1989 r.; miaa ona charakter zdecydowanie bardziej ekonomiczny. Jeli chodzi o sektory zatrudnienia Ukraicw, to s to najczciej handel, rolnictwo, budownictwo oraz usugi w gospodarstwach domowych a w przypadku zatrudnienia nielegalnego przemys, edukacja (gwnie lektorzy jzykw obcych) oraz handel w oparciu o zatrudnienie legalne. Zupenie inaczej sytuacja wyglda w wypadku Wietnamczykw, zdominowali oni i to niezalenie od statusu prawnego dwie tylko brane: handel oraz gastronomi (restauracje i bary z kuchni wietnamsk). Ukraicy s grup znacznie sabiej zorganizowan ni Wietnamczycy, najczciej zatrudniaj si jako pracownicy najemni u Polakw. Z kolei wikszo Wietnamczykw wsppracuje z innymi Wietnamczykami, tak z czonkami rodzin, jak i z innymi rodakami. Znacznie czciej ni Ukraicy prowadz wasn dziaalno gospodarcz. Sytuacja imigrantw z Ukrainy i Wietnamu na rynku pracy podobnie jak w wypadku innych imigrantw przede wszystkim zwizana jest z ich statusem prawnym. Jeeli imigrant pracuje nielegalnie, wwczas naraony jest przede wszystkim na dyskryminujce traktowanie ze strony nieuczciwych pracodawcw czy porednikw pracy. Natomiast

imigranci czasowi wykonujcy w Polsce prac, mog uzyska wiz z prawem do pracy czy zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony jedynie pod warunkiem, e posiadaj przyrzeczenie wydania zezwolenia na prac. W zasadzie nie dotyczy ich problem bezrobocia. Posiadanie pracy jest bowiem warunkiem niezbdnym do uzyskania przez nich dokumentu pobytowego. Utrata pracy oznacza utrat wanoci dokumentu - wwczas imigrant musi opuci Polsk. Jeszcze inna jest sytuacja prawna cudzoziemcw posiadajcych zezwolenie na pobyt stay. Zrwnani s oni w wikszoci praw z obywatelami polskimi, a zatem mog podejmowa prac bez ogranicze (bez zezwolenia na prac), podobnie jak dziaalno gospodarcz. S rwnie uprawnieni do uzyskiwania wiadcze dla bezrobotnych oraz do korzystania z usug powiatowych urzdw pracy. Jak wynika z bada przeprowadzonych przez Orodek Bada nad Migracjami UW na temat obywateli Ukrainy i Wietnamu przebywajcych w Polsce na podstawie zezwole na osiedlenie si, w wypadku obu grup imigranckich stopa zatrudnienia jest wysoka wynosi ok. 80%. Wrd Ukraicw bierne zawodowo s zazwyczaj zajmujce si domem kobiety, za wrd Wietnamczykw przede wszystkim uczniowie i studenci i dopiero w dalszej kolejnoci zajmujce si domem kobiety. Oglnie rzecz biorc, kobiety czciej ni mczyni znajduj si w trudnym pooeniu na rynku pracy, czciej dotyka je problem bezrobocia.

Wnioski i rekomendacje
Polska jest krajem o silnych tradycjach emigracji. Jednoczenie, poza krajami ssiedzkimi oraz migracjami ekspertw, nie jest to kraj postrzegany jako atrakcyjny punkt docelowy. Dlatego te zjawisko imigracji osiga niewielk skal i nie stanowi problemu tak powanego, jak w niektrych krajach Europy Zachodniej (np. we Francji czy w Niemczech). Z drugiej jednak strony, warto sobie uwiadomi, i wraz z rozwojem gospodarczym i spoecznym w wielu sektorach polskiej gospodarki bd si pojawia deficyty siy roboczej. W wikszoci krajw rozwinitych kompensuje si je zezwalajc na imigracj, czy wrcz do niej zachcajc. Migracje w wikszoci przypadkw odbywaj si w oparciu o sieci tak jak zaledwie kilka lat temu rozpocza si budowa sieci migracyjnych umoliwiajcych wyjazdy Polakw do Wielkiej Brytanii, Irlandii czy Islandii, tak w cigu kilku lat mog pojawi si zupenie nowe grupy imigrantw na polskim rynku pracy. Na forum Unii Europejskiej stopniowo krystalizuje si zarys europejskiej polityki imigracyjnej, ktra umoliwiaaby koordynacj zjawisk takich jak masowa imigracja czy tez uchodstwo w skali wszystkich krajw czonkowskich. Polska bya do tej pory mao zaangaowana w procesy konsultacyjne, gwnie ze wzgldu na niewielk intensywno tego zjawiska obecnie. Nie ulega jednak wtpliwoci, e wraz z rosnc obecnoci pracownikw z Wietnamu czy Ukrainy w Polsce, w skali niektrych spoecznoci lokalnych, imigracja jest nie tylko zjawiskiem zauwaalnym, ale take niesie ze sob dodatkowe czynniki rozwoju i dodatkowe obcienia. Tym bardziej warto z perspektywy poszczeglnych spoecznoci spojrze na kwesti obecnoci obcokrajowcw w Polsce ju teraz.

Poniszy rysunek pokazuje, jak niewielki jest w Polsce udzia imigrantw wrd ludnoci w porwnaniu do innych krajw Europy, przy czym sytuacja nie ulega zmianie po wejciu Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r.