17th INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND TECHNICAL CONFERENCE DESIGN AND TECHNOLOGY OF DRAWPIECES AND DIE STAMPINGS Pozna-Wsowo, 22-24

September 2008

Prof. dr in. Tadeusz Rut, dr in. Wojciech Walczyk

Instytut Obrbki Plastycznej, Pozna

KUCIE METOD TR WAW KORBOWYCH WYSOKOPRNYCH SILNIKW REDNIOI WOLNOOBROTOWYCH * TR-method of forging crankshafts for mediumand slow-speed marine Diesel engines
Streszczenie
Na tle znanych metod kucia waw korbowych pokazano zalety metody TR. Zaprezentowano ulepszony sposb kucia waw jednolitych o wykorbieniach z wysokimi wystpami ramion od strony czopa gwnego. Przedstawiono nowy sposb kucia wykorbie pojedynczych. Umoliwia on ksztatowanie wykorbie nowej konstrukcji na prasach kuniczych o mniejszym nacisku. Nowy sposb kucia zapewnia prawidowy przebieg wkien oraz du dokadno odkuwek przy rwnoczesnym uniezalenieniu si od czynnika ludzkiego. Dziki minimalnym wypywkom uzyskuje si znaczne oszczdnoci stali oraz znacznie zmniejsza si koszt obrbki skrawaniem. Zarwno sposb jak i urzdzenie do kucia pojedynczych wykorbie waw pskadanych jest przedmiotem patentu (PL 171075).

Abstract
The advantages of the TR-method as compared to the known methods have been shown. The improved TR-method applied to forging crankshafts with high protrusions on crank arms adjacent to main bearing journal was presented. The paper presents an improved way of forging single crank throws. It enables forming new design crank throws to be effected on forging presses with smaller capacity. The new way ensures correct grain flow and high accuracy of forgings with less influence of the human factor. Due to minimum flashes, significant amounts of steel can be saved (possibility to use smaller ingots) and the machining cost can be reduced. Both the method and the device for forging single crank throws are the subject of patent PL 171075.

Sowa kluczowe: kucie, metoda TR, way korbowe, wykorbienia pojedyncze, urzdzenia kunicze Key words: forging, TR method, crankshafts, single crank throw, forging devices
*

Zarwno konstrukcje przyrzdw i urzdze jak i nowe sposoby kucia s przedmiotem ochrony patentowej w kraju i za granic. Autorem wynalazku jest Tadeusz Rut.

134

T. Rut, W. Walczyk

WSTP Dawno znany proces spczania z rwnoczesnym wyginaniem dopiero w latach powojennych znalaz szersze zastosowanie w produkcji waw korbowych. Francuz R.M. Roederer pierwszy wykorzysta spczanie z rwnoczesnym wyginaniem do kucia cikich waw korbowych (rys. 1 i 2). Opracowana przez niego metoda kucia zostaa nazwana Metod RR. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej w zakadach National Forge Co., Irvine w Pensylwanii, przyjmujc schemat spczania z rwnoczesnym wyginaniem, opracowano i wykonano pras poziom o podwjnym dziaaniu do kucia waw korbowych (rys. 3). Zachodnioniemiecka firma Schloemann opracowaa urzdzenia do kucia waw korbowych rnice si od uprzednio wymienianych tym, e nie wykorzystano w nich procesu spczania z rwnoczesnym wyginaniem. Wykorbienie ksztatowao si przez prasowanie w trzech kolejnych operacjach. Metoda ta nie jest obecnie stosowana. W Instytucie Obrbki Plastycznej w Poznaniu opracowano now oryginaln metod kucia waw korbowych, opart na procesie spczania z rwnoczesnym wyginaniem (rys. 4). 1. KUCIE WAW KORBOWYCH METOD RR Proces kucia waw korbowych metod RR opracowany zosta przez M. Roederera i stosowany przez wiele lat w zakadzie de SaintChamond (Loire). W tej metodzie materiaem wyjciowym do kucia wau korbowego jest prt kuty i toczony. Wykorbienia ksztatowane s przy zachowaniu dokadnego kta ich rozstawienia. Metoda moe by stosowana do dowolnych rodzajw waw korbowych o dowolnej liczbie wykorbie, przy zachowaniu warunku, e za kadym wykorbieniem znajduje si czop oyskowy. Wykorbienie wykonuje si w jednym ruchu suwaka prasy. Rys. 1 przedstawia zasad ksztatowania jednego wykorbienia. Odcinek prta zamocowany jest w trzech miejscach (rys. 1a). W czasie spczania wstpnego (rys. 1b) na dwu swobodnych odcinkach prta powstaj zgrubienia. Nastpnie, przez wykonanie zoonego ruchu narzdzi, dajcego w efekcie spczanie z jednoczesnym wyginaniem (rys. 1c), czop korbowy zostaje przesunity o promie wykorbienia. W wyniku uoenia si czci osiowej prta, w ktrej wystpuje skupienie zanieczyszcze, w rodkach przekrojw czopw

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ...

135

i ramion wykorbienia, uzyskuje si zwikszenie wytrzymaoci wau korbowego. Poza tym, zachowana jest cigo wkien na caej dugoci wau.
a/

b/

c/

Rys. 1. Schemat przebiegu ksztatowania wykorbienia metod RR Fig. 1. Pattern of a crankshaft forming by RR- method

Urzdzenie do kucia waw napdzane jest przez kunicz pras hydrauliczn. Na stole prasy (rys. 2) ustawiona jest dolna pyta, stanowica podstaw urzdzenia. Gowica 2 suy jako prowadnica dla dwch korpusw matrycowych 1. W korpusach tych zamocowane s dolne powki matryc 3, suce do zacinicia czopw oyskowych kutego wau korbowego. W jednej z nich znajduje si rwnie wkadka ustalajca, w ktrej mocuje si odkute wykorbienie i ustawia kt skrcenia kolejnego wykorbienia. Ukone prowadnice korpusw matrycowych wsppracuj z odpowiednimi prowadnicami gowicy zamocowanej do ruchomej poprzeczki prasy. Nacisk prowadnic gowicy

Rys. 2. Schemat urzdzenia do kucia waw metod RR Fig. 2. Pattern of a forging device for RR-method

136

T. Rut, W. Walczyk

na odpowiednie prowadnice korpusw matrycowych powoduje przesuw tych korpusw w kierunku dorodkowym. Do gowicy podwieszone s grne powki matryc, przy czym zaciskanie tych matryc odbywa si za pomoc dodatkowych siownikw hydraulicznych 5. W rodku pyty dolnej wbudowany jest hydrauliczny siownik 8 stanowicy cao z kowadem 7. Wykrj w kowadle obejmuje doln poow czopa korbowego. Skok siownika 8 moe by kadorazowo regulowany na odpowiedni promie wykorbienia. Grna poowa czopa korbowego ksztatowana jest przez wyginak 6 umocowany poprzez siownik hydraulicznego 11 w gowicy 2. Skok siownika 11 moe by regulowany w zalenoci od wielkoci wymaganego spcznia wstpnego. Wwczas, gdy suwak prasy schodzi do stou i rozpoczyna spczanie wstpne (rys. 1b), tok z wyginakiem 6 cofa si w gb siownika 11. Operacja spczania wstpnego koczy si z chwil gdy wyginak oprze si o zderzaki. Od tej chwili nastpuje proces kucia wykorbienia (rys. 1c). Demontujc z urzdzenia wyginak i kowado oraz zakadajc odpowiednie wkadki matrycowe mona ku na waach konierze i inne odsadzenia. W urzdzeniu (rys. 2) stosowanym w Saint-Chamond mona byo ku way korbowe do wielkoci promienia wykorbienia okoo 300 mm i ciarze do 10 T. Natomiast samo urzdzenie wayo 130 T. Miao 11 cylindrw hydraulicznych. Opisane urzdzenie do kucia przypomina skomplikowan wielocylindrow pras hydrauliczn, ktr montuje si w inn pras hydrauliczn. Ze wzgldu na to, e przy Metodzie RR ramiona wykorbie otrzymuj przekrj eliptyczny, najbardziej ekonomicznie wykonuje si t metod way korbowe z ramionami korb o tym wanie ksztacie. Metoda RR stosowana jest obecnie jedynie w Zakadach Kobe Steel w Japopnii. 2. KUCIE
WAW KORBOWYCH METOD SPCZANIA Z RWNOCZESNYM WYGINANIEM NA PRASIE SPECJALNEJ W ZAKADACH ELLWOOD NATIONAL FORGE COMPANY

W USA, w Ellwood National Forge Co., Irvine, stosuje si odmienny sposb kucia waw korbowych. Kucie odbywa si w urzdzeniu hydraulicznym (rys. 3), skadajcym si z dwch pras podwjnego dziaania, ustawionych pod ktem prostym wzgldem siebie, zsynchronizowanych w dziaaniu. Wiksza z nich jest pras czterokolumnow o nacisku 4000 T, mniejsza natomiast jest konstrukcji

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ...

137

ramowej o ceowym ksztacie kaduba i nacisku do 2200 T. Prasa czterokolumnowa ma cylindry umieszczone naprzeciw siebie. Z jednej strony znajduje si jeden cylinder wikszy 1, z drugiej natomiast dwa mniejsze bliniacze 2. Nastawialny zderzak 3 o skoku 6,7 m jest umieszczony midzy cylindrami bliniaczymi. Urzdzenie 4 suce do ustalenia pooenia obrabianego prta znajduje si w kadubie cylindra gwnego. Mniejsza prasa ma dwa cylindry 5 z uchwytami zaciskajcymi o sile 1000 T kady, sucymi do odsadzania (wyginania) wykorbienia oraz cylinder o sile 400 T do podpierania wau podczas ksztatowania wykorbienia. Gwnym zadaniem prasy czterokolumnowej jest spczanie materiau. Mniejsza prasa suy do ksztatowania wykorbienia. rednic materiau dobiera si w zalenoci od czopa korbowego przyjmujc, e rednice czopw gwnych na skutek spczania wzrosn o 15%. Naddatek na obrbk wynosi okoo 10 mm na czopach oraz 7 mm na ramionach wykorbie. Dla waw wykonanych t metod ciar materiau wyjciowego jest tylko o 20% wikszy od ciaru gotowego wau. Obwd wykorbienia ksztatowany jest na tyle dokadnie, e moe pozosta nieobrobiony. Normalna kolejno operacji jest nastpujca: spczanie konierza, kolejne ksztatowanie wykorbie i wykonanie odsadzenia. Dziki moliwoci pynnej regulacji stosunku drogi spczania

Rys. 3. Schemat urzdzenia do kucia waw korbowych w Ellwood National Forge Fig. 3. Diagram of forging crankshaft device in Ellwood National Forge

do drogi wyginania moliwe jest dowolne ustawienie procesu kucia wykorbienia: spczanie i wyginanie moe odbywa si rwnoczenie lub w dowolnej kolejnoci. Operacja ksztatowania jednego wykorbienia

138

T. Rut, W. Walczyk

wau szeciokorbowego wraz z przeniesieniem materiau z pieca i wyjciem gotowej odkuwki z prasy trwa okoo 4 minuty. Warto wspomnie, e w firmie stosujcej opisany proces kucia, materia wyjciowy nagrzewa si indukcyjnie normaln czstotliwoci prdu 60 Hz. Czas grzania prtw o rednicy 330 wynosi do 45 minut. 3. KUCIE WAW KORBOWYCH METOD TR Wobec wad tradycyjnych metod kucia swobodnego waw korbowych take w Polsce zasza potrzeba wprowadzenia nowej, bardziej postpowej technologii kucia tych waw. W roku 1961 podjto rozmowy handlowe z francusk firm Compagnie des Ateliers et Forges de la Loire, celem zakupu licencji oraz urzdzenia do kucia waw korbowych metod RR. Po uzyskaniu oferty okazao si, e przeznaczona do tego celu hydrauliczna prasa kunicza o nacisku 20 MN ma zbyt ma przestrze zabudowy. W tej sytuacji podjto opracowanie innej metody kucia i konstrukcji odpowiedniego urzdzenia. Tak now metod kucia, nazwan metod TR, opracowano w Instytucie Obrbki Plastycznej w Poznaniu. Postanowiono przy tym unikn gwnych wad Metody RR, a mianowicie: skomplikowanego urzdzenia do spczania, wyposaonego dodatkowo w ukad hydrauliczny wysokiego cinienia, koniecznoci stosowania dociskaczy hydraulicznych, dodatkowego pokonywania przez pras oporw zaciskania wkadek matrycowych na prcie i oporw mocowania czopa korbowego w wyginaku zamknitym, a take znacznych oporw tarcia na ukonych prowadnicach. Urzdzenie RR cechuje stosunkowo may wspczynnik wykorzystania nacisku prasy; przy znacznym zapotrzebowaniu jej przestrzeni roboczej. W metodzie TR istotnie uniknito komplikacji Metody RR, gdy przyjto zupenie odmienny ukad kinematyczny urzdzenia do spczania i zastosowano wyginak o ksztacie widekowym. Cech charakterystyczn procesw kucia metod TR jest to, e pionowy skok roboczy prasy generuje zarwno poziom jak i pionow si dziki czemu uzyskujemy rwnoczesne zaciskanie materiau wyjciowego, a nastpnie jego gicie i spczanie. Poszczeglne fazy kucia waw metod TR przedstawiono w sposb uproszczony na trzech diagramach (rys. 4.):

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ...

139

diagram a przedstawia stan pocztkowy, w ktrym materia wyjciowy w postaci podgrzanego do temperatury kucia prta umieszczono w narzdziach, diagram b przedstawia faz poredni kucia, w ktrej ruch pionowy suwaka prasy spowodowa rwnoczenie taki sam ruch wyginaka wyginajcego materia wyjciowy oraz ruch poziomy obudw bocznych narzdzi ksztatujcych spczaniem rami wykorbienia, diagram c przedstawia kocowe stadium formowania. Poprzeczka prasy znajduje si w dolnym pooeniu, a boczne narzdzia ksztatujce maksymalnie blisko siebie. Wykorbienie ksztatuje si wskutek spczania dwustronnego z rwnoczesnym wyginaniem rodkowej czci spczanego odcinka prta. Strzaka ugicia w kocowej fazie ksztatowania jest rwna promieniowi wykorbienia. Wygicie wywoane jest ruchem, sztywno zamocowanego do grnej poprzeczki urzdzenia, wyginaka widekowego w kierunku prostopadym do osi prta. Wykorbienie wau korbowego jest w peni uformowane; wyginak z kowadem uksztatoway czop, a boczne narzdzia ramiona wykorbienia.
a/

b/

c/

Rys. 4. Fazy kucia waw Metod TR Fig. 4. Pattern of a crankshaft forming

Na rys. 5. przedstawiono schemat podstawowego urzdzenia do realizacji powyszego procesu kucia. Schemat pokazuje jak pionowy ruch poprzeczki prasy jest wykorzystany do ksztatowania wykorbienia wau korbowego z pomoc wyginaka, kowada i zbliajcych si do siebie

140

T. Rut, W. Walczyk

(zamykajcych si) bocznych narzdzi ksztatujcych. Powyej szkicu urzdzenia, po lewej i prawej stronie, znajduj si wykresy rozkadu si obrazujce stosunek poziomej siy spczajcej do pionowego nacisku prasy odpowiednio na pocztku i na kocu procesu kucia. Urzdzenie zostao przedstawiono w dwch pozycjach: w pozycji pocztkowej (w peni otwarte po lewej stronie osi) oraz w pozycji kocowej (w peni zamknite po prawej stronie osi). Dziki zastosowaniu ukadu dwigni kolanowych (1) stao si moliwym uzyskanie tak podanego rozkadu nacisku prasy w urzdzeniu na dwie skadowe. Si pionow Pv wykorzystuje si do zacinicia prta wyjciowego 5 o przekroju koowym midzy grn (3) i doln (6) obudow narzdzi. Skadowa pozioma Ph pokonuje opr spczania prta. Poczenie wpustowe grnej z doln obudow narzdzi zapewnia ich rwnoczesny przesuw poziomy w czasie ruchu roboczego.

Rys. 5. Schemat urzdzenia do kucia waw metod TR Fig. 5. Pattern of a forging device for TR-method

Konstrukcja zapewnia wzrost siy Ph w miar zmniejszania si kta pochylenia dwigni kolanowej. Taki rozkad si jest korzystny ze wzgldu na wzrost oporu spczania w miar zwikszania si powierzchni przekroju poprzecznego spczanego prta. W pocztkowej fazie kucia sia wywierana przez dwignie kolanowe jest gwnie pionowa z ma skadow poziom. Powoduje ona gwnie wyginanie ksztatowanego prta (diagram b) z rwnoczesnym podawaniem materiau zacinitego we wkadkach narzdziowych zamocowanych w obudowach narzdzi. Ksztatowanie wykorbienia odbywa si przez dwustronne spczanie z rwnoczesnym wyginaniem rodkowej czci spczanego odcinka

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ...

141

prta. Przy dalszym ruchu suwaka prasy w d kt pochylenia dwigni kolanowych maleje, co powoduje wzrost skadowej poziomej jak pokazano na grnym prawym wykresie rozkadu si. Ramiona wykorbienia s teraz intensywnie ksztatowane skadow poziom Ph rosnc, w miar zmniejszania si kta , szybciej ni opr plastyczny ksztatowania, a do ostatecznego uksztatowania wykorbienia (diagram c). Po uksztatowaniu wykorbienia poprzeczka prasy podnosi si otwierajc narzdzia, a nastpnie po wymianie wkadek kierunkowych i przesuniciu materiau wyjciowego kute jest nastpne wykorbienie. Urzdzenie moe by wyposaone w mechanizmy pomocnicze np. do podawania podkadek dystansowych. Wymiana narzdzi w urzdzeniu TR jest atwa i szybka. Charakterystyczn cech metody TR jest to, e moe by stosowana przy wsppracy z praktycznie kadym typem istniejcych pras. Dotychczas wykonano urzdzenia wraz z oprzyrzdowaniem na prasy o nacisku od 15 do 80 MN. 6. ULEPSZONA METODA TR KUCIA WAW KORBOWYCH Poszukiwanie nowych rozwiza ulepszajcych sposb kucia tak duych i cikich elementw jak way korbowe dla silnikw wysokoprnych i kompresorw jest w Instytucie Obrbki Plastycznej nadal kontynuowane. Szczeglny nacisk pooono na ulepszanie Metody TR pod ktem stosowania jej na duych standardowych prasach kuniczych zarwno mechanicznych jak i hydraulicznych. Wyej opisana stara technologia TR wykazuje pewne niedogodnoci w przypadku kucia waw z wysokimi wystpami na ramionach wykorbie od strony czopw oysk gwnych. Odkucie ramion tego typu wymaga specjalnie przygotowanego materiau wyjciowego z podtoczeniami w miejscu czopw gwnych o stosownej do wielkoci wystpw gbokoci. Obrbka mechaniczna tego typu materiau wyjciowego jest czasochonna i kosztowna. Poza tym wytrzymao zmczeniowa wau odkutego z tak przygotowanego materiau wyjciowego jest mniejsza z powodu przecicia wkien podczas obrbki mechanicznej. Celem nowej modyfikacji metody jest umoliwienie ksztatowania ramion wykorbie o dowolnym ksztacie bez koniecznoci przygotowywania specjalnie obrabianego materiau wyjciowego. Potrzebna objto materiau dla kadego ramienia wykorbienia jest zapewniona dziki zastosowaniu niesymetrycznego spczania wstpnego

142

T. Rut, W. Walczyk

(wstpne gromadzenie materiau) materiau wyjciowego podczas pierwszej fazy kucia wykorbienia jak to pokazano na rys. 6b. Nagromadzenie materiau we waciwej strefie (rys. 6b.) uzyskuje si z pomoc przedkowada mocowanego na kowadle oraz wystpw na wyginaku. W nastpnej fazie kucia wykorbienia, po usuniciu przedkowada, nastpuje ksztatowanie wykorbienia spczaniem z rwnoczesnym wyginaniem. Prawidowe nagromadzenie materiau z pomoc przedkowada umoliwia uniknicie wypywki (jako nadmiaru materiau) w dolnej czci ramienia wykorbienia. Oszczdno materiau zwizana z zastosowaniem nowej technologii kucia zaley od ksztatu ramienia wykorbienia. W przypadku wau korbowego typu Wartsila R20 siga ona 30% (wzito pod uwag tylko objto wykorbie). W przypadku wau typu V32 oszczdno wyniosa okoo 20%. rednio oszczdno materiau zwizana z zastosowaniem nowej technologii wynosi minimum 10%, co znacznie obnia koszt przygotowania materiau wyjciowego.
a/ b/

c/

Rys. 6. Odkuwka modelowa wau z wysokimi wystpami ramion Fig. 6. Model forging of steel crankshaft with high protrusions

Na rys. 6 i 7 zamieszczono przykady modelowych, stalowych odkuwek waw korbowych. Rys. 6 pokazuje przykad wau z bardzo wysokimi wystpami ramion. Na rys. 7b pokazano przebieg wkien wykorbienia z rys. 7a.

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ... a/ b/

143

Rys. 7. Odkuwka modelowa wykorbienia wau z wysokimi wystpami ramion Fig. 7. Model forging of steel crank with high protrusions

Istniejce urzdzenia TR do kucia waw korbowych metod TR s modernizowane i wyposaone w przedkowada.

Rys. 8. Kucie wau korbowego metod TR w zakadach Alfing Kessler (Niemcy) Fig. 8. Crankshaft forging by the TR-method in Alfing Kessler Plant

Najnowsz technologi zakupia firma Alfing Kessler. Na rys. 8. pokazano kucie wau wykorbionego z uyciem tej technologii w urzdzeniu typu TR35 zamocowanym na prasie hydraulicznej o nacisku 35 MN. Natomiast rys. 9 przedstawia kucie wau korbowego na prasie o nacisku 45 MN (Niemcy).

144

T. Rut, W. Walczyk

Rys. 9. Kucie wau korbowego metod TR na prasie 45MN (Niemcy) Fig. 9. Crankshaft forging by the TR-method on the 45 MN press

Warto zauway, e stosunek maksymalnej poziomej siy spczajcej Ph do nominalnego nacisku prasy Np wynosi okoo Ph/Np 1.2. Tak dua warto tego stosunku oznacza, e odpowiednio due way korbowe mog by kute na tej samej prasie. Projektowanie urzdze kuniczych o tych parametrach zakoczyo si penym sukcesem. Porwnujc metod TR z metod RR i Ellwood National Forge mona podkreli nastpujce rnice: w urzdzeniu RR stosunek siy spczajcej Ph do nominalnego nacisku prasy Np wynosi okoo Ph/Np 0,33. Dlatego te w przypadku metody RR naley stosowa prasy o odpowiednio wikszym nacisku; metoda Ellwood National Forge wymaga duych nakadw inwestycyjnych. Dodatkow wad obu metod jest to, e zastosowano symetryczne spczanie wstpne (rys. 10a) co powoduje, e w trakcie procesu spczania wstpnego materia jest gromadzony symetrycznie, podczas gdy dodatkowy materia jest potrzebny tylko w grnej czci ramienia, gdzie mocowana jest przeciwwaga. Natomiast rwnoczesne gromadzenie si tego materiau w dolnej czci ramienia, szczeglnie wtedy gdy wystpuje tam ukos, jest niekorzystne. Mianowicie, w czasie kocowej fazy ksztatowania wykorbienia w tym obrbie powstaje wypywka, wynikajca z nadmiaru materiau. Wypywka ta jest usuwana poprzez obcinanie palnikiem bezporednio po odkuciu wykorbienia. Przedstawiony na rys. 10b proces niesymetrycznego spczania wstpnego wad t usuwa.

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ... a/ b/

145

Rys. 10. Porwnanie ksztatowania wykorbie metod RR i ulepszon metod TR Fig. 10. Comparison of a crank throw forming by RR-Method and improved TR-Method

Warto zauway, e najwiksze na wiecie urzdzenie typu TR wsppracujce z pras o 80MN stosowane jest w Celsa Huta Ostrowiec. Masa urzdzenia wynosi okoo 350 t, a maksymalne koo opisane na obrysie jednolitego wau korbowego wynosi okoo 1700 mm. Pozwolio to na pokonanie bariery technologicznej w kunictwie i umoliwio kucie waw korbowych o duych gabarytach systemem wykorbienie po wykorbieniu z cigym przebiegiem wkien. Nowa metoda kucia waw korbowych zostaa dotd sprzedana i wdroona w kilkunastu zakadach, m. in. w : Japonii, Chinach, Korei Poudniowej, Niemczech, Hiszpanii, Czechach i Polsce. Najwikszym producentem odkuwek waw korbowych metod TR w Europie jest Celsa Huta Ostrowiec. Warto zauway, e jest to najwikszy w Polsce producent odkuwek swobodnie kutych. Rwnie HSW - Kunia Stalowa Wola jest dostawc odkuwek waw korbowych kutych metod TR dla Zakadw H. Cegielski Pozna 7. KUCIE METOD TR WYKORBIE WAW PSKADANYCH SILNIKW WOLNOOBROTOWYCH W Instytucie opracowano rwnie metod kucia w matrycach wielodzielonych pojedynczych wykorbie waw pskadanych do silnikw okrtowych duej mocy. Rys. 11a przedstawia przebieg kucia wykorbienia. Na rys. 11b i c pokazano odpowiednio schemat urzdzenia klinowo-dwigniowego do ksztatowania kocowego wykorbienia oraz przebieg siy ksztatujcej Ph na czoach matryc w zalenoci od kta pochylenia dwigni. Na uwag zasuguje, e stosunek siy poziomej Ph do

146

T. Rut, W. Walczyk a/ b/

c/

Rys. 11. Przebieg kucia wykorbienia pojedynczego wedug pat. PL102814 Fig. 11. Single crank throw forging process according to patent PL102814

nacisku prasy Np pod koniec operacji kucia wynosi 2,0. Znaczy to, e opr kucia moe by 2,0 razy wikszy ni nominalny nacisk prasy. Ta wysoka efektywno urzdzenia pozwala na kucie duych odkuwek w matrycach wielodzielonych na kuniczych prasach hydraulicznych. Na rys. 12 pokazano odkuwk wykorbienia pojedynczego wykonan w Zakadach Kobe w Japonii w urzdzeniu przedstawionym schematycznie na rys. 13. Firma ta zakupia licencj na stosowanie tej metody kucia na prasie o nacisku 80 MN. Metod t mona uzna za kolejne przeamanie bariery technologicznej w kunictwie. Mianowicie, nie byo dotd moliwoci technicznych ksztatowania w matrycach tak duych odkuwek. a/ b/

Rys. 12. Odkuwka wykorbienia wau pskadanego do silnika okrtowego Sulzer RT58 Fig. 12. A crank throw forging of semi-built crankshaft of a marine Diesel engine type Sulzer RT58

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ...

147

Rys. 13. Kucie wykorbienia w urzdzeniu modelowym Fig. 13. Crank throw forging in a model device

8. NOWY PROCES KUCIA WYKORBIE POJEDYNCZYCH W latach 90-tych konstruktorzy silnikw okrtowych dyli do zmniejszenia ich gabarytw. Wykorbienia zostay wyszczuplone. Uzyskano to przez zmniejszenie gruboci ramion oraz skrcenie dugoci czopw korbowych. Zwikszono natomiast promie wykorbienia. Sposb kucia wykorbie o nowych ksztatach musia nada za trendem konstrukcyjnym silnikw okrtowych. W Instytucie podjto badania nad przystosowaniem opisanej metody kucia wykorbie pojedynczych nowej konstrukcji. Wykorzystujc dowiadczenia z wdroenia urzdzenia TR13K w Kobe Steel uproszczono zarwno konstrukcj urzdzenia jak i proces ksztatowania wykorbie. Ponadto zmniejszono liczb narzdzi.

148

T. Rut, W. Walczyk

a/

d/

e/ b/

c/

f/

Rys. 14. Schemat kucia wykorbienia ze spaszczonej przedkuwki wstpnej Fig. 14. Diagram of forging a crank throw from a flattened blank

Konstruktorzy silnikw okrtowych zmienili w ostatnich latach ksztat ramion wykorbie w ten sposb, e przyjli mae zukosowanie powierzchni bocznych ramion. Niektre typy wykorbie maj boczne powierzchnie ramion rwnolege. W przypadku ksztatowania bocznych powierzchni ramion w wykrojach matrycowych wystarczy przedkuwk wstpn odpowiednio spaszczy (rys 14a). Na rys. 14 przedstawiono przebieg kucia wykorbienia: rys. 14a przedkuwka wstpna wykonana na mniejszej prasie; rys. 14b przedkuwka wykonana w urzdzeniu do kucia wykorbie. Na zewntrznej stronie przedkuwki widoczny jest wystp technologiczny wycinity podczas ksztatowania przedkuwki wykorbienia. Wystp ten potrzebny jest do ustawienia przedkuwki w narzdziach w urzdzeniu przed operacj ksztatowania wykorbienia. Suy rwnie do mocowania przedkuwki w danym miejscu w narzdziach ksztatujcych wykorbienie. rys. 14c gotowa odkuwka.

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ...

149

Sposb i urzdzenie do kucia nowym sposobem pojedynczych wykorbie waw pskadanych jest przedmiotem patentu PL171075. 9. WPYW TECHNOLOGII KUCIA NA ZGRZEWANIE WAD WEWNTRZNYCH STALI W Instytucie przeprowadzono w latach poprzednich badania dotyczce wpywu technologii kucia na zgrzewanie si wad wewntrznych. Wykonano prbki stalowe zoone z gwintowanych tulei (rys. 15).

Rys. 15. Prbka stalowa zoona z gwintowanych tulei Fig. 15. A steel sample consisting of threaded sleeves

Zaoono przy tym, e szczeliny midzy poczeniami gwintowanymi odpowiadaj wadom wewntrznym w materiale wsadowym. Wszystkie prby kucia modelowego przeprowadzono w zakresie temperatur 1200C do 900C na prasie hydraulicznej o nacisku 250 ton. Kada operacja kucia przebiegaa za jednym suwem roboczym suwaka prasy z szybkoci odksztacenia okoo 12 mm/s. Na rys. 16 a; b i c pokazano prbki wycite z odkuwki modelowej wykorbienia. Ju na podstawie ogldzin tych prbek mona wnioskowa o cakowitym zgrzaniu si szczelin midzy zwojami gwintw.

150
a/

T. Rut, W. Walczyk b/ c/

1 2 3 4 5

Rys. 16. Prbki wycite z odkuwki modelowej wykorbienia Fig. 16. Samples cut out of the model crank throw forging
a/ b/

c/

d/

e/

Rys. 17. Mikrostruktura miejsc zaznaczonych na rys. 16a Fig. 17. Microstructures of the point indicated in fig. 16a

W celu upewnienia si co do prawidowoci tego wnioskowania przeprowadzono badania mikrostruktury. Badania w peni potwierdziy

Kucie metod TR waw korbowych wysokoprnych ...

151

zgrzanie si szczelin, ktre pokazano na rys. 17a/ do 17e/, gdzie mona zobaczy mikrostruktur miejsc zaznaczonych na prbce z rys. 16a/. Wyniki bada potwierdzaj, e w czasie kucia wykorbie zachodzi bdzie zgrzewanie wad wewntrznych, a miejsca zgrzane bd si charakteryzowa dobrymi wasnociami mechanicznymi. 10. ZALETY NOWEJ METODY KUCIA Jak wiadomo sia spczajca osiga maksymaln warto przy kocu suwu roboczego urzdzenia kuniczego. Jest to bardzo wane, poniewa i opr kucia jest w tym momencie najwikszy. Wspczynnik wykorzystania nacisku prasy, wyraony stosunkiem najwikszej (moliwej do osignicia) poziomej siy spczajcej do nominalnego nacisku prasy, wynosi 2. Innymi sowy nacisk midzy matrycami ksztatujcymi, pod koniec procesu kucia, jest dwukrotnie wikszy od nominalnego nacisku prasy. Pozwala to na kucie pojedynczych wykorbie wau korbowego typu S60MC na prasie o nacisku 80MN. Ponadto grna cz wykorbienia moe by dotaczana przy powtrnym roboczym suwie suwaka prasy. Wykorzystuje si wwczas do tego peny nacisk prasy. Nowa metoda kucia zapewnia du dokadno odkuwek, wysok powtarzalno wykonania tych odkuwek, przy rwnoczesnym uniezalenieniu si od czynnika ludzkiego. Dua dokadno ksztatu kutych wykorbie zapewnia zarwno znaczne oszczdnoci stali jak i kosztw obrbki skrawaniem. Dlatego nowa metoda pozwala na zastosowanie mniejszych wlewkw ni np. metoda gicia. Nowa metoda zapewnia prawidowy przebieg wkien w stali. W miejscach przejcia czopa korbowego w ramiona wykorbie, gdzie zachodz najwiksze obcienia podczas pracy silnika, obserwuje si najwiksze zagszczenie wkien, przy czym kierunek tych wkien zgodny jest z kierunkiem dziaania si. Mona oczekiwa, e stosujc zalecane parametry ksztatowania przedkuwki i nastpnie wskutek duych naciskw przy ksztatowaniu wykorbienia, uzyska si cakowite zgrzanie wad wewntrznych. Ponadto, nowa metoda kucia zapewnia popraw mechanicznych wasnoci kutych wyrobw, w tym rwnie wytrzymaoci zmczeniowej. Opisany proces kucia ma znaczne szanse dalszego rozwoju. Wydajno kucia znacznie przewyszy dotychczasowe efekty uzyskiwane

152

T. Rut, W. Walczyk

przy tradycyjnych metodach kucia wykorbie. Istnieje moliwo dokadnego kucia wykorbie. W zwizku z tym przewiduje si, e wykorbienia kute now metod bd wyszej jakoci i tasze w produkcji. LITERATURA [1] Rut T., Haliasz J.: Przegld i ocena nowoczesnych metod kucia cikich waw korbowych, Obrbka Plastyczna, 1968, t.VII, z. 4, s. 301-327. [2] Rut T.: New Forging Method of Semi-Built-up Crankshafts. Proceedings The 8th International Forgemasters Meeting Japan, Kyoto October 23 28, 1977 s. 129, 53 rys. bibliogr. 5 poz. [3] Rut T.: Nowa metoda kucia wykorbie waw pskadanych. Sposb kucia i urzdzenia. Obrbka Plastyczna, Tom XVII, zeszyt 3/4 (1978), s. 132144. [4] Rut T.: Neues Verfahren fr das Schmieden von Kurbelkrpfungen halbgebauter Kurbelwellen. Heft 7/1980, s. 2529. [5] Rut T., Walczyk W.: Ulepszona metoda TR kucia waw korbowych dla rednioobrotowych silnikw wysokoprnych. Obrbka Plastyczna Metali, 1998, t. 9, nr 3, s. 1320. [6] Rut T., Walczyk W.: Rozwj kucia w przyrzdach i urzdzeniach na prasach metoda TR. Mat. Konf. MANUFACTURING01 Wspczesne problemy wytwarzania, Pozna, 89 listopada 2001 Tom1 s. 189223, 42 rys. [7] Rut T., Walczyk W., Harabasz W.: Implementation of the improved TR-method of forging crankshafts. Proceedings IFM 2003 Japan, Kobe City October 26 29, 2003 s. 416422, 13 rys. bibliogr. 6 poz.