Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor rehabilitacji geriatrycznej (Podlasie economy starters. Analysis of economic growth and innovation areas of Podlaskie: geriatric rehabilitation sector)

Wojewdzki Urz d Pracy w Biaymstoku Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI - SEKTOR REHABILITACJI
GERIATRYCZNEJ
Spis tre ci
I. Koncepcja badania 1.1 Uzasadnienie badania 1.2 Cele badania 1.3 Zakres przedmiotowy badania i jego uzasadnienie 1.4 Obszary badawcze II. Metodologia badania 2.1 Opis metodologii badania wst p 2.2 Techniki badawczo-analityczne oglna charakterystyka 2.2.1 Grupa Ekspertw (GE) 2.2.2 Desk Research (DR) 2.2.3 Indywidualne Wywiady Pog bione (IDI/ITI) 2.2.4 Zogniskowane Wywiady Grupowe (FGI) 2.3 Metody badawczo-analityczne dla poszczeglnych obszarw badawczych 2.3.1 Obszar analizy 1.: Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora 2.3.2 Obszar analizy 2.: Analiza si konkurencji w sektorze 2.3.3 Obszar analizy 3.: Analiza powi za sektora z rynkiem pracy III. Sektor rehabilitacji geriatrycznej 3.1 Poj cie rehabilitacji geriatrycznej 3.2 Sektor usug rehabilitacyjnych w Polsce i w wojewdztwie podlaskim IV. Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora 4.1 Analiza czynnikw popytowych 4.1.1 Czynniki ekonomiczne 4.1.1.1 Zamo no spoecze stwa 4.1.1.2 Poziom bezrobocia 4.1.1.3 Inflacja 4.1.2 Czynniki spoeczne 4.1.2.1 Trwanie ycia 4.1.2.2 Styl ycia i wzorce konsumpcji 4.1.2.3 Jako ycia 4.1.2.4 Wyksztacenie i postawy osb starszych 4.1.2.5 Emigracja ludno ci 4.1.2.6 Polityka spoeczna 4.2 Analiza czynnikw poda owych 4.2.1 Czynniki ekonomiczne 4.2.1.1 Zmiany PKB 4.2.1.2 Tempo wzrostu rynku 4.2.1.3 Finansowanie opieki zdrowotnej 4.2.1.4 Infrastruktura transportowa 4.2.2 Czynniki administracyjnoprawne 4.2.2.1 Regulacje dost pu do wiadcze zdrowotnych w Polsce 15 18 19 20 20 21 25 26 26 26 27 29 30 30 34 39 41 43 44 48 48 48 49 50 54 59 59
3
6 6 7 7 9 10 10 11 11 12 12 13 15
Wojewdzki Urz d Pracy w Biaymstoku Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI - SEKTOR REHABILITACJI GERIATRYCZNEJ
4.2.2.2 Prawodawstwo dotycz ce wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj 4.2.2.3 Prawodawstwo zwi zane z tworzeniem uzdrowisk 4.2.2.4 Prawodawstwo w zakresie turystyki aktywnej i rekreacji 4.2.3 Czynniki mi dzynarodowe 4.2.3.1 Podej cie Unii Europejskiej do dziaa na rzecz osb starszych 4.2.3.2 Kontraktowanie usug medycznych za granic 4.2.4 Czynniki spoeczne 4.2.4.1 Warto ci i postawy wobec ludzi starszych 4.2.4.2. Wyksztacenie kadry 4.2.4.3 Emigracja kadry 4.2.5 Czynniki rodowiskowe 4.2.5.1 Poo enie geograficzne wojewdztwa 4.2.5.2 Klimat i zmiany pogodowe 4.2.5.3 Wyst powanie okre lonych gatunkw ro lin i zwierz t 4.2.5.4 Stan rodowiska naturalnego 4.3 Szanse rozwoju sektora wyniki bada przedsi biorstw i instytucji 4.4 Zagro enia rozwoju sektora wyniki bada przedsi biorstw i instytucji 4.5 Scenariusze stanw otoczenia 4.6 Podsumowanie V. Analiza si konkurencji w sektorze 5.1 Sia dostawcw 5.1.1 Stopie koncentracji sektora dostawcy 5.1.2 Uzale nienie od jako ci dostaw 5.1.3 Udzia dostaw w kosztach 5.1.4 Koszt zmiany dostawcw 5.1.5 Gro ba integracji wprzd 5.2 Sia nabywcw 5.2.1 Stopie koncentracji sektora nabywcw 5.2.2 Uzale nienie nabywcw od jako ci 5.2.3 Udzia w kosztach 5.2.4 Koszty zmiany odbiorcy 5.2.5 Gro ba integracji wstecz 5.3 Sia konkurencji w sektorze 5.3.1 Liczba i sia konkurentw 5.3.2 Tempo wzrostu sektora 5.3.3 Zr nicowanie produktw i usug 5.3.4 Udzia kosztw staych 5.3.5 Bariery wyj cia 5.4 Sia nowych usugodawcw 5.4.1 Korzy ci skali dziaania 5.4.2 Wymagania kapitaowe 5.4.3 Sia marek i zr nicowanie produktw 66 70 72 72 74 79 80 80 81 84 85 91 93 94 102 104 104 104 105 105 105 106 106 106 107 107 108 108 108 109 109 109 109 110 110 110 111 111
4
61 64 65 66
5.4.4 Dost p do kanaw dystrybucji 5.4.5 Dost p do technologii 5.5 Sia substytutw 5.5.1 Dost pno substytutw 5.5.2 U yteczno substytutw 5.5.3 Konkurencyjno cenowa 5.5.4 Nasilenie dziaa marketingowych 5.6. Podsumowanie VI. Analiza powi za sektora z rynkiem pracy 6.1 Powi zania instytucji z sektorem rehabilitacji geriatrycznej 6.2 Mo liwo ci wsppracy w sektorze rehabilitacji geriatrycznej 6.3 Analiza dost pno ci i zapotrzebowania na kadry 6.4 Oczekiwania podmiotw sektora w zakresie: umiej tno ci, kwalifikacji, postaw pracowniczych 6.5 Analiza rozwoju kadr pracowniczych 6.6 Prognoza zmian w zatrudnieniu 6.7 Kierunki oddziaywania instytucji na sektor 6.8 Studium przypadku 1. ABM Rehabilitacja 6.8.1 Oglna charakterystyka podmiotu 6.8.2 Aktualne zatrudnienie i dost pno kadr 6.8.3 Do wiadczenia we wsppracy z instytucjami rynku pracy 6.8.4 Wnioski 6.9 Studium przypadku 2. Integracyjne Centrum Wypoczynku, Edukacji i Rehabilitacji WBN Maniwka 6.8.1 Oglna charakterystyka podmiotu 6.8.2 Aktualne zatrudnienie i dost pno kadr 6.8.3 Do wiadczenia we wsppracy z instytucjami rynku pracy 6.8.4 Wnioski 6.10 Podsumowanie VII. Analiza SWOT sektora rehabilitacji geriatrycznej VIII. Prognozy rozwoju sektor rehabilitacji geriatrycznej. Rekomendacje Bibliografia Spis rysunkw Spis tabel Spis wykresw Za cznik 1. Scenariusz indywidualnego wywiadu pog bionego IDI/ITI Za cznik 2. Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego FGI Za cznik 3. Lista podmiotw sektora rehabilitacji geriatrycznej
111 112 112 112 113 113 113 114 115 115 116 117 119 119 119 120 121 121 121 122 123 123 123 124 125 125 126 127 129 134 141 141 141 142 144 147
I. Koncepcja badania
1.1 Uzasadnienie badania
Badanie pn. STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego dotyczy przeprowadzenia bada sektorw w gospodarczych obszarach wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego i jest ci le powi zane z realizacj Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych. Projekt Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych jest finansowany w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki 2007-2013, Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Dziaania 8.1 Rozwj pracownikw i przedsi biorstw w regionie, Poddziaania 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej. Ide projektu jest zebranie w jednym miejscu szerokiego zestawu danych, analiz i prognoz odpowiadaj cych potrzebom informacyjnym podmiotw funkcjonuj cych w gospodarce wojewdztwa podlaskiego. Zapocz tkowanie takiego projektu spowodowane byo potrzeb zbudowania jednego spjnego systemu informacyjnego w wojewdztwie, ktry pozwoli na sta analiz aktualnych zjawisk gospodarczych, w tym zachodz cych na rynku pracy, i przewidywania zmiany gospodarczej. Prowadzone dotychczas badania, analizy i prognozy dotycz ce wojewdztwa charakteryzoway si brakiem ci go ci. Ponadto wykorzystanie wynikw prowadzonych bada i analiz ograniczao si gwnie do rodowiska akademickiego lub rodowisk wsppracuj cych z akademickim. Tymczasem informacja gospodarcza, w tym dotycz ca rynku pracy, zawarta w wynikach bada powinna wspiera podejmowanie decyzji w obszarze polityki spoecznogospodarczej oraz praktycznej dziaalno ci gospodarczej. Jej wymiana mo e prowadzi do zacie nienia wsppracy pomi dzy instytucjami kreuj cymi w regionie polityk spoecznogospodarcz . Brak cyklicznych dziaa o charakterze badawczoanalitycznym zrodzi piln potrzeb wypracowania systemu pozyskiwania okre lonych danych, ich analizowania, wyci gania wnioskw na przyszo i upowszechniania wynikw bada w rd decydentw prowadz cych polityk wojewdztwa oraz innych instytucji i organizacji sektora spoecznogospodarczego. Celem projektu Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych jest dostarczenie aktualnej i rzetelnej informacji dotycz cej uwarunkowa spoecznogospodarczych w regionie, aktualnych trendw rozwojowych i prognoz zmian zachodz cych w gospodarce regionu, w tym na rynku pracy, oraz w jej otoczeniu, uatwiaj cej podejmowanie decyzji w zakresie polityki spoecznogospodarczej. Projekt obejmuje opracowanie modelu prognozowania zmian gospodarczych w sensie regionalnego systemu pozyskiwania i analizowania danych niezb dnych dla przewidywania aktualnych trendw i prognozowania zmian gospodarczych. Na pierwszym etapie opracowania modelu przeprowadzone zostao badanie potrzeb podmiotw wyst puj cych w gospodarce wojewdztwa podlaskiego oraz ich relacji i powi za . Badanie tych podmiotw wyonio luki informacyjne, pozwalaj ce na okre lenie potrzeb podmiotw w ramach luk, na podstawie czego zostay sformuowane pierwsze priorytetowe obszary badawcze. Kolejny etap to opracowanie systemu okre laj cego rodzaje informacji i kanay dystrybucji do zainteresowanych podmiotw. Sformuowane zostay plany bie cego funkcjonowania Obserwatorium (cykliczno bada i ukazywania si informacji, rda i rodzaje pozyskiwania danych do baz danych). W ramach realizacji planw bie cego funkcjonowania Obserwatorium s dokonywane cykliczne analizy, badania i prognozy oraz systematyzowane dost pne dane statystyczne. Stworzono m.in. baz informacyjn w postaci mapy regionalnej i 14 map lokalnych dla ka dego z powiatw wojewdztwa podlaskiego. Zawiera ona zestawienia wska nikw charakteryzuj cych dany obszar. Zadaniem Obserwatorium
6
projektu Podlaskiego
jest rwnie pomi dzy
upowszechnianie i wymiana pozyskanych informacji zgodnie z opracowanymi kanaami organizacjami wspieraj cymi rozwj spoecznogospodarczy na szczeblu regionalnym
dystrybucji. Dziaanie to ma doprowadzi do usprawnienia i utrwalenia wsppracy oraz wymiany informacji i lokalnym, a w efekcie do zwi kszenia trafno ci decyzji w obszarze polityki spoecznogospodarczej. W ten sposb Wojewdzki Urz d Pracy w Biaymstoku kompleksowo buduje unikalny i praktyczny model pozyskiwania, analizowania oraz uaktualniania informacji gospodarczej. W te dziaania wpisuje si przeprowadzenie analizy sektora, ktry mo e potencjalnie sta si w wojewdztwie podlaskim. Proponuje si obszarem wzrostu innowacji przy tym przeprowadzenie analiz w obszarze wzrostu spoza
sektorw kluczowych wojewdztwa podlaskiego, jakim jest rehabilitacja geriatryczna.
1.2 Cele badania

Celem gwnym badania jest wskazanie i przeanalizowanie tych obszarw, ktre w gospodarce oglno wiatowej wykazuj du y potencja rozwojowy, a w wojewdztwie podlaskim nie wyst puj b d wyst puj w postaci zal kowej. Ponadto przeprowadzone analizy maj prowadzi do osi gni cia nast puj cych celw szczegowych: 1. Ustalenia gwnych determinant i barier rozwojowych wyst puj cych w przedmiotowych obszarach wzrostu. 2. Przedstawienia prognozy przyszo ci rozwoju danego obszaru w wojewdztwie podlaskim, z uwzgl dnieniem jego zagro e i szans rozwojowych. 3. Dostarczenia obiektywnych i wyczerpuj cych informacji, niezb dnych funkcjonuj cym, jak rwnie potencjalnym przedsi biorstwom w procesie planowania strategicznego i okre laniu ich pozycji konkurencyjnej. 4. Wskazania podmiotom sfery regulacji (w tym instytucjom rynku pracy, wadzom lokalnym i regionalnym), poprzez identyfikacj barier rozwojowych, kierunkw dziaa zmierzaj cych do ich ograniczenia. 5. Dostarczenia informacji w zakresie istniej cych form i mo liwo ci wsparcia obszaru ze rodkw krajowych i unijnych.
1.3 Zakres przedmiotowy badania i jego uzasadnienie

W ostatnich latach szybko nast puje proces starzenia si ludno ci kraju. O ile w 2000 r. liczba osb w wieku poprodukcyjnym wynosia 5 660,1 tys., co stanowio 14,8% ogu populacji, to w 2007 r. liczba osb z przedmiotowej grupy wiekowej wyniosa ju 6 082,5 tys., co dawao odsetek 16,0% w relacji do cznej liczby ludno ci Polski [84, s. 195]. Przewiduje si , e w perspektywie roku 2035 udzia osb w wieku poprodukcyjnym b dzie wynosi 26,7%, co oznacza jego wzrost o prawie 12,0% w porwnaniu do roku 2000. Proces starzenia demograficznego ludno ci dotyka wi kszo ci krajw rozwini tych. Poziom staro ci demograficznej mierzony odsetkiem ludzi starych jest bardziej zaawansowany w wielu krajach europejskich ni w Polsce. Jednak zjawisko to przybiera na sile rwnie w Polsce, w czaj c w to wojewdztwo podlaskie. W wojewdztwie podlaskim wedug danych Gwnego Urz du Statystycznego liczba osb w wieku poprodukcyjnym zgodnie ze stanem na dzie 31 XII 2007 r. wynosia 202,6 tys., co stanowio niemal 17,0% ogu ludno ci wojewdztwa [85, s. 372]. Dostrzegany problem starzej cego si spoecze stwa rodzi konieczno ustosunkowania si do niego i podj cia zakrojonych na szerok , wykraczaj c poza granice regionu, skal dziaa zmierzaj cych do
7
zniwelowania jego ujemnych skutkw, zarwno w sensie ekonomicznym, jak i spoecznym. Proponowany kierunek bada stwarza okazj do zaj cia si z pozoru mao atrakcyjn , z punktu widzenia prowadzonego w skali przedsi biorstwa rachunku ekonomicznego, dziedzin dziaalno ci, jak stanowi usugi rehabilitacji geriatrycznej. Zapisane powy ej uwagi stanowi gwne uzasadnienie determinuj ce konieczno zainteresowania si tym obszarem usug. Jak wynika z dugookresowych prognoz demograficznych, problem starzej cego si spoecze stwa nie wygasa, a przybiera na sile. Wydu aj ca si rednia dugo ycia powoduje, e nast puje wzrost zapotrzebowania na szereg usug charakterystycznych dla wieku podeszego, w tym usug rehabilitacyjnych. Zwi kszaj ca si skala emigracji zarobkowych, zanik tradycyjnej wielopokoleniowej rodziny wiejskiej to dodatkowe czynniki wymuszaj ce wzrost zainteresowania kwesti opieki nad przedstawicielami starszego pokolenia. Potrzeby na ten rodzaj usug w r ny sposb zaspokajane s w skali poszczeglnych krajw. R nice mi dzy modelami wiadczenia usug geriatrycznych dotycz samych rozwa a systemowych, sposobw finansowania, zakresu wiadczonych usug. Brak jest jednego optymalnego rozwi zania, ktre mogoby by traktowane jako uniwersalne w ka dych warunkach. W rd popularnych form wiadczenia opieki geriatrycznej wymienia si najcz ciej: dzienny szpital geriatryczny (np. Wielka Brytania), hospitalizacj domow (np. Francja, USA, Kanada, Holandia), program kompleksowej opieki dla ludzi w wieku podeszym (np. USA), o rodki opieki przej ciowej. W Meklemburgii Pomorze Przednie, gdzie postawiono na dziaania wspieraj ce zdrowy tryb ycia, w szeroko rozumianym sektorze zdrowia pracuje obecnie okoo 86 tys. osb i przewiduje si dalszy wzrost. Prowadzona jest mi dzybran owa kooperacja, w ramach ktrej wsppracuj ze sob przedstawiciele wiata medycyny, przedsi biorstwa techniki medycznej, techniki informacyjno-komunikacyjnej oraz przemysu farmaceutycznego i kosmetycznego [37]. Warto podkre li, e ten rodzaj usug mo e by realizowany zarwno na rzecz odbiorcy wewn trznego, jak i zewn trznego. Z jednej strony zatem spotykamy si z naturaln potrzeb szukania sposobw rozwi zania problemu opieki i rehabilitacji geriatrycznej, z drugiej z mo liwo ci wykorzystania wasnego potencjau do wiadczenia tych usug na rzecz ogromnej rzeszy potencjalnych klientw wywodz cych si z innych cz ci kraju, a nawet innych pa stw. Wskazane powy ej obiektywne procesy demograficzne stwarzaj wyzwania spoeczne, jednocze nie jednak staj si powa n przesank dla rozwoju nowych sektorw gospodarczego wzrostu, do jakich w tym kontek cie nale y zaliczy rehabilitacj geriatryczn . Z tej perspektywy zasadnym jest podj cie analiz dotycz cych mo liwo ci rozwoju tego sektora w wojewdztwie podlaskim jako istotnego potencjau rozwojowego. Niezb dne jest przy tym uwzgl dnienie uwarunkowa wewn trznych, okre laj cych mo liwo ci prowadzenia tego rodzaju dziaalno ci na terenie wojewdztwa podlaskiego, do ktrych nale y fakt poo enia wojewdztwa podlaskiego na unikatowym obszarze Zielonych Puc Polski, ktry to ze wzgl du na szczeglne, wyr niaj ce go cechy stanowi niezwykle atrakcyjny, potencjalnie mo liwy do zagospodarowania produkt rynkowy. Dobra jako rodowiska przyrodniczego oraz nieska ona przez cywilizacj przyroda sprzyjaj w sposb naturalny rozwojowi rehabilitacji geriatrycznej. Du e znaczenie ma rwnie szersz , ponadregionaln skal . Wymieniony potencja ujawnia si istniej cy w wojewdztwie podlaskim potencja naukowy, predysponuj cy je do wiadczenia tego rodzaju usug nawet na w zasobach kadrowych Uniwersytetu rdo poda y wykwalifikowanych Medycznego w Biaymstoku, ktry z powodzeniem mgby stanowi pracownikw w specjalno ci geriatria. Uwzgl dnienie zarwno oglnych zjawisk demograficznych, jak i innych uwarunkowa wojewdztwa podlaskiego, wskazuje na potrzeb rozwa enia, w jakim stopniu sektor rehabilitacji geriatrycznej jest
8
potencjalnym obszarem wzrostu gospodarki regionu.
1.4 Obszary badawcze

W odniesieniu do analizowanego sektora zostay przeprowadzone analizy w nast puj cych obszarach: Obszar 1. Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora. Obszar 2. Analiza si konkurencji w sektorze. Obszar 3. Analiza powi za sektora z rynkiem pracy. Pierwszy obszar obejmowa analiz dwch grup czynnikw oddziauj cych na sektor: popytowych: ekonomiczne, spoeczne, prawno-administracyjne, mi dzynarodowe, poda owych: ekonomiczne, technologiczne, spoeczne, prawne i mi dzynarodowe, rodowiskowe.
W obszarze 2. dokonano analizy gwnych skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsi biorstw sektora, w tym takich jak: dostawcy-nabywcy (stopie koncentracji sektora dostawcy-nabywcy; uzale nienie jako ci produktu finalnego od jako ci produktu nabywanego od dostawcy; udzia dostawcy w tworzeniu kosztw odbiorcy; koszty zmiany dostawcy lub odbiorcy; mo liwo ci integracji pionowej; profil nabywcy), istniej cy i potencjalni konkurenci (stopie koncentracji sektora; liczba i struktura konkurentw; zakres konkurowania, potencja globalizacyjny sektora; grupy strategiczne), ryzyko pojawienia si nowych producentw/substytutw (atrakcyjno sektora: obecna i przewidywana wielko i rentowno sektora; wysoko barier wej cia/wyj cia: ekonomiczne, spoeczne, technologiczne, formalnoprawne; mo liwo ci represji ze strony podmiotw sektora). Natomiast w obszarze 3. zostaa podj ta prba analizy stanu zatrudnienia oraz zmian w zatrudnieniu, w tym: analiza dost pno ci i zapotrzebowania na kadry (stopie pracowniczych, poziomu wynagrodze ), analiza rozwoju kadr pracowniczych, prognoza zmian w zatrudnieniu. i rda zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy; stopie realizacji wymaga pracodawcy w zakresie: umiej tno ci i kwalifikacji, postaw
Zapisana zawarto poszczeglnych analiz jest analogiczna z zakresem analizy, jaka zostaa prowadzona w odniesieniu do sektora producentw artykuw i sprz tu medycznego. To pozwolio na zachowanie podobnej struktury raportw z bada w wojewdztwie podlaskim. i dokonanie porwna mi dzy badanymi obszarami wzrostu i innowacji
II. Metodologia badania

2.1 Opis metodologii badania wst p
Z punktu widzenia osi gni cia celw badania nale y uzna, e najbardziej wa ciwym podej ciem jest zastosowanie metodyki foresight. Foresight to metoda wspomagaj ca w zakresie poprawy innowacyjno ci i konkurencyjno ci regionu. Proces gromadzenia informacji o przyszo ci i na tej podstawie budowanie rednioi dugoterminowej wizji rozwojowej regionu umo liwia podejmowanie bie cych decyzji oraz mobilizowanie wsplnych dziaa na przyszo . Metodologia foresight jest zastosowaniem nowego podej cia do prowadzenia analiz na poziomie narodowym czy regionalnym. Nowoczesne przewidywanie oznacza proces systematycznego podej cia do identyfikacji przyszych zjawisk w sferze nauki, technologii, ekonomii i zjawisk spoecznych. Foresight uznaje si za proces ci gy. Przykadem mo e by Japonia, gdzie cykl badawczy powtarza si co 5 lat. Skada si on z: przygotowania ankiet, przeprowadzania bada , publikowania wynikw i dyskusji. Jednocze nie gromadzi si materiay su ce do formuowania kolejnych hipotez, ktre poddane zostan weryfikacji. Celem foresightu jest bowiem rozpoznanie strategicznych obszarw badawczych, by nast pnie do wiadczenia te mogy przynie korzy ci w yciu codziennym [33]. Realizacja tego zamierzenia byaby bardzo utrudniona, gdyby wyst poway du sze przerwy w tworzeniu opracowa . W przypadku budowania tradycyjnej prognozy zazwyczaj nie prowadzi si bada ci gych. Podstawowym zadaniem procesu foresight jest identyfikowanie kluczowych kierunkw rozwoju i ich opisywanie celem stworzenia paszczyzny dla debaty publicznej prowadz cej do konsensusu w zakresie celw spoecznie po danych i sposobw ich osi gni cia [126]. Ten sposb rozumienia procesu foresight eksponuje znaczenie partycypacji, ktre le y u podstaw generowania szeroko pojmowanych planw rozwojowych i ich realizacji. W przypadku nowoczesnego prognozowania typu foresight mo na mwi o projektach regionalnych, technologicznych i ich kombinacjach. Podstaw foresightu regionalnego jest jego przestrzenny wymiar odnosz cy si do procesw zachodz cych lub maj cych wpyw na rozwj danego ukadu regionalnego. Su y on analizie trendw rozwojowych danego obszaru pod k tem preferencji jego spoeczno ci. Foresight regionalny, oparty o platform wymiany informacji r nych grup interesariuszy, pozwala na wybr priorytetw rozwojowych, ktrych realizacja tworzy istotn przesank dla budowania trwaej przewagi konkurencyjnej danego ukadu terytorialnego. Szczegln rol w tym procesie odgrywaj wadze publiczne [53]. Co wa ne, foresight nie jest autonomiczn metod badawcz , lecz zbiorem narz dzi umo liwiaj cych konstrukcj scenariusza rozwoju w stosunkowo dalekiej perspektywie. Na katalog narz dzi foresight skadaj si m.in.: metody badawcze analityczne i heurystyczne, analiza trendw oraz intuicja uczestnikw procesu prognozowania. Tym samym przeprowadzenie bada W procesie opracowywania bada ma na celu nie tyle dokadne okre lenie przyszych wiele tradycyjnych metod zjawisk, co raczej lepsze przygotowanie do przyszo ci [48, s. 7]. typu foresight wykorzystuje si badawczych. Zastosowanie konkretnej metody zale y od specyfiki bada oraz od po danych rezultatw. Cz sto przewidywanie przy u yciu jednej techniki nast puje po wst pnym rozeznaniu dokonanym za pomoc innych narz dzi. W ramach analizy sektorw potencjalnego wzrostu wojewdztwa podlaskiego zastosowano przedstawione poni ej metody i techniki badawcze: 1. 2. 3. Metoda analizy SWOT, Metoda scenariuszowa, Metoda pi ciu si Portera,
10
4. 5.
Metoda bada terenowych, Metoda studium przypadku.
Metody te pozwoliy na przeprowadzenie analiz otoczenia sektora, w tym makrootoczenia oraz otoczenia konkurencyjnego. Dzi ki ich zastosowaniu mo liwe byo dokonanie analizy czynnikw oddziauj cych na sektor w uj ciu popytowym i poda owym, a tak e analiza si konkurencji w sektorze. Ich czne wykorzystanie pozwolio na uwzgl dnienie aspektw prognostycznych typu foresight. W celu wykorzystania tych metod zostay zastosowane nast puj ce rodzaje technik badawczych: 1. 2. 3. 4. Grupa Ekspertw (GE), Desk Research (DR), Indywidualne Wywiady Pog bione (IDI/ITI), Zogniskowane Wywiady Grupowe (FGI).
Taka kompozycja poszczeglnych technik badawczych pozwolia na przeprowadzenie cao ciowych analiz. Za ka dym razem wyniki bada Desk Research stanowiy podstaw dalszych prac i su yy jako baza do stosowania kolejnych technik badawczych. Spotkania Grupy Ekspertw pozwoliy na ka dorazow weryfikacj wynikw analiz Desk Research, za Indywidualne Wywiady Pog bione i Zogniskowane Wywiady Grupowe umo liwiy doprecyzowanie wyci gni tych na etapie bada Desk Research wnioskw oraz poszerzenie wiedzy na dany temat.
2.2 Techniki badawczo-analityczne oglna charakterystyka

2.2.1 Grupa Ekspertw (GE) Zorganizowanie Grupy Ekspertw (GE) jest elementem procedury maj cej na celu wyonienie ciaa opiniotwrczego w celu prowadzenia bada . W procesie prognozowania zjawisk mo e bra udzia od kilku do kilkuset ekspertw. Za eksperta uwa a si osob , ktra zostaa zaproszona do udziau w badaniu ze wzgl du na swoj osobowo , wiedz , szerokie horyzonty my lowe. S to zatem osoby, do ktrych kompetencji w okre lonej dziedzinie jest zaufanie [12, s. 161]. Podstawowym zao eniem tej techniki jest uznanie, e trafno s dw grupowych jest zazwyczaj wy sza ni indywidualnych ekspertw. Informacje dotycz ce przedmiotu bada otrzymane od grupy s co najmniej tak warto ciowe, jak od ka dego z uczestnikw grupy z osobna. Du a wiedza jednych ekspertw w okre lonej dziedzinie mo e rekompensowa niewiedz innych ekspertw, ktrzy posiadaj szerok wiedz w innych dziedzinach. Odpowiedni dobr ekspertw, ktrzy b d ze sob wsppracowa i wymienia si swoj wiedz , cz sto powoduje, e rwnowa si ich pogl dy. Nale y rwnie zaznaczy, i w grupie atwiej przychodzi podejmowanie ryzyka sformuowania wnioskw i rekomendacji. Jest to bardzo istotne w procesie badawczym, szczeglnie gdy zwi zany jest on z prognozowaniem. By wa ciwie dobra osoby do grupy ekspertw, wykonawca kierowa si nast puj cymi zasadami [12, s. 161]: grupa ekspertw powinna by uniwersalna, zo ona zarwno z ludzi wszechstronnych, zainteresowanych przyszo ci , jak i z reprezentantw specjalistycznych dziedzin nauki i praktyki, wybrane osoby powinny niezale nie my le oraz mie niezale n wizj przyszo ci, grupa powinna by odpowiednio liczna, by reprezentowane byy r ne pogl dy. W literaturze przedmiotu nie ma wsplnego stanowiska odno nie optymalnej wielko ci grupy. Jest ona rwnie uzale niona od przyj tej metody eksperckiej. Jednak w przypadku tzw. burzy mzgw, a bya to podstawowa metoda stosowana w pracach wyonionej grupy ekspertw, uwa a si , e powinna by raczej
11
mniejsza ni wi ksza i liczy od 2 do 9 uczestnikw [32, s. 33]. Grupa Ekspertw istniaa przez cay okres realizacji badania. W jej skad wchodziy osoby z zespou oraz jeden ekspert z badanego sektora rehabilitacji geriatrycznej. By to przedstawiciel jednego z gabinetw rehabilitacyjnych z Biaegostoku. Formua spotka Grupy Eksperckiej bya traktowana jako jedna z podstawowych technik badawczych, st d te cz stotliwo spotka grupy ekspertw zale na bya od stanu realizacji poszczeglnych etapw przewidzianych w ramach prowadzonych analiz. Spotkania su yy weryfikacji wst pnej wersji pyta badawczych do indywidualnych wywiadw pog bionych (IDI/ITI 1, IDI/ITI 2, IDI/ITI 3), ktre zostay zapisane w raporcie metodologicznym, oraz listy uczestnikw wywiadw. W trakcie spotka opracowania analizy SWOT. Zostaa przeprowadzona weryfikacja wst pnej wersji pyta dokonano konsultacji analizy pi ciu si Portera dla sektora, czyli wst pnej analizy si konkurencji w sektorze, oraz badawczych do Zogniskowanego Wywiadu Grupowego (FGI). Ponadto wsplnie z ekspertem z sektora opracowano scenariusze przyszo ci sektora. W trakcie spotka omawiano rwnie bie ce sprawy dotycz ce realizacji projektu, w tym chocia by program pierwszego seminarium promocyjnego. 2.2.2 Desk Research (DR) Badania ze rde wtrnych (DR) (ang. Desk Research badanie gabinetowe).
W rozwi zywaniu problemu badawczego cz sto wykorzystuje si wtrne rda informacji. Dane wtrne to takie, ktre ju istniej , zostay przez kogo wcze niej zgromadzone, przetworzone i opracowane w formie umo liwiaj cej korzystanie z nich. Proces ich pozyskania ze wzgl du na ogln dost pno jest do szybki, jednak, w tym przypadku, wa ne jest wyodr bnienie spo rd wielu informacji tylko tych, ktre s istotne z punktu widzenia analizowanego problemu. Realizacja bada istniej cych. W ramach projektu przeprowadzono badanie Desk Research su ce rozpoznaniu zewn trznych uwarunkowa rozwoju sektora. Analiza dokumentw i literatury przedmiotu prowadzona bya jako jeden z pierwszych etapw realizacji badania. Tre wynikw analizy w gwnej mierze zostaa umieszczona w rozdziale IV raportu. Przy czym nale y zwrci uwag , e badanie Desk Research stanowio podstaw do realizacji wszystkich pozostaych dziaa przy zastosowaniu zaplanowanych metod i technik badawczych. 2.2.3 Indywidualne Wywiady Pog bione (IDI/ITI) Indywidualne Wywiady Pog bione (IDI) (ang. Individual in-Depth Interviews) stanowi jedn technik Desk Research nie jest zwi zana danych ju z pozyskaniem nowych informacji, a jedynie ze zgromadzeniem, przetworzeniem i analiz
z bardziej popularnych metod bada jako ciowych, polegaj c na wnikliwej rozmowie z respondentem, ktrej celem jest dotarcie do informacji oraz pog bienie wiedzy zwi zanej z tematem badania. W trakcie wywiadu indywidualnego zadawane s pytania badawcze o charakterze eksploracyjnym, podejmowane s prby wyja niania zjawisk, motywacji, postaw, zachowa . Indywidualne wywiady pog bione byy rdem istotnych informacji i opinii, a tak e pozwoliy na poznanie zdania istotnych osb w poszczeglnych obszarach badawczych. Stanowiy one cenny materia badawczy do pracy nad rekomendacjami. Badania przeprowadzone metod IDI skaday si z nast puj cych etapw: skonstruowanie prby, na ktrej b dzie przeprowadzane badanie, przeszkolenie osb prowadz cych wywiady, przygotowanie i dopracowanie scenariusza spotkania, przeprowadzenie wywiadw. Zastosowanie metody IDI zapewnia
12
wzgl dnie du e mo liwo ci przeprowadzania wywiadw z grup osb, ktre z uwagi na penione funkcje s trudno dost pne. Waga i zo ono problemu oraz pozycja respondentw wykluczaj zastosowanie w tej cz ci bada narz dzi ilo ciowych. Do bada podmiotw w odlegych lokalizacjach zostaa wykorzystana metoda polegaj ca na przeprowadzeniu Pog bionych Wywiadw Telefonicznych (ITI) (ang. Individual Telephone Interview). W trakcie przygotowania ekspertyzy zostay sformuowane pytania i zrealizowane trzy r ne rodzaje Indywidualnych Wywiadw Pog bionych (Za cznik 1). Celem pierwszego rodzaju Indywidualnych Wywiadw Pog bionych (IDI/ITI 1) byo zebranie danych do wszystkich trzech obszarw badawczych: obszaru pierwszego: Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora, obszaru drugiego: Analiza si konkurencji w sektorze, obszaru trzeciego: Powi zania sektora z rynkiem pracy. Zebrane dane pozwoliy na uzupenienie opracowanej na podstawie Desk Research analizy SWOT sektora oraz analizy pi ciu si Portera. Dodatkowo pojawiy si oglne pytania dotycz ce rynku pracy.. Zostaa tu zastosowana nielosowa metoda doboru respondentw metoda kuli nie nej (ang. Snowball Sampling) [20]. Polega ona na tym, e badacz zbiera dane o kilku czonkach badanej populacji, ktrych da si atwo odszuka, a nast pnie prosi te osoby o dostarczenie informacji potrzebnych do odszukania innych, znanych im czonkw tej populacji. Okre lenie kula nie na odnosi si do procesu akumulacji, gdy ka da odszukana osoba wskazuje inne osoby. Metoda ta jest u ywana przede wszystkim do celw eksploracyjnych, a wi c wydaje si zasadna do rozpoznania potencjalnego obszaru wzrostu w wojewdztwie podlaskim, gdy wa ne jest przeprowadzenie wywiadw w kluczowych podmiotach sektora. W takim przypadku atwiej jest odnale kilku przedstawicieli danej grupy i dopiero przy ich pomocy lub rekomendacji poszukiwa kolejnych osb i podmiotw speniaj cych po dane kryteria. W ramach badania przeprowadzono 13 wywiadw w przedsi biorstwach z sektora rehabilitacji, ktre funkcjonuj na terenie wojewdztwa podlaskiego. W rd nich znalazy si cztery o rodki rehabilitacyjno-wypoczynkowe, o rodek SPA i wellness oraz osiem gabinetw rehabilitacyjnych. Drugi rodzaj Indywidualnych Wywiadw Pog bionych (IDI/ITI 2) dotyczy gwnie pierwszego obszaru analizy: Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora i trzeciego obszaru analizy: Analiza powi za sektora z rynkiem pracy. Dodatkowo pojawiy si pytania pozwalaj ce na wst pne rozpoznanie opinii respondentw o sytuacji w sektorze rehabilitacji geriatrycznej. Na ich postawie rwnie uzupeniono opracowan na podstawie Desk Research analiz SWOT sektora. Uczestnikami byli przedstawiciele jednej instytucji po rednictwa pracy, pi ciu szk medycznych, w tym Uniwersytetu Medycznego w Biaymstoku, jednej instytucji szkoleniowej, Urz du Marszakowskiego Wojewdztwa Podlaskiego Departament Zdrowia i Departament Edukacji, Sportu i Turystyki oraz Podlaskiego Urz du Wojewdzkiego Wydzia Polityki Spoecznej. W ramach badania przeprowadzono 10 wywiadw. Trzeci rodzaj wywiadw IDI/ITI 3 dotyczy trzeciego obszaru badawczego: Analiza powi za sektora z rynkiem pracy. W ramach badania zostay przeprowadzone 2 wywiady. Uczestnikami IDI/ITI 3 byy dwa przedsi biorstwa dziaaj ce w badanym sektorze. Podmioty te zostay wytypowane na podstawie wynikw przeprowadzonych wywiadw IDI/ITI 1 i IDI/ ITI 2. 2.2.4 Zogniskowane Wywiady Grupowe (FGI) Zogniskowany Wywiad Grupowy (FGI) (ang. Focus Group Interview) to metoda, ktra pozwala na obserwowanie i wykorzystanie zjawiska dynamiki grupy. Uczestnicy spotkania nie dziaaj w izolacji, lecz wzajemnie si stymuluj i inspiruj do dyskusji, co przydaje warto ci uzyskanym w ten sposb informacjom. Zogniskowane Wywiady Grupowe to technika badawcza polegaj ca na dyskusji grupy respondentw
13
jeden
o zbli onych do wiadczeniach, aczkolwiek r ni cych si wyznaczonymi cechami spoeczno-demograficznymi. Dzi ki temu badane zagadnienia byy szczegowo omawiane pod r nymi k tami oraz pobudzana bya kreatywno uczestnikw, co umo liwio uzyskanie ciekawych rozwi za stawianych problemw. Badanie dotyczyo analizy w obszarze pierwszym: Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora oraz w obszarze trzecim: Analiza powi za sektora z rynkiem pracy. Grupa fokusowa prowadzona bya wedug zbudowanego scenariusza (Za cznik 2). Scenariusz zawiera zagadnienia w formie przykadowych pyta , ktre stanowiy podstaw lu nej dyskusji prowadzonej podczas wywiadu. W realizacji wywiadw udzia wzi o 7 osb. Byli to przedstawiciele: Urz du Miejskiego w Augustowie, trzech instytucji edukacyjnych oraz jednej instytucji zajmuj cej si rynkiem turystycznym w regionie. Nale y doda, e w grupie uczestnikw spotkania fokusowego udzia bra konsultant wojewdzki ds. geriatrii w wojewdztwie podlaskim. Wybr uczestnikw FGI zosta dokonany przez Wykonawc w trakcie prac grupy ekspertw. Badania zostay przeprowadzone 16 pa dziernika 2009 roku. cznie w ramach badania sektora zastosowano pi r nych metod badawczych, z wykorzystaniem czterech r nych technik badawczych. Poni sza tabela przedstawia podsumowanie zastosowanych technik badawczych. Tabela 1. Podsumowanie technik badawczych
Liczba respondentw Badania Badanie ze rde wtrnych skadaj ce si z analizy trzech obszarw: a) uwarunkowa 2. Desk Research (DR) rozwoju, b) si konkurencji oraz c) powi za z rynkiem pracy w sektorze rehabilitacji geriatrycznej 3. Zogniskowane Wywiady Grupowe (FGI) Wywiady dotycz ce uwarunkowa rozwoju oraz powi za z rynkiem pracy w sektorze rehabilitacji geriatrycznej Wywiady dotycz ce uwarunkowa rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej 4. Indywidualne Wywiady Pog bione (IDI/ITI) Wywiady dotycz ce powi za z rynkiem pracy w sektorze rehabilitacji geriatrycznej Wywiady do opracowania studium przypadku dotycz ce powi za z rynkiem pracy w sektorze rehabilitacji geriatrycznej 2 wywiady 1 wywiad, w grupie fokusowej 7 osb 13 wywiadw 10 wywiadw 1 badanie / wywiadw / bada 1 grupa
Lp. 1.
Rodzaje technik badawczych Grupa Ekspertw (GE)
14
2.3 Metody badawczo-analityczne dla poszczeglnych obszarw badawczych

2.3.1 Obszar analizy 1.: Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora A. Zakres analizy w obszarze 1.: Analiza czynnikw oddziauj cych na sektor: popytowych: ekonomiczne, spoeczne, prawno-administracyjne, mi dzynarodowe poda owych: ekonomiczne, technologiczne, spoeczne, prawne i mi dzynarodowe, rodowiskowe.
B. Zastosowane metody i techniki realizacji bada : Metoda scenariuszowa Uzasadnienie zastosowania metody Metoda scenariuszowej su ya przede w wojewdztwie podlaskim. Burzliwo otoczenia i kryzys finansowy na wiecie implikuj konieczno zintensyfikowania stosowania narz dzi badawczych, ktre pozwalaj na zmniejszenie poziomu niepewno ci w podejmowaniu decyzji strategicznych i zwi kszaj elastyczno wariantw strategii w przedsi biorstwach, jak i w sektorach. Metoda scenariuszowa nie su y jedynie prognozowaniu przyszo ci, ale rwnie planowaniu w warunkach zmiennego i nieustrukturalizowanego otoczenia. Sporz dzone scenariusze pozwoliy na okre lenie, w jakim przedziale zmienno ci w przyszo ci b dzie znajdowa si sektor rehabilitacji geriatrycznej. Powy sza charakterystyka zastosowanej metody pozwala uzna j sytuacji na wiecie. Metoda ta pozytywnie wyr nia si za szczeglnie wa n w aktualnej na tle innych metod analizy otoczenia, przede
wszystkim
okre leniu
kierunkw
rozwoju
sektora
wszystkim ze wzgl du na zdolno do uwzgl dniania dynamiki warunkw zewn trznych funkcjonowania danego sektora. Dzi ki zastosowaniu r nych technik badawczych uzyskano scenariusze przyszo ci uwzgl dniaj ce wariantowo zachowa w r nych warunkach otoczenia. W trakcie prowadzonej w sektorze analizy tendencji byy badane czynniki i trendy w sferach m.in.: ekonomicznej, spoecznej, administracyjnoprawnej, rodowiskowej, mi dzynarodowej. Opracowanie scenariuszy stanw otoczenia obj o: scenariusz optymistyczny, scenariusz pesymistyczny, scenariusz niespodziankowy, scenariusz najbardziej prawdopodobny.
Scenariusz optymistyczny tworzony jest przy zao eniu najbardziej korzystnych dla sektora, czy przedsi biorstwa zmian w otoczeniu. Scenariusz pesymistyczny tworz te trendy i procesy, ktre b d miay negatywny wpyw na przedsi biorstwo. Scenariusz niespodziankowy zawiera trendy, ktre niezale nie od potencjalnej siy negatywnego, czy pozytywnego wpywu maj najmniejsze prawdopodobie stwo wyst pienia. Scenariusz najbardziej prawdopodobny to taki, w ktrym zakada si trendy zmian w otoczeniu, ktrych wyst pienie charakteryzuje si najwi kszym prawdopodobie stwem. Procedura tworzenia tych scenariuszy skadaa si z pi ciu etapw (tabela 2. Analiza tendencji w otoczeniu): 1. 2. Identyfikacja makrootoczenia i otoczenia konkurencyjnego oraz tych skadnikw, ktre maj decyduj cy wpyw na funkcjonowanie sektora lub organizacji. Tworzenie skali ocen (np. negatywna lub pozytywna sia wpywu okre lona w skali od -5 do +5
15
punktw). 3. Uporz dkowanie trendw wedug poszczeglnych scenariuszy stanw otoczenia, gdzie dokonuje si oceny zidentyfikowanych uprzednio, istotnych dla funkcjonowania przedsi biorstwa, procesw w otoczeniu. Oceny tej dokonuje si pod wzgl dem: 4. 5. siy wpywu danego procesu na sektor czy organizacj (skala od -5 do +5 punktw), prawdopodobie stwa wyst pienia danego procesu wedug trzech wariantw zmian. tendencja wzrostowa procesu w przyszo ci, tendencja stabilizacyjna procesu w przyszo ci, tendencja spadkowa procesu w przyszo ci. Uporz dkowanie trendw wedug poszczeglnych scenariuszy: optymistycznego, pesymistycznego, niespodziankowego i najbardziej prawdopodobnego. Obliczenie redniej siy wpywu poszczeglnych czynnikw w wyr nionych sferach otoczenia - Tabela 3. Scenariusz optymistyczny (pesymistyczny) i Tabela 4. Scenariusz niespodziankowy (najbardziej prawdopodobny). Tabela 2. Analiza tendencji w otoczeniu
Czynniki / trendy w otoczeniu Sfera Trend (wzrost, stabilizacja, regres) Sia wpywu (od -5 do +5) Prawdopodobie stwo (0-1)
Dodatkowo do ka dego z analizowanych zjawisk czy procesw zostan odniesione trzy tendencje:
Sfera
Tabela 3. Scenariusz optymistyczny (pesymistyczny)

Elementy scenariusza Sfera Sia wpywu
rednia sia wpywu Sfera
rednia sia wpywu 16
Tabela 4. Scenariusz niespodziankowy (najbardziej prawdopodobny)

Elementy scenariusza Sfera Prawdopodobie stwo Sia wpywu ujemna Sia wpywu dodatnia
rednia sia wpywu Sfera
rednia sia wpywu
Analiza SWOT Uzasadnienie zastosowania metody Kolejnym etapem analizy czynnikw oddziauj cych na sektor byo przeprowadzenie analizy SWOT. Jest to kompleksowa metoda su ca zarwno do badania otoczenia np. sektora, jak i do analizy jego wn trza. Jest ona uznawana za jedn z metod rejestracji i klasyfikacji czynnikw warunkuj cych strategi analizowanego podmiotu. Nazwa SWOT jest akronimem sw: Strengths mocne strony podmiotu, Weakness sabe strony podmiotu, Opportunities szanse w otoczeniu, Threats zagro enia w otoczeniu. Metoda ta jest skorelowana z innymi metodami przewidzianymi do pierwszego obszaru analizy, w tym z metod scenariuszow . Zgodnie z metodyk planowania strategicznego w podej ciu jako ciowym analiza SWOT zalicza si do podstawowych narz dzi badania obok metody scenariuszowej. Zastosowanie tej metody pozwolio na zdiagnozowanie zewn trznych uwarunkowa rozwoju danego sektora. Zostay zaprezentowane aktualne dane dotycz ce analizowanego sektora, przygotowano te zestawienia zawieraj ce informacje o sabych i mocnych stronach skadowych badanego sektora wraz ze wskazaniem szans i zagro e zewn trznych. Realizacja bada za pomoc tej metody polegaa na: wyodr bnieniu zewn trznych w stosunku do sektora czynnikw oraz tych, ktre maj uwarunkowa wewn trznych, wskazaniu czynnikw zewn trznych i wewn trznych, ktre wywieraj negatywny wpyw na sektor oraz tych, ktre maj pozytywny wpyw na sektor, opisaniu mo liwo ci osabiania lub wzmacniania siy oddziaywania czterech grup czynnikw na sektor. Zderzenie ze sob szans i zagro e z mocnymi i sabymi stronami danego sektora pozwolio na okre lenie jego obecnej pozycji strategicznej. charakter
17
Tabela 5. Wyniki analizy SWOT

Uwarunkowania wewn trzne Mocne strony Sabe strony
Uwarunkowania zewn trzne Szanse Zagro enia
2.3.2 Obszar analizy 2.: Analiza si konkurencji w sektorze A. Zakres analizy w obszarze 2.: Analiza gwnych skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsi biorstw sektora: dostawcy nabywcy (stopie koncentracji sektora dostawcy nabywcy; uzale nienie jako ci produktu finalnego od jako ci produktu nabywanego od dostawcy; udzia dostawcy w tworzeniu kosztw odbiorcy; koszty zmiany dostawcy lub odbiorcy; mo liwo ci integracji pionowej; profil nabywcy), istniej cy i potencjalni konkurenci (stopie koncentracji sektora; liczba i struktura konkurentw; zakres konkurowania, potencja globalizacyjny sektora; grupy strategiczne), ryzyko pojawienia si nowych producentw/substytutw (atrakcyjno sektora: obecna i przewidywana wielko i rentowno sektora; wysoko barier wej cia/wyj cia: ekonomiczne, spoeczne, technologiczne, formalnoprawne; mo liwo ci represji ze strony podmiotw sektora). B. Zastosowane metody i techniki realizacji bada : Analiza pi ciu si Portera Uzasadnienie zastosowania metody Wedug M.E. Portera, autora metody pi ciu si, mo na dokona analizy sektora poprzez zbadanie pi ciu r nych czynnikw ksztatuj cych jego atrakcyjno dla bie cych i przyszych inwestorw. W rd tych czynnikw wyr nia si : a) c) e) si oddziaywania dostawcw i mo liwo ci wywierania przez nich presji na przedsi biorstwa sektora, nat enie walki konkurencyjnej wewn trz sektora, gro b pojawiania si substytutw. Konstrukcja tej metody analizy strategicznej pozwala wi c na analiz skadnikw otoczenia b) siy oddziaywania nabywcw i mo liwo ci wywierania przez nich presji na przedsi biorstwa sektora, d) gro b pojawiania si nowych producentw,
konkurencyjnego przedsi biorstw sektora. Jednocze nie analiza si konkurencji w sektorze pozwolia na wskazanie barier rozwojowych i gwnych determinant rozwoju sektora. Umo liwia rwnie dostarczenie informacji, ktre s niezb dne dla przedsi biorstw w procesie planowania strategicznego oraz pozwolia na
18
okre lenie skadnikw otoczenia konkurencyjnego, ktre maj znaczenie przy ocenie pozycji konkurencyjnej przedsi biorstw. W ramach okre lenia atrakcyjno ci sektora wedug modelu Portera podj te zostay kroki su ce uzyskaniu odpowiedzi na pytania dotycz ce pi ciu gwnych skadnikw sektora. Efektem prac staa si ocena presji konkurencyjnej w sektorze. 2.3.3 Obszar analizy 3.: Analiza powi za sektora z rynkiem pracy A. Zakres analizy w obszarze 3.: Analiza ilo ciowo-jako ciowa stanu zatrudnienia oraz zmian w zatrudnieniu, w tym: analiza dost pno ci i zapotrzebowania na kadry (stopie pracowniczych, poziomu wynagrodze ), analiza rozwoju kadr pracowniczych, analiza kosztw i efektywno ci zatrudnienia (w tym poziomu wynagrodze i wydajno ci pracy), prognoza zmian w zatrudnieniu. i rda zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy; stopie realizacji wymaga pracodawcy w zakresie: umiej tno ci i kwalifikacji, postaw
B. Proponowane metody i techniki realizacji bada : Metoda bada terenowych Uzasadnienie zastosowania metody W ramach trzeciego obszaru zostay zastosowane techniki bada , ktre pozwoliy na pozyskanie danych o stanie zatrudnienia i zmianach w zatrudnieniu na regionalnym rynku pracy. Zastosowanie wybranych technik badawczych pozwolio na ocen stanu powi za mi dzy danym sektorem a rynkiem pracy. Metoda studium przypadku Uzasadnienie zastosowania metody Drugim etapem w analizie powi za
sektora z rynkiem pracy byo zastosowanie metody studium
przypadku. Umo liwio to wskazanie dobrych praktyk w zakresie wsppracy wybranych podmiotw z danego sektora z rynkiem pracy, co komponuje si z przewidzianym zakresem analizy.
19
III. Sektor rehabilitacji geriatrycznej

3.1 Poj cie rehabilitacji geriatrycznej
Zgodnie z definicj wiatowej Organizacji Zdrowia (Word Heath Organization WHO) rehabilitacja to
kompleksowe, skoordynowane stosowanie rodkw medycznych, pedagogicznych, spoecznych i zawodowych w celu usprawnienia osb z naruszon sprawno ci organizmu do mo liwie najwy szego poziomu [58, s.6]. W jej skad wchodzi fizjoterapia, terapia zaj ciowa oraz zaopatrzenie ortopedyczne. Inaczej mwi c, to wiadomie kierowany proces polegaj cy na celowym wykorzystywaniu ci le okre lonych wicze fizycznych w celu uzyskania efektw przeciwdziaaj cych obni eniu si Uzyskane efekty fizjologiczne mog w zmniejszaniu si tempa ich rozwoju [54, s.47]. Rehabilitacj zazwyczaj dzieli si na trzy zasadnicze rodzaje [46]: 1. 2. 3. rehabilitacj lecznicz , ktra cz sto rozpoczyna si jeszcze w fazie terapii i ma na celu kompensowanie zaburzonych funkcji, rehabilitacj zawodow , polegaj c na umo liwieniu pacjentowi powrotu do ycia zawodowego, rehabilitacj wa n rol . Rehabilitacja znajduje tak e zastosowanie praktycznie we wszystkich ga ziach medycyny: w kardiologii, chirurgii, reumatologii, neurologii, laryngologii, u osb niedowidz cych, guchych, z upo ledzeniem umysowym. Podmiotem rehabilitacji geriatrycznej jest pacjent w zaawansowanym wieku, cierpi cy zazwyczaj na kilka chorb przewlekych, ktre wzajemnie na siebie wpywaj i stanowi zagro enie dla samodzielno ci pacjenta. Cel rehabilitacji geriatrycznej to uzyskanie minimum samowystarczalno ci przez pacjenta. M. ak poszerza powy szy cel wedug niego rehabilitacja osb starszych ma na celu utrzymanie jak najlepszego stanu zdrowia, popraw ich kondycji fizycznej i psychicznej, wydolno ci kr eniowo-oddechowej oraz zabezpieczenie przed upadkami i ich skutkami. O pozytywnych efektach terapii mo na mwi, gdy osoba starsza potrafi pod wzgl dem psychicznym, fizycznym i spoecznym utrzyma stay kontakt ze rodowiskiem, w ktrym yje. Kolejnym celem rehabilitacji osb w wieku podeszym jest modyfikacja stylu ycia, obni enie masy ciaa, zmniejszenie przeci e kr gosupa i staww [38]. Rehabilitacj geriatryczn mo na podzieli na [36]: 1. 2. 3. rehabilitacj prewencyjn (zmierzaj c do utrzymania dotychczasowych kompetencji seniora, by jak najdu ej mg unika chorb, niesprawno ci i niesamodzielno ci), rehabilitacj ogln (skierowan do seniorw przewlekle chorych; polega na ich uaktywnianiu), rehabilitacj celow (dopasowan do poszczeglnych jednostek chorobowych i potrzeb pacjentw). Rehabilitacja w wieku podeszym jest trudn do zast pienia form leczenia. Po czenie kinezyterapii, masa u i fizykoterapii prowadzi do szybkiego i nieinwazyjnego post powania terapeutycznego. Dzi ki temu mo na skrci czas trwania niesprawno ci oraz ograniczy stosowanie farmakoterapii, ktra w tym okresie ycia budzi coraz wi cej w tpliwo ci. Nale y jednak uzna, e zagro enia, jakie niesie ze sob starzenie si spoecze stwa i wydu enie ycia, powinny u wiadamia konieczno podejmowania dziaa profilaktycznych z zakresu rehabilitacji ju we wcze niejszym wieku. Pozwoli to na utrzymanie dobrej kondycji fizycznej i zmniejszenie liczby dysfunkcji w przyszo ci. St d te w niniejszym raporcie rehabilitacja jest rozumiana jako sektor wiadcz cych usugi
20
mo liwo ci przystosowawczych organizmu.
by wa nymi czynnikami w zapobieganiu szeregowi chorb lub
spoeczn
ponownie w czaj c
pacjenta do
ycia spoecznego i oferuj c
pomoc
w nawi zaniu no nych relacji socjalnych. Dla seniorw odizolowanych i osamotnionych odgrywa
z zakresu rehabilitacji medycznej, innych rodzajw rehabilitacji oraz usugi typu wellness dla osb w wieku podeszym 60 lat i wi cej, oraz rehabilitacji profilaktycznej dla osb w wieku 45 lat i wi cej.
3.2 Sektor usug rehabilitacyjnych w Polsce i w wojewdztwie podlaskim

Usugi rehabilitacyjne s dostarczane przez r ne podmioty. Z punktu widzenia Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) usugi rehabilitacji wiadczone mog by w warunkach ambulatoryjnych, domowych, o rodka dziennego lub stacjonarnych [132]. W warunkach ambulatoryjnych jest prowadzona rehabilitacja w zakresie lekarskiej ambulatoryjnej opieki rehabilitacyjnej oraz fizjoterapii ambulatoryjnej. W warunkach domowych jest to porada lekarska rehabilitacyjna w warunkach domowych i fizjoterapia domowa. wiadczenia w warunkach ambulatoryjnych i domowych realizuje si fizjoterapeutyczn i zabiegi fizjoterapeutyczne. Je li chodzi o o rodki i oddziay dzienne, to obejmuj one bardzo szeroki zakres usug rehabilitacyjnych, w tym w zakresie rehabilitacji: oglnoustrojowej, dzieci z zaburzeniami wieku rozwojowego, suchu i mowy, wzroku, kardiologicznej, pulmonologicznej z wykorzystaniem metod subterraneoterapii. W tym przypadku wiadczenie skada si najcz ciej w zale no ci od rodzaju problemu zdrowotnego z: porady lekarskiej, wiadczenia z zakresu psychologii, psychoterapii, neuropsychologii, terapii zaj ciowej, ortoptyki; zabiegw fizjoterapeutycznych, zaj indywidualnych z pacjentem czy te zaj grupowych. Natomiast wiadczenia udzielane w warunkach stacjonarnych obejmuj pacjentw, ktrzy ze wzgl du na kontynuacj leczenia wymagaj stosowania kompleksowych czynno ci rehabilitacyjnych oraz caodobowego nadzoru piel gniarskiego i obejmuj kardiologiczn . Z punktu widzenia opieki nad osobami starszymi uwzgl dnia si te tak zwan opiek dugoterminow ze wzgl du na cz sto do ci ki stan zdrowia osb w wieku starszym. Wyr nia si kilka rodzajw placwek wiadcz cych usugi na rzecz osb starszych, w tym rehabilitacyjne [5]. Po pierwsze, s to zakady piel gnacyjno-opieku cze. Wedug zao e WHO to usugi piel gniarskie powinny przewa a nad opiek lekarza. Reforma systemu opieki zdrowotnej w Polsce przyczynia si do restrukturyzacji lecznictwa szpitalnego, czego efektem staa si redukcja wielu oddziaw dla przewlekle chorych. Pacjenci takich oddziaw w wi kszo ci niezdolni do samoopieki stali si podstawowej opieki zdrowotnej. W tej sytuacji pojawio si podopiecznymi ogromne zapotrzebowanie na profesjonalne rehabilitacj : oglnoustrojow , neurologiczn , pulmonologiczn , poprzez: porad lekarsk rehabilitacyjn oraz wizyt
wiadczenia piel gniarskie w strukturze podstawowej opieki zdrowotnej we wsppracy z praktykami lekarza rodzinnego. St d te coraz wi ksza popularno piel gniarskiej opieki domowej. Jest to stosunkowo nowa forma usug, kontraktowana przez NFZ. Piel gniarki wykonuj zadania opieku czo-piel gnacyjne dost pne jedynie dla pacjentw speniaj cych okre lone kryteria upowa niaj ce ich do korzystania z tego typu usug. Piel gniarska opieka domowa ma na celu zapewnienie opieki nad obo nie chorym pacjentem, ktry nie wymaga leczenia w zakadach lecznictwa stacjonarnego i z r nych przyczyn nie chcia lub nie zosta zakwalifikowany do pobytu w stacjonarnych zakadach opieki dugoterminowej. Zakady piel gnacyjnoopieku cze i zakady opieku czolecznicze s i zakwaterowania. Zgodnie z ustaw i kompleksow piel gnacj wynikaj c formami stacjonarnej opieki one caodobow dugoterminowej finansowanymi przez NFZ. Pacjent ma obowi zek ponosi odpatno za koszty wy ywienia o zakadach opieki zdrowotnej [123], obejmuj z diagnozy piel gniarskiej, opiek lekarsk , leczenie dietetyczne,
farmakologiczne, niezb dne konsultacje specjalistyczne, podstawowe badania diagnostyczne, stymulacj metodami terapeutycznymi i psychoterapeutycznymi do aktywno ci yciowej, przygotowanie rekonwalescenta i jego rodziny (opiekuna) do samoopieki i samopiel gnacji w warunkach domowych, zapobieganie powikaniom
21
wynikaj cym z procesu chorobowego i unieruchomienia, zmniejszanie skutkw upo ledzenia ruchowego i przygotowanie do ycia w spoecze stwie. Placwki zapewniaj rodki farmaceutyczne, materiay medyczne, w trakcie zaj kulturalnopomieszczenia, wy ywienie odpowiednie do stanu zdrowia, a tak e opiek
rekreacyjnych. W przypadku zapotrzebowania na wi ksz opiek lekarsk , preferowane s zakady opieku czolecznicze, w pozostaych przypadkach za zakady piel gnacyjno-opieku cze. W praktyce pomoc lekarska, piel gniarska i rehabilitacja s zapewnione w obu typach zakadw, a wybr zale y od dost pno ci placwki na danym obszarze. Hospicja stacjonarne przeznaczone s przede wszystkim dla pacjentw z zaawansowan chorob nowotworow . Skierowanie do hospicjum wystawia lekarz, ktry pracuje w ramach kontraktu z NFZ. wiadczone s tu usugi z zakresu opieki paliatywnej. Ma ona na celu poprawienie jako ci ycia pacjentw nieuleczalnie chorych i ich rodzin. Hospicjum domowe w 90% przypadkw jest przeznaczone dla pacjentw pozostaj cych w domu w terminalnym stadium choroby nowotworowej. Do hospicjum domowego pacjenci s kierowani na podstawie skierowania lekarza ubezpieczenia zdrowotnego. Hospicjum domowe obejmuje obszar o promieniu do 30 km. redni czas opieki nad dorosym pacjentem wynosi 90 dni. Lekarz hospicjum domowego wiadczy usugi na rzecz pacjenta rednio raz w tygodniu, a piel gniarka rednio 3 razy w tygodniu. Podczas tych wizyt chorzy i ich rodziny lub opiekunowie otrzymuj dokadne, pisemne zalecenia dotycz ce dalszej opieki oraz informacj o numerach telefonw personelu hospicjum domowego. Oddziay dla przewlekle chorych to miejsce caodobowego pobytu. Trafiaj tu pacjenci po leczeniu szpitalnym (operacyjnym lub zachowawczym), ktrzy nadal wymagaj opiekowa si danym pacjentem podczas wcze niejszego leczenia szpitalnego. Wsparcie osb starszych mo e by ponadto wiadczone w ramach sektora pomocy spoecznej. Zakres i rodzaj wiadcze finansowanych z pomocy spoecznej reguluje znowelizowana ustawa o pomocy spoecznej [113]. Pomoc spoeczna jest instytucj polityki spoecznej pa stwa, maj c na celu umo liwienie osobom i rodzinom przezwyci ania trudnych sytuacji yciowych, ktrych nie s one w stanie pokona, wykorzystuj c wasne uprawnienia, zasoby i mo liwo ci. Pomoc spoeczna wspiera osoby i ich rodziny w wysikach zmierzaj cych do zaspokojenia niezb dnych potrzeb i umo liwia im ycie w warunkach odpowiadaj cych godno ci czowieka. System opieki spoecznej obejmuje r ne formy pomocy i usug. Obok pomocy rzeczowej, pieni nej jest to rwnie wiadczenie usug opieku czych oraz pobyt w domach pomocy spoecznej. O rodki pomocy spoecznej oferuj usugi opieku cze dla osb starszych i chorych oraz specjalistyczne usugi opieku cze. Usugi opieku cze realizowane s w formie stacjonarnej: w domach pomocy spoecznej, pstacjonarnej, tj. domach dziennego pobytu, oraz w rodowisku: w formie usug opieku czych realizowanych w domu podopiecznego. Osobom samotnym, ktre z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagaj opieki innych osb, a s jej pozbawione, przysuguje pomoc w formie usug opieku czych. Usugi opieku cze obejmuj pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb samoobsugowych i gospodarskich, pomoc w utrzymaniu higieny i podstawowej piel gnacji. W przypadkach specjalistycznych usug opieku czych, pomoc spoeczna oferuje w miar mo liwo ci rehabilitacj , pomoc mieszkaniow i zapewnienie kontaktw z otoczeniem. Usugi opieku cze mog by wiadczone w miejscu zamieszkania, w dziennych domach pomocy spoecznej, w rodowiskowych domach samopomocy i w mieszkaniach chronionych. Domy pomocy spoecznej zgodnie z ustaw o pomocy spoecznej mieszka cem domu pomocy spoecznej mo e by osoba wymagaj ca caodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepenosprawno ci, ktra nie jest w stanie samodzielnie funkcjonowa w rodowisku, a nie mo na jej zapewni niezb dnych usug opieku czych w miejscu zamieszkania. Organizacje pozarz dowe i wolontariat to stosunkowo nowe, potencjalnie dost pne usugi, ktre
22
staego nadzoru lekarskiego,
profesjonalnej piel gnacji i rehabilitacji. Skierowanie na oddzia dla przewlekle chorych wystawia lekarz, ktry
wiadczone s gwnie w wi kszych miastach. Oferuj je ludzie zrzeszeni w fundacjach, stowarzyszeniach, grupach samopomocowych. Wspieraj pacjentw, najcz ciej tych z okre lonymi schorzeniami. Ogromne zapotrzebowanie na opiek dugoterminow nad osobami starszymi, chorymi i niedo nymi wpyn o na rozwj wolnorynkowych usug opieku czych zarwno oferowanych w rodowisku w agencjach opieku czych, jak i w prywatnych domach opieki. Jest to sektor trudny do oszacowania i oceny, poniewa funkcjonuje na zasadach dziaalno ci gospodarczej, nie wymaga akredytacji ani nie podlega specjalistycznemu nadzorowi konsultantw. Zapotrzebowanie na pomoc opiekuna spoza rodziny jest du e, a koszty jego wynaj cia s konkurencyjne w porwnaniu z ofert pomocy spoecznej. Na podstawie powy szej analizy stwierdzi mo na, e dziaalno rehabilitacyjna nie obejmuje tylko jednego rodzaju podmiotw. Mo na te poszukiwa poj zwi zanych z rehabilitacj wedug Polskiej Klasyfikacji Wyrobw i Usug (PKWiU), ktra w 2004 r. zostaa wprowadzona Rozporz dzeniem Rady Ministrw z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobw i Usug [96], s oznaczone symbolem 85.1 Usugi w zakresie ochrony zdrowia, a w tym: 1. 85.11.14 Usugi szpitalne rehabilitacyjne: 85.11.14-00.00 Usugi szpitalne rehabilitacyjne; 85.14.13-00.10 Usugi wiadczone przez fizjoterapeutw i personel paramedyczny, w czaj c usugi homeopatyczne i podobne, z wy czeniem usug medycyny, 85.14.13-00.30 Usugi wiadczone przez fizjoterapeutw nr PKWIU oraz usugi wiadczone przez personel paramedyczny, w czaj c usugi homeopatyczne i podobne, z wy czeniem usug wiadczonych przez lekarzy medycyny. 2. 85.31.11 Usugi pomocy spoecznej z zakwaterowaniem wiadczone osobom starym: 85.31.11-00.00 Usugi opieki spoecznej z zakwaterowaniem wiadczone osobom starym. Polska Klasyfikacja Dziaalno ci (PKD 2007) zostaa wprowadzona Rozporz dzeniem Rady Ministrw z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Dziaalno ci (PKD) [95]. PKD 2007 zostaa opracowana na podstawie statystycznej klasyfikacji dziaalno ci gospodarczej NACE Rev2, wprowadzonej rozporz dzeniem (WE) nr 1893/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r. w sprawie statystycznej klasyfikacji dziaalno ci gospodarczej NACE Rev 2 i zmieniaj cym rozporz dzenie Rady (EWG) nr 3037/90 oraz niektre rozporz dzenia WE w sprawie okre lonych dziedzin statystycznych (Dziennik Urz dowy UE L 393/1 z dnia 30.12.2006). Analiza tej klasyfikacji pozwala na wyodr bnienie najbli ej powi zanych z usugami rehabilitacyjnymi takich dziaw PKD, jak: 1. 2. 86.10Z Dziaalno szpitali; 86.9 Pozostaa dziaalno w zakresie opieki zdrowotnej: 86.90.A Dziaalno fizjoterapeutyczna, 86.90.C Praktyka piel gniarek i poo nych, 86.90.E Pozostaa dziaalno w zakresie opieki zdrowotnej, gdzie indziej niesklasyfikowana; 86.21.Z Praktyka lekarska oglna, 86.22.Z Praktyka lekarska specjalistyczna; 87.30Z Pomoc spoeczna z zakwaterowaniem dla osb w podeszym wieku i osb niepenosprawnych, 5. 88 Pomoc spoeczna bez zakwaterowania: 88.10.Z Pomoc spoeczna bez zakwaterowania dla osb w podeszym wieku i osb
23
wiadczonych przez lekarzy
3. 86.2 Praktyka lekarska:
4. 87 Pomoc spoeczna z zakwaterowaniem:
niepenosprawnych. Uzupeniaj c list wymienionych powy ej rodzajw dziaalno ci, nale y doda: 1. 2. 90.0 Dziaalno twrcz zwi zan z kultur i rozrywk : 90.04.Z Dziaalno obiektw kulturalnych; 93.1 Dziaalno zwi zan ze sportem: 93.13Z Dziaalno obiektw su cych poprawie kondycji fizycznej;
3. 93.2 Dziaalno rozrywkow i rekreacyjn : 93.29Z Pozostaa dziaalno rozrywkowa i rekreacyjna. Uwzgl dni nale y rwnie dziaalno sanatoryjn , czy innego rodzaju o rodki typu wellness i SPA. Cz tych o rodkw poza wymienionymi gwnymi rodzajami dziaalno ci w ramach gwnego PKD prowadzi dziaalno dodatkow np.: produkcj napojw bezalkoholowych, produkcj wd mineralnych i pozostaych wd butelkowanych (11.07.Z), sprzeda hurtow napojw bezalkoholowych (46.34.B), hotele i podobne obiekty zakwaterowania (55.10.Z), restauracje i inne stae placwki gastronomiczne (56.10.A), badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie pozostaych nauk przyrodniczych i technicznych (72.19.Z), dziaalno obiektw kulturalnych (90.04.Z), pozostay transport l dowy pasa erski (49.3), dziaalno paramedyczna (86.90.D). Syntetyzuj c powy sze kwalifikacje mo na przyj , i na sektor rehabilitacji geriatrycznej b d skaday si : 1. 2. 3. 4. 5. 6. Gabinety i o rodki rehabilitacyjne. Sanatoria. Zakady piel gnacyjno-opieku cze i zakady opieku czo-lecznicze. Opieka piel gniarska i agencje opieku cze. O rodki i domy pomocy spoecznej. O rodki SPA i wellness. W Za czniku 3 zostaa przestawiona lista podmiotw skadaj cych si na sektor rehabilitacji Desk
geriatrycznej, ktr opracowano w oparciu o informacje pozyskane w trakcie realizowanych bada m.in.: Teleadreson, Panorama Firm.
Research oraz indywidualne wywiady pog bione. Korzystano przy tym z danych z baz internetowych, w tym Na li cie podmiotw, ktre miay zakontraktowane usugi rehabilitacyjne na rok 2009 wojewdztwie podlaskim, znalazy si 54 podmioty, w tym 53 z wojewdztwa podlaskiego. W roku 2008 byo to 51 podmiotw. Wi ksza cz z nich miaa podpisane dalsze umowy w roku 2009. cznie w okresie 2 lat umowy na wiadczenie usug rehabilitacji medycznej zostay podpisane z 60 podmiotami z wojewdztwa podlaskiego. Poza tym na li cie znalazo si 50 innych gabinetw i o rodkw rehabilitacyjnych, ktre dziaaj na terenie wojewdztwa podlaskiego. Na terenie wojewdztwa znajduje si jedno sanatorium w Augustowie. Poza tym w za czonym wykazie uwzgl dniono 14 zakadw piel gnacyjno-opieku czych i opieku czo-leczniczych. Ponadto wyr niono 44 podmioty wiadcz ce usugi piel gniarskie i opieku cze. Na terenie wojewdztwa funkcjonuje 22 domy opieki spoecznej, w tym trzy zajmuj si osobami w podeszym wieku, s to: Dom Pomocy Spoecznej w Mo kach, Dom Pomocy Spoecznej im. Wiktorii Kowalewskiej w om y, Dom Pomocy Spoecznej w Starzynie, Dom Pomocy Spoecznej w Sejnach. Ponadto na terenie wojewdztwa funkcjonuje 9 o rodkw SPA i wellness.
24
IV. Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora

W ramach pierwszego obszaru dokonana zostaa analiza zewn trznych uwarunkowa rozwoju sektora, w podziale na popytowe i poda owe. Zastosowano tu metod nast puj ce rodzaje czynnikw: ekonomiczne, spoeczne, rodowiskowe. Ze wzgl du na specyfik desk research. Uwzgl dniono przy tym administracyjnoprawne, mi dzynarodowe,
sektora nie uwzgl dniono czynnikw technicznych. W grupie
czynnikw popytowych znalazy si wybrane czynniki: ekonomiczne: zamo no spoecze stwa, poziom bezrobocia, inflacja; spoeczne: trwanie ycia, styl ycia i wzorce konsumpcji, jako ycia, wyksztacenie i postawy osb starszych, emigracja ludno ci, polityka spoeczna. Natomiast w grupie czynnikw poda owych uwzgl dniono czynniki: ekonomiczne: zmiany PKB, tempo wzrostu rynku, finansowanie opieki zdrowotnej, infrastruktura transportowa; administracyjnoprawne: regulacje dost pu do aktywnej i rekreacji; mi dzynarodowe: podej cie Unii Europejskiej do dziaa na rzecz osb starszych, kontraktowanie usug medycznych za granic ; spoeczne: warto ci i postawy wobec ludzi starszych, wyksztacenie kadry, emigracje kadry; rodowiskowe: poo enie geograficzne wojewdztwa, klimat i zmiany pogodowe, wyst powanie okre lonych gatunkw ro lin i zwierz t, stan rodowiska naturalnego, Dobr powy szych czynnikw by podyktowany ich wykorzystaniem w kolejnym etapie analizy jakim bya metoda scenariuszowa. Istot scenariuszy jest tworzenie list procesw, ktre wyst puj w otoczeniu sektora oraz oszacowania prawdopodobie stwa ich wyst pienia w przyszo ci. Decyzje dotycz ce na przykad wej cia do sektora musz by podejmowane z uwzgl dnieniem tych skadnikw makrootoczenia i otoczenia decyduj cy wpyw na funkcjonowanie sektora. St d taki, a nie inny skad konkurencyjnego, ktre maj wiadcze zdrowotnych w Polsce, prawodawstwo dotycz ce wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj , prawodawstwo w zakresie turystyki
poszczeglnych grup czynnikw, ktry zosta zaakceptowany w ramach prac grupy ekspertw. Sporz dzone scenariusze pozwoliy na okre lenie, w jakim przedziale zmienno ci przyszo sektora b dzie si zawiera. Opracowanie czterech scenariuszy rozwoju sektora odbyo si w trakcie spotka grupy ekspertw. Jako podsumowanie analizy czynnikw oddziauj cych na sektor, zostaa skonstruowana analiza SWOT (Strengths mocne strony podmiotu, Weakness sabe strony podmiotu, Opportunities szanse w otoczeniu, Threats zagro enia w otoczeniu). Wskazano w niej czynniki zewn trzne i wewn trzne, ktre wywieraj negatywny oraz te, ktre maj pozytywny wpyw na sektor. Zapisano rwnie szanse i zagro enia dla rozwoju sektora w przyszo ci. W trakcie konstruowania analizy SWOT posu ono si nie tylko wynikami bada czynnikw wpywaj cych na sektor w ramach Desk Research, ale tak e uwzgl dniono wyniki Indywidualnych Wywiadw Pog bionych (IDI/ITI 1 i IDI/ITI 2). Kolejnym etapem byo przeprowadzenie Zogniskowanego Wywiadu Grupowego (FGI), w trakcie ktrego rwnie prowadzono dyskusj na temat konstrukcji analizy SWOT. Wyniki wszystkich stosowanych metod i technik badawczych byy uzgadniane w trakcie prac grupy ekspertw.
25
4.1 Analiza czynnikw popytowych

4.1.1 Czynniki ekonomiczne 4.1.1.1 Zamo no spoecze stwa W Polsce panuje powszechne przekonanie, e osoby starsze s grup szczeglnie zagro on bied i ubstwem. Poj cie staro , podobnie jak bieda, rwnie mo e by wieloznacznie rozumiane, poniewa starzenie si czowieka jest procesem zo onym, wielowymiarowym [104]. Mo emy mwi m.in. o biologicznym progu staro ci, ktry odnosi si st d te do starzenia jako obni ania oglnej sprawno ci
i ywotno ci organizmu ludzkiego. Niemniej ludzie nie starzej si rwnomiernie, jest to kwestia indywidualna trudno okre li jeden prg staro ci biologicznej dla wszystkich. W badaniach empirycznych wiadcze z zabezpieczenia spoecznego gwnie emerytur), ktre e w latach 2004-2005 grupa gospodarstw, najcz ciej stosuje si zatem progi ekonomiczne (tzw. wiek poprodukcyjny) lub prawne (prg ustawowy okre laj cy wiek uprawniaj cy do najcz ciej za pocz tek okresu staro ci przyjmuj wiek co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 lat dla m czyzn [56]. Analiza wynikw stopy skrajnego ubstwa wskazuje, w ktrych gowa rodziny bya w wieku 65 lat lub wy szym, charakteryzowaa si najni sz stop ubstwa absolutnego spo rd wszystkich grup wieku. Co wi cej, w Polsce widoczna jest tendencja do spadku stopy ubstwa wraz z podwy szaniem si wieku gowy gospodarstwa domowego. Jest ona najwy sza w rd gospodarstw domowych, w ktrych gowa rodziny jest w wieku 35-44 lat, nast pnie wraz ze wzrostem wieku gowy gospodarstwa domowego stopa ta maleje, aby osi gn poziom o poow ni szy w rd gospodarstw domowych osb starszych [56]. Warto przeanalizowa przeci tne dochody rozporz dzalne na osob wedug typw gospodarstw domowych w Polsce. Okazuje si , e rwnie i na tym tle sytuacja emerytw jest relatywnie dobra. Przeci tny dochd rozporz dzalny na gow w gospodarstwie domowym jest w gospodarstwach emeryckich wy szy ni w rd rencistw, rolnikw oraz pracownikw najemnych Tabela 6. Przeci tny miesi czny dochd rozporz dzalny na 1 osob w gospodarstwach domowych wedug grup spoeczno-ekonomicznych w 2007 roku
Dochd rozporz dzalny w z na osob ogem 1045,52 rdo: [102]. 1049,84 887,35 1338,51 1096,87 802,38 pracownikw rolnikw W tym gospodarstwa domowe pracuj cych na wasny rachunek emerytw rencistw
Wedug danych GUS w gospodarstwach domowych polskich emerytw wydaje si miesi cznie 1,0 z na osob na usugi hotelarskie i gastronomiczne oraz 6,1 z na osob na rekreacj i kultur , co stanowi odpowiednio okoo 0,1% i 0,5% miesi cznych dochodw tych gospodarstw. Tymczasem dla porwnania gospodarstwa domowe emerytw francuskich wydaj na hotele i restauracje prawie 4,0%, a na rekreacj i kultur ponad 7,0% swoich miesi cznych dochodw [108, s. 28]. Szacuje si , e za mniej wi cej 20 lat roczna sia nabywcza polskich seniorw wyniesie okoo 80 mld
26
dolarw. Szczegln cech dochodw emerytw jest stabilno . Coraz wi cej bankw tworzy ofert po yczek specjalnie dla emerytw. Decyzj o wej ciu na ten rynek przedstawiciele bankw oceniaj jako sukces i zapowiadaj dalszy rozwj oferty. Zainteresowanie pojawio si rwnie ze strony firm ubezpieczeniowych. Przykadem jest Generali, ktre zaproponowao seniorom specjaln polis Lew Senior. Ubezpieczenie to mo e kupi ka da osoba mi dzy 50. a 75. rokiem ycia, wa ciwie bez wzgl du na stan zdrowia. Produkt ma tak e walory oszcz dno ciowe. O ywienie w tym segmencie ze strony bankw i firm ubezpieczeniowych wiadczy o tym, e ludzie w podeszym wieku wcale nie s tak biedni, za jakich s uwa ani [62]. Ponadto pojawiaj si propozycje rozwi za , takich jak pomys polegaj cy na tym, e emeryt, ktry odda gminie swoje mieszkanie, dostanie od niej do ywotni rent oraz b dzie mg do ywotnio u ytkowa mieszkanie. Po jego mierci gmina mogaby przydzieli lokal kolejnym lokatorom lub sprzeda na przetargu. W krajach zachodnich taki mechanizm jest stosowany od lat. Stron nie s jednak gminy, ale banki. Emeryci, ktrym nie wystarcza emerytura, mog ubiega si o po yczk pod zastaw domu lub mieszkania, a banki wypacaj co najwy ej poow obecnej warto ci nieruchomo ci jednorazowo lub w formie renty [125]. Te wszystkie analizy prowadz do prostego wniosku o du ych szansach na wzrost zamo no ci osb starszych. B dzie to sprzyja rozwojowi sektora rehabilitacji geriatrycznej. Niemniej, aby doszo do o ywienia w segmencie usug dla starszych ludzi, trzeba zerwa nie tylko ze stereotypem biednego emeryta, ale tak e z tym, e nie mo e on czy nie powinien (bo nie wypada) korzysta z ycia [62]. 4.1.1.2 Poziom bezrobocia Na podstawie dokumentu Sytuacja spoeczno-gospodarcza kraju i wojewdztw w I proczu 2009 roku [103] mo na wskaza, e w I proczu 2009 roku w Polsce nast pi niewielki wzrost zatrudnienia i bezrobocia. Wspczynnik aktywno ci zawodowej wzrs w I kwartale 2009 roku w relacji do analogicznego okresu 2008 roku o 1,5 pkt. proc., natomiast w II kwartale o 0,9 pkt. proc. w ci gu roku. Wzrost dotyczy 11 wojewdztw, najszybszy by w wojewdztwach kujawsko-pomorskim i podkarpackim (odpowiednio o 3,6 pkt. proc. i 3 pkt. proc.). Zainteresowanie poszukiwaniem pracy spado za najbardziej w wojewdztwach wi tokrzyskim i dzkim (o 1,1 pkt. proc. i 1 pkt. proc.). W konsekwencji sabn cego tempa wzrostu aktywno ci zawodowej wolniej rs rwnie wska nik zatrudnienia mierzony wedug Bada Aktywno ci Ekonomicznej Ludno ci (BAEL). W II kwartale 2009 roku wynis 59,3%, wobec 58,9% w II kwartale 2008 roku (wzrost o 0,4 pkt. proc., wobec 0,9 pkt. proc. w I kwartale 2009 roku w relacji do analogicznego okresu 2008 roku). Ma to mimo wszystko optymistyczny wyd wi k na tle oglnej tendencji spadkowej w krajach UE-27 (z 65,5% odpowiednio w 2008 roku do 64,6% w I kwartale 2009 roku). Nadal jednak w rd 27 krajw UE wska nik zatrudnienia plasowa Polsk w II kwartale 2009 roku 5 wojewdztw, wobec 6 w II kwartale 2008 roku. Przeci tne zatrudnienie w sektorze przedsi biorstw, mimo minimalnego wzrostu w I kwartale (o 0,1%), w II kwartale spado ju o 1%. W efekcie po dwch kwartaach odnotowano jego spadek do 5 344 tys., czyli o 0,5% w relacji do analogicznego okresu 2008 roku. W rezultacie spadku zatrudnienia w Polsce roso bezrobocie i w ko cu czerwca 2009 roku w urz dach pracy byo zarejestrowanych prawie 1 659 tys. bezrobotnych (to jest o 14% wi cej ni w ko cu czerwca 2007 roku), a stopa bezrobocia rejestrowanego wzrosa do 10,7%, wobec 9,4% przed rokiem. W II kwartale 2009 roku stopa bezrobocia w UE-27 wyniosa 8,8% (wobec 6,8% w 2008 roku). Jednocze nie we wszystkich krajach odnotowano jej istotny wzrost (nawet o 11,8 pkt. proc. w Estonii), podczas gdy w Polsce stopa bezrobocia wzrosa o 1,1 pkt. proc., wobec 2 pkt.
27
na 5. miejscu od
ko ca. Wzrost wska nika zatrudnienia dotyczy 9 wojewdztw, przy czym 60% prg zatrudnienia przekraczao
proc. w UE-27 i usytuowaa kraj na 12. miejscu w rd wszystkich krajw Unii. Pogarszaj ca si sytuacja na rynku pracy wpyn a na wolniej rosn ce przeci tne miesi czne wynagrodzenia. Zauwa alne wyhamowanie tempa wzrostu wynagrodze , a nawet ich spadek nominalny w II kwartale 2009 roku w gospodarce ogem i sferze bud etowej poskutkoway oglnym spadkiem dynamiki wynagrodze w caym I proczu. W sektorze przedsi biorstw w czerwcu 2009 roku przeci tne miesi czne wynagrodzenie brutto wynioso 3 288 z i byo realnie o 1,4% ni sze ni przed rokiem. Przy tym realny wzrost wynagrodze , licz c narastaj co w dwch kwartaach, w podmiotach o liczbie pracuj cych powy ej 9 osb, wynis 1,6% (wobec 7,4% przed rokiem). Podsumowuj c, mo na uzna, e Polska jest krajem charakteryzuj cym si znacz cym bezrobociem, jak i du ym zr nicowaniem regionalnym odno nie poziomu tej wielko ci. Ostatnie dane z wrze nia tego roku 18,9%, wiadcz jednak o tym, e w przeci gu paru miesi cy nast pi spadek bezrobocia. Sytuacja na rynku pracy w I kwartale 2009 roku pogorszya si wyra nie z powodu zaamania si wzrostu PKB. Zdaniem Centrum Analiz Spoeczno-Ekonomicznych (CASE), zatrudnienie wedug BAEL powinno obni y si w 2009 roku o 1,3%, a w sektorze przedsi biorstw o 3,6%. Wedug prognozy, stopy rejestrowanego bezrobocia i bezrobocia wedug BAEL podnios si odpowiednio do 12,8% i 9,0% na koniec 2009 roku, a w 2010 roku jeszcze wy ej. Obni a si rwnie dynamika pac ten trend b dzie trwa co najmniej do poowy 2010 roku. Przeci tna paca powinna zwi kszy si o 4-5% w 2009 roku, co przeo y si na 2,0% wzrost pacy realnej. W 2010 roku po pocz tkowym obni eniu si dynamiki powinno nast pi jej odbicie w gr [51]. Wojewdztwo podlaskie na tle pozostaych znalazo si nieco powy ej stopy bezrobocia rejestrowanego w Polsce i wyniosa ona 11,4%. Sytuacja w tym zakresie bya jednak o wiele lepsza ni w przypadku wojewdztwa warmi sko-mazurskiego, gdzie wska nik ten wynis 18,4%. Spo rd innych wojewdztw tzw. Polski Wschodniej, rwnie na terenie wojewdztw podkarpackiego i wi tokrzyskiego wska nik ten uzyska znacz ce warto ci i wynis odpowiednio 14,5% i 14,0%. W wojewdztwie lubelskim stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosa 11,6%, a wi c bya zbli ona do tej z wojewdztwa podlaskiego. Wykres 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w poszczeglnych wojewdztwach Polski we wrze niu 2009 roku (%)
Zachodniopomorskie Wielkopolskie Warmi sko-mazurskie wi tokrzyskie l skie Pomorskie Podlaskie Podkarpackie Opolskie M azowieckie M aopolskie dzkie Lubuskie Lubelskie Kujawsko-pomorskie Dolno l skie Polska
8,2 8,5
14,5 18,4 14,0 10,5 11,4 11,3
14,5
8,5 8,9
10,7 11,6 11,6 10,9
14,7 14,5
0,0
rdo: [2]
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
14,0
16,0
18,0
20,0
28
Obni enie bezrobocia w znacznym stopniu wpynie na przyszo sektora rehabilitacji geriatrycznej. Osoby, ktre zaczn zarabia wi cej ni utrzymuj c si z zasikw, prawdopodobnie skieruj swoje rodki na potrzeby pierwszego rz du. Jednocze nie osoby starsze, cz sto wspieraj ce finansowo swoich modszych bezrobotnych czonkw rodziny, b d mogy prawdopodobnie wi ksz cz swoich dochodw przeznaczy na swoje potrzeby w tym w zakresie poprawy stanu zdrowia. Poza tym rwnie czonkowie rodzin, w sytuacji, gdy maj zapewnione dochody, ch tniej s skonni zainteresowa si stanem zdrowia i jego popraw w odniesieniu do samych siebie, jak i osb starszych w swoich rodzinach. Obecnie najbardziej prawdopodobne wydaje si utrzymanie si stopy bezrobocia na podobnym poziomie, bez wi kszych zmian. Jest te pewna nadzieja na jej obni enie si , a takie tendencje mo na uzna za sprzyjaj ce rozwojowi sektora. 4.1.1.3 Inflacja W I proczu 2009 roku roczna inflacja mierzona wska nikiem cen towarw i usug konsumpcyjnych (CPI) wyniosa 3,5% bya wi c ni sza ni przed rokiem. W caym 2008 roku ksztatowaa si na wysoko ci 4,2%. Do wzrostu oglnego poziomu cen konsumpcyjnych przyczyniy si w szczeglno ci wy sze ceny ywno ci i napojw bezalkoholowych (o 4,5% w I proczu 2009 roku w stosunku do odpowiedniego okresu poprzedniego roku), wyrobw tytoniowych (o 16,2%) oraz no nikw energii zu ywanych przez gospodarstwa domowe (o 13,1%). Liczona przez NBP roczna inflacja bazowa (z wy czeniem cen ywno ci i energii) wyniosa w czerwcu 2009 roku 2,7% przy wska niku CPI (Consumer Price Index, wska nik wzrostu cen towarw i usug konsumpcyjnych) na poziomie 3,5%, a w lipcu odpowiednio 2,9% i 3,6%. Spadek inflacji by w Polsce mniejszy ni w innych krajach Unii Europejskiej. W czerwcu 2009 roku roczna stopa inflacji mierzona zharmonizowanym wska nikiem cen konsumpcyjnych wyniosa w Polsce 4,2% i bya zaledwie o 0,1 pkt. proc. ni sza ni w czerwcu 2008 roku [103, s.18-19]. W tym czasie inflacja w Unii Europejskiej obni ya si rednio o 3,6 pkt. proc., z 4,2% do 0,6%. W rezultacie inflacja w Polsce nale aa do najwy szych w UE. Nadal stosunkowo wysok inflacj w Polsce mo na wi za z podwy kami cen regulowanych (przede wszystkim cen no nikw energii), efektem kursowym (deprecjacja zotego), a tak e z agodniejszym na tle innych krajw Unii Europejskiej przebiegiem kryzysu gospodarczego. Do wzrostu cen konsumpcyjnych i cen producentw przyczynio si osabienie zotego trwaj ce od sierpnia 2008 roku do lutego 2009 roku. Miesi czny kurs euro liczony w zotych by w lutym 2009 roku o 42,5% wy szy ni w lipcu 2008 roku, a kurs dolara ameryka skiego wy szy o 75,7%. Ekonomi ci CASE uwa aj , e inflacja w 2009 roku i 2010 roku wyniesie odpowiednio 3,6% i 2,7%. Wedug CASE, roczna stopa inflacji na pocz tku 2010 roku osabnie wyra nie, a od II kwartau 2010 roku powinna znale si poni ej rodka celu NBP (2,5%) [51]. Przy takim poziomie inflacji, zakadaj c, e tempo wzrostu wynagrodze b dzie male, mo na si spodziewa, e realne pace prawie nie zmieni si . Niestety, wysoka inflacja dotyka rwnie oszcz dno ci Polakw. Wedug NBP rednie oprocentowanie nowych lokat z terminem do 3 miesi cy wynosio w lipcu 5,3%. Realnie daje to nam zatem 1,6% po uwzgl dnieniu nowej prognozy inflacji. Co wi cej, na rynku znajduje si sporo ofert bankw z lokatami oprocentowanymi mniej ni inflacja [19]. W opinii ekonomistw jednym z czynnikw hamuj cych spadek inflacji w lecie 2009 roku bya zwi kszona krajowa aktywno turystyczna spowodowana niskim kursem zotego. Poniewa zagraniczne wyjazdy podro ay, Polacy cz ciej sp dzali wakacje w kraju. Ch tniej te w okresie letnim robili zakupy. Statystyki odnotowuj silny wzrost dynamiki sprzeda y detalicznej w lipcu 5,7% rok do roku wobec 0,7% w czerwcu. Dzi ki rozpocz tym wyprzeda om sezonowym spady ceny odzie y i obuwia o prawie 8% rok do roku oraz paliwa do transportu indywidualnego 6%. Ceny, niestety, nie tylko spaday, ale te w tym czasie
29
rosy gwnie w bran y ywno ci, napojw, alkoholu i wyrobw tytoniowych o 5,6%, przy czym alkohole i tyto podro ay o 10,3% rok do roku. Szacunkowe przewidywania okre laj poziom inflacji na koniec roku na ponad 3% Wedug ekspertw, przy tak wyra nym osabieniu zotego, z jakim mamy do czynienia, inflacja i tak nie jest wysoka [112]. Wedug prognoz inflacja b dzie stopniowo si obni a, na co wpyw ma to, e wzrost gospodarczy nie b dzie ju tak dynamiczny oraz fakt, e sabsza zotwka wpynie, cho z op nieniem na wzrost cen. Osoby starsze do rzadko przechowuj swoje oszcz dno ci na lokatach lub w innych formach oszcz dzania. Ponadto emerytury podlegaj tzw. indeksacji, co ma niwelowa wpyw zmian inflacyjnych na wysoko wiadcze emerytalnych. Taka sytuacja nie b dzie zbyt silnie oddziaywa na osoby starsze, mo na wi c raczej oczekiwa, e zgaszanie popytu na usugi rehabilitacyjne za bardzo si nie zmieni. 4.1.2 Czynniki spoeczne 4.1.2.1 Trwanie ycia Starzenie si spoecze stwa to zjawisko wyst puj ce w caej Europie. Odsetek osb w wieku 65 lat i wi cej w krajach Unii Europejskiej wynosi rednio 16,5%. Za E. Rossetem przyjmuje si , e spoecze stwo wkracza w faz staro ci demograficznej, gdy odsetek ludzi w wieku powy ej 60. roku ycia przekracza 12,0% czonkw populacji [87]. Na podstawie danych z tabeli 7. mo na stwierdzi, e spoecze stwo polskie, podobnie jak zbiorowo ci wi kszo ci krajw europejskich, wkroczyo ju w faz staro ci demograficznej. Powszechnymi przyczynami starzenia si ludno ci s spadek dzietno ci oraz wydu ony okres dalszego trwania ycia. Wska nik przeci tnego dalszego trwania ycia su y ocenie, ile lat ma szans prze y osoba urodzona w danym roku przy uwzgl dnieniu r nych problemw zdrowotnych, ktre napotka w swoim yciu. Tendencj jest, e przewidywane trwanie ycia ludzkiego wydu a si zarwno dla noworodkw, jak i dla osb w innym wieku. Przeci tne dalsze trwanie ycia dla wiata wynosio na pocz tku XX wieku rednio okoo 40 lat, obecnie wynosi 69 lat, a w Japonii nawet 80. W Polsce wska nik ten jest taki sam, jak rednia ycia w Europie, i wynosi 74 lata. Przyspieszeniu ulego te tempo wzrostu ludno ci wiata o ile pomi dzy wzrostem z 1 do 2 miliardw upyn o 110 lat, to wzrost o kolejny miliard trwa kolejno na przestrzeni tylko 30 lat, 16 lat i 11 lat. Z analizy procesu zmian wynika, e wzrost ludno ci globu jest bardziej wynikiem spadku umieralno ci ni wzrostu rozrodczo ci. Poza tym nale y spodziewa si , e liczba ludno ci Afryki wzro nie prawie trzykrotnie, zmniejszy si za liczba ludno ci w niektrych krajach zachodnich, a przede wszystkim w Europie Wschodniej [134, s.63].
30
Tabela 7. Populacja Unii Europejskiej wedug struktury wieku w 2005 roku

Kraj UE 25* UE 15* Strefa Euro* Belgia* Czechy Dania Niemcy Estonia* Grecja* Hiszpania Francja Irlandia Wochy* Cypr otwa Litwa Luksemburg W gry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Sowenia Sowacja Finlandia Szwecja Wielka Brytania* Bugaria Rumunia * Dane z 2004 roku. rdo: Na podstawie [27, s.3] 50-64 lata 17,9 17,9 17,9 17,5 20,8 19,7 18,5 17,7 17,4 16,4 17,6 15,4 18,5 16,3 17,6 16,3 16,8 19,7 19,6 18,7 17,8 17,6 17,5 18,8 17,3 20,7 19,6 17,6 19,9 17,0 65-79 lat 12,5 12,8 13,1 13,0 11,0 10,9 14,3 13,2 14,6 12,5 11,9 8,5 14,4 9,3 13,5 12,3 11,1 12,3 10,4 10,5 11,8 10,6 13,2 12,3 9,3 12,0 11,9 11,6 14,0 12,3 80 lat i wi cej 4,0 4,2 4,2 4,1 3,0 4,1 4,3 3,0 3,3 4,3 4,5 2,7 4,8 2,6 3,0 2,8 3,2 3,3 2,9 3,5 4,2 2,5 3,8 3,0 2,4 3,9 5,4 4,3 3,1 2,4 powy ej 65 lat 16,5 17 17,3 17,1 14 15 18,6 16,2 17,9 16,8 16,4 11,2 19,2 11,9 16,5 15,1 14,3 15,6 13,3 14 16 13,1 17 15,3 11,7 15,9 17,3 15,9 17,1 14,7
W rd krajw czonkowskich Unii Europejskiej najdu ej yj mieszka cy Szwecji, Hiszpanii i Francji. Po uwzgl dnieniu r nicy pci wynika, e m czy ni najdu ej yj w Szwecji, kobiety natomiast w Hiszpanii i Francji. Najkrtsza oczekiwana dugo ycia jest tymczasem w krajach nadbatyckich: w Estonii i na otwie. Tam te najkrcej yj m czy ni. Kobiety za najkrcej yj w Rumunii i w Bugarii (Tabela 8. Oczekiwana dugo ycia w krajach czonkowskich w Unii Europejskiej w 2004 roku).
31
Tabela 8. Oczekiwana dugo ycia w krajach czonkowskich Unii Europejskiej w 2004 roku
Kraj Estonia* otwa Rumunia Litwa Bugaria W gry Sowacja Polska Czechy Sowenia Dania Belgia* Portugalia Wielka Brytania* Malta* UE 25 Holandia Finlandia Irlandia Grecja Luksemburg Cypr Austria UE 15 Wochy* Francja Hiszpania Szwecja * Dane z 2002 roku. rdo: [27, s.6] M czy ni 65,3 65,5 67,7 66,4 68,9 68,6 70,3 70,0 72,6 73,5 75,2 75,1 74,9 75,9 75,9 75,6 76,4 75,3 76,4 76,6 76,0 76,6 76,4 76,6 76,8 76,7 77,2 78,4 Kobiety 77,1 77,2 75,1 77,8 76,0 76,9 77,8 79,2 79,0 80,7 79,9 81,1 81,4 80,5 81,4 81,7 81,1 82,3 81,2 81,4 82,2 82,1 82,1 82,2 82,9 83,8 83,8 82,7 rednia 71,20 71,35 71,40 72,10 72,45 72,75 74,05 74,60 75,80 77,10 77,55 78,10 78,15 78,20 78,55 78,65 78,75 78,80 78,80 79,00 79,10 79,25 79,25 79,40 79,85 80,25 80,5 80,55
Zjawisko starzenia demograficznego jest wynikiem nakadania si wzrostu redniej dugo ci ycia, a tym samym wzrostu odsetka osb w wieku podeszym (w Polsce w 2003 roku byo to 12,96% populacji) oraz spadku przyrostu naturalnego, obserwowanego w kraju nieprzerwanie od 1980 roku. Innym znacz cym zjawiskiem jest ujemne saldo migracji zagranicznych, ktre w roku 2005 wynioso -103. W ostatnich latach najwi kszy odsetek osb w wieku podeszym zanotowano w 7 wojewdztwach: dzkim (14,73%), wi tokrzyskim (14,56%), mazowieckim (14,36%), podlaskim (14,18%), lubelskim (14,06%), dolno l skim (13,18%), maopolskim (13,01%) [31, s.135]. Zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego wojewdztwo podlaskie na dzie 20 maja 2002 roku liczyo 1208,6 tys. mieszka cw [134, s.63].W stosunku do roku 1988, to jest roku poprzedniego spisu powszechnego, liczba ludno ci wzrosa o 48 tys. zwi kszeniu ulega liczba ludno ci miast na niekorzy wsi. W 2005 roku udzia ludno ci miejskiej w cznej populacji mieszka cw wojewdztwa podlaskiego wynis 59,2% (710 tys. osb) [83, s.80]. Zo y si na to szereg czynnikw i oprcz bezpo rednich przyczyn, czyli samych przepyww ludno ciowych, na ko cowy rezultat wpyw wywary przeksztacenia administracyjne, takie jak nadawanie praw miejskich oraz rozszerzanie granic administracyjnych miast.
32
Tabela 9. Starzenie si populacji Polski wedug wojewdztw w 2003 roku (%)

Polska ogem Dolno l skie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie dzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie l skie wi tokrzyskie Warmi sko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie rdo: [31, s.135]. 12,96 13,18 12,04 14,06 11,43 14,73 13,01 14,36 12,89 12,56 14,18 11,53 12,51 14,56 11,27 11,70 11,77
Pocz wszy od 1998 roku, obserwuje si powolny, cho stopniowy spadek liczby ludno ci wojewdztwa podlaskiego. Obni aj ca si , a od 2001 roku stale utrzymuj ca si na ujemnym poziomie stopa przyrostu naturalnego oraz ujemne saldo migracji prowadz do spadku liczebno ci populacji wojewdztwa podlaskiego [86, s.171]. Odpowiednio w latach 1999-2005 przyrost naturalny w przeliczeniu na 1000 mieszka cw wynosi: -0,02; 0,22; -0,03; -0,14; -0,8; -0,9 oraz -0,7 [109, s.195]. Zjawisko to potwierdza sytuacj dla caego kraju, gdzie stopa przyrostu naturalnego w 2005 roku dla Polski wyniosa -0,1. Od 1989 roku nie ma w kraju reprodukcji pokole , a starzenie si polskiej ludno ci nabrao cech procesu nieodwracalnego. Mo na uzna, e b dzie to miao wpyw rwnie na sytuacj ekonomiczn spoecze stwa. Prowadzi to b dzie do zwi kszenia obci enia bud etu wydatkami na renty i emerytury. Prognozy wskazuj , e w poowie XXI wieku liczba ludno ci Polski zmniejszy si nawet do 36 mln, to za przy obecnych tendencjach demograficznych mo e prowadzi do trudno ci w zabezpieczeniu staro ci na takim poziomie socjalnym, jak dzi . Ten czynnik demograficzny w du ym stopniu wpynie na przyszo sektora rehabilitacji geriatrycznej, szczeglnie je li nie zostan uwzgl dnione zmiany w sposobie ubezpieczenia i caego systemu rent i emerytur w Polsce. Ewentualne zaamanie systemu emerytalnego mo e prowadzi do gwatownego pogorszenia si warunkw ycia. Wraz ze wzrostem liczebno ci ludzi starszych zaczyna bowiem brakowa siy roboczej w wieku produkcyjnym zdolnej utrzyma emerytw. Ponadto z roku na rok rosn wydatki na emerytury, szpitale, piel gniarki czy domy opieki. Starzenie si polskiego spoecze stwa prowadzi do spadku oszcz dno ci i spowolnienia produkcji. Taki stan rzeczy mo e spowodowa zwi kszone zapotrzebowanie na wiadczenia zdrowotne tych grup wiekowych. Starsze grupy wiekowe s najbardziej nara one na zachorowania i konsumuj najwi cej wiadcze , zarwno w sferze publicznych, jak i prywatnych usug medycznych. Znacz ce wydu enie si czasu ycia powi zane jest tak e z lepsz kondycj seniorw, wynikaj c z dbania o zdrowie, a co za tym idzie, ze znacz cym wzrostem popytu na r nego rodzaju dobra i usugi zwi zane z rehabilitacj . Mo na oczekiwa, e osoby starsze coraz ch tniej b d korzysta z oferty nie tylko o rodkw zwi zanych z ochron zdrowia, ale i innej, np. turystyki dla osb starszych, ktra zawiera b dzie elementy rekreacji i rehabilitacji dla tej grupy odbiorcw.
33
4.1.2.2 Styl ycia i wzorce konsumpcji Na funkcjonowanie czowieka starego du y wpyw maj wyra ane przez niego postawy wobec wiata, siebie i wasnej staro ci. Wedug ameryka skiej badaczki S. Reichard mo na wyr ni pi typw przystosowania si jednostki do ostatniego etapu ycia [82]: 1. 2. 3. Postawa konstruktywna charakteryzuje si tym, e czowiek potrafi czerpa rado z ycia i kontaktw towarzyskich, akceptuje wasn staro , a tak e mier, jako naturaln kolej rzeczy. Postawa zale no ci polega na bierno ci, zale no ci od innych, wycofaniu si z ycia publicznego. Postawa obronna cechuje j strach przed mierci i nieporadno ci . Przejawiaj cy j seniorzy staraj si zasoni swoje obawy nadaktywno ci , tak e zawodow , i samowystarczalno ci . Zdarza si te , e okazuj zazdro wobec ludzi modych. 4. Postawa wrogo ci do otoczenia jej charakterystyczn cech s agresywne, wybuchowe i podejrzliwe zachowania. Staro jest traktowana przez jednostk jako okres wyrzecze , ubstwa, zniedo nienia i utraty si. Obok zazdro ci modym ich wieku wyst puje tu brak pogodzenia si ze staro ci i odczucie l ku przed mierci . 5. Postawa wrogo ci do siebie charakteryzuje ludzi o wyra nie ujemnym bilansie yciowym, ktrzy niech tnie wracaj do wspomnie , poniewa w ich yciu byo wiele zawodw i trudno ci. Reprezentuj j osoby mao aktywne i mao zaradne, ktre maj pretensj do samych siebie. mier traktuj jako wyzwolenie od nieszcz liwej egzystencji. Te postawy maj swoje odzwierciedlanie tak e w stylu ycia seniorw. W literaturze przedmiotu mo na znale r ne jego typologie. Jedna z nich ukazuje dwa skrajne style: cechuj cy si aktywno ci lub bierno ci , oraz style po rednie, takie jak rodzinny i domocentryczny. Wszystkie osoby starsze powinny mie mo liwo wyboru aktywnego stylu Osoby starsze mog ycia. Istnieje silna zale no pomi dzy zdrowiem a poziomem aktywno ci czowieka. Styl taki mo e przybiera rozmaite formy. by aktywne w r nych dziedzinach, a mianowicie: dziaa w stowarzyszeniach, wolontariacie, studiowa na uniwersytetach trzeciego wieku, realizowa swoje zainteresowania i hobby, uprawia dziak oraz udziela si w yciu spoecznym, religijnym i politycznym. Cz ludzi starszych dorabia do emerytury, a osoby zamieszkuj ce na wsi zwykle pracuj na gospodarstwie do p nej staro ci. Wydawa by si mogo, e te formy aktywno ci s mniej atrakcyjne, ale wbrew pozorom nie jest to takie atwe do indywidualn i zale y od potrzeb, preferencji i mo liwo ci znacznych nakadw rozstrzygni cia, a ich ocena bywa spraw
poszczeglnych seniorw. Co wa ne, niektre formy aktywno ci nie wymagaj pozostaj jedynie w sferze marze . Przeciwie stwem aktywnego stylu
finansowych, jak choby spotkania z przyjacimi, inne za , jak np. wczasy zagraniczne, dla wi kszo ci ycia jest styl bierny. Osoby reprezentuj ce go praktycznie nie
wychodz ze swojego domu. Je li ju go opuszczaj , to tylko przy wyj tkowych okazjach, takich jak gosowanie wyborcze czy wa ne uroczysto ci rodzinne. Niekiedy jednak nie jest to kwestia wyboru, ale konieczno spowodowana np. ci k chorob . Osoby reprezentuj ce styl domocentryczny rzadko opuszczaj swoje mieszkanie, ale jednocze nie s otwarte na ludzi, podejmuj rodzin i znajomych. Cz sto hoduj zwierz ta, ogl daj telewizj , czytaj ksi ki i gazety. Te zaj cia mog by atrakcyjne, ale w przypadku wdowie stwa nie wypeniaj w peni czasu wolnego i alternatyw staje si wyj cie z domu jedni podejmuj to wyzwanie i ich styl ycia mo e przybra form aktywnego czy rodzinnego, a inni nie i staj si bardziej bierni. Styl rodzinny cechuje rozszerzona rola babci lub dziadka, polegaj ca na opiece nad wnukami. Dla wielu osb to zaj cie daj ce rado , poczucie przynale no ci i satysfakcji. Posiadanie wnukw wi e si
34
z aktywno ci
ruchow
i umysow . Ponadto sprzyja zadowoleniu z kontynuacji linii biologicznej oraz
mo liwo ci przekazania do wiadcze i tradycji. Niemniej opieka nad wnukami mo e by uci liwa, je eli wypiera inne formy aktywno ci czy te przekracza mo liwo ci czowieka starszego [110]. Aby zachowa dobr kondycj psychofizyczn , niezb dna jest odpowiednia aktywno ruchowa wpisana na stae w styl ycia czowieka. Jest to szczeglnie wa ne w przypadku osb starszych. Im czowiek jest starszy, tym wi kszy wpyw na jako jego ycia, czyli sprawno , samodzielno i niezale no , maj regularne wiczenia fizyczne. Zauwa a si jednak, e uczestnictwo ludzi dorosych, a tym bardziej po 60. roku ycia, w rekreacji ruchowej jest sporadyczne i nieregularne. Nie jest to cecha tylko osb starych nale y bowiem uzna, e w ogle aktywno ruchowa jest prawie nieobecna w stylu ycia dorosych Polakw. Wyniki bada w rd kobiet o redniej wieku 70 lat wskazay, e 79% osb aktywnych ruchowo w chwili prowadzenia bada miao do czynienia ze sportem w przeszo ci. Ponadto z bada wynikao, e rekreacja ruchowa jest nieod cznym elementem wolnego czasu u osb, ktre maj wyrobione takie nawyki ju od najmodszych lat. Tymczasem osoby nieaktywne w rd form sp dzania wolnego czasu wskazyway najcz ciej zaj cia takie, jak czytanie ksi ek, ogl danie telewizji czy te suchanie radia [4, s.61-65]. Inne badania przeprowadzone na mieszka cach Gliwic wskazuj podobnie, e chocia wypoczynek zwi zany z ruchem fizycznym jest wa ny dla zdrowia, to osoby starsze cz ciej wybieraj inne formy sp dzania czasu wolnego. Analiza wypowiedzi ankietowanych dowodzi, i najwi cej osb sp dza czas wolny na ogl daniu telewizji 77%, czytaniu ksi ek lub czasopism 68%, robieniu zakupw 62%, spotykaniu si ze znajomymi, przyjacimi 51%, gotowaniu 50%, spacerach 49%, pomaganiu rodzinie 26%. Najmniej osb sp dza czas na uprawianiu sportu 14%, uprawianiu ogrdka 21% oraz na robtkach r cznych 16%. W rd badanych tylko co druga osoba wskazaa aktywny wypoczynek 51% i s to gwnie spacery 29%, jazda na rowerze 14%, piesze w drwki 7% oraz pywanie 1 osoba. A 37% ankietowanych nie lubi aktywnie wypoczywa, natomiast 12% przyznaje, e czasem preferuje t form wypoczynku [21, s.267-271]. Na podstawie powy szej analizy mo na uzna, e osoby starsze w Polsce swj czas wolny sp dzaj biernie, gwnie na ogl daniu telewizji. Stosunkowo cz sto sp dzaj te czas na czytaniu. Spacery jako czynna forma odpoczynku wymieniane s [21, s.270]. Z drugiej strony nale y zwrci uwag na fakt, e spoecze stwo polskie jest mao innowacyjne, podatne na kopiowanie zachowa innych. Najbli szy nam wzr do na ladowania w kwestii konsumpcji stanowi gospodarka Stanw Zjednoczonych, co prowadzi do prostego wniosku, e rwnie w Polsce b dzie nast powa wzrost ilo ci podr y emerytw i silny rozwj sektora zajmuj cego si opiek nad osobami w tym wieku. Rwnie w wi kszo ci krajw europejskich szybko ro nie znaczenie podr y i turystyki. Coraz wi kszy jest tak e udzia dochodw z turystyki w gospodarce wielu krajw. Obserwowane w turystyce wiatowej trendy wskazuj na silnie wzrastaj ce zainteresowanie formami wyjazdw, w ktrych wie i las odgrywaj zasadnicz rol . Ponadto, co wa ne z punktu widzenia potencjau wojewdztwa podlaskiego, daje to szans na jego wykorzystanie. Okazuje si przy tym, e zgodnie z przewidywaniami wiatowych ekspertw jako usug i stan rodowiska naturalnego oraz poziom cen b d odgryway coraz wi ksz rol w wyborze celu podr y i miejsca zakwaterowania. Mo na przyj , e turystyka w Polsce, podobnie jak w Europie Zachodniej, co wynika z wysokiego poziomu imitacji zachowa przez polskich konsumentw, b dzie rozwija si w nast puj cych kierunkach [130, s.54]: 1. 2. Zwi kszy si ilo krtkich wyjazdw i wypoczynku weekendowego. Rozwin si obszary i przedsi biorstwa przedstawiaj ce bogat ofert zapewniaj c r norodne atrakcje.
35
przez mniej ni
poow
badanych. Niestety, te wyniki wskazuj ,
w przeci gu co najmniej dwudziestu ostatnich lat nie zmieniy si
wzory aktywno ci ludzi starszych
3. 4. 5.
Wzro nie zainteresowanie turystyk aktywn i sportem. Zwi kszy si znaczenie wypoczynku cz cego aktywne sp dzanie czasu oraz rehabilitacj i popraw zdrowia wellness i SPA (z aciny: Sanus Per Aquam zdrowie przez wod ). Rozwin si kompleksy rekreacyjno-wypoczynkowe daj ce mo liwo ci uprawiania turystyki aktywnej, uczestnictwa w zabiegach rehabilitacyjnych i lecznictwie.
Jednocze nie mo na stwierdzi, e rynek seniorw staje si obecnie jednym z najwa niejszych rynkw dla szeroko poj tego przemysu turystycznego. W krajach wysoko rozwini tych odsetek osb powy ej 60. roku ycia podejmuj cych podr e zagraniczne wynosi: w Niemczech 20%, w Wielkiej Brytanii 16%, we Woszech 13%, w Hiszpanii 15%, w Stanach Zjednoczonych 27%, w Kanadzie 28%, w Japonii 27%. Obserwacja tych rynkw wskazuje, e dominuj cymi globalnymi trendami w zakresie turystyki i wypoczynku ju s lub w najbli szej przyszo ci b d [107, s.103-106]: rosn cy popyt na usugi zwi zane z profilaktyk zdrowotn oraz przedu aniem modo ci i ycia (SPA, wellness, uzdrowiska, podr e w celu poddania si operacjom plastycznym), rosn cy popyt na usugi rehabilitacyjne, wzrastaj cy popyt na wyjazdy poza sezonem (brak tumw, agodniejsze temperatury), rosn cy popyt na miejsca ciche, spokojne i o agodnym klimacie, wzrost popytu na spokojniejsze formy sportu, rekreacji i rozrywki (np. pola golfowe, fotografowanie, malowanie), zwi kszenie popytu na jako , wygod i bezpiecze stwo, wzrost popytu na udogodnienia, w tym np. likwidacj oznakowanie, teksty broszur i katalogw z du wi kszy popyt na luksus, zwi kszenie popytu na produkty dla osb podr uj cych pojedynczo (zwaszcza kobiet), wzrost popytu na imprezy dla aktywnych, modych dziadkw z wnukami, wzrost popytu na wyjazdy zim do ciepych krajw, spadek popytu na kierunki lub produkty postrzegane jako mniej zdrowe czy mniej bezpieczne, wzrost popytu na rejsy oraz imprezy lotnicze, zmniejszenie popytu na imprezy autokarowe. W kontek cie sygnalizowanych globalnych przemian i tendencji sytuacja osb starszych w Polsce jest obecnie nieco inna ni seniora ameryka skiego, niemieckiego czy francuskiego. Okazuje si , e polski senior turysta nie jest jeszcze przedmiotem wi kszego zainteresowania ze strony bran y turystycznej. Jednym z powodw tego stanu rzeczy jest uznanie go za osob z niskimi dochodami. Zwrotnie zauwa a si zatem niewielk ilo ofert dla osb starszych, mo e jedynie z wyj tkiem imprez o charakterze pielgrzymkowym. Niemniej porwnanie uczestnictwa starszych Polakw w dugoterminowych wyjazdach wypoczynkowych na 4 i wi cej noclegw z aktywno ci seniorw w innych krajach Europy pokazuje, e nie odbiega ono ra co od zachodnioeuropejskiego poziomu, a nawet jest wy sze ni w innych krajach nowych pa stwach czonkowskich Unii Europejskiej (Tabela 10. Seniorzy podr uj cy w celach turystycznych podr e obejmuj ce 4 i wi cej noclegw w wybranych krajach w 2004 roku). czcionk , barier architektonicznych, ergonomiczne wyposa enie hoteli, prysznice zamiast wanien w azienkach hotelowych, dobre o wietlenie i
36
Tabela 10. Seniorzy podr uj cy w celach turystycznych podr e obejmuj ce 4 i wi cej noclegw w wybranych krajach w 2004 roku Kraj Belgia Czechy Francja Holandia Litwa Niemcy Polska Sowacja Wielka Brytania
rdo: [108, s.25].
Oglna liczba osb podr uj cych (w tys.) 4009 4668 29829 9200 620 44828 10075 4088 29340
W tym liczba turystw seniorw (w tys.) 339 372 5874 1376 33 6067 1023 214 4690
Seniorzy jako odsetek ogu turystw 8,5 7,9 20,0 14,9 5,3 13,5 10,1 5,2 16,0
Najaktywniejsi pod wzgl dem wyjazdw dugoterminowych ( cznie krajowych i zagranicznych) s seniorzy w wieku powy ej 65 roku ycia b d cy obywatelami Holandii; ponad 61% tej populacji podejmuje takie podr e (Tabela 11. Udzia seniorw podr uj cych w celach turystycznych w oglnej liczbie seniorw yj cych w danym kraju w 2004 roku). Warto te zwrci uwag , e w wielu krajach Europy Zachodniej, w tym szczeglnie we Francji i Szwajcarii, ale tak e w Niemczech i Hiszpanii, mocno jest rozwini ta turystyka socjalna, ktrej jednym z celw jest wsparcie konsumpcji turystycznej osb starszych. W odniesieniu do form organizacji wyjazdw przez osoby starsze w Polsce stwierdza si , e wi kszo polskich seniorw organizuje wyjazdy samodzielnie (82% w przypadku podr y krajowych i 71% w przypadku podr y zagranicznych), a tylko niewielki odsetek korzysta z biur podr y (8% w przypadku podr y krajowych i 24% w przypadku podr y zagranicznych). Blisko poowa seniorw podr uje, by odwiedzi rodzin i znajomych oraz ywi si u nich i nocuje, za tylko kilka procent korzysta z usug hoteli. Tabela 11. Udzia seniorw podr uj cych w celach turystycznych w oglnej liczbie seniorw yj cych w danym kraju w 2004 roku Kraj Belgia Czechy Francja Holandia Litwa Niemcy Polska Sowacja Wielka Brytania
rdo: [108, s.26].
Liczba osb w wieku 65 lat i wi cej 1780 1422 9828 2250 517 14859 4951 619 9429
Odsetek osb podr uj cych 19,0 26,2 59,8 61,2 6,4 40,8 20,7 34,6 49,7
37
Tabela 12. Cele dugoterminowych podr y osb w wieku 60 lat i starszych w 2004 roku w Polsce Cel wyjazdu krajowego Turystycznowypoczynkowy Odwiedziny krewnych i znajomych Su bowy Zdrowotny Religijny Inny
rdo: [108, s.25].
Odsetek osb deklaruj cych 44,5 48,0
Cel wyjazdu zagranicznego Wy cznie wakacje, urlop Odwiedziny krewnych i znajomych po czone z wakacjami, wypoczynkiem Odwiedziny krewnych i znajomych bez wypoczynku Su bowy Pielgrzymka Inny
Odsetek osb deklaruj cych 40,1 27,9
0,5 16,4 0,6 1,1
24,0 5,9 1,8 1,5
Odsetek osb korzystaj cych z wyjazdw o charakterze turystyczno-wypoczynkowym wynis w Polsce w 2004 roku 44,5% (Tabela 12. Cele dugoterminowych podr y osb w wieku 60 lat i starszych w 2004 roku w Polsce). Niemal poowa dugoterminowych podr y osb starszych dotyczy odwiedzin krewnych i znajomych. Tylko okoo 16% seniorw wybiera si w podr w celach leczniczych. Wyjazdy zagraniczne nie maj przewa nie charakteru prozdrowotnego najcz ciej s to po prostu wakacje. Takie kierunki podr y mog wynika mi dzy innymi z tego, e osoby urodzone przed 1945 rokiem nale do pokolenia o innym systemie warto ci ni osoby poni ej 60 roku ycia [41, s.324-348]. Znaczna cz tych osb wychowywaa si w warunkach wojennych i powojennych, ktrym towarzyszyy gd, nieprzewidzialne niebezpiecze stwa, prze ladowania, kartki i kolejki do sklepw. Wobec tego dla wi kszo ci z nich turystyka jest zbytkiem i wyrzucaniem pieni dzy w boto, gdy wy sz warto stanowi potrzeba zabezpieczenia si na wypadek biedy, choroby, brakw w sklepach. Tak wi c nie tylko rodki finansowe i zwi zana z nimi saba sia nabywcza maj znaczenie dla niskiej konsumpcji dbr i usug turystycznych przez seniorw. Osoby z tego pokolenia rzadko uznaj , e turystyka i aktywno ruchowa stanowi lepsze lekarstwo na wiele problemw staro ci ni tabletki, czy ma ci. Przypuszcza si , e takie podej cie b dzie ju znacznie mniej powszechne w rd osb starszych z pokole powojennych. Co ciekawe jednak zauwa a si znacz cy udzia konsumpcji usug sanatoryjnych, co jest przede wszystkim dofinansowane w ramach NFZ czy te zalecone przez lekarza lub wykupione przez rodzin . Warto tego rynku szacuje si wst pnie na 200-300 mln z rocznie. Z drugiej strony osoby w wieku starszym w krajach Ameryki Pnocnej, w Niemczech czy Francji s wiadome pozytywnego wpywu na zdrowie turystyki i rekreacji. Fakt ten mo e stanowi przesank do uznania, e i takie trendy pojawi si w najbli szej przyszo ci w Polsce. Konieczne s jednak przede wszystkim zmiany w ofercie biur podr y, jak i utworzenie nowych o rodkw o charakterze leczniczym, w tym rehabilitacyjnych, ktre uwzgl dnia b d t grup wiekow . Obecnie w zasadzie poza sektorem uzdrowiskowym nie ma oferty dla osb w tym przedziale wiekowym. Mo na wr cz uzna, e starzenie si spoecze stwa jest na razie cz ciej problemem analizowanym przez demografw i socjologw oraz zmartwieniem ekonomistw, rzadziej politykw czy instytucji odpowiedzialnych za polityk rehabilitacyjne mogyby si zdrowotn i socjaln . Wida natomiast niedobr niew tpliwie miejsce dla przemysu
38
zainteresowania ze strony przedsi biorcw, dla ktrych mogaby by to atrakcyjna nisza rynkowa. O rodki wietnie w niej odnale . Jest tu te
turystycznego. Podsumowuj c, uwag zwracaj trwale utrzymuj ce si bierne sposoby zachowa ludzi starszych, a to niew tpliwie negatywnie mo e oddziaywa na rozwj sektora rehabilitacji. Z drugiej za strony zauwa a si jednak fakt, e do ch tnie korzystaj oni z usug sanatoryjnych. Ponadto nale y uwzgl dni trendy, jakie zachodz przede wszystkim w sferze turystyki osb starszych na wiecie. Pozwalaj one twierdzi, e w niedalekiej przyszo ci jest szansa na zmian wzorcw konsumpcji i zwi kszenia zainteresowania zdrowym stylem ycia wynikaj cym ze wzrostu aktywno ci, tak e przez polskich emerytw. Zatem mimo wyst powania zarwno negatywnych, jak i w niektrych sferach pozytywnych tendencji w zakresie wzorcw konsumpcji przewidywa mo na, e jednak prawdopodobie stwo wzrostu zainteresowania zdrowym stylem ycia jest wi ksze ni utrzymanie dotychczasowych biernych wzorcw konsumpcji. 4.1.2.3 Jako ycia Jako ycia jest warto ci niezwykle subiektywn . Wpyw na ni maj nie tylko zmienne demograficzne, ale rwnie preferowany system warto ci, cechy osobowo ci, pochodzenie spoeczne, a tak e poziom i jako aktywno ci yciowej [60, s.156]. Nale y zwrci uwag , e odsetek osb w starszym wieku b dzie systematycznie wzrasta. Procesowi temu towarzyszy b dzie szczeglnie wysoki udzia najstarszych rocznikw, okre lanych przez ekspertw wiatowej Organizacji Zdrowia jako wiek starczy (75 i wi cej lat) i wiek s dziwy (powy ej 90 lat). Jednym z zada opieki zdrowotnej jest utrzymanie ludzi starszych w dotychczasowym rodowisku w stanie mo liwie najwi kszej sprawno ci, samodzielno ci i niezale no ci. W Polsce, podobnie jak w innych krajach, osoby starsze s najpowa niejszymi odbiorcami usug zdrowotnych. W wi kszo ci krajw zachodnich wydatki na publiczn ochron zdrowia na osob w wieku powy ej 65 lat s ponad 4-krotnie wy sze ni na osob w wieku 0-64 lat. Niemniej wydu anie si ycia ludzkiego to zjawisko pozytywne. Wa na jest przy tym kwestia czy te dodatkowe lata ycia upyn w dobrym czy w zym stanie zdrowia oraz w jakim stopniu zabezpieczone zostan potrzeby zdrowotne osb starszych. Zdrowie posiada na tym etapie ycia warto szczegln , gdy umo liwia aktywne i w miar niezale ne ycie [129, s.129]. Jednym z wyznacznikw jako ci ycia w wieku podeszym jest liczba i jako usug oferowanych w miejscu zamieszkania starszego czowieka i mo liwo ci ich indywidualnego wspfinansowania. W zwi zku z tym wa nym obszarem wymagaj cym usprawnienia jest szkolenie profesjonalnych opiekunw seniora, zarwno rodziny, jak i osb obcych. Zadanie to mo e realizowa zarwno sektor pa stwowy, jak te organizacji pozarz dowych oraz usugodawcw komercyjnych [80, s.50]. Inny pogl d na jako ycia osb starszych to uznanie, e jednym z istotnych czynnikw okre laj cych pomy lno starzenia si i jako ycia w staro ci jest zachowanie autonomii, prywatno ci i kontroli nad wasnym yciem. W tym kontek cie pobyt w zakadzie opieku czym nie jest w stanie zast pi wasnego domu, chocia by z uwagi na obowi zuj ce w nim regulaminy i zasady wsp ycia zbiorowego. Ponadto nale y pami ta o trudno ciach adaptacyjnych starego organizmu do zmian, w tym zmiany miejsca zamieszkania. Dlatego te , mimo e zao eniem opieki instytucjonalnej jest dbao o popraw jako ci ycia pensjonariuszy, to decyzja o opuszczeniu wasnego domu i zamieszkaniu w instytucji, nawet na czas okre lony, jest najcz ciej dramatyczna, odczuwana przez osoby starsze jako wymuszona, a niekiedy jako ostateczna. Z tego punktu widzenia mo na stwierdzi, e dom jest najlepszym miejscem ycia czowieka w zdrowiu i chorobie. Opuszcza si go z wyboru, z nadziej na powrt lub z konieczno ci [5]. Nie ulega zatem w tpliwo ci, e jako ycia osb dotkni tych chorob , w przypadku tak powa nej deprywacji potrzeb lub znacznego utrudnienia w ich zaspokajaniu jest istotnie niska. Cz sto bez wzgl du na to,
39
czy to dom, czy o rodek, ludzie ci s skazani nie tylko na rezygnacj z licznych dotychczasowych form aktywno ci, realizacji swoich marze i hobby, ycia zgodnego z wasn koncepcj i upodobaniami, ale przede wszystkim niejednokrotnie skazani s na samotno . Konieczno przebywania chorego w domu, ku lub szpitalu z jednej strony, z drugiej za fakt, e jego rodzina, znajomi czy przyjaciele te mimo wszystko musz dalej y zgodnie z wasnym harmonogramem dnia, sprawiaj , e chory ma poczucie nieprzydatno ci. Taka sytuacja nie sprzyja pozytywnemu my leniu niepokj o stan zdrowia przeradza si w l k o ycie, brak woli ycia, przejawianie negatywnych postaw wobec siebie i przyszo ci, pogorszenie nastroju. Niezaspokojone potrzeby utrudniaj pozyskanie zgody na rehabilitacj , ale je eli chorego udaje si namwi nawet na do bolesne zabiegi, to daj one pozytywne rezultaty. Nastrj badanego oraz jego poczucie warto ci si podwy szaj , zmniejsza si poziom l ku i wzrasta motywacja w stosunku do przyszo ci [60, s.156-157]. Badania wpywu rehabilitacji na jako ycia wskazuj na pozytywne jej oddziaywanie w czterech aspektach: a) stanu emocjonalnego, b) poziomu l ku, c) stanu psychofizycznego oraz d) obrazu wasnej osoby. Badanie poziomu jako ci ycia przed rehabilitacj i po niej wskazuje, e wola i pasja ycia wyra nie wzrastaj po rehabilitacji. Oznacza to, e rehabilitacja odgrywa wa n rol u choruj cych w okresie staro ci [60, s.156]. Tabela 13. Jako ycia osb przed i po rehabilitacji
Wyszczeglnienie Wola ycia Pasja ycia rdo: [60, s.156]. Przed rehabilitacj 0,700,58 0,980,61 Po rehabilitacji 1,621,02 1,580,98
w podniesieniu poziomu jako ci
ycia
Im bardziej sprawne osoby wchodz w okres staro ci, tym wi ksze maj szanse na aktywno rwnie w tym okresie ycia. W ka dym wieku mo na wybiera bardziej prozdrowotne aktywno ci, uwzgl dniaj c przy tym korzy ci pyn ce z rekreacji ruchowej, turystyki czy zwyczajnych spacerw. Poprzez aktywno ruchow uzyskujemy m.in. [43]: popraw lub zachowanie zadowalaj cego poziomu wydolno ci fizycznej, stabilizacj optymalnego ci aru ciaa, zachowanie siy mi niowej stabilizuj cej stawy, zwaszcza kr gosupa, zwi kszenie dopywu dodatnich bod cw psychicznych, zwi zanych z wiczeniami, wzrost odporno ci, zapobieganie powstaniu i rozwojowi chorb cywilizacyjnych, w tym choroby niedokrwiennej serca i chorb metabolicznych. Oznacza to, e du a ilo do wiadcze z zakresu kultury fizycznej znacznie zwi ksza szanse na powrt do zdrowia w przypadku choroby, a tak e sprzyja utrzymaniu dobrej jako ci ycia osb starszych. W rd osb powy ej 60. roku ycia w Polsce mobilnych jest prawie 75%. Blisko 20% osb, ktre przekroczyy 70. rok ycia, ma mobilno ograniczon do otoczenia domu. Niesprawnych jest niemal 20% osb w przedziale wiekowym 65-69 lat i okoo 50% po 80. roku ycia. Szacunkowo mo na przyj , e w Polsce okoo 1,5 mln osb w wieku podeszym ma ograniczon mobilno , a ponad 120 tysi cy to ludzie stale le cy. Taki stan sprawno ci tej kategorii spoecznej stwarza znaczne potrzeby z zakresu usug medycznych w dziedzinie rehabilitacji. Nale y przy tym uwzgl dni fakt, i jednym z objaww staro ci czowieka jest widoczny spadek jego zdolno ci i mo liwo ci ruchowych [43]:
40
Zanik p du do ruchu prowadzi do stanu, w ktrym intensywny wysiek stanowi powa n trudno . W konsekwencji nast puje ograniczenie aktywno ci do minimalnej ilo ci ruchw niezb dnych. Obni enie sprawno ci odbierania sygnaw wzrokowych, suchowych i czucia ogranicza docieranie bod cw z otaczaj cego rodowiska oraz utrudnia adekwatn reakcj . Zanik potrzeby ruchu, a w konsekwencji zmniejszenie tempa wykonywania czynno ci, ginie zdolno sprawnego reagowania w sytuacjach ycia codziennego. Spadek mo liwo ci w obr bie podstawowych cech motorycznych, takich jak sia, szybko , gibko , zr czno i wytrzymao , uwidacznia si wyra nie na skutek post puj cych zmiany inwolucyjnych. Wyst puje trudniejsza adaptacja do wysiku oraz spowolnienie procesw odnowy po jego wykonaniu. Rehabilitacja mo e skutecznie ogranicza lub wr cz eliminowa niepo dane skutki spadku mo liwo ci
ruchowych. Stwarza mo liwo zwi kszenia aktywno ci i wydolno ci ruchowej. Pomaga osobom starszym wrci do rodowiska, rodziny i codziennych zaj . Dzi ki zwi kszeniu sprawno ci czowiek stary, dotychczas apatyczny, uzale niony od pomocy innych osb, staje si jednostk czynn , samowystarczaln w swoim rodowisku mo e dzi ki temu nawi za zerwane kontakty mi dzyludzkie, w czy si do ycia spoecznego w miar swych zdolno ci i mo liwo ci. Dla rodziny lub opiekunw pacjenta oznacza to zmniejszenie obci e . Powy sze analizy prowadz jako ci do prostego wniosku o konieczno ci prowadzenia dziaalno ci rehabilitacyjnej wobec ludzi starszych. Dziaalno ta sprzyja poprawie ich stanu zdrowia, a co za tym idzie, ycia. Rehabilitacja geriatryczna powinna by prowadzona zarwno w odniesieniu do osb ju hospitalizowanych, zamieszkuj cych zakady opieku cze, jak i tych, ktre mieszkaj w swoich domach czy te ze swoimi rodzinami. A zatem je li zagadnienie jako ci ycia jest takie wa ne w kontek cie wydu ania si trwania ycia, to prawdopodobne jest, e zagadnienie to b dzie dostrzegane przez wadze na szczeblu nie tylko Unii Europejskiej, ale i poszczeglnych krajw. Podejmowanie dziaa w postaci rodkw finansowych, jest wi c z tego punktu widzenia du wspieraj cych, przede wszystkim szans dla rozwoju sektora rehabilitacji.
Oczywi cie mog pojawi si te obawy, e wsparcie takie nie b dzie wyst powa i sytuacja utrzyma si na poziomie podobnym jak obecnie, co z punktu widzenia podmiotw sektora byoby sytuacj o tyle dobr , e obecne warunki dziaania sektora s znane. Nie nale y spodziewa si stagnacji w tym zakresie, gdy nawet sami ludzie starsi, jak i ich rodziny b d coraz bardziej wiadomi znaczenia poprawy jako ci ycia osb starszych, z czego wynika nie tylko lepsza sprawno fizyczna i psychiczna samych zainteresowanych, ale te stan samopoczucia psychicznego i zdrowej atmosfery w caej rodzinie. 4.1.2.4 Wyksztacenie i postawy osb starszych Badania populacyjne wskazuj , e pomy lno ci starzenia do wiadcza jedynie 10-15% zbiorowo ci. ycia ludzkiego, ktra najcz ciej ma negatywny
Pozostaa cz osb starzeje si , do wiadczaj c typowych dla wieku dysfunkcji. Staro jest dynamicznym procesem zwi zanym ze specyficzn zmian warunkw charakter i obejmuje: obni enie sprawno ci fizycznej, utrat pozycji spoecznej, zmian funkcji w rodzinie, chorob , mier bliskich osb oraz konieczno przystosowania si do zmiennych warunkw ekonomicznych. Badania du ych populacji zwrciy uwag Do grupy tych uwarunkowa gerontologw na szczeglne powi zania mi dzy rozmaitymi czynnikami, ktrych obecno prognozuje zdrow i szcz liw staro okre la proces pomy lnego starzenia. nale y obok pozostawania w zwi zku ma e skim, sytuacji materialnej, pozytywnej samooceny zdrowia, utrzymywania sprawno ci, zachowania idealnej masy ciaa i wa ciwej diety wyksztacenie osb starszych [134, s.67]. Uznaje si , e wyksztacenie mo e w istotny sposb oddziaywa na sytuacj zdrowotn populacji. Stopie uczestnictwa w sporcie, turystyce i rekreacji jest w Polsce zr nicowany przede wszystkim
41
wiekowo. Najbardziej aktywne s grupy modzie y modszej, a najmniej ludzie w wieku starszym i podeszym. Aktywno ruchowa ludzi starszych jest bardzo niska i wynika z ich stanu zdrowia, ale jest rwnie uwarunkowana kulturowo negatywnym stereotypem staro ci pozbawiaj cym ludzi starych prawa do aktywno ci sportowej i turystycznej. Zupenie inne zwyczaje co do aktywno ci turystycznej i sportowej osb starszych panuj w Ameryce Pnocnej i Europie Zachodniej, gdzie s oni jednymi z gwnych klientw biur turystycznych, salonw rekreacji i odnowy biologicznej. Ponadto znacznie mniej aktywne sportowo od m czyzn s w Polsce kobiety, co rwnie wynika ze zwyczaju i normy kulturowej. W miar wzrostu poziomu wyksztacenia ludzi ro nie rwnie stopie ich turystycznej i sportowej aktywno ci [57]. Dane statystyczne wskazuj , e w spoecze stwie polskim ro nie liczba osb z wyksztaceniem rednim i wy szym. W latach 1988-2002 w Polsce zwi kszy si procent osb wyksztaconych w spoecze stwie, tak e w podeszym wieku [31, s.135]. Tabela 14. Ludno wojewdztwa podlaskiego w wieku 13 lat i wi cej wedug poziomu wyksztacenia i wieku w 2002 roku
Poziom wyksztacenia rednie Wiek Ogem policealne zasadnicze zawodowe 184226 7840 18836 21975 23579 25429 27659 22337 16337 7847 5425 3873 1842 721 331 139 45 6 841 174359 124477 49882 9021 5 podstawowe uko cz one 344079 30139 82644 9831 9987 10589 10899 13238 19377 22594 22616 27159 25708 25741 19507 8479 3770 1513 278 90462 153633 76865 76768 99974 10 podstawowe nieuko czone niei bez ustalony wyksztacenia szkolnego 66257 14493 9414 26 3121 1352 512 1499 435 1744 429 1632 426 1494 477 1470 575 1327 760 1110 1236 692 2805 655 8119 474 14709 362 10419 295 6114 148 3920 94 2190 63 594 17 12272 6256 2542 3714 47727 2 856 11743 8361 3382 1855 39
wy sze
razem
zawodowe
oglnoksztac ce
ogem 13-14 lat 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95 lat i wi cej Wiek: Przedprodukcyjny Produkcyjny mobilny niemobilny Poprodukcyjny Nieustalony
1014589 39579 109092 93292 86029 78977 81734 92048 87901 74405 51031 51911 51804 51003 35599 16587 8540 4044 942 104431 713176 476320 236856 196911 71
92772 6435 17711 12370 11061 11544 9749 8104 4887 4298 3356 1986 902 213 100 44 8 83984 59121 24863 8784 4
35023 3744 4655 3915 4158 6027 4799 2984 1799 1241 824 445 292 89 30 16 4 32348 22499 9849 2674 1
277739 14135 52435 29522 26463 28267 31633 29737 22516 11954 10328 9450 5918 3463 1213 487 173 35 250853 182455 68398 26876 10
193754 4937 29246 21824 20493 22732 25505 23539 16911 8544 7029 6267 3884 1797 669 272 78 19 177039 124737 52302 16707 8
83985 9198 23189 7698 5970 5535 6128 6198 5605 3410 3299 3183 2034 1666 544 215 95 16 73814 57718 16096 10169 2
rdo: [59]
Szybki wzrost liczby osb wyksztaconych zwi ksza prawdopodobie stwo, i przysze pokolenia osb starszych b d zajmowa pozycje uprzywilejowane za spraw nagromadzenia w trakcie ycia r nych form kapitau [9, s.443-449]. Kategoria spoeczna ludzi starych b dzie silniej zr nicowana wewn trznie. B dzie te w znacznej mierze skada si z osb lepiej wykwalifikowanych przed podj ciem pracy zawodowej, a w czasie jej wykonywania stoj cych wy ej w hierarchiach bogactwa, wadzy i presti u, na ktrych to
42
pozycjach osoby te b d chciay pozosta w okresie staro ci wyst puj c tym samym przeciwko negatywnym jej stereotypom. Mo na zakada, i cz ciej b d to osoby cechuj ce si postawami indywidualistycznymi, czyli d ce do odr niania si od pozostaych ludzi np. swoimi zainteresowaniami i stylem ycia oraz wewn trzsterowne niezale ne od innych w podejmowaniu decyzji i braniu za nie odpowiedzialno ci. Znaczna cz osb w wieku podeszym b dzie zdolna do rozwijania wasnych pasji i realizacji niespenionych aspiracji, b d to osoby bardziej tolerancyjne i ufne wobec innych, wiadome rozmaitych mo liwo ci i zagro e oraz skonne do dalszej aktywno ci ekonomicznej i uczestnictwa spoecznego nie tylko w yciu rodzinnym, ale i na poziomie publicznym. Co za tym idzie, mo na spodziewa si wzrostu zainteresowania aktywnymi formami sp dzania czasu wolnego, uczestnictwem w rehabilitacj , czy te po prostu wyjazdami w celach leczniczych. 4.1.2.5 Emigracja ludno ci Migracje ludno ci najcz ciej polegaj na przepywie czynnika ludzkiego z obszarw o ni szym ycia na tereny o dogodniejszych warunkach yciu kulturalnym, turystyk ,
poziomie rozwoju spoeczno-ekonomicznego i jako ci
rozwojowych. Cho brakuje aktualnej statystyki okre laj cej rozmiary, charakter i kierunki migracji, w tym szczeglnie zagranicznych wyjazdw krtko- i redniookresowych, to pozyskiwane dane dowodz , i nat enie tego zjawiska ro nie. Jak wskazuje Narodowy Spis Powszechny, wojewdztwo podlaskie charakteryzuje wysoki poziom koncentracji procesw emigracyjnych. W 2002 roku liczba emigrantw przypadaj cych na 1000 mieszka cw wyniosa 45,5, co plasowao wojewdztwo podlaskie na drugim miejscu w kraju za wojewdztwem opolskim (98,8) (rysunek 1). Rysunek 1.
Liczba emigrantw na 1000 mieszka cw w 2002 roku. rdo: [64, s.52]. W latach 1999-2005 liczba wymeldowa ogem znacz co przewy szaa liczb zameldowa . Na
ostateczny rezultat jednak w coraz mniejszym stopniu wpywao ujemne saldo migracji zagranicznych. W 2005 roku wielko odpywu za granic wzrosa o 72 osoby na 1000 mieszka cw. Wzrost ten zosta zrekompensowany napywem 116 osb, w efekcie czego ujemne saldo migracji zagranicznych, wynosz ce w 2004 roku -147 osi gn o w 2005 roku warto -103 (Tabela 15. Przepywy ludno ciowe w latach 19992005).
43
Tabela 15. Przepywy ludno ciowe w latach 1999-2005

Napyw Rok ogem z zagranicy Odpyw ogem za granic Saldo migracji w tym ogem zagranicznych -974 -1592 -1464 -1803 -1894 -1655 -1941 -92 -337 -364 -322 -305 -147 -103 -14011 -12878
Wojewdztwo podlaskie 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 1999 2005 rdo: [109, s.197-198]. 15748 13842 12726 13553 13541 13180 12162 439959 432143 212 155 138 262 246 346 462 7525 9364 16722 15434 14190 15356 15425 14835 14000 Polska 453970 445021 21536 22242 304 492 502 584 551 493 565
Znacz cy poziom emigracji wskazuje na istotny odpyw ludno ci, szczeglnie tej w wieku produkcyjnym. To za w kontek cie starzenia si spoecze stwa w przyszo ci b dzie negatywnie wpywa na jego struktur oraz sytuacj osb starszych. Z jednej strony pozostawienie tych osb samych sobie, bez opieki, mo e zmusza je do utrzymania dobrego stanu zdrowia, a co za tym idzie, do zwi kszenia poziomu korzystania z usug sektora rehabilitacji geriatrycznej. Z drugiej za znaczna migracja mo e zmniejsza mo liwo polegania starszych osb na pomocy ze strony swoich rodzin. W obu przypadkach potencjalnie przyj nale y, e s szanse na rozwj sektora rehabilitacji geriatrycznej wymuszone ujemnym saldem migracji mieszka cw wojewdztwa podlaskiego, ale nie tylko. Podobne tendencje miay czy te maj miejsce tak e za granic . Poza tym nale y przypuszcza, i rozwj sektora b dzie czynnikiem przyci gaj cym z powrotem do wojewdztwa osoby, ktre wyjechay za granic jedynie za prac i chciaby sp dzi okres staro ci w ojczy nie [42, s.321, 331-333] najbardziej emocjonalnie nacechowanej przestrzeni ycia okre lanej przez przywi zanie do rodowiska naturalnego i spoeczno ci lokalnej. Prawdopodobie stwo dalszego wzrostu emigracji ludno ci wydaje si by du e. Coraz to nowe kraje Unii Europejskiej ch tnie otwieraj swoje rynki pracy na pracownikw z zagranicy. To w po czeniu z maym przyrostem naturalnym prowadzi mo e do coraz wi kszego zapotrzebowania na usugi zwi zane z popraw stanu i warunkw ycia osb starszych. 4.1.2.6 Polityka spoeczna Okres staro ci nie jest sam w sobie czynnikiem marginalizacji i wykluczenia spoecznego. Niemniej przyznawanie zbiorowo ci ludzi starych statusu osb zale nych, osb o ograniczonej sprawno ci ruchowej i intelektualnej czy o zmniejszonych mo liwo ciach podejmowania aktywno ci ekonomicznej i spoecznej prowadzi do ich dyskryminacji i mo e faktycznie czyni ich bardziej podatnymi na marginalizacj lub wykluczenie spoeczne, ale dotyczy to tylko cz ci tej zbiorowo ci. Za E. Wnukiem-Lipi skim poprzez marginalizacj spoeczn rozumie si usytuowanie ludzi na peryferiach istotnych nurtw ycia spoecznego w taki sposb, i dyskryminowani niekiedy uczestnicz w yciu spoecznym, a niekiedy nie zasadniczo jednak ich dorywcze uczestnictwo bez pomocy z zewn trz nie przeksztaca si w uczestnictwo trwae
44
[127, s.271-272 i 346]. Wykluczenie spoeczne jest za poj ciem w szym odnosz cym si do stanu, w ktrym ludzie w ogle nie uczestnicz w gwnym nurcie ycia publicznego oraz s pozbawieni kontroli nad czynnikami wyznaczaj cymi ich pozycj w spoecze stwie i nad swoimi warunkami bytu [127, s.271-272, 348]. Marginalizacj i wykluczenie spoeczne mo na analizowa w r nych wymiarach. Wedug E. WnukaLipi skiego odnosi si do czterech przestrzeni ycia spoecznego: ekonomicznej, cywilnej, aksjologicznej i politycznej [127, s.275-278]. W przypadku ekonomicznej przestrzeni ycia spoecznego marginalizacja mo e oznacza ycie poni ej linii ubstwa, wykluczenie za stay brak materialnych rodkw utrzymania na poziomie uznanym w danym spoecze stwie za minimum biologiczne (zagra aj cym zdrowiu i yciu), a mo liwo prze ycia opiera si na dora nym pozyskiwaniu rodkw zaopatrzenia ze rde legalnych i nielegalnych. Marginalizacja w przestrzeni cywilnej to dugotrway brak aktywno ci obywatelskiej i brak czonkostwa w instytucjach spoecze stwa obywatelskiego, za wykluczenie to brak wi zi i kontaktu z takimi instytucjami w tym z organizacjami o charakterze pomocowym. Marginalizacja w przestrzeni aksjologicznej to brak zainteresowania dyskursem wok warto ci i norm spoecznych, natomiast wykluczenie to brak uznania norm moralnych, a w konsekwencji trudno w rozr nianiu dobra i za w otoczeniu i we wasnych dziaaniach. W odniesieniu do przestrzeni politycznej marginalizacja to nieuczestniczenie w polityce ze wzgl du na niewystarczaj ce kompetencje poznawcze, za wykluczenie to brak posiadania formalnego statusu obywatela pa stwa. Nale y zwrci uwag na specyficzne czynniki marginalizacji i wykluczenia spoecznego ludzi starych. Ta specyfika wi e si przede wszystkim z cechami staro ci jako ostatniej fazy ycia czowieka. Mo na przyj , e potencjalne zmarginalizowanie cao ci lub cz ci zbiorowo ci osb starszych mo e mie trzy r ne rda [105]: 1. 2. Biografia zmarginalizowani s ci, ktrzy we wcze niejszych fazach ycia tak e byli marginalizowani (np. dugotrwale bezrobotni, bezdomni, byli wi niowie). Dyskryminacja ze wzgl du na wiek ludzie starzy zostali odsuni ci lub sami odsun li si od ycia spoecznego na skutek wymierzonych w nich praktyk (np. przemocy sownej, odmowy zatrudnienia, udzielenia kredytu, realizacji bada profilaktycznych). 3. Niedostatek kapitau ludzkiego i efekt przynale no ci do okre lonej generacji ludzie starzy zostali odsuni ci lub sami si odsun li od ycia spoecznego z uwagi na kopoty ze zdrowiem, ni sze wyksztacenie, ni sze w porwnaniu do osb modych kompetencje, utrat bliskich itd. B. Szatur-Jaworska wskazuje, e do sfer ycia, w ktrych ludzie starzy s najbardziej nara eni na marginalizacj i wykluczenie w porwnaniu z innymi czonkami spoecze stwa, nale : udzia w rynku pracy, uczestnictwo w pozarodzinnych kontaktach spoecznych, uczestnictwo w yciu politycznym, obecno w kulturze masowej i w spoecznej komunikacji.
Zdaniem badaczki w obszarze rynku pracy i kontaktw spoecznych szczeglnym czynnikiem marginalizacji jest automarginalizacja osb starszych samodzielna decyzja o rezygnacji z aktywno ci. Udzia w konsumpcji dbr i usug to obszar redniego ryzyka marginalizacji, za minimalne ryzyko odnosi si do ycia rodzinnego i korzystania z instytucji pomocy spoecznej. Najbardziej nara one na marginalizacj i wykluczenie s osoby jednocze nie schorowane i niepenosprawne, sabo wyksztacone, samotne i osamotnione oraz utrzymuj ce si z renty lub zasikw. Wa ne jest te podkre lenie, i w sensie symbolicznym
45
marginalizacja dotyczy wszystkich ludzi starych komunikacja spoeczna jest bowiem przepeniona
negatywnymi stereotypami staro ci. Obecno tych wszystkich problemw uzasadnia wedug B. SzaturJaworskiej prowadzenie polityki spoecznej wobec ludzi starszych w takich sferach, jak dochody, mo liwo ci zatrudnienia, dbanie o zdrowie, zapewnienie mieszkania, pomoc spoeczna, organizacja czasu wolnego oraz udzia w yciu spoecznym. Najwa niejszym aktem prawnym reguluj cym wszystkie aspekty ycia czonkw spoecze stwa jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej [47]. Jest to akt prawny najwy szej wagi, ktremu powinny by podporz dkowane ustawy i rozporz dzenia dotycz ce r nych sfer ycia spoecznego. Poza ni w odniesieniu do zapobiegania i ograniczania zjawiska marginalizacji i wykluczenia spoecznego ludzi starszych nale y uwzgl dnia inne akty prawne, w tym nast puj ce [26]: Ustawa o pomocy spoecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz.U. 04.64.593) okre la zadania w zakresie pomocy spoecznej, rodzaje wiadcze oraz zasady i tryb ich udzielania, a tak e organizacj pomocy spoecznej. Rozporz dzenie o specjalistycznych usugach opieku czych z dnia 22 wrze nia 2005 r. (Dz.U. 05.189.1598) okre la rodzaje specjalistycznych usug opieku czych, kwalifikacje osb wiadcz cych te usugi oraz warunki i tryb ustalania oraz pobierania opat. Rozporz dzenie o zweryfikowanych kryteriach dochodowych oraz kwotach dochodowe oraz kwoty wiadcze pieni nych z pomocy spoecznej. Rozporz dzenie o domach pomocy spoecznej z dnia 19 pa dziernika 2005 r. (Dz.U. 05.217.1837) okre la m.in. sposb funkcjonowania r nych typw domw pomocy spoecznej, standard podstawowych usug wiadczonych przez te domy, tryb kierowania i przyjmowania osb ubiegaj cych si o przyj cie do domu. Rozporz dzenie o rodzinnych domach pomocy spoecznej z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz.U. 05.153.1276) okre la standardy, rodzaj i zakres usug bytowych i opieku czych oraz warunki kierowania, odpatno ci i nadzoru nad rodzinnymi domami pomocy. Ustawa o kombatantach oraz niektrych osobach b d cych ofiarami represji wojennych i okresu powojennego z dnia 24 stycznia 1991 r. (Dz.U. 02.42.371) okre la zakres uprawnie przysuguj cych osobom uznanym za kombatantw i ofiary represji wojennych i okresu powojennego. Rozporz dzenie o kryteriach, formach i trybie przyznawania i udzielania pomocy pieni nej z Pa stwowego Funduszu Kombatantw z dnia 17 kwietnia 1998 r. (Dz.U. 98.53.334) okre la kryteria, form i tryb przyznawania i udzielania pomocy pieni nej z Pa stwowego Funduszu Kombatantw. Ustawa o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. 04.210.2135) okre la warunki udzielania, zakres, zasady i tryb finansowania wiadcze opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. Rozporz dzenie o limitach cen lekw i wyrobw medycznych wydawanych wiadczeniobiorcom bezpatnie, za opat ryczatow lub cz ciow odpatno ci z dnia 2 listopada 2007 r. (Dz.U. 07.222.1653) zm. Dz.U. 07.245.1812 (1) rozporz dzenie wraz ze zmianami okre la limit cen lekw i wyrobw medycznych. Rozporz dzenie w sprawie szczegowego wykazu wyrobw medycznych b d cych przedmiotami ortopedycznymi i rodkw pomocniczych, wysoko ci udziau wasnego wiadczeniobiorcy w cenie ich nabycia, kryteriach ich przyznawania, okresach u ytkowania, a tak e wyrobach medycznych b d cych przedmiotami ortopedycznymi podlegaj cymi naprawie w zale no ci od wskaza medycznych oraz wzr zlecenia na zaopatrzenie w te wyroby i rodki z dnia 17 grudnia 2004 r. (Dz.U. 04.276.2739) zm. Dz.U. 05.41.396 (1) zmieniaj ce rozporz dzenie w sprawie szczegowego wykazu wyrobw medycznych b d cych przedmiotami ortopedycznymi i rodkw pomocniczych.
46
wiadcze
pieni nych
z pomocy spoecznej z dnia 24 lipca 2006 r. (Dz.U. 06.135.950) ustala zweryfikowane kryteria
Rozporz dzenie w sprawie leczenia uzdrowiskowego z dnia 15 grudnia 2004 r. (Dz.U. 04.274.2724) okre la sposb wystawiania skierowania na leczenie uzdrowiskowe przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, tryb potwierdzania skierowania, wysoko cz ciowej odpatno ci wiadczeniobiorcy za koszty zakwaterowania i wy ywienia w sanatorium uzdrowiskowym i poziomy warunkw zakwaterowania w sanatorium uzdrowiskowym oraz okresy pobytu.
Rozporz dzenie o zasadach kierowania i kwalifikowania pacjentw do zakadw lecznictwa uzdrowiskowego z dnia 13 lutego 2007 r. (Dz.U. 07.44.285) okre la zasady kierowania i kwalifikowania pacjentw do zakadw lecznictwa uzdrowiskowego.
Rozporz dzenie w sprawie wykazu gwarantowanych
wiadcze
lekarza dentysty i materiaw wiadcze z dnia zdrowotnych i materiaw
stomatologicznych oraz rodzaj dokumentu potwierdzaj cego uprawnienia do tych 24 listopada 2004 r. (Dz.U. 04.261.2601) okre la wykaz wiadcze stomatologicznych lekarza dentysty zakwalifikowanych jako wiadczenia gwarantowane.
Rozporz dzenie w sprawie wykazu grup jednostek chorobowych, stopni niesprawno ci oraz wysoko ci udziau wasnego wiadczeniobiorcy w kosztach przejazdu rodkami transportu sanitarnego z dnia 17 grudnia 2004 r. (Dz.U. 04.275.2731) okre la grupy jednostek chorobowych, stopnie niesprawno ci oraz wysoko udziau wasnego wiadczeniobiorcy w kosztach przejazdu rodkami transportu sanitarnego w odniesieniu do wiadczeniobiorcw, ktrym lekarz ubezpieczenia zdrowotnego b d felczer ubezpieczenia zdrowotnego zleci przejazd rodkami transportu sanitarnego.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 20 pa dziernika 1994 r. (Dz.U. 07.121.831) chroni interesy osb z zaburzeniami psychicznymi, reguluje zasady leczenia specjalistycznego w zakresie zdrowia psychicznego.
Ustawa o dziaalno ci po ytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. 03.96.874) reguluje zasady prowadzenia dziaalno ci po ytku publicznego przez organizacje pozarz dowe, tryb, reguy i formy zlecania realizacji zada publicznych przez administracj publiczn organizacjom pozarz dowym, a tak e warunki wykonywania wiadcze przez wolontariuszy. Dziaania maj ce na celu wypracowanie polityki spoecznej wobec seniorw s realizowane chocia by
w Warszawie, gdzie opracowano Cele strategiczne i cele operacyjne miejskiej polityki spoecznej wobec seniorw potrzebne do Strategii Integracji Spoecznej, ktra z kolei stanowi cz Spoecznej Strategii Warszawy [10]. Zarz d wojewdztwa warmi sko-mazurskiego opracowa Wojewdzki program na rzecz osb starszych na lata 2009-2013 [128]. Dla Elbl ga powsta Elbl ski program dla osb starszych na lata 2008-2013 [26]. Ponadto w ramach Miejskiej Strategii Polityki Spoecznej dla miasta Pozna opracowana zostaa rwnie Polityka spoeczna miasta Poznania wobec seniorw [63]. W wojewdztwie podlaskim brak dokumentw strategicznych, ktre odnosiyby si do sektora opieki nad osobami starszymi i ich sytuacji w wojewdztwie. Jedynie Plan promocji wojewdztwa podlaskiego w 2006 roku zawiera w zestawieniu przedsi wzi promocyjnych planowanych w 2006 roku IV Podlaskie Dni Rodziny, pod hasem Ludzie starsi. Wspczesne problemy osb starszych, aktywizacja spoeczna ludzi starszych. W rd organizatorw wymieni mo na: Podlaski Urz d Wojewdzki, powiatowe centra pomocy rodzinie, o rodki pomocy spoecznej, Podlaskie Kuratorium O wiaty, Wojewdzk Epidemiologiczn , urz dy miast i gmin, starostwa i organizacje pozarz dowe. W tre ci Strategii rozwoju wojewdztwa podlaskiego do 2020 roku w Priorytecie II. Infrastruktura spoeczna pojawia si krtki zapis o zabezpieczeniu miejsc w placwkach caodobowej opieki oraz placwkach dziennego pobytu dla dzieci i modzie y, osb bezdomnych, starszych, niepenosprawnych, uzale nionych i niedostosowanych spoecznie, ktre nie mog otrzyma pomocy w warunkach domowych czy te
47
Stacj
Sanitarno-
w naturalnym rodowisku spoecznym [100, s.45]. Natomiast po stronie zagro e w analizie SWOT
wojewdztwa podlaskiego wyst puje sformuowanie niekorzystne dla regionu tendencje demograficzne i spoeczne (np.: starzenie si spoecze stwa, migracje modych ludzi poza region, emigracja dobrze wyksztaconych ludzi) [100, s.27]. Innym dokumentem, w ktrym pojawiaj si jakiekolwiek informacje o ludziach starszych, jest Program rozwoju kultury wojewdztwa podlaskiego do roku 2020 [79]. Tu rwnie w rd zagro e w analizie SWOT pojawiy si takie zagadnienia, jak: ni demograficzny, wyludnianie si tzw. ciany wschodniej, starzenie si spoecze stwa. Niestety, analiza tre ci dokumentw strategicznych w wojewdztwie podlaskim prowadzi do wniosku o nieuwzgl dnianiu sektora opieki nad osobami starszymi, co stanowi zagro enie z punktu widzenia jego rozwoju, braku zauwa ania problematyki starzenia si i zapobiegania tego rodzaju zmianom demograficznym. spoecze stwa oraz przygotowania do agodzenia
4.2 Analiza czynnikw poda owych

4.2.1 Czynniki ekonomiczne 4.2.1.1 Zmiany PKB Wedug najnowszego raportu CASE, polska gospodarka znalaza si w recesji w I kwartale 2009 roku. PKB spad wwczas w uj ciu kwartalnym o 1,3%. Wedug prognozy CASE [51], PKB zacznie powoli rosn dopiero w III kwartale, od IV kwartau jego dynamika b dzie podnosia si stopniowo, aby pod koniec 2010 roku zbli y si do dynamiki potencjalnej. Konsumpcja, mimo jej osabienia, pozostanie filarem wzrostu gospodarczego dzi ki obni ce PIT i znacznej rekompensacie dla emerytw oraz podwy kom pac, cho malej cym. W 2010 roku eksport i inwestycje publiczne w infrastruktur b d prowadziy do przyspieszenia tempa wzrostu. W II poowie 2010 roku mo e zacz si o ywienie w inwestycjach prywatnych. Na sytuacj gospodarcz w Polsce w I proczu 2009 roku wpyw wywiera wiatowy kryzys finansowy, w tym zwaszcza recesja w krajach Unii Europejskiej. W UE przez pi kolejnych kwartaw wyst powa spadek PKB, przy czym niekorzystne tendencje pog biay si do I kwartau 2009 roku w cznie nast pi spadek od 0,2% w II kwartale 2008 roku do 2,4% w I kwartale 2009 roku w porwnaniu do kwartau poprzedniego. Odnotowany w II kwartale 2009 roku spadek PKB by znacznie mniejszy (0,2%), co byo gwnie zasug Niemiec i Francji w obu tych krajach odnotowano wzrost gospodarczy rz du 0,3% w porwnaniu do kwartau poprzedniego [103, s.5]. Na tle krajw Unii Europejskiej Polska w latach 2008-2009 uzyskiwaa wzrost poziomu PKB we wszystkich kwartaach, za wyj tkiem IV kwartau 2008 roku, w ktrym nast pi nieznaczny spadek (o 0,1%) w porwnaniu do kwartau poprzedniego, chocia spowolnienie wzrostu gospodarczego. od II kwartau 2008 roku widoczne byo znaczne
48
Tabela 16. Zmiany PKB w Unii Europejskiej i w Polsce w porwnaniu do kwartau poprzedniego Kraj UE 27 Polska
rdo: [103]
I kwarta 0,7 1,1
Rok 2008 II kwarta III kwarta -0,2 -0,4 0,9 0,6
IV kwarta -1,9 -0,1
Rok 2009 I kwarta II kwarta -2,4 -0,2 0,3 0,5
Od strony poda owej na osabienie dynamiki warto ci dodanej brutto wpywa przemys, ktry odnotowa cztery kolejne kwartay spadku produkcji w porwnaniu do kwartau poprzedniego, natomiast stabilnym wzrostem cechoway si usugi rynkowe, systematyczny wzrost by tak e udziaem budownictwa. Popyt krajowy obni a si systematycznie przez trzy ostatnie kwartay (spadek o 0,7% w I i II kwartale 2009 roku w porwnaniu do kwartau poprzedniego). Spo ycie indywidualne roso, chocia ubiegego roku zapocz tkowa okres trwaj cego rok obni ania si jego tempo wzrostu zmniejszao si z 1,2% w IV kwartale 2008 roku do 0,5% w II kwartale 2009 roku. Drugi kwarta poziomu akumulacji (dopiero ostatni kwarta przynis jej niewielki wzrost). Tempo wzrostu nakadw inwestycyjnych w I proczu 2009 byo ujemne (spadek o 0,9% w I kwartale i o 0,4% w II kwartale w porwnaniu do kwartau poprzedniego). W skali rocznej PKB w UE-27 zmniejszy si o 4,8% zarwno w I, jak i w II kwartale 2009 roku. Wpyn na to spadek spo ycia ogem oraz znacz ce zmniejszenie nakadw brutto na rodki trwae. Wedug tej samej metodologii, Polska odnotowaa wzrost PKB o 1,7% w I kwartale i o 1,4% w II kwartale 2009 roku. Porwnanie wynikw kwartalnych w uj ciu rocznym wskazuje zatem na dobre wyniki gospodarcze Polski na tle UE, ale tak e na spowolnienie wzrostu widoczne w kraju od II procza 2008 roku. Zdaniem CASE roczny wzrost gospodarczy przyspieszy do 2% w IV kwartale 2009. W caym 2009 roku PKB zwi kszy si o 1%, a w 2010 o 3%. W odniesieniu do sektora rehabilitacji geriatrycznej mo na stwierdzi, e czynniki te w krtki i rednim okresie mog w znacznym stopniu oddziaywa w sposb negatywny. W dugim okresie niew tpliwie b dziemy mieli do czynienia ze zbli aniem si PKB per capita w Polsce do redniej unijnej, a zatem z trendem rosn cym stwarzaj cym korzystne warunki rozwoju sektora. 4.2.1.2 Tempo wzrostu rynku Sprawny czowiek w podeszym wieku jest znacz cym klientem, ktry jak ka dy inny klient generuje obroty w gospodarce. Najnowsze trendy opieki nad seniorami skupiaj si na tym, aby jak najdu ej utrzyma ich w penej sprawno ci ruchowej we wasnym otoczeniu. Medycyna i rynek stworz im wkrtce mo liwo wszechstronnej pomocy, dopasowuj c usugi do potrzeb. Polski rynek towarw i usug dla osb starszych mo na okre li mianem wschodz cego. Wedug szacunkw magazynu BusinessWeek, jego roczne obroty przekraczaj 2 mld z [62]. Jednak obecnie tylko w niektrych obszarach mo emy mwi o ofercie specjalnie nakierowanej na osoby starsze. Gdyby analizowa ten rynek, to mo na tu uwzgl dni geriatryczne preparaty farmaceutyczne kupowane bez recepty, sprz t rehabilitacyjny i artykuy medyczne typu pieluchomajtki. W skad tego rynku wchodz rwnie uzdrowiska i turystyka oraz oglnie medycyna dla osb starszych. Z pewno ci s to rwnie pensjonaty opieku cze, usugi piel gnacyjne i bytowe. Dotychczasowa skala ofert dla osb starszych jest umiarkowana, za niektrych, jak np. ubezpiecze , usug turystycznych czy produktw zaprojektowanych dla osb starszych, zdecydowanie za maa w stosunku do wyst puj cych potrzeb. Gdy przyj , e w kategorii spoecznej ludzi w podeszym wieku okoo 1,5 mln osb ma ograniczon
49
mobilno , a ponad 120 tys. to ludzie le cy, to mo na uzna, e jest to rynek, ktry stwarza olbrzymie mo liwo ci wiadczenia nowych usug, w tym z zakresu opieki piel gniarskiej i rehabilitacji. Ponadto nale y zwrci uwag , e okoo 1,5 miliona ludzi starszych mieszka w gospodarstwach jednoosobowych. Innym kierunkiem rozwoju rynku s uzdrowiska. Sytuacja tego segmentu jest dobra ze wzgl du na system refundacji. W 2004 roku NFZ kupi w nich 290 tys. miejsc i wyda na ten cel prawie 334 mln z. Emeryci maj prawo do takich wyjazdw raz na dwa lata. Co wa ne, trzeba wskaza, e warto usug jest wy sza ni refundacja, bo kuracjusz musi wnie tzw. opaty hotelowe. Ponadto cz osb sama opaca swj pobyt w sanatoriach. Ocenia si , e na przykad w Zakadzie Leczniczym Uzdrowiska Na czw kuracjusze, ktrzy sami pac za pobyt, stanowi 20-25% wszystkich go ci. BusinessWeek szacuje, e ta cz rynku seniorw warta jest co najmniej 200-300 mln z [62]. Brak szczegowych informacji na temat zmian w tempie wzrostu sektora, co wynika przede wszystkim z dopiero wyaniaj cej si oferty usug i produktw dla osb starszych. Ponadto sektor rehabilitacji geriatrycznej nie jest wydzielony jako odr bny w statystyce czy nawet w usugach kontraktowanych przez NFZ. Niemniej na podstawie powy szej analizy mo na uzna, e jest to dopiero pocz tek rozwoju tego kierunku. Perspektywy zmiany w tym zakresie s zdecydowanie pozytywne, szczeglnie e uwzgl dni nale y dalsze post powanie zmian demograficznych zwi zanych ze starzeniem si przy do szybkim tempie w najbli szych latach. 4.2.1.3 Finansowanie opieki zdrowotnej Po raz pierwszy od utworzenia funduszy strukturalnych opieka zdrowotna zostaa zaklasyfikowana do dziesi tki najwa niejszych priorytetw w polityce Unii Europejskiej. Obejmuje ona inwestycje w opiek zdrowotn , ktre maj na celu podniesienie konkurencyjno ci i produkcyjno ci oraz budowanie zdolno ci administracyjnych. Powodem takiego stanu rzeczy s starania w ramach UE zwi zane ze zmniejszeniem obci enia zdrowotnego, co pozwolioby na ograniczenie strat ekonomicznych wynikaj cych ze starzenia si populacji, spadku kapitau ludzkiego i wzrostu konkurencji na rynku wiatowym. Zy stan zdrowia to: niezdolno do wykonywania pracy, wypadki przy pracy, zwolnienia lekarskie, obci enia spoeczne, gospodarcze i polityczne. Inwestycje w sektorze zdrowia mog pomc rozwi za problemy, z ktrymi boryka si Europa. W UE wyst puj znaczne nierwno ci w dziedzinie zdrowia, zr nicowany jest tak e poziom udzielanej opieki zdrowotnej. Pomimo oglnego procesu starzenia si ludno ci UE, wyst puj r nice mi dzy krajami UE w zakresie redniej dugo ci ycia do 9 lat w przypadku kobiet i do 13 lat w przypadku m czyzn, a r nice mi dzy wielko ciami wska nikw umieralno ci niemowl t s nawet sze ciokrotne. Du e zr nicowanie wyst puje tak e w dziedzinie nakadw na zdrowie w nowych pa stwach czonkowskich np. Estonia przeznacza na zdrowie tylko 5,5% PKB, podczas gdy Niemcy 11%. Fundusze strukturalne, ktrych gwnym zadaniem jest zmniejszanie dysproporcji gospodarczych i spoecznych mi dzy regionami, przyczyniaj si do zagwarantowania zdrowia wszystkim obywatelom Europy. Rozwi zanie problemu r nic zdrowotnych, w szczeglno ci w sabiej rozwini tych regionach, pomo e ograniczy takie regionalne dysproporcje [28]. Utrzymywanie dobrego stanu zdrowia pracownikw, jak okre lono w strategicznych wytycznych Wsplnoty, jest zasadniczym elementem polityki spjno ci wspieraj cej agend na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Zdrowi pracownicy to wydajni pracownicy, ktrzy przyczyniaj si do poprawy wynikw regionalnej gospodarki. Europejskie gospodarki, borykaj ce si z problemem zwalniaj cego lub nawet spadaj cego przyrostu
50
spoecze stwa oraz ci gym wzrostem wska nika
przeci tnego dalszego trwania ycia. Spodziewa si wi c nale y dalej post puj cego wzrostu tego rynku, i to
ludno ci, nie mog pozwoli sobie na utrat potencjalnych zasobw siy roboczej z powodu mo liwych do unikni cia chorb i niepenosprawno ci. Starzenie si populacji b dzie tak e w coraz wi kszym stopniu obci a bud et przeznaczony na emerytury, renty i opiek zdrowotn . W zwi zku z tym nale y d y do tego, by jak najwi cej osb pracowao mo liwie jak najdu ej. Podnoszenie wska nika lat zdrowego ycia prowadzi do podwy szenia redniego wieku zako czenia aktywno ci zawodowej. Starzenie si w dobrym zdrowiu mogoby ograniczy niekorzystne skutki starzenia si ludno ci i przyczyni si w ten sposb do dobrobytu gospodarczego. UE stoi przed nowymi wyzwaniami w dziedzinie zdrowia, zwi zanymi z czynnikami stylu ycia, takimi jak otyo , palenie tytoniu i nadu ywanie alkoholu, oraz z potencjalnymi epidemiami. Zjawiska te mog doprowadzi do stagnacji lub nawet regresji w dziedzinie zdrowia ludno ci Europy. Zdrowie uznano za jeden z obszarw finansowania w ramach unijnej polityki spjno ci, w szczeglno ci ze wzgl du na pog bienie si dysproporcji wraz z rozszerzeniem UE. W latach 2000-2006 programy w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Spoecznego (EFS) obejmoway inwestycje w infrastruktur ochrony zdrowia, sprz t medyczny i szkolenie pracownikw su by zdrowia. Cz rodkw przeznaczono tak e na innowacje w sektorze opieki zdrowotnej i na projekty wsppracy transgranicznej [28]. W latach 2007-2013 nowe przepisy dotycz ce polityki spjno ci odzwierciedlaj rosn c wiadomo znaczenia stanu zdrowia ludno ci dla pomy lnego rozwoju gospodarki. Wyra niejsze podkre lenie roli zdrowia w rozwoju regionu powinno uatwi pozyskanie kompleksowego finansowania dla wielu r norodnych dziaa . Podobnie jak w poprzednich okresach programowania, nadal b d wspierane inwestycje w infrastruktur ochrony zdrowia i w potencja ludzki. Pierwszy rodzaj inwestycji obejmuje takie dziaania, jak: oglna modernizacja systemu opieki zdrowotnej, budowa i remont placwek ochrony zdrowia oraz zakup sprz tu. Do finansowania kwalifikuj si rwnie inwestycje w potencja ludzki ich celem jest zagwarantowanie, e pracownicy su by zdrowia i sektora zdrowia publicznego b d wymaganemu poziomowi umiej tno ci i wiedzy. W okresie 2007-2013 kadziony jest wi kszy nacisk na rodki promocji zdrowia i zapobiegania maj cych na celu popraw stanu chorobom, w coraz wi kszym zakresie wspierane w ramach funduszy strukturalnych. Do finansowania z funduszy strukturalnych kwalifikuje si tak e szeroki wachlarz dziaa zdrowia, np. w obszarze starzenia si w dobrym zdrowiu, dobrego stanu zdrowia pracownikw, wsppracy transgranicznej, innowacji i bada w dziedzinie zdrowia lub spoecze stwa opartego na wiedzy [28]. Na poziomie wojewdztwa dziaania zwi zane z popraw infrastruktury s realizowane z funduszy UE w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego (RPOWP) na lata 2007-2013. Zawarto je w Osi Priorytetowej VI.: Rozwj infrastruktury spoecznej, Dziaanie 6.2. Rozwj infrastruktury z zakresu opieki zdrowotnej. mie wyksztacenie odpowiadaj ce
51
Tabela 17. Struktura podziau rodkw w ramach RPOWP

% udzia rodkw przeznaczonych na realizacj Osi 22 30 15 10 45 32 66 21 8 5 16 80 20 8 39 37 100
Osie i dziaania O Priorytetowa I. 1.1 1.2 1.3 1.4 O Priorytetowa II. 2.1 2.2 2.3 2.4 O Priorytetowa III. 3.1 3.2 O Priorytetowa VI. 6.1 6.2
Nazwa Osi Priorytetowej Wzrost innowacyjno ci i wspieranie przedsi biorczo ci w regionie Tworzenie warunkw dla rozwoju innowacyjno ci Region atrakcyjny inwestycjom Wsparcie instytucji otoczenia biznesu Wsparcie inwestycyjne przedsi biorstw Rozwj infrastruktury transportowej Rozwj transportu drogowego Rozwj transportu lotniczego Rozwj transportu publicznego Rozwj transportu kolejowego Rozwj turystyki Rozwj atrakcyjno ci turystycznej regionu Wsparcie inwestycyjne przedsi biorstw z bran y turystycznej Rozwj infrastruktury spoecznej Rozwj infrastruktury z zakresu edukacji Rozwj infrastruktury z zakresu opieki zdrowotnej Razem
Kwota w euro 139 965 734 41 989 720 20 994 860 13 996 574 62 984 560 203 586 523 134 511 412 42 300 000 16 758 654 10 016 457 101 793 261 81 434 609 20 358 652 50 896 631 20 000 000 19 000 000 636 207 883
Dost pna kwota w euro 139 019 372 41 301 251 20 990 296 13 996 574 62 731 251 168 362 108 107 093 271 42 300 000 16 758 654 2 210 183 78 167 142 59 506 014 18 661 128 27 583 237 15 162 746 12 420 491 413 131 859
rdo: [106]. Celem tego dziaania jest podniesienie standardu wiadczonych usug medycznych i dost pno ci
mieszka cw do wysokiej jako ci usug zdrowotnych poprzez wzmocnienie infrastruktury i wyposa enie lokalnych o rodkw zdrowia wiadcz cych usugi medyczne na podstawowym poziomie, jak rwnie o rodkw diagnostycznych i terapeutycznych zapewniaj cych specjalistyczn opiek medyczn udzielan zarwno w formie stacjonarnej, jak i ambulatoryjnej oraz zakadw opieki zdrowotnej. W dokumencie RPOWP w rd przykadowych rodzajw projektw finansowanych wymieniono projekty dotycz ce zakadw opieki zdrowotnej, regionalnych o rodkw diagnostycznych i terapeutycznych: przebudowa, rozbudowa, modernizacja obiektw zwi zanych z infrastruktur (dostosowanie do wymogw okre lonych w obowi zuj cych przepisach prawa), przebudowa i wyposa anie sal operacyjnych, dostosowanie obiektw do potrzeb pacjentw, osb niepenosprawnych, modernizacja oraz zakup nowego sprz tu i aparatury medycznej, zakup sprz tu i aparatury do diagnostyki i terapii, w szczeglno ci chorb ukadu kr enia, chorb nowotworowych, a tak e na oddziay kardiologii, ortopedii, zaka ne, rehabilitacyjne, psychiatrycznoneurologiczne.
52
ochrony zdrowia
Druga grupa to projekty dotycz ce lokalnych o rodkw zdrowia i o rodkw wczesnej interwencji: przebudowa, rozbudowa, modernizacja obiektw zwi zanych z infrastruktur ochrony zdrowia (dostosowanie do wymogw okre lonych w obowi zuj cych przepisach prawa), przebudowa i wyposa anie sal zabiegowych, dostosowanie obiektw do potrzeb pacjentw, osb niepenosprawnych, modernizacja, zakup nowego sprz tu i aparatury medycznej, m.in. sprz tu i aparatury do diagnostyki, terapii i rehabilitacji. Finansowanie to jest uzupenieniem wsparcia z NFZ. Co wa ne, priorytetowo traktowane s zakady opieki zdrowotnej posiadaj ce kontrakty z NFZ o znaczeniu strategicznym, udzielaj ce wysoko specjalistycznych i specjalistycznych wiadcze medycznych, w szczeglno ci z zakresu kardiologii, onkologii, ortopedii, chorb zaka nych oraz oddziay rehabilitacyjne i psychiatryczno-neurologiczne. W ogle nie s za wspierane projekty dotycz ce ratownictwa medycznego. Ponadto wsparcie ochrony zdrowa wyst puje w Programie Operacyjnym Infrastruktura i niego by finansowane inwestycje w infrastruktur obiektow i sprz t medyczny: inwestycje w infrastruktur ochrony zdrowia o znaczeniu ponadregionalnym, zakup rodkw transportu sanitarnego i ich wyposa enie, modernizacja baz lotniczego pogotowia ratunkowego, budowa i wyposa enie wojewdzkich centrw powiadamiania ratunkowego, przebudowa, modernizacja, wyposa enie obiektw zwi zanych z infrastruktur zdrowia w zakresie ratownictwa medycznego, zakup aparatw, urz dze do diagnostyki, terapii. Zagadnienie to pojawia si rwnie w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka [77]. S to projekty zwi zane z informatyzacj usug medycznych. Polega maj na tzw. e-zdrowiu i s skierowane do zakadw opieki zdrowotnej niedziaaj cych w publicznym systemie ochrony zdrowia. Inne wsparcie stanowi Program Operacyjny Kapita Ludzki Priorytet II. Rozwj zasobw ludzkich i potencjau adaptacyjnego przedsi biorstw oraz poprawa stanu zdrowia osb pracuj cych [78]. S to dziaania w obszarze zdrowia realizowane na poziomie centralnym, obejmuj ce: popraw stanu zdrowia osb pracuj cych poprzez opracowanie programw profilaktycznych i programw wspieraj cych powrt do pracy, podnoszenie kwalifikacji personelu medycznego, w szczeglno ci piel gniarek i poo nych oraz lekarzy deficytowych specjalno ci, podnoszenie jako ci usug w jednostkach su by zdrowia. e istniej spore mo liwo ci dofinansowania istniej cych Podsumowuj c, nale y stwierdzi, ochrony rodowisko Priorytet XII. Bezpiecze stwo zdrowotne i poprawa efektywno ci systemu ochrony zdrowia [76]. Mog z
i powstaj cych podmiotw sektora rehabilitacji geriatrycznej, o ile przygotuj one projekty zdolne do konkurowania z propozycjami innych. W szczeglno ci mog to by projekty dotycz ce zakupu nowych urz dze medycznych, modernizacji bazy lokalowej oraz wzrostu kwalifikacji personelu medycznego. Nie wiemy jednak, jakie rodki na tego rodzaju dziaania b d przeznaczone w nast pnym okresie programowania od 2014 roku. Nale y spodziewa si przynajmniej utrzymania si tego samego poziomu finansowania, co obecnie.
53
4.2.1.4 Infrastruktura transportowa Sieci transportowe ksztatuj podstaw do dziaania i zintegrowania gospodarki oraz ycia spoecze stwa. Infrastruktura transportowa wpywa istotnie na paszczyzn ycia gospodarczego, jego uwarunkowania i potrzeby. Jest rwnie wa na w odniesieniu do ycia spoecznego i politycznego. Transportem okre lamy nie tylko przemieszczanie si , ale rwnie wszystkie dziaania niezb dne do zaistnienia procesu transportowania, czyli: czynno ci adunkowe (zaadunek, wyadunek, przeadunek) i czynno ci manipulacyjne [111, s.16]. W obr bie gospodarki transport funkcjonuje w procesie obsugi sfer produkcji i wymiany. Znacz co uatwia funkcjonowanie i integracj poszczeglnych dziedzin gospodarki. Nie mo e hamowa rozwoju danej spoeczno ci, powinien raczej powodowa jej wzrost gospodarczy. Infrastruktura transportu uatwia i warunkuje szereg r norodnych form dziaalno ci gospodarczej [61]. Jej funkcja aktywizacyjna jest niejako pochodn sumarycznego dziaania funkcji lokalizacyjnej i przestrzennej. Przejawia si w tym, e w okre lonych warunkach, poprzez rozwj infrastruktury transportu mo na osi gn przyspieszenie rozwoju spoeczno-gospodarczego danego obszaru [49]. Infrastruktura transportu realizuje po rednio lub bezpo rednio cele polityki gospodarczej i spoecznej oraz aktywizuje gospodarczo regiony oraz peni funkcje transportowe, czyli uatwia pokonywanie odlego ci i ksztatowanie warunkw dla przepywu adunkw, ludzi, energii i informacji. W 2005 roku w Polsce dugo publicznych drg o twardej nawierzchni wynosia 253 781,4 km. Najwi cej km drg zlokalizowanych byo w wojewdztwie mazowieckim 11,7%. Najmniej km drg przebiegao przez wojewdztwo lubuskie 8056,4 (3,2%). Przez teren wojewdztwa podlaskiego przebiegao cznie 11 013,1 km drg, co stanowio 4,3% wszystkich drg publicznych o twardej nawierzchni (tabela 18). Tabela 18. Drogi publiczne o twardej nawierzchni w latach 2005-2008 Jednostka terytorialna Polska dzkie Mazowieckie Maopolskie l skie Lubelskie Podkarpackie Podlaskie wi tokrzyskie Lubuskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dolno l skie Opolskie Kujawsko-pomorskie Pomorskie Warmi sko-mazurskie
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych [2].
2005 253 781,4 16 489,9 29 566,6 21 915,6 20 183,1 18 158,3 14 030,3 11 013,1 12 084,2 8 056,4 25 122,2 12 739,9 18 098,7 8 362,7 14 109,5 11 498,6 12 352,3
2008 261 232,9 17 219,4 31 011,8 22 561,2 20 286,0 18 811,7 14 494,3 11 356,9 12 525,4 8 134,2 26 208,9 13 175,3 18 253,1 8 405,5 14 608,8 11 825,7 12 354,7
W 2008 roku sytuacja bya podobna, je li chodzi o procentowy udzia drg w poszczeglnych wojewdztwach w porwnaniu do kraju. W liczbach bezwzgl dnych wida za , e w ci gu trzech lat w kraju
54
przybyo kilometrw drg o 7451,5. Najwi cej kilometrw wybudowano w tym czasie w wojewdztwie mazowieckim 1445,2 km oraz wielkopolskim 1086,7 km. Najmniejszy przyrost by w wojewdztwie warmi sko-mazurskim i wynis 2,4 km. W Podlaskiem natomiast nast pio zwi kszenie dugo ci drg publicznych o twardej nawierzchni w 2008 roku w porwnaniu do 2005 roku o 343,8 km. Najg stsz sie drg posiada wojewdztwo l skie 164,5 km na 100 km2, czyli dwukrotnie wi cej od redniej krajowej (83,5 na 100 km2). Pod wzgl dem g sto ci drg wojewdztwo podlaskie znajduje si na przedostatnim miejscu w kraju (56,3 km na 100 km2), wyprzedzaj c jedynie wojewdztwo warmi skomazurskie (51 na 100 km2). Tabela 19. G sto drg o nawierzchni twardej w latach 2005-2008 Jednostka terytorialna Polska dzkie Mazowieckie Maopolskie l skie Lubelskie Podkarpackie Podlaskie wi tokrzyskie Lubuskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dolno l skie Opolskie Kujawsko-pomorskie Pomorskie Warmi sko-mazurskie
2005 81,2 90,5 83,1 144,3 163,7 72,3 78,6 54,6 103,2 57,6 84,2 55,6 90,7 88,8 78,5 62,9 51,1
2008 83,5 94,5 87,2 149,0 164,5 74,9 80,9 56,3 107,1 58,2 87,9 57,5 91,5 89,3 81,3 64,6 51,0
Najwi cej km drg w kraju stanowi drogi powiatowe ponad 114 tys. W dalszej kolejno ci s to drogi gminne, wojewdzkie i krajowe. W kraju udzia drg powiatowych wynosi 43,8%, gminnych 38,2%, wojewdzkich 10,9%, za krajowych 7,1%. W wojewdztwie podlaskim udzia drg powiatowych wynosi 57,6%, gminnych 22,9%, wojewdzkich 10,9%, a krajowych 8,6%. Drogi krajowe przebiegaj ce przez wojewdztwo podlaskie stanowi 5,4% ogu tych drg w kraju, wojewdzkie 4,4%, powiatowe 5,7%, za gminne 2,6%. Dla porwnania w wojewdztwie mazowieckim udziay te wynosz odpowiednio 12,7%, 10,5%, 11,7% oraz 12,3%.
55
Tabela 20. Dugo drg publicznych o nawierzchni twardej wedug wojewdztw w 2008 roku Jednostka terytorialna Polska dzkie Mazowieckie Maopolskie l skie Lubelskie Podkarpackie Podlaskie wi tokrzyskie Lubuskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dolno l skie Opolskie Kujawsko-pomorskie Pomorskie Warmi sko-mazurskie ogem 261 232,9 17 219,4 31 011,8 22 561,2 20 286,0 18 811,7 14 494,3 11 356,9 12 525,4 8 134,2 26 208,9 13 175,3 18 253,1 8 405,5 14 608,8 11 825,7 12 354,7 krajowe wojewdzkie 18 518,8 28 474,4 1 349,8 1 178,6 2 356,4 2 985,1 1 023,8 1 413,7 1 119,2 1 424,8 1 068,2 2 212,0 771,5 1 667,6 980,8 1 241,3 756,2 1 073,3 816,5 1 587,9 1 727,8 2 693,4 1 137,4 2 115,5 1 336,1 2 414,4 781,3 985,7 1 067,2 1 752,8 901,6 1 817,2 1 325,0 1 911,1 powiatowe 114 384,3 7 442,6 13 380,6 6 440,5 6 106,4 9 186,6 6 434,3 6 539,3 5 672,9 3 482,5 11 366,7 7 184,9 8 413,0 3 752,0 6 607,8 5 378,5 6 995,7 gminne 99 855,4 7 248,4 12 289,7 13 683,2 11 635,6 6 344,9 5 620,9 2 595,5 5 023,0 2 247,3 10 421,0 2 737,5 6 089,6 2 886,5 5 181,0 3 728,4 2 122,9
W 2005 roku w kraju dugo drg ekspresowych wynosia 257,7 km, a autostrad 551,7 km. Z tego najwi cej km drg ekspresowych 57,2 przebiegao przez wojewdztwo l skie, za autostrad przez wojewdztwo wielkopolskie 149,7. Wojewdztwo podlaskie nale y do regionw, w ktrych nie ma drg o standardach drg ekspresowych i autostrad. Odpowiednio dziaaj ca struktura transportowa mo e sta si czynnikiem istotnie wpywaj cym na rozwj poszczeglnych ga zi gospodarki okre lonego terenu. Niestety, drogi cechuje zy stan techniczny nawierzchni. Nale y zwrci uwag , e sie drogowa w wojewdztwie modernizowana bya w latach 70-tych i 80-tych poprzedniego stulecia, a wiele jej odcinkw pochodzi jeszcze z lat 60-tych. Ze wzgl du na znaczne nasilenie ruchu i niedostosowanie standardu nawierzchni drg do obci e oraz na ograniczone rodki finansowe przeznaczona na remonty nast puje przyspieszony proces degradacji nawierzchni drg najwi kszy na drogach wojewdzkich o charakterze tranzytowym. Na tych drogach wyst pi stan krytyczny w zakresie rwno ci podu nej oraz stan krytyczny no no ci. Blisko 35% drg wojewdzkich nie spenia wymogw technicznych odno nie szeroko ci jezdni [75]. Przez wojewdztwo podlaskie przebiega I Paneuropejski Korytarz Transportowy E 75 obj ty mi dzynarodowymi umowami AGC/AGTC. Sie kolejow na terenie wojewdztwa tworzy 682 km eksploatowanych linii normalnotorowych, co stanowi okoo 3,4% cznej dugo ci w caym kraju. Przez wojewdztwo przebiega tak e 55 km linii szerokotorowych, ktre cz si z biaorusk sieci kolejow [100, s.18]. Je li chodzi o transport kolejowy, to w latach 2000-2008 zmniejszono o 10,5% liczb linii eksploatowanych, z 22 560 km do 20 196 km. Z drugiej za strony, przy istotnej zmianie w strukturze przewozw, polegaj cej na znacznym spadku przewozw w transporcie kolejowym, wzro cie przewozw transportem samochodowym, gwnie ci arowym, oraz na stabilizacji przewozw innymi rodzajami transportu, miay miejsce rwnie zmiany w obci eniu ruchem. Zmalao tak e obci enie ruchem w sieci kolejowej,
56
a wraz ze zmniejszaniem si ruchu kolejowego rozpocz si proces ograniczania dugo ci sieci kolejowej. Rozkad sieci kolejowej w Polsce jest nierwnomierny. W 2005 roku najwi cej linii kolejowych przebiegao przez wojewdztwo l skie 2127 km, za najmniej przez wojewdztwo podlaskie 682 km. rednia g sto linii na 100 km2 w Polsce wynosia 6,5 km, najg stsza sie bya w wojewdztwie l skim 17,2 km, najrzadsza natomiast w wojewdztwie podlaskim 3,4 km. W 2008 roku sytuacja wygl daa podobnie, znw najwi cej linii kolejowych przebiegao przez wojewdztwo l skie 2141 km, za najmniej przez wojewdztwo podlaskie 760 km, przy czym zauwa a si wzrost liczby kilometrw linii eksploatowanych w tych wojewdztwach. W wojewdztwie mazowieckim, maopolskim, wielkopolskim, dolno l skim, kujawsko-pomorskim i pomorskim nast pi za spadek dugo ci linii kolejowych eksploatowanych. Tabela 21. Linie kolejowe eksploatowane w latach 2005-2008 Jednostka terytorialna Polska dzkie Mazowieckie Maopolskie l skie Lubelskie Podkarpackie Podlaskie wi tokrzyskie Lubuskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dolno l skie Opolskie Kujawsko-pomorskie Pomorskie Warmi sko-mazurskie
2005 20 253 1 116 1 777 1 116 2 127 1 071 975 682 707 985 2 066 1 208 1 766 851 1 338 1 259 1 209
2008 20 196 1 056 1 746 1 108 2 141 1 071 999 760 707 959 2 058 1 214 1 753 868 1 302 1 245 1 209
rednia g sto linii na 100 km2 w Polsce w 2008 roku wynosia 6,5 km, najg stsza sie jest w wojewdztwie l skim 17,4 km. Natomiast najrzadsza g sto linii kolejowych jest w wojewdztwie podlaskim 3,8 km. Jednak, co wa ne, i tak zauwa a si jej zwi kszenie w porwnaniu do 2005 roku z poziomu 3,4 km na 100 km2.
57
Tabela 22. G sto linii kolejowych eksploatowanych w latach 2005-2008 Jednostka terytorialna Polska dzkie Mazowieckie Maopolskie l skie Lubelskie Podkarpackie Podlaskie wi tokrzyskie Lubuskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dolno l skie Opolskie Kujawsko-pomorskie Pomorskie Warmi sko-mazurskie rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych [2]. Linie kolejowe wymagaj modernizacji i dostosowania do standardw europejskich. Linie kolejowe obj te europejsk umow AGC po modernizacji dostosowane b d do pr dko ci 160 km/h w ruchu pasa erskim i 120 km/h w ruchu towarowym, przy nacisku osi 225 kN. Region nie posiada szybkiej kolei umo liwiaj cej skrcenie czasu dojazdu z/do Warszawy i innych aglomeracji. Pogorszenie koniunktury w ostatnich latach wpyn o na wyra ny spadek liczby przewozw, zarwno towarowych, jak i pasa erskich. Spowodowao to nierentowno niektrych linii kolejowych, zwaszcza peryferyjnych, oraz konieczno zawieszania na tych liniach przewozw [100, s.18]. Komunikacja lotnicza w wojewdztwie podlaskim, niestety, nie istnieje. Funkcjonuj jedynie lotniska sportowo-sanitarne w Biaymstoku i Suwakach, lecz nie s przystosowane do celw komunikacyjnych. dziaania Z lotniska w Biaymstoku korzysta m.in. Podlaski Oddzia Stra y Granicznej. Prowadzone s 2005 6,5 6,1 5,0 7,3 17,2 4,3 5,5 3,4 6,0 7,0 6,9 5,3 8,9 9,0 7,4 6,9 5,0 2008 6,5 5,8 4,9 7,3 17,4 4,3 5,6 3,8 6,0 6,9 6,9 5,3 8,8 9,2 7,2 6,8 5,0
zmierzaj ce do powstania lotniska w Biaymstoku lub okolicy w najbli szych latach. S na ten cel pieni dze w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego. Jest to obecnie kwota 66 milionw zotych [35]. Aktualny stan infrastruktury transportu wojewdztwa podlaskiego mo e stanowi barier rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej, jednak do roku 2012 trasa z Biaegostoku do Warszawy ma zosta rozbudowana do parametrw drogi ekspresowej o dwch jezdniach. Przebudowa zostaa zako czona na odcinku od Radzymina do Wyszkowa. Prace w wojewdztwie podlaskim maj si zacz od modernizacji 25-kilometrowego odcinka z Biaegostoku do Je ewa, a inwestycja ta jest zaplanowana na lata 2008-2010. Droga pomi dzy Biaymstokiem, Lublinem a Rzeszowem (S19) jest przewidziana jako droga ekspresowa. Kolejna planowana inwestycja to Via Baltica droga ekspresowa tzw. paneuropejskiego korytarza transportowego maj cego czy Warszaw z Helsinkami, ktra ma biec przez om . A to oznacza, e sytuacja w zakresie infrastruktury w wojewdztwie podlaskim b dzie si zmienia. W okresie najbli szych 6 lat powinny nast pi pozytywne zmiany w tym zakresie. Trudno ci w dotarciu do zlokalizowanych na terenie wojewdztwa podlaskiego o rodkw i placwek
58
rehabilitacyjnych w perspektywie redniej b d wi c coraz mniejsze, i to zarwno w odniesieniu do osb zainteresowanych usugami pochodz cych z terenu wojewdztwa, jak i dla klientw pochodz cych z innych krajw Unii Europejskiej i zza wschodniej granicy kraju. 4.2.2 Czynniki administracyjnoprawne 4.2.2.1 Regulacje dost pu do wiadcze zdrowotnych w Polsce Do korzystania z bezpatnych wiadcze zdrowotnych na terytorium Polski s uprawnione osoby obj te powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym, ktrego zasady funkcjonowania okre la Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia [117]. Prawo do bezpatnych wiadcze zdrowotnych przysuguje ubezpieczonym oraz czonkom ich rodzin w sytuacji, gdy korzystaj z usug wiadczeniodawcw, ktrzy podpisali umow z NFZ. Informacje na temat podmiotw wiadcz cych usugi, ktre zawary umowy z NFZ, mo na uzyska we wa ciwym oddziale wojewdzkim funduszu. wiadczenia opieki zdrowotnej finansowane s ze rodkw NFZ na zasadach okre lonych przepisami Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych [119]. Samodzielne publiczne zakady opieki zdrowotnej mog otrzymywa na realizacj zada okre lonych w Ustawie z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakadach opieki zdrowotnej [123] dotacje bud etowe oraz dotacje z jednostki samorz du terytorialnego. W zakresie kontraktowania rehabilitacji leczniczej przez NFZ obowi zuj nast puj ce akty prawne: Zarz dzenie nr 76/2008/DSOZ prezesa NFZ z dnia 3 pa dziernika 2008 r. w sprawie warunkw post powania dotycz cych zawierania umw o udzielanie wiadcze opieki zdrowotnej, Zarz dzenie nr 85/2008/DSOZ prezesa NFZ z dnia 15 pa dziernika 2008 r. w sprawie okre lenia warunkw zawierania i realizacji umw w rodzaju rehabilitacja lecznicza, Zarz dzenie nr 86/2008/DSOZ prezesa NFZ z dnia 16 pa dziernika 2008 r. w sprawie okre lenia kryteriw oceny ofert w post powaniu w sprawie zawarcia umowy o udzielanie wiadcze opieki zdrowotnej, Zarz dzenie nr 99/2008/DSOZ prezesa NFZ z dnia 28 pa dziernika 2008 r. zmieniaj ce zarz dzenie nr 86/2008/DSOZ w sprawie okre lenia kryteriw oceny ofert w post powaniu w sprawie zawarcia umowy o udzielanie wiadcze opieki zdrowotnej, Zarz dzenie nr 17/2009/DSOZ prezesa NFZ z dnia 11 marca 2009 r. zmieniaj ce zarz dzenie w sprawie okre lenia warunkw zawierania i realizacji umw w rodzaju rehabilitacja lecznicza, Zarz dzenie nr 56/2009/DSOZ prezesa NFZ z dnia 29 pa dziernika 2009 r. w sprawie okre lenia warunkw zawierania i realizacji umw w rodzaju rehabilitacja lecznicza. Za ka dym razem do nowego okresu kontraktowania s wprowadzane nowe zarz dzenia. wiadczenia z zakresu rehabilitacji leczniczej s kinezyterapie, masa , elektrolecznictwo, leczenie realizowane w warunkach: ambulatoryjnych, elektromagnetycznym, wiatolecznictwo domowych, o rodka dziennego lub stacjonarnych. W rd zabiegw, ktre kontraktuje NFZ, wymieni mo na: polem i ciepolecznictwo, hydroterapi , krioterapi , balneoterapi i inne zabiegi fizykoterapeutyczne. Zabiegi te mog by wykonywane w warunkach ambulatoryjnych lub domowych, a ka dy ma swoj odpowiedni warto punktow . Ponadto w zarz dzeniach prezesa NFZ s zapisane wymagane warunki lokalowe, jakie maj speni wiadczeniodawcy, by mc przyst pi do umowy z NFZ. Przedstawione s tak e zagadnienia zwi zane
59
z wymagan
kadr , jej kwalifikacjami, czasem pracy czy te
wyposa eniem poradni rehabilitacyjnych,
gabinetw i zakadw rehabilitacji czy fizjoterapii, fizjoterapii domowej, rehabilitacji w o rodku dziennym i rehabilitacji leczniczej w ramach opieki stacjonarnej. W dokumentach tych pojawiaj si poj cia rehabilitacji oglnoustrojowej, rehabilitacji dzieci z zaburzeniami wieku rozwojowego, rehabilitacji suchu i mowy, rehabilitacji wzroku, rehabilitacji kardiologicznej, pulmonologicznej oraz rehabilitacji neurologicznej. wiadczenia usug rehabilitacji dotyczy rwnie Rozporz dzenie Rady Ministrw z dnia 12 pa dziernika 2001 r. w sprawie szczegowych zasad i trybu kierowania przez Zakad Ubezpiecze Spoecznych (ZUS) na rehabilitacj lecznicz oraz udzielania zamwie na usugi rehabilitacyjne. Do zakresu dziaania ZUS nale y rwnie prowadzenie dziaalno ci prewencyjnej. Zasady tej dziaalno ci okre laj przepisy Ustawy z dnia 13 pa dziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych [114], Ustawy z dnia 30 pa dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw przy pracy i chorb zawodowych [121] oraz Rozporz dzenia Rady Ministrw z dnia 12 pa dziernika 2001 r. w sprawie szczegowych zasad i trybu kierowania przez ZUS na rehabilitacje lecznicz oraz udzielanie zamwie na usugi rehabilitacyjne [93]. Z przepisw wymienionych aktw prawnych wynika, e dziaalno prewencyjna ZUS obejmuje prewencj rentow oraz prewencj wypadkow jej celem jest zapobieganie wyst powaniu u ubezpieczonych niezdolno ci do pracy oraz przywracanie zdolno ci do pracy, a co za tym idzie, ograniczanie pobierania wiadcze z ubezpiecze spoecznych. Zakres przedmiotowy prewencji rentowej realizowanej przez ZUS obejmuje: rehabilitacj lecznicz , przeprowadzanie bada i analizy przyczyn niezdolno ci do pracy oraz inne dziaania prewencyjne. Rehabilitacja lecznicza jest adresowana do ubezpieczonych zagro onych cakowit lub cz ciow niezdolno ci do pracy, osb uprawnionych do zasiku chorobowego lub wiadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu tytuu do ubezpiecze spoecznych lub ubezpieczenia wypadkowego oraz osb pobieraj cych rent okresow z tytuu niezdolno ci do pracy. Uprawnione do rehabilitacji leczniczej s wi c osoby, ktre zagro one s dugotrwa niezdolno ci do pracy, a jednocze nie rokuj odzyskanie tej zdolno ci po przeprowadzeniu rehabilitacji leczniczej. Inn jednostk , w ramach ktrej mo na uzyska wsparcie z zakresu rehabilitacji, jest Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (KRUS), ktra zostaa powoana do ycia Ustaw z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw [116]. W rd obowi zkw KRUS wymienia si m.in. prowadzenie wszechstronnej dziaalno ci prewencyjnej maj cej na celu ograniczenie liczby wypadkw przy pracy rolniczej oraz udzielanie rolnikom pomocy w odbyciu rehabilitacji leczniczej. Finansow podstaw dziaalno ci KRUS w zakresie prewencji wypadkowej i rehabilitacji leczniczej stanowi fundusz prewencji i rehabilitacji. Fundusz tworzony jest z odpisu od funduszu skadkowego (finansuj cego pa stwowej. KRUS podejmuje dziaania na rzecz pomocy ubezpieczonym i osobom uprawnionym do wiadcze z ubezpieczenia w tym w szczeglno ci do: 4. 5. 6. kierowania na rehabilitacj lecznicz do zakadw rehabilitacyjnych, prowadzenia zakadw rehabilitacji leczniczej, wspierania rozwoju rehabilitacji ambulatoryjnej na obszarach wiejskich. Szczegowe zasady reguluje Rozporz dzenie w sprawie warunkw i trybu kierowania przez KRUS na rehabilitacj lecznicz oraz udzielania zamwie na wiadczenia i usugi rehabilitacyjne [94]. Rehabilitacja lecznicza realizowana za po rednictwem KRUS jest rzeczowym rehabilitacji leczniczej. Kierowane s na ni wiadczeniem zdrowotnym su cym zachowaniu, poprawie lub przywrceniu zdolno ci do pracy w gospodarstwie rolnym, udzielanym przez zakady osoby uznane okresowo za cakowicie niezdolne do pracy
60
wiadczenia z ubezpieczenia chorobowego, wypadkowego, macierzy skiego) i z dotacji
w gospodarstwie rolnym, zagro one cakowit niezdolno ci do pracy w gospodarstwie rolnym, ktre w wyniku dalszego leczenia i rehabilitacji rokuj jej odzyskanie oraz dzieci osb uprawnionych do wiadcze KRUS. Co istotne, osoby kierowane na rehabilitacj musz speni kilka warunkw: maj nieuko czone 60 lat (kobiety) i 65 lat (m czy ni), podlegaj ubezpieczeniu spoecznemu rolnikw z mocy ustawy w penym zakresie, podlegaj ubezpieczeniu na wniosek w penym zakresie, nieprzerwanie co najmniej 18 miesi cy przed zo eniem wniosku o rehabilitacj wypadkowi przy pracy rolniczej), maj ustalone prawo do okresowej renty rolniczej, je eli zachoway zdolno do samodzielnej egzystencji. Na podstawie powy szej analizy mo na uzna, e system finansowania usug z zakresu rehabilitacji jest zdywersyfikowany. rdem mog by tu pieni dze pochodz ce z NFZ oraz KRUS. Nale y jednak zwrci uwag , e w tym drugim przypadku jest ograniczenie wiekowe do granicy wieku produkcyjnego. Wa n kwesti jest ponadto fakt corocznego kontraktowania wiadcze przez NFZ. W kontraktowanych usugach zdrowotnych brakuje poj cia rehabilitacji geriatrycznej. Mo na to uzna za istotny brak, gdy pog bia to niedostateczny zwi zek liczby i struktury kontraktowanych wiadcze z potrzebami zdrowotnymi populacji oraz stosowanie limitw ilo ciowych kontraktowanych wiadcze [68]. Ponadto jest zbyt mao specjalistycznych oddziaw geriatrycznych oraz poradni. W ostatnich latach, wbrew tendencjom demograficznym, obserwuje si proces likwidacji ek geriatrycznych w latach 19992004 ich liczba spada z 465 do 300. Problemem jest rwnie to, e w dost pie do programw profilaktycznych stosowane s ograniczenia wieku (np. z prewencji chorb ukadu kr enia mog skorzysta tylko osoby do 65 roku ycia). W kontraktach z NFZ nie uwzgl dnia si czasu trwania wizyty u geriatry du o du szego ni w przypadku pozostaych specjalno ci. Poza tym w kontraktach ze szpitalami NFZ nie uwzgl dnia wy szych kosztw leczenia starszych wiekiem pacjentw: du szego czasu hospitalizacji, potrzeby zaanga owania wielodyscyplinarnych zespow, konieczno ci stosowania wielu procedur diagnostycznych i terapeutycznych u jednego pacjenta (w zwi zku z wielochorobowo ci leczniczych i rehabilitacyjno-leczniczych [98]. Dotychczasowe formy kontraktowania mo na uzna za nieodpowiadaj ce potrzebom spoecznym. Wzrastaj ca liczba ludzi w wieku starszym ma utrudniony dost p do usug z zakresu rehabilitacji. Z drugiej strony to cz sto osoby w tym wieku zajmuj miejsca w wielu placwkach rehabilitacyjnych, co sprawia, e osoby modsze, niemaj ce czasu na dugie oczekiwanie na tego rodzaju zabiegi, musz z nich rezygnowa lub korzysta z form odpatnych. Mo na uzna, e szczeglnie ze strony zasad kontraktowania usug przez NFZ pynie wiele zagro e dla rozwoju sektora w przyszo ci. Ponadto rokrocznie w zale no ci od wielko ci bud etu NFZ s przesuni cia i zmiany kwot na poszczeglne rodzaje wiadcze nie zapewnia to mo liwo ci utrzymania stabilnej cz stotliwo ci oferty, z ktrej starsze osoby mogyby korzysta nieodpatnie. 4.2.2.2 Prawodawstwo dotycz ce wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj Specjali ci z zakresu zawodw medycznych wykonuj cych prac podlegaj w ramach sektora rehabilitacji w starszym wieku). Brakuje tak e mo liwo ci kontraktowania dziennych form opieki medycznej dla seniorw dziennych oddziaw diagnostycznolecznicz (okres ten nie jest wymagany, gdy osoba ulega
Ustawie z dnia 26 marca 1997 r. o zawodzie lekarza [118] oraz wynikaj cym z niej aktom
wykonawczym w postaci Rozporz dzenia Ministra Zdrowia z 24 maja 1999 r. w sprawie sta u podyplomowego lekarza, lekarza stomatologa [90] oraz Rozporz dzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001 r. w sprawie
61
specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologw [92]. W literaturze przedmiotu mo na spotka si podziaem na zawody medyczne samodzielnie wykonywane, czyli gwne zawody medyczne, do ktrych zalicza si : lekarza, lekarza dentyst , farmaceut , diagnost laboratoryjnego, piel gniarki i poo ne oraz zawody pomocnicze, ktre nie s samodzielnie wykonywane, lecz pod nadzorem i na zlecenie profesjonalistw medycznych samodzielnie wykonuj cych czynno ci zawodowe [124, s.105]. Niektre zawody medyczne uregulowane zostay w odr bnych aktach prawnych, ktre okre laj zasady ich wykonywania znajduje si tu spora grupa zawodw medycznych [15]. I tak, w odr bnych ustawach uregulowane zostay zagadnienia zwi zane z wykonywaniem nast puj cych zawodw medycznych: lekarza i dentysty Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i dentysty (Dz.U. z 2005 r. nr 226, poz. 1943 z p n. zm.), piel gniarki i poo nej Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach piel gniarki i poo nej (Dz.U. z 2001 r. nr 57, poz. 602 z p n. zm.), ratownika medycznego rozdzia 2. Ustawy z dnia 8 wrze nia 2006 r. o Pa stwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. nr 191, poz. 1410), farmaceuty Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (Dz.U. z 2003 r. nr 9, poz. 108 z p n. zm.), felczera Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera (Dz.U. nr 36, poz. 336 z p n. zm.), diagnosty laboratoryjnego Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz.U. z 2004 r. nr 144, poz. 1529). Przepisy powy szych ustaw okre laj m.in.: wykonywanie danego zawodu (zakres przedmiotowy, przedmiot zawodu), zasady zwi zane z uzyskiwaniem kwalifikacji do wykonywania zawodu, zasady zwi zane z prawem wykonywania zawodu, zasady i formy wykonywania zawodu, szkolenie podyplomowe i specjalizacyjne. Ponadto niektre z tych zawodw maj swj samorz d. Osoby wykonuj ce wskazane zawody tworz samorz d, do ktrego przynale no jest obowi zkowa i wi e si grupy zawodowej. Szczegowe zadania samorz dw okre laj przepisy: art. 4 Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. nr 30, poz. 158 z p n. zm.), art. 4 Ustawy z dnia 19 kwietnia 1991 r. o samorz dzie piel gniarek i poo nych (Dz.U. nr 41, poz. 178 z p n. zm.), art. 34-55 Ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej (Dz.U. z 2004 r. nr 144, poz. 1529), art. 7 ustawy o izbach aptekarskich. Pomocnicze zawody medyczne wymienione zostay za m.in. w: Rozporz dzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planw nauczania w szkoach publicznych (Dz.U. nr 15, poz. 142 z p n. zm.): technik elektroradiolog, dietetyk, ortoptysta, ratownik medyczny, technik dentystyczny, technik farmaceutyczny, technik fizjoterapii i terapeuta zaj ciowy, Rozporz dzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zawodw szkolnictwa zawodowego (Dz.U. nr 124, poz. 860). Zasady wykonywania powy ej wymienionych zawodw nie s uregulowane w odr bnych przepisach. Zostay jedynie po prostu wymienione w przywoanych powy ej rozporz dzeniach. Brakuje wi c uregulowanych zasad zdobywania kwalifikacji, prawa wykonywania zawodu, ksztacenia podyplomowego, zasad wykonywania zawodu i sta y podyplomowych. Nie istniej podstawy prawne pozwalaj ce na stosowanie
62
z mo no ci
wykonywania zawodu.
Zadaniem samorz du jest dbanie o nale yte wykonywanie zawodu oraz reprezentowanie i dbanie o interesy
do tych zawodw regulacji zawartych w ustawie o zawodzie lekarza, ustawie o zawodach piel gniarki i poo nej czy innych. Poniewa jednak lista pomocniczych zawodw medycznych obejmuje ponad kilkadziesi t profesji medycznych, to dla czytelno ci i jasno ci przepisw konieczne jest uregulowanie pozycji i kompetencji wszystkich profesjonalistw medycznych, albowiem w obecnym stanie prawnym tylko w stosunku do nielicznej grupy osb realizuj cych r nego rodzaju dziaania i czynno ci w szeroko rozumianej ochronie zdrowia istniej kompleksowe regulacje prawne [124, s.105]. W przypadku takich zawodw, jak technik dentystyczny, technik farmaceutyczny, technik analityczny, higienistka stomatologiczna i technik radiologii, obowi zuj ce regulacje prawne wynikaj wi c z aktw prawa wewn trznego, tzn. zarz dze , instrukcji ministra zdrowia. Taki stan budzi powa ne zastrze enia, poniewa przepisy prawa wewn trznego w postaci zarz dze czy instrukcji nie mog by podstaw okre laj c prawa i obowi zki obywatela i grup zawodowych, ponadto rozwi zania te nie s przystosowane do obecnych warunkw spoeczno-gospodarczych. Wobec powy szego istnieje pilna potrzeba wprowadzenia stosownych regulacji prawnych, ktre okre liyby status prawny i kompetencje w zawodach medycznych zaliczanych do pomocniczych [124, s.106]. Do innych zawodw medycznych jest zaliczany zawd fizjoterapeuty, ktry ma ogromne znaczenie w procesie realizacji rehabilitacji. Jest to jedna z najcz ciej reprezentowanych grup zawodowych w ochronie zdrowia. Wykonywanie zawodu fizjoterapeuty polega na udzielaniu w sposb osobisty wiadcze zdrowotnych, usug o wyj tkowym charakterze spoecznym. Osoba wykonuj ca zawd medyczny to osoba, ktra na podstawie odr bnych przepisw uprawniona jest do udzielania wiadcze nabyciem fachowych kwalifikacji do udzielania wiadcze zdrowotnych oraz osoba legitymuj ca si zdrowotnych w okre lonym zakresie lub
w okre lonej dziedzinie medycyny [123]. Jednocze nie jednak zawd ten pojawia si w Ustawie z dnia 18 stycznia 1996 roku o kulturze fizycznej [115], w ktrej w rd celw kultury fizycznej wymienia si dbao o prawidowy rozwj psychofizyczny i o zdrowie obywateli, a jednym ze sposobw ich osi gni cia jest rehabilitacja ruchowa, ktr mog prowadzi fizjoterapeuci, absolwenci szk wy szych ze specjalno ci rehabilitacja lub gimnastyka lecznicza oraz technicy fizjoterapii. W krajach UE zawd fizjoterapeuty jest regulowany odr bnymi przepisami, ktre okre laj szczegowo kwalifikacje oraz warunki konieczne do jego wykonywania. Uchwalenie ustawy o zawodzie fizjoterapeuty w Polsce, a czeka ona na uchwalenie od 1978 roku, jest bardzo wa ne, gdy jasno okre liaby ona status fizjoterapeuty w grupie zawodw medycznych, jak rwnie jego kompetencje. Przygotowanie fizjoterapeuty do zawodu obejmuje szerok skal dziedzin i pozwala osobom z odpowiednimi kwalifikacjami do podejmowania odpowiedzialnych decyzji zwi zanych z programowaniem i udzielaniem wiadcze , jak rwnie przypadkach decyzja fizjoterapeuty, przy dobrej wsppracy, jest zatwierdzana przez lekarza [97]. Obecnie, wykonuj c swj zawd, fizjoterapeuta jest w du ej mierze uzale niony od wskaza lekarzy, zwaszcza je eli chce uzyska jak kolwiek refundacj wiadczonych przez siebie usug medycznych. Pozostaj c bowiem poza strukturami zakadw opieki zdrowotnej czy szpitali, nie ma praktycznie szans na uatwienia ze strony pa stwa. Jego uprawnienia poza tymi strukturami te s bardzo niejasne. Nie mo e on np. samodzielnie zapisywa wielu lekw niezb dnych w terapii czy samodzielnie wykonywa podstawowych bada , np. badania neurologicznego. Z drugiej strony brak jest te ujednoliconych zasad edukacji fizjoterapeutw w Polsce. Wiedza technika fizjoterapii r ni si od wiedzy magistra tej dziedziny lub osoby, ktra uko czya specjalistyczne kursy w tym zakresie. Ponadto nawet w ustawach cz ciej jest mowa o rehabilitacji ni o fizjoterapii, a w spoecze stwie cz sto uto samia si fizjoterapeut z masa yst . Inn wa n kwesti jest niemal zupeny brak nadzoru nad dziaalno ci fizjoterapeutw, podobnego do tego, jaki wzgl dem lekarzy sprawuj wa ciwe okr gowe rady lekarskie.
63
z liczb
i czasem trwania zabiegw. Dzieje si tak i teraz, ale nie jest to usankcjonowane prawnie i dlatego w wielu
W Polsce nie ma ujednoliconych zasad ksztacenia w tej dziedzinie, dlatego uznawanie kwalifikacji fizjoterapeutw mo e by w wielu przypadkach utrudnione. Wydaje si wi c, e stworzenie odr bnej ustawy reguluj cej status fizjoterapeutw w Polsce jest spraw bardzo wa n . Szczeglnie istotne jest okre lenie w takim akcie prawnym zakresu kompetencji i uprawnie przysuguj cych terapeutom posiadaj cym okre lony zasb wiedzy i praktyki zawodowej. Drugim istotnym elementem byoby ujednolicenie zasad ksztacenia, zasad odpowiedzialno ci i przejrzyste zorganizowanie tej grupy zawodowej. Brak regulacji w tym zakresie stanowi powa ne zagro enie dla pacjentw, gdy obecnie fizjoterapeuta wykonuj cy swj zawd wbrew oglnie przyj tym zasadom sztuki medycznej mo e czu si bezkarny. Poza tym obecne procedury wymagaj wizyt u lekarza pierwszego kontaktu, nast pnie lekarza specjalisty, w tym z zakresu rehabilitacji, by na ko cu uda si do fizjoterapeuty. To znacz co wydu a czas uzyskania usugi przez pacjenta. Jednak e nie ma Nale y raczej spodziewa si braku zmian sytuacji. 4.2.2.3 Prawodawstwo zwi zane z tworzeniem uzdrowisk To, czy dany obszar mo e zosta uzdrowiskiem, reguluje Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych [120]. Wprowadza ona przede wszystkim definicj gminy uzdrowiskowej, uzdrowiska, obszaru ochrony uzdrowiskowej i stref ochronnych. Uzdrowisko to obszar, na terenie ktrego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajduj cych si na jego obszarze naturalnych surowcw leczniczych, ktremu zosta nadany status uzdrowiska. Artyku 34 ust. 1 stanowi, uzdrowiska mo e zosta nadany obszarowi, ktry spenia cznie nast puj ce warunki: 1. 2. 3. 4. 5. posiada zo a naturalnych surowcw leczniczych o potwierdzonych wa ciwo ciach leczniczych na zasadach okre lonych w ustawie, posiada klimat o wa ciwo ciach leczniczych potwierdzonych na zasadach okre lonych w ustawie, na jego obszarze znajduj si zakady lecznictwa uzdrowiskowego i urz dzenia lecznictwa uzdrowiskowego przygotowane do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, spenia okre lone w przepisach o ochronie rodowiska wymagania w stosunku do rodowiska, posiada infrastruktur techniczn w zakresie gospodarki wodno- ciekowej, energetycznej, w zakresie transportu zbiorowego, a tak e prowadzi gospodark odpadami. Gmin uzdrowiskow jest jednak tylko gmina, ktrej obszarowi lub jego cz ci zosta nadany status uzdrowiska w trybie okre lonym w ustawie. Ustanowienie obszaru ochrony uzdrowiskowej nie wystarcza do okre lenia gminy jako gminy uzdrowiskowej. Konieczne jest bowiem rwnie wyst powanie na jej terenie zakadw lecznictwa uzdrowiskowego i urz dze lecznictwa uzdrowiskowego przygotowanych do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego. Gmina, ktra zamierza wyst pi o nadanie danemu obszarowi statusu uzdrowiska albo statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej, sporz dza operat uzdrowiskowy, by okre li mo liwo ci prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego na tym obszarze. Operat uzdrowiskowy zawiera charakterystyk wyodr bnionego obszaru pod wzgl dem mo liwo ci uznania go za uzdrowisko albo obszar ochrony uzdrowiskowej, ze szczeglnym uwzgl dnieniem dost pnych na tym obszarze naturalnych surowcw leczniczych i klimatu. Rozporz dzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 kwietnia 2006 r. w sprawie zakresu bada niezb dnych do ustalenia wa ciwo ci leczniczych naturalnych surowcw leczniczych i wa ciwo ci leczniczych klimatu, kryteriw ich oceny oraz wzoru wiadectwa potwierdzaj cego te wa ciwo ci [91] reguluje kryteria pozwalaj ce gminie na uzyskanie statusu uzdrowiska. Utworzenie obszaru uzdrowiskowego, na ktrym funkcjonuj zakady
64
adnych
przesanek, by twierdzi, e mog w najbli szym czasie zaj jakiegokolwiek pozytywne zmiany w tej kwestii.
e status
uzdrowiskowe (szpitale, sanatoria), zakady przyrodolecznicze (pijalnie, t nie, solaria) i inne podmioty uzdrowiskowe, wi e si z nao eniem na te podmioty oraz na gmin uzdrowiskow okre lonych praw na podstawie i obowi zkw. Oprcz wymienionych, uzdrowiska i gminy uzdrowiskowe funkcjonuj nast puj cych aktw prawnych: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym (Dz.U. nr 23, poz. 150 z p n. zm.), Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. prawo geologiczne i grnicze (Dz.U. nr 27, poz. 96 z p n. zm.), Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92, poz. 880), Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80, poz. 717 oraz z 2004 r. nr 6, poz. 41, nr 141, poz. 1492), Ustawa z dnia 28 wrze nia 1991 r. o lasach (Dz.U. 00.56.679 z p n. zm.), Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntw rolnych i le nych (Dz.U. z 2004 r. nr 121, poz. 1266), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. prawo budowlane (Dz.U. 00.106.1126 z p n. zm.), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony rodowiska (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 627 z p n. zm.), Ustawa z dnia 30 pa dziernika 2002 r. o zmianie ustawy o podatkach i opatach lokalnych oraz o zmianie niektrych innych ustaw (Dz.U. 02.200.1683), 10. Rozporz dzenie Rady Ministrw z dnia 27 pa dziernika 2003 r. zmieniaj ce rozporz dzenie w sprawie stawek opat eksploatacyjnych (Dz.U. 03.185.1804), Strategicznym problemem dla uzdrowisk jest konieczno uwzgl dnienia lecznictwa uzdrowiskowego w projektowanych rozwi zaniach prawnych jako integralnej cz ci systemu ochrony zdrowia, gwnie poprzez zabezpieczenie w bud ecie NFZ nakadw na poziomie pozwalaj cym na rozwj uzdrowisk. Obecny system finansowania lecznictwa uzdrowiskowego oparty jest na przepisach Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. W systemie tym podmioty uzdrowiskowe nie maj adnej gwarancji, e NFZ umo liwi im zawarcie umw, nawet je li speniaj wy sze wymagania przewidziane dla zakadw uzdrowiskowych. NFZ kontraktuje usugi lecznictwa uzdrowiskowego w zakresie okre lonej cz ci swego bud etu, przewidzianego na dany rok dla konkretnych zakadw lecznictwa uzdrowiskowego. Podpisanie umowy przez NFZ z zakadami lecznictwa uzdrowiskowego nie oznacza zabezpieczenia zlece dla tych zakadw mimo ich wolnych mocy przerobowych. W 2003 roku NFZ przeznaczy na lecznictwo uzdrowiskowe 330 mln z, co stanowi zaledwie 1% jego bud etu. W 2004 roku kwota przeznaczona na lecznictwo uzdrowiskowe zostaa zwi kszona o 5% w stosunku do roku poprzedniego i wynosia 349,5 mln z [133, s.15-17]. 4.2.2.4 Prawodawstwo w zakresie turystyki aktywnej i rekreacji Z punktu widzenia sektora znaczenie ma zatrudnienie rwnie osb, ktrych zadanie polegaoby na organizacji zaj rekreacyjnych. Dla turystyki aktywnej i specjalistycznej szczeglne znaczenie maj przepisy Ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej. Okre la ona formy aktywno ci w dziedzinie kultury fizycznej, m.in. takie jak rekreacja ruchowa i rehabilitacja ruchowa, a tak e warunki wykonywania dziaalno ci w tym zakresie. Rekreacja ruchowa to formy aktywno ci fizycznej podejmowane dla wypoczynku i odnowy si psychofizycznych. Zasady i warunki prowadzenia dziaalno ci w dziedzinie rekreacji ruchowej okre la Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 wrze nia 2001 r. w sprawie szczegowych zasad i warunkw prowadzenia dziaalno ci w dziedzinie rekreacji ruchowej [88]. Zgodnie z nim, od osb prowadz cych dziaalno w tej dziedzinie wymagane s odpowiednie kwalifikacje. S one okre lone
65
w Rozporz dzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytuw zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegowych zasad i trybu ich uzyskiwania [89]. Zawodem podstawowym jest tu instruktor rekreacji ruchowej. Mo e nim by osoba, ktra uko czya studia wy sze na kierunku wychowanie fizyczne lub turystyka i rekreacja ze specjalno ci instruktorsk , w wymiarze co najmniej 80 godzin w danej dyscyplinie rekreacji ruchowej, albo posiada co najmniej rednie wyksztacenie, uko czya specjalistyczny kurs instruktorw w danej dyscyplinie rekreacji ruchowej i zdaa egzamin ko cowy. Ustalono 36 specjalno ci instruktorskich, w tym takie jak: fitness w czterech formach, hipoterapia, jazda konna, kajakarstwo, narciarstwo zjazdowe i biegowe, petwonurkowanie, pywanie, tenis, windsurfing, eglarstwo i wspinaczka skakowa. W rd innych aktw prawnych reguluj cych zasady organizowania turystyki aktywnej i specjalistycznej wymieni mo na [65], s.118]: 1. 2. Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (Dz.U. z 2001 r. nr 81, poz. 889 z p n. zm.), Rozporz dzenie Rady Ministrw z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie okre lenia warunkw bezpiecze stwa osb przebywaj cych w grach, pywaj cych, k pi cych si i uprawiaj cych sporty wodne (Dz.U. z 1997 r. nr 57, poz. 358), 3. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie sta u adaptacyjnego i testu umiej tno ci w toku post powania o uznanie nabytych w pa stwach czonkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodw regulowanych w dziedzinie kultury fizycznej i sportu (Dz.U. z 2004 r. nr 76, poz. 712). Zawody zwi zane z rekreacj s uregulowane odpowiednimi ustawami. Na uwag zwraca fakt, e, jak si wydaje, rehabilitacja mo e by po czona z turystyk . Jednak instruktorzy rekreacji ruchowej powinni mie do wiadczenie w pracy z osobami starszymi i uwzgl dnia specyfik ich wieku oraz mo liwo ci ruchowe. Wydaje si , e obecne akty prawne powinny uwzgl dnia te kwestie. Z punktu widzenia sektora nie stanowi to ani zagro enia, ani szansy dla jego rozwoju. 4.2.3 Czynniki mi dzynarodowe 4.2.3.1 Podej cie Unii Europejskiej do dziaa na rzecz osb starszych W Biaej Ksi dze Razem na rzecz zdrowia: Strategiczne podej cie UE na lata 2008-2013 wskazuje si , e zdrowie jest podstawow warto ci w yciu czowieka i jego ochrona musi by wspierana skuteczn polityk i dziaaniami pa stw czonkowskich, na szczeblu Wsplnoty Europejskiej i na szczeblu globalnym. Artyku 152 Traktatu Wsplnoty Europejskiej stanowi, e przy okre laniu i urzeczywistnianiu wszystkich polityk i dziaa Wsplnoty zapewnia si wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego. Niniejsza strategia wzmacnia znaczenie zdrowia w takich obszarach polityki, jak wzrost gospodarczy i zatrudnienie, zwraca przy tym uwag na powi zania mi dzy zdrowiem i dobrobytem gospodarczym. Wa ny jest te program dziaa na rzecz obywateli, przyznaj cy prawo obywateli do opieki zdrowotnej. Dziaania w ramach niniejszej strategii dotycz dziaa zwi zanych ze zdrowiem we wszystkich sektorach. Wa na rola WE w zakresie polityki zdrowotnej zostaa potwierdzona w traktacie reformuj cym. Porozumienie szefw pa stw i rz dw UE w Lizbonie, dnia 19 pa dziernika 2007 r., dotyczyo wzmocnienia znaczenia kwestii zdrowia w polityce. Dziaania zwi zane ze zdrowiem na szczeblu Wsplnoty wskazuj na takie dziaania w ramach pa stw czonkowskich, ktre dotycz wielu zagadnie zwi zanych z zapobieganiem chorobom, w tym m.in.: dotycz ce bezpiecze stwa ywno ci i ywienia, bezpiecze stwa produktw
66
medycznych, rozwi zania problemu palenia, prawodawstwa dotycz cego krwi, tkanek i komrek oraz organw,
jako ci wody i powietrza oraz ustanowienia wielu agencji zajmuj cych si zdrowiem.
problemami zwi zanymi ze
Jednak e pojawiaj si coraz powa niejsze wyzwania zwi zane ze zdrowiem spoecze stwa, ktrych rozwi zanie wymaga nowego strategicznego podej cia. Zwrcono uwag na trzy wa ne aspekty: zagro enia dla zdrowia, rozwj nowych technologii oraz starzenie si spoecze stwa. W kontek cie tego trzeciego wskazano na to, e zmiany demograficzne, w tym starzenie si spoecze stwa, zmieniaj struktur chorb i zagra aj rwnowadze unijnych systemw zdrowotnych. Wspieranie zdrowego starzenia si oznacza zarwno promocj zdrowia przez cae ycie, maj c na celu zapobieganie problemom zdrowotnym i niepenosprawno ci od wczesnego dzieci stwa, jak i zajmowanie si spoecznymi, gospodarczymi i rodowiskowymi. Polityka zdrowotna na szczeblu Wsplnoty powinna promowa zdrowie, chroni obywateli przed zagro eniami i wspiera zrwnowa one podej cie do zagadnienia zdrowia. W celu sprostania gwnym wyzwaniom stoj cym przed kwestiami zwi zanymi ze zdrowiem w UE wprowadzone zostay trzy cele strategiczne, a pierwszy z nich: Propagowanie zdrowia w starzej cej si Europie, odnosi si bezpo rednio do osb starszych. W celu tym zapisano, e starzenie si spoecze stwa, wynikaj ce z niskiego wska nika urodze i wzrastaj cej dugo ci ycia, jest ju faktem oglnie stwierdzonym. Zmiany te najprawdopodobniej spowoduj wzrost popytu na opiek zdrowotn przy jednoczesnym zmniejszeniu si populacji aktywnej zawodowo. Mo e to spowodowa wzrost wydatkw na opiek zdrowotn w pa stwach czonkowskich od 1 do 2% PKB do 2050 r. Spowoduje to rednio okoo 25% wzrost udziau wydatkw na opiek zdrowotn w PKB. Jednak e prognozy Komisji pokazuj , e je li ludzie pozostaj zdrowi, Zdrowe starzenie si yj c du ej, wzrost wydatkw na opiek zdrowotn spowodowany starzeniem si spoecze stwa zmniejszy si o poow . musi by jednak wsparte dziaaniami promuj cymi zdrowie i zapobieganie chorobom przez cae ycie, poprzez zaj cie si podstawowymi problemami, m.in. ywieniem, aktywno ci fizyczn , spo yciem alkoholu. Poprawa zdrowia dzieci, dorosych w wieku produkcyjnym i osb starszych pomo e w stworzeniu zdrowego, wydajnego spoecze stwa i wspieraniu zdrowego starzenia si zdrowego stylu ycia, ograniczeniem szkodliwych zachowa teraz i w przyszo ci. Zdrowe starzenie si wspierane jest rwnie dziaaniami podejmowanymi w celu propagowania oraz zapobieganiem i leczeniem konkretnych chorb, w tym zaburze genetycznych. Uznano, e nale y aktywnie propagowa rozwj geriatrii, skupiaj c si na zindywidualizowanej opiece. Opieka paliatywna i lepsze zrozumienie chorb zwyrodnieniowych o rodkowego ukadu nerwowego, takich jak choroba Alzheimera, s rwnie wa nymi potrzebami, ktrymi nale y si zaj . Istniej tak e mo liwo ci dalszych bada nad krwi , tkankami, komrkami i organami oraz nad kwestiami transplantacji. St d te uznano, e istnieje konieczno przedsi wzi cia wi kszej liczby bada wspomagaj cych te cele, w tym bada obserwacyjnych, oraz zwi kszenia mo liwo ci su b zdrowia publicznego np. poprzez wzmocnienie struktur szkole i zdrowia publicznego. Bior c pod uwag rosn c presj na finanse publiczne, wynikaj c ze zmian demograficznych i innych wyzwa , niezwyke znaczenie ma zapewnienie skuteczno ci podejmowanych dziaa [3]. W Opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego w sprawie uwzgl dniania potrzeb osb starszych [71], Europejski Komitet Ekonomiczno-Spoeczny wskazuje na podj cie dziaa maj cych na celu wsparcie osb starszych: regularne sporz dzanie krajowych i regionalnych raportw sytuacyjnych, zebranie i rozpowszechnienie przykadw sprawdzonych rozwi za czonkowskich, popularyzowanie nowego wizerunku staro ci, ktry uznaje dorobek ycia osb starszych (w tym
67
nierwno ciami zdrowotnymi zwi zanymi z czynnikami
przyj tych w pa stwach
imigrantw) i godno wieku dojrzaego w polityce, gospodarce i spoecze stwie, kampanie medialne aktywne starzenie si . Nale y podj dziaania przede wszystkim w zakresie usug wiadczonych w interesie oglnym, infrastruktury, udost pniania towarw i usug, finansowania, mieszkalnictwa, su by zdrowia, organizacji ko cowego okresu ycia oraz uczestniczenia w yciu spoeczno ci. Adresatami tych dziaa s : pa stwa czonkowskie, Parlament Europejski, Komitet Regionw, Europejski Komitet Ekonomiczno-Spoeczny. Ponadto w dokumencie wskazano zalecenia dla prezydencji Rady UE, Parlamentu Europejskiego oraz Komisji Europejskiej. W rd rozpoznanych obszarw dziaa na rzecz bezpiecznego, zdrowego i aktywnego ycia w p nym wieku wskazano na takie zagadnienia, jak: usugi wiadczone w interesie oglnym, m.in. dostawy energii, bezpiecze stwo publiczne, przy uwzgl dnianiu specyficznych potrzeb osb starszych i wymagaj cych opieki, przygotowanie na wypadek sytuacji awaryjnych i na rzecz godnego zako czenia ycia, integracja spoeczna i udzia w yciu spoecznym, edukacja i uczestnictwo w yciu spoecznym, osoby starsze jako konsumenci, dost p do technologii informacyjno-komunikacyjnych, zabezpieczenie finansowe. godna zaufania opieka zdrowotna, odpowiadaj ca potrzebom p nego wieku obecnej tendencji do zmniejszania si liczby
Pojawiy si tu m.in. aspekty zwi zane z opiek zdrowotn osb starszych. Wskazano, e wraz z wiekiem coraz wa niejsza staje si i dost pna w pobli u miejsca zamieszkania. W wyniku wci
mieszka cw, przy jednoczesnym starzeniu si praktykuj cych jeszcze lekarzy, taka opieka jest powa nie zagro ona w sabo zaludnionych regionach wiejskich lub peryferyjnych. Istnieje pilna potrzeba rozwoju wszechstronnej opieki lekarskiej i jej g stej sieci terytorialnej. Dotyczy to (wraz z ochron praw osb starszych jako pacjentw): opieki i rehabilitacji medycznej, zwaszcza geriatrycznej, prowadzonej przez lekarzy i usugodawcw o specjalizacji gerontologicznej i geriatrycznej, ambulatoryjnych su b opieki, jak rwnie przez wybrane su by, medycyny paliatywnej i pomocy psychologicznej dla rodzin, poradnictwa i informowania o prawach pacjentw i mo liwo ciach otrzymania wsparcia, su b doradczych i informacyjnych oraz instytucji i bod cw prewencyjnych (wytwarzanie nawykw zdrowego od ywania si , wysiku fizycznego, unikania upadkw, zdrowego stylu w powi zaniu z gratyfikacjami), technicznych rodkw pomocy i systemw wsparcia, ktre nie mog jednak zast pi pomocy ludzkiej, wspierania lub utworzenia formalnych i nieformalnych systemw wsparcia spoecznego, cznie z biurami obywatelskimi i punktami doradztwa, grupami samopomocy, grupami dla czonkw rodziny sprawuj cych opiek , a tak e pomoc s siedzk . W rd uwag i zalece wyr niono nast puj ce, odnosz ce si do dziaa na szczeblu pa stw czonkowskich i na paszczy nie europejskiej, zmierzaj ce do stworzenia solidnej bazy dla niezb dnych strategii restrukturyzacji i innowacji na szczeblu pa stw czonkowskich: sporz dzenie krajowych i regionalnych raportw sytuacyjnych na pocz tek potrzebna jest dokadna analiza sytuacji regionalnych w poszczeglnych pa stwach czonkowskich, obejmuj cych dane
68
wiadczenia prostych usug opieku czo-pomocniczych
ycia
dotycz ce potencjalnej aktywno ci osb starszych, dostarczenie i rozpowszechnienie materiaw informacyjnych udost pnienie zainteresowanej opinii publicznej, jak rwnie samym osobom starszym, istotnych informacji, wiedzy i do wiadcze , wraz z dotychczasowymi wynikami bada i nowo zebran wiedz grup eksperckich. Wyniki bada w szczeglno ci powinny zosta lepiej rozpropagowane w rd ludzi nauki, polityki i w rd samych u ytkownikw (osb starszych i ich przedstawicieli), opracowanie i powi zanie do wiadcze pa stw czonkowskich zebranie najlepszych do wiadcze regionalnych, porwnanie ich oraz zbadanie mo liwo ci ich powi zania z innymi dziedzinami i przeniesienia na inne regiony. Celem jest tu sporz dzenie i udost pnienie zbioru przykadw sprawdzonych rozwi za , promowanie nowego wizerunku staro ci w starzej cym si spoecze stwie nie mo na uwa a ludzi za nieaktywnych z chwil , gdy tylko po egnaj si z yciem zawodowym. Trzeba zmieni sposb my lenia na wszystkich paszczyznach (polityka, gospodarka, spoecze stwo). Pa stwa i regiony maj szczeglne mo liwo ci prowadzenia regularnych kampanii promuj cych aktywno osb starszych, Europejski Komitet Ekonomiczno-Spoeczny proponuje rozpocz cie europejskiej kampanii medialnej, ktra przyczyni si do uznania godno ci podeszego wieku oraz wkadu osb starszych (w tym imigrantw) w ycie spoeczne. Po dane s rwnie nast puj ce dziaania na paszczy nie europejskiej: powoanie dodatkowej grupy ekspertw do spraw wieku dojrzaego w ramach grupy ekspertw do spraw demografii przy Komisji Europejskiej, powoanie europejskiego sojuszu Aktywne ycie na staro na wzr europejskiego sojuszu na rzecz rodzin jego celem b dzie stworzenie bod cw dla aktywnej staro ci oraz promowanie wsppracy i wzajemnego uczenia si w Unii Europejskiej na drodze wymiany do wiadcze mi dzy pa stwami czonkowskimi. Sojusz ten miaby najlepsze mo liwo ci organizowania konferencji i warsztatw, utworzenie europejskiego centrum badania problemw zwi zanych z wiekiem raporty sytuacyjne i zebrane do wiadczenia uka , jakie aspekty merytoryczne i jakie cechy regionalne wymagaj przeprowadzenia dalszych bada . Syntezy oraz szerszego rozpowszechnienia i uwzgl dnienia w polityce i praktyce wymagaj rwnie wyniki dotychczasowych ramowych programw badawczych oraz dane statystyczne. Europejskie centrum badania problemw zwi zanych z wiekiem, pomy lane na wzr ameryka skiego National Institute on Ageing, byoby szczeglnie przydatne dla powi zania, zintegrowania i dalszego rozwijania posiadanej ju wiedzy statystycznej oraz pozostaych informacji, uruchomienie interdyscyplinarnego programu Wiek dojrzay w VIII ramowym programie badawczym w czenie programu zapewnioby wzajemne powi zanie prac badawczych, utworzenie wsplnego europejskiego portalu internetowego na takim portalu nale y udost pni opinii publicznej, a zwaszcza osobom starszym, wszystkie inicjatywy poszczeglnych Dyrekcji Generalnych, maj ce znaczenie dla problemw wieku dojrzaego. Materiay informacyjne powinny by dost pne przy u yciu odpowiednich linkw, utworzenie lokalnych, regionalnych i krajowych portali internetowych na wzr portalu europejskiego, wsparcie funduszu demograficznego w ramach funduszy strukturalnych wobec szczeglnie krytycznej sytuacji regionw o malej cej liczbie ludno ci, europejski fundusz demograficzny
69
powinien wesprze wa ciwe inicjatywy, zwaszcza w regionach wiejskich oraz regionach, w ktrych liczba nowych narodzin ksztatuje si poni ej przeci tnej, w czenie nowych priorytetw do programu Uczenie si przez cae ycie, by umo liwi ksztacenie opiekunw pomagaj cych w przechodzeniu do nast pnego etapu ycia, w oparciu o proponowane kroki mo na przygotowa koncepcje dziaa i rodkw politycznych. szans Promocja rozwoju usug geriatrycznych ze strony Unii Europejskiej stanowi istotn
sprzyjaj c rozwojowi tego sektora w caej Unii, w tym tak e w wojewdztwie podlaskim. S du e szanse, e tak e w Polsce b d nast poway znacz ce zmiany sprzyjaj ce rozwojowi usug dla osb starszych, w tym sektora rehabilitacji geriatrycznej. 4.2.3.2 Kontraktowanie usug medycznych za granic Mobilno pacjentw rozumiana jest jako usugi opieki zdrowotnej, z ktrych pacjent korzysta w pa stwie czonkowskim innym ni pa stwo, w ktrym jest ubezpieczony. Jest ona jednym z aspektw transgranicznej opieki zdrowotnej [8]. Dotychczasowe badania dowodz , e z zasady pacjenci preferuj korzystanie z usug opieki zdrowotnej wiadczonych w pobli u miejsca ich zamieszkania b d pracy. Do innych czynnikw zniech caj cych do korzystania z transgranicznych wiadcze zdrowotnych zalicza si m.in.: brak informacji o mo liwo ci korzystania z opieki zdrowotnej w innych pa stwach oraz brak przejrzystych ram prawnych. Przypuszczenie o trudno ci z ustaleniem obowi zuj cych uprawnie przez pacjentw i pracownikw su by zdrowia potwierdzio badanie Eurobarometru przeprowadzone we Francji, Polsce, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Niemczech, ktre wykazao, e 25% obywateli tych pa stw uwa a, e nie s uprawnieni do adnych wiadcze za granic , za 30% nie ma co do tego pewno ci. Obecnie kwestie zwi zane z uzyskiwaniem [11]. Wsplnotowe przepisy o koordynacji systemw zabezpieczenia spoecznego dotycz wy cznie osb posiadaj cych ubezpieczenie w powszechnym systemie ubezpieczenia zdrowotnego w ktrym z pa stw UE; zaczynaj obowi zywa w momencie przemieszczenia si ubezpieczonego do innego kraju Unii. Zgodnie z tymi przepisami leczenie za granic jest mo liwe w dwch przypadkach: 1. leczenia planowego jest ono uwarunkowane kumulatywnym spenieniem trzech przesanek: (a) posiadanie obywatelstwa pa stwa czonkowskiego UE, (b) posiadanie obowi zkowego lub dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, w ramach ktrego przysuguj instytucj ubezpieczeniow (w Polsce: prezes NFZ), 2. leczenia w stanach nagych przysuguje ono w innych pa stwach na podstawie Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego. Brak karty skutkuje konieczno ci poniesienia zapaty za usug zdrowotn z p niejsz mo liwo ci zwrotu poniesionych kosztw przez wa ciw instytucj ubezpieczeniow . W powy szych wypadkach leczenie jest w cao ci refundowane. Koszty udzielonych wiadcze ponosi wa ciwa instytucja wedug stawek obowi zuj cych w pa stwie, w ktrym wiadczenie zostao udzielone. Komisja Europejska zauwa a problem, jakim jest transgraniczna mobilno pacjentw. Opieka transgraniczna mo e przybiera r ne formy. Chocia pacjenci wol , aby opieka zdrowotna bya dost pna mo liwie najbli ej miejsca, w ktrym mieszkaj i pracuj , istniej sytuacje, w ktrych transgraniczna opieka
70
wiadcze
opieki zdrowotnej w innym pa stwie
czonkowskim Unii Europejskiej s regulowane przepisami o koordynacji systemw zabezpieczenia spoecznego
wiadczenia chorobowe
w naturze, oraz (c) uzyskanie wcze niejszej zgody, udzielanej przez wa ciw dla ubezpieczonego
zdrowotna mo e by bardziej wa ciwa. Obecnie ograniczona liczba pacjentw przekracza granice w celu skorzystania z opieki. Jednak e skala transgranicznej opieki zdrowotnej ro nie i prawdopodobnie w przyszo ci nadal b dzie rosn . Mo liwo skorzystania z opieki zdrowotnej za granic mo e mie ogromne znaczenie dla indywidualnych pacjentw, lecz rwnie dla systemw zdrowotnych jako cao ci skutki opieki transgranicznej mog by istotne. Mo e ona jeszcze bardziej stymulowa innowacyjno , przyczynia si do bardziej efektywnego planowania i wykorzystania rodkw oraz do lepszej oglnej jako ci opieki. Ustalono jednak, e istniej pewne wyzwania. Istnieje niepewno co do oglnego zastosowania praw do zwrotu kosztw opieki zdrowotnej wiadczonej w innym pa stwie czonkowskim. Konsultacje z wszystkimi zainteresowanymi e istnieje rwnie niepewno co do tego, w jaki sposb nale y zapewnia podmiotami wykazay,
w transgranicznej opiece zdrowotnej niezb dne ramy bezpiecze stwa i efektywno ci [22]. Jak zwrcono uwag , odpowiedzialno za zorganizowanie systemw zdrowotnych w sposb najlepiej odpowiadaj cy potrzebom pa stw i obywateli spoczywa zasadniczo na pa stwach czonkowskich. Niemniej jednak czasami opiek zdrowotn , ktrej potrzebuj obywatele, mo na w najlepszy sposb zapewni w innym pa stwie czonkowskim z powodu jego blisko ci, specjalistycznego charakteru opieki lub braku mo liwo ci zapewnienia takiej opieki we wasnym pa stwie obywateli. Zgodnie z zasad pomocniczo ci, Wsplnota powinna dziaa w tej dziedzinie tylko wwczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych dziaa nie mog by osi gni te w sposb wystarczaj cy przez pa stwa czonkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych dziaa mo liwe jest lepsze ich osi gni cie na poziomie Wsplnoty. Prawo wsplnotowe zasadniczo przewiduje ju oglne prawa transgranicznego przepywu towarw, usug i osb oraz w szczeglno ci przepywu produktw zdrowotnych, usug i pacjentw. Jednak e pozostaj pytania i w tpliwo ci, co to oznacza w praktyce dla obywateli i dla wszystkich zainteresowanych podmiotw. Europejski Trybuna Sprawiedliwo ci interpretuje przepisy wsplnotowe w odmienny sposb ni rz dy krajowe. Jednak, co zostao podkre lone przez szereg pa stw czonkowskich podczas konsultacji, rwnie po przedstawieniu przez Trybuna jego interpretacji pa stwom czonkowskim w dalszym ci gu brak pewno ci co do tego, jaka powinna by oglna interpretacja tych indywidualnych przypadkw. Z powodu tej niepewno ci pa stwa czonkowskie napotykaj trudno ci we wa ciwym zarz dzaniu systemami zdrowotnymi. Istniej z kolei obawy co do zapewnienia mo liwie najwy szego bezpiecze stwa i efektywno ci transgranicznej opieki zdrowotnej. Transgraniczna opieka zdrowotna ma wiele aspektw ponadnarodowych o zakresie wsplnotowym. Kiedy obywatele przekraczaj granice, aby skorzysta z opieki zdrowotnej, jest wa ne, aby byo jasne, ktre pa stwo za co odpowiada. Obecnie brakuje takiej jasno ci. Poszczeglne pa stwa czonkowskie nie s w stanie okre li wasnej odpowiedzialno ci bez uzgodnienia jej z innymi zainteresowanymi pa stwami. W zwi zku z powy szym, aby rozwi za rwnie t kwesti dotycz c zakresu odpowiedzialno ci, istnieje potrzeba porozumienia na poziomie wsplnotowym. Jest du e prawdopodobie stwo, e w niedalekiej przyszo ci kwestie te zostan rozstrzygni te, gdy jest ju opracowana wersja robocza dyrektywy w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej. Co wi cej, nale y spodziewa si , e jej wpyw na wiadczenie usug przez sektor rehabilitacji w wojewdztwie podlaskim b dzie pozytywny. 4.2.4 Czynniki spoeczne 4.2.4.1 Warto ci i postawy wobec ludzi starszych W Polsce stereotyp czowieka starego kojarzony jest z wizj kl ski. Modzi ludzie na nieuniknion staro patrz z l kiem. Ten etap ycia kojarzy si bowiem z osabieniem fizycznym i umysowym, chorobami, bied ,
71
osamotnieniem, zale no ci od pomocy innych, l kiem przed mierci i utrat bliskich. Negatywny stereotyp wi e si ze zjawiskiem okre lanym kultem modo ci oraz niedostatkiem ksztacenia ustawicznego i edukacji z zakresu przygotowania do staro ci. Szczeglnie dotkliwym aspektem tego sprzecznego z rzeczywisto ci schematu my lenia jest uznanie, e czowiek w wieku emerytalnym jest nieprzydatny spoecznie, a b d c bezu ytecznym i bezwarto ciowym, stanowi znacz ce obci enie dla innych. Mo na uzna, e jeszcze przed 25 laty staro bya powodem do dumy i rdem dodatkowej godno ci. Wspczesna modernizacja spoecznoekonomiczna doprowadzia jednak do zmian w tym zakresie. Status ludzi starszych obni a si wraz z pojawianiem si nowych technologii, zawodw i rozwi za organizacyjnych oraz rozwojem powszechnej o wiaty i mass mediw, ktre zast poway starsze pokolenia w przekazywaniu modszym wiedzy o wsplnym dorobku zbiorowo ci. Wspcze nie znaczny wpyw na utrzymywanie si negatywnego stereotypu staro ci mo na przypisa cz stej nieznajomo ci przez starszych ludzi nowoczesnych technik informatycznych. Wydaje si , e ta kwestia szczeglnie oddziauje na rozd wi k mi dzy generacj modsz a starsz st d te w chwili przechodzenia na emerytur poczucie degradacji pozycji spoecznej jest odczuwane szczeglnie silnie [44, s.2]. Wyniki bada Polacy wobec ludzi starych i wasnej staro ci, ktre zostay przeprowadzone przez Centrum Badania Opinii Spoecznej w 2000 roku, prowadz do kilku istotnych wnioskw [74]: prawie co drugi dorosy Polak (45%) zna osobi cie kogo , kto z racji starszego wieku ma trudno ci z wykonywaniem samodzielnie niektrych codziennych czynno ci, co czternasty za (7%) przyznaje, e sam ma obecnie tego typu problemy, ponad jedna czwarta respondentw (29%) pomaga ludziom starszym, a co dwudziesta osoba potrzebuj ca wsparcia (5%) nie uzyskuje adnej pomocy, ludzie starsi mog liczy gwnie na pomoc najbli szej rodziny i s siadw, rzadziej znajomych i przyjaci. Najmniejszy zakres ma za pomoc instytucji powoanych do jej niesienia, potrzeby ludzi starszych w znacznej mierze nie s zaspokojone przez udzielan pomoc. Wyj tek stanowi potrzeby finansowe oraz wsparcia spoecznego w zakresie poradnictwa dla seniorw. Cz sto wyst puje przy tym nadopieku czo osb pomagaj cych, Polacy w przewa aj cej mierze nie chc na staro mieszka z rodzin (80%), ponad poowa (57%) wolaaby mieszka we wasnym mieszkaniu i tylko dora nie korzysta z pomocy bliskich. Tylko jedna szsta respondentw (17%) wybiera rozwi zania, ktre nie wymagaj pomocy ze strony bliskich, yczliwy stosunek do ludzi w podeszym wieku respondenci najcz ciej dostrzegaj w rodzinie (69%), w rodowisku s siedzkim (64%) oraz w parafii (58%), natomiast rzadziej w sklepach (44%), placwkach su by zdrowia (39%), w byym miejscu pracy (36%), w urz dach (27%), w rodkach komunikacji (22%) i na ulicy (21%), rodowisko modzie owe postrzegane jest jako mao yczliwe wobec seniorw (75%). Wnioskiem pyn cym z powy szych bada jest uznanie, e wyst puje oboj tno i brak zrozumienia dla osb starszych, wymagaj cych pomocy, opieki i mio ci. Negatywny stereotyp staro ci niekorzystnie wpywa na ksztatowanie pozytywnych postaw spoecznych wobec ostatniego etapu ycia i ludzi starych, jak te na ich samopoczucie [25, s.65]. Nale y zwrci uwag , e dyskryminuj ce podej cie do czowieka z powodu jego wieku obserwuje si zarwno w rd modych, jak i dorosych osb. Dystans do osb starszych mo e wynika mi dzy innymi z konieczno ci po wi cania im wi kszej ilo ci czasu podczas rozmw, bada , piel gnacji, opieki i udzielania pomocy. Ograniczanie marginalizacji spoecznej spowodowanej wiekiem stanowi zatem powa ne wyzwanie dla wspczesnego wychowania, edukacji czy komunikacji interpersonalnej [134, s.65]. Okazuje si , e postawy spoeczne wobec ludzi starszych wi si mi dzy innymi z konieczno ci
72
udzielania im pomocy przez ich rodziny. Rodzin nale y uzna za najwi ksz instytucj opieki dugoterminowej
na wiecie, w tym i w Polsce. Szacuje si , e ponad 80% niesprawnych osb starych pozostaje pod opiek czonkw rodziny. Bliscy przez dugi czas od kilku miesi cy do wielu lat udzielaj wsparcia zwi zanego z realizacj wielu czynno ci, w tym osobistych, higienicznych, terapeutycznych, piel gnacyjnych i transportowych, jak te zaspokajaj potrzeby emocjonalne i towarzyskie oraz wspieraj nie tylko psychicznie, ale nieraz i finansowo. Zapotrzebowanie ludzi starych na wymienione rodzaje pomocy jest bardzo wysokie. Wyniki bada EUROFAMCARE1 dotycz ce opiekunw rodzinnych w Polsce wskazuj , e opiekun rodzinny niemal w cao ci zaspokaja te potrzeby gwnie z pomoc innych czonkw rodziny, s siadw i osb wynaj tych do opieki. Uwag zwraca fakt marginalnego, bo kilkuprocentowego uczestnictwa instytucjonalnych form pomocy, wynosz cego od 10% w odniesieniu do potrzeb zdrowotnych, do 3% w zakresie prac domowych, usug transportowych i wsparcia psychicznego [5]. Dobre kontakty z rodzin niew tpliwie pozytywnie oddziauj na osoby starsze, pozwalaj na zapewnienie im dobrego zdrowia psychicznego. Osoby takie maj poczucie bycia potrzebnym. Cz sto ludzie starsi staraj si odwzajemnia pomoc, jak otrzymuj od rodziny, mi dzy innymi poprzez opiek nad wnukami oraz dzielenie si mieszkaniem i oszcz dno ciami [13, s. 140-172]. Nale y rwnie zwrci uwag na brak zdefiniowania miejsca opiekunw rodzinnych w systemie opieku czym pa stwa. Inn wa n kwesti jest sprawa zmniejszania si liczebno ci rodzin oraz coraz bardziej utrwalaj ce si zmniejszanie liczby rodzin wielopokoleniowych. Wprawdzie na wsiach ta forma wsp ycia utrzymuje si , ale w miastach coraz cz stszym zjawiskiem jest samotne zamieszkiwanie osb w wieku podeszym. Dobrej kondycji osb starszych sprzyja dobrobyt, proinnowacyjna kultura spoecze stwa, rozs dna polityka spoeczna oraz sprawne programy pomocy spoecznej [29, s.67]. Niemniej cz ste postawy dyskryminuj ce ludzi starszych przejawiaj si rwnie na poziomie realizacji usug z zakresu opieki zdrowotnej. Przykadem mo e by chocia by dyskryminacja w postaci utrudniania dost pu do su by zdrowia poprzez ustalenie grnej granicy wieku przy kwalifikowaniu do bada profilaktycznych. Inna kwestia to limity kosztw dla r nych terapii. Ponadto obecno stereotypw jest tak e rdem zarzutw, e pa stwo przeznacza za du o rodkw na finansowanie ludzi starszych kosztem modych, gdy tak naprawd nie ma konfliktu interesw pomi dzy tymi grupami wiekowymi [44, s.2]. W rd najcz ciej popenianych b dw w opiece medycznej nad lud mi starszymi W. P dich wymienia [73, s.67]: przypisywanie wszystkim starszym pacjentom cech uchodz cych za typowo starcze, ograniczanie si do rozpoznawania mia d ycy, uznaj c j za jedyn przyczyn dolegliwo ci, nieuzasadnione, nierozwa ne stosowanie lekw, rezygnacja z innych, poza farmakologicznymi, metod leczenia i form pomocy udzielanej pacjentom, rezygnacja z pozyskania chorego do wsppracy, nierozwa ne sowa, gesty powoduj ce utrat zaufania chorego, zaniechanie nawi zania kontaktu z opiekunami chorego w celu nakonienia ich do pomagania. Negatywne stereotypy typu by starym to znaczy by chorym, sprawno umysowa obni a si wraz z wiekiem s faszywymi s dami prowadz cymi do nieadekwatnych uoglnie . To powoduje tak zwan wyuczon bezradno u ludzi w starszym wieku, ktra mo e by spowodowana tym, e poszczeglne jednostki same przypisuj swoje dolegliwo ci starzeniu si i przestaj podejmowa prby rozwi zania napotykanych problemw [134, s.67].
Badania EUROFAMCARE przeprowadzone zostay w 6 krajach Europy pod kierunkiem Hanneli Dhner w ramach europejskiego projektu Services for Supporting Family Carers of Elderly People in Europe: Characteristics, Coverage and Usage realizowanego w latach 20032006 w ramach 5. Programu Ramowego Unii Europejskiej; nr kontraktu QLK6-CT2002-02647 ; http://www.uke.uni-hamburg.de/eurofamcare
73
Podsumowuj c, nale y uzna, e wyst puj ce w spoecze stwie stereotypy s obecnie zagro eniem rozwoju sektora. Wyst powanie tej luki, niewystarczaj cego rozpowszechnienia pozytywnych stereotypw staro ci, ktre wi zayby si z szacunkiem do do wiadczenia osb starszych oraz uznaniem ich prawa do odpoczynku i realizacji niespenionych w poprzednich etapach ycia aspiracji i zainteresowa , mo e by ogromn szans rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej. Taka zmiana w postrzeganiu osb starszych nie jest jednak atwa do uzyskania. Raczej nale y spodziewa si , e jest to dugotrway proces, wymagaj cy wysikw wielu podmiotw. Budowanie wiadomo ci w zakresie dominuj cych warto ci i postaw wobec osb starszych nie tylko sprzyjaoby ich zmianie, ale te mogoby pozytywnie oddziaywa na rozwj sektora rehabilitacji geriatrycznej, jest jednak mao prawdopodobne w krtkim okresie czasu. 4.2.4.2 Wyksztacenie kadry Starzenie si spoecze stwa wymusza b dzie konieczno zmian w sektorze edukacyjnym. Nale y zwrci uwag , e wydu y si czas ycia i osoba w wieku 65 lat nie jest kim wycofanym z ycia spoecznego, lecz czowiekiem, przed ktrym jest jeszcze od 20 do 25 lat ycia. Dlatego nale y zadba, by lekarze mieli jak najwi ksz wiedz na temat patofizjologii starzej cych si narz dw i leczyli pacjentw, popeniaj c przy tym jak najmniej b dw. Osoby w wieku starszym maj potrzeby zwi zane z podstawowymi i zo onymi czynno ciami ycia codziennego, potrzeby w zakresie funkcjonowania spoecznego, potrzeby w zakresie rehabilitacji oraz potrzeby medyczne i opieku cze [7, s.53-59]. W wielu krajach funkcjonuj rozwi zania w zakresie opieki osb starszych. W Stanach Zjednoczonych wdro ono system PACE (Program All-inclusive Care for Elderly) stanowi cy propozycj cao ciowej opieki nad seniorami. Ma on zabezpiecza w sposb ci gy, peny i zintegrowany potrzeby zdrowotne, rehabilitacyjne i socjalne osb starszych, zarwno w domu, poradni, o rodku opieki dziennej, jak i w zakadzie opieku czym czy szpitalu. W ramach systemu usugi wiadczone s przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej oraz geriatryczny zesp terapeutyczny. Takie pakiety s kontraktowane przez systemy ubezpiecze medycznoopieku czych. Rozwi zanie to zapobiega instytucjonalizacji, zapewnia socjalizacj , umo liwia indywidualne podej cie do pacjenta, sprzyja racjonalizacji i ekonomizacji usug, a tak e umo liwia wa ciwe wykorzystanie kompetencji zawodowych i czasu geriatrw. Innym przykadem jest interdyscyplinarny zesp geriatryczny (Geriatric Multidysciplinary Team) dziaaj cy w strukturach kanadyjskiej opieki nad lud mi starszymi. Zesp taki skada si z lekarza geriatry, piel gniarki geriatrycznej, pracownika socjalnego, fizjoterapeuty oraz terapeuty zaj ciowego. Zesp pracuje w oddziaach geriatrycznych oraz peni funkcje konsultacyjne na innych specjalistycznych oddziaach szpitala, w szpitalach dziennych, w hospitalizacji domowej oraz w opiece ambulatoryjnej (poradnie geriatryczne, wizyty domowe). Ponadto zesp ten wspdziaa w ramach struktur opieki dugoterminowej lub ostatecznej, takiej jak domy opieki, wsplnoty mieszkaniowe i hospicja [80, s.50]. W Polsce brakuje modelu realizacji usug wobec osb starszych. Mo na odnale jedynie propozycj pt.: Standardy wiadczenia usug medycznych w specjalno ci geriatria [17, s.67-83]. Zwrcono tu uwag , e opiek nad pacjentem w starszym wieku sprawuje interdyscyplinarny zesp zo ony z personelu medycznego, niemedycznego oraz wolontariuszy. Opieka taka ma zapewnia z jednej strony holistyczne spojrzenie na potrzeby pacjenta, a z drugiej indywidualizacj w zakresie wiadczonych usug zdrowotnych. Jako opiek holistyczn rozumie si opiek lekarsk , piel gniarsk , rehabilitacyjn oraz pomoc psychosocjaln . Obejmuje ona rwnie edukacj pacjenta, tak by osoby starsze czynnie uczestniczyy w procesie leczenia. Holistyczne podej cie do pacjenta obejmuje rwnie edukacj rodziny b d opiekunw w zakresie
74
zasad opieki nad osob w wieku podeszym oraz pomoc w przypadku pogarszaj cego si stanu zdrowia i zwi zanej z tym niesprawno ci. Zespoem geriatrycznym kieruje lekarz specjalista z geriatrii, a w razie braku dost pu do geriatry specjalista w zakresie chorb wewn trznych, posiadaj cy do wiadczenie w pracy z lud mi w starszym wieku, z co najmniej kilkuletnim sta em pracy w zespole geriatrycznym, ktrym kierowa lekarz specjalista geriatra. Piel gniarka pracuj ca w zespole geriatrycznym, odpowiedzialna za opiek i piel gnacj chorych, powinna mie co najmniej pi cioletni sta pracy oraz uko czone kursy z zakresu piel gniarstwa geriatrycznego lub opieki dugoterminowej. W skad zespou powinni wchodzi rwnie okresowo lekarze innych specjalno ci (neurolog, psychiatra, urolog, ortopeda, reumatolog, kardiolog, hematolog, chirurg i inni) z przygotowaniem do opieki nad osobami starszymi, psycholog i rehabilitant oraz wolontariusze nieb d cy pracownikami su by zdrowia. W ka dym zespole przynajmniej jeden lekarz i jedna piel gniarka powinni by wyszkolonymi i do wiadczonymi specjalistami w zakresie geriatrii. Inaczej jest w przypadku realizacji rehabilitacji. W Rozporz dzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z dnia 3 listopada 1995 roku w sprawie zasad organizowania i zakresu rehabilitacji leczniczej w domach pomocy spoecznej podany zosta skad zesp rehabilitacyjnego. W skad takiego zespou wchodz : lekarz psychiatra lub neurolog, psycholog, pedagog, pracownik socjalny, fizykoterapeuta, piel gniarka i instruktor terapii zaj ciowej. Zesp rehabilitacyjny opracowuje oraz prowadzi indywidualne i grupowe programy rehabilitacji leczniczej. Oglnie zatem z punktu widzenia rehabilitacji geriatrycznej na podstawie powy szego mo na uzna, e wa ne, by w procesie wsparcia pacjenta uczestniczyy osoby o kwalifikacjach w zakresie takich zawodw, jak: lekarz geriatria, lekarz specjalista w rehabilitacji, psycholog, fizykoterapeuta czy piel gniarka. Magister rehabilitacji ruchowej prowadzi leczenie ruchem (kinezyterapia), a wi c wiczenia indywidualne i grupowe, gry i zabawy oraz zaj cia sportowe. Technik fizjoterapii jest absolwentem medycznego studium zawodowego ma wyszkolenie w kinezyterapii i fizykoterapii oraz mo e by zatrudniony w obu tych dziedzinach. Technicy fizjoterapii mog pracowa jedynie pod kierunkiem magistra rehabilitacji ruchowej b d lekarza. Innym zawodem, ktry mo na wyr ni, jest terapeuta zaj ciowy (ergoterapeuta) z pomoc jego instrukcji chory mo e wykonywa swoje zadania w ku lub na sali zaj , w zale no ci od stanu zdrowia. Asystent socjalny jest swego rodzaju cznikiem mi dzy chorym a jego rodowiskiem.. Poznaje warunki bytowe, spoeczne i zawodowe chorego i dostarcza cennych informacji dla ustalenia programu rehabilitacji chorego. Technik ortopedyczny zapewnia wszelkie zaopatrzenie ortopedyczne stanowi ce dla wielu chorych konieczny warunek ich rehabilitacji. Podej cie oparte na pracy zespoowej prowadzi do prostego wniosku o konieczno ci ksztacenia w wielu kierunkach z naciskiem na zagadnienie aspektw zdrowotnych ludzi starszych. W efekcie tego pojawi si na rynku edukacyjnym nowy zawd, jakim jest instruktor kinezygerontoprofilaktyki [30]. Jest to osoba, ktra animuje, bawi, trenuje i wychowuje uczy poprawno ci wykonywania okre lonych czynno ci ruchowych dnia codziennego: zmiany pozycji, przysiadw, noszenia zakupw. Poprzez nieustann obserwacj rozpoznaje niewa ciwe nawyki ruchowe wicz cej osoby, poprawia je i wyrabia nowe, poprawne technicznie. Jako trener dawkuje okre lone wiczenia, wyrabia si i koordynacj ruchow . W ten sposb wpywa na motoryk osoby starszej, by nabraa pewno ci siebie w wykonywaniu czynno ci dnia codziennego. Ponadto ma znacz cy wpyw na zmian postawy osoby wicz cej. Wszystkie te i inne nieopisane zawody zwi zane z opiek nad osobami starszymi spina poj cie geriatrii. Geriatria nie jest obowi zkowym przedmiotem nauczania na polskich uczelniach medycznych, dlatego jedynie poowa uczelni medycznych ma mo liwo wykadania fakultatywnie takiego przedmiotu w programie edukacji przeddyplomowej przyszych lekarzy, specjalizowania geriatrw, szkolenia lekarzy rodzinnych oraz publikowania prac badawczych. Ponadto, niektre uczelnie realizuj ce przedmiot geriatria wykadaj go tylko
75
teoretycznie z powodu braku klinicznej bazy kowej. Ma to swoje konsekwencje rwnie
dla jako ci
ksztacenia gerontologicznego innych zawodw piel gniarek, fizjoterapeutw i pozostaych praktykw geriatrycznych. Studenci tych kierunkw nie maj wystarczaj cych mo liwo ci nabywania podstawowej wiedzy i umiej tno ci z zakresu geriatrii i gerontologii, absolwenci za nie mog odbywa podyplomowych sta y geriatrycznych w ramach specjalizacji z medycyny rodzinnej ani podejmowa specjalizacji z geriatrii. Jednocze nie rozwijanie geriatrii w Polsce w zakresie bazy, kadry i sieci usug staje si konieczno ci ze wzgl du na nieodwracalne zmiany demograficzne.[16, s 153-154] Ta dyscyplina medyczna odpowiada zarwno wyzwaniom demograficznym najbli szej przyszo ci, jak i zo onym potrzebom osb starzej cych si , starszych, a tak e ich opiekunw rodzinnych. W obecnej sytuacji jednak potencjalnie wysokie zapotrzebowanie na opiek geriatryczn w Polsce nie mo e by zaspokojone z powodu deficytu bazy i kadry geriatrycznej na poziomie akademickim (edukacja przed- i podyplomowa) oraz usugowym ( wiadczenie usug geriatrycznych) [16, s.151-154]. Brakuje danych o liczbie geriatrw w Polsce. Mo na spotka si ze stwierdzeniem, e jest ich czterokrotnie mniej ni potrzeba. W Polsce nie ma jednak miejsc pracy dla lekarzy geriatrw. W niektrych dzielnicach du ych miast, gdzie niemal poowa mieszka cw zbli a si do 70. roku ycia, nie ma poradni geriatrycznych. Zarz dzaj cy szpitalami nie widz potrzeby, by tworzy w swoich placwkach oddziay geriatryczne. Geriatra kojarzy si bowiem z osob zajmuj c si umieraj cymi, a nie z lekarzem specjalist od poprawy jako ci ycia ludzi starszych. Wedug informacji z Centrum Medycznego Ksztacenia Podyplomowego w Warszawie i Centrum Egzaminw Medycznych w odzi, w Polsce do grudnia 2006 roku wydano 174 specjalizacje z geriatrii. Czynnych zawodowo byo okoo 120 geriatrw. Spo rd tak maej liczby geriatrw zaledwie okoo 70 osb pracowao zgodnie ze specjalizacj , a w trakcie specjalizacji byo okoo 36 osb, za liczba ek geriatrycznych wynosia 525, a liczba poradni geriatrycznych 94. Brakuje informacji o pozostaej grupie osb, ktre uzyskay specjalizacj w zakresie geriatrii, wydawan w Polsce od ponad 20 lat.
76
Rysunek 2.
Liczba lekarzy geriatrw stan na luty 2007 roku (120 osb czynnych zawodowo) (+8 osb na emeryturze)
rdo: [18]
W wojewdztwie podlaskim ksztaceniem osb wykonuj cych zawody medyczne zajmuj si : Pa stwowa Wy sza Szkoa Informatyki i Przedsi biorczo ci w om y - ksztaci na kierunku piel gniarstwo, Pa stwowa Wy sza Szkoa Zawodowa w Suwakach - ksztaci na kierunku piel gniarstwo, Uniwersytet Medyczny w Biaymstoku - ksztaci na kierunku: analityka medyczna, farmacja, kierunek lekarski, piel gniarstwo, lekarsko-dentystyczny, poo nictwo, elektroradiologia, fizjoterapia, ratownictwo medyczne, dietetyka, Wy sza Szkoa Agrobiznesu w om y - ksztaci na kierunku piel gniarstwo, Wy sza Szkoa Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Biaymstoku - ksztaci na kierunku piel gniarstwo, ratownictwo medyczne, fizjoterapia. Ponadto mo na wymieni nast puj ce szkoy policealne: Policealna Szkoa Medyczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w om y - kierunki ksztacenia: ratownik medyczny, masa ysta, Policealna Szkoa Medyczna w Suwakach - kierunki ksztacenia: technik masa ysta, ratownik medyczny, terapeuta zaj ciowy, opiekun medyczny, asystent osoby niepenosprawnej, technik usug kosmetycznych, Szkoa Policealna nr 1 Ochrony Zdrowia w Biaymstoku - kierunki ksztacenia: asystentka stomatologiczna, dietetyk, opiekun medyczny, oroptystka, protetyk suchu, technik dentystyczny, technik elektroradiolog, technik farmaceutyczny, technik masa ysta, Szkoa Policealna nr 2 Pracownikw Medycznych i Spoecznych w Biaymstoku - kierunki ksztacenia: ratownik medyczny, terapeuta zaj ciowy, opiekunka dzieci ca, opiekun w domu
77
pomocy spoecznej, opiekunka rodowiskowa, asystent osoby niepenosprawnej, opiekun medyczny, Szkoa Policealna Ochrony Zdrowia w om y - kierunki ksztacenia: technik farmaceutyczny, technik masa ysta, ratownik medyczny, terapeuta zaj ciowy, asystentka stomatologiczna, opiekun medyczny, Policealna Szkoa Medyczna Dehag Extra - kierunki ksztacenia: opiekun medyczny, ratownik medyczny, technik masa ysta. Dodatkowo sektor medyczny tworzony jest przez wszystkie osoby pracuj ce w przedsi biorstwach, ktre nie wykonuj zawodu medycznego. Na potrzeby sektora Politechnika Biaostocka ksztaci w zakresie in ynierii biomedycznej. Brakuje informacji o liczbie studentw oraz absolwentw z uwzgl dnieniem specjalizacji. Co wa ne, osoby pracuj ce z lud mi starszymi w zakresie ich rehabilitacji powinny mie z jednej strony stosowne wyksztacenie, w tym odpowiedni specjalizacj kierunkow , z drugiej za powinny mie do tego predyspozycje. Przykadowo w literaturze przedmiotu wskazuje si na nast puj ce rodzaje kompetencji instruktorw rekreacji ruchowej [14]: 1. Kompetencje prakseologiczne powinien mie wszechstronn wiedz dotycz c fizjologicznego procesu starzenia si organizmu, przeciwwskaza i wskaza do podejmowania okre lonych form ruchu, dawkowania obci e i czasu trwania poszczeglnych cz ci treningu. Ponadto, jako organizator zaj , powinien tak e umie dobiera okre lone metody i formy ruchu do potrzeb i mo liwo ci odbiorcw, jak rwnie ocenia skuteczno dziaa . 2. Kompetencje komunikacyjne powinien nie tylko mwi, ale te sucha. Jest to bardzo wa ne w kontaktach z seniorem. Dbaj c o poprawne stosunki z uczestnikami zaj , powinien by w stanie stymulowa aktywno seniora i wpywa na zmian jego postawy. Dzi ki dialogowi mo e dowiedzie si o bie cym samopoczuciu wicz cego, co umo liwia mu dopasowanie treningu do stanu zdrowia osoby starszej w danym dniu. Komunikacja to tak e odpowiedni dobr stylu kierowania grup osb wicz cych. 3. Kompetencje wspdziaania powinien d y do zintegrowania grupy poprzez stae dowarto ciowywanie jej czonkw, nie za zakazywanie. Powinien rwnie korzysta z ich opinii przy realizacji programu. 4. Kompetencje kreatywne oznaczaj stae d enie do twrczego dziaania, wprowadzania nowo ci, je li chodzi o sam jednostk zaj ciow czy te form rekreacji ruchowej: zaj cia z nordic walking, pilates, wiczenia na pikach, aqua-aerobic dla seniorw czy gry i zabawy taneczne. Wa ne jest stae doszkalanie si z coraz to nowych, dost pnych i bezpiecznych dla seniorw form ruchu, by urozmaica zaj . Od kreatywno ci instruktora zale y, jak b d wygl day zaj cia i na ile b d one atrakcyjne. 5. 6. Kompetencje moralne oznaczaj , e powinna to by osoba wra liwa w kontaktach mi dzyludzkich. Kompetencje informatyczne oznaczaj , e powinien si stale naukowo doksztaca, zdobywa wiedz z zakresu gerontologii i dzieli si ni z innymi. Usuwanie dzi ki fizjoterapii procesw chorobowych oraz zapobieganie nawrotom, stosowanie masa u leczniczego w celach poprawy oglnej kondycji tkanek, agodzenie blu, zapewnienie opieki piel gniarskiej, a przy tym wszystkim uwzgl dnienie stanu zdrowia osoby rehabilitowanej wymagaj nie tylko odpowiedniego wyksztacenia, ale i cech osobowo ci. Ponadto konieczna jest wsppraca lekarzy geriatrw z innymi specjalistami. Rozwj sektora rehabilitacji geriatrycznej pozwoliby na osi gni cie korzy ci zwi zanych z upowszechnianiem wiedzy o zapisanych powy ej kwestiach, a co za tym idzie, na lepsze zaspokojenie potrzeb osb starszych w tym zakresie. Jednocze nie nale y uzna, e brakuje kadry i odpowiednich regulacji prawnych
78
zwi zanych z tym, jakie zawody s raczej jako zagro enie dla rozwoju sektora. 4.2.4.3 Emigracja kadry
wa ne z punktu widzenia opieki nad osobami starszymi.
Prawdopodobie stwo zmiany w tym zakresie wydaje si umiarkowane, za obecn sytuacj nale y traktowa
W wyniku akcesji Polski do Unii Europejskiej nast pia poprawa w zakresie uznawalno ci dyplomw i kwalifikacji zawodowych profesji medycznych. Sprawio to, e zwi kszya si skala mobilno ci pracownikw ochrony zdrowia. Zagadnienie migracji lekarzy i piel gniarek stao si monitorowaniu w wielu krajach. Wyniki bada prowadzonych przez istotnym tematem o wymiarze politycznym i spoecznym. Skala i ewentualne skutki zjawiska migracji personelu medycznego podlegaj wiatow Organizacj Zdrowia mwi o wiatowym kryzysie zasobw kadr medycznych. Ministerstwo Zdrowia realizuje Program monitorowania zjawiska migracji polskich lekarzy, piel gniarek i poo nych po przyst pieniu Polski do Unii Europejskiej [67]. Celem programu jest ocena aktualnej skali i przyczyn migracji personelu medycznego do pracy za granic w okresie po 1 maja 2004 roku oraz ewentualnych skutkw tej migracji dla systemu ochrony zdrowia w Polsce. Emigracja polskich lekarzy i piel gniarek jest zjawiskiem negatywnym. Pomimo e wedug aktualnej oceny sytuacji nie jest to zjawisko masowe, to spowodowao du utrat wykwalifikowanego personelu medycznego. Migracja lekarzy dotyczy w przewa aj cej wi kszo ci grupy specjalistw. Skutkiem migracji, ju obecnie odczuwalnym w systemie ochrony zdrowia, jest deficyt specjalistw w zakresie anestezjologii i intensywnej terapii, mimo systematycznego ksztacenia w tej specjalizacji. Monitorowanie zjawiska migracji dotyczy lekarzy, piel gniarek i poo nych ze wzgl du na strategiczne znaczenie tych grup zawodowych w ochronie zdrowia. Zadania wynikaj ce z przyj tych celw i zao e programu w 2006 roku realizowane byy we wsppracy z przedstawicielami samorz dw zawodowych. Przewa aj ca wi kszo lekarzy zainteresowana podj ciem pracy za granic specjalisty. Najwi kszy procent wydawanych za wiadcze anestezjologia i intensywna terapia (15,69%), chirurgia plastyczna (14,79%), chirurgia klatki piersiowej (12,84%), medycyna ratunkowa (11,14%). aktywnych zawodowo lekarzy w kraju. Liczba lekarzy posiada kwalifikacje o kwalifikacjach zawodowych niezb dnych do
podj cia pracy w innych krajach Unii Europejskiej dotyczy lekarzy ze specjalizacj w zakresie:
Naczelna Izba Lekarska prowadzi rejestr lekarzy i lekarzy dentystw posiadaj cych prawo wykonywania zawodu, ktry jednocze nie identyfikuje liczb aktywnych zawodowo wedug stanu na dzie 31 grudnia 2005 roku wynosia 115 296 osb i bya wy sza od liczby lekarzy zatrudnionych w zakadach opieki zdrowotnej (76 046) o okoo 40 tys. osb. W stosunku do liczby lekarzy aktywnych zawodowo w kraju tylko 66% jest zatrudnionych w zakadach opieki zdrowotnej. W okresie 2 lat od przyst pienia Polski do Unii Europejskiej o 5 274 osb wzrosa liczba lekarzy ze specjalizacj , aktywnych zawodowo na terenie kraju. Wzrost tej liczby dotyczy rwnie tych specjalno ci, w ktrych wydano najwi ksz liczb za wiadcze w celu podj cia ewentualnej pracy za granic . By oceni aktualny stan zabezpieczenia kadr medycznych, Minister Zdrowia wyst pi do wojewodw o przedstawienie danych na temat brakw kadrowych w zakadach opieki zdrowotnej. Badanie ankietowe miao na celu okre lenie liczby wolnych etatw dla lekarzy, lekarzy dentystw, piel gniarek i poo nych wedug stanu na dzie 30 maja 2006 roku. Z uzyskanych danych wynika, e w zakadach opieki zdrowotnej wyst puj du e braki kadrowe w zawodzie lekarza (okoo 4 113 etatw) oraz w zawodzie piel gniarki (3 541 etatw). S to najni sze wska niki zatrudnienia lekarzy i piel gniarek na 1000 mieszka cw w stosunku do innych krajw Unii
79
Europejskiej. Do tego 4953 piel gniarek i poo nych zarejestrowanych jako bezrobotne nie podejmuje pracy w swoim zawodzie pomimo wolnych etatw w zakadach opieki zdrowotnych, a w rd aktywnych zawodowo piel gniarek i poo nych okoo 60% jest w grupie wiekowej powy ej 40. roku ycia. Ponadto obserwuje si odchodzenie od zawodu piel gniarek bezpo rednio po uzyskaniu dyplomu, a coraz wi ksza liczba absolwentw wydziau lekarskiego podejmuje prac w firmach farmaceutycznych lub innych jednostkach poza zakadami opieki zdrowotnej. Wedug liczby wydawanych za wiadcze o kwalifikacjach zawodowych prac za granicami kraju mogo podj okoo 5114 lekarzy, 1581 lekarzy dentystw oraz 5912 piel gniarek. W najbli szych latach kryzys kadr medycznych w Polsce mo e si pog bia. Tymczasem zmiany demograficzne ludno ci Polski b d w dalszym ci gu generowa zwi kszanie si potrzeb na wiadczenia zdrowotne. Uzasadnieniem takiego wniosku s wyniki bada WHO. W opinii WHO niedobr w zakresie personelu medycznego b dzie si nasila we wszystkich krajach wiata zarwno biednych, jak i bogatych [67]. Badania i szacunki WHO wskazuj , e na wiecie jest 59,2 mln pracownikw ochrony zdrowia zatrudnionych na cay etat, przy czym okoo 70% tej liczby to pracownicy medyczni bezpo rednio realizuj cy wiadczenia zdrowotne, a nieco ponad 30% to kadra zarz dzaj ca i personel pomocniczy. Na wiecie brakuje okoo 4,25 mln pracownikw medycznych. Istniej ce wspcze nie szkoy medyczne i piel gniarskie nie s w stanie wyksztaci wystarczaj cej liczby pracownikw, ktrzy mogliby zaspokoi potrzeby zdrowotne pacjentw. Zwi kszenie wynagrodzenia pracownikw medycznych mo e by jednym z gwnych sposobw przeciwdziaania emigracji lekarzy i piel gniarek. Jednak obecna sytuacja na rynku pracy zawodw medycznych w Polsce i pozostaej cz ci Unii Europejskiej stanowi powa ne zagro enie dla rozwoju sektora rehabilitacji. Wskazuje niew tpliwie na niedobr kadr i du e prawdopodobie stwo pog biania si tego problemu. 4.2.5 Czynniki rodowiskowe 4.2.5.1 Poo enie geograficzne wojewdztwa Wojewdztwo podlaskie zajmuje powierzchni 20 180 km2, co stanowi 6,4% obszaru kraju. Poo one jest w pnocno-wschodniej cz ci Polski. Obszar wojewdztwa jest na og krain rwninn o redniej wynioso ci okoo 150 m n.p.m. Gwnymi rzekami s : Narew, Biebrza, Bug. Wi ksze jeziora to: Wigry, Biae, Sajno, Rajgrodzkie, Necko. Ponadto cz regionu pokryta jest du ymi kompleksami le nymi o powierzchni 5912,74 km2, co stanowi 29,3% powierzchni wojewdztwa. Do najwi kszych kompleksw le nych nale puszcze: Biaowieska, Knyszy ska, Augustowska. Wojewdztwo graniczy z trzema wojewdztwami: warmi sko-mazurskim, mazowieckim i lubelskim, oraz z Biaorusi i Litw [131]. Przygraniczne poo enie wojewdztwa stwarza mo liwo ci do rozwoju ruchu turystycznego, w tym turystyki tranzytowej, oraz wzajemnej wsppracy z pa stwami s siednimi. Region pod wzgl dem geograficznym poo ony jest w rodku Europy i rozci ga si wzdu Niziny Podlaskiej, s siaduj cej z Pojezierzem Mazurskim i Nizin Mazowieck . Posiada korzystne poo enie pod wzgl dem wa nych szlakw tranzytowych z zachodu na wschd i z poudnia na pnoc Europy. Z punktu widzenia rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej wa ne wydaje si poo enie w s siedztwie Druskiennik najwi kszego nowoczesnego uzdrowiska na Litwie. W okresie mi dzywojennym Druskienniki skutecznie rywalizoway z Ciechocinkiem czy Krynic . Szczytowy rozwj uzdrowiska przypada na czasy powojenne, kiedy to wzniesiono osiem du ych sanatoriw, nowoczesny zakad przyrodoleczniczy i liczne budynki u yteczno ci publicznej. Po odzyskaniu niepodlego ci Litwy i ograniczeniu napywu go ci ze Zwi zku Radzieckiego uzdrowisko ju w warunkach gospodarki rynkowej zacz o oferowa usugi zdrowotne, sportowe, turystyczne, wypoczynkowe oraz organizacj konferencji. Sanatoria i agencje turystyczne rozwin y rynek
80
w krajach Europy. Szczeglnie szybki rozwj uzdrowiska ma miejsce w ostatnich latach przyci ga ono prywatne inwestycje oraz skutecznie bierze udzia w projektach Unii Europejskiej [23]. Dzi w Druskiennikach leczy si kilkadziesi t chorb i dolegliwo ci m.in. schorzenia ukadu pokarmowego i kr enia, choroby kobiece i reumatyczne, zwyrodnienia staww i kr gosupa, rozmaite nerwice. Poza tym stosuje si borowiny, k piele mineralne, masa e klasyczne i podwodne, gimnastyk Zilvinas, Nemunas i Vilnius [24]. Na terenie kraju wojewdztwo s siaduje z Mazurami, uznanymi za obszar cechuj cy si znacz cym potencjaem turystycznym z uwagi na du liczb jezior. Jest tu ponadto wydzielony teren uzdrowiska w Godapi. Na Lubelszczy nie istniej za znane uzdrowiska w Na czowie i Krasnobrodzie oraz liczne o rodki typu SPA. Natomiast na terenie wojewdztwa mazowieckiego znajduje si teren uzdrowiska w Konstancinie Jeziornej. Poo enie wojewdztwa podlaskiego mo e sprzyja rozwojowi sektora rehabilitacji geriatrycznej. Ze strony o rodkw znajduj cych si w s siedztwie mo na spodziewa si presji konkurencyjnej, jednak mo e ona by jedynie impulsem do intensywniejszego rozwoju tego sektora w wojewdztwie. Nale y ponadto zwrci uwag , e wojewdztwo podlaskie poo one jest na nizinie, a to szczeglnie pozytywnie wpywa na szanse rozwoju rehabilitacji dla osb, ktre maj atmosferycznego. 4.2.5.2 Klimat i zmiany pogodowe Czynniki klimatyczne s elementem zewn trznych uwarunkowa rozwoju sektora, ktre maj on du problemy kardiologiczne. Wyst powanie tego typu schorze ci nienia uniemo liwia korzystanie dobrodziejstwa klimatu panuj cego w grach, ze wzgl du na r nic lecznicz , fizykoterapi , inhalacje i wiele innych zabiegw. Uzdrowisko ma kilkana cie sanatoriw, najwi ksze to: Lietuva, Draugyste, Baltarusija, Egle,
szczeglnie du e znaczenie dla krajw o niestabilnym klimacie. W Polsce panuje klimat umiarkowany o charakterze przej ciowym pomi dzy klimatem morskim a l dowym. W efekcie odznacza si kapry no ci pogody i znacznymi wahaniami w przebiegu pr roku w nast puj cych po sobie latach. Klimat jest niejednolity, co wywouje spore trudno ci w prognozowaniu pogody. Je li za chodzi o samo wojewdztwo podlaskie, a zwaszcza jego pnocno-wschodni cz , to jest to jeden z najzimniejszych poza terenami grskimi obszarw Polski. Lata s tu agodne i krtkie, natomiast zimy chodne i dugie. Okres wegetacji jest krtki od 185 dni na pnocy do 205 dni na poudniu. rednie opady roczne wynosz od 550 do 700 mm. Z punktu widzenia rozwoju sektora rehabilitacji, uwzgl dniaj c zmiany klimatyczne, w tym krtki okres letni, konieczne jest tworzenie odpowiedniego rodzaju infrastruktury zapewniaj cej mimo gorszej pogody wypenienie czasu wolnego osobom odwiedzaj cym. Znaczenie mo e mie tu rwnie poszerzenie oferty zwi zanej z ju istniej cymi uzdrowiskami w Augustowie i Supra lu. Zdobycie statusu uzdrowiska byo mo liwe dzi ki spenieniu odpowiednich kryteriw, w tym zwi zanych z tzw. klimatem o wa ciwo ciach leczniczych [91]. Przy ocenie leczniczych zasobw klimatu dokonuje si analizy rodzaju i nat enia r nych bod cw pogodowych, ktre oddziauj na organizm czowieka pozytywnie lub negatywnie. Bod ce te dziaaj w sposb nieprzerwany z r nym nat eniem, zmiennym w czasie i przestrzeni. W rd podstawowych elementw meteorologicznych oddziauj cych na czowieka s : promieniowanie soneczne i usonecznienie, temperatura i wilgotno powietrza, ci nienie atmosferyczne oraz ruch powietrza i opady. Wa ne jest tak e zanieczyszczenie pyowe i gazowe powietrza oraz zawarto pierwiastkw ladowych i substancji biologicznych w powietrzu. Bod ce o charakterze klimatycznym wykorzystywane s w procesie leczenia uzdrowiskowego, w tym w podstawowych formach leczenia
81
klimatycznego (klimatoterapii), jakimi s [6, s.4-5]: helioterapia, ktra polega na k pielach sonecznych (le akowaniu lub siedzeniu), w bardzo lekkiej odzie y (szorty lub krtka spdnica, koszulka z krtkim r kawem, sanday i nakrycie gowy) w miejscu eksponowanym na promienie soneczne, aeroterapia, polegaj ca na le akowaniu lub siedzeniu w dni pochmurne (lub w miejscu zacienionym) w odzie y dostosowanej do temperatury otoczenia, kinezyterapia, czyli terapia ruchowa, podczas ktrej pacjenci korzystaj z bod cw klimatycznych, b d c w ruchu; dziaanie bod cw atmosferycznych jest wspomagane zwi kszon wentylacj puc, a konieczno dostosowania si organizmu do zmieniaj cych si warunkw otoczenia usprawnia prac ukadu oddechowego, krwiono nego i termoregulacyjnego, prowadz c do poprawy kondycji i odporno ci organizmu. Ponadto bod ce klimatyczne ujmuje si w trzy podstawowe zespoy, a mianowicie [52]: zesp bod cw fizycznych, zesp bod cw chemicznych, zesp bod cw biologicznych. Bod ce fizyczne obejmuj : bod ce radiacyjne (promieniowanie soneczne), termiczno-wilgotno ciowe (temperatura i wilgotno powietrza), mechaniczne (wiatr, ci nienie atmosferyczne), elektryczne (elektryczno atmosferyczna), akustyczne (haas). Zesp bod cw chemicznych obejmuje r ne skadniki i domieszki wyst puj ce w powietrzu o skadzie normalnym b d te zmienionym przez zanieczyszczenia naturalne (nieorganiczne i organiczne) oraz sztuczne (antropogeniczne). Bod ce biologiczne to unosz ce si w powietrzu r nego rodzaju i pochodzenia substancje chemiczne oraz cz stki ro lin i zwierz t. S to m.in. drobne cz stki ro lin, pyki ro linne, lekkie nasiona oraz r ne mikroorganizmy (np. bakterie, wirusy, pierwotniaki, zarodniki grzybw) czy cz stki pochodzenia zwierz cego (np. zuszczony naskrek, fragmenty sier ci). Dla czowieka szkodliwe s te skadniki aerozoli, ktre wywouj infekcje (bakterie, wirusy) lub alergie (grzyby, ple nie, pyki). Szczeglne znaczenie w uzdrowiskach, w ktrych du e tereny zajmuj lasy, maj lotne substancje wydzielane przez ro liny (fitoncydy). Na mocy przepisw ustawy [120], po zo eniu operatw uzdrowiskowych i spenieniu wymaga okre lonych ustaw , decyzj Ministra Zdrowia status uzdrowiska w wojewdztwie podlaskim uzyskay dwie gminy: Augustw i Supra l. W uzdrowisku Augustw prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe w nast puj cych kierunkach: choroby ortopedyczno-urazowe, choroby reumatologiczne, osteoporoza. Prowadzone s dziaania zmierzaj ce do dalszego rozwoju leczniczej dziaalno ci uzdrowiskowej poprzez tworzenie nowych zakadw lecznictwa uzdrowiskowego, w tym sanatoriw, szpitali, przychodni uzdrowiskowych oraz nowych urz dze w postaci pijalni, parkw, t ni. W uzdrowisku Supra l potwierdzone zostay warunki naturalne i lecznictwa uzdrowiskowego. Zostay opracowane rwnie rodowiskowe do prowadzenia wiadectwa naturalnych surowcw leczniczych
i klimatu w nast puj cych kierunkach leczniczych: choroby ortopedyczno-urazowe, choroby reumatologiczne, choroby kardiologiczne i nadci nienie, choroby grnych drg oddechowych i choroby dolnych drg oddechowych. Obecnie jednak nie jest tam prowadzone lecznictwo uzdrowiskowe. Powodem tego stanu jest brak zakadw lecznictwa uzdrowiskowego. Trwaj prace maj ce na celu utworzenie zakadw lecznictwa uzdrowiskowego i pozostaej infrastruktury uzdrowiskowej. Utworzenie ich do 2013 roku warunkuje utrzymanie przez gmin Supra l statusu uzdrowiska. Mo na zauwa y, e od kilku lat w r nych cz ciach kraju wyst puj obfite powodzie powoduj ce ogromne straty na zalanych terenach, obejmuj ce rwnie obiekty turystyczne. Jednak nie tylko w Polsce zauwa amy drastyczne zmiany warunkw klimatycznych. Takie anomalia pogodowe dotykaj jeszcze bardziej
82
atrakcyjnych turystycznie rejonw wiata: Hiszpani i Grecj n kaj po ary, Turcj trz sienia ziemi, a kurorty na Florydzie huragany. Wszelkie niespodziewane, ale i te przewidziane, zmiany dokonuj ce si w atmosferze powoduj ogromne szkody dla danego kraju, dotykaj c ka dego sektora gospodarki. Zmiany klimatyczne w Polsce s faktem. Anomalie pogodowe: huragany, tr by powietrzne, du e wahania temperatury, gwatowne opady i dugotrwae susze stay si rzeczywisto ci [66]. Polska z racji swojego poo enia geograficznego znajduje si w miejscu sprzyjaj cym cieraniu si r norodnych mas powietrza wpywaj cych na ksztatowanie si skrajnie r nych stanw pogody, a w rezultacie na cay klimat naszego kraju. Mieszaj si tutaj masy powietrza polarno-morskiego znad pnocnego Atlantyku lub podzwrotnikowomorskiego z rejonu Wysp Azorskich, typowo arktycznego znad Morza Arktycznego, polarno-kontynentalnego znad pnocnej cz ci Europy Wschodniej oraz podzwrotnikowo-kontynentalnego znad poudniowo-zachodniej Azji. Na cyrkulacj powietrza wi kszy wpyw wywieraj rwnie tzw. o rodki aktywno ci atmosferycznej, ni islandzki i podzwrotnikowy wy azorski, w ktrym powstaj w druj ce w kierunku wschodnim wiry powietrzne, nazywane inaczej depresjami barycznymi lub ni ami. Zim nad Polsk formuje si jeszcze trzeci o rodek baryczny tzw. wy euroazjatycki. Niemniej przez wi ksz cz roku w kraju przewa a cyrkulacja zachodnia, ktra zwi zana jest nierozerwalnie z przesuwaniem si ni w barycznych ze strefy Oceanu zmienno ci pogody Atlantyckiego. To wszystko sprawia, e klimat naszego kraju charakteryzuje si du
i znacznymi wahaniami w przebiegu czterech pr roku w nast puj cych po sobie latach [66]. Wcze niej w Polsce mo na byo obserwowa sze pr roku: zim , przedwio nie, wiosn , lato, soneczn i ciep jesie oraz mgliste i deszczowe przedzimie. Obecnie wida wyra ne rozmycie si tych konkretnych okresw. Klimatolodzy z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie zajmuj cy si badaniem i analizowaniem wyst puj cych w kraju anomalii pogodowych uwa aj , e w ci gu najbli szych kilkudziesi ciu lat temperatura wzro nie o 2 stopnie latem i okoo 6 stopni zim . Odchylenia temperatury i pr dko ci wiej cych wiatrw oraz pojawianie si dot d niewyst puj cych huraganw w stosunku do rednich miesi cznych, rocznych i wieloletnich, spowodoway wyst pienie wielu niekorzystnych zjawisk pogodowych np. dugotrwaych susz (w latach: 1982, 1992, 1993, 1994, 2000 i 2001) oraz du ych powodzi (jak chocia by ta z lipca 1997 roku, ktra zostaa uznana za najwi ksz od 500 lat). Z roku na rok wysychaj bezpowrotnie jeziora, ktre miay i nadal maj ogromne znaczenie dla szeroko rozumianych ekosystemw i stosunkw wodnych w otaczaj cym je regionie, nie mwi c ju o funkcjach gospodarczych. Sytuacja taka jest najbardziej zauwa alna w poudniowej i poudniowo-wschodniej cz ci kraju. Okazuje si , e globalny wzrost temperatury mo e rwnie w Polsce doprowadzi do zmian w rozkadzie i obiegu opadw, tak w skali regionalnej, jak i oglnokrajowej. Na przestrzeni ostatnich 12 lat klimatolodzy zaobserwowali, e w kraju zmienia si dotychczasowa struktura opadw, co polega na tym, e w ci gu miesi ca wyst puj 2-3 ulewy, a w pozostaym okresie obserwuje si wyra ne znamiona suszy [66]. W niedalekiej przyszo ci spodziewany jest wzrost opadw w jednych regionach, a w innych spadek, zwi kszenie si parowania, zmniejszony odpyw oraz redukcja zimowej pokrywy nie nej. Nast pstwa tych zmian b d miay znacz cy wpyw na rodowisko naturalne caego kraju. Prawdopodobnie zmiany temperatury powietrza i obiegu wody w rodowisku naturalnym poci gn za sob powa ne konsekwencje zarwno w odniesieniu do funkcjonowania wi kszo ci ekosystemw, jak i dziaalno ci gospodarczej czowieka. W zwi zku z tym nale y si spodziewa zwi kszenia cz sto ci wyst powania wszelkiego rodzaju anomalii pogodowych (upaw, susz, powodzi, huraganowych wiatrw, tr b powietrznych, gradobi, gwatownych ulew) i dostosowa do tych zmieniaj cych si pogodowych w wojewdztwie. Jednocze nie niezb dne jest zwrcenie uwagi na korzy ci wynikaj ce potencjalnie z samego
83
warunkw klimatycznych funkcjonowanie r nych sektorw od zmian
gospodarki, w tym tak e sektora rehabilitacji geriatrycznej w kontek cie uniezale nienia si
podniesienia si temperatury powietrza, co sprzyjaoby rozwojowi tak e turystyki na tym terenie. Ze wzgl du jednak na znamienn niejednoznaczno kierunkw zmian klimatycznych trudno ocenia ich wpyw na pogod i klimat w wojewdztwie. 4.2.5.3 Wyst powanie okre lonych gatunkw ro lin i zwierz t Przez wojewdztwo przebiegaj granice zasi gu wielu gatunkw borealnych (pnocnych) oraz
rodkowo- i zachodnioeuropejskich. Wyst puje tu ponad 1 000 gatunkw ro lin naczyniowych, 300 gatunkw mszakw i w trobowcw, ponad 350 gatunkw porostw i ponad 3 000 gatunkw grzybw. Istotna jest tu rwnie obecno ponad 20 gatunkw drzew, w rd ktrych dominuj sosna i wierk. Je li za chodzi o zwierz ta, to wyst puje tu ponad 60 gatunkw ssakw, ponad 260 gatunkw ptakw, 7 gatunkw gadw, 12 gatunkw pazw, 27 gatunkw ryb oraz ponad 9 000 gatunkw owadw. Szczeglne znaczenie ma ubr (Bison bonasus), ktry yje w dwch stadach w naturalnym rodowisku le nym Puszcz Knyszy skiej (15 sztuk) i Biaowieskiej (okoo 300 sztuk). Na uwag zasuguje rwnie najwi kszy przedstawiciel gryzoni, jakim jest bbr (okoo 10 000 sztuk), obecnie wyst puj cy w przewa aj cej cz ci wojewdztwa. Ponadto wyst puj tu ptaki rzadkie b d okoo 6 000 par. Prawie 32,0% powierzchni wojewdztwa obj te jest r nymi formami ochronnymi, co stawia pod tym wzgl dem wojewdztwo podlaskie w cisej czowce kraju. Obecne s tu [70]: 4 parki narodowe: Biaowieski, Biebrza ski, Narwia ski i Wigierski, o cznej powierzchni 92 031 ha, 3 parki krajobrazowe: om y ski Park Krajobrazowy Doliny Narwi, Park Krajobrazowy Puszczy Knyszy skiej i Suwalski Park Krajobrazowy, o cznej powierzchni 88 084,5 ha, 85 rezerwatw przyrody o cznej powierzchni 14 015 ha, 15 obszarw chronionego krajobrazu o cznej powierzchni 471 761 ha, 249 u ytkw ekologicznych o cznej powierzchni 3 085 ha, zesp przyrodniczo-krajobrazowy o cznej powierzchni 60 ha, 2 stanowiska dokumentacyjne o cznej powierzchni 0,6 ha, 2038 pomnikw przyrody. Ponadto, z uwagi na unikatowe walory przyrodnicze, Biaowieski Park Narodowy zosta uznany przez UNESCO w 1977 roku za wiatowy Rezerwat Biosfery, a od 1979 roku jako jedyny polski obiekt wiatowego Dziedzictwa Ludzko ci. Od 1992 roku za znaczna cz przyrodniczy znajduje si na li cie zagro one wygini ciem w skali kraju, a nawet Europy (guszec, cietrzew, rybow, wodniczka). Wyj tkowo du a jest populacja bociana biaego, ktrego liczebno w wojewdztwie szacuje si na
Puszczy Biaowieskiej funkcjonuje na li cie jako jeden z siedmiu na wiecie i trzech w Europie polskobiaoruski transgraniczny Obiekt Dziedzictwa wiatowego UNESCO. Wyr nione w wojewdztwie tereny powi zano w spjny, wieloprzestrzenny ekologiczny system obszarw chronionych, utrwalony w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin, obejmuj cy w 2007 roku 32,0% powierzchni caego wojewdztwa (w kraju 32,3%); na 1 mieszka ca przypada 5 409 m2 (w kraju 2650 m2). Z uwagi na przywi zywanie przez Uni Europejsk wagi do wysokich standardw ochrony rodowiska, kraje czonkowskie Unii zobligowane s do utworzenia spjnej sieci ekologicznej obszarw chronionych w ramach ksztatowania sieci ekologicznej Natura 2000. Wdra anie Europejskiego Systemu Obszarw Chronionych Natura 2000 w wojewdztwie podlaskim obejmuje okoo 26,0% powierzchni regionu [100, s.5]. Ze wzgl du na unikatowe warto ci przyrodnicze cay obszar wojewdztwa zosta ponadto w czony do
84
ekoregionu Zielone Puca Polski. Obszar obj ty tym porozumieniem dziaa na rzecz ekorozwoju zajmuje obecnie 63 235 km2, co stanowi okoo 20,0% powierzchni kraju, a zamieszkuje go prawie 4 mln osb, co stanowi 9,7% ludno ci kraju. Poo ony jest w pnocno-wschodniej jego cz ci, obejmuje wojewdztwa warmi sko-mazurskie i podlaskie oraz cz ci wojewdztw: mazowieckiego, i pomorskiego. Podstaw ekologiczne. Ze wzgl du na pragmatyk stanowi granice administracyjne gmin. W dobie powszechnej globalizacji i post puj cej unifikacji coraz wi kszego znaczenia nabieraj obszary charakteryzuj ce si unikatowymi cechami rodowiska przyrodniczego i kulturowego. Unikatowo staje si warto ci sam w sobie, ktr trzeba chroni i piel gnowa, ale tak e umiej tnie wykorzystywa w ramach marketingu terytorialnego. Zielone Puca Polski s unikatowym obszarem, ktry mo e sta si swoistym polskim towarem eksportowym. Poza tym wojewdztwo jest strategicznym obszarem ochrony ubra. wolno yj cych ubrw na yje tu ponad 25,0% wszystkich wiecie. W zwi zku z tym w poudniowo-wschodniej cz ci wojewdztwa kujawsko-pomorskiego granic zewn trzn delimitacji obszaru byy jedne z najcenniejszych w kraju i Europie systemy realizacji wsplnych przedsi wzi umown
realizowany jest Program ubr, ktry ma na celu, obok ochrony ubra, wspomaganie rozwoju zrwnowa onej turystyki na obszarze tzw. Krainy ubra w oparciu o przyrodnicze i kulturowe atuty regionu [100, s.5]. Przedstawione walory przyrodnicze wojewdztwa wskazywa mog na du e szanse rozwoju turystyki krajoznawczej, t za dobrze mo na powi za z dziaaniem sektora rehabilitacji. Zapewnienie atrakcji w postaci odwiedzin w Biaowieskim Parku Narodowym mo e by dobrze skomponowane z oczekiwaniami osb poszukuj cych nie tylko usug leczniczych, ale tak e spokoju, wyciszenia i rozwoju duchowego. Istotna jest jednak rozbudowa infrastruktury, ktra pozwoli na uwypuklenie r nych atrakcji i uatwienie dost pu do nich. 4.2.5.4 Stan rodowiska naturalnego Wojewdztwo podlaskie nale y do regionw o najczystszym stanie rodowiska naturalnego.
wiadcz o tym ni sze ni w innych cz ciach kraju wska niki w odniesieniu do zanieczyszcze powietrza, ilo ci i jako ci odprowadzanych ciekw, czysto ci wd, zarwno powierzchniowych, jak i podziemnych, oraz innych czynnikw wpywaj cych na rodowisko. Jako powietrza atmosferycznego Jak wynika z danych Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony rodowiska w Biaymstoku (WIO ) za rok 2007 [40, s.9-14], gwnymi rdami emisji zanieczyszcze do powietrza s ciepownie miejskie, przemysowe oraz rozproszone rda emisji z sektora komunalno-bytowego i zanieczyszczenia komunikacyjne. Na obszarze wojewdztwa najwi ksza emisja zanieczyszcze do powietrza pochodzi ze rde zlokalizowanych w miastach. Do najwi kszych rde zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie regionu zaliczono miasta: Biaystok, om i Suwaki, gdzie zanieczyszczenia pochodz gwnie z miejskich przedsi biorstw energetyki cieplnej oraz zakadw szczeglnie uci liwych. Wedug danych WIO wielko emisji przemysowej z terenu wojewdztwa w przypadku zanieczyszcze pyowych wynosia w 2007 roku 2,3 tys. Mg. Ulega ona obni eniu w latach 2005 2007. Emisja zanieczyszcze gazowych (z uwzgl dnionym po raz pierwszy benzo(a)pirenem) wyniosa w 2007 roku okoo15,2 tys. Mg (bez CO2). Struktura emisji zanieczyszcze wedug sektorw wykazuje, e gwnym rdem emisji SO2 w wojewdztwie jest sektor zaopatrzenia w energi ciepln . W dziaalno ci produkcyjnej najwi kszy udzia w emisji SO2 miay dziay produkcji artykuw spo ywczych i napojw, wkiennictwo, produkcja drewna
85
i wyrobw drewnianych.
rdem emitowanych zanieczyszcze
pyowych jest gwnie energetyka. Tak e
wi kszo zanieczyszcze gazowych w postaci SO2 i NO2 pochodzi z energetycznego spalania paliw. Emisje zwi zkw benzenu i oowiu wykazywane przez podmioty gospodarcze i wynikaj ce z prowadzonej przez nie dziaalno ci stanowiy warto ci marginalne. Jedynym istotnym w silnikach samochodowych). Porwnuj c lata 2002-2007 mo na zauwa y, e w pocz tkowym okresie nast pi wzrost emisji zanieczyszcze pyowych i gazowych (SO2 i NO2) z terenu wojewdztwa. Kolejne lata przyniosy utrzymanie warto ci emisji na zbli onym poziomie. Jedynie w ostatnim roku odnotowano spadek emisji zanieczyszcze gazowych, a przyczyn tego zjawiska mo e by wy sza ni w roku ubiegym temperatura powietrza. Na stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych na terenie wojewdztwa podlaskiego w 2007 roku nie stwierdzono przekrocze dopuszczalnych poziomw zanieczyszcze dla kryteriw ochrony zdrowia i ochrony ro lin. Wcze niejsze oceny (2005 2006) pokazyway problem z dotrzymaniem normy dla pyu zawieszonego PM10 w strefach powiatw grodzkich: miasta Biaystok oraz miasta om a. W 2007 roku zanotowano rwnie przekroczenia dobowe poziomu dopuszczalnego dla pyu PM10, jednak e byo ich mniej ni w latach ubiegych (dopuszcza si przekroczenie poziomw dobowych 35 razy w roku). Mogo to by spowodowane specyficznymi warunkami klimatycznymi stosunkowo ciep zim , co miao wpyw na zmniejszenie ilo ci spalonego paliwa w celach grzewczych. Ponadto w klasyfikacji, ze wzgl du na ochron wojewdztwa strefy z przekroczeniami poziomw dopuszczalnych. W odniesieniu do oceny poziomw celw dugoterminowych w 2007 roku stwierdzono przekroczenia poziomw ozonu dla kryteriw ochrony ro lin i ochrony zdrowia (w latach 2004-2006 notowano przekroczenia normy ozonu, jednak e nie day one wwczas podstaw do zasygnalizowania tego problemu ze wzgl du na brak wymaganej, penej, trzyletniej serii pomiarowej). Dane uzyskane w 2007 roku dowodz , e na terenie wojewdztwa wyst puje problem z dotrzymaniem norm tego zanieczyszczenia. Nale y jednak zauwa y, e jest to problem globalny, wywoany antropogeniczn emisj chlorowcw. Obserwowane istotne spadki zawarto ci ozonu w stratosferze nad Polsk wyst puj ce wcze niej jedynie zim i wiosn , zaczynaj pojawia si obecnie w ci gu caego roku. Oglnie w ocenie dotrzymania poziomw docelowych nie zanotowano przekrocze , jednak e przeprowadzone wst pnie badania benzo(a)pirenu zasygnalizoway problem z dotrzymaniem normy dla stref powiatw grodzkich miasta om a i miasta Suwaki. W ocenie za 2007 rok nie podj to decyzji o obni eniu klasyfikacji stref dla tego zanieczyszczenia ze wzgl du na brak penej serii pomiarowej. Pomimo wymienionych lokalnych problemw jako ciowych powietrza jego ocena w skali wojewdztwa wskazuje, e jest to rejon o najwy szych standardach jako ciowych. Jako wd Na terenie regionu znajduj dugo rzek obj tych regularn ro lin, nie wyst piy na terenie rdem tych zanieczyszcze , a w szczeglno ci benzenu, na obszarze wojewdztwa jest transport drogowy (spalanie paliw
si
54 wi ksze rzeki, ktre obj te s WIO
systematycznymi badaniami
monitoringowymi z racji ich wykorzystania gospodarczego lub ochrony przed zanieczyszczeniami. Cakowita kontrol wynosi cznie 1819,9 km. Na obszarze wojewdztwa podlaskiego wyst puje znaczna liczba naturalnych zbiornikw wd stoj cych zlokalizowanych gwnie w jego pnocnej cz ci. Liczb jezior szacuje si na okoo 280 (o powierzchni powy ej 1 ha) [40, s.14]. Na podstawie bada przeprowadzonych w 2007 roku opracowano klasyfikacj ogln czysto ci wd pyn cych wojewdztwa podlaskiego, ktra przedstawia si nast puj co: brak wd o jako ci bardzo dobrej (I klasa czysto ci) i dobrej (II klasa) (podobnie jak w 2006 roku), wody o zadowalaj cej jako ci (III klasa) wyst piy w 16 profilach pomiarowych 23,2% profili zbadanych (w 2006 roku 42,4%),
86
wody o niezadowalaj cej jako ci (IV klasa) wyst piy w 33 profilach pomiarowych 47,8% profili zbadanych (w 2006 roku 42,4%), wody zej jako ci (V klasa) wyst piy w 20 profilach 29% profili zbadanych (w 2006 15,2%). W ostatnich latach obserwuje si systematyczne zmniejszanie wielko ci adunkw zanieczyszcze
odprowadzanych do wd oraz zahamowanie post puj cej ich degradacji. Obserwowany trend jest uwarunkowany m.in. ograniczeniem wodochonno ci i modernizacj procesw produkcyjnych, modernizacj oczyszczalni ciekw oraz zwi kszeniem efektywno ci procesw oczyszczania. Dostrzega si tak e du poprzez budow aktywno inwestycyjn gmin w zakresie porz dkowania gospodarki ciekowej kanalizacji sanitarnej w miastach i wsiach gminnych. Ro nie liczba ludno ci wiejskiej
obsugiwanej przez oczyszczalnie gminne z 8,7% w 2000 roku do 16,7% w 2007 roku. W obr bie wojewdztwa podlaskiego znajduje si okoo 280 jezior (o powierzchni powy ej 1 ha) o cznej powierzchni blisko 148-154 km2, z ktrych w ramach monitoringu diagnostycznego WIO do 2007 roku (w cznie) przebadano dotychczas 139 zbiornikw. Powierzchnia jezior wojewdztwa podlaskiego jest zr nicowana najwi kszym zbiornikiem tego obszaru s Wigry 2 118,3 ha. W rd zbiornikw wyst puj 34 jeziora o powierzchni powy ej 100 ha, 26 jezior o powierzchni 50-100 ha i 48 jezior o powierzchni 20-50 ha. W 2007 roku przebadano 14 jezior w 18 profilach pomiarowo kontrolnych. Siedem jezior zbadano w monitoringu diagnostycznym, cztery w reperowym (badania coroczne) oraz po jednym w monitoringu interwencyjnym, badawczym i lokalnym. adne z przebadanych jezior nie posiadao I klasy czysto ci wd, a 13 jezior charakteryzowao si wodami zaliczonymi do II klasy czysto ci. Spo rd przebadanych 139 jezior oglny stan czysto ci wi kszo ci z nich odpowiada II klasie czysto ci s to jeziora rednio zanieczyszczone w granicach umiarkowanej eutrofii. Wody podziemne ze wzgl du na du e zasoby oraz wysok zaopatrzenia w wod jako s bardzo wa nym rdem pitn . Du e znaczenie gospodarcze oraz wyst puj ce powszechnie zagro enie wd
podziemnych, a tak e brak mo liwo ci ich szybkiego odnawiania wymuszaj sta kontrol ich jako ci. Gwne zasoby wd podziemnych w wojewdztwie podlaskim zgromadzone s w 3 udokumentowanych zbiornikach: pradoliny rzeki Biebrzy (GZW 217), pradoliny rzeki Supra li (GZW 218) i Sandru Kurpie (GZW 216). W wojewdztwie podlaskim poziomy wodono ne wra liwe na zanieczyszczenia z powierzchni terenu zajmuj prawie 8% obszaru, umiarkowanie wra liwe okoo 71%, natomiast pozostae 21% to poziomy do dobrze izolowane. Na podstawie bada przeprowadzonych w 2007 roku stwierdzono, e na 46 przebadanych otworw 69,5% charakteryzowao si dobr jako ci wd klasa I, II i III (w 2006 roku 65% otworw), pozostae 30,5% odznaczao si niezadowalaj c i z jako ci wd klasa IV i V (35% otworw). Jako wd podziemnych oglnie nale y okre li jako dobr . Wytwarzanie i oczyszczanie ciekw Wedug WIO na terenie wojewdztwa w 2007 roku dziaao 109 komunalnych i 29 przemysowych oczyszczalni ciekw [40, s.15-24]. czna ilo ciekw komunalnych i przemysowych wymagaj cych oczyszczania w wojewdztwie wyniosa w 2007 roku okoo 40,7 hm3. W latach poprzednich (2001 2006) warto ci te byy nieznacznie ni sze i nie przekraczay 40 hm3 (jedynie w 2000 roku nieco ponad 40 hm3). W podziale na cieki komunalne i przemysowe oczyszczania wymagao ponad 34 hm3 komunalnych (84% wszystkich ciekw) oraz okoo 6,5 hm3 ciekw przemysowych odprowadzanych do wd lub do ziemi warto ci te s nieznacznie wy sze ni w 2006 roku. W 2007 roku oczyszczonych zostao 98,4% ciekw komunalnych i przemysowych wymagaj cych oczyszczania. Wska nik ten by nieznacznie ni szy w porwnaniu do lat 2004 2006, kiedy to ponad 99% ciekw wymagaj cych oczyszczania zostao poddanych oczyszczaniu. Struktura oczyszczania ciekw
87
wykazuje pozytywne zmiany. W latach 2000 2001 przewa ao oczyszczanie biologiczne, natomiast w ostatnich latach dominuj cym sposobem jest oczyszczanie biologiczne z podwy szonym usuwaniem biogenw. W 2007 roku tym sposobem oczyszczono 31 hm3 ciekw komunalnych i przemysowych (76,0% wszystkich odprowadzanych do wd lub do ziemi), a dalsze 8,2 hm3 (okoo 20%) oczyszczono sposobem biologicznym. Niewielki odsetek stanowiy cieki oczyszczane mechanicznie 0,8 hm3 (okoo 2,0 2006 wska nik ten wynosi 0,44%, w 2005 0,75%). Przepustowo komunalnych i przemysowych oczyszczalni ciekw w 2007 roku wyniosa okoo 392 dam /d, w tym z podwy szonym usuwaniem biogenw okoo 206 dam3/d, czyli okoo 52,6%. W latach 2000 2003 zauwa alne jest wyra ne zmniejszenie cznej przepustowo ci oczyszczalni, a nast pnie jej wzrost. Zmiany te stanowi rezultat szeregu inwestycji w postaci modernizacji procesw oczyszczania, zwi kszania efektywno ci procesw oczyszczania oraz budowy nowych obiektw. Gwne rda zanieczyszcze jednak systematyczne zmniejszanie wielko ci adunkw zanieczyszcze wd w wojewdztwie stanowi komunalne i przemysowe oczyszczalnie ciekw w ostatnich latach obserwuje si odprowadzanych do wd oraz zahamowanie post puj cej ich degradacji. Wynika to z upadku wielu du ych zakadw pa stwowych oraz zmniejszenia wielko ci produkcji i profilu produkcji. Oprcz tych negatywnych zjawisk w gospodarce, na obni enie ilo ci wytwarzanych ciekw znaczny wpyw ma ograniczenie wodochonno ci i modernizacja procesw. rdem znacznego zanieczyszczenia wd powierzchniowych jest rolnictwo, ktre na terenach rolnych powoduje niekontrolowane spywy powierzchniowe substancji nawozowych i rodkw chemicznych. mie Zagro enie dla jako ci wd powierzchniowych wyst puje w szczeglno ci, gdy sposb i terminy nawo enia s niewa ciwe lub niedostosowane do warunkw meteorologicznych (opady). Czynniki te mog w przyszo ci negatywny wpyw tak e na stan czysto ci wd podziemnych w zlewniach rolniczych. Wielko ci adunkw zanieczyszcze s trudne do oszacowania, jednak e dane statystyczne wskazuj , i w 2007 roku na 1 ha u ytkw rolnych zu ycie nawozw wynioso 89,3 kg NPK (w 2006 roku 91,5 kg NPK/ha). W przypadku nawozw wapniowych zaobserwowano znacz cy wzrost ich zu ycia w latach 2000 2005 (do 60 kg/ha w 2005 roku), a nast pnie gwatowny spadek (do 11,7 kg w 2007 roku). Przyczyn zmiany mo e by ich cena. Obserwuje si jednak wzrost zu ycia obornika (dane dost pne z lat 2003 2005) do poziomu prawie 80 kg/ha. Stosowanie do nawo enia obornika i gnojowicy mo e stanowi powa ne zagro enie dla jako ci wd powierzchniowych. Tak e cieki bytowe z gospodarstw rolnych s istotnym zagro eniem dla rodowiska wodnego. S one cz sto gromadzone w nieszczelnych szambach, z ktrych zanieczyszczenia mog przedostawa si do wd gruntowych oraz lokalnych ciekw. Rolnictwo i gospodarka ciekowa na obszarach wiejskich mog stanowi gwne zagro enie dla jako ci wd w szczeglno ci w maych zlewniach rzek oraz zlewniach jeziornych. Jednocze nie zauwa a si wyra ny wzrost wska nika ludno ci wiejskiej korzystaj cej z oczyszczalni ciekw jest on jednak nadal stosunkowo may (16,7% w 2007 roku). Gospodarka odpadami W istniej cych opracowaniach dotycz cych gospodarki odpadami w wojewdztwie podlaskim zwraca si uwag na kilka zasadniczych problemw i wyzwa , przed jakimi stoi region w tej sferze ochrony rodowiska. Zostay one przedstawione w Tabeli 23. Problemy gospodarki odpadami w wojewdztwie podlaskim.
3
88
Tabela 23. Problemy gospodarki odpadami w wojewdztwie podlaskim

Problem Zbirka odpadw Wysypiska Opis W bardzo niewielkim stopniu dokonywana jest selekcja i odzysk odpadw komunalnych. Istnieje wiele dzikich wysypisk odpadw, ktre lokowane s w przypadkowych miejscach (wyrobiskach wirowych, gliniankach, lasach). Za miecone s pobocza drg oraz tereny brzegowe rzek i jezior. Dominuje skadowanie jako forma zagospodarowania odpadw, przy czym skadowiska s sabo wyposa one. Wiele odpadw przemysowych trafia na skadowiska komunalne ze wzgl du na bardzo ma liczb skadowisk przemysowych. Poza tym wiele odpadw magazynowanych jest na terenie zakadw przemysowych. Bardzo cz sto odpady komunalne trafiaj do tanich firm, ktre u ywaj najprostszych form unieszkodliwiania odpadw, przede wszystkim skadowania.
Unieszkodliwianie odpadw Skadowiska przemysowe
Odbiorcy odpadw
rdo: [45]. Charakterystyczne dla wojewdztwa tendencje to stay wzrost ilo ci gromadzonych odpadw i jest stopniowa poprawa standardw gospodarki odpadami. Przy wzro cie emisji odpadw o ponad 20,0% w stosunku do 2001 roku poziom ich odzysku w 2005 roku wzrs o ponad 15,0%. Znamienny jest rwnie spadek ilo ci odpadw skadowanych, co przeo yo si na minimalny tylko wzrost ilo ci nagromadzonych odpadw skadowanych. Odzyskowi podlegao w 2005 roku 86,0% odpadw, natomiast w 2001 byo to 72,5%. Nast pia wi c wyra na poprawa gospodarki odpadami przemysowymi. Co istotne, wska niki te s lepsze ni krajowe. W skali kraju w 2005 roku odzyskano nieco ponad 80,0% odpadw przemysowych [45]. Mo e to wiadczy o szybszym ni w reszcie kraju dostosowywaniu gospodarki odpadami do zasady zrwnowa onego rozwoju, a wi c d eniu do wtrnego wykorzystania odpadw i ograniczania skali najprostszych, i zarazem najbardziej uci liwych dla rodowiska, sposobw gospodarki nimi, z drugiej za strony mo e to by sygna, e relatywnie niski poziom uprzemysowienia wojewdztwa oznacza, e wyzwania zwi zane z gospodark odpadami s w wojewdztwie relatywnie atwe, gdy w niewielkiej tylko ilo ci s to odpady trudne do zagospodarowania. Przesank ku tej bardziej pesymistycznej ocenie wojewdztwa jest sytuacja w sferze gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Niekorzystnie na tle kraju przedstawia si struktura skadowisk odpadw, gdzie jest ich relatywnie du o, a ich powierzchnia jest niewielka. Liczba oficjalnie funkcjonuj cych wysypisk w wojewdztwie podlaskim wynosi 80, a ich powierzchnia to niespena 144 hektary. Dla porwnania w wojewdztwie pomorskim funkcjonuje 48 wysypisk, lecz ich powierzchnia jest dwukrotne wi ksza. Oznacza to, e standardy skadowania odpadw prawdopodobnie s ni sze ni w innych regionach kraju, poniewa niewielkie wysypiska na og s sabiej wyposa one. Relatywnie maa powierzchnia wysypisk oznacza, e ich potencjalna uci liwo dla rodowiska te jest mniejsza. Jednak e w wyniku przeprowadzonych w latach 2001-2003 przegl dw ekologicznych skadowisk ustalono, e jedynie 13 skadowisk posiada wszystkie wymagane prawem zabezpieczenia i wyposa enie niezb dne do prawidowej i bezpiecznej dla rodowiska eksploatacji. Do niezb dnej modernizacji obejmuj cej m.in. takie inwestycje, jak monta wagi, budow systemu odgazowywania, brodzika dezynfekcyjnego czy ogrodzenia, wytypowano 36 skadowisk. Pozostae skadowiska zakwalifikowano jako obiekty, ktre nale y zamkn i zrekultywowa najp niej do 2009 roku, w tym 10 obiektw, ktre ze wzgl du na mo liwo powodowania du ego zagro enia dla rodowiska nale ao zamkn i podda rekultywacji niezwocznie, co
89
uczyniono. Stan skadowisk odpadw jest wi c zy. Ponadto mo na dostrzec bardzo szybkie tempo zmniejszania si liczby dzikich wysypisk odpadw, co nale y oceni bardzo pozytywnie. Problem dzikich wysypisk szybciej zosta rozwi zany w miastach, bowiem ju w 2004 roku zostay prawie cakowicie zlikwidowane. Na obszarach wiejskich proces porz dkowania gospodarki zosta zapocz tkowany w bardzo szybkim tempie w 2005 roku [45]. Lasy i le nictwo Powierzchnia obszarw le nych wojewdztwa wynosi 645,1 tys. ha i wzrosa w stosunku do 2001 roku o 39,1 tys. ha. rednia lesisto w tym okresie wzrosa z 29,6% do 32,0%, co jest warto ci zbli on do redniej krajowej. Najwi kszymi kompleksami le nymi s Puszcza Augustowska (ponad 110 tys. ha), Puszcza Knyszy ska (105 tys. ha) oraz Puszcza Biaowieska (62 tys. ha). Wi kszo lasw (niemal 92,0% powierzchni) stanowi lasy publiczne, b d ce wasno ci Skarbu Pa stwa w zarz dzie Pa stwowego Gospodarstwa Le nego Lasy Pa stwowe i parkw narodowych oraz stanowi ce wasno gmin. Pozosta cz stanowi lasy prywatne. Rozmieszczenie lasw w wojewdztwie jest nierwnomierne. Du e kompleksy le ne pokrywaj gwnie wschodni i cz ciowo centraln cz regionu. Obszary puszcz s zaliczane do bardzo warto ciowych i cennych przyrodniczo obszarw le nych. R norodno siedlisk le nych sprawia, e na terenie wojewdztwa wyst puj wszystkie ni owe typy lasw. Poza funkcj produkcyjn lasy w wojewdztwie stanowi element ochrony rodowiska i r norodno ci biologicznej regionu. Lasy ochronne w wojewdztwie zostay przedstawione w tabeli. Tabela 24. Powierzchnia lasw ochronnych wedug rodzajw w 2007 roku
Lasy ochronne Glebochronne Wodochronne Uzdrowiskowo-klimatyczne W miastach i wok miast Obronne Ostoje zwierz t Na staych powierzchniach badawczych Cenne pod wzgl dem przyrodniczym Nasienne rdo: [69]. Powierzchnia (ha) 2 987 48 683 15 685 22 891 5 536 9 617 3 489 5 003 1 184
Funkcje ochronne spenia 27% powierzchni lasw znajduj cych si w zarz dzie Lasw Pa stwowych. Zachowaniu walorw przyrodniczych lasw sprzyjaj zmiany w ich gospodarczym u ytkowaniu, maj ce na celu naturalizacj ekosystemw oraz zachowywanie w ich strukturze siedlisk i mikrosiedlisk wa nych dla wielu grup flory i fauny. Na terenie Lasw Pa stwowych funkcjonuje Le ny Kompleks Promocyjny Puszcza Biaowieska (LKP), ktry powoano 19 grudnia 1994 roku. W jego skad wchodz trzy nadle nictwa: Biaowie a, Browsk i Hajnwka. LKP powoano, by realizowa zao enia kompleksowej polityki trwaego i zrwnowa onego rozwoju oraz gospodarki le nej opartej na podstawach ekologicznych. Specjalny status posiada tak e Puszcza Augustowska. Zgodnie z decyzj Ministra Rolnictwa, Le nictwa i Gospodarki ywno ciowej z dnia 9 lipca 1986 roku na obszarze sze ciu nadle nictw wprowadzono zasad , i podstawowym celem gospodarki le nej jest d enie do zachowania trwao ci lasu o charakterze zbli onym do naturalnego oraz zapewnienie warunkw do maksymalnego speniania przez lasy wielorakich funkcji, to jest
90
produkcyjnych, ochronnych i spoecznych. Funkcje ochronne lasu ma zapewni zachowanie naturalnych warunkw ekosystemw le nych charakterystycznych dla puszczy, korzystny wpyw lasu na rodowisko przyrodnicze, w tym na gleby i stosunki wodne puszczy i obszarw przylegych oraz na krajobraz, zdrowie i kultur ludno ci. Powinna by tak e zapewniona ochrona miejsc l gowych i ostoi wszystkich gatunkw zwierz t bytuj cych w puszczy, w szczeglno ci za gatunkw chronionych i rzadkich. Podsumowuj c, mo na stwierdzi, e najistotniejsze problemy zwi zane z ochron rodowiska w wojewdztwie podlaskim dotycz ochrony wd i gospodarki odpadami. W zakresie jako ci wd sytuacja nie jest za, jednak e bior c pod uwag funkcjonalne predyspozycje i d enia regionu, zwi zane z obszarem Zielonych Puc Polski czy obszarem Natura 2000, nale y nadal intensywnie inwestowa w ochron wd oraz w tworzenie i rozbudow wysypisk. Jednocze nie poj cie czystego rodowiska nie jest stosowane w odniesieniu do obszaru wojewdztwa podlaskiego na wyrost. Wi kszo wska nikw zwi zanych ze stanem rodowiska naturalnego utrzymuje si na poziomie odpowiadaj cym niskim poziomom zanieczyszcze lub wr cz jego braku. W kontek cie sektora rehabilitacji geriatrycznej nale y uzna, e obecny stan rodowiska naturalnego niew tpliwie znacz co pozytywnie oddziauje na mo liwo ci rozwoju tego kierunku w wojewdztwie. Nale y jednak zwrci uwag , e czyste rodowisko naturalne i dalsze utrzymanie jego dobrego stanu mo e stanowi barier dla rozwoju peryferyjnych regionw, jakim jest wojewdztwo podlaskie. Z jednej strony to zacofanie rozwojowe regionu bywa istotnym czynnikiem dobrego zachowania przyrody, a z drugiej wynikaj z niego ograniczenia rozwojowe w postaci np. niedorozwoju infrastruktury. rodowisko jest w takich regionach cz sto jedn z niewielu mocnych stron i nale y poszukiwa takich drg rozwoju, ktre ten czynnik pozwalaj zachowa i wykorzysta, nie prowadz c do jego pomniejszenia. [45, s.147] Rozwijanie i wdra anie koncepcji ekorozwoju mo e spowodowa zmian konkurencyjno ci. W wi kszym stopniu ni akcentw w rozumieniu obecnie b dzie uwzgl dniaa obok kwestii kapitau
produkcyjnego, kwalifikacji mieszka cw regionu, infrastruktury, innowacyjno ci, przedsi biorczo ci i stabilno ci ekonomicznej aspekty rodowiskowe i spoeczno-kulturowe. W warunkach ekorozwoju regiony konkuruj czystszym rodowiskiem, inwestycjami edukacyjnymi, spjnymi spoeczno ciami i dobrymi usugami publicznymi. W teorii regiony o najwy szej jako ci ycia uwzgl dniaj ce obok materialnego standardu jej ekologiczne i spoeczne uwarunkowania b d bardziej konkurencyjne w wiecie XXI wieku. Ponadto w wiecie, w ktrym zasoby energii, ziemi i surowcw b d ograniczone ze wzgl du na globalne bariery rodowiskowe, co odbije si na ich cenach i dost pno ci, regiony najmniej zale ne od zewn trznych zasobw b d w najlepszej sytuacji, by pozosta konkurencyjne i zapewni mieszka com odpowiedni standard ycia. St d oszcz dno przyrody, energii i surowcw wspiera utrzymanie przyszej konkurencyjno ci [45, s.149]. Takie podej cie do rozwoju opartego z jednej strony na ochronie rodowiska naturalnego, mo e wi za si z jeszcze silniejszym, korzystnym powi zaniem z sektorem rehabilitacji geriatrycznej. To wa nie wysoki poziom czysto ci rodowiska naturalnego i znacz ce walory wiadcz ce o atrakcyjno ci turystycznej wojewdztwa mog wzmocni rozwj tego sektora. Jednocze nie zasadne wydaje si by wspieranie rozwoju sieci infrastruktury komunikacyjnej sprzyjaj cej poprawie dost pno ci do regionu, co wymaga prowadzenia pewnych rodzajw inwestycji. Nie wydaje si jednak, by stao to w sprzeczno ci z ochron rodowiska.
4.3 Szanse rozwoju sektora wyniki bada przedsi biorstw i instytucji

Przedstawiciele przedsi biorstw w trakcie realizowanych Indywidualnych Wywiadw Pog bionych (IDI/ITI 1) szanse rozwoju sektora upatrywali przede wszystkim w zwi kszeniu udogodnie dla nowo
91
tworzonych firm oraz zmniejszeniu skadek ZUS dla ju istniej cych podmiotw. Inn kwesti jest konieczno
zmian rozporz dze i ustaw dotycz cych dziaalno ci NFZ. Zwrcono tak e uwag na szans , jak niesie ze sob poprawa zarz dzania su b zdrowia. Inn mo liwo ci jest pozyskanie kontraktw zagranicznych na usugi sektora. Jednocze nie wskazano, e dobrym rozwi zaniem mogoby by po czenie si z sektorem turystyki, co pozwolioby na sprowadzenie go ci z zewn trz wojewdztwa. Innym problemem najcz ciej wskazywanym przez respondentw jest zbyt mae finansowanie sektora ze strony pa stwa, lecz wskazano przy tym, e szans mo e by wspfinansowanie go przez Uni Europejsk . Inn szans jest pozyskanie umw z NFZ przez wi ksz liczb gabinetw i placwek z wojewdztwa. W ramach prowadzonych indywidualnych wywiadw pog bionych w rd badanych instytucji (IDI/ITI 2), respondenci zwrcili uwag na kilka istotnych czynnikw i tendencji w otoczeniu, ktre mog stanowi, ich zdaniem, szanse rozwoju sektora w wojewdztwie podlaskim. W rd odpowiedzi wskazano dalej post puj ce starzenie si spoecze stwa nie tylko w wojewdztwie, ale i w kraju, i w Europie. Jedn z wa nych szans, zdaniem respondentw, byoby podj cie odpowiedniej polityki wadz wojewdztwa i samorz du oraz polityki pa stwa, ktre postawiyby na opiek nad osobami starymi i niepenosprawnymi. Poza tym zwrcono uwag na konieczno wsparcia dla sektora ze strony samorz dw w zakresie bazy lokalowej pomoc w remoncie, ulga podatkowa z tytuu remontu lub utworzenia nowych miejsc pracy. Znaczenie mo e mie tak e zdaniem respondentw ustawodawstwo, ktre by sprzyjao wa nie rozwojowi tego zakresu dziaania. W rd szans wskazano na udzia kapitau z Unii Europejskiej. Na znaczenie rodkw z funduszy europejskich zwrcio uwag czterech respondentw. Inn wskazan szans jest podnoszenie si poziomu ycia ludzi w kraju i za granic . Z tym wi e si popyt na () usugi wysokiej jako ci, komfortu zdrowotnego, wygl du. Gdy spoecze stwa si bogac , poprawia si jako ycia. Inn kwesti jest obj cie nas nalepk Unia Europejska, nikt nie ma pyta , gdzie jedzie. Polska jest traktowana jako dobre miejsce na inwestycje, () jeste my widziani jako kraj rozwijaj cy si i zasobny. Ponadto w trakcie prowadzonych wywiadw respondenci zwrcili tak e uwag na cechy charakterystyczne samego wojewdztwa, takie jak walory turystyczne. Inny respondent wskaza za , e baz dla rozwoju sektora mo e by o rodek, jakim jest Uniwersytet Medyczny: Daje wielk szans , e stamt d b d pyn y dobre praktyki, jak takie ksztacenie (z zakresu rehabilitacji geriatrycznej M.K.) mo e by wykorzystane. Uczelnie wy sze w wojewdztwie oraz sie placwek pomocy spoecznej, w tym domw pomocy, ktre znajduj si na terenie wojewdztwa, powinny ponadto jak wskaza jeden z badanych prowadzi wspprac z innymi organizacjami, w tym pozarz dowymi i ko cielnymi. Sprzyjaaby to rozwojowi sektora rehabilitacji geriatrycznej. Uczestnicy grupy fokusowej (FGI) jako du szans rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej wskazali ci gni cie obcokrajowcw do wojewdztwa podlaskiego, by korzystali z wszelkich dobrodziejstw, a przy tym z zabiegw rehabilitacyjnych. Jako znacz c szans uznano wspprac z innymi o rodkami z okolic wojewdztwa podlaskiego. W trakcie spotkania podano przykad gminy Augustw, ktra podj a wspprac z Druskiennikami z Litwy. Jeden z respondentw wskaza na zasadno takiej wsppracy przede wszystkim ze wzgl du na fakt, e atrakcje, jakie obecnie s w wojewdztwie, nie s wystarczaj ce: Na pobyt tygodniowy () jestem w stanie klientowi zapewni w Augustowie i w okolicy, natomiast jak on b dzie chcia przyjecha na dwa tygodnie, to ja ju sam go nie zaatwi i wtedy potrzebne s Druskienniki i Mazury. W trakcie rozmowy uznano, e sektor rehabilitacji geriatrycznej powinien swoj ofert kierowa nie tylko do osb w wieku podeszym. Zwrcono uwag , e s osoby, ktre chocia by ulegaj r nego rodzaju schorzeniom w wieku modym, gdy s aktywne, ale gdy przestaj by aktywne, maj pieni dze. Wskazano, e oferta winna by kierowana do takich osb mog to by osoby z r nego rodzaju upo ledzeniami, ktre zdarzyy si w trakcie trwania ich ycia. Inn szans jest skierowanie oferty dla potrzebuj cych spokoju,
92
ciszy, rodowiska pozytywnego i kulturowego i przyrodniczego. Wskazano rwnie na przykady grup osb, ktre w celu poszukiwania spokoju i wyciszenia oraz odpowiednio skomponowanej diety ch tnie korzystaj z usug wiadczonych w klasztorach. W Polsce jest ju kilka takich miejsc. Istniej cy w Supra lu klasztor prawosawny mgby wiadczy tego rodzaju usugi. Niestety, obecn barier jest powoanie Akademii Supraskiej, w ramach ktrej posiada 80 pokoi, jednak ze wzgl du na korzystanie z funduszy unijnych nie jest mo liwe wykorzystanie tych pomieszcze do celw komercyjnych. Co nie oznacza, e nie b dzie to mo liwe za kilka lat i nie zostan podj te dziaania w celu stworzenia oferty turystycznej. Przykadem mo e by pan Bogusaw Kaczy ski, na ktrego wskazaa jedna z uczestniczek spotkania, jako na osob ch tnie korzystaj c , i to systematycznie, z usug oferowanych przez Busko Zdrj. Osoby takie, zdaniem respondentw, s nakr cone, nap dzone, a przy tym bardziej wychowane i wyksztacone i chc znajdowa si w odpowiednim rodowisku, zapewniaj cym, eby byo przy stole o czym porozmawia i mio sp dzi czas, i razem pj na koncert. Jako inn grup docelow , a co za tym idzie, szans dla rozwoju sektora, wskazano rehabilitacj ludzi modych, w rednim wieku, osb wy czonych z aktywno ci zawodowej czasowo lub trwale. Ponadto wskazano, e obecnie problemem jest rozwj niewydolno ci serca ktra jest bardzo cz sta, a problem ten szczeglnie dotyka osoby w wieku 45-55 lat. Jest to wynikiem prowadzonego obecnie stylu ycia. W trakcie rozmowy wskazano, e prognozuje si , e niewydolno mi nia sercowego za 10 lat obejmie okoo jednej trzeciej osb w grupie okoo 45. roku ycia i starszych. St d zasadniczym kierunkiem jest przyjazd do miejsca, gdzie mo liwe b dzie wyciszenie si i prowadzenie rehabilitacji, a takie warunki przyrodnicze wojewdztwo posiada, szczeglnie e poo one jest na nizinie.
4.4 Zagro enia rozwoju sektora wyniki bada przedsi biorstw i instytucji
W rd powa nych zagro e w trakcie Indywidualnych Wywiadw Pog bionych (IDI/ITI 1) wiadcze przez NFZ. Jeden
z przedsi biorstwami sektora wymieniono zy system kontraktowania
z respondentw wskaza, e w jego firmie wykonano usugi z zakresu kontraktu w ci gu pierwszych siedmiu miesi cy roku, a na dalsze usugi brak rodkw. Nic nie wskazuje, aby sytuacja w tym zakresie zmienia si , a wr cz ostatnie informacje pyn ce z NFZ pozwalaj przypuszcza, e prawdopodobie stwo pog biania si trudno ci w finansowaniu usug rehabilitacyjnych jest wysokie. Jednocze nie nale y poda inne znacz ce zagro enie dla rozwoju sektora, jakim jest, zdaniem respondentw, brak rodkw finansowych ze strony osb starszych, a co za tym idzie, ich trudno ci w regulowaniu patno ci za usugi rehabilitacyjne. Inn spraw , stanowi c powa ne zagro enie dla rozwoju sektora, jest ci gy brak ustawy dotycz cej zawodu fizjoterapeuty, co prowadzi do konieczno ci kontaktu pacjentw najpierw z lekarzem rodzinnym, nast pnie z lekarzem specjalist , dalej z lekarzem rehabilitacji, a dopiero z fizjoterapeut . Istniej ce w wielu krajach rozwi zania prawne wskazuj , e zmiany w procedurze pozwoliyby na kierowanie pacjenta przez lekarza pierwszego kontaktu bezpo rednio do wykwalifikowanego rehabilitanta. To obni aoby z jednej strony koszty obsugi, a z drugiej przyspieszyoby dostarczenie usugi na czas dla pacjenta. Zdaniem przedstawicieli instytucji otoczenia (IDI/ITI 2), zagro eniem rozwoju sektora jest niewystarczaj ce rozumienie problemu ze strony samorz dw lokalnych. W rd najcz ciej pojawiaj cych si wskaza wyst pi brak rodkw finansowych, brak kontraktw z NFZ, zy podzia rodkw finansowych na rehabilitacj geriatryczn . Inny aspekt o charakterze spoecznym, ktry mo e, zdaniem respondentw, stanowi zagro enie dla rozwoju sektora, to niedu a popularno usug rehabilitacyjnych w spoecze stwie. Inny respondent natomiast okre li to zagro enie jako trudno ci z przeamaniem oporw mentalnych. W rd innych zagro e
93
pyn cych z samego spoecze stwa znalazy si : rosn ca liczba osb ubogich, wysoka stopa bezrobocia, cz ste zmiany przepisw i ich wielo . W rd tendencji i zjawisk wyst puj cych w caym kraju, ktre mo na traktowa jako zagro enia dla rozwoju sektora, wymieniono tak e bardzo znacz cy fakt, e dalej w naszym spoecze stwie ta grupa osb starszych jest traktowana gorzej, () nie widzi si potrzeby rehabilitacji, utworzenia jakiego sektora tylko dla osb starszych. Warto zwrci szczegln uwag na wydaje si trafn diagnoz jednego z respondentw, e problemem jest uznanie przez niektrych decydentw w kraju, e wojewdztwo podlaskie jest i mo e pozosta skansenem bez drg, a to mo e prowadzi do sytuacji, e ci potencjalni klienci trafi do innych miejsc. W rd innych wymienionych pojawia si geriatrycznej. Uczestnicy Zogniskowanego Wywiadu Grupowego (FGI) wskazali na powa ne zagro enie pyn ce z braku systemowych ofert wsparcia sektora przez wadze r nego szczebla. Zwrcono tak e uwag na brak zainteresowania spraw podlaskiego. Powa ne zagro enie dla sektora nie tylko w wojewdztwie mo e pyn ze strony obwarowa prawnych zwi zanych z mo liwo ci tworzenia uzdrowisk. S odpowiednie przepisy i nie podlegaj one dyskusji, jednak zagro eniem jest niedobr wykwalifikowanych kadr w zawodzie planisty, specjalizuj cych si w opracowaniu odpowiedniej dokumentacji dotycz cej obszarw uzdrowisk. promocji regionu ze strony mediw lokalnych, ktre wol promowa informacje no ne, dotycz ce mierci, wypadkw, ni chocia by walorw i szans rozwoju wojewdztwa odpowied o znacz cym dalszym rozdrobnieniu placwek rehabilitacji
4.5 Scenariusze stanw otoczenia

Scenariusze stanw otoczenia zostay skonstruowane na podstawie zestawu przeanalizowanych czynnikw popytowych i poda owych metod desk research. Zostay opracowane cztery r ne scenariusze przyszo ci: optymistyczny, pesymistyczny, najbardziej prawdopodobny oraz niespodziankowy. Nast pnie byy one poddane weryfikacji w trakcie prac grupy ekspertw. Punktem wyj cia do prac nad scenariuszami byo przygotowanie tabeli 25 przedstawiaj cej analiz tendencji w otoczeniu sektora. Zostay w niej zawarte wszystkie opisane wy ej zewn trzne uwarunkowania rozwoju sektora, z podziaem na sfery. Ka demu z nich przypisano negatywn lub pozytywn si wpywu okre lon w skali od -5 do +5 punktw, w trzech wariantach zmian: wzrostu, stagnacji oraz regresu poszczeglnych czynnikw. Ponadto ka de uwarunkowanie zostao scharakteryzowane przypisaniem prawdopodobie stwa wyst pienia danego procesu. Prace te prowadzone byy w trakcie spotka grupy ekspertw. Propozycja zestawu czynnikw przedstawiona przez osoby przygotowuj ce desk research zostaa uzupeniona w trakcie prac grupy ekspertw o czynniki: emigracje oraz bezrobocie. W zasadzie wyst pia zgodno ci co do przypisania poszczeglnym czynnikom siy wpywu i prawdopodobie stwa. Szczegln uwag ekspertw zwrcio ustalenie tych warto ci w przypadku bezrobocia, regulacji dost pu do wiadcze zdrowotnych w Polsce oraz prawodawstwa dotycz cego wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj . Ostatecznie wypracowane wyniki prac grupy ekspertw zostay zaprezentowane poni ej.
94
Tabela 25. Analiza tendencji w otoczeniu

Sfera Ekonomiczna Wzrost PKB wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres +3 +1 -2 -2 0 +1 -1 0 +1 +4 +2 -3 +3 0 -1 +5 +1 -2 +4 -1 -3 +4 +1 -2 +4 -1 -4 +3 +1 -1 +3 -1 -2 +4 -1 -3 +4 +2 0 -3 +1 +2 +2 +1 0 +4 0 -4 +2 -1 -2 0,25 0,70 0,05 0,10 0,60 0,30 0,15 0,60 0,25 0,15 0,85 0,05 0,80 0,15 0,05 0,45 0,40 0,20 0,65 0,30 0,05 0,40 0,50 0,10 0,45 0,35 0,20 0,60 0,30 0,10 0,10 0,70 0,20 0,10 0,60 0,30 0,80 0,15 0,05 0,55 0,35 0,10 0,80 0,15 0,05 0,05 0,35 0,60 0,10 0,70 0,20 Tendencja (od +5 do -5) Prawdopodobie stw (od 0 do 1)
Wzrost bezrobocia
Wzrost inflacji Poprawa finansowania opieki zdrowotnej
Tempo wzrostu rynku
Wzrost zamo no ci spoecze stwa Poprawa dost pno ci do infrastruktury transportowej Spoeczna Popraw jako ci ycia Preferowanie aktywnego stylu ycia i wzorcw konsumpcji Poprawa wyksztacenia osb starszych
Poprawa wyksztacenia kadry Zmiana warto ci i postawy wobec ludzi starszych Wydu anie trwania ycia
Wzrost emigracji kadry
Wzrost emigracji ludno ci Administracyjnoprawna Ulepszenie regulacji dost pu do wiadcze zdrowotnych w Polsce Ulepszenie prawodawstwa dotycz cego wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj
95
Ulepszenie prawodawstwa zwi zanego z tworzeniem uzdrowisk Ulepszenie prawodawstwa w zakresie turystyki aktywnej i rekreacji Uwzgl dnianie problematyki ludzi starszych w prowadzonej polityce spoecznej Mi dzynarodowa Poprawa dost pu do usug zdrowotnych za granic Wzrost promocji dziaa na rzecz osb starszych przez Unii Europejskiej rodowiskowa Poprawa klimatu Wyst powanie okre lonych gatunkw ro lin i zwierz t Utrzymanie czystego rodowiska naturalnego
wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres wzrost stagnacja regres
+2 0 -2 +1 0 -1 +3 -1 -2 +2 0 -1 +1 0 -1 +2 +1 -2 0 -1 -2 +1 0 -3
0,10 0,70 0,20 0,25 0,70 0,05 0,40 0,50 0,10 0,80 0,15 0,05 0,70 0,20 0,10 0,50 0,45 0,05 0,45 0,55 0,05 0,70 0,20 0,10
rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada .
Spo rd uwzgl dnionych pi ciu sfer bardzo liczna jest pierwsza, a wi c sfera ekonomiczna. Uwzgl dniono w niej siedem r nych czynnikw. Spo rd nich dla pi ciu spodziewa si nale y w najbli szym okresie raczej tendencji braku zmiany (stagnacji), st d te takiemu trendowi nadano wi ksze prawdopodobie stwo, ni zmianom wzrostowym czy stagnacyjnym. Je li za chodzi o pozostae, to szczeglnie nale y spodziewa si wzrostu samego rynku rehabilitacji w najbli szej przyszo ci, a wi c pojawiania si nowych ofert oraz nowych konkurentw na rynku. Du e s tak e szanse na popraw w zakresie infrastruktury transportowej, szczeglnie e wst pnie s znane rda rodkw finansowych oraz terminy realizacji inwestycji, je li chodzi o infrastruktur drogow . Nale y si ponadto spodziewa pozytywnych zmian w przypadku wzrostu poziomu dochodw ludno ci. Na sfer spoeczn zo yo si osiem czynnikw. Podobnie jak poprzednio, najcz ciej wyst puj tu wskazania na brak zmian stanu poszczeglnych czynnikw. Spodziewa si za mo na raczej wzrostu, je li chodzi o emigracje ludno ci, poziom wyksztacenia osb starszych oraz zmian nastawionych na zdrowy styl ycia, jak i na wzorce konsumpcji bazuj ce na aktywno ci i szerokim korzystaniu przez osoby starsze z rekreacji. Niestety, jest te du e prawdopodobie stwo dalszej emigracji kadry medycznej, w tym gwnie do innych krajw Unii Europejskiej. Trzecia analizowana sfera administracyjnoprawna skada si z pi ciu r nych czynnikw. W tym przypadku przede wszystkim oczekiwa nale y tendencji stagnacyjnych, co nie b dzie miao powa nego negatywnego oddziaywania na sektor, jednak e mo e stanowi pewnie zagro enia dla jego rozwoju w przyszo ci. Niepokoj ce jest ponadto wysokie prawdopodobie stwo wyst pienia negatywnych tendencji spadkowych, je li chodzi o kontraktowanie wiadcze zdrowotnych przez NFZ, co wpywa w gwniej mierze na dost p do usug tak e sektora rehabilitacji w wojewdztwie, jak i w caej Polsce. Przedostatnia grupa czynnikw najmniej liczna to czynniki mi dzynarodowe. Spodziewane s tu
96
przede wszystkim pozytywne tendencje w najbli szym okresie, ktre b d , w umiarkowanym stopniu, lecz sprzyja rozwojowi sektora rehabilitacji w niedalekiej przyszo ci. Na pi t grup czynnikw skadaj si uwarunkowania rodowiskowe rozwoju sektora. Zdecydowanie przewiduje si , e b d nast poway zmiany klimatyczne tworz ce warunki sprzyjaj ce rozwojowi sektora. Utrzymanie, jak rwnie jeszcze wi ksza poprawa stanu rodowiska naturalnego, chocia by w zakresie usprawnienia gospodarki odpadami, b dzie sprzyja sektorowi rehabilitacji. Je li za chodzi o zmiany zwi zane z granicami obszarw chronionych czy dotycz ce wyst powania okre lonych gatunkw zwierz t, np. ubra, to raczej mo na oczekiwa zachowania dotychczasowej sytuacji, chocia spodziewa si nale y nacisku ze strony Unii Europejskiej, jak i rz du Polski do zmian w tym zakresie. Sytuacja taka jednak nie musiaaby wpywa w ogle na wzrost sektora. Przedstawione poni ej scenariusze stanw otoczenia zostay opracowane na podstawie analizy tendencji w otoczeniu. Pierwszy z czterech opracowanych scenariuszy scenariusz optymistyczny tworzony jest przy zao eniu najbardziej korzystnych dla sektora zmian w otoczeniu. Najwi kszy pozytywny wpyw na sektor ze wszystkich analizowanych sfer b dzie mie sfera spoeczna rednia sia oddziaywania +3,25. Oczekuje si tu optymistycznych zmian zwi zanych gwnie ze zmianami wzrostowymi siedmiu z o miu analizowanych czynnikw. Regres traktowany jest jako tendencja pozytywnie oddziauj ca na sektor w przypadku czynnika, jakim s emigracje kadr su by zdrowia. Z Tabeli 26. Scenariusz optymistyczny wynika, e najbardziej pozytywny wpyw na sektor mo e mie wzrost zamo no ci spoecze stwa. Optymistyczne prognozy zwi zane z dalszym finansowaniem opieki zdrowotnej ze rodkw Unii Europejskiej oraz z rozwojem infrastruktury transportowej tak e silnie pozytywnie mog oddziaywa na przyszy rozwj sektora. W przypadku dwch czynnikw: bezrobocia i inflacji, tendencja spadkowa ma wi ksze znaczenie pozytywne dla sektora. cznie sia oddziaywania sfery ekonomicznej na sektor jest do wysoka i wynosi +3,00. Tabela 26. Scenariusz optymistyczny
Sfera Ekonomiczna Wzrost PKB Wzrost bezrobocia Wzrost inflacji Poprawa finansowania opieki zdrowotnej Tempo wzrostu rynku Wzrost zamo no ci spoecze stwa Poprawa dost pno ci do infrastruktury transportowej Spoeczna Poprawa jako ci ycia Preferowanie aktywnego stylu ycia i wzorcw konsumpcji Poprawa wyksztacenia osb starszych Poprawa wyksztacenia kadry Zmiana warto ci i postawy wobec ludzi starszych Wydu anie trwania ycia Wzrost emigracji kadry Wzrost emigracji ludno ci Administracyjnoprawna Ulepszenie regulacji dost pu do wiadcze zdrowotnych w Polsce wzrost regres regres wzrost wzrost wzrost wzrost rednia sia wpywu wzrost wzrost wzrost wzrost wzrost wzrost regres wzrost rednia sia wpywu wzrost Tendencja (od +5 do -5) +3 +1 +1 +4 +3 +5 +4 +3,00 +4 +4 +3 +3 +4 +4 +2 +2 +3,25 +4
97
Ulepszenie prawodawstwa dotycz cego wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj Ulepszenie prawodawstwa zwi zanego z tworzeniem uzdrowisk Ulepszenie prawodawstwa w zakresie turystyki aktywnej i rekreacji Uwzgl dnianie problematyki ludzi starszych w prowadzonej polityce spoecznej Mi dzynarodowa Poprawa dost pu do usug zdrowotnych za granic Wzrost promocji dziaa na rzecz osb starszych przez Unii Europejskiej rodowiskowa Poprawa klimatu Wyst powanie okre lonych gatunkw ro lin i zwierz t Utrzymanie czystego rodowiska naturalnego rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada .
wzrost wzrost wzrost wzrost rednia sia wpywu wzrost wzrost rednia sia wpywu wzrost regres wzrost rednia sia wpywu
+2 +2 +1 +3 +2,40 +2 +1 +1,50 +2 0 +1 +1,66
Najmniejszej pozytywnej siy oddziaywania spodziewa si mo na ze strony sfery mi dzynarodowej ( rednia sia wpywu: +1,50). Ponadto sia oddziaywania wedug scenariusza optymistycznego nie b dzie du a w przypadku sfery rodowiskowej ( rednia sia wpywu: +1,66). Kolejnym rodzajem jest scenariusz pesymistyczny, ktry opisuje te trendy i procesy, ktre b d miay negatywny wpyw na przedsi biorstwo. Opracowany scenariusz (Tabela 27. Scenariusz pesymistyczny) pokazuje, e najwi ksze negatywne oddziaywanie na sektor mo e mie sfera administracyjnoprawna oraz ekonomiczna. W pierwszym przypadku dostrzega si przede wszystkim bardzo du y negatywny wpyw zmian w dost pie do wiadcze zdrowotnych w Polsce, ktre s realizowane przez NFZ. Najmniejszy negatywny wpyw mog mie ewentualne zmiany na gorsze w zakresie prawodawstwa zwi zanego z realizacj aktywnej turystyki oraz rekreacji. Najmniej nieprzyjemnych sytuacji mo na oczekiwa ze strony sfery mi dzynarodowej ( rednia sia wpywu: -1,00). Tabela 27. Scenariusz pesymistyczny
Sfera Ekonomiczna Wzrost PKB Wzrost bezrobocia Wzrost inflacji Poprawa finansowania opieki zdrowotnej Tempo wzrostu rynku Wzrost zamo no ci spoecze stwa Poprawa dost pno ci do infrastruktury transportowej Spoeczna Poprawa jako ci ycia Preferowanie aktywnego stylu ycia i wzorcw konsumpcji Poprawa wyksztacenia osb starszych Poprawa wyksztacenia kadry Zmiana warto ci i postawy wobec ludzi starszych regres wzrost wzrost regres regres regres regres rednia sia wpywu regres regres regres regres regres Tendencja (od +5 do -5) -2 -2 -1 -3 -1 -2 -3 -2,00 -2 -4 -1 -2 -3 98
Wydu anie trwania ycia Wzrost emigracji kadry Wzrost emigracji ludno ci Administracyjnoprawna Ulepszenie regulacji dost pu do wiadcze zdrowotnych w Polsce Ulepszenie prawodawstwa dotycz cego wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj Ulepszenie prawodawstwa zwi zanego z tworzeniem uzdrowisk Ulepszenie prawodawstwa w zakresie turystyki aktywnej i rekreacji Uwzgl dnianie problematyki ludzi starszych w prowadzonej polityce spoecznej Mi dzynarodowa Poprawa dost pu do usug zdrowotnych za granic Wzrost promocji dziaa na rzecz osb starszych przez Unii Europejskiej rodowiskowa Poprawa klimatu Wyst powanie okre lonych gatunkw ro lin i zwierz t Utrzymanie czystego rodowiska naturalnego rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada . regres wzrost regres rednia sia wpywu regres regres regres regres regres rednia sia wpywu regres regres rednia sia wpywu regres regres regres rednia sia wpywu 0 -3 0 -1,88 -4 -2 -2 -1 -2 -2,20 -1 -1 -1,00 -2 -2 -3 -1,66
Trzeci przygotowany scenariusz, najbardziej prawdopodobny, to taki, w ktrym zakada si trendy zmian w otoczeniu, ktrych wyst pienie charakteryzuje si optymistycznego i pesymistycznego. Z punktu widzenia siy oddziaywania poszczeglnych pi ciu sfer na sektor zauwa a si , e najwi ksze jest prawdopodobie stwo pojawienia si negatywnych tendencji w sferze administracyjnoprawnej ( rednia sia wpywu: -2,00) (Tabela 28. Scenariusz najbardziej prawdopodobny). Drug w kolejno ci sfer o znacz cym negatywnym oddziaywaniu jest sfera spoeczna ( rednia sia oddziaywania -1,66). Negatywny wpyw z du ym prawdopodobie stwem mog mie dalej braki specjalizacji z zakresu geriatrii oraz rehabilitacji geriatrycznej, brak poszanowania i rozumienia potrzeb ludzi starszych przez spoecze stwo, czy chocia by dalsze emigracje kadry su by zdrowia za granic . Jednocze nie w sferze tej jest du e prawdopodobie stwo pojawienia si pozytywnego oddziaywania, co dotyczy wi kszo ci spo rd analizowanych czynnikw. Zdecydowanie pozytywnego wpywu na sektor mo na oczekiwa ze strony sfery ekonomicznej ( rednia sia wpywu dodatnia: +2,80). Jedynie dodatni wpyw b dzie miaa najprawdopodobniej tak e sfera mi dzynarodowa (sia wpywu dodatnia: +1,5). Je li chodzi o sfer sia wpywu ujemna: -1,00). rodowiskow , tutaj, podobnie jak w przypadku sfery spoecznej, siy oddziaywania mog by i dodatnie, i ujemne, przy czym te pierwsze przewa aj ( rednia sia wpywu dodatnia: +1,50; rednia najwi kszym prawdopodobie stwem. Jest on, obok scenariusza niespodziankowego, znacz cym uzupenieniem analizy prowadzonej na podstawie scenariuszy
99
Tabela 28. Scenariusz najbardziej prawdopodobny

Sfera Ekonomiczna Wzrost PKB Wzrost bezrobocia Wzrost inflacji Poprawa finansowania opieki zdrowotnej Tempo wzrostu rynku Wzrost zamo no ci spoecze stwa Poprawa dost pno ci do infrastruktury transportowej Spoeczna Poprawa jako ci ycia Preferowanie aktywnego stylu ycia i wzorcw konsumpcji Poprawa wyksztacenia osb starszych Poprawa wyksztacenia kadry Zmiana warto ci i postawy wobec ludzi starszych Wydu anie trwania ycia Wzrost emigracji kadry Wzrost emigracji ludno ci Administracyjnoprawna Ulepszenie regulacji dost pu do wiadcze zdrowotnych w Polsce Ulepszenie prawodawstwa dotycz cego wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj Ulepszenie prawodawstwa zwi zanego z tworzeniem uzdrowisk Ulepszenie prawodawstwa w zakresie turystyki aktywnej i rekreacji Uwzgl dnianie problematyki ludzi starszych w prowadzonej polityce spoecznej Mi dzynarodowa Poprawa dost pu do usug zdrowotnych za granic Wzrost promocji dziaa na rzecz osb starszych przez Unii Europejskiej rodowiskowa Poprawa klimatu Wyst powanie okre lonych gatunkw ro lin i zwierz t Utrzymanie czystego rodowiska naturalnego rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada . Prawdopodobie stwo 0,70 0,60 0,60 0,85 0,80 0,45 0,65 rednia sia wpywu 0,50 0,45 0,60 0,70 0,60 0,80 0,55 0,80 rednia sia wpywu 0,60 0,70 0,70 0,70 0,50 rednia sia wpywu 0,80 0,70 rednia sia wpywu 0,50 0,50 0,70 rednia sia wpywu -1 -1,00 +1 +1,5 0,00 -1 -1 +4 -3 -1,66 -4 -1 0 0 -1 -2,00 0,00 +2 +1 +1,5 +2 +2 +2,80 0,00 Sia wpywu ujemna Sia wpywu dodatnia +1 0 0 +2 +3 +5 +3 +2,80 +1 +4 +3
Czwarty rodzaj w rd przygotowanych scenariuszy to scenariusz niespodziankowy. Zawiera on trendy, ktre niezale nie od potencjalnej siy negatywnego czy pozytywnego wpywu maj najmniejsze prawdopodobie stwo wyst pienia. I tak, najmniejsze jest prawdopodobie stwo wyst pienia w sferze spoecznej znacz cej siy pozytywnej ze strony poprawy poziomu i specjalizacji wyksztacenia kadry, zmian w najbli szym
100
czasie
postaw
warto ci
wobec
ludzi
starszych
oraz
ograniczenie
emigracji
kadr.
sferze
administracyjnoprawnej najmniej prawdopodobna jest poprawa zasad kontraktowania dost pu do usug przez NFZ. Jednocze nie w tych sferach wyst puje mae prawdopodobie stwo wyst pienia du ych zmian negatywnych, w sferze spoecznej przede wszystkim zmian na gorsze stylu ycia i wzorcw konsumpcji ludno ci, a w sferze administracyjnoprawnej dalsze zaniedbywanie potrzeb ludzi starszych w dokumentach strategicznych w wojewdztwie. Tabela 29. Scenariusz niespodziankowy
Sfera Ekonomiczna Wzrost PKB Wzrost bezrobocia Wzrost inflacji Poprawa finansowania opieki zdrowotnej Tempo wzrostu rynku Wzrost zamo no ci spoecze stwa Poprawa dost pno ci do infrastruktury transportowej Spoeczna Poprawa jako ci ycia Preferowanie aktywnego stylu ycia i wzorcw konsumpcji Poprawa wyksztacenia osb starszych Poprawa wyksztacenia kadry Zmiana warto ci i postawy wobec ludzi starszych Wydu anie trwania ycia Wzrost emigracji kadry Wzrost emigracji ludno ci Administracyjnoprawna Ulepszenie regulacji dost pu do wiadcze zdrowotnych w Polsce Ulepszenie prawodawstwa dotycz cego wykonywania zawodw zwi zanych z rehabilitacj Ulepszenie prawodawstwa zwi zanego z tworzeniem uzdrowisk Ulepszenie prawodawstwa w zakresie turystyki aktywnej i rekreacji Uwzgl dnianie problematyki ludzi starszych w prowadzonej polityce spoecznej Mi dzynarodowa Poprawa dost pu do usug zdrowotnych za granic Wzrost promocji dziaa na rzecz osb starszych przez Unii Europejskiej rodowiskowa Poprawa klimatu Wyst powanie okre lonych gatunkw ro lin i zwierz t Utrzymanie czystego rodowiska naturalnego rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada . 101 Prawdopodobie stwo 0,05 0,10 0,15 0,05 0,05 0,20 0,05 rednia sia wpywu 0,10 0,20 0,10 0,10 0,10 0,05 0,10 0,05 rednia sia wpywu 0,05 0,10 0,10 -1 0,05 -2 0,10 rednia sia wpywu 0,05 0,10 rednia sia wpywu 0,05 0,05 0,10 rednia sia wpywu -1,50 -1 -1 -1,00 -2 -2 -3 -2,33 0,00 0,00 +2,66 Sia wpywu ujemna -2 -2 -1 -3 -1 -2 -3 -2,00 -2 -4 -1 +3 +4 0 +2 0 +3,00 +4 +2 +2 0,00 Sia wpywu dodatnia
0 -2,33
4.6 Podsumowanie
Otrzymane wyniki pozwoliy na sporz dzenie rysunku 3. przedstawiaj cego rda szans i zagro e , ktre pyn z otoczenia. Na tej podstawie mo na uzna, e w rd pi ciu analizowanych sfer do najbardziej burzliwych nale y zaliczy sfery ekonomiczn , spoeczn i administracyjnoprawn . Rysunek 3.
Otoczenie rda szans i zagro e w sektorze rehabilitacji geriatrycznej

W scenariuszu optymistycznym najwi kszy dodatni wpyw otoczenia przyjmuje warto 3,25 w sferze spoecznej, za w scenariuszu pesymistycznym warto ujemna dla tej sfery jest jedn z mniejszych i wynosi -1,88. To oznacza, e w sferze tej szanse przewa aj nad zagro eniami, jakie nios czynniki z tej sfery dla sektora. Jednocze nie jednak to w tej sferze wyst puje najwi ksza rozpi to pomi dzy czynnikami makrootoczenia sektora, co mo e oznacza, e czynniki z tej sfery s najmniej przewidywalne i mog wywrze najbardziej znacz cy wpyw na dziaalno przedsi biorstw sektora. W procesie konstruowania strategii sektora jednak nie tylko sfera spoeczna, ale rwnie sfery administracyjnoprawna i ekonomiczna, dla ktrych rozpi to mi dzy optymistycznym a pesymistycznym scenariuszem jest tak e znaczna, wymagaj szczeglnej uwagi i powinna by ona nakierowana na wykorzystanie szans, jakie pojawiaj si ze strony czynnikw z tej sfery. W scenariuszu najbardziej prawdopodobnym wida, e w sferach ekonomicznej, mi dzynarodowej i rodowiskowej b d pojawia si cz ciej szanse dla rozwoju sektora. Najwi ksze prawdopodobie stwo dodatniego wpywu wyst puje w sferze ekonomicznej ( rednia sia wpywu: +2,80). W pozostaych ta sia wpywu, rwnie najprawdopodobniej dodatnia, wynosi b dzie odpowiednio +1,50. W sferze spoecznej jest znacz ce prawdopodobie stwo pojawienia si szans, jednak mog wyst pi rwnie zagro enia. Natomiast w sferze administracyjnoprawnej jest prawdopodobne pojawienie si zagro e . Analiza scenariuszy niespodziankowych pokazuje za , e najmniejsze jest prawdopodobie stwo
102
wyst pienia szans w sferze administracyjnoprawnej, ale ich ewentualny wpyw na sektor b dzie mia charakter pozytywny. Niewielkie jest prawdopodobie stwo wyst pienia zmian w pozostaych sferach. Je li by jednak one zachodziy, to ich charakter byby ujemny, a szczeglnie negatywny byby w sferze rodowiska.
103
V. Analiza si konkurencji w sektorze

W ramach drugiego obszaru dokonana zostaa analiza gwnych skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsi biorstw sektora, takich jak: dostawcy nabywcy, istniej cy i potencjalni konkurenci oraz ryzyko pojawienia si nowych producentw i substytutw. Wedug M.E. Portera, autora tzw. analizy pi ciu si, mo na dokona analizy sektora poprzez zbadanie pi ciu r nych czynnikw ksztatuj cych jego atrakcyjno dla bie cych i przyszych inwestorw. W rd tych czynnikw wyr nia si : a) c) e) si oddziaywania dostawcw i mo liwo ci wywierania przez nich presji na przedsi biorstwa sektora, nat enie walki konkurencyjnej wewn trz sektora, gro b pojawienia si substytutw. Konstrukcja tej metody analizy strategicznej pozwala zatem na analiz skadnikw otoczenia b) si oddziaywania nabywcw i mo liwo ci wywierania przez nich presji na przedsi biorstwa sektora, d) gro b pojawienia si nowych producentw,
konkurencyjnego przedsi biorstw sektora. Jednocze nie analiza si konkurencji w sektorze pozwala na wskazanie barier rozwojowych i gwnych determinant rozwoju sektora. Umo liwia rwnie dostarczenie informacji, ktre s niezb dne dla przedsi biorstw w procesie planowania strategicznego, oraz pozwala na okre lenie skadnikw otoczenia konkurencyjnego, ktre maj znaczenie przy ocenie pozycji konkurencyjnej podmiotw. W ramach okre lenia atrakcyjno ci sektora rehabilitacji geriatrycznej dla potencjalnych inwestorw, wedug modelu Portera, zostao podj tych kilka krokw su cych udzieleniu odpowiedzi na pytania dotycz ce poszczeglnych pi ciu gwnych skadnikw sektora. Po pierwsze, przeprowadzono desk research, ktrego wyniki zostay przedstawione w rozdziale IV. Nast pnie w ramach grupy ekspertw dokonano wst pnej analizy pi ciu si Portera, co pozwolio na ocen poszczeglnych pi ciu grup czynnikw. Kolejnym etapem byo przeprowadzenie Indywidualnych Wywiadw Pog bionych (IDI/ITI 1) w celu potwierdzenia prawidowo ci oceny zestawienia skadnikw otoczenia konkurencyjnego przedsi biorstw sektora.
5.1 Sia dostawcw

W rd dostawcw w sektorze rehabilitacji geriatrycznej wymieni mo na: dostawcw usug zwi zanych z realizacj zabiegw rehabilitacyjnych, w tym pracownikw sektora zdrowia: lekarzy specjalistw w zakresie rehabilitacji medycznej, geriatrii, balneologii, medycyny fizykalnej, fizjoterapii i psychologii, jak rwnie piel gniarki i animatorw kultury, dostawcw urz dze rehabilitacyjnych, dostawcw leczniczych rodkw technicznych (ma ci, pieluchy, rodki do dezynfekcji), dostawcw cateringu lub ywno ci do prowadzonych jadodajni, barw, restauracji, dostawcw transportu, np. za pomoc autokarw. Od dostawcw badane podmioty pozyskuj przede wszystkim takie produkty, jak: dwutlenek w gla i gaz do krioterapii, rodki czysto ci, pyny, jednorazowe r czniki i prze cierada oraz aparatur rehabilitacyjn . 5.1.1 Stopie koncentracji sektora dostawcy Za wa n cz dostawcw sektora rehabilitacji geriatrycznej nale y uzna specjalistw, w tym lekarzy wiadcz cych usugi medyczne. Je li chodzi o dostawcw usug medycznych, to uzna mo na, e tak naprawd ich wyksztacenie i do wiadczenie stanowi o atrakcyjno ci o rodka wiadcz cego usugi. W niektrych
104
specjalno ciach, jak chocia by fizjoterapeuta, masa ysta, jest wiele osb z tym wyksztaceniem na rynku, wi c ich sia przetargowa jest przez to osabiona. Jednak s i wybitne jednostki, maj ce spory wpyw na caoksztat oferowanych usug, i one mog zdoby siln pozycj przetargow s to chocia by lekarze geriatrzy, ktrych jest niewielu i cz sto pracuj na kilku etatach. W wi kszo ci jednak ci specjali ci speniaj kryterium silnego rozproszenia i nie wywieraj silnej presji konkurencyjnej na sektor. W przypadku pozostaych rodzajw dostawcw ich koncentracja tak e wydaje si nieznacz ca. W wi kszo ci przypadkw mo na uzna, e na rynku znajduje si bardzo du o firm oferuj cych usugi i produkty, w zwi zku z tym konkurencja na wszystkich tych rynkach jest du a, a co za tym idzie, sia przetargowa dostawcw jest maa. Te rozwa ania potwierdzaj odpowiedzi respondentw uczestnicz cych w Indywidualnych Wywiadach Pog bionych (IDI/ITI 1), ktrzy podkre laj , e dostawcw jest wielu, a rynkiem rz dz prawa konkurencji, bez wzgl du na to, czy to tylko rodki higieny, czy wysoce skomplikowany sprz t rehabilitacyjny. Je li s zasoby finansowe, wwczas jest mo liwo wyboru dostawcy i nie ma od niego adnego uzale nienia. Generalnie wi kszo podmiotw zaopatruje si u dostawcw spoza wojewdztwa lub nawet spoza kraju. Okazuje si , e zakup tego samego sprz tu za granic cz sto jest o wiele ta szy, mimo dodatkowych kosztw transportu, ni w kraju. Jeden z respondentw zwrci uwag na problem, jakim jest pojawienie si sowa medyczny przy urz dzeniach. Jego zdaniem, je li co jest aparatur , sprz tem medycznym, to ze wzgl du na konieczno przeprowadzania na tych urz dzeniach testw medycznych jest to cz sto o wiele dro sze ni te same urz dzenia, ale bez certyfikatu. Producentw urz dze jest w sumie niewielu, co prowadzi do ograniczenia konkurencji na rynku i do wysokich cen urz dze , szczeglnie je li s one bardziej zaawansowane. 5.1.2 Uzale nienie od jako ci dostaw Niew tpliwie jako dostaw jest szczeglnie istotna, je li chodzi o dost p do wykwalifikowanych pracownikw, jak i sprz tu rehabilitacyjnego. Je li oferta b dzie wysokiej klasy, wwczas jest wi ksze prawdopodobie stwo, i wi cej osb skorzysta z usug. Ponadto znaczenie ma umiej tne, indywidualne podej cie do klienta. Od jako ci urz dze zale y za to, jak dugo b d su yy do wykonywania pracy sprz t lepszej jako ci cz sto charakteryzuje si wy sz ergonomiczno ci , ma te wi cej funkcji, co pozwala na jego szersze wykorzystanie. Ponadto nale y zwrci uwag na dost pno do serwisu urz dze , co pozwala na ograniczenie przestojw w ich u ytkowaniu i wiadczeniu usug. Zatem w odniesieniu do tej kwestii mo na uzna nawet, e sia przetargowa dostawcw jest bardzo du a. 5.1.3 Udzia dostaw w kosztach Wydatki na usugi rehabilitacyjne s bardzo wysokie, szczeglnie na zakup nowego sprz tu, co jest cz sto wymagane ze strony gwnego podmiotu kontraktuj cego, jakim jest NFZ. Nieco ni sze s koszty usug zwi zanych z gastronomi , jak i samym zakupem leczniczych rodkw technicznych. Oglnie, sia przetargowa dostawcw jest wi c zale na od rozpatrywanej bran y. Uwzgl dniaj c ich cznie, jest na rednim poziomie. 5.1.4 Koszt zmiany dostawcw Je li chodzi o koszt zmiany dostawcw, to mo na stwierdzi, e jest wiele sklepw po rednicz cych oraz sklepw internetowych, ktre oferuj szereg rodkw i usug potrzebnych do rehabilitacji. St d te uzna nale y,
105
e w zakresie dost pu do sprz tu i rodkw rehabilitacyjnych nie ma ogranicze , a koszt zmiany dostawcy jest bardzo niski. Sia przetargowa dostawcw jest zatem maa, gdy atwo jest ich zmieni. Oczywi cie problemem mo e by zmiana dostawcy, gdy nast pi uzale nienie od niego poprzez zakup sprz tu na tak wysokim poziomie specjalizacji, e wymaga on w dalszej eksploatacji fachowej obsugi tego samego dostawcy, np. przegl d, serwis, zakup osprz tu. Generalnie jednak wi kszo badanych podmiotw w ramach IDI/ITI 1 wskazaa, e w znacznym stopniu, oprcz urz dze , bazuje na pracy swoich r k, co za tym idzie, cz sto nie zauwa a w ogle presji ze strony dostawcw. Podmioty te nie maj te problemu z szybkim pozyskaniem nowych dostawcw wystarczy jeden telefon i ma si po dany sprz t. Ostatecznie sia przetargowa dostawcw w zakresie kosztw ich zmiany jest maa. 5.1.5 Gro ba integracji wprzd Istnieje mo liwo , e np. dostawca ywno ci sam zao y firm , ktra rozszerzy swoje usugi na
prowadzenie zabiegw piel gnacyjnych czy rehabilitacyjnych. Ponadto cz sto podmioty typu wellness oferuj na przykad masa . Specjali ci mog otworzy wasne gabinety lub o rodki wiadcz ce podobne usugi. Firmy produkuj ce sprz t rehabilitacyjny mog natomiast zdywersyfikowa swoj ofert na wiadczenie usug opartych na swoich wyrobach. Nale y przy tym pokre li, e nie ma jakich obwarowa prawnych, ktre utrudniayby wej cie do tego sektora. St d te sia przetargowa dostawcw jest bardzo wysoka. Tabela 30. Sia oddziaywania dostawcw na sektor
Sia oddziaywania na sektor Bardzo Maa rednia Du a maa 2 3 4 1 X X X X
Czynnik Stopie koncentracji sektora dostawcy Uzale nienie od jako ci dostaw Udzia dostaw w kosztach Koszt zmiany dostawcw Gro ba integracji wprzd
Brak 0
Bardzo du a 5 X
5.2 Sia nabywcw

Nabywcy to osoby niepenosprawne trwale i czasowo oraz podmioty nabywaj ce usugi na ich rzecz. Mo na tu mwi o wielu grupach wiekowych, a w nich o klientach instytucjonalnych i indywidualnych, tych za podzieli na prywatnych i z sektora publicznego. Jednak, co wa ne, nie mo na pomin rwnie rodzin osb niepenosprawnych, ktre wspieraj te osoby i poszukuj dla nich zabiegw. Czonkowie rodzin rwnie b d odbiorcami produktw i usug, chocia w charakterze bardziej po rednim. 5.2.1 Stopie koncentracji sektora nabywcw Nabywcami usug o rodkw rehabilitacji s konsumenci, czyli osoby indywidualne i instytucje.
W przypadku tej bran y mamy do czynienia z du ym stopniem koncentracji. Je li dokona podziau sektora na usugi rehabilitacji ruchowej, w tym rekreacji, wellness, kosmetyczne oraz usugi rehabilitacji psychologicznej,
106
to chocia s to rynki zr nicowane, jednak mog by znacz co powi zane ze sob , podczas gdy usugi oferowane przez nie s dopasowane do specyficznych potrzeb odr bnych nabywcw w r nych grupach wiekowych i ze zr nicowanymi rodzajami dysfunkcji ruchowych. Respondenci wywiadw IDI/ITI 1 zwrcili uwag , e coraz wi cej osb przekonuje si do zabiegw rehabilitacyjnych, a w zwi zku z tym liczba pacjentw badanych placwek z roku na rok b dzie si zwi ksza. Jednym z powodw jest coraz wi ksze wyedukowanie i wiadomo znaczenia rehabilitacji w yciu. Ponadto istotne mo e by przybywanie pacjentw spoza regionu. 5.2.2 Uzale nienie nabywcw od jako ci Klienci przyzwyczajeni do wysokiego standardu pozostan wierni swoim ulubionym o rodkom nawet przy wzro cie cen, poniewa znana marka i odpowiednia pozycja na rynku budzi zaufanie. Przez jako mo na tu rozumie nie tylko jako sprz tu, na ktrym firma pracuje, lecz tak e wa ciwe podej cie do pacjenta oraz szeroko oferty, ktre wydaj si nawet wa niejsze. W czasach kryzysu jednak cz sto wi ksze znaczenie b dzie mie cena oferty, ni jej jako . Wynika to z faktu, e wwczas zainteresowanie usugami finansowanymi w ramach kontraktw przez NFZ b dzie wi ksze, ni ofert prywatn . Zdaniem badanych przedsi biorstw (IDI/ITI 1) NFZ ma monopol na zamwienia usug rehabilitacyjnych i w ten sposb ogranicza prawa rynku. Co istotne, mimo dokonywania kontraktowania usug nie weryfikuje si jako ci wiadczonych usug. W wytycznych do zawierania kontraktw jest przepis, e firmy, ktre do tej pory wsppracoway, maj pierwsze stwo w podpisywaniu kolejnego kontraktu. To wprowadza powa n barier dla nowych podmiotw, ktre pojawiaj si na rynku. Cz sto s pomijane mimo inwestycji w nowoczesny sprz t, dzi ki ktremu b d mogy wiadczy lepiej usugi. Kolejn kwesti jest wybr ofert do kontraktw na podstawie wysoko ci proponowanych cen. Problemem jest zatem raczej nie wywieranie nacisku przez bezpo redniego odbiorc , lecz NFZ, ktry poprzez kontraktowanie usug wywiera wpyw na to, jaki rodzaj pacjentw do jakiej ilo ci i jakiej jako ci usug rehabilitacyjnych b dzie mia dost p. 5.2.3 Udzia w kosztach Wielko kosztw jest uzale niona od rodzaju nabywcy, rodzaju usug oraz intensywno ci tych usug. Dla osoby prywatnej korzystaj cej z du cz stotliwo ci z usug rehabilitacyjnych ten udzia w kosztach jest stosunkowo du y. W przeprowadzonych wywiadach IDI/ITI 1 zwrcono uwag , e nabywcy rynku sektora zachowuj si wedug zasad rynkowych chc otrzyma jak najlepszy produkt po mo liwie najni szej cenie. Odbiorcw jest wielu, s to osoby w r nym wieku. Jest te mo liwo otrzymania przez nich usugi bezpatnej na podstawie kontraktu o rodka realizuj cego usugi lub w postaci patnej. Mimo zwi kszania si liczby osb zainteresowanych nabyciem tego rodzaju usug nie wyst puje poprawa w zakresie kontraktowania rehabilitacji przez NFZ. Jest to szczeglnie znacz cy problem z punktu widzenia osb starszych. Wida, e ta grupa podmiotw szczeglnie silnie wywiera presj na cen ze wzgl du na posiadanie niskich zasobw finansowych. Cz sto jest to powodem dugiego oczekiwania w kolejkach w pa stwowych o rodkach zdrowia. Zdarza si , e nieraz starsi pacjenci, nawet kosztem swojego zdrowia, wol czeka w kolejkach i korzysta z refundowanych wiadcze , ni uzyska pomoc w prywatnych gabinetach. Zdaniem respondentw znaczenie maj tu nie tylko ograniczone rodki finansowe, ale rwnie brak wiadomo ci, e te same usugi mog uzyska szybciej, ale za dopat . Podsumowuj c, mo na stwierdzi, e udzia sektora w kosztach odbiorcy jest gwnie zale ny od tego, czy dana osoba sama finansuje usugi, czy s one w cao ci lub cz ciowo pokryte przez NFZ czy KRUS.
107
Zawsze jednak b dzie wyst powaa stosunkowo wysoka presja ze strony nabywcw na obni anie ceny. 5.2.4 Koszty zmiany odbiorcy Koszty zmiany dostawcy z perspektywy odbiorcw s niskie ze wzgl du na to, e atwo mog oni znale innych dostawcw. B dzie to skutkowao silniejsz presj na jako i ceny usug wiadczonych przez podmioty sektora rehabilitacji geriatrycznej. 5.2.5 Gro ba integracji wstecz W tym sektorze usug gro ba integracji wstecznej jest niewielka, lecz wyst puje. Klient korzystaj cy z usug rehabilitacyjnych mo e sam otworzy o rodek typu wellness, gdzie zatrudni odpowiedni personel. Wej cie w posiadanie takiego o rodka oraz zakup odpowiednich urz dze b dzie jednak wymaga do sporych nakadw finansowych. Wi kszym zagro eniem byoby tworzenie takich o rodkw przez NFZ czy fundusze ubezpieczeniowe. Ale i w tym przypadku prawdopodobie stwo takich dziaa nale y oceni jako znikome. Tabela 31. Sia oddziaywania odbiorcw na sektor
Sia oddziaywania na sektor Bardzo Maa rednia Du a maa 2 3 4 1
Czynnik
Brak 0
Bardzo du a 5
Stopie koncentracji sektora nabywcw Uzale nienie nabywcw od jako ci Udzia w kosztach Koszt zmiany odbiorcy Gro ba integracji wstecz
X X X X X
5.3 Sia konkurencji w sektorze

W rd konkurentw w sektorze wymieni mo na: gabinety i o rodki rehabilitacyjne, sanatoria, zakady piel gnacyjno-opieku cze, zakady opieku czo-lecznicze, opieka piel gniarska i agencje opieku cze, o rodki i domy pomocy spoecznej, o rodki pobytu dziennego, w tym wietlice, o rodki SPA i wellness.
108
5.3.1 Liczba i sia konkurentw Porwnuj c mi dzy sob placwki rehabilitacyjne wiadcz ce te same usugi na rynku polskim
i w wojewdztwie podlaskim, trzeba stwierdzi, e konkurencja nie jest a tak du a. Nie konkuruj jeszcze ze sob ani szeroko ci oferty, ani cen czy oferowanym standardem. Trzeba jednak uwzgl dni fakt, e na rynku pojawiaj si nowe o rodki i gabinety. Ponadto nale y zwrci uwag na mo liwo pojawienia si zagranicznej oferty, jak i na szersz promocj w wojewdztwie oferty z innych o rodkw krajowych. Nie nale y zatem twierdzi, e tak silna pozycja lokalnych placwek, jaka jest obecnie na rynku wojewdztwa i ktra wynika z ci gego nienasycenia rynku, zostanie utrzymana ju na zawsze. W ramach odpowiedzi, przedstawiciele o rodkw rehabilitacyjnych (IDI/ITI 1) zwrcili uwag na wyst powanie wsppracy z innymi o rodkami, je li kompetencje personelu danej jednostki nie pozwalaj na odpowiednie wsparcie pacjenta. Jednocze nie wskazano na brak specjalizacji placwek, co w przyszo ci mo e prowadzi do wzmo enia konkurencji w sektorze. Poza tym zauwa ono, e konkurencja cenowa i jako ciowa niew tpliwe wyst puje. Jest to praca z czowiekiem, wi c ka dy musi sobie znale takiego specjalist , ktry odczuwa komfort ze wsppracy z nim. Oglnie trzeba stwierdzi, e bran a ta ci gle si rozwija. Obecna sytuacja jednak wskazuje na ma si oddziaywania liczby i siy konkurentw na sektor. 5.3.2 Tempo wzrostu sektora Od 2007 roku w gospodarce wiatowej wida zdecydowane osabienie koniunktury. Spowodowane jest to spadkiem koniunktury we wszystkich dziedzinach gospodarki i w gwnej mierze jest zwi zane z kryzysem gospodarczym. Taka sytuacja mo e prowadzi do zmniejszenia zainteresowania ofert podmiotw dziaaj cych na rynku, gdy jest to obok turystyki bran a w silnym stopniu wra liwa na zmian kosztw. Ludzie w trudnych sytuacjach tn zb dne koszty, a wi c i rezygnuj z usug o rodkw rehabilitacji, jak i innych, szczeglnie je li ich oferta jest patna. Poowa respondentw (IDI/ITI 1) wskazaa na brak lub bardzo niski poziom walki konkurencyjnej w sektorze. Sytuacja jest podobna zarwno w wojewdztwie, jak i w Polsce. Z roku na rok przybywa nowych gabinetw i o rodkw, jednak i tak jest to bardzo mao w porwnaniu do potrzeb. Respondenci uwa aj , e nawet za kilka lat b dzie to nadal stadium pocz tkowe rozwoju sektora, gdy tempo wzrostu bran y w kraju i w wojewdztwie jest do powolne. 5.3.3 Zr nicowanie produktw i usug W sektorze rehabilitacyjnym znajduje si ograniczona liczba podmiotw, ktre wiadcz usugi. Ponadto ich oferta zazwyczaj nie jest wyspecjalizowana, a zr nicowanie oferty zdeterminowane jest gwnie poziomem wyksztacenia personelu. St d te trudno mwi o silnym oddziaywaniu zr nicowania oferty na sektor raczej mo na j okre li jako bardzo ma . 5.3.4 Udzia kosztw staych Bior c pod uwag o rodki typu sanatoria czy SPA, trzeba si liczy z do wysokimi kosztami staymi, ktre s zwi zane z r nego rodzaju bie cymi opatami, mi dzy innymi na: energi elektryczn , gaz,
109
administracj , personel. Takie wysokie koszty wiadcz o maej elastyczno ci. Z drugiej strony mamy jednak
gabinet rehabilitacyjny lub dziaalno opart na wynajmie wietlicy, ktra nie wymaga ju a tak du ych kosztw staych. 5.3.5 Bariery wyj cia Przedsi biorstwu z bran y rehabilitacyjnej o zr nicowanej ofercie i szerokim zakresie dziaalno ci byoby ci ko zmieni charakter wiadczonych usug, co powi zane jest z wysokimi barierami wyj cia z rynku. Bariery wyj cia z rynku s do du e, a gwnie problem ten dotyczy o rodkw, ktre maj wasn baz lokalow . Wi kszo to jednak podmioty, ktre nie maj tego typu problemw, a gwn barier mo e by profil wyksztacenia, ktry determinuje zawd, jaki wykonuj . Sprzeda sprz tu, likwidacja gabinetw czy zwolnienia pracownikw dla nikogo nie stanowiyby powa niejszych kosztw. Ponadto mo liwe jest chocia by zrezygnowanie z jednej grupy wiekowej odbiorcw czy te z mniej dochodowych rodzajw rehabilitacji i przeksztacenie jej w dziaalno oferuj c usugi innego typu. W takim przypadku koszty zmiany nie b d znacz ce. Oczywi cie mog wyst pi nieraz pewne ograniczenia sprz towe, ktre mog utrudnia t zmian , ale mo na do atwo przej z rehabilitacji na ortopedi lub neurologi i zmieni grupy docelowe. Tabela 32. Sia konkurencji w sektorze
Sia oddziaywania na sektor Bardzo Maa rednia Du a maa 2 3 4 1 X X X X X
Czynnik Liczba i sia konkurentw Tempo wzrostu sektora Zr nicowanie produktw Udzia kosztw staych Bariery wyj cia
Brak 0
Bardzo du a 5
5.4 Sia nowych usugodawcw

Nowymi z punktu widzenia podmiotw sektora dostawcami mogliby by inwestorzy spoza regionu i z regionu, w tym podmioty zmieniaj ce sektor dziaalno ci (np. przeksztacanie hoteli w o rodki rehabilitacyjne) Nowymi podmiotami, ktre mogyby potencjalnie wej na rynek s ubezpieczeniowe. Instytucje te mogyby do swoich ubezpiecze i podpisywa umowy z o rodkami, ktre b d realizowa te usugi. 5.4.1 Korzy ci skali dziaania Po rd korzy ci skali, wynikaj cych z wielko ci bran y z punktu widzenia o rodkw wellness oraz zajmuj cych si rehabilitacj uzdrowisk, czy du ych zakadw opieki, mo na wymieni: Korzy ci techniczne dla rozwini tej firmy specjalizacja pracy oznacza wy sz oferowanych usug. Handlowe du e o rodki cz sto kooperuj z du liczb lokalnych podmiotw wiadcz cych na ich rzecz
110
tak e firmy
do cza ofert
z zakresu rehabilitacji
wydajno i jako
szerok gam usug, np. z przedsi biorstwami pior cymi, sprz taj cymi. W takiej sytuacji wynajem tak
du ej liczby usug odbywa si na korzystniejszych warunkach. Ponadto wi ksze o rodki przy swoich przychodach mog pozwoli sobie na wi ksz dziaalno marketingow . Finansowe dost p do r nych rde kapitau atwiej jest zaci ga kredyty rozwini tej firmie, wyst puje te spore zainteresowanie ni ze strony inwestorw krajowych, jak i zagranicznych. W takiej sytuacji znajduje si wi kszo o rodkw wiadcz cych usugi w sektorze. Jednak dla gabinetw te korzy ci s ju bardzo ograniczone. Niew tpliwie mo na uzna, e skala dziaania przekada si b dzie na du e oddziaywanie na sektor. 5.4.2 Wymagania kapitaowe Wymagania kapitaowe zwi zane z budow o rodka s bardzo wysokie, szczeglnie je li ma by on wysokiej klasy. Je li za rozpatrzymy usugi turystyczne czy gastronomiczne zwi zane z sektorem, to owe wymagania te s do spore, ale zagro enie wej cia na rynek nowych konkurentw jest o wiele wi ksze. Gabinety rehabilitacyjne nie wymagaj wysokich nakadw, je li uwzgl dni si , e cz z nich polega na pracy r kami, jak w przypadku masa u. St d te oglnie uzna mo na, e sia oddziaywania wymaga kapitaowych oglnie dla sektora jest niedu a. 5.4.3 Sia marek i zr nicowanie produktw W rd wiod cych podmiotw bran y mo na wyr ni znane uzdrowiska w Polsce, jak Ciechocinek, Busko Zdrj, Szczawno Zdrj i Na czw. Mo na przyj , e maj one du renom , ich marka i znak firmowy s rozpoznawane w caej Polsce, a nawet w innych krajach Europy. Posiadaj bardzo siln pozycj na rynku krajowym i oferuj szerok gam usug, mi dzy innymi: hotelarskie, gastronomiczne, przewozowe, turystyczne i rehabilitacyjne. Je li za chodzi o podmioty z wojewdztwa, to ich rozpoznawalno na rynku nie jest obecnie du a i w zwi zku z tym zr nicowanie oferty oraz sia marek ma may wpyw na sektor. Zdaniem uczestnikw bada (IDI/ITI 1) jest du e prawdopodobie stwo, e w najbli szym czasie pojawi si nowe gabinety i o rodki zajmuj ce si rehabilitacj . Nie stanowi to jednak znacz cego powodu do obaw. Co za tym idzie, zagro enie w postaci pojawienia si nowych usugodawcw na rynku jest w opinii wi kszo ci respondentw niewielkie. Pacjent nasz pan, i to on zadecyduje, ktra rehabilitacja, jaki fizjoterapeuta, jaka atmosfera pracy, jakie koszta mu odpowiadaj . Zatem wa ne jest, by byy wiadczone usugi na wysokim poziomie i eby prowadzeniem takich placwek zajmoway si osoby, ktre maj do wiadczenie w rehabilitacji, a nie robiy to, bo uznaj , e to dobry biznes. 5.4.4 Dost p do kanaw dystrybucji Wydaje si , e atwy dost p do penej gamy usug rehabilitacyjnych i usug typu wellness gwarantuje klientom rozlega sie sprzeda y, na ktr skada si wiele oddziaw na terenie caego kraju. Kanay dystrybucji s kluczowe dla sukcesu takich podmiotw. Szczeglne znaczenie odgrywa jednak wsppraca np. z biurami turystycznymi, z NFZ, z KRUS, ktre poprzez zawieranie podmiotw w swojej ofercie uatwiaj dost p do ich usug dla klientw.
111
5.4.5 Dost p do technologii Post p technologiczny powoduje powstawanie nowych metod terapeutycznych. Dzi ki nim wielu pacjentw mo e unikn niepenosprawno ci lub znacznie ograniczy jej skutki. Chodzi tu jednak raczej o sprz t rehabilitacyjny do samodzielnego wykorzystywania przez pacjenta. Z punktu widzenia oferty podmiotw wiadcz cych usugi, stosowane urz dzenia rehabilitacyjne nie musz wymaga korzystania z adnych urz dze , np. masa , wiczenia ruchowe. Tabela 33. Sia nowych usugodawcw
Sia oddziaywania na sektor Bardzo Maa rednia Du a maa 2 3 4 1 X X X X
by szczeglnie zaawansowane
technologicznie, aby mo na byo na nich prowadzi zabiegi rehabilitacyjne. Ponadto wi kszo zabiegw nie
Czynnik Korzy ci skali dziaania Wymagania kapitaowe Sia marek i zr nicowanie produktw Dost p do kanaw dystrybucji Dost p do technologii
Brak 0
Bardzo du a 5
Generalnie jednak nale y oceni, e we wst pnej fazie
ycia sektora w wojewdztwie podlaskim,
wchodzenie nowych podmiotw nie tyle zagrozi istniej cym, co raczej wzmocni cay sektor. Mo na zatem przyj , e w ostatecznej wersji modelu pi ciu si Portera zasadnym jest przyj cie zao enia, e nie wyst puje negatywna zewn trzna presja nowych wchodz cych.
5.5 Sia substytutw

W rd substytutw wymieni mo na: Lekarstwa, Pomoc czonkw rodziny, Bioenergoterapeutw, Inne formy medycyny niekonwencjonalnej, O rodki typu fitness club.
5.5.1 Dost pno substytutw Je li chodzi o substytuty, takie jak leki, ktre u mierzaj bl i poprzez to w jaki sposb niweluj dyskomfort zwi zany z dysfunkcjami ruchowymi, to jest ich wiele. To, z jakiego substytutu skorzysta klient, zale y w du ym stopniu od jego preferencji, gdy znaczna cz lekw jest dost pna bez recepty. Dost pno do tych substytutw na rynku jest ogromna, zatem jest du a konkurencja. Poza tym dost p do nich wydaje si atwiejszy, poniewa apteki, przynajmniej w miastach, znajduj si niemal na ka dym rogu. Wiele osb decyduje si rwnie na korzystanie z pomocy bioenergoterapeutw czy innych rodzajw medycyny niekonwencjonalnej. Wiele osb, szczeglnie w wieku po 45 do 55 roku ycia, ch tnie skorzysta z oferty r nych fitness clubw.
112
5.5.2 U yteczno substytutw U yteczno substytutw na rynku polskim jest bardzo du a. Osoby o mniej zasobnych portfelach i mniej wiadome zasadno ci stosowania rehabilitacji wybior raczej leki, ktre wydadz im si skuteczniejsze. Jednak zdaniem wi kszo ci respondentw (IDI/ITI 1) trudno znale co , co mogoby by substytutem dla rehabilitacji. W sumie najlepszym substytutem jest po prostu ruch, spacery. To najskuteczniejsza i najta sza forma poprawy sprawno ci. Jednocze nie uzna mo na, i nie stanowi raczej zagro enia, lecz uzupenienie dla rehabilitacji. Ponadto wczesna edukacja spoecze stwa, e dbanie o zdrowie jest bardzo wa ne i mo e pozwoli na unikni cie wielu problemw w przyszo ci, mogoby w pewnym stopniu zast pi rehabilitacj . Zwrcono tak e uwag na to, e rehabilitacja to nie tylko poprawa wydolno ci fizycznej, ale i psychicznej, a nad tym mog pracowa tak e inne o rodki ni stricte rehabilitacyjne. W sumie jednak analiza odpowiedzi udzielonych przez respondentw wskazuje, e generalnie nie ma czego takiego, jak substytut rehabilitacji, gdy nic nie mo e jej zast pi. Mo na mwi raczej o usugach i dziaaniach komplementarnych wobec usug rehabilitacyjnych. 5.5.3 Konkurencyjno cenowa Generalnie na rynku brak konkurencji cenowej. I chocia leki czy zabiegi bioenergoterapeutyczne s nieraz ta sze, to nie przynosz takich efektw, jak zabiegi rehabilitacyjne. Cena lekw jest cz sto ni sza ni cena usug rehabilitacyjnych, podobnie cena zaj typu aerobik lub innych propozycji wicze w fitness clubach, gdzie s rwnie r ne promocje. 5.5.4 Nasilenie dziaa marketingowych Mo na zauwa y, e dziaania marketingowe innych podmiotw zwi zanych z rekreacj lub nawet z ofert r nych lekw s znacz ce. Dla porwnania, dziaania marketingowe podmiotw sektora rehabilitacji s bardzo ograniczone. Wydaj one znacznie mniej pieni dzy na reklam ni inne podmioty oferuj ce substytuty. Tabela 34. Sia nowych producentw i usugodawcw
Sia oddziaywania na sektor Bardzo Maa rednia Du a maa 2 3 4 1 X X X
Czynnik Dost pno substytutw U yteczno substytutw Konkurencyjno cenowa Nasilenie dziaa marketingowych
Brak 0
Bardzo du a 5 X
113
5.6 Podsumowanie
Podsumowuj c, nale y stwierdzi, e sytuacja sektora jest do korzystna, a presja konkurencyjna umiarkowana. Jego mo liwo ci rozwojowe i atrakcyjno s znaczne, gdy presja ze strony dostawcw jest rednia, a odbiorcw maa. Mo na z tego wnioskowa, e podmioty sektora nie s w znacz cym stopniu uzale nione od wi kszej liczby dostawcw, a cz sto mo na wr cz mwi o braku takiej relacji. Ponadto sektor ma w wi kszo ci odbiorcw, ktrzy nie maj na du ego wpywu, szczeglnie e wiele podmiotw sektora ma w swej ofercie usugi zakontraktowane przez NFZ, co prowadzi do ograniczenia oddziaywania potencjalnych klientw. Rysunek 3. Prezentacji analizy pi ciu si Portera konkurencyjno ci sektora
GRO BA POJAWIENIA SI NOWYCH KONKURENTW
SIA ODZIAYWANIA DOSTAWCW REDNIA Dostawcy usug pracownicy, Dostawcy urz dze rehabilitacyjnych, Dostawcy rodkw technicznych, Dostawcy cateringu, Dostawcy transportu.
REDNIA Potencjalni konkurenci: O rodki rehabilitacyjne spoza regionu, Firmy ubezpieczeniowe.
SEKTOR REHABILITACJI GERIATRYCZNEJ (gabinety i o rodki rehabilitacyjne, sanatoria, zakady piel gnacyjno-opieku cze, zakady opieku czo-lecznicze, opieka piel gniarska i agencje opieku cze, o rodki i domy pomocy spoecznej, o rodki SPA i wellness)
SIA ODZIAYWANIA GWNYCH NABYWCW MAA Klienci indywidualni, Klienci instytucjonalni, Rodziny osb niepenosprawnych.
GRO BA POJAWIENIA SI SUBSTYTUTW
DU A Potencjalne substytuty: Lekarstwa, Pomoc czonkw rodziny, Bioenergoterapeutw, Inne formy medycyny niekonwencjonalnej, O rodki typu fitness club.
Jednocze nie oceniono, e mo liwo ci wej cia do sektora nowych usugodawcw s
rednie, ale nie
wywoayby negatywnych, lecz raczej pozytywne konsekwencje wzmocnienia caego sektora. Sytuacj w sektorze pogarsza znacz co gro ba pojawienia si na rynku substytutw, ktra jest du a. Niemniej zakada si , e nie ma du ej szansy na pojawienie si nowego substytutu, ktry doskonale odpowiadaby ofercie z zakresu usug rehabilitacyjnych. Zaproponowane w prowadzonej wy ej analizie rodzaje substytutw w wielu przypadkach mog te stanowi uzupenienie oferty podmiotw zajmuj cych si rehabilitacj geriatryczn . Poniewa oglne bariery wej cia na rynek wydaj si nie by zbyt wysokie, to zagro enie ze strony nowych wej na rynek wydaje si umiarkowane. Ponadto dostrzega si , e poziom walki konkurencyjnej jest may, co pozytywnie oddziauje na cay sektor i pozwala twierdzi, e siy konkurencji w sektorze pozwalaj na jego dalszy rozwj.
114
VI. Analiza powi za sektora z rynkiem pracy

W ramach trzeciego obszaru zostaa podj ta prba analizy stanu zatrudnienia oraz zmian w zatrudnieniu w badanym potencjalnym obszarze wzrostu, w tym: analiza dost pno ci i zapotrzebowania na kadry (stopie pracowniczych, poziomu wynagrodze ), analiza rozwoju kadr pracowniczych, prognoza zmian w zatrudnieniu. W ramach trzeciego obszaru zostay zastosowane techniki bada , ktre pozwoliy na pozyskanie danych o stanie zatrudnienia i zmianach w zatrudnieniu na regionalnym rynku pracy. Wykorzystanie wybranych technik badawczych pozwolio na ocen stanu powi za mi dzy sektorem rehabilitacji geriatrycznej a rynkiem pracy. Pierwsz z nich byy badania desk research polegaj ce na analizie dost pnych informacji dotycz cych rynku pracy w wojewdztwie podlaskim oraz w Polsce, a jej wyniki zostay przedstawione w rd uwarunkowa rozwojowych sektora w rozdziale IV. Kolejnym krokiem byo przeprowadzenie 10 indywidualnych wywiadw pog bionych w rd przedstawicieli instytucji, w tym: jednej instytucji po rednictwa pracy, pi ciu szk medycznych, w tym Uniwersytetu Medycznego w Biaymstoku, jednej instytucji szkoleniowej, Urz du Marszakowskiego Wojewdztwa Podlaskiego Departament Zdrowia i Departament Edukacji, Sportu i Turystyki oraz Podlaskiego Urz du Wojewdzkiego Wydzia Polityki Spoecznej oraz 13 wywiadw w rd przedsi biorcw (IDI/ITI 1). Nast pnie kwestie powi za sektora z rynkiem pracy poruszono w trakcie zrealizowanego zogniskowanego wywiadu grupowego (FGI). W spotkaniu tym uczestniczyo siedmiu przedstawicieli nast puj cych rodzajw instytucji: Urz du Miejskiego w Augustowie, trzech instytucji edukacyjnych oraz jednej instytucji zajmuj cej si rynkiem turystycznym w regionie. Drugim etapem w analizie powi za sektora z rynkiem pracy byo zastosowanie metody studium przypadku. Pozwolio to na opracowanie studiw dobrych praktyk w zakresie wsppracy wybranych podmiotw z danego sektora z rynkiem pracy. Bada dokonano na podstawie dost pnych danych dotycz cych wybranych do opracowania studium przypadku podmiotw oraz przeprowadzonych indywidualnych wywiadw pog bionych (IDI/ITI 3) w dwch przedsi biorstwach z sektora rehabilitacji. i rda zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy; stopie realizacji wymaga pracodawcy w zakresie: umiej tno ci i kwalifikacji, postaw
6.1 Powi zania instytucji z sektorem rehabilitacji geriatrycznej

Przeprowadzone badania (IDI/ITI 2) wskazuj , e spo rd badanych instytucji po rednictwa pracy, instytucji edukacyjnych i szkoleniowych, zaledwie jedna wskazaa na brak powi za z sektorem rehabilitacji geriatrycznej. Pozostae za w swej dziaalno ci nie prowadz dziaa , ktre s nakierowane bezpo rednio na ten sektor. Powi zania te gwnie dotyczyy ksztacenia kadr (5 badanych podmiotw). Uznano, e w ramach dotychczas oferowanych kierunkw ksztacenia s takie zawody, jak technicy masa y ci, opiekunowie medyczni, piel gniarki i pracownicy medyczni, ktre obecnie nie s wyprofilowane bezpo rednio na rzecz usug dla osb starszych. Jednak profilowanie mo e by uzyskane w trakcie praktyki zawodowej. Analizowane podmioty nie maj kierunkw ksztacenia odnosz cych si bezpo rednio do odbiorcy w starszym wieku, niemniej wyst puj w ich programach nauczania pewne elementy z tego zakresu. W trakcie procesu ksztacenia zwracana jest uwaga na potrzeby w zakresie piel gnacji i opieki nad osobami starszymi czy te masa u dla osb starszych. Nie wspominano o mo liwym przygotowaniu kadr do nauczania z zakresu przygotowania do staro ci oraz udzielania osobom starszym wsparcia psychologicznego, informacyjnego i prawnego.
115
Pozostae badane instytucje wskazay na bardzo ograniczony kontakt z sektorem, w postaci m.in. rejestru zakadw opieki zdrowotnej, w tym wiadcz cych usugi w zakresie rehabilitacji oraz wsparcia uczestnictwa podmiotw zajmuj cych si rehabilitacj w takich przedsi wzi ciach, jak giedy pracy czy dni otwarte. Ponadto jeden z badanych podmiotw wskaza na wspprac z Departamentem Spraw Spoecznych Urz du Miejskiego w Biaymstoku oraz realizowa projekt dla grupy docelowej tzw. 50+. Jedna z instytucji wskazaa za na wspprac z Domem Pomocy Spoecznej im. Wiktorii Kowalewskiej w om y. Deklaracje te pozwalaj na uznanie, i obecne powi zania z sektorem rzadko cechuj si systematycznymi kontaktami i gruntown znajomo ci jego potrzeb.
6.2 Mo liwo ci wsppracy w sektorze rehabilitacji geriatrycznej

Oglnie jest zainteresowanie ze strony instytucji (IDI/ITI 2) wspprac z podmiotami dziaaj cymi w sektorze rehabilitacji geriatrycznej. Mo na uzna wr cz, e istnieje du a otwarto na tego rodzaju aktywno . Jednocze nie jednak badane instytucje nie wiedz , jaka mogaby by ich rola w tym dziaaniu w jakim zakresie znalazyby si w pozycji wzajemno ci, a w jakim nadrz dno ci lub podrz dno ci. Widz mimo to konieczno podejmowania wsppracy przy rozwi zywaniu pojawiaj cych si problemw z innymi podmiotami jako warunek konieczny rozwoju sektora w przyszo ci. Jeden z podmiotw wskaza na takie mo liwe obszary wsppracy, jak wymiana do wiadcze oraz wsplnie ustanowienie poziomu usug i wiadcze . Za uzasadnienie podejmowania dziaa na rzecz wsppracy mo na uzna, i po czenie wszystkich si podmiotw miaoby wpyw na rozbudzenie potrzeb i przeamanie mentalno ci spoecze stwa. Zdaniem innego respondenta sprzyjaoby wprowadzeniu studenta do tematyki poprzez popraw dost pu do zaj praktycznych i praktyk zawodowych oraz zaznajomieniu si miejsc, gdzie b d si zarwno pracownikw instytucji edukacji, jak i samych mogy by rehabilitowane w ten sposb studentw, z nowoczesnymi metodami rehabilitacji i sprz tem. Wskazano rwnie na zasadno tworzenia spotyka osoby starsze i gdzie b d korzystaj cy z usug mieliby okazj do ustanowienia nowych znajomo ci z rwie nikami, co mogoby s poddawane
dodatkowo ograniczy rozwj zjawiska osamotnienia ludzi starszych. Zwrcono przy tym uwag na kwesti konieczno ci rwnego traktowania osb starszych z osobami modszymi, ktre rwnie prowadzeniu szkole , obsudze klientw i wiadczeniu usug. Jedna z instytucji widzi mo liwo swojego zaanga owania w zakresie prowadzenia ewidencji i przekazywania podmiotom informacji o potrzebach zgaszanych przez przedsi biorstwa z sektora. Inna za dostrzega szans w udzielaniu wsparcia podmiotom sektora poprzez poszerzenie swojej oferty o doradztwo oraz usugi szkoleniowe obejmuj ce zagadnienia rehabilitacji osb starszych. Wskazano przy tym, e samorz d wojewdztwa podlaskiego mo e podejmowa dziaania z podmiotami sektora w zakresie promocji zdrowia i profilaktyki. Zostaa rwnie zaproponowana mo liwo uatwienia w czenia si naukowcw, lekarzy, przedstawicieli samorz du, placwek opieku czych, przedsi biorstw w rd Osb Starszych), umo liwiaj cego wymian wiedzy z zakresu i organizacji pozarz dowych do realizacji programu Unii Europejskiej EUNAAPA (Europejska Sie Wspieraj ca Aktywno Fizyczn promocji aktywno ci fizycznej i zdrowego stylu ycia, prowadzenia wicze z przyrz dw rehabilitacyjnych i pomiarowych. Analiza wynikw bada przedsi biorstw z sektora (IDI/ITI 1) w odniesieniu do kwestii wsppracy z instytucjami wskazuje, e zdecydowana wi kszo respondentw (6 podmiotw) nie wsppracowaa i nie wsppracuje z adnymi instytucjami. Pozostali wskazali na Wojewdzki Urz d Pracy w Biaymstoku (WUP) 2 podmioty oraz Powiatowy Urz d Pracy w om y. Powi zania te dotyczyy przyj cia sta ystw. Przy czym
116
rehabilitacji nale y zapobiega pojawianiu si przejaww dyskryminacji ze wzgl du na wiek np. przy
i treningw oraz korzystania
jeden z respondentw bardzo pozytywnie wypowiada si na ten temat, wskazuj c, e ma to miejsce co roku i wi kszo kadry, ktr zatrudnia, zostaa pozyskana przy wsppracy z WUP w Biaymstoku. Kolejny respondent nie by za zadowolony z osoby na sta u, co doprowadzio do zniech cenia i raczej wskazuje, e nie b dzie korzysta z tej formy wsppracy w przyszo ci. Inny podmiot wsppracowa z PUP w om y w zakresie niezwi zanym bezpo rednio ze specyfik firmy. Wsppraca dotyczya zatrudnienia bezrobotnych nie tylko na sta e, ale i do prac interwencyjnych oraz robt publicznych. Przedstawiciele podmiotw wiadcz cych usugi z zakresu rehabilitacji, w trakcie wywiadw IDI/ITI 1, zwrcili uwag wspprac na kilka podmiotw, z ktrymi mogliby podj wspprac w przyszo ci, w tym z Uniwersytetem Medycznym w Biaymstoku i innymi uczelniami. Jako zasadniczy powd wskazali na w zakresie okre lenia oczekiwa ze strony przyszego pracodawcy, jak i lepszej mo liwo ci pozyskania do pracy studentw, ktrzy ko cz uczelni . Innymi wymienionymi podmiotami s urz dy pracy oraz Pa stwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych (PEFRON) w zakresie wsparcia rehabilitacji. Wskazano tak e na Zakad Ubezpiecze Spoecznych i Kas Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, ktre kieruj pacjentw do o rodkw specjalistycznych. Pojawia si te odpowied dotycz ca zasadno ci wsppracy z lekarzami pierwszego kontaktu oraz specjalistami z zakresu rehabilitacji, co pozwolioby na skrcenie czasu uzyskania przez pacjenta kontaktu z rehabilitantem okazuje si , e cz st praktyk jest nieuwzgl dnianie rehabilitacji przez samych lekarzy i zalecenie przez nich leczenia farmakologicznego lub operacyjnego w przypadkach, gdy nie byoby to a tak konieczne. Na korzy ci z podj cia takiej wsppracy wskazay 4 z badanych podmiotw. Innym ciesz cym si zainteresowaniem respondentw podmiotem s placwki szkoleniowe, ktre posiadaj certyfikaty uznawane w kraju i zagranic .
6.3 Analiza dost pno ci i zapotrzebowania na kadry

Wyniki bada instytucji (IDI/ITI 2) wskazuj na liczne utrudnieniach w zakresie mo liwo ci pozyskania pracownikw dla sektora. Zdaniem jednego z respondentw instytucja, ktr reprezentuje, jest bardzo zainteresowana rozwojem tego obszaru. Zwrci jednak uwag , e powodem ograniczonego dost pu do kadr jest ograniczone zainteresowanie modzie y takimi kierunkami edukacji, jak rehabilitacja, gdy jej przedstawiciele wol zamiast tego studiowa zarz dzanie, marketing czy kosmetologi , ktre wymagaj mniejszego wysiku zwi zanego z praktyk Zauwa ono ponadto, zawodow . Niemniej mo na s dzi, i e rwnie niska popularno ksztacenia z zakresu tym rehabilitacji wynika rwnie z innych powodw, jak np. sabszej promocji tego kierunku ksztacenia. osoby bezrobotne, ktre mogyby zdoby nowy zawd, rzadko s
zainteresowane, gdy nie odczuwaj ochoty chodzenia do szkoy i uczenia si niemniej takie opinie mo na uzna za przesadne i mylne uoglnienia. Zwrcono ponadto uwag na pyn ce z prasy i telewizji informacje o kolejkach do gabinetw rehabilitacyjnych, co oznacza niew tpliwie trudno ci w zaspokojeniu obecnych potrzeb w zakresie usug rehabilitacyjnych bez wzgl du na wiek pacjenta. Pojawio si jednocze nie twierdzenie, e nie tyle wyst puje w regionie niedobr kadr, co raczej mo na mwi o niewystarczaj cej liczbie podmiotw, gdzie mog by podejmowane sta e przez ju ksztac ce si osoby. Je liby jednak mwi o ograniczonym dost pie do kadr, to mo e on wynika przede wszystkim z niskiego wynagrodzenia tych e. Inne ograniczenie to brak wyspecjalizowanych szkole . Jednocze nie pojawia si odpowied sugeruj ca, e zagadnienie rehabilitacji geriatrycznej to nie tylko rehabilitacja ruchowa, ale i inne jej formy, rwnie wa ne dla czowieka w wieku podeszym. Powa nym problemem jest te odpyw kadry
117
medycznej z regionu za granic . W rd najcz ciej wymienianych zawodw, ktrych pojawienie si z rozwojem sektora w wojewdztwie podlaskim, s opiekuna osoby starszej oraz animatora zaj . Co wa ne, respondenci s tak e wiadomi, e ze wzgl du na wielodyscyplinarno , ktra jest cech opieki geriatrycznej i przez to nakada okre lony sposb organizowania wiadcze lekarskich oraz pomocy spoecznej, konieczne jest tworzenie zespow profesjonalistw z r nych dziedzin, w tym: lekarzy, piel gniarek, pracownikw socjalnych, fizjoterapeutw, psychologw, dietetykw, terapeutw zaj ciowych oraz opiekunw formalnych i nieformalnych. To szerokie spektrum zawodw wymusza zmiany w systemie ksztacenia. W rd odpowiedzi zwi zanych z analizowanym obszarem wzrostu pojawia si rwnie opinia wskazuj ca na zasadno powi zania rehabilitacji z usugami typu wellness wychodz ca poza ramy my lowe wi kszo ci respondentw. Jednocze nie obok zawodw medycznych wskazane zostay zawody kosmetyczne, obsuga gastronomii i hoteli oraz rozwj bran y organizatorw czasu wolnego rekreacyjno-kulturalnej. Je li za chodzi o przedsi biorstwa (IDI/ITI 1), to tu zdania w zakresie dost pno ci do kadr w wojewdztwie podlaskim s podzielone. Z jednej strony pojawiy si gosy wskazuj ce na niedobr kadr, w tym chocia by wykwalifikowanych masa ystw. Z drugiej za jeden z respondentw wskaza na bardzo pozytywn wspprac z Wy sz Szko Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Biaymstoku. Ma dzi ki temu mo liwo zatrudnienia odpowiednio wykwalifikowanej kadry. Wi kszo jednak podziela opini , e jest wyszkolona kadra, a wi c taka z dyplomem szkoy lub uczelni wy szej, natomiast brak jej specjalizacji. Zwrcono uwag na niedobr o rodkw, ktre uatwiyby odbycie praktyk, uczyy kontaktu z pacjentem, st d tego rodzaju dziaania przenosz si dopiero na etap zatrudnienia. Poza tym absolwenci cz sto nie s przekonani co do tego, czy chc pracowa w tym zawodzie i nie maj ch ci pog biania wiedzy oraz umiej tno ci. Oczekuje si , e ju na etapie ksztacenia powinno by swego rodzaju sito, gdzie osoby mogyby si sprawdzi, czy rzeczywi cie chc pracowa z pacjentami, poniewa () wybieraj c taki kierunek, nie do ko ca zdaj sobie spraw z tego, z czym wi e si ten zawd i jak ci ki mo e on by, szczeglnie w przypadku pracy ze starszymi osobami. Zwrcono te uwag na fakt, e nie ma w wojewdztwie uczelni szkol cej w zakresie rehabilitacji geriatrycznej, a co istotne, w istniej cych brak takiego przedmiotu. W konsekwencji problemem jest te konieczno doksztacania osb ju w ramach zatrudnienia, w miejscu pracy. Je li za chodzi o niedobr, to zauwa a si gwnie brak fizjoterapeutw ze specjalno ci geriatria, co potwierdzaj odpowiedzi badanych instytucji. Ponadto za szczeglnie niepokoj cy nale y uzna brak lekarzy geriatrw co jest zgodne z trendami w caej Polsce. S te deficyty w odniesieniu do zawodw psychologa i logopedy. Zdaniem uczestnikw Grupy Fokusowej (FGI) zapotrzebowanie na kadry w analizowanym sektorze jest du e, czy nawet bardzo du e. Spjne z wynikami wcze niej przeprowadzonych wywiadw indywidualnych jest te wskazanie na fakt, e magistrw rehabilitantw jest wielu, ale problemem jest brak ich specjalizacji i programw praktyk zawodowych. Wskazano, e nie ma instytucjonalnego rozdzielnictwa w tym zakresie mimo wyst puj cej ch ci otworzenia takiej specjalizacji w klinice w Biaymstoku. Mo na wi c uzna, e na terenie wojewdztwa brakuje specjalistw z zakresu rehabilitacji. na rynku b dzie skorelowane w rehabilitacji fizjoterapeuci, ale specjalizuj cy si
geriatrycznej. Ponadto znaczenie maj magistrowie i technicy rehabilitacji. Wspominano rwnie o zawodach
118
6.4 Oczekiwania pracowniczych
podmiotw
sektora w
zakresie:
umiej tno ci,
kwalifikacji,
postaw
W rd najcz ciej oczekiwanych postaw pracowniczych ze strony badanych przedsi biorstw (IDI/ITI1) pojawiy si zagadnienia zwi zane z cechami osobowo ci. Szczeglnie cz sto zwracano uwag na: empati , sumienno , uczciwo , pracowito , ale te asertywno . Bardzo wa ne s rwnie umiej tno ci elastycznego, indywidualnego podej cia do pacjenta oraz dbanie o zgodno post powania z wa ciw etyk zawodow . Je li chodzi o umiej tno ci i kwalifikacje, respondenci zwracaj uwag na fakt, e wyksztacenie szkolne zazwyczaj nie jest wystarczaj ce, lecz dopiero praktyka, i to w dobrym miejscu, jest najlepszym sposobem na pozyskanie odpowiednich umiej tno ci w poszczeglnych zawodach zwi zanych z rehabilitacj . Ponadto wskazywano na konieczno ci gego doksztacania si w tych zawodach. Cz sto dodatkowe kursy s wr cz zalecane przez pracodawcw, co sprzyja lepszemu odpowiadaniu na potrzeby klientw.
6.5 Analiza rozwoju kadr pracowniczych

Zaledwie dwch respondentw w grupie przedsi biorstw (IDI/ITI 1) wskazao na fakt nieprowadzenia szkole . Pozostali realizuj je w ramach prowadzonej dziaalno ci lub korzystaj ze szkole zewn trznych. Generalnie okazuje si , e zdaniem respondentw nie ma szkole , a je li s , to bardzo rzadko organizowane w wojewdztwie podlaskim. W rd o rodkw, ktre prowadz profesjonalne szkolenia z zakresu rehabilitacji, wskazano Bydgoszcz, Warszaw , Krakw oraz Wrocaw. Prowadz cymi je s cz sto osoby z zagranicy, ponadto uczestnicy otrzymuj mi dzynarodowe certyfikaty ich uko czenia. Wad jest cz sto bardzo wysoka cena oraz fakt, e s do rzadko organizowane, co wymaga nieraz dugiego oczekiwania na nie. Jeden z respondentw stwierdzi, e gdy zatrudnia osob od razu po uko czeniu szkoy, to w umowie zobowi zuje j do odbycia co najmniej dwch szkole w ci gu roku. Cz st praktyk jest rwnie szkolenie stanowiskowe oraz stosowanie tzw. odpraw, w trakcie ktrych nast puje omwienie bie cych kwestii zwi zanych z prowadzeniem zabiegw. Tylko jeden z respondentw wskaza na zalety wsppracy z jedn z uczelni wy szych w Biaymstoku i uzna, e nie wyst puje w jego przedsi biorstwie konieczno wysyania pracownikw na szkolenia zewn trzne. Zwrci przy tym uwag , e rwnie w Biaymstoku wykadaj profesorowie spoza wojewdztwa.
6.6 Prognoza zmian w zatrudnieniu

Na podstawie wywiadw z przedstawicielami instytucji (IDI/ITI 2) mo na uzna, e prognozy rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej, a co za tym idzie, wzrostu zatrudnienia w nim, wydaj si by bardzo optymistyczne. Podkre la si , e starzenie spoecze stwa b dzie prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na rehabilitantw. Niektrzy z respondentw wr cz uznali, e ten obszar ma przed sob najwi ksze mo liwo ci rozwoju. Wynika to chocia by z faktu, e coraz wi cej schorze jest wyleczalnych, a rozwj medycyny sprzyja wzrostowi wska nika dugo ci trwania ycia. St d te jest to wr cz przyszo ciowy kierunek dziaania. Nie chodzi jednak tylko o rehabilitacj , zatem poj cie to nale aoby poszerzy o opiek nad osobami starszymi. Inny z respondentw poszed w swych wypowiedziach jeszcze dalej, do zasadno ci uj cia tego obszaru jako cao ci w postaci zdrowia i urody, ktry czy w sobie zagadnienie prowadzenia zabiegw i opieki. Sk d takie pozytywne prognozy dla rozwoju sektora? Oczywi cie gwny powd to wzrost liczebno ci ludzi starszych. Obok jednak pojawiaj si inne pozytywne aspekty, jak podej cie do zdrowia i zdrowego stylu ycia, czy wizerunek osoby w podeszym wieku, ktra jest u miechni ta, aktywna, udziela si ; osoby, ktra
119
chce funkcjonowa w spoecze stwie. Zwraca si przy tym uwag na konieczno zamian w polityce kadrowej w takich sferach, jak: warunki pracy, warunki pacowe oraz rozwi zania instytucjonalne ksztacenia kadr. Je li za chodzi o badanie przedsi biorstw (IDI/ITI 1), to dwch respondentw nie potrafio udzieli odpowiedzi na tak postawione pytanie. Niemal poowa respondentw wskazaa na ogromne, nieograniczone, czy te bardzo dobre prognozy rozwoju zatrudnienia w tym obszarze. Jednocze nie jednak zwracano uwag na fakt, czy dojdzie do powstania takiego sektora. Wiadomo ju , e jest sporo osb ksztac cych si w tym kierunku, a zainteresowanie z punktu widzenia pracodawcw ro nie. Ponadto wida, e obecnie nie ma trudno ci ze znalezieniem pracy zaraz po studiach czy nawet po licencjacie. Wida te tendencje w kierunku otwierania wasnej dziaalno ci przez absolwentw szk zwi zanych z rehabilitacj oraz terapiami manualnymi. Dostrzega si tak e coraz bardziej rosn ce zainteresowanie ze strony potencjalnych klientw. Niemniej zwrcono uwag , e wzrost zatrudnienia b dzie zwi zany ze zwi kszeniem jako ci wiadczonych usug i nastawieniem na indywidualizacj podej cia do wiadczonych usug pracy. Uczestnicy spotkania Grupy Fokusowej (FGI) rwnie uwa aj , e rozwj sektora mo e wpyn na zmiany w zatrudnieniu. Ich zdaniem kierunkiem mo e by ksztacenie w zakresie piel gniarstwa oraz rehabilitacji. Zwrcono przy tym uwag na znaczenie takich zawodw, jak pracownik socjalny czy pedagog. W wojewdztwie ksztaci si rwnie technikw w dziedzinie zaopatrzenia ortopedycznego. Ponadto powsta kierunek biotechnologii i jest obawa, e po uko czeniu studiw jego absolwenci mog mie trudno ci w znalezieniu pracy, je li nie b dzie otwarto ci na wspprac z podmiotami zajmuj cymi si rehabilitacj . Szacuje si , e wzgl dem dotychczasowego zatrudnienia skala zmian na rynku pracy wynikaj cych z rozwoju sektora mo e by nawet trzykrotna, gdy jest a tak du e zapotrzebowanie na kadry. Zdaniem uczestnikw spotkania gwny problem w chwili obecnej to jednak brak mo liwo ci realizacji kontraktw z NFZ oraz korzystania z ju istniej cej bazy. Ponadto zwrcono uwag (FGI), e zmiana kierunkw ksztacenia b dzie nie tylko kwesti zwi zan z rehabilitacj medyczn , ale i z wszystkimi sprawami dotycz cymi innych rodzajw oferty. Chodzi tu rwnie o kadry zwi zane z sektorem turystyki, piel gnacji ciaa czy gastronomii.
6.7 Kierunki oddziaywania instytucji na sektor

Podstawowy kierunek to ksztacenie, na ktry wskazao 8 z badanych instytucji otoczenia (IDI/ITI 2). Zwracano przy tym uwag na specjalizacj tego ksztacenia pod k tem nowych, rodz cych si oczekiwa starzej cego si z rehabilitacj spoecze stwa. Konieczna jest przy tym wsppraca z potencjalnymi pracodawcami. zwi zanych i geriatri , ktre miayby polega na wyznaczeniu standardw zwi zanych z zawodami Jednocze nie znaczna liczba respondentw wskazaa na konieczno wyklarowania zagadnie
dotycz cymi ludzi starszych i dopasowaniu ich do rynku edukacyjnego. Wskazano, e rehabilitacja wymaga wsppracy z pracownikami socjalnymi, ktrzy dzi ki temu mogliby organizowa terapie zaj ciowe lub rehabilitacj w warunkach domowych pacjenta. Prowadzenie analiz w tym zakresie pozwolioby na sformuowanie zalece i rozwi za w zakresie nie tylko ksztacenia, ale i zatrudnienia kadry. Daleko bardziej id ce wnioski mo na wyci gn z innych wypowiedzi, w ktrych zwrcono uwag na zasadno stworzenia programu rozwoju rehabilitacji geriatrycznej na poziomie wojewdztwa lub te w postaci dokumentu oglnopolskiego. Stworzenie go pozwolioby na wytyczenie nie tylko planu dziaania i podmiotw do jego realizacji, ale rwnie mogyby i za tym odpowiednie pieni dze na taki kierunek rozwoju polityki spoecznej w kraju lub regionie. Zwrcono przy tym uwag na przydatno prowadzenia bada i analiz rynku pracy z jednej strony oraz rozeznania potrzeb zdrowotnych poszczeglnych grup ludno ci, zwaszcza osb starszych, z drugiej. Inny respondent jednocze nie zwrci uwag na zasadno oglnopolskiej kampanii na
120
rzecz osb starszych, ktra pozwoliaby na wskazanie zalet z pracy z osobami starszymi nie tylko dla samego zainteresowanego, ale i dla prowadz cych je specjalistw. Podstawowym problemem mo e by niedobr kadr do ksztacenia specjalistw. Uczestnicy Grupy Fokusowej (FGI) ponadto wskazali na brak wsparcia w zakresie rozwoju kadry ze strony Wojewdzkiego Urz du Pracy w Biaymstoku. Jeden z respondentw zwrci te uwag na niedobory w zakresie planowania przestrzennego dotycz cego w szczeglno ci eliminacji barier architektonicznych i lecznictwa uzdrowiskowego.
6.8 Studium przypadku 1. ABM Rehabilitacja

6.8.1 Oglna charakterystyka podmiotu Podstawow dziaalno ci firmy ABM Rehabilitacja jest rehabilitacja ortopedyczna. Ponadto, jak wynika z wypowiedzi wa ciciela firmy oraz informacji zamieszczonych na stronie internetowej przedsi biorstwa, w ramach struktury rodzajowej usug ABM Rehabilitacja znajduje si rwnie rehabilitacja osb starszych. W przypadku dziaalno ci podstawowej rehabilitacji ortopedycznej, przedsi biorstwo dostosowuje program usprawniania pacjenta do wa ciwego tygodnia po operacji i jego zdolno ci ruchowej. Zabiegi rehabilitacyjne s prowadzone w trakcie zaj indywidualnych: jeden pacjent jeden fizjoterapeuta. Dodatkowo w ofercie przedsi biorstwa znajduje si rwnie mo liwo skorzystania z masa u leczniczego i relaksacyjnego. Oprcz typowej dziaalno ci leczniczej przywracaj cej pacjenta do sprawno ci ruchowej, na stronie internetowej przedsi biorstwa mo na rwnie odnale elementy edukacyjne. Wa ciciel firmy zamieszcza szereg artykuw i porad zwi zanych z utrzymywaniem sprawno ci ruchowej i sposobw oraz zasad korzystania z urz dze i pomieszcze su cych utrzymaniu sprawno ci ruchowej, a tak e artykuy z zakresu pierwszej pomocy. W pi cioletniej historii funkcjonowania przedsi biorstwa ABM Rehabilitacja, miaa miejsce wsppraca ze znanymi podmiotami i osobami fizycznymi, tak w skali regionu, jak i caego kraju. Z usug firmy skorzystali m.in.: Jagiellonia Biaystok SA, Pronar, AZS, Zeto Biaystok, kadra Polski juniorw w pice siatkowej, kadra B Polski w pice siatkowej m skiej Na bie co firma utrzymuje cis wspprac z lekarzami, pozostaj c w bezpo rednim kontakcie merytorycznym., oraz z Arkadiuszem Leszczy skim i Joann SodexhoPass. 6.8.2 Aktualne zatrudnienie i dost pno kadr Obecnie w firmie ABM Rehabilitacja zatrudnionych jest trzech w peni wykwalifikowanych fizjoterapeutw, ktrzy dzi ki swoim kwalifikacjom i do wiadczeniu oferuj znaczny zakres zabiegw i usug rehabilitacyjnych, w tym rwnie masa u. W przedsi biorstwie poo ono silny nacisk na kompetencje i kwalifikacje kadr. Ka da zatrudniona w ABM Rehabilitacja nowa, moda osoba po szkole w jednym z punktw umowy podpisuje zobowi zanie do odbycia przynajmniej dwch szkole w ci gu roku. Oprcz tego w planie tygodniowym firmy jedna godzina jest po wi cona na przeprowadzanie szkolenia wewn trznego. Szkolenia zewn trzne dla kadry s dofinansowywane ze rodkw wasnych przedsi biorstwa. S to szkolenia kierunkowe, gwnie ze wzgl du na profil dziaalno ci, w kierunku ortopedycznym. Wszelkie szkolenia zewn trzne s poza terenem wojewdztwa podlaskiego.
121
Zapolsk
wa cicielami fitness clubu MANIAC GYM, a tak e z TU Allianz / Mondial Assistance (Elvia) czy
Zdaniem wa cicieli przedsi biorstwa atwiej jest wysa osoby na szkolenia organizowane w Polsce, ni przyci gn firmy szkoleniowe do Biaegostoku. W ostatnim czasie na potrzeby wasnych kadr zorganizowano szkolenia z udzielania pierwszej pomocy. Od swoich pracownikw ABM Rehabilitacja oczekuje przede wszystkim empatii czyli wyczucia potrzeb pacjenta. Ogromny nacisk kadziony jest w przedsi biorstwie rwnie na indywidualizacj podej cia do pacjenta. Pracownik musi by osob cierpliw , poniewa czasami dobre sowo jest bezcennym dodatkiem do zabiegu. Ponadto cz sto oprcz wyksztacenia konieczna jest praktyka, i to praktyka w dobrym miejscu. Firma ABM Rehabilitacja tworzy te baz danych o terapeutach i masa ystach poszukuj cych pracy. Baza tworzona przez przedsi biorstwo stanowi zasb informacyjny okre laj cy osoby deklaruj ce ch podj cia pracy, zarwno na zasadach etatowych, jak i dodatkowych. Informacje o zasobach pracowniczych przedsi biorstwo udost pnia za zgod zainteresowanych osb innym podmiotom poszukuj cym pracownikw. 6.8.3 Do wiadczenia we wsppracy z instytucjami rynku pracy Do wiadczenie przedsi biorstwa ABM Rehabilitacja w zakresie wsppracy z instytucjami rynku pracy zwi zane jest z bezpo rednim zaanga owaniem wa ciciela przedsi biorstwa w proces ksztacenia pracownikw sektora medycznego, w tym rehabilitacyjnego. By on wieloletnim nauczycielem masa u w Medycznym Studium Zawodowym nr 1 na Wydziale Fizjoterapii w Biaymstoku (1995-2005) oraz na Akademii Medycznej w Biaymstoku na Wydziale Fizjoterapii (2003-2004). Do wiadczenie zdobyte w trakcie lat praktyki edukacyjnej jest pog biane podczas prowadzenia wasnej dziaalno ci gospodarczej z zakresu szeroko rozumianej rehabilitacji, w tym tak e rehabilitacji osb w starszym wieku. Firma bowiem oferuje szkolenia z masa u skierowane zarwno do osb, ktre, maj c kontakt z medycyn (studenci, absolwenci), chciayby na bazie zdobytej wiedzy poszerzy jej zakres o techniki manualne, jak i do osb, ktre, maj c podstawy wiedzy z masa u, maj problem z zastosowaniem ich w praktyce. W bie cej dziaalno ci ABM Rehabilitacja skorzystaa z mo liwo ci zatrudnienia jednej osoby na sta z Wojewdzkiego Urz du Pracy w Biaymstoku. W opinii wa ciciela przedsi biorstwa ta forma pozyskiwania pracownikw w odniesieniu do tej konkretnej osoby nie przyniosa wa ciwego efektu, ale oglnie jest trafna i potrzebna. Natomiast, jak wynika z wypowiedzi zao yciela ABM Rehabilitacja, firma jest bardzo otwarta na wspprac z Uniwersytetem Medycznym, jako t jednostk , ktra szkoli kadry na potrzeby takich firm, jak ABM Rehabilitacja, i oferuje wysok jako ksztacenia. W ramach takiej wsppracy ze swojej strony, jako do wiadczony wcze niej dydaktyk i praktyk, mgby dokadnie okre li, czego oczekuj i jakie maj potrzeby pracodawcy, tak by proces ksztacenia kadr faktycznie umo liwi zaspokojenie potrzeb rynku pacy w sektorze rehabilitacyjnym, w tym w szczeglno ci rehabilitacji geriatrycznej. Je eli chodzi o uczelnie prywatne, Wy sza Szkoa Kosmetologii i Ochrony Zdrowia otworzya, jako pierwsza, kilka lat wstecz m.in. niestacjonarny kierunek fizjoterapii, umo liwiaj c studiowanie bez potrzeby opuszczania Biaegostoku i obni aj c tym samym koszty cakowite studiowania, co jest bardzo korzystne. Na tej uczelni studiuje jeden z pracownikw firmy. Zdaniem wa ciciela firmy, kreatywny pracownik zgasza ch podj cia pracy w Urz dzie Pracy, jak rwnie u pracodawcw. Wedug wa ciciela firmy ABM Rehabilitacja kadra w regionie jest dobrze wyszkolona, ale jej mo liwo ci nie s w peni wykorzystywane. Po cz ci wynika to z faktu braku wyspecjalizowanych szkole . Dodatkowo winny powsta o rodki, ktre umo liwiayby odbywanie praktyki, uczyy kontaktu z pacjentem i byyby miejscem weryfikacji okre lonych umiej tno ci. W takim centrum osoby mogyby sprawdzi, czy rzeczywi cie chc pracowa z pacjentami w danej dziedzinie medycyny, poniewa id c do szkoy, wybieraj c
122
dany kierunek, nie do ko ca zdaj sobie spraw z tego, z czym wi e si zawd fizjoterapeuty i jak ci ki mo e on by. Szczeglnie w przypadku pracy ze starszymi osobami. 6.8.4 Wnioski ABM Rehabilitacja to firma o stosunkowa niewielkim sta u rynkowym, ale ju do wiadczeniu, je li chodzi o usugi wiadczone dla pacjentw indywidualnych czy te z wi kszymi zakadami pracy, ktre zgaszaj o znacznym o wspprac
potrzeby usug rehabilitacyjnych. Dotychczasowy sukces
przedsi biorstwa w du ej mierze wynika z przyj tych wysokich wymaga , je li chodzi o jako wiadczonych usug zarwno przez wa ciciela przedsi biorstwa, jak i zatrudniony personel. Realizacja tak postawionego celu w ABM Rehabilitacja jest mo liwa dzi ki systematycznemu procesowi szkolenia i doszkalania si wykonuj cych zabiegi rehabilitacyjne. Jednak, by utrzyma ten proces w tym przedsi biorstwie, jak i w innych podobnych w regionie, zasadne wydaje si wdro enie trzech rzeczy w strukturach rynku pracy w wojewdztwie podlaskim. W pierwszej kolejno ci utrzymanie poziomu ksztacenia i jego dalszy wzrost na kierunku fizjoterapia w naszych uczelniach. Drugim istotnym dziaaniem winno by usprawnianie procedur wsppracy i mo liwo ci pozyskiwania kadr do sektora za po rednictwem Wojewdzkiego Urz du Pracy w Biaymstoku najwi kszej instytucji po rednictwa pracy w regionie. Trzeci element uatwiaj cy podnoszenie kwalifikacji oraz stwarzaj cy mo liwo uczestnictwa w szkoleniach specjalistycznych w regionie to wsparcie tego typu dziaa rehabilitacji, a w niej rehabilitacji geriatrycznej. przez instytucje regionalne lub stworzenie centrum szkoleniowego dla caego sektora medycznego i poszczeglnych jego elementw w tym osb
6.9. Studium przypadku 2. Integracyjne Centrum Wypoczynku, Edukacji i Rehabilitacji WBN Maniwka
6.9.1 Oglna charakterystyka podmiotu O rodek Maniwka jest jednostk organizacyjn Suwalskiej Izby Rolniczo-Turystycznej w Suwakach. Poo ony jest u wrt Wigierskiego Parku Narodowego, we wsi Nowa Wie , na skrzy owaniu szlakw turystycznych oraz kultur pogranicza polsko-litewskiego. Jest otoczony atrakcyjnymi terenami do uprawiania turystyki aktywnej. W swej ofercie o rodek Maniwka posiada przede wszystkim turnusy usprawniaj co-rekreacyjne. S one kierowane do osb z dysfunkcj narz du ruchu, w tym dla osb poruszaj cych si na wzkach inwalidzkich; narz du wzroku i suchu; z upo ledzeniem umysowym; z chorob psychiczn ; z epilepsj . A tak e do osb z innymi dysfunkcjami i schorzeniami: autyzmem, mzgowym pora eniem dzieci cym, schorzeniami neurologicznymi, cukrzyc , Zespoem Downa. O rodek przyjmuje na pobyty zdrowotno-wypoczynkowe zarwno grupy zorganizowane do 42 osb, jak i osoby indywidualne wedug wpisu do rejestru oraz osoby z innymi schorzeniami. W dodatkowej ofercie o rodka zamieszczonej na stronie internetowej, jak i w ofercie w postaci ulotek i folderw dost pnych w szeregu instytucjach zwi zanych z ochron zdrowia i rehabilitacj na Suwalszczy nie, znajduj si turnusy specjalistyczne dla osb niepenosprawnych: rekreacyjno-sportowe i sportowe jazda konna, rajdy rowerowe; szkoleniowe obsuga komputera, sprz tu biurowego, nauka j zykw obcych; z programem rozwijaj cym zainteresowania i uzdolnienia rze biarskie, plastyczne, ceramiczne,
123
muzyczne; z programem nauki niezale nego funkcjonowania z niepenosprawno ci . Ponadto Maniwka oferuje odpatn rehabilitacj lecznicz z hipoterapi , organizuje spotkania
integracyjne i szkolenia oraz plenery artystyczne i imprezy okoliczno ciowe. Wiosn 2009 roku dodatkowo oferta o rodka zwi kszya si o mo liwo rodzinnego wypoczynku z bogat ofert rekreacyjno-sportow . W otoczeniu obiektu znajduje si szereg elementw skadaj cych si na infrastruktur o rodka lub elementy, z ktrych osoby korzystaj ce z wypoczynku i rehabilitacji mog korzysta w ramach usug o rodka lub za niewielk odpatno ci . S to: tereny spacerowe z miejscami do wypoczynku (altanka, stoliki, awy); teren rekreacyjny do gier i zabaw (nawierzchnia trawiasta); maa infrastruktura drewniana do wicze i zabaw dla dzieci, profesjonalny grill i zaciszne miejsce na ognisko; teren do prowadzenia hipoterapii; nieodpatny parking, kort tenisowy, sklep oglnospo ywczy ok. 1,5 km; stadnina koni mo liwo nauki jazdy konnej. Jest te mo liwo zakupu produktw z fermy strusi oraz gospodarstwa rolnego mleka, serw, chleba, owocw i warzyw. O rodek, zgodnie z zapotrzebowaniem zgaszanym przez uczestnikw pobytu w Maniwce, za dodatkow odpatno ci organizuje wycieczki jednodniowe do Wilna i Trok, dwudniowe pielgrzymki autokarowe: WigryStudzienicznaSejnyWilno, wycieczki Statkiem Papieskim po jeziorze Wigry lub jeziorach i Kanale Augustowskim ze luzowaniem, wieczorki regionalne z prezentacj kultury pogranicza tzw. Wieczory polskie i litewskie. Bogactwo oferty wraz wykwalifikowan kadr o rodka ma su y trzem gwnym celom postawionym przez osob kieruj c o rodkiem: poprawa oglnego stanu zdrowia, sprawno ci fizycznej i umysowej uczestnikw turnusw, poprawa aktywno ci i integracji osb z niepenosprawno ci , poprawa poziomu funkcjonowania i jako ci ycia osb z niepenosprawno ci . Maniwka oferuje wi c nie tylko dogodne miejsce do wypoczynku, ale przede wszystkim bogat ofert rehabilitacyjn i rekreacyjn . 6.9.2 Aktualne zatrudnienie i dost pno kadr Obecnie w Integracyjnym Centrum Wypoczynku, Edukacji i Rehabilitacji WBN Maniwka zatrudnionych jest 12 osb. Jak wynika z wypowiedzi osoby kieruj cej o rodkiem, pani Hanny BorysMaluchnik, jest to kadra w peni profesjonalna, z ktr wsppracuje ju od du szego czasu i jest zadowolona z jako ci pracy wiadczonej przez poszczeglne osoby. W rd wymaga stawianych pracownikom znajduje si przede wszystkim fachowo , rzetelno , odpowiedni stosunek do pacjenta, dyskrecja, a tak e lojalno wobec pracodawcy. W skad kadry o rodka, w zale no ci od potrzeb wynikaj cych z programu turnusu lub niepenosprawno ci uczestnikw, wchodz : kierownik turnusu, lekarz rehabilitacji medycznej i piel gniarka; rehabilitanci, instruktorzy hipoterapii, terapeuci zaj ciowi, pedagog, psycholog, instruktor rekreacji ruchowej, technolog ywienia, obsuga bloku ywieniowego, pracownicy techniczni oraz inni specjali ci w zale no ci od rodzaju turnusu i wzajemnych uzgodnie . Zatrudniony w o rodku personel do podstawowych zbiegw rehabilitacyjnych i terapeutycznych wykorzystuje klimatyzowane pomieszczenia do rehabilitacji: gabinet kinezyterapii, fizykoterapii oraz sal do terapii zaj ciowej z zapleczem sanitarnym. W o rodku i w jego otoczeniu zniesione s bariery architektoniczne. Baza noclegowa, ci gi komunikacyjne oraz wszystkie pomieszczenia o rodka s przystosowane dla osb
124
poruszaj cych si na wzkach inwalidzkich. W obiekcie zainstalowana jest winda dla osb niepenosprawnych z dysfunkcj narz du ruchu. Dla osb niewidomych i sabo widz cych wszystkie dost pne miejsca w o rodku oznaczone s tabliczkami w alfabecie Braillea. Doj cie do obiektu i do miejsc wypoczynku umo liwiaj odpowiednie pochylnie i podjazdy. Obecnie o rodek Maniwka nie ma potrzeby zatrudnienia nowych kadr. Jednak gdyby zaistniaa potrzeba zatrudnienia masa ystw czy fizjoterapeutw w najbli szej przyszo ci mogoby to stanowi problem. Jak wynika z oceny osoby kieruj cej o rodkiem, dost p do w peni wykwalifikowanych kadr na potrzeby sektora zosta w znacznym stopniu ograniczony skutek powodu likwidacji kilka lat temu w Suwakach szkoy dla technikw fizjoterapeutw. Ksztacia ona, zdaniem respondenta, bardzo dobrych specjalistw w tym zakresie. 6.9.3 Do wiadczenia we wsppracy z instytucjami rynku pracy Integracyjne Centrum Wypoczynku, Edukacji i Rehabilitacji WBN Maniwka podejmuje szereg dziaa , ktre stanowi ogniowo cz ce je z instytucjami rynku pracy. Jednym z takich ci gych dziaa jest przyjmowanie sta ystw do o rodka za po rednictwem Powiatowego Urz du Pracy w Suwakach, ktry refunduje sta e. rednio rocznie Maniwka oferuje tego typu sta e dla 2 osb. Ponadto o rodek ma za sob wspprac partnersk z Powiatowym Urz dem Pracy (PUP) w Suwakach w projekcie EQUAL. Maniwka prowadzia wwczas wasny podprojekt, gdzie liderem byo starostwo powiatowe. Zrealizowany z powodzeniem projekt dotyczy szkole w agroturystyce osb po przebytym kryzysie psychicznym. O rodek w przeszo ci zatrudnia rwnie osoby niepenosprawne z dofinansowaniem z Pa stwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych (PFRON) za po rednictwem urz du pracy. Stworzono stanowisko pracy dla osoby niepenosprawnej, jak te organizowano szereg szkole dla osb niepenosprawnych, finansowanych z funduszy PFRON. Obecnie Integracyjne Centrum Wypoczynku, Edukacji i Rehabilitacji WBN Maniwka ma zo ony projekt partnerski z PUP w Suwakach, PUP Sejnach i PUP Augustowie, dotycz cy aktywizacji osb dotkni tych wykluczeniem spoecznym do PO KL, dziaania 7.2.1. W ramach projektu przyjmowanie b d na szkolenia osoby bezrobotne i niepenosprawne na specjalno ci: kucharz, pomoc kuchenna, ogrodnik obszarw zielonych, osoba sprz taj ca. Jak podkre la koordynator o rodka, Maniwka ma i miaa dotychczas bardzo dobre relacje z instytucjami rynku pracy. Gdy o rodek zwraca si do instytucji rynku pracy o pomoc, ka dorazowo otrzymuje wsparcie. Ma te peny dost p do informacji i doradztwa ze strony tych instytucji. 6.9.4 Wnioski Integracyjne Centrum Wypoczynku, Edukacji i Rehabilitacji WBN Maniwka jest obecnie podmiotem zatrudniaj cym wystarczaj cy zasb kadrowy gwarantuj cy w peni realizacj statutowych dziaa i wyznaczonych celw. Godny podkre lenia jest fakt, i o rodek nie ogranicza si tylko do oczekiwa wobec rynku pracy, ale przede wszystkim wychodzi naprzeciw potrzebom rynku pracy, w szczeglno ci osb czasowo z niego wykluczonych. Maniwka podejmuje dziaania partnerskie z instytucjami rynku pracy, by zapobiega trwaemu wykluczeniu z rynku pracy osb niepenosprawnych lub po przebytych chorobach psychicznych. O rdek chwali sobie dotychczasow wspprac z instytucjami rynku pracy i liczy na kolejne sukcesy w realizacji partnerskich projektw na rzecz rynku pracy, w szczeglno ci za na rzecz osb potrzebuj cych pomocy.
125
zawodowych do zatrudnienia
6.10 Podsumowanie
Mo na uzna, lu ne. e powi zania badanych instytucji otoczenia biznesu: po rednictwa pracy, instytucji wyspecjalizowanych, ktre
edukacyjnych i szkoleniowych, z analizowanym sektorem, a co za tym idzie, z rynkiem pracy sektora, s do aden z 9 badanych podmiotw nie wskaza na podejmowanie dziaa prowadziyby do wsppracy zwi zanej z rehabilitacj lub innymi podobnymi usugami na rzecz osb starszych. Podmioty prowadz ce dziaalno zwi zan z rehabilitacj geriatryczn s otwarte i zainteresowane wspprac z innymi. Pojawio si kilka pomysw na podj cie takiego wspdziaania. Jednak, co istotne, wydaje si , e obecnie badane instytucje nie wiedz , od czego powinny zacz i czy zachodzi ju zasadno podj cia tego rodzaju dziaa . Jednocze nie wyniki bada podlaskiego. Ponadto uzna nale y, zbytu usug nie tylko wiadcz o przydatno ci wskazania rl r nych na dotychczasowych, cz sto podmiotw w systemie wsppracy na rzecz analizowanego potencjalnego obszaru wzrostu wojewdztwa e analizowane podmioty bazuj stereotypowych sposobach my lenia o ludziach starych, nie traktuj c ich jako potencjalnego nowego rynku ci le zwi zanego z rehabilitacj , ale i jako osoby zainteresowane rozwojem ekonomicznym, intelektualnym, kulturalnym, fizycznym, duchowym. W uzyskanych wypowiedziach nie wida propozycji nowych, przeomowych pomysw na nawi zanie wsppracy, nawet w zakresie tego, co badane instytucje robi na co dzie . Jednocze nie jednak dominuj ca bierna obserwacja rozwoju wydarze , oczekiwanie na propozycje ze strony innych lub kopiowanie rozwi za sprawdzonych ju w pozostaych cz ciach kraju wydaj si by rozwi zaniami niewystarczaj cymi w warunkach ksztatuj cej si gospodarki opartej na wiedzy. Specjalistyczna kadra medyczna b dzie kluczowa dla rozwoju analizowanego obszaru. Brak sta w, niskie wynagrodzenia oraz wyjazdy osb z tym wyksztaceniem za granic , to czynniki, ktre maj jednoznacznie negatywne oddziaywane na ten rynek. Jednocze nie nie nale y zaw a kadry do wyspecjalizowanych zasobw zwi zanych z zawodami medycznymi, lecz nale y tu uwzgl dnia szerokie spektrum zawodw zwi zanych z zaspokojeniem potrzeb osb korzystaj cych z usug rehabilitacyjnych, takich jak noclegi, przejazdy czy zwiedzanie atrakcji turystycznych.
126
VII. Analiza SWOT sektora rehabilitacji geriatrycznej

Nazwa SWOT jest akronimem sw: Strengths mocne strony podmiotu, Weakness sabe strony podmiotu, Opportunities szanse w otoczeniu, Threats zagro enia w otoczeniu. Metoda ta zostaa zastosowana przede wszystkim ze wzgl du na jej zalet , jak jest kompleksowo , co pozwala na uj cie wszystkich czynnikw okre laj cych potencja rozwojowy sektora. Prowadzona analiza popytowych i poda owych uwarunkowa rozwoju sektora na podstawie bada desk research pozwolia sformuowa przede wszystkim szanse i zagro enia jako czynniki zewn trzne oddziauj ce na rozwj sektora. Byy one rwnie baz do okre lenia mocnych i sabych stron. Ta cz analizy SWOT bazuje ponadto na informacjach zebranych przy wykorzystaniu innych technik badawczych: Indywidualnych Wywiadw Pog bionych (IDI/ITI 1, IDI/ITI 2), Zogniskowanego Wywiadu Grupowego (FGI), ktre zostay przeprowadzone z przedstawicielami badanych przedsi biorstw i instytucji otoczenia. Analiza SWOT zostaa wypracowana tak e podczas spotka Ekspertw (GE). Analiza SWOT sektora pozwolia na okre lenie jego mocnych i sabych stron oraz szans i zagro e czyhaj cych na sektor. Niew tpliwie mocn stron sektora jest wysoka wiadomo specjalistw, jakie oczekiwania wobec sektora narzuca post puj ce starzenie si spoecze stwa. Pozytywny jest dost p do wysoko wykwalifikowanej kadry oraz oglnie wysokiego poziomu ksztacenia w regionie. Do innych mocnych stron sektora nale poo enie na nizinie oraz bardzo dobra jako rodowiska naturalnego, co sprzyja prowadzeniu dziaalno ci prozdrowotnej. Te mocne strony nale y utrzyma rwnie w przyszo ci. Z drugiej strony wyst puj czynniki zale ne od przedsi biorstw sektora, ktre stanowi jego sabe strony przede wszystkim brak dziaa marketingowych, ktre promowayby ofert sektora nie tylko w wojewdztwie, ale tak e poza nim. Warto te zwrci uwag na zasadno wi kszego wykorzystania atrakcji turystycznych regionu w ramach dziaalno ci prowadzonej przez sektor. Tabela 35. Analiza SWOT sektora
Mocne strony Poo enie wojewdztwa podlaskiego na nizinie, co sprzyja leczeniu i rehabilitacji osb z problemami kardiologicznymi Utrzymanie wysokich wska nikw czysto ci rodowiska naturalnego Poo enie geograficzne w obszarze Zielonych Puc Polski Region postrzegany jako proekologiczny Wysoko wykwalifikowana kadra lekarska, fizjoterapeutyczna Wysoka wiadomo specjalistw nt. problemw spoecznych Zaanga owana kadra pomocy spoecznej Wysoki poziom ksztacenia oferowany przez Uniwersytet Medyczny Niskie ceny usug w porwnaniu do zagranicy Szanse Wzrost zamo no ci spoecze stwa, w tym osb starszych Obni enie poziomu bezrobocia w kraju Wydu enie si trwania ycia Wzrost wiadomo ci ludzi zwi zany z d no ci do Sabe strony Bardzo niski potencja sektora, w tym maa liczba podmiotw Brak specjalizacji placwek sektora Bardzo ograniczone dziaania marketingowe podmiotw sektora, brak zrozumienia potrzeby ich prowadzenia Brak infrastruktury rehabilitacyjnej Saby system komunikacyjny, brak lotniska Niskie nakady inwestycyjne w sektorze w regionie Nieatrakcyjna oferta z punktu widzenia walorw turystycznych wojewdztwa Brak programw profilaktycznych z zakresu rehabilitacji Brak placwki szkoleniowej z zakresu rehabilitacji w regionie Zagro enia Brak zmian we wzorcach konsumpcji osb starszych Nieuwzgl dnianie sektora opieki nad osobami starszymi w dokumentach strategicznych wojewdztwa podlaskiego
Grupy
127
poprawy jako ci ycia Wzrost poziomu wyksztacenia osb starszych i powi zany z tym wzrost wyst powania postaw indywidualistycznych w tej grupie ludzi Wzrost zainteresowania uczestnictwem w r nych sferach ycia osb starszych Rosn ce potrzeby realizacji wasnych pasji i niespenionych aspiracji przez osoby starsze Wzrost zainteresowania przedsi biorstw sektorem ludzi starszych Promocja rozwoju usug rehabilitacyjnych ze strony Unii Europejskiej Wzrost zainteresowania turystyk krajoznawcz Emigracje modego pokolenia
Brak gwarancji na ci go kontraktowania usug przez NFZ Brak regulacji transgranicznego wiadczenia usug rehabilitacyjnych Dalsze rozpowszechnianie negatywnych stereotypw staro ci w spoecze stwie Brak modelu usug dla osb starszych w kraju Post puj ca emigracji kadry medycznej za granic Niedostatek kadr specjalizuj cych si w opiece nad osobami starszymi i w rehabilitacji Brak przepisw reguluj cych zawd fizjoterapeuty Niskie tempo rozwoju rynku w Polsce Utrzymywanie si niskiej dost pno ci komunikacyjnej (brak lotniska, drg) Efekty wdro onej reformy systemu emerytalnego w postaci obni ania si emerytur Utrzymywanie si braku systemu prywatnych ubezpiecze Dalszy brak opieki systemowej nad lud mi starszymi
Bardzo wa ne dla rozwoju sektora byoby poprawienie jako ci i ilo ci drg oraz zapewnienie innych form transportu, co sprzyjaoby rozwojowi sektora poprzez uatwienie dost pu go ciom z innych miast Polski oraz zagranicy. Szczegln szans rozwoju sektora jest wzrost zamo no ci spoecze stwa, w tym rwnie osb starszych. Ponadto szans jest dalsze wydu anie si trwania ycia ludzi. Trendy takie b d charakterystyczne dla coraz wi kszej liczby krajw na wiecie. Wa n szans dla rozwoju sektora jest dofinansowanie ze rodkw Unii Europejskiej, jak rwnie oglna promocja przez Komisj Europejsk zmian w sposobach traktowania osb starszych. Poza tym wa ne jest nie tylko podniesienie si poziomu ycia ludno ci, ale przede wszystkim wynikaj cy z niego wzrost zainteresowania rehabilitacj i profilaktyk w tym zakresie osb w modszym wieku. Nale y rwnie zwrci uwag na zagro enia pyn ce z otoczenia sektora. W rd szczeglnie powa nych wymieni mo na brak zmian we wzorcach konsumpcyjnych osb starszych. Znaczenie ma poza tym brak rozumienia potrzeby rehabilitacji oraz oglnie zbyt ograniczone zainteresowanie profilaktyk w spoecze stwie. Z drugiej strony znaczenie mo e mie dalszy brak dziaa ze strony wadz i innych odpowiedzialnych podmiotw, ktre to dziaania miayby polega na opracowywaniu programw profilaktycznych i sprzyja dost powi do usug rehabilitacyjnych dzi ki korzystnym zmianom w ustawodawstwie. Jako przykad mo na tu poda brak wyodr bnionej rehabilitacji geriatrycznej przez NFZ, brak ustawy o zawodzie fizjoterapeuty, brak informacji o osobach starszych i profilaktyce rehabilitacyjnej w dokumentach dotycz cych polityki spoecznej wojewdztwa podlaskiego i miast czy gmin znajduj cych si na jego terenie. Dalsze utrzymywanie si takich zasad kontraktowania przez NFZ usug rehabilitacyjnych, e nie daj one gwarancji ci go ci usug rehabilitacyjnych, to powa ne zagro enie dla sektora, szczeglnie e wi kszo osb starszych korzysta jedynie z usug bezpatnych. Nie sprzyja rozwojowi sektora obecnie i mo e nadal stanowi powa ne zagro enie w przyszo ci dalsze utrzymywanie si braku wypracowanego systemu ubezpiecze prywatnych. W rd zagro e oczywi cie wyr ni mo na ewentualne dalsze utrzymywanie si trudnej dost pno ci komunikacyjnej wojewdztwa, co nie b dzie sprzyjao korzystaniu z usug przez osoby spoza regionu, a w konsekwencji ograniczao jego rozwj.
128
VIII. Prognozy przyszo ci sektora rehabilitacji geriatrycznej. Rekomendacje

W ramach badania STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego gwne cele okre lono jako: 1. 2. 3. Ustalenie gwnych determinant i barier rozwojowych wyst puj cych w rehabilitacji geriatrycznej. Przedstawienie prognozy przyszo ci rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim, z uwzgl dnieniem jego zagro e i szans rozwojowych. Dostarczenie obiektywnych i wyczerpuj cych informacji, niezb dnych dla funkcjonuj cych jak rwnie potencjalnych przedsi biorstw w procesie planowania strategicznego i okre lania ich pozycji konkurencyjnej. 4. Wskazanie podmiotom sfery regulacji (w tym instytucjom rynku pracy, wadzom lokalnym i regionalnym), poprzez identyfikacj barier rozwojowych, kierunkw dziaa ograniczenia. 5. Dostarczenie informacji w zakresie istniej cych form mo liwo ci wsparcia sektora ze rodkw krajowych i unijnych. Na podstawie szeregu analiz prowadzonych w ramach bada sektora rehabilitacji geriatrycznej uzna mo na, e w rd gwnych determinant rozwojowych sektora rehabilitacji geriatrycznej powinny pojawi si : Poo enie wojewdztwa podlaskiego na nizinie, co sprzyja leczeniu i rehabilitacji osb z problemami kardiologicznymi. Utrzymanie wysokich wska nikw czysto ci rodowiska naturalnego. Wysoko wykwalifikowana kadra lekarska i fizjoterapeutyczna. Niskie ceny usug w porwnaniu do zagranicy. Wzrost zamo no ci spoecze stwa, w tym osb starszych. Wydu enie si trwania ycia. Do gwnych barier rozwojowych sektora zaliczono za : Saby system komunikacyjny i dalsze utrzymywanie si niskiej dost pno ci komunikacyjnej (brak lotniska, drg). Bardzo ograniczone dziaania marketingowe podmiotw sektora, brak zrozumienia potrzeby ich prowadzenia. Brak zmian we wzorcach konsumpcji osb starszych. Brak gwarancji ci go ci kontraktowania usug przez NFZ. Brak modelu usug dla osb starszych w kraju. Utrzymywanie si braku systemu prywatnych ubezpiecze . Obecna sytuacja sektora rehabilitacji geriatrycznej jest do korzystna, a presja konkurencyjna umiarkowana. Analiza pi ciu si Portera wskazuje, e presja ze strony dostawcw jest rednia, a ze strony odbiorcw maa. Mo e to wskazywa na znaczne mo liwo ci rozwojowe i atrakcyjno sektora, gdy podmioty sektora nie s w znacz cym stopniu uzale nione od wi kszej liczby dostawcw, a cz sto mo na wr cz mwi o braku takiej relacji. Jednocze nie najcz ciej odbiorcy nie maj du ego wpywu na podmiot, jakim jest NFZ. Z jednej strony prowadzi to do ograniczenia oddziaywania potencjalnych klientw, z drugiej uzale nia wiadczenie usug od przyznania kontraktu przez NFZ. Mo liwo ci wej cia do sektora nowych usugodawcw s rednie. Ich pojawienie si nie wywoayby najprawdopodobniej negatywnych skutkw dla rozwoju sektora, a raczej wi zaoby si ze wzmocnieniem go, dzi ki poszerzeniu oferty caego sektora. Sytuacj w sektorze pogarsza znacz co gro ba pojawienia si na rynku substytutw, ktra jest du a. Niemniej zakada si , e nie ma du ej szansy na pojawienie si nowego substytutu,
129
zmierzaj cych do ich
ktry doskonale odpowiadaby ofercie z zakresu usug rehabilitacyjnych. Ponadto potencjalne substytuty w wielu przypadkach mogyby stanowi uzupenienie oferty podmiotw zajmuj cych si oddziauje na cay sektor. Propozycje prognoz przyszo ci rozwoju sektora zostay przedstawione z uwzgl dnieniem czynnika czasu. Dokonano wi c prezentacji perspektyw sektora rehabilitacji geriatrycznej w okresie rednim i dugim. Perspektywa redniookresowa (do 5 lat) Wydaje si , e w perspektywie redniej do 5 lat b d dominowa przede wszystkim zagro enia i sabe strony. Oznacza to, e nale y stosowa defensywn strategi dziaania, polegaj c na przeczekaniu, przy jednoczesnym niewielkim dostosowaniu do bie cej sytuacji. Takie podej cie wynika z faktu, e jest to potencjalny obszar wzrostu w wojewdztwie podlaskim, ktry obecnie jest na zal kowym etapie rozwoju. Dla jego przyszego rozwoju w perspektywie rednioterminowej znaczenie b d mie przede wszystkim cechy charakterystyczne wojewdztwa podlaskiego. Ot jest ono poo one na nizinie i wyr nia si w skali caego kraju walorami czystego rodowiska naturalnego oraz du powierzchni lasw i obszarw chronionych. Niew tpliwie te czynniki sprzyjaj dziaalno ci sektora. Jednak je li poszukiwa ju istniej cych podmiotw sektora, to na tle kraju wyr nia je przede wszystkim fakt, e jest tu wielu specjalistw z zakresu rehabilitacji. Szczeglnie powa n barier komunikacyjna rozwojow jest i b dzie w okresie najbli szych kilku lat dost pno wa ne zagro enie wyr ni mo na du e wojewdztwa podlaskiego. Jako bardzo rehabilitacj geriatryczn . Dostrzega si , e obecny poziom walki konkurencyjnej w sektorze jest may, co pozytywnie
prawdopodobie stwo utrzymywania si dotychczasowych wzorcw konsumpcji w rd zdecydowanej grupy osb starszych. Kolejnym powa nym problemem mo e by dalsze utrzymanie si dotychczasowych zasad kontraktowania usug rehabilitacyjny przez NFZ. Oglnie na omawiany sektor w perspektywie rednioterminowej b dzie miao wpyw pi sfer: przede wszystkim tendencji ekonomiczna, spoeczna, administracyjnoprawna, mi dzynarodowa i rodowiskowa. Spo rd czynnikw sfery ekonomicznej, spoecznej i administracyjnoprawnej nale y spodziewa si stagnacyjnych w okresie najbli szych kilku lat. W grupie czynnikw mi dzynarodowych oczekiwa mo na w rednim okresie czasu pozytywnych tendencji, ktre b d , w umiarkowanym stopniu, lecz sprzyja rozwojowi sektora rehabilitacji. Czynniki rodowiskowe obecnie maj przede wszystkim pozytywny wpyw na sektor i taka tendencja utrzyma si w redniej, jak i dugiej perspektywie. N podstawie przeprowadzonej w raporcie analizy stwierdzi mo na, e ukad przewa aj cych sabych stron i zagro e w perspektywie redniookresowej prowadzi b dzie do niewielkiego wzrostu popytu na usugi. Sektor jednak nie b dzie w stanie zwi kszy zainteresowania swoj ofert na zewn trz regionu, ze wzgl du na niewiele atutw wynikaj cych z jego uwarunkowa wewn trznych i zewn trznych. W tej sytuacji nie ma zasadne jest wi kszych szans na rozwj sektora rehabilitacji geriatrycznej w rednim okresie. St d te stosowanie strategii przetrwania i utrzymanie dotychczasowej aktywno ci. Perspektywa dugookresowa (powy ej 5 lat) Prognozy rozwoju sektora z punktu widzenia potencjalnie pojawiaj cych si w perspektywie dugookresowej wydaj si si by bardziej optymistyczne. W
szans i zagro e du szym okresie
najprawdopodobniej b d dominowa szanse nad zagro eniami oraz mocne strony nad sabymi stronami sektora. Najprawdopodobniej pojawi nowe oferty oraz nowi konkurenci na rynku, co b dzie efektem poprawy w zakresie infrastruktury transportowej, szczeglnie e s znane rda rodkw finansowych oraz terminy realizacji inwestycji w przypadku wi kszo ci z nich. Nale y si ponadto spodziewa pozytywnych zmian w poziomie dochodw ludno ci. Z punktu widzenia analizy sfery spoecznej spodziewa si mo na raczej
130
wzrostu, je li chodzi o emigracj ludno ci oraz poziom wyksztacenia osb starszych. Ponadto zdecydowanie przewiduje si , e b d nast poway zmiany klimatyczne tworz ce warunki sprzyjaj ce rozwojowi sektora. Najbardziej optymistyczny wariant zakada, e najbardziej pozytywny wpyw na sektor mo e mie wzrost zamo no ci spoecze stwa. Jest te szansa na pojawianie si pierwszych efektw zmian zwi zanych z nastawieniem spoecze stwa na zdrowy styl ycia oraz aktywno ci i korzystanie z rekreacji przez osoby starsze. Optymistyczne prognozy zwi zane z dalszym finansowaniem opieki zdrowotnej ze rodkw Unii Europejskiej tak e silnie pozytywnie mog oddziaywa na przyszy rozwj sektora. W tak rozpatrywanej przyszo ci nale y spodziewa si przyjazdu nabywcw usug sektor spoza regionu. Mo na oczekiwa wi c, e w perspektywie dugoterminowej prawdopodobniej zwi kszy si liczba szans rozwoju sektora i za zasadne b dzie mo na uzna wwczas skupienie si na nich przy jednoczesnym wykorzystaniu mocnych stron sektora. Uwzgl dni nale aoby wwczas takie kwestie, jak wizerunek regionu ekologicznego czy wysoka jako usug i kadry. W du szej perspektywie sektor ma znacz ce mo liwo ci rozwojowe, jednak e aby to byo mo liwe, wymagane b dzie znacz ce wsparcie podmiotw zewn trznych, w tym wadz regionalnych. St d te mo na wysun nast puj ce rekomendacje dla podmiotw sektora i innych instytucji, ktre pozwoliyby na jego przyszy stabilny rozwj. Rekomendacje dla przedsi biorstw sektora rehabilitacji geriatrycznej: Rekomendacja 1. Podj cie wsppracy pomi dzy podmiotami sektora rehabilitacji geriatrycznej. Rekomendacja 2. Skoordynowanie oferty z innymi podmiotami sektora celem zwi kszenia kompleksowo ci oferowanych usug. Rekomendacja 3. Podj cie wsppracy z sektorem edukacji, co b dzie sprzyjao lepszemu wykwalifikowaniu pracownikw dla sektora. Rekomendacja 4. Wzmo enie dziaalno ci marketingowej skierowanej do odbiorcw indywidualnych. Rekomendacja 5. Wypracowanie wsplnej marki sektora rehabilitacji geriatrycznej. Rekomendacja 6. Promocja podlaskiej marki w kraju i za granic .
131
Rekomendacje dla wadz i instytucji: Rekomendacja 7. Nasilenie dziaa marketingowych na zewn trz wojewdztwa, w tym promowanie warunkw naturalnych sprzyjaj cych rehabilitacji osb starszych i innych, w tym z problemami kardiologicznymi. Rekomendacja 8. Opracowywanie strategii marketingowej wojewdztwa przy zwi kszeniu partycypacji r nych grup podmiotw. Rekomendacja 9. Powi zanie sektora rehabilitacji geriatrycznej z sektorem turystyki, w dziaaniach prowadzonych przez instytucje i wadze z wojewdztwa podlaskiego. Rekomendacja 10. Budowa platformy wsppracy i wymiany informacji mi dzy przedsi biorstwami rehabilitacji geriatrycznej a instytucjami otoczenia biznesu i wadzami r nych szczebli. Rekomendacja 11. Prowadzenie polityki spoecznej wojewdztwa uwzgl dniaj cej wydu anie si trwania ycia spoecze stwa. Rekomendacja 12. Propagowanie zagadnie zwi zanych z zdrowym trybem ycia, procesem starzenia si i problemami wieku starszego ludzi ze wszystkich grup wiekowych. Rekomendacja 13. Zach cenie innych jednostek samorz dowych z wojewdztwa podlaskiego do rozpocz cia dziaa na rzecz uzyskania statusu warunkw uzdrowiska. Rekomendacja 14. Promocja i organizacja szkole j zykowych i z zakresu obsugi turystw. Rekomendacja 15. Realizacja szkole zwi zanych z takimi zawodami, jak opiekun osoby starszej, masa ysta dla osoby starszej. Rekomendacja 16. Organizacja cyklicznych bada z zakresu sektora producentw sprz tu medycznego. Rekomendacja 17. Poprawa dost pno ci do podstawowej infrastruktury turystycznej (np. parkingi, mietniki, toalety). Rekomendacja 18. Poprawa dost pno ci komunikacyjnej wojewdztwa, w tym budowa lotniska.
132
Rekomendacja 19. Upowszechnienie w rd podmiotw tworz cych sektor informacji o mo liwo ciach ubiegania si o rodki unijne tak e przez nie. Rekomendacja 20. Upowszechnienie w rd odbiorcw instytucjonalnych informacji o mo liwo ciach finansowania zakupw sprz tu medycznego ze rodkw Unii Europejskiej. Rekomendacja 21. Organizacja konkursw finansowanych z funduszy Unii Europejskiej na specjalistyczne szkolenia dla kadr z sektora. Rekomendacja 22. W czanie podlaskich przedsi biorcw z sektora do wsppracy w ramach mi dzynarodowych programw na rzecz osb starszych.
133
Bibliografia 1. 2. 3. 4. Ambitny elbl ski Program na rzecz osb starszych - do konsultacji, Razem z Tob , 24.07.2008, http://www.razemztoba.pl/index.php?NS=srodek&nrartyk=2575&slowostart=0, z dn. 23.08.2009. Bank Danych Regionalnych, GUS, www.stat.gov.pl. Biaa Ksi ga. Razem na rzecz zdrowia: Strategiczne podej cie dla UE na lata 2008-2013, Komisja Wsplnot Europejskich, KOM (2007) 630, Bruksela, 23 pa dziernika 2007. Bicka A., Kozdro E., Aktywno ruchowa w stylu ycia ludzi starszych, [w:] Model zdrowego stylu ycia jako zadanie interdyscyplinarne, Annales Universitatis Mariae Curie-Skodowska Sectio D, Vol. LVIIII suppl. XIII, Lublin 2003, ss. 61-65. 5. 6. Bie B., Doroszkiewicz H., Opieka dugoterminowa w geriatrii: dom czy zakad opieki?, Przewodnik Lekarza 2006, nr 10 (92), ss. 48-57. Ba ejczyk K., Baranowski J., Adamczyk A.B., Szmyd J., Wa ciwo ci lecznicze klimatu Uniejowa, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego, Warszawa 2008. 7. Broczek K., Krtka charakterystyka potrzeb osb w wieku starszym, [w:] Uwarunkowania realizacji programu badawczorozwojowego Ambient Assisted Living (AAL) w Polsce - komfortowe funkcjonowanie osb starszych w spoecze stwie informacyjnym, red. R. Rudowski, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego, Warszawa, grudzie 2007. 8. Budzy ska M., Transgraniczne wiadczenie usug zdrowotnych w UE - stan obecny i perspektywy, Biuletyn Analiz 2008, nr 12, http://www.biuletyn.ukie.gov.pl/HLP/banal.nsf/ArchiveDocByLocation?Open&Count=1&Expand=1#id1, z dn. 30.09.2009. 9. Castells M., Spoecze stwo sieci, PWN, Warszawa 2007. Stoecznego Warszawy, Warszawa 2008. 11. Chojnacki J., Dyrektywa Parlamentu i Rady Unii Europejskiej w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej cele, zao enia i skutki, Ministerstwo http://www.prawoimedycyna.pl/?str=artykul&id=142, z dn. 14.09.2009. 12. Cie lak M., Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, PWN, Warszawa 1997. 13. Czekanowski P., Rodzina w yciu osb starszych i osoby starsze w rodzinie, [w:] Polska staro , red. B. Synak, Wydawnictwo Uniwersytetu Gda skiego, Gda sk 2002, [za:] B. Bie , H. Doroszkiewicz, Opieka dugoterminowa w geriatrii: dom czy zakad opieki?, Przewodnik Lekarza 2006, nr 10 (92). 14. D browska A., Kompetencje instruktora rekreacji ruchowej, [w:] Zarys teorii rekreacji ruchowej, red. A. D browski, zawodu Warszawa 2006, [za:] Serwis M. Gaworska, Prawo i A. Kozdro , Instruktor 07.09.2007, kinezygerontoprofilaktyki: nowy zawd na rynku pracy, Forum Opieki Dugoterminowej 2007, nr 3. 15. Definicja medycznego, Zdrowie http://www.abc.com.pl/problem/112/7, z dn. 14.09.2009. 16. Derejczyk J., Bie B., Kokoszka-Paszkot J., Szczygie J., Gerontologia i geriatria w Polsce na tle Europy czy nale y inwestowa w ich rozwj w naszym kraju?, Gerontologia Polska 2008, tom 16, nr 3, ss. 149-159. 17. Derejczyk J., Grodzicki T., Jakrzewska-Sawi ska A., J wiak A., Klich A., Wieczorowska-Tobis K., Standardy wiadczenia usug medycznych w specjalno ci geriatria, Gerontologia Polska,
134
10. Cele strategiczne i cele operacyjne miejskiej polityki spoecznej wobec seniorw, Urz d Miasta
Zdrowia,
tom 13, nr 2. 18. Derejczyk J., Kokoszka-Paszkot J., Szczygie J., Analiza porwnawcza efektywno ci i kosztw leczenia pomi dzy oddziaami chorb wewn trznych a geriatrycznymi, http://derejczyk.com/Prezentacje/KOSZTY%20GI.ppt, z dn. 14.09.2009. 19. Dlaczego nie rosn pace? Przez inflacj , Gos Szczeci ski, 03.09.2009, http://www.gs24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090903/PRACA/673634412, z dn. 23.09.2009. 20. Dobrodziej P., Sownik bada marketingowych, rynkowych i spoecznych, http://dobrebadania.com 21. Dobro D., Koodziej W., Staropolska H., Styl ycia ludzi starszych, [w:] Model zdrowego stylu ycia jako zadanie interdyscyplinarne, Annales Universitatis Mariae Curie-Skodowska Sectio D, Vol. LVIIII suppl. XIII, Lublin 2003, ss. 267-271. 22. Dokument roboczy su b Komisji uzupeniaj cy wniosek dotycz cy dyrektywy w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej - Streszczenie oceny skutkw, KOM(2008) 414 wersja ostateczna, SEK(2008) 2164, Bruksela, 02 lipca 2008. 23. Druskienniki, Fotowilno, http://www.fotowilno.com/?item=81, z dn. 15.09.2009 24. Druskienniki, z dn. 15.09.2009. 25. Dziewulska J., Przeciw beznadziejno ci, Magazyn Piel gniarki i Poo nej 2000, nr 1-2, [za:] K. dziebo, Wspczesne zjawiska demograficzne a problemy zdrowotne starzej cego si spoecze stwa, Studia Medyczne 2008, nr 1 (9). 26. Elbl ski program na rzecz osb starszych na lata 2009-2013, Urz d Miejski w Elbl gu, Elbl g, grudzie 2008. 27. Europe in figures Eurostat Yearbook 2006-07, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2007, [za:] Z. Wo niak-Hasik, Trendy demograficzne dotycz ce wieku w UE, Mazowieckie Centrum Zdrowia Publicznego, Warszawa wrzesie 2007. 28. Finansowanie opieki zdrowotnej w Twoim regionie, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentw, wrzesie 2007. 29. Franek G., Ludzie w starszym wieku, Piel gniarka i Poo na 1997, nr 3, [za:] K. Medyczne 2008, nr 1 (9). 30. Gaworska M., Kozdro A., Instruktor kinezygerontoprofilaktyki: nowy zawd na rynku pracy, Forum Opieki Dugoterminowej 2007, nr 3. 31. G bska-Kuczerowska A., Miller M., Sytuacja zdrowotna ludzi powy ej 65 roku ycia w Polsce, Zdrowie Publiczne 2006, nr 116 (1), ss. 135-137. 32. Grabi ski T., Wydymus S., Zelia A., Metody prognozowania rozwoju spoeczno-gospodarczego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Krakw 1993. 33. Grupp H., Linstone H. A., National Technology Foresight Activities Around The Globe: Resurrection and New Paradigms, Technological Forecasting and Social Change, Volume 60, Special Issue, January 1999. 34. http://gazetadom.pl/nieruchomosci/1,73497,3765962.html, z dn. 14.09.2009. 35. http://miasta.gazeta.pl/bialystok/1,101932,7217038,Wiecej_kasy_na_lotnisko.html, z dn. 18.09.2009. 36. http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=813, z dn. 14.09.2009. 37. http://www.mecklenburg-porpommern.eu/cms2/Landesportal_prod/Landesportal/content/de/ Wirtschaft_und_Investition/Wachstumsfelder_und_Zukunftsbranchen/Gesundheitswirtschaft/index.jsp, z dn.05.06.2009.
135
Sanatorium
Draugyst s
sanatorija,
http://draugyste.lt/o-druskiennikach/,
dziebo,
Wspczesne zjawiska demograficzne a problemy zdrowotne starzej cego si spoecze stwa, Studia
38. http://www.rehabilitacja.fr.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=489, z dn. 05.06.2009. 39. http://www.uke.uni-hamburg.de/eurofamcare, z dn. 05.06.2009. 40. Informacja o stanie rodowiska na obszarze wojewdztwa podlaskiego w 2007 roku. Na podstawie dziaalno ci inspekcyjno-kontrolnej i badawczej Wojewdzkiego Inspektoratu Ochrony w Biaymstoku, WIO , Biaystok, pa dziernik 2008. 41. Inglehart R., Pojawienie si warto ci postmaterialistycznych, [w:] Socjologia. Lektury, red. P. Sztompka, M. Kucia, Znak, Krakw 2005. 42. Jaowiecki B., Szczepa ski S., Miasto i przestrze w perspektywie socjologicznej, Scholar, Warszawa 2006. 43. J drkiewicz H., Ruch w leczeniu osb starszych, http://www.doz.pl/czytelnia/a1361Ruch_w_leczeniu_osob_starszych, z dn. 25.08.2009. 44. Karpi ski A., Dialog wok konsekwencji starzenia si spoecze stwa, Dialog 2008, nr 3. 45. Kieczewski D., Ochrona rodowiska, [w:] Potencja rozwoju regionalnego wojewdztwo podlaskie, red. B. Plawgo, BFKK, Biaystok 2007. 46. Kiwierski J.E., Realizacja polskiego modelu rehabilitacji w okresie reformy ochrony zdrowia, [w:] Niepenosprawno i rehabilitacja osb dorosych jako problem medyczny i spoeczny w Polsce, red. I.D. Karwat, Lublin 2002, s.16, [za:] A. Mielczarek, Aby geriatryczna warunkiem poprawy jako ci ycia ludzi yo si lepiej Rehabilitacja Medi 2006, nr 4, starszych, rodowiska
http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=813, z dn. 24.08.2009. 47. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, 02.04.1997, Dz.U. 1997.78.483. 48. Kopyci ski P., Mamica ., Operacjonalizacja metodologii bada foresight, Maopolska Szkoa Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Krakw, pa dziernik 2006. 49. Kotowska-Jelonek M., Infrastruktura transportu jako czynnik aktywizacji gospodarczej. Studium na przykadzie makroregionu poudniowo-wschodniego, praca doktorska, Uniwersytet Gda ski, Sopot 1980, s. 28, [za:] T. Truskolaski, M. Juchnicka, System transportowy, [w:] Potencja rozwoju regionalnego wojewdztwo podlaskie, red. B. Plawgo, BFKK, Biaystok 2007. 50. Kry ska E., Dylematy polskiego rynku pracy, IPiSS, Warszawa 2001. 51. Krzak M., Walewski M., Wo niak P., Polish Economic Outlook 2009, No. 2 (41), CASE, www.case.com.pl 52. Krzymowska-Kostrowicka A., Geoekologia turystyki i wypoczynku, PWN, Warszawa 1997, [za:] K. Ba ejczyk, J. Baranowski, A.B. Adamczyk, J. Szmyd, Wa ciwo ci lecznicze klimatu Uniejowa, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego, Warszawa 2008. 53. Kuci ski J., Organizacja i prowadzenie projektw foresight w wietle do wiadcze mi dzynarodowych, PAN, Warszawa, stycze 2006. 54. Kulik T.B., Zboina B., Wieche M., Wpyw aktywno ci fizycznej na jako ycia osb w podeszym wieku, materiay z Konferencji Opieki Dugoterminowej w Toruniu, Toru 2001. 55. Kupiec L., Go biowska A., Truskolaski T., Gospodarka przestrzenna, Infrastruktura ekonomiczna, tom VII, Wyd. UwB, Biaystok 2005. 56. Kurowska A., Czy osoby starsze s grup szczeglnie zagro on bied w Polsce?, wyst pienie podczas spotkania konsultacyjnego w sprawie opracowania Strategii Walki z Ubstwem i Wykluczeniem Spoecznym 57. Ku mierski na S., lata 2010-2015, Ostrowski Warszawa D., 22.05.2009, s. 2, http://www.przeciww turystyce,
136
ubostwu.brpo.gov.pl/pliki/1226561881.pdf, z dn. 25.08.2009. Zastosowanie marketingu
http://dariusz_ostrowski.webpark.pl/zastos.htm, z dn. 25.08.2009. 58. Larkowa, Czowiek niepenosprawny problemy psychologiczne, PWN, Warszawa 1987, s. 17, [za:] A. Turowska, Rehabilitacja osb niepenosprawnych a integracja spoeczna, Studia Wocawskie 1998, Tom 1. 59. Ludno , Stan oraz struktura demograficzna i spoeczno-ekonomiczna wojewdztwo podlaskie, GUS, http://www.stat.gov.pl/bialystok/69_151_PLK_HTML.htm, z dn. 24.08.2009. 60. j G., Rehabilitacja a jako ycia osb w starszym wieku, Gerontologia Polska, tom 15, nr 4, ss. 153-157. 61. Maa encyklopedia ekonomiczna, PWE, Warszawa 1974. 62. Maecki K., Mody rynek dla starych ludzi, BusinessWeek, 01.04.2005, http://media.wp.pl/kat,1022939,wid,6930997,wiadomosc.html, z dn. 24.08.2009. 63. Miejska strategia polityki spoecznej, Urz d Miasta Poznania, Pozna 2008. 64. Migracje zagraniczne ludno ci 2002, GUS, Warszawa 2003. 65. Mikoajewicz A., Srebro B., Przygotowanie specjalistycznej oferty dla grup turystw uczestnicz cych w turystyce wiejskiej, [w:] Materiay szkoleniowe z zakresu turystyki wiejskiej dla przedsi biorcw prowadz cych dziaalno turystyczn na terenach wiejskich, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, listopad 2005. 66. Miller P., Zmiany klimatyczne w Polsce (1), Przyroda Polska 12/2004, http://www.przyrodapolska.pl/grudzien04/zmiany.htm, z dn. 23.08.2009. 67. Monitorowanie migracji polskich lekarzy, piel gniarek i poo nych po przyst pieniu Polski do Unii Europejskiej, Raport z realizacji programu w 2006r., http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=&ms=&ml=pl&mi=565&mx=0&ma=7876, z dn. 20.09.2009. 68. Narodowy Plan Rozwoju 2007-2013. Strategia rozwoju ochrony zdrowia w Polsce na lata 2007-2013, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa, 21 czerwca 2005. 69. Ochrona rodowiska 2008, GUS, Warszawa 2008. 70. Ochrona rodowiska, Urz d Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, http://www.wrotapodlasia.pl/pl/ochrona_srodowiska/, z dn. 23.08.2009. 71. Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego w sprawie uwzgl dniania potrzeb osb starszych, Dziennik Urz dowy Unii Europejskiej, 2009/C 77/26, Bruksela, 31.03.2009. 72. Pajestka J., Inwestycje infrastruktury a inwestycje bezpo rednio produkcyjne, [w:] O gospodarce mieszanej w krajach Trzeciego wiata, PWN, Warszawa 1967. 73. P dich W., Jakubowska D., Piel gniarstwo geriatryczne, PZWL, Warszawa 1983, [za:] K. Medyczne 2008, nr 1 (9). 74. Polacy wobec ludzi starych i wasnej staro ci. Komunikat z bada , Centrum Badania Opinii Spoecznej, Warszawa, grudzie 2000. 75. Prognoza oddziaywania na rodowisko projektu strategii rozwoju wojewdztwa podlaskiego do 2020 roku, Zarz d Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2005. 76. Program Operacyjny Infrastruktura i 5 grudnia 2007. 77. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 1 pa dziernika 2007. 78. Program Operacyjny Kapita Ludzki, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 7 wrze nia
137
dziebo,
Wspczesne zjawiska demograficzne a problemy zdrowotne starzej cego si spoecze stwa, Studia
rodowisko, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa,
2007. 79. Program rozwoju kultury wojewdztwa podlaskiego do roku 2020, Urz d Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2008. 80. Rajewska J., Dyskryminacja ze wzgl du na wiek w obszarze ochrony zdrowia, [w:] Stop dyskryminacji ze wzgl du na wiek. Co wiemy o dyskryminacji ze wzgl du na wiek? Gos ekspertw, do wiadczenia osb starszych, red. B. Tokarz, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa 2005. 81. Raport z Wynikw Spisw Powszechnych. Wojewdztwo Podlaskie 2002, Urz d Statystyczny w Biaymstoku, Biaystok 2003. 82. Reichard S., Personality and Adjustment to Aging, Social and Psychological Aspects of Aging. Edited by Clark Tibbitts and Wilma Donahue, Columbia University Press, New York 1962. 83. Rocznik demograficzny 2006, GUS, Warszawa 2006. 84. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008, GUS, Warszawa 2008. 85. Rocznik Statystyczny Wojewdztw 2008, GUS, Warszawa 2008. 86. Rocznik Statystyczny Wojewdztwa Podlaskiego 2003, Urz d Statystyczny w Biaymstoku, Biaystok 2003. 87. Rosset E., Proces starzenia si ludno ci, PWG, Warszawa 1959. 88. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 wrze nia 2001 r. w sprawie szczegowych zasad i warunkw prowadzenia dziaalno ci w dziedzinie rekreacji ruchowej, Dz.U. nr 101, poz. 1095. 89. Rozporz dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytuw zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegowych zasad i trybu ich uzyskiwania, Dz.U. nr 71, poz. 738. 90. Rozporz dzenie Ministra Zdrowia z 24 maja 1999r. w sprawie sta u podyplomowego lekarza, lekarza stomatologa, Dz.U. nr 54 z 1999r., poz. 571 z p n. zm. 91. Rozporz dzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 kwietnia 2006 r. w sprawie zakresu bada niezb dnych do ustalenia wa ciwo ci leczniczych naturalnych surowcw leczniczych i wa ciwo ci leczniczych klimatu, kryteriw ich oceny oraz wzoru wiadectwa potwierdzaj cego te wa ciwo ci, Dz.U. z dnia 11 maja 2006. 92. Rozporz dzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 sierpnia 2001r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologw, Dz.U. nr 83, poz. 905. 93. Rozporz dzenie Rady Ministrw z dnia 12 pa dziernika 2001 r. w sprawie szczegowych zasad i trybu kierowania przez Zakad Ubezpiecze Spoecznych na rehabilitacje lecznicz oraz udzielanie zamwie na usugi rehabilitacyjne, Dz.U. nr 131, poz. 1457. 94. Rozporz dzenie w sprawie warunkw i trybu kierowania przez Kas Spoecznego na rehabilitacj lecznicz oraz udzielania zamwie rehabilitacyjne, Dz.U. nr 74 poz. 657. 95. Rozporz dzeniem Rady Ministrw z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Dziaalno ci (PKD), Dz.U. nr 251, poz.1885. 96. Rozporz dzeniem Rady Ministrw z dnia 6 kwietnia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobw i Usug, Dz.U. nr 89 poz. 844, z p n. zm. 97. Stan fizjoterapii w wojewdztwie mazowieckim, Mazowieckie Centrum Zdrowia Publicznego, Warszawa, listopad 2008. 98. Stan przestrzegania praw osb starszych w Polsce. Analiza i rekomendacje dziaa , red. B. SzaturJaworska, Rzecznik Praw Obywatelskich, Warszawa 2008. 99. Strategia rozwoju wojewdztwa podlaskiego do 2010 roku, Zarz d Wojewdztwa Podlaskiego,
138
Rolniczego Ubezpieczenia na wiadczenia i usugi
Biaystok, wrzesie 2003. 100. Strategia rozwoju wojewdztwa podlaskiego do 2020 roku, Urz d Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok, stycze 2006. 101. Sytuacja gospodarstw domowych w 2007 roku w wietle wynikw bada bud etw gospodarstw domowych, GUS, Warszawa 2008. 102. Sytuacja gospodarstw domowych w 2008 roku w wietle wynikw bada bud etw gospodarstw domowych, GUS, Warszawa 2009. 103. Sytuacja spoeczno-gospodarcza kraju i wojewdztw w I proczu 2009 roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, wrzesie 2009. 104. Szatur-Jaworska B., Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, [za:] A. Kurowska, Czy osoby starsze s grup szczeglnie zagro on bied w Polsce?, wyst pienie podczas spotkania konsultacyjnego w sprawie opracowania Strategii Walki z Ubstwem i Wykluczeniem Spoecznym na lata 2010-2015, Warszawa 22.05.2009, s. 2, http://www.przeciwubostwu.brpo.gov.pl/pliki/1226561881.pdf, z dn. 20.08.2009. 105. Szatur-Jaworska B., Propozycje zao e do diagnozy i prognozy sytuacji warszawskich seniorw, Urz d Miasta Stoecznego Warszawy, Warszawa 2008. 106. Szczegowy opis priorytetw Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego na lata 2007-2013, Zarz d Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok, maj 2008. 107. niadek J., Age of seniors a challenge for tourism and leisure industry, Studies of Physical Culture and Tourism 2006, nr 13, s. 103-106, [za:] J. niadek, Konsumpcja turystyczna polskich seniorw na tle globalnych tendencji w turystyce, Gerontologia Polska, tom 15, nr 1-2. 108. niadek J., Konsumpcja turystyczna polskich seniorw na tle globalnych tendencji w turystyce, Gerontologia Polska, tom 15, nr 1-2, ss. 21-30. 109. Tomanek A., Zasoby ludzkie i rynek pracy, [w:] Potencja rozwoju regionalnego wojewdztwo podlaskie, red. B. Plawgo, BFKK, Biaystok 2007. 110. To ska K., Style ycia osb starszych, http://www.razemztoba.pl/index.php?NS=srodek&nrartyk=1928&slowostart=800, z dn. 13.09.2009. 111. Transport i spedycja w handlu zagranicznym, red. T. Szczepaniak, PWE, Warszawa 2002. 112. Turystyka wpywa na poziom inflacji, komunikat GUS, http://www.pot.gov.pl/Kategorie/nowosci_i_wydarzenia/newsy/turystyka-obnizainflacje/potgov_article_view, z dn. 10.09.2009. 113. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy spoecznej, Dz.U. nr 64 poz. 593. 114. Ustawa z dnia 13 pa dziernika 1998r. o systemie ubezpiecze spoecznych, Dz.U. z 2007r., nr 11, poz. 74 z p n. zm. 115. Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 roku o kulturze fizycznej, Dz.U. 0181 889. 116. Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw, Dz.U. z 1998r., nr 7 poz. 25. 117. Ustawa z dnia 23 stycznia 2003r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, Dz.U. 03.45.391 z p n. zm. 118. Ustawa z dnia 26 marca 1997r. o zawodzie lekarza, Dz.U. nr 28, poz.152. 119. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004r. o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych, Dz.U. z 2008r., nr 164, poz. 1027 z p n. zm. 120. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, Dz.U. nr 167, poz. 1399.
139
121. Ustawa z dnia 30 pa dziernika 2002r. o ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw przy pracy i chorb zawodowych, Dz.U. nr 199, poz. 1673 z p n. zm.
122. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakadach opieki zdrowotnej, Dz.U. 1991 Nr 91 poz. 408. 123. Ustawa z dnia 30 pa dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spoecznym z tytuu wypadkw przy pracy i chorb zawodowych, Dz.U. nr 199, poz. 1673.
124. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 roku o zakadach opieki zdrowotnej, Dz. U. nr 91 poz. 408 z p n. zm. 125. Wdowiak L., Walkowska K., Szpak A., Podstawy prawne wykonywania zawodw medycznych, Zdrowie publiczne 2005, nr 115(1). 126. Wielgo M., Emeryci zrzekn si mieszka za rent ?, http://gazetadom.pl/nieruchomosci/1,73497,3765962.html z dn. 08.08.2009. 127. Wierzbicki A., Prognozy typu technology foresight, a prace Komitetu Prognoz Polska 2000 Plus w perspektywie rozwoju spoecze stwa informacyjnego oraz integracji Polski z Uni Europejsk , Instytut czno ci, Warszawa; materiay z konferencji: Foresight Formuowanie scenariuszy rozwoju, Wrocawskie Centrum Transferu Technologii, 21-23 maja 2003. 128. Wnuk-Lipi ski E., Socjologia ycia publicznego, Scholar, Warszawa 2005. 129. Wojewdzki program na rzecz osb starszych na lata 2009-2013, Zarz d Wojewdztwa Warmi skoMazurskiego, Olsztyn 2008. 130. Worach-Kardas H., Starzenie si populacji jako wyznacznik potrzeb zdrowotnych i wyzwanie dla zdrowia publicznego, Zdrowie Publiczne 2006, nr 116 (1). 131. Wyrwicz M., Turystyka jako element rozwoju spoecznego i gospodarczego, [w:] Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna, red. T. Burzy ski, Eurecna, Uniconsult, Olimpijskie Biuro Podr y, Warszawa 2003. 132. Zagro enia wojewdztwa podlaskiego, Podlaski Urz d Wojewdzki, http://www.bialystok.uw.gov.pl/PUWMCMS/PUW/Struktura/Schemat+organizacyjny/CZK/Informacje +Wydzialu/Twoje+bezpieczenstwo/Zagrozenia+wojewodztwa.htm , z dn. 15.09.2009. 133. Zarz dzenie Nr 60/2007/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 19 wrze nia 2007 r. w sprawie okre lenia warunkw zawierania i realizacji umw w rodzaju rehabilitacja lecznicza. 134. Zintegrowany program rozwoju uzdrowisk ze szczeglnym uwzgl dnieniem usug turystycznych, Mi dzyresortowy zesp do spraw aktywizacji spoeczno-gospodarczej uzdrowisk, Warszawa, 7 stycznia 2005. 136. dziebo K., Wspczesne zjawiska demograficzne a problemy zdrowotne starzej cego si spoecze stwa, Studia Medyczne 2008, nr 1 (9).
140
Wojewdzki Urz d Pracy w Biaymstoku Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI - SEKTOR REHABILITACJI GERIATRYCZNEJ Spis rysunkw
Rysunek 1. Rysunek 2. Rysunek 3. Liczba emigrantw na 1000 mieszka cw w 2002 roku Liczba lekarzy geriatrw stan na luty 2007 roku (120 osb czynnych zawodowo) (+8 osb na emeryturze) Otoczenie rda szans i zagro e w sektorze rehabilitacji geriatrycznej 43 77 102
Spis tabel
Tabela 1. Tabela 2. Tabela 3. Tabela 4. Tabela 5. Tabela 6. Tabela 7. Tabela 8. Tabela 9. Tabela 10. Tabela 11. Tabela 12. Tabela 13. Tabela 14. Tabela 15. Tabela 16. Tabela 17. Tabela 18. Tabela 19. Tabela 20. Tabela 21. Tabela 22. Tabela 23. Tabela 24. Tabela 25. Tabela 26. Tabela 27. Tabela 28. Tabela 29. Tabela 30. Tabela 31. Tabela 32. Tabela 33. Tabela 34. Tabela 35. Podsumowanie technik badawczych Analiza tendencji w otoczeniu Scenariusz optymistyczny (pesymistyczny) Scenariusz niespodziankowy (najbardziej prawdopodobny) Wyniki analizy SWOT Przeci tny miesi czny dochd rozporz dzalny na 1 osob w gospodarstwach domowych wedug grup spoeczno-ekonomicznych w 2007 roku Populacja Unii Europejskiej wedug struktury wieku w 2005 roku Oczekiwana dugo ycia w krajach czonkowskich Unii Europejskiej w 2004 roku Starzenie si populacji Polski wedug wojewdztw w 2003 roku (%) Seniorzy podr uj cy w celach turystycznych podr e obejmuj ce 4 i wi cej noclegi w wybranych krajach w 2004 roku Udzia seniorw podr uj cych w celach turystycznych w oglnej liczbie seniorw yj cych w danym kraju w 2004 roku Cele dugoterminowych podr y osb w wieku 60 lat i starszych w 2004 roku w Polsce Jako ycia przed i po rehabilitacji Ludno wojewdztwa podlaskiego w wieku 13 lat i wi cej wedug poziomu wyksztacenia i wieku w 2002 roku Przepywy ludno ciowe w latach 1999-2005 Zmiany PKB w Unii Europejskiej i w Polsce w porwnaniu do kwartau poprzedniego Struktura podziau rodkw w ramach RPOWP Drogi publiczne o twardej nawierzchni w latach 2005-2008 G sto drg o nawierzchni twardej w latach 2005-2008 Dugo drg publicznych o nawierzchni twardej wedug wojewdztw w 2008 roku Linie kolejowe eksploatowane w latach 2005-2008 G sto linii kolejowych eksploatowane w latach 2005-2008 Problemy gospodarki odpadami w wojewdztwie podlaskim Powierzchnia lasw ochronnych wedug rodzajw w 2007 roku Analiza tendencji w otoczeniu Scenariusz optymistyczny Scenariusz pesymistyczny Scenariusz najbardziej prawdopodobny Scenariusz niespodziankowy Sia oddziaywania dostawcw na sektor Sia oddziaywania odbiorcw na sektor Sia konkurencji w sektorze Sia nowych usugodawcw Sia nowych producentw i usugodawcw Analiza SWOT sektor rehabilitacji geriatrycznej 14 16 16 17 18 26 31 32 33 37 37 38 40 42 44 49 51 54 55 56 57 58 89 90 95 97 98 100 101 106 108 110 112 113 127
Spis wykresw
Wykres 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w poszczeglnych wojewdztwach Polski w sierpniu 2009 roku (%)
28
141
Za cznik 1. Scenariusz indywidualnego wywiadu pog bionego IDI/ITI IDI/ITI 1. Wywiady z przedsi biorcami 1. Prosz poda: numer gwnego PKD przychody ze sprzeda y w roku 2008 zysk netto w roku 2008 liczb zatrudnionych w przedsi biorstwie w roku 2008 2. 3. 4. 5. 6. Jak oceniaj Pa stwo rol sektora rehabilitacji geriatrycznej jako obszaru wzrostu gospodarczego
wojewdztwa podlaskiego? Jakie podmioty nale przykady. Jakie wewn trzne czynniki stanowi podlaskim? Jakie wewn trzne czynniki stanowi podlaskim? Jakie zewn trzne czynniki mog stanowi szans rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim? Prosz wskaza czy s to czynniki z otoczenia: ekonomicznego, technicznego, spoecznego, prawno-administracyjnego, rodowiskowego, mi dzynarodowego. 7. Jakie zewn trzne czynniki mog stanowi zagro enie rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim? Prosz wskaza czy s to czynniki z otoczenia: ekonomicznego, technicznego, spoecznego, prawno-administracyjnego, rodowiskowego, mi dzynarodowego. 8. Czy zauwa aj Pa stwo siln presj ze strony dostawcw wynikaj c z np.: stopnia koncentracji sektora dostawcy; uzale nienia jako ci produktu finalnego od jako ci produktu nabywanego od dostawcy; udziau dostawcw w tworzeniu kosztw odbiorcy; kosztw zmiany dostawcy; mo liwo ci integracji pionowej? Czy te 9. raczej sektor ma korzystne warunki zaopatrzenia? Prosz poda przykady oddziaywania dostawcw. Jaki wpyw na sektor rehabilitacji geriatrycznej wywieraj odbiorcy? Czy zauwa aj Pa stwo presj ze strony odbiorcw wynikaj c z np.: stopnia koncentracji sektora odbiorcy; kosztw zmiany odbiorcy; profilu nabywcy? Prosz poda przykady oddziaywania nabywcw. 10. Jaki jest poziom nasilenia walki konkurencyjnej w sektorze rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim i w Polsce? 11. Jak oceniaj Pa stwo zagro enie pojawienia si nowych producentw w sektorze rehabilitacji geriatrycznej? 12. Jak oceniaj Pa stwo zagro enie pojawienia si substytutw w sektorze rehabilitacji geriatrycznej? 13. Czy macie Pa stwo peny dost p do odpowiednich kadr, w tym zwi zanych ze specyfik rehabilitacji geriatrycznej w regionie? Na jakie zawody wyst puje Pa stwa zdaniem deficyt? 14. Jakie s oczekiwania Pa stwa firmy w zakresie: umiej tno ci, kwalifikacji, postaw pracowniczych? 15. Jakie s Pa stwa zdaniem prognozy zatrudnienia w tym sektorze? 16. Czy prowadz Pa stwo szkolenia i stosuj inne sposoby rozwoju swoich kadr? Na jaki rodzaj szkole wyra aj Pa stwo zapotrzebowanie? 17. Czy prowadz Pa stwo wspprac z instytucjami rynku pracy? Je li tak to w jakim zakresie?
142
do sektora rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim? Prosz poda silne strony sektora rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie sabe strony sektora rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie
sektora
18. W jakich obszarach i z jakimi podmiotami widzicie Pa stwo mo liwo wyst powania wsppracy w sektorze? 19. Z jakich programw Unii Europejskiej i wsparcia finansowego krajowego korzystaj finansowaniu prowadzonej dziaalno ci? 20. Jakie dziaania Pa stwa zdaniem nale y podejmowa, eby rozwija sektor rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim? IDI/ITI 2. Wywiady z instytucjami 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Jak oceniaj Pa stwo rol sektora rehabilitacji geriatrycznej jako obszaru wzrostu gospodarczego Pa stwo przy
wojewdztwa podlaskiego? Jakie podmioty nale przykady. Jakie Jakie Jakie wewn trzne wewn trzne zewn trzne czynniki czynniki czynniki mog stanowi stanowi stanowi silne sabe szans strony strony sektora sektora rehabilitacji rehabilitacji geriatrycznej geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim? w wojewdztwie podlaskim? rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim? Jakie zewn trzne czynniki mog w wojewdztwie podlaskim? Czy Pa stwa instytucja ma jakiekolwiek powi zania z sektorem rehabilitacji geriatrycznej? Czy widz Pa stwo mo liwo ci i zamierzaj si w czy do wsppracy z podmiotami dziaaj cymi w tym sektorze rehabilitacji geriatrycznej? Czy Pa stwa zdaniem s ograniczenia w dost pie do kadr dla podmiotw sektora i do rozwoju jakiego rodzaju zawodw (kadry) mo e prowadzi rozwj tego sektora w wojewdztwie? 10. W jakim kierunku powinny pod a dziaania instytucji zwi zanych z rynkiem pracy i edukacji, by sprosta zapotrzebowaniu na wykwalifikowany personel w tym sektorze? 11. Jakie s Pa stwa zdaniem prognozy zatrudnienia w tym sektorze? IDI/ITI 3. Struktura studium przypadku 1. 2. 3. 4. Oglna charakterystyka podmiotu Aktualne zatrudnienie i dost pno kadr Do wiadczenia we wsppracy z instytucjami rynku pracy Wnioski stanowi zagro enie rozwoju sektora rehabilitacji geriatrycznej do sektora rehabilitacji geriatrycznej w wojewdztwie podlaskim? Prosz poda
143
Za cznik 2. Scenariusz zogniskowanego wywiadu grupowego FGI Wprowadzenie Przedstawienie si Moderatora, projektu oraz celu caego badania. Czas: 2 minuty Moderator: Dzie dobry. Nazywam si Marta Juchnicka i jestem pracownikiem dziau badawczego Biaostockiej Fundacji Ksztacenia Kadr. Zaprosili my dzi Pa stwa do dyskusji na temat Startery podlaskiej gospodarki analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Spotkanie jest cz ci badania maj cego na celu udzielenie odpowiedzi na pytanie czy obszarem wzrostu i innowacyjno ci spoza sektorw kluczowych wojewdztwa podlaskiego mo e by sektor rehabilitacji geriatryczne). Badanie jest realizowane na zlecenie Wojewdzkiego Urz du Pracy w Biaymstoku. Nasze dzisiejsze spotkanie potrwa ok. 90 minut. Bardzo dzi kuj , ze zechcieli Pa stwo przyj nasze zaproszenie. Informacja o metodzie badawczej Powiadomienie o rejestracji spotkania oraz przybli enie techniki wywiadw grupowych zogniskowanych oraz roli Moderatora. Czas: 3 minuty Moderator: W trakcie naszej dyskusji padnie wiele pyta i r nych odpowiedzi. Chciaabym Pa stwu powiedzie, e wszystkie one, a w zasadzie ka de z nich osobno, s niezwykle cenne. Prosz bardzo, aby Pa stwo w aden sposb nie czuli si skr powani czy ograniczeni moj obecno ci albo opiniami innych uczestnikw badania. S Pa stwo dzisiaj ekspertami, a opinie ktrymi si Pa stwo tutaj dziel posu nam do sformuowania wnioskw na tematy poruszane w tym badaniu. Moj rol dzisiaj b dzie poprowadzenie dyskusji w taki sposb, aby ka dy z Pa stwa mia rwn szans nieskr powanego wyra ania wasnych opinii na omawiane tematy. Nast pnie, na podstawie tego, co dzisiaj Pa stwo powiedz sporz dzony zostanie raport badawczy. Rejestrowanie naszej rozmowy jest konieczne ze wzgl du na to, e nie jestem w stanie notowa ka dej z Pa stwa wypowiedzi, a nie chciaabym aby co mi umkn o. Zarejestrowany materia b dzie wykorzystany jedynie przeze mnie do sporz dzenia ko cowego raportu, nie zostanie on u yty w adnym innym celu, nie b dzie rozpowszechniany, ani publikowany. Prosz zatem o wyra enie zgody na dokonanie zapisu d wi ku. Czy Pa stwo si zgadzaj ? Przedstawienie uczestnikw spotkania Wzajemne poznanie si uczestnikw spotkania fokusowego zapewni lepsz wspprac grupy, przepywy
informacji a tym samym osi gniecie efektu synergii r norodnych kompetencji, do wiadcze i opinii. Moderator zach ca uczestnikw do korzystania w czasie pracy z kompetencji uczestnikw oraz ich do wiadcze zwi zanych z reprezentowaniem instytucji, sektorw, dziedzin wiedzy i praktyki. Czas: 5 minut Moderator: Prosz Pa stwa, aby si Pa stwo krtko przedstawili (imi , wykonywany zawd). Informacje, udzielane nam potrzebne s do tego, aby mc powi za Pa stwa background z goszonymi przez Pa stwa opiniami. Aby zebra
144
wi cej szczegowych informacji, ktre pozostan poufne, poprosz Pa stwa o wypenienie krtkiej ankiety (Moderator rozdaje krtkie kwestionariusze i, kiedy s ju wypenione, zbiera je): te informacje b d dla nas wa ne przy analizie rezultatw z naszego spotkania. Obszary badawcze Obszar badawczy 1. Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora 1. Kto Pa stwa zdaniem wchodzi w skad sektora rehabilitacji geriatrycznej rozumianego jako sektor wiadcz cych usugi z zakresu rehabilitacji medycznej, innych rodzajw rehabilitacji oraz usugi typu wellness dla osb w wieku podeszym 60 lat i wi cej oraz rehabilitacji profilaktycznej dla osb w wieku 45 lat i wi cej: producenci / konkurenci, dostawcy, odbiorcy. Tabela 1. Analiza SWOT sektor rehabilitacji geriatrycznej
Mocne strony Poo enie geograficzne w obszarze ZPP Region postrzegany jako proekologiczny Wysoko wykwalifikowana kadra Dobra wsppraca instytucji z NGO Wysoka wiadomo problemw spoecznych Zaanga owana kadra pomocy spoecznej Wysoki poziom ksztacenia oferowany przez Uniwersytet Medyczny Czyste rodowisko Ni sza cena usug ni za granic Sabe strony Brak infrastruktury rehabilitacyjnej Brak sprz tu rehabilitacyjnego Brak zainteresowania profilaktyk w spoecze stwie Ograniczona opieka systemowa nad lud mi starszymi Saby system komunikacyjny, brak lotniska Niska atrakcyjno inwestycyjna regionu Obwarowania prawne zwi zane z otrzymaniem statusu uzdrowiska Niski poziom dochodw spoecze stwa Brak dodatkowych atrakcji turystycznych w regionie Brak strategii rozwoju turystyki w regionie Brak dziaa marketingowych w sektorze wychodz cych poza region Brak programw profilaktycznych z zakresu rehabilitacji Brak placwki szkoleniowej w regionie Zagro enia Niech NFZ do finansowania rehabilitacji osb starszych Brak zrozumienia potrzeby rehabilitacji przez samych pacjentw Niekorzystne zmiany w prawie Ubo enie spoecze stwa Rozwj tego typu usug w bliskim s siedztwie np. Litwa, Mazury, Lubelszczyzna Wzrost bezrobocia Pogorszenie wizerunku regionu w kraju i na wiecie Brak dziaa promocyjnych ze strony wadz wojewdztwa
Szanse Rozwj wykwalifikowanych kadr w regionie Szkolenia, edukacja z zakresu fizjoterapii, etc. Rozwj placwek dziennego pobytu Rozwj infrastruktury Podniesienie si poziomu ycia Zainteresowanie Polska w rd osb z grupy docelowej Stosowanie nowoczesnych technik rehabilitacyjnych Wzrost zapotrzebowania i popularyzacja tego typu usug Zmiana zasad finansowania usug W czenie tego typu usug w oferty turystyczne Rosn ce zapotrzebowanie na usugi Poprawa dost pno ci komunikacyjnej regionu (droga szybkiego ruchu do Warszawy, lotnisko, szybka kolej) Poprawa atrakcyjno ci turystycznej regionu Dofinansowanie sektora z Unii Europejskiej Rozszerzenie oferty o nowe grupy docelowe (np. 45+) Emigracja modego pokolenia
145
2. 3. 4. 5.
Powy sza tabela przedstawia mocne strony sektora producentw artykuw i sprz tu medycznego prosimy o jej weryfikacj . Powy sza tabela przedstawia sabe strony sektora producentw artykuw i sprz tu medycznego prosimy o jej weryfikacj . Powy sza tabela przedstawia szanse sektora producentw artykuw i sprz tu medycznego prosimy o jej weryfikacj . Powy sza tabela przedstawia zagro enia sektora producentw artykuw i sprz tu medycznego prosimy o jej weryfikacj .
Obszar badawczy 2. Analiza powi za sektora z rynkiem pracy 6. 7. 8. 9. Jakie zawodw obejmuje ten sektor? Jaka Pa stwa zdaniem jest dost pno ci kadr w sektorze? Jakie Pa stwa zdaniem jest zapotrzebowanie na kadry w sektorze? Czy znaj Pa stwo jakie programy / przykady dziaa na rzecz rozwoju kadr pracowniczych sektora? Jakie podmioty realizuj tego typu programy? 10. Czy Pa stwa zdaniem rozwj sektora wpynie na zmiany w zatrudnieniu w wojewdztwie podlaskim i jaki b dzie kierunek i skala tych zmian? 11. Czy rozwj sektora mo e mie wpyw na zmiany w kierunkach ksztacenia w wojewdztwie podlaskim? Jakie to mog by kierunki? Podsumowanie Zamkni cie spotkania, podzi kowanie za wspprace, poinformowanie do przydatno ci rezultatw oraz zach ta do dalszej wsppracy w tej dziedzinie. Czas: 5 minut Moderator: Bior c pod uwag wszystko to, o czym rozmawiali my na dzisiejszym spotkaniu, a wi c o sektorze rehabilitacji geriatrycznej czy chcieliby Pa stwo jeszcze co na zako czenie powiedzie? Dzi kuj za uczestnictwo w spotkaniu.
146
Za cznik 3. Lista podmiotw sektora rehabilitacji geriatrycznej Gabinety i o rodki rehabilitacyjne, ktre podpisay kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia Podlaski Oddzia Wojewdzki 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. Biaostockie Centrum Onkologii im. Marii Skodowskiej-Curie Caritas Decezji om y skiej CentrumRrehabilitacji pw. w. Rocha Centrum Medyczne Medrex Ema Medica Rehabilitacja Sawomir Polecki Grupowa Praktyka Lekarska ZOZ Bargw Ko cielny s.c. Niepubliczny Rehabilitacyjny Zakad Opieki Zdrowotnej s.c. Niepubliczny Specjalistyczny ZOZ O rodek Diabetologiczny Popula s.c. E. Popawska, U. A. Puch, G. Laszewska Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Kaudium Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Medyk Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Multimedica IV Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Rehabilitacja Iwona Sic Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Centrum Medyczne Hansa Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Medetrina Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Omni-Med Zofia Stojak Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Rehabilitacja Lecznicza Zdrowie Anna Jabo ska Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Remedica Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej s.c. Cordis Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Vita Med Centrum Medyczne Niepubliczny Zesp Leczniczo-Rehabilitacyjny Centrum Kompleksowej Rehabilitacji Sp. z o.o. Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Rehabilitacja Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej O rodek Wieloprofilowego Usprawniania Dzieci z Mzgowym Pora eniem Dzieci cym w Biaymstoku Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Podlaskie Centrum Medyczne Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Poradnia Rehabilitacji Gra yna Jaroszewicz Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Poradnia Rehabilitacji leczniczej Biomed Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Poradnia Specjalistyczna Rehabilitacja Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Przychodnia Rehabilitacji w Grdku El bieta Bojarzy ska Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Przychodnia specjalistyczna Anel-Med. sp.j. Andrzej Bronisaw Misztalewski, Magorzta Wi niewska Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Przychodnia Sportowo-Lekarska Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Rehabilitacja Domowa Magorzata Alicja Szarejko Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Zakad Fizykoterapii i Rehabilitacji Leczniczej Podlaskie Centrum Medycyny Sportowej i Ortopedii Polski Komitet Pomocy Spoecznej Zarz d Okr gowy Polski Zwi zek Guchych Specjalistyczny O rodek Diagnozy i Rehabilitacji Dzieci i Modzie y z Wad Suchu Polski Zwi zek Guchych Specjalistyczna Poradnia Rehabilitacji Dzieci i Modzie y z Wad Suchu
147
35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60.
Rehabilitacyjny Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Reh-Med s. c. Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w Augustowie Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w Bielsku Podlaskim Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w D browie Biaostockiej Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w Hajnwce Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w Lipsku Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w apach Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w Mo kach Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w Sejnach Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w Siemiatyczach Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej w Sokce Samodzielny Szpital Miejski im. PCK w Biaymstoku Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej O rodek Rehabilitacji w Suwakach Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej Wojewdzki Szpital Zespolony im. J. niadeckiego Specjalistyczne Centrum Medyczno-Rehabilitacyjne przy Polskiej Grupie Farmaceutycznej Sp. z o.o. Specjalistyczny Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Lege Artis Stacja Opieki Caritas w Pu sku Szpital Oglny im. dr Witolda Ginela w Grajewie Szpital Oglny w Kolnie Szpital Oglny w Wysokiem Mazowieckiem Szpital Powiatowy w Zambrowie - Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Szpital Wojewdzki im.Kardynaa Stefana Wyszy skiego w om y Uniwersytecki Dzieci cy Szpital Kliniczny im. L. Zamenhofa w Biaymstoku Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Biaymstoku Zakad Opieki Zdrowotnej Ministerstwa Spraw Wewn trznych i Administracji Zakad Podstawowej Opieki Zdrowotnej w om y
Gabinety i o rodki rehabilitacyjne inne 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. ABM Rehabilitacja Marek Sewastianik, Biaystok Anamed Centrum Zdrowia i Urody Anna Wokowicz, om a Arkom Usugi Rehabilitacyjne Ewa Kilian, Kolno Armedis - O rodek Rehabilitacji Niemowl t, Dzieci i Dorosych, Biaystok Artros S.C. Jolanta Wnuczko Andrzej Niewi ski, Biaystok Artros S.C. Rehabilitacja Jolanta Wnuczko Andrzej Niwi ski, Biaystok Dan-Med. Danuta Sosnowska, Suwaki Dobreterapie - O rodek Terapii Manualnych Marek Sawo , Biaystok Magia Dotyku S.C. Salon Masa u, Biaystok Neuron Rehabilitacja Funkcjonalna Bartosz Lenkiewicz, Biaystok Ranczo Jacek Dymper, Suwaki Reh-Med Dariusz Konopka, om a Vitalis Patryk By, om a Zacznijmy od Podstaw Teresa Mosiejko, Biaystok ZPD Piotr Pytasz, Biaystok
148
16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50.
Ab Fizjo Artur Bieroza, Biaystok Bigiej Jacek Gabinet Rehabilitacyjny, Czy ew-Osada Centrum Rehabilitacji i Fizjoterapii reMed, Supra l Cesarz Anna Gabinet Masa u, Biaystok Chrzanowski Dariusz Masa e Leczniczo-Rehabilitacyjne, Biaystok Fizjoterapeuta Jakub Dziurdzikowski, Suwaki Gabinet medycyny manualnej-terapia blu Jolanta Szyszo, Biaystok Gabinet Refleksologii i Masa u Katarzyna Andrzejewska, Biaystok Fizjoclinic Wnuczko Rehabilitacja S.C. Gabinet leczenia blu i fizjoterapii Jolanta Wnuczko, Magdalena Wnuczko, Biaystok Gabinet rehabilitacji Vertebra Robert Marek Sierpi ski, Biaystok Grabowska Marzena Gabinet Rehabilitacji, Biaystok Integracyjne Centrum Wypoczynku Edukacji i Rehabilitacji WBN Maniwka, Nowa Wie , Suwaki Jabo ska Urszula Gabinet Fizjoterapii Leczniczej, Czarna Biaostocka Jaroszewicz Gra yna Poradnia Rehabilitacji, Biaystok Jodczyk Jzef Gabinet Masa u i Rehabilitacji Leczniczej, Biaystok Jodczyk Jzef Prywatny Gabinet Fizykoterapeutyczny, Biaystok Kami ska Halina Rehabilitacja, Biaystok Krzywicka Anna Usugi Fizjoterapeutyczne, Augustw Kuptel Aniela Gabinet Rehabilitacyjny, Biaystok ukasiewicz ukasz Dziaalno Fizjoterapeutyczna, Hajnwka Majewska Maja Gabinet Rehabilitacyjny, om a Nalikowska Mirosawa Rehabilitacja, Bielsk Podlaski Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Zakad Fizykoterapii i Rehabilitacji Leczniczej, Biaystok Niksa Krzysztof Gabinet Fizjoterapeutyczny, Stawiski O rodek Rehabilitacji Leczniczej przy Zarz dzie Okr gowym PKPS w om y. Zakad rehabilitacji, om a O rodek Rehabilitacyjno-Wypoczynkowy Sosenka, Sochonie, Wasilkw O rodek Wypoczynkowo-Rehabilitacyjny PKPS Pensjonat Ptaki, Baliki, Nowogrd Podbor czy ska Magdalena Fizjoterapeuta, Suwaki Podgrski Hubert Gabinet Fizjoterapeutyczny, Siemiatycze Rutkowska Bo ena Fizjoterapeuta, Suwaki Rybak Maria Przedsi biorstwo Usugowe, Biaystok Tworkowska Anna Usugi Rehabilitacyjne, Wysokie Mazowieckie Wasilewski Marek Masa , Suwaki Zakad Fizykoterapii i Rehabilitacji Leczniczej NZOZ - Krzysztof Szarejko elechowska Alicja Gabinet Masa u, om a
Sanatoria 1. Biaostockie Przedsi biorstwo Usug Socjalnych Budownictwa Sanatorium Uzdrowiskowe Budowlani, Augustw
149
Zakady opieku czopiel gnacyjne i opieku czolecznicze 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Hospicjum Dom Opatrzno ci Bo ej Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej, Biaystok Niepubliczny Zakad Piel gnacyjno-Opieku czy Podlasie Stowarzyszenie Praca i Rozwj, Dworaki Sta ki Samodzielny Publiczny Zakad Opieku czo-Leczniczy dla Dzieci i Modzie y, Siemiatycze Oddzia Opieku czo-Leczniczy, Szpital w Ciechanowcu Samodzielny Publiczny Zakad Opieki Zdrowotnej, Zakad Piel gnacyjno-Opieku czy, apy Samodzielny Publiczny Zakad Piel gnacyjno-Opieku czy, Krynki Zakad Opieki Dugoterminowej, Siemiatycze Zakad Opieku czo-Leczniczy, Szpital w Hajnwce Zakad Opieku czo-Leczniczy, Bielsk Podlaski Zakad Opieku czo-Leczniczy, Szczuczyn Zakad Piel gnacyjno-Opieku czy w Sejnach Zakad Opieku czo-Leczniczy, om a Zakad Opieku czo-Leczniczy, Szpital w Knyszynie Zakad Opieku czo-Leczniczy, Szpital w Mo kach
Opieka piel gniarska i agencje opieku cze 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. Opieka Podlaskie Centrum Opiekunek, Biaystok Quartet S.C. Dom Pogodnej Staro ci, Sokole Spokojna Przysta Dom Pomocy Spoecznej dla Osb Przewlekle Chorych Psychicznie, Garbary Zacisze Dom Opieki, Ostra Gra Agencja Wsparcia PATRON Dom spokojnej staro ci Zota Jesie , Wlka Ratowiecka Dr gowski Tadeusz Zakad Usugowy Usugi Opieku cze dla Osb Starszych, apy Prywatne Domy Ostoja, Dolistowo Nowe Zakad Opieki Zdrowotnej Hospicjum Domowe, Biaystok BetaMed Centrum Medyczne Beata Drzazga, Biaystok Rutkowski Robert Opieka Nad Osobami Starszymi, Augustw Basia Praktyka Piel gniarska Barbara Szumska, Bielsk Podlaski Ewa Prywatna Praktyka Piel gniarska Ewa Stasiuk, Bielsk Podlaski Medgran S.C. Niepubliczny Zakad Piel gniarstwa D. Krawiel M. Zaj czkowska, Biaystok Medica S.C. Usugi Piel gniarskie, Biaystok Panaceum S.C. Zakad Opieki Zdrowotnej, Sokka Piast S.C. Grupowa Praktyka Piel gniarek rodowiskowo-Rodzinnych Irena Nikiforuk Teresa Stojda Joanna Stypukowska, Biaystok Puls Piel gniarsko-Poo niczy M.Rogowska J.Malecka A.i.Fabisiak E.Modzelewska Z.Rutkowska S.C., om a Vea S.C. Niepubliczny Piel gniarski Zakad Opieki Zdrowotnej, apy Aleksandra Przyborowska Firma, Grajewo Babi ska Stanisawa Firma Usugowa, Przero l
150
rodowiskowego-Rodzinnego T. Sosnowska
22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47.
Zienkiewicz Helena Usugi Piel gniarskie, Ciechanowiec Bargowska-Gosko Janina Firma Usugowa, Biaystok Bogacka Henryka Praktyka Piel gniarska, Zambrw Butkiewicz Bogusawa Usugi Piel gniarskie, Suwaki Chomutnik Anna Pomoc Piel gniarska, Kurowszczyzna Domalewska Teresa Praktyka Piel gniarska, Zambrw Fiedoruk Irena Prywatna Praktyka Piel gniarska, Bielsk Podlaski Gniazdowska El bieta Praktyka Piel gniarska, Czy ew-Osada Gromotowicz Katarzyna Firma Usugowa, Biaystok Indywidualna Praktyka Piel gniarska Teresa Muczy ska, Biaystok Jesionkowska Magorzata Usugi Piel gniarskie, om a Mikiewicz Jolanta Praktyka Piel gniarska, Biaystok Koc Aldona Usugi Piel gniarskie, Ciechanowiec Kocha ska Jadwiga Kami ska Marianna Mendrycka Anna S.C. Usugi Piel gniarskie, Siemiatycze Niewi ska Marzanna Prywatna Praktyka Piel gniarska, Bielsk Podlaski Kuczy ska Maria Piel gniarka, Dzi konie Perzanowska Emilia Praktyka Piel gniarska, Grajewo Radziwonowski Patryk Praktyka Piel gniarska, Biaystok Roszkowska Ewa Profilaktyka Medyczna, Wysokie Mazowieckie Szulc Ewa Usugi Piel gniarskie, Raczki Trzaska Jadwiga Usugi Piel gniarskie, om a Turosi ska Katarzyna Praktyka Piel gniarska, Biaystok uczaj Krystyna Praktyka Piel gniarska, Po wi tne Wa kiewicz Jadwiga Praktyka Piel gniarska, Biaystok Winiewicz Beata Usugi Piel gniarskie, Krasnopol Zaremba Monika Usugi Piel gniarskie, om a
Domy pomocy spoecznej 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Dom Pomocy Spoecznej im. Wiktorii Kowalewskiej w om y Dom Pomocy Spoecznej pod wezwaniem w. Franciszka z Asy u w Tykocinie Dom Pomocy Spoecznej w Augustowie, ul. 3 Maja 57 Dom Pomocy Spoecznej w Augustowie, ul. Studzieniczna 2 Dom Pomocy Spoecznej w Biaowie y Dom Pomocy Spoecznej w Biaymstoku, ul. wierkowa 9 (Miasto Biaystok) Dom Pomocy Spoecznej w Biaymstoku, ul. Baranowicka 203 (powiat biaostocki) Dom Pomocy Spoecznej w Bra sku Dom Pomocy Spoecznej w Choroszczy Dom Pomocy Spoecznej w Czerewkach Dom Pomocy Spoecznej w Garbarach Spokojna Przysta Dom Pomocy Spoecznej w Grajewie Dom Pomocy Spoecznej w Jawce z fili w a niach, Filia a nie Dom Pomocy Spoecznej w Kozarzach Dom Pomocy Spoecznej w om y
151
16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.
Dom Pomocy Spoecznej w Mocieszach Dom Pomocy Spoecznej w Mo kach Dom Pomocy Spoecznej w Sejnach Dom Pomocy Spoecznej w Starzynie Dom Pomocy Spoecznej w Suwakach Dom Pomocy Spoecznej w Uhowie Powiatowy Dom Pomocy Spoecznej w Siemiatyczach
O rodki SPA i wellness 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Best Western Hotel ubrwka Delfin kompleks hotelowy & Spa, Augustw Dwr Soplicowo Spa & Wellness, Biaowie a Evolution salony Urody & SPA. Autoryzowany gabinet Thalgo. Hotel Branicki, Biaystok Hotel Go biewski, Biaystok Hotel Warszawa Spa & Resort, Augustw Spa & Wellness Hotel Cristal, Biaystok Spa Bobrowa Zdrojwka Spa Horodniany, Biaystok
152

Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor rehabilitacji geriatrycznej (Podlasie economy starters. Analysis of economic growth and innovation areas of Podlaskie: geriatric rehabilitation sector)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor rehabilitacji geriatrycznej (Podlasie economy starters. Analysis of economic growth and innovation areas of Podlaskie: geriatric rehabilitation sector)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Wojewdzki Urz d Pracy w Biaymstoku Podlaskie Obserwatorium Rynku Pracy i Prognoz Gospodarczych STARTERY PODLASKIEJ GOSPODARKI - SEKTOR REHABILITACJI

jest rwnie pomi dzy

sektorw kluczowych wojewdztwa podlaskiego, jakim jest rehabilitacja geriatryczna.

1.2 Cele badania

1.3 Zakres przedmiotowy badania i jego uzasadnienie

potencjalnym obszarem wzrostu gospodarki regionu.

1.4 Obszary badawcze

II. Metodologia badania

Metoda bada terenowych, Metoda studium przypadku.

2.2 Techniki badawczo-analityczne oglna charakterystyka

Rodzaje technik badawczych Grupa Ekspertw (GE)

2.3 Metody badawczo-analityczne dla poszczeglnych obszarw badawczych

Tabela 3. Scenariusz optymistyczny (pesymistyczny)

rednia sia wpywu Sfera

rednia sia wpywu 16

Tabela 4. Scenariusz niespodziankowy (najbardziej prawdopodobny)

rednia sia wpywu Sfera

rednia sia wpywu

Tabela 5. Wyniki analizy SWOT

Uwarunkowania zewn trzne Szanse Zagro enia

sektora z rynkiem pracy byo zastosowanie metody studium

III. Sektor rehabilitacji geriatrycznej

mo liwo ci przystosowawczych organizmu.

by wa nymi czynnikami w zapobieganiu szeregowi chorb lub

ycia spoecznego i oferuj c

3.2 Sektor usug rehabilitacyjnych w Polsce i w wojewdztwie podlaskim

staego nadzoru lekarskiego,

wiadczonych przez lekarzy

3. 86.2 Praktyka lekarska:

4. 87 Pomoc spoeczna z zakwaterowaniem:

IV. Popytowo-poda owe zewn trzne uwarunkowania rozwojowe sektora

sektora nie uwzgl dniono czynnikw technicznych. W grupie

4.1 Analiza czynnikw popytowych

14,5 18,4 14,0 10,5 11,4 11,3

10,7 11,6 11,6 10,9

Tabela 7. Populacja Unii Europejskiej wedug struktury wieku w 2005 roku

Tabela 9. Starzenie si populacji Polski wedug wojewdztw w 2003 roku (%)

i umysow . Ponadto sprzyja zadowoleniu z kontynuacji linii biologicznej oraz

badanych. Niestety, te wyniki wskazuj ,

w przeci gu co najmniej dwudziestu ostatnich lat nie zmieniy si

wzory aktywno ci ludzi starszych

Odsetek osb deklaruj cych 44,5 48,0

Odsetek osb deklaruj cych 40,1 27,9

0,5 16,4 0,6 1,1

24,0 5,9 1,8 1,5

w podniesieniu poziomu jako ci

poziomie rozwoju spoeczno-ekonomicznego i jako ci

Tabela 15. Przepywy ludno ciowe w latach 1999-2005

Rozporz dzenie w sprawie wykazu gwarantowanych

lekarza dentysty i materiaw wiadcze z dnia zdrowotnych i materiaw

4.2 Analiza czynnikw poda owych

I kwarta 0,7 1,1

Rok 2008 II kwarta III kwarta -0,2 -0,4 0,9 0,6

IV kwarta -1,9 -0,1

Rok 2009 I kwarta II kwarta -2,4 -0,2 0,3 0,5

spoecze stwa oraz ci gym wzrostem wska nika

Tabela 17. Struktura podziau rodkw w ramach RPOWP

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych [2].

kadr , jej kwalifikacjami, czasem pracy czy te

wyposa eniem poradni rehabilitacyjnych,

wiadczenia z ubezpieczenia chorobowego, wypadkowego, macierzy skiego) i z dotacji

problemami zwi zanymi ze

nierwno ciami zdrowotnymi zwi zanymi z czynnikami

przyj tych w pa stwach