Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie,

Warszawa, 18-19.06.2009. Andrzej Klimczuk Kapita spoeczny Polakw a rozwj spoeczno-ekonomiczny

Wprowadzenie W prowadzonych wspczenie debatach nad wanymi problemami krajowymi dostrzega si potrzeb poszukiwania sposobw na upowszechnianie demokratycznych zasad wspycia i zwikszanie dobrobytu ekonomicznego. Brak jasno sprecyzowanych drg rozwoju kraju dostrzega si coraz silniej wraz z upywem czasu po rozpoczciu w 1989 roku transformacji ustrojowej. W ostatnich latach przygotowano chociaby Narodowy Program Foresight Polska 2020 - projekt naukowy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego, ktrego organizatorzy prbowali zachci obywateli do okrelenia wsplnej wizji rozwoju kraju. Za inn istotn inicjatyw naley uzna sporzdzony przez Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw Raport Polska 2030, ktrego autorzy stwierdzaj, e transformacja ustrojowa jako projekt cywilizacyjny ulega wyczerpaniu, a spoeczestwo polskie stoi przed dziesicioma nowymi wyzwaniami. Wyzwania te to: (1) wzrost i konkurencyjno; (2) sytuacja demograficzna; (3) wysoka aktywno zawodowa oraz adaptacyjno zasobw pracy; (4) odpowiedni potencja infrastruktury; (5) bezpieczestwo energetyczno-klimatyczne; (6) gospodarka oparta na wiedzy i rozwj kapitau intelektualnego; (7) solidarno i spjno regionalna; (8) poprawa spjnoci spoecznej; (9) sprawne pastwo; (10) wzrost kapitau spoecznego Polski. Ostatnie z wyzwa autorzy uznaj za kluczowe dla sprostania wszystkim pozostaym celom rozwojowym. Ujcie to wspgra z koncepcjami przyjmowanymi we wspczesnej socjologii zgodnie z ktrymi zmniejszaniu zapnie rozwojowych sprzyjaj nie tylko rodki finansowe, czy dostp do nowoczesnych technologii, lecz te cechy narodw i spoecznoci regionalnych (zob. Harrison, Huntington). W niniejszym artykule przyjrzymy si kapitaowi spoecznemu, jednemu z przytoczonych wyzwa, z uwzgldnieniem jego zrnicowanych typw, sfer oddziaywania, stanu wrd Polakw i metod budowania. Pojcie kapitau spoecznego Do dalszych rozwaa niezbdne jest wyjanienie znacze wykorzystywanych w pracy poj. Rozwj za P. Sztompk rozumiany bdzie jako proces kierunkowy napdzany czynnikami endogennymi, w ktrym poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale 1

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. rosncy (Sztompka 2002, s. 440-441 i 453). Zgodnie z tym ujciem za rozwj spoecznoekonomiczny moemy uzna rnicowanie si struktur i funkcji, ich ekspansj oraz wzrastajc zoono i zorganizowanie, przy czym zale one od mechanizmw wewntrzspoecznych a nie czynnikw egzogennych, jak np. zmiany klimatyczne, czy epidemie chorb. Przykadem moe tu by np. przeksztacanie miast, gospodarstw domowych lub przedsibiorstw pod wzgldem ich wyposaenia w dobra materialne suce do wykonywania pracy lub odpoczynku. W tym miejscu za zasad rozwoju przyjmujemy koncepcj zrwnowaonego rozwoju, ktra od 1997 roku ma w Polsce rang konstytucyjn. Rozwj spoeczno-ekonomiczny w myl tego podejcia powinien si cechowa zdolnoci do: samopodtrzymywania, trwaoci i zrwnowaenia. Wzrost gospodarczy ma pozwala na przeciwdziaanie marginalizacji i dyskryminacji spoecznej oraz podnosi stan rodowiska naturalnego. Zakada si przy tym, e celem nadrzdnym jest zrwnowaona jako ycia a do jej osignicia niezbdne jest stae tworzenie i wzbogacanie instrumentarium rozwoju spoecznego, gospodarczego i rodowiskowego. Poprzez jako ycia za specjalistami Programu Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju rozumie mona kategori wyraajca stopie samorealizacji czowieka w ujciu holistycznym (przy rwnowadze dobrobytu, dobrostanu i bogostanu) lub w ujciu mniej czy bardziej zawonym, np. z punktu widzenia konsumpcji dbr materialnych zaspokajajcych jego potrzeby (przy dominacji dobrobytu nad dobrostanem i bogostanem) (Borys, Rogala 2008, s. 9). W tym kontekcie ocena postaw i zachowa spoecznych, w tym kapitau spoecznego, jest traktowana jako przykad wskanikw subiektywnej jakoci ycia, czyli zgaszanego przez poszczeglnych ludzi stopnia zaspokojenia ich indywidualnych potrzeb, obok takich cech jak np. ocena ycia fizycznego, stanu posiadania, dobrostanu psychicznego, wsparcia spoecznego, oceny swojej sytuacji na rynku pracy, stylu ycia, czy skonnoci do ryzyka. Dla porwnania przykadami wskanikw obiektywnej jakoci ycia, czyli infrastrukturalnych warunkw funkcjonowania zbiorowoci spoecznych, s: sytuacja dochodowa gospodarstwa domowego i sposb gospodarowania dochodami, wyywienie, zasobno materialna, korzystanie z pomocy spoecznej, ksztacenie dzieci, uczestnictwo w kulturze i wypoczynku, korzystanie z usug systemu ochrony zdrowia, ubezpieczenia i zabezpieczenia emerytalne, ubstwo i bezrobocie. W klasycznych opracowaniach autorstwa P. Bourdieu, J.S. Colemana i R.D. Putnama (zob. Rymsza 2007) kapita spoeczny jest definiowany niejednoznacznie i midzy ujciami tych autorw wystpuj rnice. Niemniej mona przyj, i najoglniej poprzez kapita spoeczny rozumie si potencja wspdziaania osadzony w powizaniach midzyludzkich i 2

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. normach spoecznych, ktry moe przynosi korzyci osobom, grupom i spoeczestwom. Za A. Sadowskim mona uzna, i kapita spoeczny jest skumulowany w zasobach ludzkich, czyli ludziach wraz z ich umiejtnociami i dowiadczeniami, obok kapitau ludzkiego (np. posiadana wiedza, stan cywilny, zawd, wyznanie, stan zdrowia) i kulturowego (np. uznawane wartoci, mity, rytuay, kryteria prestiu, ideologie, uksztatowana tosamo) (Sadowski 2006, s. 20-38). O pozytywnych efektach zewntrznych moemy mwi gwnie, gdy kapita spoeczny przybiera form zwan pomostow lub wczajc (Putnam 2000, s. 22), a wic gdy dochodzi do wsppracy i integracji midzy ludmi rnych kultur, religii, warstw i grup spoecznych. Poza tym na poziom i jako kapitau spoecznego oddziauj mechanizmy kulturowe, takie jak religia, tradycja i historyczne nawyki (Fukuyama 1997, s. 39). Gromadzenie tego kapitau nie moe odbywa si z inicjatywy jednostki, lecz wymaga wsplnych dziaa wikszych zbiorowoci. Pozytywne oddziaywanie kapitau spoecznego wymaga rozpowszechnienia i realizowania takich cnt spoecznych jak odpowiedzialno, lojalno, umiejtno wsppracy, poczucie obowizku, uczciwo, oszczdno, racjonalne rozwizywanie problemw i umiejtno podejmowania ryzyka (tame, s. 57-61). Do wskanikw kapitau spoecznego zalicza si m.in. aktywno mieszkacw spoecznoci lokalnych w rozwizywaniu problemw spoecznych, ich zaradno spoeczn, posiadanie ugruntowanej tosamoci politycznej, trwao rodzin wraz z okreleniem zakresu ich wspdziaania z instytucjami i organizacjami spoecznymi, si wizi ssiedzkich, poziom zaufania, poziom bezpieczestwa, podejmowanie prywatnych inicjatyw gospodarczych, gotowo do zrzeszania si, zdolno do kompromisu oraz stosunek do ustroju, prywatyzacji, pracy, firm zagranicznych i rodkw przekazu (Sadowski 2006, s. 28, 32 i 111). Badacze kapitau spoecznego zakadaj, i jest to kategoria wielowymiarowa o charakterze ilociowo-jakociowym. M. Theiss zaproponowaa dziesi kryteriw wyrniania typw kapitau spoecznego (Theiss 2007, s. 33-39). Rozgraniczenia te przedstawione w tabeli 1 (Aneks) s jednak umowne, gdy poszczeglne typy kapitau czsto pozostaj ze sob w cisym zwizku. Przykadowo kapita spoeczny jako dobro klubowe, a wic suce maym grupom czy klikom, jest zarazem kapitaem nieformalnym, ktrych suy realizacji celw partykularnych przynoszcych niekiedy efekty sprzeczne z interesem ogu. Na szczegln uwag wrd wyrnianych typw kapitau spoecznego zasuguje zaufanie, ktre moe by ograniczone do niewielkich grup lub przyjmowa form uoglnion, rozcigajc si na obcych, wszystkich ludzi. P. Sztompka analizujc pojcie zaufania okrela je najcenniejsz odmian kapitau spoecznego (Sztompka 2007, s. 244). Zaufanie w 3

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. koncepcji tego autora to rodzaj zakadu (przekonania i opartego na nim dziaania) podejmowanego przez jednostk na temat niepewnych przyszych dziaa innych ludzi (tame, s. 69-72). W zakadzie tym aktor spoeczny szacuje na ile dziaania pozostaych bd dla niego korzystne. Zaufanie daje poczucie przewidywalnoci zachowa partnerw. Nieufno polega za na szacowaniu potencjalnych szkd. P. Sztompka okrela te pojcie braku zaufania, jako sytuacji neutralnej kiedy aktorzy spoeczni nie maj zdania na temat pozostaych - nie okazuj ani zaufania, ani nieufnoci (tame, s. 73). Kady przejaw zaufania wie si z ryzykiem, czyli moliwoci wystpienia niekorzystnych skutkw np. przykroci psychicznych jeli osoby obdarzone zaufaniem nie wywi si z pokadanych w nich oczekiwa (tame, s. 84). Ponadto wedug P. Sztompki poszczeglne spoeczestwa mona klasyfikowa ze wzgldu na poziom zaufania jakim obdarzaj si ich czonkowie (tame, s. 243). Jeli jest wysoki to umacnia si kultura zaufania, a ufno jest istotn norm regulujc zachowania. Jeli za poziom ten jest niski to spoeczestwo jest zdominowane przez kultur cynizmu, w ktrej przejawy nieufnoci ulegaj racjonalizacji - oszukiwanie i podejrzliwo su rozwizaniu problemw. Oddziaywanie kapitau spoecznego na rozwj spoeczno-ekonomiczny Korzyci z kapitau spoecznego dla spoecznoci mona rozpatrywa w trzech sferach: ekonomicznej, spoecznej i politycznej (Theiss 2007, s. 76-101). Do pozytywnych skutkw oddziaywania kapitau spoecznego w pierwszej sferze zalicza si m.in. pobudzanie wzrostu gospodarczego, uatwienie decentralizacji zada, tworzenie elastycznych zespow produkcyjnych, redukcj kosztw transakcyjnych, ograniczenie syndromu pasaera na gap (uchylania si od wysikw i oczekiwania na efekty dziaa pozostaych), zmniejszenie kosztw kontroli, usprawnianie wykorzystania dostpnych zasobw, zwikszenie standardu ycia gospodarstw domowych (o ile osoby ktre je tworz nale do zrnicowanych organizacji i maj dostp do rnych informacji), sprzyjanie inwestycjom w dzieci i traktowaniu ich jako dodatkowego zabezpieczenia na okres emerytalny, uatwianie poyczania rodkw finansowych od przyjaci, ssiadw i towarzystw pomocy wzajemnej. W sferze spoecznej kapita spoeczny m.in. uatwia poszukiwanie pracy szczeglnie osobom z niszych warstw spoecznych i w przypadku posad nie wymagajcych wysokich kwalifikacji, uatwia awans zawodowy, zmniejsza koszty rekrutacji pracownikw, pozytywnie oddziauje na jako ycia i zdrowie, jest rdem wsparcia spoecznego,

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. nieformalnej opieki, zmniejsza nierwnoci spoeczno-ekonomiczne, uatwia przekazywanie wiedzy, uczenie umiejtnoci i wzorw dziaania. Natomiast w sferze politycznej kapita spoeczny m.in. wspiera utrzymanie demokratycznego adu spoecznego, utrwala postawy obywatelskie, integruje z szersz zbiorowoci, uatwia wspdziaanie i zwiksza zaangaowanie w rozwizywanie problemw spoecznych, rozwija solidarno spoeczn, pomocniczo, zwiksza kontrol administracji publicznej, sprzyja inspirowaniu procesu legislacyjnego, zwiksza efektywno instytucji, pozwala na lepsz diagnoz i zaspokojenie potrzeb spoecznych. Dostrzega si rwnie wiele moliwych negatywnych skutkw oddziaywania kapitau spoecznego (Theiss 2007, s. 101-103). Zalicza si do nich m.in. tworzenie zamknitych grup, gangw, grup nacisku, utrwalanie nierwnoci spoecznych, wykluczanie ze wsplnot, utrudnianie dostpu do zasobw osobom spoza specyficznych grup, wywoywanie konfliktw midzy grupami, jak te ograniczenie indywidualnej wolnoci, presj na siln kontrol spoeczn, obcienie zobowizaniami, narzucanie zachowa przestpczych, szkodliwych dla zdrowia lub utrudniajcych edukacj. Poza tym na spoeczno-ekonomiczne korzyci z kapitau spoecznego wyranie wskazuj analizy zaufania i nieufnoci (Skaryska 2005, s. 81-83; Skaryska 2006, s. 105106; Sztompka 2007, s. 305-314). Zaufanie pozwala ludziom skoncentrowa swoje zasoby poznawcze i energetyczne na osiganiu celw, a nie na szukaniu zabezpiecze na wypadek poraek. Ludzie, ktry ufaj innym s szczliwsi, maj wicej przyjaci i dowiadczaj wsparcia spoecznego. Ponadto s zdrowsi, bardziej twrczy i kooperatywni, skonni do podejmowania wielu prb osigania celw, wyraaj mniejszy lk przed porak, s te mniej zaleni od autorytetw oraz mniej skonni do popeniania przestpstw i oszukiwania. Zaufanie mobilizuje podmiotowo, spontaniczno, otwarto i nieskrpowane dziaania wobec innych ludzi. Zmniejsza te odczucie niepewnoci i ryzyka oraz uatwia inicjowanie interakcji i utrzymywanie trwaych relacji z innymi. Odwzajemnienie zaufania pozwala na korzystanie z zasobw innych osb. Zaufanie czy si z takimi postawami, jak optymizm, poczucie sprawstwa, yczliwo i tolerancja. Ufanie innym sprzyja powikszaniu kapitau spoecznego i kontaktom z osobami o wyszym statusie spoecznym, daje poczucie uznania i akceptacji ze strony innych, otwiera szans na dodatkowe korzyci, sprzyja otrzymywaniu dodatkowych informacji, dbr czy innych wartoci (np. otrzymywanie rekomendacji wobec osb trzecich). Sprzyja obdarzeniu przez innych kredytem zaufania, czyli moliwoci dziaania niekonwencjonalnego bez negatywnych sankcji w przypadku poraki. 5

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. Osoby nieufne za maj mniejsze poczucie wsparcia spoecznego, ich dziaania s obarczone wysokim poziomem stresu, ktry obnia wydajno. Nieufno zmniejsza tendencj do kooperacji i podejmowania ryzyka, czsto podejmowania prb innowacji i podwysza koszty dziaa (np. wymusza kontrol zewntrzn). Nieufni s te czciej skonni do oszukiwania i przestpstw, maj poczucie niesprawiedliwego traktowania, obojtnoci lub niechci do innych oraz gorzej oceniaj instytucje spoeczne i system polityczny. Nieufno utrudnia inicjowanie interakcji, wymusza uciekanie si do dziaa rutynowych i prowadzi do odwzajemnienia nieufnoci. Ponadto rozwija lub umacnia postawy pesymizmu, pasywizmu, poczucia bezsilnoci, wrogoci wobec innych i ksenofobii. Utrudnia wywizywanie si ze zobowiza, prowadzi do utraty korzyci pyncych ze znajomoci innych osb, jak te do utraty reputacji. Obnia samoocen, nadwyra tosamo, sprzyja otrzymywaniu negatywnych sankcji zewntrznych (np. utrata pracy, wymianie, oskarenie przed sdem) i wewntrznych (poczucie winy i wstydu, obawa przed kolejnymi sankcjami). Warto jeszcze zwrci uwag na fakt, i w zbiorowociach w ktrych brakuje zaufania powstaj jego funkcjonalne substytuty, czyli alternatywne rozwizania umoliwiajce zaspokojenie potrzeb zwykle spenianych przez zaufanie. Wedug P. Sztompki substytuty takie wystpuj pod postaci praktyk indywidualnych, praktyk rozpowszechniajcych si oraz regu kulturowych (Sztompka 2007, s. 328-333). Siedem takich mechanizmw stanowi: wiara w opatrzno (uciekanie do losu, przeznaczenia, czy Boga moe tumi niepokj, wzmacnia zaufanie, ale na poziomie spoeczestwa prowadzi do pasywizmu i stagnacji; niemniej wiara religijna jest jednoczenie quasi-kapitaem, gdy moe dawa poczucie bezpieczestwa, solidarnoci i wzajemnego wsparcia (tame, s. 290-291)); korupcja (daje zudzenie kontroli nad innymi i gwarancj ich przychylnoci); nadmierna czujno, osobisty nadzr i kontrola nad innymi (branie spraw w swoje rce, uciekanie si do instytucji prawnych (sporzdzanie kontraktw, powoywanie wiadkw, gettoizacja (otaczanie si murami, tworzenie granic, zakadanie zamknitych wsplnot); paternalizm (poszukiwanie silnego przywdcy, zrzeszanie si w kultach i sektach); eksternalizacja zaufania (pokadanie zaufania w przywdcach innych spoeczestw, ich

zatrudnianie agencji ochrony i stranikw, zakadanie alarmw, odzyskiwanie dugw si); odwoywanie si do rozstrzygni sdowych);

organizacjach i produktach, w instytucjach midzynarodowych oraz emigracja w poszukiwaniu zatrudnienia).

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. Funkcjonalne substytuty zaufania mona uzna za istotne czynniki modyfikujce rozwj spoeczno-ekonomiczny, ktre zmieniaj dostrzegalne pozytywne i negatywne skutki oddziaywania kapitau spoecznego oraz sprzyjaj okazywaniu zaufania lub nieufnoci. Stan kapitau spoecznego Polakw Systematycznie prowadzone badania sondaowe dowodz, i czonkowie spoeczestwa polskiego powszechnie nie ufaj sobie, nie zrzeszaj si w dobrowolnych organizacjach oraz s najmniej tolerancyjni i obywatelscy w Europie (Czapiski 2008). Brak efektywnej wsplnoty nie pozwala Polakom na lepsze wykorzystanie dostpnych zasobw i podnoszenie jakoci ycia. Z bada European Social Survey z 2004 roku wynika, e tylko 11,3% Polakw podziela opini i wikszoci ludzi mona ufa (Czapiski 2007, s. 258). Tym samym pod wzgldem uoglnionego zaufania Polacy zajmuj ostatni pozycj wrd krajw objtych tym badaniem. W Diagnozie spoecznej 2007 na takie samo pytanie odpowiedziao pozytywnie 11,5% badanych (tame). Ponadto z bada CBOS z 2006 roku dowiadujemy si, e zaufanie do ludzi ronie wraz z wyksztaceniem i dochodem (Komunikat nr 3480, CBOS 2006). Wedug tego badania 79% Polakw sdzi, i w stosunkach z innymi trzeba by bardzo ostronym. Polacy ufaj najbliszej rodzinie (99%), dalszej rodzinie (88%), wsppracownikom (70%) i ssiadom (75%). Nie ufaj takim instytucjom publicznym jak: partie polityczne (61%), sejm i senat (54%), administracja publiczna (50%), sdy (51%). Ufaj za: kocioowi (81%), wojsku (76%), Unii Europejskiej (62%), policji (59%), wadzom lokalnym (56%). Raport ten dowodzi rwnie, e w Polsce nie ma istotnego zwizku midzy uoglnionym zaufaniem a aktywnoci spoeczn. B. Lewenstein analizujc badania socjologiczne stwierdza, odnoszc si do koncepcji F. Fukuyamy, e polskie spoeczestwo to spoeczestwo familijne w ktrym podstawow jednostk tworzc wizi midzy ludmi jest rodzina (Lewenstein 2006, s. 168-175). W takiej formacji uznaje si siln rodzin i silne pastwo, podczas gdy struktury porednie typu stowarzyszeniowego s mniej liczne i uznawane za mniej istotne. Ponadto upowszechnione s niedemokratyczne formy uczestnictwa spoecznego, a przejawy dziaalnoci obywatelskiej kojarzy si z istnieniem instytucji, a nie z obecnoci obywatelskich postaw czy wartoci. Kapita spoeczny suy tu osiganiu celw partykularnych, umoliwia tylko reprodukcj dbr i nie daje grupom nowych moliwoci rozwojowych. Szacuje si, e od 1994 roku w badaniach zaczto dostrzega i kapita spoeczny Polakw zaley od tradycji lokalnej aktywnoci, przedsibiorczoci i wsppracy sigajcych do czasw zaborw (tame, s. 177 i 7

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. 189-191). Zaufanie do wadz lokalnych jest nisze na byych ziemiach zaboru rosyjskiego, ni pruskiego i austriackiego. Poza tym Polacy na tym obszarze wol podejmowa dziaania indywidualne, ustala rozwizania w nieformalnych ukadach lub czeka na inicjatywy wadz lokalnych, nieli podejmowa zorganizowane dziaania zbiorowe. Niski poziom zaufania midzy Polakami wedug K. Skaryskiej mona tumaczy na kilka sposobw (Skaryska 2005, s. 84-87). Po pierwsze w spoeczestwie s rozpowszechnione symptomy osobowoci autorytarnej i makiawelistycznej Polakw cechuje tradycyjne wychowanie, sabe wyksztacenie, wysoka religijno oraz pami o yciu w autorytarnym systemie politycznym. Polacy nie staraj si zrozumie zachowa innych, wol wybiera rozwizania siowe, bezpieczne i akceptowane przez autorytety, a nie innowacyjne. Do tego widzc, e inni ami prawo sami postpuj podobnie. Po drugie Polacy posiadaj dowiadczenia generujce nieufno (pami o II wojnie wiatowej, realnym socjalizmie, trudnociach z transformacj ustrojow i integracj europejsk, czy aferach wrd elit politycznych). Poza tym w spoeczestwie polskim rywalizacji w deniu do zdobycia spoecznie cenionych dbr nie traktuje si w kategoriach mobilizacji, sposobu na maksymalizacj wysikw i osiganie doskonaoci w jakim zakresie, lecz jako przejawy agresji, zawici, amania norm. Metody budowania kapitau spoecznego W literaturze przedmiotu mona spotka si z propozycjami odgrnego i oddolnego wzmacniania kapitau spoecznego. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z propozycjami reform, zmian w sferze prawa, regulaminw, zarzdze administracyjnych i dziaa politycznych. Odgrne stymulowanie wzrostu kapitau spoecznego wie si rwnie z ustalaniem strategii i programw rozwojowych na poziomie krajowym i regionalnym. Za przykad moe posuy tu model opisujcy powstawanie kultury zaufania zaproponowany przez P. Sztompk, ktry jak podkrela sam autor nie tylko wyjania, ale te okrela praktyczne sposoby wytwarzania kapitau spoecznego (Sztompka 2007, s. 293-300). Punktem wyjcia jest tu zaoenie, i naley dy do takiego przeksztacania instytucji by swoj prac zwikszay skonno czonkw spoeczestwa do obdarzania innych zaufaniem i speniania ich oczekiwa. Niezbdne s tu jednoczesne dziaania na rzecz: poprawy legislacji (dbaoci o spjno norm i prostot systemu prawnego); trwaoci porzdku spoecznego (gwarantowania spjnoci i nieodwoalnoci zasad np. staoci w deniu do prorynkowych i demokratycznych reform); 8

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. przejrzystoci organizacji spoecznej (otwartego charakteru dziaa wadz, istnienia niezalenych mediw i orodkw badawczych); swojskoci rodowiska spoecznego (yczliwoci i uczynnoci reprezentantw instytucji); odpowiedzialnoci osb i instytucji (wolnych wyborw, rwnoci wobec prawa).

Za odrbny aspekt budowy kultury zaufania P. Sztompka uznaje edukacj rozumian szeroko jako: upowszechnianie dostpu do wiedzy o yciu spoecznym, lekcje ufnoci w yciu rodzinnym, budowa zaufania w szkolnych relacjach nauczycieli uczniw, podtrzymywanie cigoci stylw ycia i zwyczajw, przekazywanie przykadw zaufania przez wsplnoty religijne, uwzgldnianie tematyki zaufania i nieufnoci w debatach publicznych oraz ukazywanie pozytywnych przykadw opacalnoci zaufania przez mass media. Do tych odgrnych metod mona zaliczy jeszcze sterowanie rnorodnoci (Sadowski 2006, s. 176177; Griffin 2005, s. 190-193), ktre dziki ograniczaniu nieufnoci przedstawicieli rnych grup kulturowych, ma prowadzi do tworzenia wielokulturowych instytucji, spoecznoci lokalnych, miast i krajw a przez to umoliwi im np. obnienie kosztw funkcjonowania, uatwi pozyskiwanie zasobw, uatwi dostosowanie si do otoczenia, zwikszy kreatywno i innowacyjno oraz zwikszy dostp do informacji uytecznych przy rozwizywaniu problemw. Z drugiej strony naley zauway, i zaufania nie da si po prostu nakaza, bd narzuci. Poniej przedstawiony zostaje zestaw oddolnych metod budowania kapitau spoecznego. Lista ta stanowi wzbogacon wersj opracowania przygotowanego w ramach projektu naukowego Saguaro Seminar, ktry jeden z gwnych autorw koncepcji kapitau spoecznego R.D. Putnam prowadzi na Uniwersytecie Harvarda od 1995 roku. Inicjatywa ta zorientowana jest na poszukiwanie sposobw wzmacniania zaufania i uczestnictwa w yciu wsplnotowym a w jej pracach uczestniczy wielu wanych amerykaskich naukowcw, aktywistw, przedstawicieli biznesu i politykw. W wersji tej uwzgldniono rwnie godne upowszechnienia pomysy z listy rozwiza proponowanych przez australijsk organizacj spoeczn Bank of I.D.E.A.S. oraz metody dostosowane przez autora do polskiego kontekstu. 1. Spotykaj si z ssiadami 2. Uczestnicz w spotkaniach, prezentacjach i pokazach lokalnych instytucji kultury 3. Bierz udzia w wyborach i konsultacjach spoecznych 4. Podziel si swoimi umiejtnociami z innymi jako wolontariusz 5. Rozmawiaj z przedstawicielami innych religii i grup etnicznych 6. Nagrywaj wspomnienia swoich rodzicw i dziel si nimi z dziemi 9

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. 7. Zaplanuj wakacje z przyjacimi i rodzin 8. Aktywnie suchaj innych 9. Unikaj plotek 10. Zaprzeczaj stereotypom i uoglnieniom o zachowaniach, pogldach i ideach przedstawicieli innych kultur, religii i warstw spoecznych 11. Promuj postawy antydyskryminacyjne i cnoty obywatelskie 12. Pomagaj innym w naprawach i remontach 13. Zorganizuj lig sportow i uczestnicz w niej 14. Docz do zwizku dziakowcw 15. Uczestnicz w spotkaniach i imprezach jeli zostae zaproszony 16. Oddawaj krew i promuj transplantologi 17. Uczestnicz w przedstawieniach, wystpach i zawodach sportowych swoich dzieci 18. Poznaj nauczycieli swoich dzieci 19. Dziaaj w druynach harcerskich 20. Zbieraj i porzdkuj informacje o umiejtnociach i zainteresowaniach ssiadw oraz czonkw grup i organizacji w ktrych dziaasz 21. Organizuj comiesiczne spotkania przy herbacie 22. Uczestnicz w spotkaniach w bibliotekach 23. piewaj w chrze, tacz w zespole, graj w teatrze amatorskim 24. Poznaj bliej sprzedawcw w swoim sklepie 25. Pozostaw w parku wodoodporne szachy lub warcaby 26. Graj w karty i gry towarzyskie z przyjacimi i ssiadami 27. Przeka 1% podatku na rzecz organizacji poytku publicznego 28. Wspom lokalny bank ywnoci 29. Nie wstyd si wasnego jzyka 30. Ucz si jzykw narodw ssiednich 31. Poznawaj jzyk Esperanto 32. Spaceruj po miecie 33. Studiuj histori swojego miejsca zamieszkania 34. Zachcaj wsppracownikw do wolontariatu i promuj spoeczn odpowiedzialno biznesu 35. Organizujc imprezy, konferencje i prezentacje zbieraj anonimowe opinie i wraenia uczestnikw 10

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. 36. Dbaj o relacje z otoczeniem instytucji w ktrych dziaasz 37. Organizuj spotkania opiekunek do dzieci 38. Udzielaj odpowiedzi w badaniach ankietowych 39. Zapraszaj przedstawicieli lokalnych wadz do czynnego uczestnictwa w swoich projektach 40. Po zakoczeniu projektw spoecznych dyskutuj z uczestnikami i rozdaj im pamitkowe dyplomy 41. Bierz udzia w witach spoecznoci lokalnej 42. Za grup spdzajc wsplnie czas na wieym powietrzu 43. Bierz udzia w kampaniach politycznych, wspieraj protesty oraz podpisuj petycje i wnioski 44. Uczestnicz w spotkaniach rad osiedlowych 45. Za grup pomagajc seniorom w obsudze komputerw 46. Dziel si narzdziami z ssiadami 47. Regularnie spotykaj si z wsppracownikami przy obiedzie lub w grupach dyskusyjnych 48. Pomagaj ssiadom w odnieaniu i zagrabianiu podwrka 49. Regularnie dojedaj z ssiadami do pracy 50. Bie udzia w wycieczkach pieszych do lokalnych miejsc historycznych 51. Regularnie zapraszaj rodzin na obiady 52. Czytaj dzieciom 53. Kandyduj do stanowisk publicznych 54. Reaguj na wypadki, akty przemocy i zasabnicia 55. Zorganizuj imprez dla ssiadw z bloku lub ulicy 56. Za grup pomagajc w remontach i pracach domowych potrzebujcym 57. Pomagaj w pracach komitetw mieszkacw 58. Wstp do ochotniczej stray poarnej 59. Pieszo spaceruj z dziemi do kocioa lub wityni 60. Pomagaj samotnym starszym ssiadom 61. Dbaj o dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze 62. Dosiadaj si do ludzi samotnie spoywajcych obiad 63. Przekonaj lokalne restauracje do tworzenia stolikw dla samotnych osb, ktre chc pozna innych 64. Bierz udzia z kursach artystycznych i plastycznych 65. Mw innym dzikuje 11

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. 66. Wspieraj inicjatywy charytatywne 67. Zbierz grup sprztajc osiedla, lokalne cmentarze i parki 68. Gdy syszysz narzekanie i krytyk, sugeruj innym e te mog co zmieni 69. Rozmawiaj z innymi o sposobach na rozwizywanie problemw spoecznych 70. Piecz ciastka i dziel si nimi z ssiadami i wsppracownikami 71. Sad drzewa i opiekuj si rolinami z ssiadami 72. Zwracaj zagubione portfele i inne przedmioty 73. Rozmawiaj z ludmi, ktrych regularnie spotykasz w rodkach transportu publicznego 74. Pro innych o pomoc i odwzajemniaj j 75. Dzwo do starych znajomych 76. Spotykaj kolegw z lat szkolnych 77. Rozmawiaj ze swoimi dziemi i rodzicami o tym jak min ich dzie 78. Mw dzie dobry do nieznajomych w windach, autobusach, urzdach i sklepach 79. Oferuj innym podwiezienie autem 80. Organizuj noce filmowe, suchowiska, prezentacje dzie sztuki i innych wytworw kultury 81. Zapraszaj nowopoznane osoby do spotka w ktrych uczestniczysz 82. wicz z przyjacimi 83. Bie udzia w pracach nad gazetkami lokalnymi 84. Zbieraj zdjcia, pamitki i historie mwione od starszych mieszkacw 85. Za klub dyskusyjny traktujcy o sprawach spoecznych, ksikach lub innych zainteresowaniach 86. Pomagaj w rozwoeniu obiadw potrzebujcym 87. Za klub historii lokalnej w swojej bibliotece 88. Prowad treningi twrczoci i kreatywnoci 89. Zachcaj innych do rozwijania umiejtnoci i poszukiwania zaj 90. Nie przechwalaj si i nie okazuj zazdroci 91. Mw innym o kapitale spoecznym i jego znaczeniu 92. Ograniczaj ogldanie telewizji 93. Spdzaj czas z niepenosprawnymi i chorymi 94. Pomagaj w przenoszeniu cikich przedmiotw 95. Uwanie czytaj pras lokaln 96. Kup grill i zapro innych na wsplny posiek 97. Napraw co nawet jeli tego nie zepsue 12

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. 98. Zbieraj mieci nawet jeli ich nie porzucie 99. Popieraj twrcw lokalnych i produkty regionalne 100. Kibicuj lokalnym druynom 101. Dziel si pouczajcymi kawaami 102. Zatrudniaj modzie do ciekawych zada i rozwizywania lokalnych problemw 103. Stwrz tradycj 104. Organizuj zajcia dla wszystkich grup wiekowych 105. Bd uprzejmy dla innych kierowcw 106. Rb i dawaj innym prezenty 107. Pomagaj w selekcji odpadw 108. Informuj lokalne media o istotnych problemach, osigniciach, wydarzeniach i inicjatywach 109. Wysyaj listy z podzikowaniami do redaktorw opisujcych istotne sprawy lokalnej spoecznoci 110. Oddawaj zbdne przedmioty potrzebujcym, grupom charytatywnym, bibliotekom i szkoom 111. Twrz bibliotek domow i pozwalaj korzysta z niej innym 112. Pisz listy do znajomych 113. Bierz udzia w kiermaszach starych przedmiotw 114. Chod ze znajomymi na zakupy 115. Stwrz plac zabaw jeli jest potrzebny 116. Otwieraj innym drzwi gdy maj zajte rce 117. Oferuj pilnowanie mieszkania ssiadowi gdy wyjeda 118. Uczestnicz w zajciach pozalekcyjnych 119. Gdy idziesz do sklepu zapytaj ssiada czy czego nie potrzebuje 120. Ogldaj pamitki i zdjcia ze znajomymi 121. Dziaaj w grupach zrzeszajcych ludzi z rnych kultur, religii, warstw i grup spoecznych 122. Zosta czonkiem organizacji samopomocowych np. bankw czasu 123. Stwrz gr miejsk lub gr planszow zwizan z miastem 124. Twrz drzewo genealogiczne 125. Fotografuj, filmuj i spisuj - dokumentuj histori miejsca zamieszkania 126. Zaoferuj mentoring modszej osobie 13

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. 127. Stwrz ze znajomymi wspln wizj przyszoci 128. Zarzdzaj czasem i zadaniami tak by nie spdza caych dni w pracy 129. Zachcaj szkoy do regularnej organizacji dni w ktrych uczniowie i studenci bd mogli wykaza si aktywnoci na rzecz dobra wsplnego 130. Za porednictwem internetowych serwisw spoecznociowych informuj znajomych o wydarzeniach w ktrych uczestniczysz 131. Uczestnicz w dyskusjach internetowych dotyczcych twojego miejsca zamieszkania 132. Docz do bractwa rycerskiego lub grupy inscenizacji historycznych 133. Zapro samotne osoby na wita rodzinne 134. Organizuj lub sponsoruj przegldy i konkursy 135. Twrz plebiscyty promujce dobre praktyki 136. Dziel si pomysami w ksigach wnioskw i skrzynkach sugestii 137. Wyraaj swoje opinie w radiowych i telewizyjnych programach dyskusyjnych 138. Rozmawiaj i koresponduj z wnukami 139. Podczas wyjazdw pozostawiaj innym ludziom i organizacjom ulotki promujce turystyk twojego regionu 140. Pisz do ludzi, ktrych praca stanowi twoj inspiracj 141. Daj swj numer telefonu ssiadom 142. Pomysowo reaguj na brzydkie sownictwo 143. Zachcaj dzieci do zabaw wymagajcych mylenia i kooperacji oraz nie stosuj kar z uyciem przemocy 144. W sklepie przepuszczaj seniorw, osoby niepenosprawne i osoby z mniejsz iloci zakupw 145. Zbieraj datki do skarbonki 146. Za stron internetow i dziel si z innymi przemyleniami o niewykorzystanych moliwociach i szansach lokalnej spoecznoci 147. Organizuj doroczne imprezy uznania za prac wolontariuszy, rolnikw, nauczycieli, urzdnikw, pracownikw sub publicznych, przedsibiorcw itd. 148. Promuj regularne tematyczne spotkania przedstawicieli wadz, biznesu, instytucji kultury i nauki oraz organizacji pozarzdowych 149. Wyrniaj historyczne i yjce osoby istotne dla spoecznoci lokalnej 150. Pisz poradniki zwizane z yciem swojego miejsca zamieszkania 151. Przygotuj konkurs opisw lub ilustracji wyobraonych przyszych zmian w miecie 14

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. 152. Dziaaj na rzecz oznakowania miejsc zwizanych z wydarzeniami i postaciami historycznymi 153. Wspieraj szkoy by odkryway, baday i pisay o lokalnej historii 154. Promuj akcje na rzecz powrotu byych mieszkacw do miasta 155. Organizuj targi organizacji pozarzdowych by mogy zaprezentowa swoj dziaalno i rekrutowa wolontariuszy 156. Przygotuj zestaw wskanikw jakoci ycia spoecznoci lokalnej i prowad ich regularne pomiary 157. Zach pras do utworzenia kolumny w ktrej kady bdzie mg przedstawi swoj wizj miasta 158. Zorganizuj konkurs fotograficzny lub wideo dla modziey by moga pokaza co ceni w spoecznoci 159. Rozsyaj informacje o yciu lokalnym do byych mieszkacw twojej spoecznoci 160. Twrz i rozpowszechniaj hasa pozytywnie opisujce spoeczno lokaln 161. Aranuj i dekoruj przestrze nawizujc do tradycji przodkw 162. Notuj pomysy na wywoanie podanych zmian 163. Podziel si t list z innymi Nie podwaajc sensownoci dziaa odgrnych naley zaznaczy, i budowanie kapitau spoecznego zdaje si by niemoliwe bez spontanicznej, oddolnej aktywnoci czonkw spoeczestwa. Zwykli ludzie mog na wiele sposobw samodzielnie rozwizywa dotyczce ich problemy zrzeszajc si, tworzc organizacje pozarzdowe, grupy obywatelskie i samorzdowe, uczestniczc w debatach publicznych oraz inicjujc i rozwijajc ruchy spoeczne na rzecz realizacji uznawanych wartoci np. ochrony rodowiska, praw czowieka, zapewnienia praw mniejszoci, czy ograniczenia bezrobocia.

Bibliografia Bank of I.D.E.A.S. (2009). 128 Community Projects That Build Social Capital. Dostpne: 14 VIII 2009: http://www.bankofideas.com.au/Downloads/Social_Capital_Handout_2.pdf. Bank of I.D.E.A.S. (2009). 151 Things I Can Do to Build Social Capital in My Community. Dostpne: 14 VIII 2009: http://www.bankofideas.com.au/Downloads/Social_

Capital_Handout_1.pdf.

15

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. Boni, M. (red.) (2009). Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe. Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrw. Dostpne: 14 VIII 2009: http://www.zds.kprm.gov.pl/

userfiles/raport_polska_2030.pdf. Borys, T., Rogala, P. (red.) (2008). Jako ycia na poziomie lokalnym - ujcie wskanikowe. Warszawa: UNDP. CBOS (2006). Zaufanie w sferze prywatnej i publicznej a spoeczestwo obywatelskie. Komunikat z bada nr 3480. Dostpne: 14 VIII 2009: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/ 2006/K_024_06.PDF. Czapiski, J. (2007). Kapita spoeczny. W: J. Czapiski, T. Panek (red.), Diagnoza Spoeczna 2007 - Warunki i jako ycia Polakw. Warszawa: Rada Monitoringu Spoecznego, 257-267. Czapiski, J. (2008). Molekularny rozwj Polski. W: J. Szomburg (red.), Modernizacja Polski. Kody kulturowe i mity. Gdask: IBnGR, 95-102. Fukuyama, F. (1997). Zaufanie. Kapita spoeczny a droga do dobrobytu. WarszawaWrocaw: PWN. Griffin, R.W. (2005). Podstawy zarzdzania organizacjami. Warszawa: PWN. Harrison, L.E., Huntington, S.P. (red.) (2003). Kultura ma znaczenie. Jak wartoci wpywaj na rozwj spoeczestw. Pozna: Zysk i S-ka. Lewenstein, B. (2006). Spoeczestwo rodzin czy obywateli - kapita spoeczny Polakw okresu transformacji, Societas/Communitas, t. 1, 1, 163-196. Narodowy Program Foresight Polska 2020 (2009). Wyniki Narodowego Programu Foresight Polska 2020. Dostpne: 14 VIII 2009: http://foresight.polska2020.pl/export/ sites/foresight/pl/news/files/Wyniki_NPF-Polska_2020.pdf. Putnam, R.D. (2000). Bowling Alone: the Collapse and Revival of American Community. New York: Simon & Schuster. Rymsza, A. (2007). Klasyczne koncepcje kapitau spoecznego. W: T. Kamierczak, M. Rymsza (red.), Kapita spoeczny. Ekonomia spoeczna, Warszawa: ISP, 23-39. Sadowski, A. (2006). Biaystok. Kapita spoeczny mieszkacw miasta. Biaystok: WSE. Saguaro Seminar: Civic Engagement in America at Harvard University's John F. Kennedy School of Government. (2009). 150 Things you can do to build social capital. Dostpne: 14 VIII 2009: http://www.bettertogether.org/pdfs/150things.pdf.

16

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. Skaryska, K. (2005). Czy jestemy prorozwojowi? Wartoci i przekonania ludzi a dobrobyt i demokratyzacja kraju. W: M. Drogosz (red.), Jak Polacy przegrywaj, jak Polacy wygrywaj. Gdask: GWP, 69-92. Skaryska, K. (2006). Pracowity jak Polak. Co to dzisiaj znaczy? Kultura wspczesna, nr 1 (47), 100-112. Sztompka, P. (2002). Socjologia. Analiza spoeczestwa. Krakw: Znak. Sztompka, P. (2007). Zaufanie. Fundament spoeczestwa. Krakw: Znak. Theiss, M. (2007). Krewni-znajomi-obywatele. Kapita spoeczny a lokalna polityka spoeczna. Toru: Wyd. Adam Marszaek.

Abstrakt Koncepcje kapitau spoecznego maj istotne znaczenie w podnoszeniu jakoci ycia. Niemniej skutki oddziaywania nagromadzonego kapitau spoecznego w sferach ekonomicznej, spoecznej i politycznej mog by zarwno pozytywne, jak i negatywne. Artyku przyblia specyfik zaufania jako kluczowej odmiany kapitau spoecznego i jego stan wrd Polakw. Wskazane zostaj te rnice midzy nieufnoci, brakiem zaufania i funkcjonalnymi substytutami zaufania. Cao uzupenia zestawienie oddolnych metod budowania kapitau spoecznego. The concepts of social capital are important in improving the quality of life. However, the effects of social capital accumulated in the economic, social and political spheres can be both positive and negative. Article brings the specificity of trust as a key variety of social capital and its status among the Poles. Indicated are also differences between the suspicion, mistrust and functional substitutes for trust. The whole is complemented by breakdown of bottom-up methods of social capital building.

17

Referat na II Interdyscyplinarn Konferencj Modych Naukowcw "Doctor(ant)es", Interdyscyplinarne Koo Naukowe Doktorantw Uniwersytetu Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie, Warszawa, 18-19.06.2009. Aneks Tabela 1. Typy kapitau spoecznego jako zasobu Kryterium podziau wycznie wizi i normy spoeczne Typy kapitau spoecznego wizi, normy spoeczne, instytucje i organizacje spoeczne wizi, normy, instytucje spoeczne, rozwizania prawne i ekonomiczne (kraju) krajw

Zakres pojcia

Poziom analizy socjologicznej i/lub orodek koncentracji kapitau spoecznego Ekonomiczny rodzaj dobra Charakter efektw zewntrznych Cele dysponenta kapitau spoecznego Rodzaj powiza tworzcych kapita spoeczny

jednostek lub gospodarstw domowych

grup spoecznych lub rodowisk lokalnych

instytucji

dobro prywatne

dobro klubowe

dobro publiczne

przynoszcy negatywne przynoszcy pozytywne efekty zewntrzne (anti-social, efekty zewntrzne perverse social capital) zorientowany na realizacj zorientowany na realizacj celw partykularnych dobra wsplnego (inward looking) (outward looking) oparty na wizi oparty na gwnie oparty na zrzeszeniowej; wizi naturalnej; pionowych czcy osoby o czcy osoby o zalenociach rnym statusie podobnym statusie wadzy i spo.-ekonom spo.-ekonom. zwierzchnoci (bridging) (bonding) (linking)

Sia, ekskluzywno i oparty na silnych powizaniach oparty na sabych powizaniach czstotliwo kontaktw i czstych kontaktach i sporadycznych kontaktach w istniejcych (thick social capital) (thin social capital) powizaniach Promie zaufania zrnicowany od zaufania ograniczonego do najbliszej rodziny midzy osobami do zaufania zgeneralizowanego Stopie formalizacji nieformalny formalny kapitau spoecznego Sfera, w ktrej objawia obywatelski/kapita spoeczny w prywatny/rodzinny si kapita spoeczny sferze publicznej rdo: M. Theiss, Krewni-znajomi-obywatele. Kapita spoeczny a lokalna polityka spoeczna, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2007, s. 34-35. Andrzej Klimczuk, magister socjologii, absolwent Wydziau Historyczno-Socjologicznego na Uniwersytecie w Biaymstoku aklimczuk@gazeta.pl

18