Andrzej Klimczuk

RozRywkowe skRzywienie kiedy dokuczliwo spoeczna gieR komputeRowych pRzekRoczy dopuszczalny poziom?
Gry komputerowe (gry wideo) s jednym ze wspczesnych sposobw radzenia sobie ze zoonoci rzeczywistoci spoecznej, ktry wywouje wiele kontrowersji. Tak jak dawniej tworzono indeksy ksig zakazanych, tak dzi powstaj zestawienia mniej lub bardziej dostpnych gier. Badajc wytwory kultury naley uwzgldnia ich powizania z rodzajem i charakterem sprawowanej wadzy politycznej. Niniejszy artyku stanowi propozycj wprowadzenia do bada nad spoecznymi konsekwencjami korzystania z nowych form rozrywki dwch poj: rozrywkowego skrzywienia i dokuczliwoci spoecznej gier. Potrzeba ich okrelenia wynika z pojawiajcych si doniesie o mieszanych reakcjach na obecno gier oraz przykadw ich politycznego zaangaowania. Punktem wyjcia do naszych rozwaa s dwa zaoenia. Po pierwsze, poszczeglne gry to rodki masowego przekazu, ktre stanowi form zorganizowanej i nieosobowej komunikacji spoecznej nios ze sob informacje docierajce do duej liczby osb na caym wiecie. Gry jako media peni te rol zwierciada, w ktrym ukazuj si najbardziej istotne cechy danego spoeczestwa na aktualnym etapie jego rozwoju1, ale przekaz ten wzity nawet jako cao nie odzwierciedla jednak dokadnie rzeczywistoci spoecznej, w ktrej powsta. Media nie s idealnymi zwierciadami, gdy przekazy masowe na og maj charakter ideologiczny su odtwarzaniu i wsptworzeniu wartoci klas dominujcych w danym spoeczestwie2.

1 2

E. Nasalska, Kierunki rozwoju analizy treci, Studia Socjologiczne, 3-4/1982, s. 65. T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, PWN, Warszawa 1999, s. 129.

104

Andrzej KlimczuK

atwo zaprzeczy przekonaniu, jakoby gry byy tylko wytworami kultury sucymi spdzaniu wolnego czasu, pozbawionymi zwizkw z realnym wiatem. Wystarczy zwrci uwag na pojawiajce si w nich symbole (np. tekstury cian, obiektw i przedmiotw), fabu inspirowan realnymi wydarzeniami (np. misje oddziaw poszczeglnych armii z czasw II wojny wiatowej), odgosy i wreszcie postaci bohaterw, ktre stanowi tu decydujcy element. Specyfika ludzkiej pamici sprawia, e aby uatwi sobie ycie, tworzymy schematy pozwalajce nam porzdkowa informacje zwizane z otaczajcymi nas zjawiskami oraz ludmi. W efekcie tworzymy obrazy w naszych gowach stereotypy3. Twory te z czasem staj si powszechne w okrelonej grupie, a ich istnienie bazuje na uprzedzeniach lub niepenej wiedzy. Twrcy i odbiorcy gier nie yj w prni spoecznej. Bdne byoby wic twierdzenie, e nie maj wasnych odczuwanych i uznawanych wartoci4, na podstawie ktrych czuj czuj si mniej lub bardziej zwizani z rnymi zbiorowociami spoecznymi. Moemy zatem przyj, i obecno stereotypw w grach ma charakter nieredukowalny, gdy ich producenci, pielgnujc wartoci swojej klasy czy grupy, tworz wyobraenia upraszczajce przedstawienie i zrozumienie wiata, kreuj wirtualn rzeczywisto, ktra nie tylko nie odcina si od swoich realnych korzeni, ale te w sposb zwrotny rzutuje na to, jak bd oceniani i sami producenci, i uytkownicy ich dzie. Gry czsto s wypenione uproszczon symbolik oraz stereotypowymi schematami, aby zmniejszy koszty produkcji oraz zwikszy szybko przekazu i odbioru informacji, a w konsekwencji jej dalsz komunikowalno. Wskazane ograniczenia gier w poczeniu z zawartymi w nich sdami mog tworzy niebezpieczn mieszank na miar technik propagandowych. Przykad takiego odbioru gier ujawni wydawany w Korei Pnocnej dziennik, ktry skrytykowa gr akcji Ghost Recon 2 przedstawiajc fikcyjny, toczcy si w nieodlegej przyszoci konflikt z jej poudniowym ssiadem: Przez propagand, rozrywk i filmy [Amerykanie] pokazali wszystkim swoj nienawi do nas. Dla nich moe by to teraz tylko gra, ale pniej wojna nie bdzie dla nich gr. Na wojnie spotka ich jedynie sromotna klska i makabryczna mier5. W odpowiedzi
Stereotypy to wartociujce, sprzeczne z rzeczywistoci i trwae konstrukcje mylowe orzekajce o cechach osobniczych czonkw danej grupy. Por.: Z. Bokszaski, Stereotypy a kultura, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Wrocaw 1997, s. 32; J. Berting, Ch. Villain-Gondossi, Rola i znaczenie stereotypw narodowych w stosunkach midzynarodowych: Podejcie interdyscyplinarne, w: T. Walas (red.), Narody i stereotypy, Midzynarodowe Centrum Kultury, Krakw 1995, s. 13-27. 4 Na podstawie tych pierwszych, odczuwanych i zinternalizowanych, odbiorcy i twrcy gier, przyjmuj pewne rzeczy i obiekty za atrakcyjne, cenne i godne podania. Drugie za s dla nich mniej trwae, nie decyduj o spontanicznych dziaaniach i cho take s atrakcyjne, to bywaj traktowane powierzchownie, gdy pochodz z szerszego rodowiska spoecznego. S. Ossowski, Z zagadnie psychologii spoecznej, w: S. Ossowski, Dziea, t. 3, PWN, Warszawa 1967. 5 B. Golze, Ghost Recon 2 plotline irks North Korea, <www.gamespot.com/ps2/action/tomclancysghostrecon2/ news.html?page=1&sid=6101437>, 21.11.2006.
3

Rozrywkowe skrzywienie kiedy dokuczliwow spoeczna gier...

105

wadze z Seulu przestrzegy twrcw gier przed negatywnym przedstawianiem odizolowanego kraju i zakazay sprzeday odnoszcych si do walki z nim tytuw: Ghost Recon 2, Splinter Cell: Chaos Theory oraz Mercenaries6. Ponadto autorzy ostatniej podanej produkcji, tworzc jej drug cz, zapowiedzieli, e przenios wojenny plac zabaw, na obszar Wenezueli. Informacja ta wywoaa obawy reprezentantw tamtejszych wadz. Twrcy w odpowiedzi stwierdzili, e ich gra nie stanowi adnego politycznego owiadczenia, cho zawsze chcieli wedrze si na pierwsze strony gazet7, za wojna, ktr przedstawiaj, jest dla nich wystarczajco realistyczna, aby uwierzy, e takie rzeczy mog dzia si tam naprawd8. Kontrowersyjno gry moe by wic uyta w celach marketingowych. Innych przykadw dostarczaj stanowcze decyzje wadz Chin. W pastwie tym zakazano dostpu m.in. do strategicznych Hearts of Iron i Command & Conquer: Generals, gdy w opinii rzdzcych pokazuj spoeczestwo tego kraju w zym wietle9. Podobne ograniczenia spotkay strzelanin IGI 210, jak rwnie symulacj ycia rodzinnego The Sims 2, pik non FIFA 2005 i zwizan z greckimi wierzeniami strategi Age of Mythology: The Titans11; decyzje te argumentuje si trosk o rozwj chiskiej modziey. W przykadach tych widoczny jest ju nawet nie tyle strach przed prezentacj stereotypowych wizerunkw dotyczcych obywateli kraju, co odczucie zagroenia dominacj przez kultur wiata Zachodu. Drugim zaoeniem pracy jest uznanie produktw brany elektronicznej rozrywki za specyficzn form wentyli bezpieczestwa, o ktrych pisa Lewis Coser12. Gry mog by bowiem postrzegane jako mechanizmy pozwalajce na kanalizowanie niezadowolenia i wrogoci, a wic suy utrzymaniu struktury spoecznej, jak i poczuciu bezpieczestwa jednostek. Jednak korzystanie z nich moe sprzyja przystosowaniu tylko czciowo lub na krtki czas. Innymi sowy: gry mog by przynt odwracajc uwag ludzi od realnych problemw istniejcych w systemie spoecznym, uniemoliwiajcych im realizacj indywidualnych bd grupowych celw oraz rozwizywanie trudnoci, ktre powinny zosta rozwizane. Niemniej jednak to, co w grach dla jednych jest sposobem na odpoczynek, alternatywne poznawanie wiata lub zanurzenie si w utopii,
Seoul Bans Negative Images of the North, <http://news.asianweek.com/news/view_article.html?article_id =2cf1869aae58a305cf467d193ca3194a>, 21.11.2006. 7 C. Toothaker, Video game simulating invasion of Venezuela raises ire of Chavez allies, <www.usatoday.com/ tech/gaming/2006-05-24-venezuela-game_x.htm>, 21.11.2006. 8 Ibidem. 9 D. Becker, Banned in Beijing: China cracks down on games, <http://news.com.com/Banned+in+Beijing+ China+cracks+down+on+games/2100-1043_3-5551430.html>, 21.11.2006. 10 Mercenary PC game upsets Chinese, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/3550089.stm>, 21.11.2006. 11 T. Smith, China bans The Sims..., <www.theregister.co.uk/2005/01/26/china_game_ban>, 21.11.2006. 12 L. Coser, Spoeczne funkcje konfliktu, w: M. Malikowski, S. Marczuk (red.), Socjologia oglna. Wybr tekstw, t. 2, WSSG, Tyczyn 1997, s. 187.
6

106

Andrzej KlimczuK

dla innych stanowi beztroskie, pozbawione sensu, a czasami nawet perwersyjne zajcie wiadczce o przesadnym schlebianiu sobie ze szkod dla pozostaych. Gry agodz wic klimat spoeczny, ale jeli ich treci odbiegaj od powszechnie akceptowanych wartoci i norm, stan ten moe ulec zmianie wentylem bezpieczestwa moe by bowiem te zakazanie lub ograniczenie dostpu do niektrych gier. Rozrywkowe skrzywienie to zjawisko, w ktrym sam fakt korzystania z gier staje si wystarczajcym pretekstem do postrzegania ich odbiorcw jako zagroenia dla adu spoecznego. Sowo skrzywienie ma tu na celu podkrelenie, i osoby oceniajce zachowania graczy dostrzegaj jedynie powierzchowny obraz sytuacji, sprowadzajc istot zawartoci gier do wicych si z nimi negatywnych skojarze (bierny odpoczynek, marnowanie czasu, uzalenienie, ycie wirtualnymi problemami itd.), a pomijaj przy tym potrzeb zrozumienia przedstawionych w grach spraw i problemw dotyczcych realnego wiata. Ten typ uproszczonego odbioru gier jest charakterystyczny dla osb, ktre nie korzystaj z nich, nie znaj dokadnie ich treci, ale oceniaj graczy na podstawie zdawkowych informacji. Przykadowo negatywny stereotyp graczy ogranicza si do opisu ich jako osb gorszych (np. niewyksztaconych, agresywnych, pozbawionych moralnoci), ktre powicaj czas na przemoc wobec przeciwnikw co prawda wirtualnych, lecz noszcych znamiona prawdziwych ludzi. Przypuszczalnie uproszczona ocena korzystania z gier pociga za sob dalsze skutki. Uywanie gier nie jest tylko jednym ze sposobw na relaks, odetchnicie od trudw pracy i przepenionego draliwymi zdarzeniami ycia codziennego to take sposb na podtrzymywanie stosunkw spoecznych z innymi ludmi. W efekcie gracze mog by postrzegani nie tylko jako jednostki o dewiacyjnych skonnociach, lecz jako cae zorganizowane grupy, ktre nie speniaj oczekiwa spoecznych. Taka sytuacja moe posuy do realizacji okrelonych celw elity polityczne mog zwraca uwag opinii publicznej na potrzeby wprowadzania ogranicze dostpu do gier. Skutki podjtych wyborw mog by te inne ni zamierzone zwikszenie popularnoci danej opcji politycznej w rankingach moe okaza si tylko krtkotrwae, natomiast nieobecno pewnych gier bdzie rodzi dalsze problemy przede wszystkim moe oznacza zepchnicie na boczny tor spraw poruszanych w grach i nieumiejtno dyskutowania na ich temat. Przykadowo wprowadzony m.in. w Australii, Nowej Zelandii i Brazylii zakaz sprzeday i dystrybucji Postal 213 mona interpretowa jako prb ochrony graczy przed spotkaniem si z negatywnymi sankcjami ze strony innych czonkw spoeczestwa, ktrzy nie podzielaj wartoci, z jakimi wie si ten tytu. Brak dostpu do gry ma zatem zaradzi moliwym konfliktom. Zainteresowani zakazanym owocem mog jednak skorzysta z alternatywnych rozwiza i np.
Gra zawiera m.in. sceny przemocy wobec przechodniw, walki z policjantami, krytyk inwazji Stanw Zjednoczonych na Irak, odwoania do homofobii, represjonowania buddyzmu, uprzedze do Hindusw i Arabw.
13

Rozrywkowe skrzywienie kiedy dokuczliwow spoeczna gier...

107

uzyska dostp do kopii gry znajdujcych si w nielegalnym obiegu lub kupi j za porednictwem systemu elektronicznej dystrybucji na stronie internetowej producenta, ktry dy do dostarczenia swoich gier do wszystkich istot ludzkich bez wzgldu na posiadany przez nie zakres wolnoci14. Mona te wskaza na przynajmniej dwie kolejne bardziej skuteczne strategie oswajania rozrywkowego skrzywienia. Aby gracze nie byli oceniani jako zagroenie dla adu spoecznego, mona uy gier np. do szkolenia onierzy, a przez to ujawni potencja praktycznych zastosowa tego typu wytworw kultury. Do takiego wiadomego ksztatowania postaw su serious games, znane powszechnie jako symulatory treningowe. Pozycj tak jest chociaby Tactical Iraqi, z pomoc ktrej amerykascy onierze ucz si, jak wykonywa gesty zgodne z irack mow ciaa, dziki czemu maj by lepiej przygotowani do ukoczenia misji stabilizacyjnej15. Druga strategia oswajania moe uzasadnia korzystanie z gier, okrelajc pozytywne funkcje tych zachowa dla jednego systemu spoecznego i moliwe negatywne skutki dla innego. Dzieje si tak by moe np. wtedy, gdy wadze Stanw Zjednoczonych finansuj bezpatne i publicznie dostpne dla cywili twory takie jak taktyczna strzelanina Americas Army16. Ta gra przeznaczona do zabawy dla wielu osb jednoczenie od 2002 roku suy za program promujcy pozytywny wizerunek U.S. Army. Po odbyciu wirtualnego treningu gracz, ktry nie musi nawet by obywatelem USA, docza do innych uczestnikw zabawy, aby walczy z szeroko pojmowanymi terrorystami w lokacjach wzorowanych na miejscach, w ktrych swoje misje wykonyway prawdziwe oddziay Zielonych Beretw. Fikcja wyranie zlewa si z rzeczywistoci ponad siedem milionw zarejestrowanych uytkownikw podczas przystpowania do rozgrywki widzi znajdujce si obok hasa, ktre zachcaj do zapoznania si z zasadami rekrutacji do wojska. Podatni na sugestie gracze mog sta si obrocami lub te najedcami. To, co w kraju pochodzenia gry moe by ju uznawane za uzasadniony sposb na spdzanie wolnego czasu, w innym moe by odbierane i uywane jako dowd imperialistycznych ambicji i powd do niepokoju. Przykadem jest tu amerykaska Kuma/War, ktrej twrcy, ledzc wydarzenia na arenie midzynarodowej, bezpatnie udostpniaj kolejne poziomy bazujce zarwno na prawdziwych, jak i domniemanych misjach armii amerykaskiej. Gracze, nie ruszajc si z domu, mog np. zapolowa na Saddama i jego wsplnikw, aby przey jeden z najbardziej emocjonujcych momentw w historii, kiedy bd sta naprzeciwko
E. Gibson, Postal gets digital distribution, <www.eurogamer.net/article.php?article_id=61881>, 16.04.2008. 15 P. Rincon, US troops taught Iraqi gestures, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/4729262.stm>, 21.11.2006. 16 Na podst.: Americas Army - Support - Windows FAQ, <www.americasarmy.com/support/faq_win.php>, 21.11.2006; U.S. Army and Pragmatic Launch Americas Army Official Server Matchmaking Site, <www. gamesindustry.biz/content_page.php?aid=17151>, 21.11.2006.
14

108

Andrzej KlimczuK

Saddama Husseina w ostatniej godzinie jego wolnoci17. W padzierniku 2005 roku Iraczykw wzburzya misja, ktra przedstawiaa wizj przypuszczalnego ataku USA na znajdujce si w ich kraju wytwrnie pociskw nuklearnych. Pod internetow petycj z prob o usunicie etapu podpisao si ponad osiem tysicy osb18. Dokuczliwo spoeczna gier to okrelenie, ktre ma wskaza, i kluczowe dla oceny graczy nie s prawdziwe lub domniemane cechy gry, lecz waciwoci przedstawionych treci. Gry rni si pod wzgldem zoonoci wymagajcych rozwizania spraw i problemw istniejcych w realiach spoecznych. Mona przy tym zakada, e odzwierciedlanie spornych tematw (np. przemoc, uprzedzenia, terroryzm) bdzie obecne w grach tak dugo, jak dugo bd interesowa odbiorcw. Im trudniej w danym spoeczestwie dyskutowa nad rozwizaniem przedstawionego tematu, tym bardziej prawdopodobne, e ukazujca go gra zostanie uznana za dokuczliw, a by moe i czciowo lub w caoci szkodliw dla porzdku spoecznego. Zakres zrnicowania dostpu do gier poruszajcych palce kwestie bdzie warunkowany uznaniem dla poszukiwania ich rozwiza i przyzwoleniem na wolno sowa. Przypuszczalnie im bardziej wizja wiata i wizerunek bohaterw przedstawionych w grze stanowi krytyczn ocen aktualnych realiw, tym bardziej prawdopodobne, e jej odbir moe wywoa kontrowersje i sprzyja negatywnym sankcjom wobec graczy o ile taka krytyka nie zostanie uznana przez szersze rzesze za trafn i suszn. Brak w grach konstruktywnych wnioskw i propozycji rozwiza podjtych tematw sprzyja ocenianiu ich producentw i odbiorcw w sposb niewaciwy. Dokuczliwo gier wida gwnie w lawinowym wzrocie liczby tytuw wojennych19, ktre s rnie oceniane w poszczeglnych krajach. Zawarte w nich pogldy najczciej sprowadzaj si do wykazania dominacji jednych narodw nad innymi, bd wyszoci okrelonych systemw spoeczno-politycznych, podczas gdy bardziej konstruktywne regulacje stosunkw midzynarodowych s trudne do wskazania. Wymagajce rozwizania problemy spoeczne czsto ukazuj te gry nawizujce do hip-hopu i subkultur modzieowych gangw przedstawianie miejskich gett wie si m.in. ze specyficznymi stereotypowymi wizerunkami czarnych (przestpcw) i biaych (policjantw)20. Podtrzymaniu tego stanu
Saddam Hussein Game, <www.kumawar.com/reddawn/overview.php>, 21.11.2006. Na podst.: PC War Game Pisses Off Iran, <www.evilavatar.com/forums/showthread.php?t=6423&>, 21.11.2006; Persian Petition, <www.persianpetition.com/sign.aspx?id=b17bf44e-292e-40ed-9967d151a2c093fb>, 21.11.2006. 19 Serie Delta Force, Spec Ops, Rainbow Six, Joint Operations, Battlefield, Full Spectrum Warrior, Ghost Recon, SWAT, SOCOM i Conflict od czasu do czasu wzburzaj opini publiczn. czy je m.in. posta oponentaterrorysty pochodzcego z tajemniczego pastwa, o wygldzie Araba i posugujcego si jednym z jzykw Bliskiego Wschodu. Opozycj tych tytuw stanowi mniej znane syryjskie strzelaniny Under Ash i Under Siege wicej na ich temat: Oficjalna strona internetowa Under Ash, <www.underash.net/ua_index.html>, 21.11.2006; Oficjalna strona internetowa Under Siege, <www.underash.net>, 21.11.2006. 20 W nurcie tym utrzymane s m.in. serie Grand Theft Auto, State of Emergency, Def Jam Vendetta, True
17 18

Rozrywkowe skrzywienie kiedy dokuczliwow spoeczna gier...

109

rzeczy sprzyja to, e tytuy te tworz gwnie biali projektanci21, a swoim wizerunkiem i muzyk promuj je czarnoskrzy raperzy. Brak widocznych wzorw alternatywnego podejcia pozwala na twierdzenie, i klasy dominujce stworzyy mniejszociom wizj wiata, ktr te mniejszoci uznay za suszn i zgodziy si wsptworzy. Niemoc wspczesnych spoeczestw wobec zagadnie znajdujcych si w kontrowersyjnych grach najlepiej oddaj sowa Marca Ecko, projektanta mody i byego artysty graffiti, ktry przyczyni si do powstania gry Getting Up: Contents Under Pressure. W tej zabronionej w Australii pozycji gracz wciela si w rol czarnoskrego bojownika o wolno sowa w fikcyjnym totalitarnym miecie wzorowanym na Nowym Jorku koca XX wieku. Aby pobudzi mieszkacw do walki z opresyjnym systemem, bohater maluje graffiti. Po ogoszeniu zakazu rozpowszechniania i posiadania gry, Ecko stwierdzi: Zwalanie winy na gry za wszystko, co idzie nie tak w naszych domach, szkoach i na naszych ulicach jest znacznie prostsze do zrobienia, ni odkrycie jak naprawi systematyczne problemy zwizane z nasz kultur. Jeli dzieci chc nauczy si, jak pisa po cianie, to same odkryj na to sposb. W gruncie rzeczy robiy to ju w czasach prehistorycznych22. Odpowiadajc na pytanie zawarte w tytule pracy mona zaryzykowa przypuszczenie, i dokuczliwo spoeczna gier przekroczy dopuszczalny poziom, gdy bd one przedstawia problemy, z ktrymi elity polityczne nie bd w stanie sobie poradzi. Wobec tego dostp do jednych gier bdzie ograniczany, a do innych promowany i podany. Przejawianie zainteresowania grami zakazanymi, jak to ma w miejsce w przypadku Postal 2, moe sprzyja tworzeniu spoecznoci graczy zorientowanych wok wsplnych wartoci, ktre s niezgodne z powszechnie obowizujcymi normami spoecznymi. Czy zakazywane gry tylko poruszaj specyficzne tematy, czy te wskazuj na innowacyjne rozwizania i propozycje zmian? Czy ich uytkownicy bd tworzy ruchy spoeczne nakierowane na wprowadzenie zmian w systemie spoecznym? Czy gracze bd dy do posiadania swojej reprezentacji politycznej? Czy te raczej fani gier bd tworzy tylko podatne na wpywy i manipulacje rozproszone siy spoeczne? Za wczenie jeszcze, by odpowiada na te pytania. Jednake naley podejmowa dalsze analizy powiza zawartych w grach treci z realiami ycia spoecznego, reakcji na ograniczenia dostpu do gier, cenzurowanie ich zawartoci oraz diagnozowa aktywno spoecznoci zwolennikw tych zabaw, ktre znajduj si ju w oficjalnych zestawieniach gier poddanych cenzurze w poszczeglnych krajach.
Crime oraz pojedyncze tytuy, jak: 50 Cent: Bulletproof, 187 Ride to Die, Crime Life: Gang Wars, Marc Eckos Getting Up: Contents Under Pressure i NARC. 21 B. Sinclair, Survey: Developers are straight white men, <www.gamespot.com/news/6136144.html>, 21.11.2006. 22 N. Maragos, Marc Ecko Responds To Australian Getting Up Ban, <www.gamasutra.com/php-bin/ news_index.php?story=8201>, 16.04.2008.

110

Andrzej KlimczuK

literatura
Americas Army Support Windows FAQ, <www.americasarmy.com/support/faq_win. php>, 21.11.2006. Becker D., Banned in Beijing: China cracks down on games, <http://news.com.com/Ban ned+in+Beijing+China+cracks+down+on+games/2100-1043_3-5551430.html>, 21.11.2006. Berting J., 1995, Villain-Gondossi Ch., Rola i znaczenie stereotypw narodowych w stosunkach midzynarodowych: Podejcie interdyscyplinarne, w: T. Walas (red.), Narody i stereotypy, Midzynarodowe Centrum Kultury, Krakw. Bokszaski Z., 1997, Stereotypy a kultura, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Wrocaw. Coser L., 1997, Spoeczne funkcje konfliktu, w: M. Malikowski, S. Marczuk (red.), Socjologia oglna. Wybr tekstw, t. 2, WSSG, Tyczyn. Gibson E., Postal gets digital distribution, <www.eurogamer.net/article.php?article_ id=61881>, 16.04.2008. Goban-Klas T., 1999, Media i komunikowanie masowe, PWN, Warszawa. Golze B., Ghost Recon 2 plotline irks North Korea, <www.gamespot.com/ps2/action/tomclancysghostrecon2/news.html?page=1&sid=6101437>, 21.11.2006. Maragos N., Marc Ecko Responds To Australian Getting Up Ban, <www.gamasutra.com/ php-bin/news_index.php?story=8201>, 16.04.2008. Mercenary PC game upsets Chinese, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/3550089. stm>, 21.11.2006. Nasalska E., 1982, Kierunki rozwoju analizy treci, Studia socjologiczne, 3-4. Oficjalna strona 21.11.2006. internetowa Under Ash, <www.underash.net/ua_index.html>,

Oficjalna strona internetowa Under Siege, <www.underash.net>, 21.11.2006. Ossowski S., 1967, Z zagadnie psychologii spoecznej, w: S. Ossowski, Dziea, t. 3, PWN, Warszawa. PC War Game Pisses Off Iran, <www.evilavatar.com/forums/showthread.php?t=6423&>, 21.11.2006. Persian Petition, <www.persianpetition.com/sign.aspx?id=b17bf44e-292e-40ed-9967d151a2c093fb>, 21.11.2006. Rincon P., US troops taught Iraqi gestures, <http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/ nature/4729262.stm>, 21.11.2006. Saddam Hussein Game, <www.kumawar.com/reddawn/overview.php>, 21.11.2006. Seoul Bans Negative Images of the North, <http://news.asianweek.com/news/view_article. html?article_id=2cf1869aae58a305cf467d193ca3194a>, 21.11.2006.

Rozrywkowe skrzywienie kiedy dokuczliwow spoeczna gier...

111

Sinclair B., Survey: Developers are straight white men, <www.gamespot.com/news/6136144. html>, 21.11.2006. Smith T., China bans The Sims..., <www.theregister.co.uk/2005/01/26/china_game_ban>, 21.11.2006. Toothaker C., Video game simulating invasion of Venezuela raises ire of Chavez allies, <www.usatoday.com/tech/gaming/2006-05-24-venezuela-game_x.htm>, 21.11.2006. U.S. Army and Pragmatic Launch Americas Army Official Server Matchmaking Site, <www.gamesindustry.biz/content_page.php?aid=17151>, 21.11.2006.