Warszawa, dnia 4 padziernika 2004 r.

INFORMACJA

STAN BEZPIECZESTWA NA POZIOMIE GMINY

I Policja
W wyniku wprowadzonej w 1999 r. reformy administracji publicznej terenowe organy Policji zostay dostosowane do nowego podziau terytorialnego kraju i weszy w skad wojewdzkiej i powiatowej administracji zespolonej. W konsekwencji organami administracji rzdowej na poziomie gminy w sprawach ochrony bezpieczestwa ludzi oraz utrzymania bezpieczestwa i porzdku publicznego jest komendant miejski Policji (w przypadku miast na prawach powiatu) oraz przede wszystkim komendant komisariatu Policji. Ustawa o Policji (t.j. Dz.U. Nr 7 z 2002 r., poz. 58, z pn. zm.) dopuszcza moliwo tworzenia przez komendanta powiatowego (miejskiego) jeszcze dwch elementw w strukturach Policji rewir dzielnicowych i posterunek Policji, na zasadach okrelonych przez Komendanta Gwnego Policji. Rewiry dzielnicowych i posterunki Policji funkcjonuj jako komrki organizacyjne komendy powiatowej (miejskiej) lub komisariatu Policji. W obecnej sytuacji finansw pastwa tworzenie rewirw dzielnicowych i posterunkw Policji w znacznej mierze zaley od moliwoci budetowych i warunkw logistycznych Policji. Niemniej spoeczno lokalna i przedstawiciele samorzdu lokalnego wpywaj na tworzenie tych jednostek poprzez sygnalizowanie potrzeby ich utworzenia (gdy przemawia za tym interes spoeczny, znaczny stopie zagroenia przestpczoci, czy dua odlego od siedziby KPP/KMP lub komisariatu Policji) oraz udzielanie Policji odpowiedniego wsparcia. Istniejca w tym zakresie wsppraca wpywa korzystnie na popraw bezpieczestwa na terenach tych gmin. Pomoc gminy przejawia si w szczeglnoci w: - bezpatnym uyczaniu lokalu na posterunek Policji lub remontowaniu ju istniejcych pomieszcze, - zakupie sprztu cznoci, samochodw, motocykli (motorowerw), - zakupie paliwa do sprztu transportowego, fundowaniu nagrd pieninych dla najlepszych policjantw, - pokrywaniu kosztw utrzymania dodatkowych etatw dzielnicowych (zakupione przez gminy etaty dzielnicowych w skali kraju 233).

Zgodnie z przepisem art. 8a ust. 3 ustawy o Policji, do zada kierownika rewiru oraz kierownika posterunku Policji naley w szczeglnoci: rozpoznawanie zagroe i przeciwdziaanie przyczynom ich powstawania; inicjowanie i organizowanie dziaa spoecznoci lokalnych majcych na celu zapobieganie popenianiu przestpstw i wykrocze oraz innym zjawiskom kryminogennym; wykonywanie czynnoci administracyjno-porzdkowych oraz innych niecierpicych zwoki czynnoci zwizanych z zawiadomieniem o przestpstwie i zabezpieczeniem miejsca zdarzenia. Jednak zadania kierownika posterunku Policji i kierownika rewiru dzielnicowych nie s tosame, poniewa posterunek Policji realizuje szerszy zakres zada ni rewir dzielnicowych. Rewir dzielnicowych tworzony jest jako komrka organizacyjna niszego szczebla w komrce prewencji komendy powiatowej (miejskiej) lub komisariatu Policji. Obowizujce zasady organizacji dopuszczaj podporzdkowanie rewiru bezporednio komendantowi komisariatu Policji. Jest najczciej usytuowany poza siedzib macierzystej jednostki. W jego skad wchodz co najmniej trzy rejony dzielnicowych, definiowane jako cz obszaru dziaania komendy lub komisariatu Policji, wyznaczone jako teren dziaania dzielnicowych. Do zakresu dziaania rewiru dzielnicowych naley realizacja zada prewencyjnych oraz administracyjno - porzdkowych. Posterunek Policji tworzony jest jako komrka organizacyjna w strukturze komendy powiatowej (miejskiej) lub komisariatu Policji, w celu usprawnienia realizacji podstawowych zada Policji na terenach wiejskich, pozbawionych siedzib komisariatw Policji. Obszar dziaania posterunku Policji okrela komendant powiatowy (miejski) Policji. Struktura organizacyjna posterunku Policji skada si z komrek niszego szczebla ds. prewencji i ds. kryminalnych. Do zakresu dziaania posterunku Policji naley: realizacja zada prewencyjnych; rozpoznawanie zagroe przestpczoci oraz wykonywanie czynnoci operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-ledczych w celu wykrywania i cigania sprawcw przestpstw i wykrocze; realizowanie zada administracyjno-porzdkowych; oraz wspdziaanie z samorzdem terytorialnym. Moliwoci tworzenia posterunkw Policji powstay w wyniku zmiany w 2002 r. ustawy o Policji. Zmiana w Ustawie podyktowana bya zaoeniem, e posterunki Policji wypeni luk, po zlikwidowanych wczeniej w wikszoci gmin wiejskich maych komisariatach. Utworzone w miejsce tych komisariatw rewiry dzielnicowych realizoway tylko zadania z zakresu prewencji. Zaatwienie jakiejkolwiek sprawy dochodzeniowej i kryminalnej powodowao konieczno udania si do komendy powiatowej (miejskiej) Policji, niejednokrotnie oddalonej o kilkanacie kilometrw. Takie rozwizanie wywoywao protesty lokalnych spoecznoci i wadz samorzdowych. Obecnie na obsad posterunkw Policji tworzonych w zasadzie w gminach wiejskich, skadaj si policjanci suby

prewencyjnej (gwnie dzielnicowi, policjanci suby patrolowej) i kryminalnej, co powoduje, e obywatel w tej komrce organizacyjnej Policji jest obsugiwany kompleksowo. Komendanci powiatowi (miejscy) Policji wychodzc na przeciw oczekiwaniom spoecznoci lokalnych - w miar swoich moliwoci kadrowych i przy pomocy wadz samorzdowych - chtnie tworz posterunki Policji. Zmiany, jakie zaszy w cigu ostatnich trzech lat na terenach gmin wiejskich w sferze tworzenia posterunkw Policji, obrazuje ponisza tabela okrelajca liczb rewirw i posterunkw Policji w latach 2001 2003:

2001
Liczba rewirw Liczba posterunkw 1580 Nie tworzono

2002
1387 279

2003
1121 729

Zadania zwizane z realizacj programw prewencyjnych s wykonywane m.in. poprzez porozumienia zawierane przez komendantw jednostek Policji dziaajcych na terenie gminy z wjtem, burmistrzem i prezydentem miasta. W roku 2002 zawarto ogem na terenie kraju 414 takich porozumie, w tym 330 na terenie gmin. W roku 2003 odpowiednio 462 i 222.

II Strae gminne (miejskie)

Strae gminne (miejskie) dziaaj na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o straach gminnych (Dz. U. Nr 123, poz. 779, z pn. zm.). Stra gminna (miejska) jest samorzdow umundurowan formacj powoywan do ochrony porzdku publicznego na terenie gminy i speniajc suebn rol wobec spoecznoci lokalnej. Stra wykonuje zadania w zakresie ochrony porzdku publicznego wynikajce z ustaw i aktw prawa miejscowego. Stra moe utworzy i rozwiza rada gminy (miasta). Koszty zwizane z funkcjonowaniem stray pokrywane s w caoci z budetu gminy (miasta). Odpowiednio wjt, burmistrz bd prezydent miasta sprawuje nadzr nad dziaalnoci stray oraz powouje i odwouje komendanta stray i jest jego przeoonym. Nadzr w zakresie fachowym sprawowany jest przez Komendanta Gwnego Policji. Liczba funkcjonujcych jednostek stray od kilku lat jest zbliona i wynosi okoo 430, co oznacza, e stae funkcjonuj na terenie co szstej gminy. Struktura stray jest jednak bardzo zrnicowana. Wedug danych Komendy Gwnej Policji, w dniu 31 grudnia 2003 roku na terenie kraju funkcjonowao 428 oddziaw stray gminnych (miejskich), zatrudniajcych 7 389 stranikw, w tym 585 osoby cywilne. Zdecydowan wikszo funkcjonujcych oddziaw stanowiy strae miejskie, bo a 86,45 %. Strae gminne stanowiy zaledwie 5,61 %, a strae miejsko-gminne 7,94 %. Porwnujc dane z 2002 i 2003 r. mona zauway, e nastpi minimalny spadek liczby oddziaw stray przy jednoczesnym wzrocie zatrudnienia. Niemniej w wyniku istotnej zmiany stanu prawnego w 2004r., w przyszoci dane te mog ulec istotnym modyfikacjom. Zdaniem Krajowej Rady Komendantw Stray Miejskich i Gminnych nowelizacja ustawy o straach gminnych i niektrych innych ustaw z dnia 12 czerwca 2003 roku oraz nowe rozporzdzenia wykonawcze traktujce o straach, ich obowizkach i uprawnieniach spowodoway znaczny wzrost zainteresowania ich dziaalnoci wrd elit samorzdowych i spoecznoci lokalnych. W efekcie w 2004 roku mona zaobserwowa inicjatywy i tworzenie nowych stray, reaktywacje uprzednio zlikwidowanych, a take znaczcy wzrost zatrudnienia w jednostkach dziaajcych. W 2003 r. najwicej oddziaw stray dziaao na terenie wojewdztw: wielkopolskiego (Pozna) lskiego (Katowice) dolnolskiego (Wrocaw) najmniej za na terenie wojewdztw: podkarpackiego (Rzeszw) - 14 oddziaw, - 52 oddziaw, - 46 oddziaw, - 42 oddziaw,

witokrzyskiego (Kielce) podlaskiego (Biaystok)

- 13 oddziaw, - 7 oddziaw.

Wszystkie strae wykonuj zadania ukierunkowane na ochron porzdku publicznego, przy czym zakres zada oraz ich efekty s zrnicowane w zalenoci od wyznaczanych przez gminy kryteriw, wsppracy z Policj, stanu zatrudnienia, wyszkolenia i dowiadczenia stranikw itp. Priorytety i realizacj zada szczegowych dla stray gminnych (miejskich) ustalaj prezydenci i burmistrzowie miast oraz wjtowie. W wikszoci miast od wielu lat podstawow tendencj jest wyznaczanie straom roli formacji wspomagajcej Policj w walce z przestpczoci pospolit, zakceniami porzdku publicznego i spokoju oraz patologiami spoecznymi (m.in. alkoholizm, narkomania). W tych te dziedzinach strae wykazuj wzmoon aktywno. Kolejnym priorytetem s zwykle zadania zwizane z estetyk miasta i ochron rodowiska. Strae miejskie bardzo aktywnie wczaj si do realizacji programw prewencyjnych, w szczeglnoci skierowanych do dzieci i modziey. Czynnie propaguj w rodowiskach uczniowskich wzory bezpiecznych zachowa i postaw. W wielu przypadkach s to programy autorskie opracowane i realizowane tylko przez strae. Strae miejskie przejmuj rwnie szereg zada o charakterze administracyjno-porzdkowym, ktre wczeniej realizowaa Policja angaujc due siy i rodki, np. egzekwowanie przepisw porzdkowych, doprowadzanie osb nietrzewych do izb wytrzewie. Strae zabezpieczaj take rnego rodzaju imprezy masowe i uroczystoci organizowane na rzecz spoecznoci lokalnych, takich jak np. festyny, koncerty, wystawy itp. Strae gminne (miejskie) stanowi tym samym istotne uzupenienie systemu bezpieczestwa obywateli. Wydaje si, i liczniejsze strae (powyej 30 osb), dobrze zorganizowane i wyposaone osigay o wiele bardziej znaczce efekty w zwalczaniu wykrocze. Procentowy udzia interwencji stray w zakresie wykrocze w 2003 r. przedstawia si nastpujco: interwencje z Kodeksu wykrocze - 72,5% (w tym 37 % wszystkich interwencji dotyczy bezpieczestwa w komunikacji), ustawa o wychowaniu w trzewoci - 10,7%, ustawa o utrzymaniu czystoci i porzdku w gminach 9,1%, przepisy porzdkowe wydawane przez gmin 3,9%. Dane z wynikw dziaalnoci stray wiadczy mog rwnie o nadmiernym koncentrowaniu dziaa stray na nakadaniu grzywien z tytuu powszechnie wystpujcych w duych miastach wykrocze zwizanych z parkowaniem pojazdw (ze wzgldu na brak miejsc parkingowych lub nie wniesieniem opaty za parkowanie), kosztem przeciwdziaania innym zagroeniom (chocia pomidzy 2002 i 2003 r. odnotowano spadek o ok. 8 % udziau tej kategorii w oglnej liczbie naoonych mandatw). rednie wyniki dziaania jednego stranika w 2003 r. (w nawiasie dane za rok 2002):

- 175,90 (169,54) - pouczenia, - 58,15 (52,49) - ukaranie mandatem, - 4,39 (4,95) - sporzdzenie wniosku do sdu, - 1,70 (1,87) - osb przekazanych Policji, - 2,39 (2,22) - zabezpieczenie imprez masowych, - 2,39 (2,67) - zabezpieczenie awarii i zdarze losowych, - 8,04 (9,08) - wykonanie konwojw, - 3,27 (2,76) - udzia w akcjach doranych, - 4,03 (5,12) - doprowadzenia do izby wytrzewie, - 12,67 (16,85) - zaoenie blokad. Z uwagi na zblione uprawnienia porzdkowe stray i Policji oraz potencja Policji, wana jest rwnie jako wsppracy pomidzy stra i Policj. W powszechnej ocenie Policji, wadz samorzdowych i komendantw stray wsppraca pomidzy Policj i stra ukada si bardzo dobrze, stale zacienia i przynosi pozytywne efekty w zakresie ochrony bezpieczestwa i porzdku publicznego. W szczeglnoci wsppraca ta dotyczy: staej wymiany informacji o zagroeniach wystpujcych na okrelonym terenie; organizowania systemu cznoci Policji i stray; koordynacji rozmieszczenia sub policyjnych i stray; wsplnego prowadzenia dziaa porzdkowych oraz organizowania wsplnych szkole. Powszechnie wystpuj uregulowania formalne w postaci porozumie zawieranych przez burmistrzw, prezydentw i wjtw z waciwymi komendantami Policji w sprawie szczegowych zasad wsppracy. Zwyk praktyk jest bieca wymiana informacji o zagroeniach, przestpczoci pospolitej, dyslokacji patroli prewencyjnych. Organizowane s cykliczne spotkania i narady, nawet w cyklu tygodniowym. Odnotowano rwnie przypadki wzajemnego przekazywania dobowych meldunkw o zdarzeniach zaistniaych na danym terenie. Sta i powszechn form wsppracy s tzw. patrole mieszane. Stanowi to wymierne wsparcie sub policyjnych i odcienie od szeregu czynnoci porzdkowych; szczeglnie jest to istotne w przypadku niewielkich etatowo jednostek policyjnych. Powszechnie ma miejsce wspdziaanie obu formacji w realizacji rozlicznych programw prewencji kryminalnej. O jakoci wsppracy pomidzy Policj a straami gminnymi (miejskimi) wiadczy rwnie znaczny wzrost wsplnych akcji przeprowadzonych przez te formacje. Jeeli w 2002 roku przeprowadzono 44 978 wsplnych dziaa (przy udziale 97 541 stranikw na zasadzie wielokrotnoci), to w roku 2003 przeprowadzono 62 519 akcji (przy udziale 132 796 stranikw).

Wydaje si, i w ramach wsppracy wskazane byoby lepsze wykorzystanie potencjau Policji w szkoleniu stranikw. W powszechnej opinii dziaaczy samorzdowych nie wystpuj ju istotne zagroenia dla dziaalnoci stray gminnych (miejskich). Czynnikiem ograniczajcym bd spowalniajcym prawidowy rozwj stray moe by w przyszoci sytuacja finansowa miast i gmin. Rwnoczenie przedstawicieli samorzdu terytorialnego niepokoi jedynie kilka kwestii szczegowych, np. wygrowana wysoko grzywien nakadanych w drodze mandatw karnych (co budzi obawy o zbytni restrykcyjno stray), czy ograniczenia w uznawaniu pojazdw stray za pojazdy uprzywilejowane w ruchu drogowym. Odbir dziaalnoci stray przez spoecznoci lokalne jest bardzo zrnicowany. Z jednej strony ilo zgosze, prb i wnioskw mieszkacw miast i gmin kierowana do stray wskazuje na bardzo due zaufanie spoeczne i zapotrzebowanie na dziaania, ktre stra realizuje. Z drugiej strony charakter niektrych dziaa nie przysparza straom popularnoci (np. mandaty za ze parkowanie), bd jest mniej spektakularny (np. dziaalno w zakresie ochrony rodowiska, czy egzekwowania prawa miejscowego). W cigu 14 lat funkcjonowania stray gminnych i miejskich mona zauway przesuwanie si gwnego nurtu dziaa stray z realizacji tzw. spraw administracyjnoporzdkowych w kierunku realizacji obowizkw parapolicyjnych. Warto przy tym wspomnie, e w dniu 25 stycznia 2004 r. wesza w ycie ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy o straach gminnych oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 130, poz. 1190), ktra wzmocnia stra gminn (miejsk) jako samorzdow formacj powoywan do wykonywania zada w zakresie ochrony porzdku publicznego na terenie gminy (np. przez moliwo tworzenia monitoringu wizyjnego).
(W rozdziale tym zostay wykorzystane materiay otrzymane z Komendy Gwnej Policji oraz Krajowej Rady Komendantw Stray Miejskich i Gminnych)

III Pastwowa Stra Poarna

Pastwowa Stra Poarna jest jednym z kluczowych elementw oglnokrajowego systemu zapewnienia szeroko rozumianego bezpieczestwa i porzdku publicznego. Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest ustawa o ochronie przeciwpoarowej (t.j. Dz.U. Nr 147 z 2002 r., poz. 1229, z pn. zm.), ktra okrela ochron przeciwpoarow jako realizacj przedsiwzi majcych na celu ochron ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska przed poarem, klsk ywioow lub innym miejscowym zagroeniem poprzez: zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu si poaru, klski ywioowej lub innego miejscowego zagroenia, zapewnienie si i rodkw do zwalczania poaru, klski ywioowej lub innego miejscowego zagroenia oraz prowadzenie dziaa ratowniczych. Ustawa zawiera definicj krajowego systemu ratowniczo-ganiczego: jest to integralna cz organizacji bezpieczestwa wewntrznego pastwa, obejmujca, w celu ratowania ycia, zdrowia, mienia lub rodowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie poarw, klsk ywioowych lub innych miejscowych zagroe; system ten skupia jednostki ochrony przeciwpoarowej, inne suby, inspekcje, strae, instytucje oraz podmioty, ktre dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziy si wspdziaa w akcjach ratowniczych. Z kolei art. 14 ust. 5 ustawy stanowi, e wjt (burmistrz lub prezydent miasta) koordynuje funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczoganiczego na obszarze gminy w zakresie ustalonym przez wojewod. Zadanie to wykonywane jest przy pomocy komendanta gminnego ochrony przeciwpoarowej, jeeli komendant taki zosta zatrudniony przez gmin. Z informacji uzyskanych z Wojewdzkich Komend Pastwowej Stray Poarnej wynika, e we wszystkich wojewdztwach jednostki organizacyjne PSP realizuj we wsppracy z gminami rnego rodzaju inicjatywy i programy w celu podniesienia stanu bezpieczestwa obywateli. Do gwnych aspektw realizowanych programw zaliczy naley edukacj na rzecz bezpieczestwa powszechnego oraz dziaania prewencyjne. Realizacja programw odbywa gwnie poprzez: pogadanki w szkoach i remizach, wsplne wiczenia sub ratowniczych, kontrole posesji i przewozu materiaw niebezpiecznych, pokazy ratownicze, propagowanie tematyki bezpieczestwa w mediach lokalnych oraz w formie broszur informacyjnych, turnieje wiedzy o poarnictwie.

Realizowane projekty maj zazwyczaj charakter cykliczny (powtarzany co roku), np.: Bezpieczne wakacje, Bezpieczne ferie, Modzie zapobiega poarom oraz dugofalowe (wieloletnie) majce na celu popraw infrastruktury krytycznej na terenie danej gminy czy powiatu, np.: Bezpieczne Miasto, Bezpieczny Powiat, realizowane w ramach Powiatowych Programw Zapobiegania Przestpczoci oraz Ochrony Bezpieczestwa Obywateli. W ramach realizacji zada i programw na rzecz poprawy stanu bezpieczestwa na poziomie gminnym Pastwowa Stra Poarna wsppracuje zarwno z wadzami lokalnymi, komendami Policji, straami gminnymi (miejskimi), Pogotowiem Ratunkowym, jak i organizacjami pozarzdowymi, m.in. z Ochotniczymi Straami Poarnymi, Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym, Grskim Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym, Tatrzaskim Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym, Zwizkiem Harcerstwa Polskiego, Polskim Czerwonym Krzyem, Lig Obrony Kraju. Przedstawiciele komend powiatowych i miejskich PSP uczestnicz w pracach powiatowych, miejskich i gminnych zespow reagowania kryzysowego, komisjach ds. bezpieczestwa i porzdku publicznego. W wojewdztwach przygranicznych jednostki organizacyjne Pastwowej Stray Poarnej prowadz intensywn wspprac z jednostkami samorzdu terytorialnego poziomu gminnego i powiatowego w ramach euroregionw. Efektem tej wsppracy s cykliczne seminaria, podczas ktrych przedstawiane s m.in. unijne mechanizmy udzielania pomocy ratowniczej i humanitarnej, programy ochrony ludnoci i rodowiska, moliwoci uzyskiwania rodkw z funduszy unijnych, organizowane s midzynarodowe obozy druyn poarniczych, itp.

IV Profilaktyka i rozwizywanie problemw alkoholowych

System rozwizywania problemw alkoholowych w Polsce jest trjstopniowy. Na szczeblu centralnym prowadzi dziaalno Pastwowa Agencja Rozwizywania Problemw Alkoholowych, ktra wyposaona jest w proporcjonalne do potrzeb narzdzia prawne, finansowe i organizacyjne. Instytucje wojewdzkie, zarwno administracji rzdowej i samorzdowej, ograniczaj si do sprawowania kontroli nad wykonywaniem zada przez gminy. Wikszo kompetencji i rodkw finansowych jest zlokalizowanych na poziomie gmin, ktre na mocy ustawy z dnia 26 pa. 1982 r. o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r.Nr.147, poz.1231, z pn. zm.) uzyskay kompetencje do rozwizywania problemw alkoholowych w spoecznociach lokalnych. Gminy, z racji nie tylko ustawowych zada, ale rwnie dlatego, e dysponuj najwiksz wiedz o problemach swoich spoecznoci oraz o dostpnych zasobach, mog tym samym przedsiwzi rodki zaradcze oraz naprawcze skierowane do lokalnej spoecznoci. Ustawodawca okreli, i prowadzenie dziaa zwizanych z profilaktyk i rozwizywaniem problemw alkoholowych oraz integracja spoeczna osb uzalenionych od alkoholu naley do zada wasnych gminy (art.4 ust.1 ustawy). Podstaw oceny stopnia realizacji zada w zakresie rozwizywania problemw alkoholowych na szczeblu lokalnym stanowi: coroczne sprawozdania z gmin (w formie ankiet), ktre za porednictwem penomocnikw zarzdw wojewdzkich trafiaj do Agencji (za rok 2003 zebrano ankiety z 2.283 gmin), analiza gminnych programw zgromadzonych w ramach projektu Sieci Gmin wiodcych (analizie poddano ok. 600 gminnych programw). Uchwalanie gminnych programw oraz wykorzystanie rodkw finansowych uzyskanych z opat za korzystanie z zezwole na sprzeda napojw alkoholowych W 2003 r. 98% gmin podjo uchway w sprawie przyjcia gminnego programu na rok biecy (dla porwnania w 2000 r. 92,2%). Ustawa wskazuje gminom rda pozyskiwania rodkw finansowych na wykonywanie zada z zakresu profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych. S nimi opaty wnoszone przez przedsibiorcw za korzystanie z zezwole na sprzeda napojw alkoholowych oraz rodki wasne gmin. Ze sprawozda przygotowanych przez Regionalne Izby Obrachunkowe wynika, e gminy (dotyczy to wszystkich gmin) dysponoway w roku 2003 kwot 471.219.692 z pochodzc z opat za korzystanie z zezwole na sprzeda napojw alkoholowych, za na przeciwdziaanie alkoholizmowi (wedug paragrafw budetowych 85154) wyday 410.811.761 z, co

10

stanowio 87,2% wszystkich rodkw z opat (dla porwnania w 1999 r. 72,9% rodkw uzyskanych z opat). Opaty za korzystanie z zezwole byy w zdecydowanej wikszoci gmin jedynymi rodkami finansowymi przeznaczonymi na gminny program. 5,5% w stosunku do oglnej sumy opat pochodzio z budetu wasnego gminy co stanowi zdecydowany wzrost w porwnaniu z latami ubiegymi (1,7% w roku 2001). Przeznaczenie dodatkowych rodkw z wasnego budetu byo prawdopodobnie zwizane z wprowadzeniem nowych zada do gminnego programu, na realizacj ktrych rodki z opat za korzystanie z zezwole okazay si niewystarczajce. Podobnie jak w latach ubiegych, najwicej rodkw finansowych (19%) gminy przeznaczyy na dziaalno wietlic socjoterapeutycznych i opiekuczo wychowawczych oraz na realizacj szkolnych i pozaszkolnych programw profilaktycznych (12%). Na uwag zasuguje fakt, e na przeciwdziaanie przemocy w rodzinie trafio jedynie 5,9% dochodw i jest to poziom porwnywalny z 2002 r. Natomiast na dofinansowanie programw terapeutycznych realizowanych w placwkach lecznictwa odwykowego wydano jedynie 3,9% rodkw, co biorc pod uwag trudn sytuacj lecznictwa i potrzeby pacjentw nie stanowi wystarczajcej pomocy. W 2003 roku w gminach funkcjonowao ponad 1800 punktw konsultacyjnych dla osb uzalenionych i ich rodzin. Do ich zada naley przede wszystkim: dostarczanie informacji o moliwoci podjcia leczenia, motywowanie do leczenia, udzielanie wsparcia i pomocy psychospoecznej osobom po zakoczonej terapii odwykowej oraz ich rodzinom, diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie, podejmowanie interwencji wobec sprawcw oraz uruchamianie pomocy dla ofiar (dorosych i dzieci). Znaczc pomoc dla osb uzalenionych od alkoholu i czonkw ich rodzin byy rwnie grupy samopomocowe: grupy AA (Anonimowych Alkoholikw) 2005 grup AA (wzrost w porwnaniu z rokiem 2002 o blisko 200 grup), grupy AlAnon (dla czonkw rodzin osb uzalenionych) 712 grup. Wydawanie i cofanie zezwole na sprzeda napojw alkoholowych Zezwolenia na sprzeda napojw alkoholowych wydawane s przez wjta, burmistrza lub prezydenta miasta, waciwego ze wzgldu na lokalizacj punktu sprzeday na podstawie pisemnego wniosku przedsibiorcy, po uzyskaniu pozytywnej opinii Gminnej Komisji Rozwizywania Problemw Alkoholowych. Warunki oraz zasady wydawania, korzystania oraz cofania zezwole na sprzeda

11

napojw alkoholowych reguluj przepisy ustawy o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi. Do omawianych zezwole odnosz si take przepisy ustawy z dnia 20 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej oraz uchwa podejmowanych przez rady gmin w sprawie ustalenia dla terenu gminy (miasta) liczby punktw sprzeday napojw zawierajcych powyej 4,5% alkoholu (z wyjtkiem piwa) oraz zasad usytuowania na terenie gminy miejsc sprzeday i podawania napojw alkoholowych. Naruszenie warunkw lub zasad korzystania z zezwolenia skutkuje jego cofniciem w trybie administracyjnym. Do najczciej popenianych narusze naley sprzeda osobom do lat 18. Naley podkreli, e czyn ten stanowi przestpstwo, a gminom przysuguje moliwo kierowania do sdw aktw oskarenia oraz uprawnienie oskaryciela publicznego. Dla przykadu, z powodu sprzeday nieletnim w 2003 r. cofnito 103 zezwolenia i skierowano do sdw 191 aktw oskarenia. Dalsze najczciej popeniane przez przedsibiorcw naruszenia to: nieinformowanie organw powoanych do ochrony porzdku publicznego o zakceniach zwizanych ze sprzeda alkoholu w prowadzonym przez nich punkcie (cofnito 54 zezwole), wprowadzanie do sprzeday alkoholu pochodzcego z nielegalnych rde (cofnito 40 zezwole), przedstawienie faszywych danych w owiadczeniu o wartoci sprzeday, na podstawie ktrego oblicza si wysoko opaty rocznej (cofnito 57 zezwole), nieprzestrzeganie innych warunkw sprzeday okrelonych w zezwoleniu (cofnito 243 zezwole). Podane liczby wiadcz o tym, e gminy mimo szeregu szczeglnych uprawnie (moliwo podejmowania kontroli lub wspomniane ju uprawnienie oskaryciela publicznego) nie najlepiej radz sobie z egzekwowaniem prawa w tym zakresie. Kontrola punktw sprzeday alkoholu przez gminne komisje jest nieskuteczna. Czsto wadze gminy nie uwzgldniaj opinii tyche komisji. Wiele decyzji o cofniciu zezwole bywa uchylanych przez Samorzdowe Kolegia Odwoawcze ze wzgldu na popeniane bdy proceduralne. Dziaalno profilaktyczna Od 2003 r. kada szkoa ma obowizek przygotowania i realizacji szkolnych programw profilaktycznych. W 2003 r. w szkolnych programach profilaktycznych uczestniczyo 1 406 598 modziey, za 517 283 w rodowiskowych (pozaszkolnych). Bezporednio w realizacj szkolnych programw profilaktycznych zaangaowanych byo 90 499 nauczycieli, za 21 571 wczyo si w dziaania profilaktyczne pozaszkolne. Zwikszya si liczba rodzicw uczestniczcych szkolnych i pozaszkolnych programw profilaktycznych.

12

Po znowelizowaniu ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o pozalekcyjnych zajciach sportowych, gminy wczay te dziaania do gminnych programw, uznajc je za integraln cz profilaktyki. Uczestniczyo w nich 709 257 dzieci i modziey. Wydaje si, e samorzd terytorialny bardziej zdecydowanie powinien wspiera materialnie i organizacyjnie szkoy w prowadzeniu zaj pozalekcyjnych, szkolnych wietlic wychowawczych, kek sportowych, artystycznych, muzycznych, grup zainteresowa itp. Jednak potrzeby i osignicia w tym zakresie trudno oszacowa. Elementem profilaktyki jest rwnie edukacja publiczna w zakresie problemw alkoholowych. 69% gmin prowadzio takie dziaania. Gminy najczciej wydaway wasne informatory i zamieszczay artykuy w prasie lokalnej na temat dostpnych miejsc pomocy dla rodzin z problemem alkoholowym. Prowadziy rwnie edukacj na temat uzalenienia i przemocy w rodzinie. W 2003 r. tylko co pita gmina w ramach profilaktyki i przeciwdziaania sprzeday alkoholu osobom nieletnim organizowaa na swoim terenie szkolenia dla sprzedawcw alkoholu. Zgodnie z art. 4 ustawy o wychowaniu w trzewoci samorzd gminny ma obowizek udzielania rodzinom, w ktrych wystpuj problemy alkoholowe, pomocy psychospoecznej, materialnej i prawnej, a w szczeglnoci ochrony przed przemoc. W oparciu o ten zapis w ramach gminnych programw profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych wadze gminne podejmuj dziaania suce przeciwdziaaniu przemocy wobec dzieci. Szacuje si, e w rodzinach z problemem alkoholowym yje 1,5-2 milionw dzieci, z ktrych okoo 500 tys. znajduje si w sytuacji zagraajcej ich zdrowiu i yciu. Policja rocznie rejestruje blisko 135 tys. ofiar przemocy spord ktrych ponad 49 tys. to dzieci i modzie do 18 roku ycia. Najwaniejsze zagroenia dla dziaa w zakresie profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych: wprowadzanie nowych zada do gminnego programu bez wskazania dodatkowych rde finansowania; przeznaczanie rodkw finansowych na zadania nie zwizane merytorycznie z gminnym programem. Taka sytuacja dotyczy zwaszcza gmin o maych dochodach, gdzie ze wzgldu na deficyty finansowe gminy decyduj si przekaza rodki pochodzce z opat za korzystanie z zezwole na inne zadania wasne gminy; niestabilne regulacje prawne i czste zmiany w ustawie o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi (cige zakusy na reklamowanie sprzeday alkoholu);

13

obnienie ceny alkoholi wysokoprocentowych w zwizku z obnik stawek akcyzy, co spowodowao wzrost spoycia napojw alkoholowych o ; spadek dostpnoci lecznictwa odwykowego w niektrych regionach kraju, co oznacza dugi okres oczekiwania w przypadku osb zobowizanych do leczenia (ok. 12 miesicy); nieskuteczno w zwalczaniu zjawiska nielegalnej sprzeday alkoholu; saba aktywno kontrolna urzdu wojewody; lokalne rodki spoecznego przekazu w niewielkim stopniu podejmuj problematyk alkoholow. Polski model rozwizywania problemw alkoholowych, oparty na przekazaniu szeregu zada

wykonawczych i kreatorskich na szczebel samorzdu gminnego, z roku na rok staje si coraz bardziej stabilny i przynosi coraz wicej korzyci w yciu spoecznym lokalnej spoecznoci. Poziom wydatkowania rodkw finansowych i ich zwizek z gminnym programem poprawia si w kadym roku. Dziaania wadz gminnych staj si bardziej systemowe, powstaje coraz wicej miejsc udzielajcych pomocy osobom uzalenionym i ich rodzinom, co nie zmienia faktu, e okres oczekiwania na podjcie leczenia jest wci bardzo dugi (ok. 12 miesicy). Nadal jednak utrzymuje si przewaga okoo 600 gmin wiodcych, ktre skuteczniej radz sobie z ustawowymi zadaniami w zakresie rozwizywania problemw alkoholowych, w przeciwiestwie do gmin maych, nie majcych odpowiednich dochodw. Te ostatnie, co pokazuj rwnie zgoszenia do konkursu Bezpieczna Gmina, s w znacznie gorszej sytuacji. Jednak przy ocenie rozwizywania problemw alkoholowych naley wzi pod uwag, e wedug danych szacunkowych, straty ekonomiczne zwizane z piciem alkoholu (piwa) s w Polsce piciokrotnie wysze od wpyww fiskalnych z rynku alkoholowego.

14

V Dziaania na rzecz bezpieczestwa dzieci i modziey

Do najwaniejszych dziaa podejmowanych na poziomie gminy na rzecz zapobiegania zjawisku krzywdzenia dzieci i modziey nale: 1) tworzenie i finansowanie wietlic socjoterapeutycznych i opiekuczo wychowawczych - w 2003 roku na terenie caego kraju dziaao 2600 wietlic realizujcych programy socjoterapeutyczne, za ich porednictwem pomoc objto ponad 93 tys. dzieci. W ponad 4.500 tys. wietlic opiekuczo-wychowawczych przebywao okoo 119 tys. dzieci, a ponad 117 tys. dzieci uczestniczyo w koloniach i obozach z programem socjoteraputycznych, 2) podnoszenie kompetencji osb pracujcych z dziemi krzywdzonymi i zaniedbywanymi - w szkoleniach na temat przeciwdziaania przemocy w rodzinie organizowanych na szczeblu gminnym i wojewdzkim w 2003 roku udzia wzio ponad 2 tys. osb, 3) prowadzenie edukacji spoecznej w zakresie przeciwdziaania przemocy wobec dzieci samorzd lokalny angauje si w rnego rodzaju dziaania suce zmniejszeniu skali zjawiska przemocy wobec dzieci, np. organizuje lokalne konferencje i kampanie medialne, biorze udzia w dziaaniach o charakterze oglnopolskim (m.in. Dziecistwo bez przemocy, Zy dotyk Dziecko wiadek szczeglnej troski), 4) tworzenie i finansowanie placwek pomagajcych ofiarom przemocy w rodzinie - w 2003 roku w gminach dziaao 156 orodkw interwencji kryzysowej, 965 punktw konsultacyjnych, 499 telefonw zaufania, 171 schronisk i hosteli. Z oferty ww. placwek oprcz dorosych ofiar przemocy korzystaj take dzieci. Z bazy danych prowadzonej przez Oglnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia wynika, i w Polsce dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym pomoc oferuje blisko 800 placwek, 5) inicjowanie, tworzenia i wspfinansowanie Niebieskich Pokoi - w rodowiskach lokalnych, od 2001 roku, powstaj tzw. Niebieskie Pokoje majce zapewni dzieciom przyjazne warunki w trakcie przesuchania. Na terenie caego kraju funkcjonuje okoo 200 pokoi: 57 dziaa przy komisariatach i komendach policji, 26 prowadzonych jest przez organizacje pozarzdowe, pozostae to pokoje policyjne przystosowane zarwno do przesucha dzieci jak i dorosych ofiar przestpstw, 6) tworzenie interdyscyplinarnych zespow ds. przeciwdziaania przemocy wobec dzieci - w gminach tworzone s interdyscylinarne zespoy specjalistw udzielajcych kompleksowej pomocy rodzinom, w ktrych dochodzi do przemocy. W 2003 roku w kraju funkcjonowao 287 zespow

15

ds. przeciwdziaania przemocy w rodzinie oraz 123 zespoy ds. przeciwdziaania przemocy wobec dzieci, 7) tworzenie koalicji na rzecz przeciwdziaania przemocy w rodzinie - przedstawiciele rodowisk lokalnych nale do Oglnopolskiego Porozumienia Osb i Organizacji Pomagajcych Ofiarom Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia. Czonkowie Porozumienia w sposb szczeglny angauj si w przedsiwzicia suce przeciwdziaaniu przemocy domowej, uczestnicz m.in. w organizowanych corocznie przez Pastwow Agencj Rozwizywania Problemw Alkoholowych oglnopolskich konferencjach powiconych powyszej problematyce, 8) wdraanie procedur interwencji sub w sprawach przemocy w rodzinie Niebieskie Karty od 1998 roku Policja i orodki pomocy spoecznej wykorzystuj procedur interwencji w sprawach przemocy w rodzinie pod nazw Niebieskie Karty. Procedura ta uwzgldnia rwnie problem przemocy wobec dzieci. W 2002 roku Pastwowa Agencja Rozwizywania Problemw Alkoholowych opracowaa procedur interwencji gminnych komisji rozwizywania problemw alkoholowych w sprawach przemocy domowej, okrelajc m.in. kolejne kroki postpowania czonkw komisji w przypadku podejrzenia lub stwierdzenia przemocy wobec dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym: diagnoza sytuacji rodziny i dziecka, plan pomocy, monitorowanie. Samorzd lokalny wspiera wdraanie ww. procedur poprzez organizowanie szkole, opracowywanie i finansowanie materiaw edukacyjnych. Wsppraca z Policj Policja samodzielnie lub te przy udziale innych podmiotw realizuje rnorodne programy profilaktyczne. W 2003 roku Policja realizowaa 374 programy, w tym 285 skierowanych do nieletnich. Wikszo spord nich (80%) prowadzona bya na szczeblu komend miejskich i powiatowych Policji, 312 programw zainicjowanych zostao przez Policj, a 62 powstay przy wspudziale podmiotw pozapolicyjnych (m.in. Pastwowej Agencji Rozwizywania Problemw Alkoholowych, starostw powiatowych, poradni psychologiczno-pedagogicznych, wydziaw spoeczno-wychowawczych). Wrd nich znalazy si 62 programy edukacyjne skierowane do nieletnich, dotyczce m.in. bezpieczestwa w ruchu drogowym, patologii i bezpieczestwa oglnego. W realizacji czci spord tych programw uczestnicz urzdy gminne. Brak jest jednak informacji na temat skutecznoci prowadzonych programw. Policjanci wsppracuj rwnie z gminnymi komisjami rozwizywania problemw alkoholowych. Stale ronie zaangaowanie policjantw w proces rozwizywania problemw

16

zwizanych ze zjawiskiem przemocy domowej. Prowadzona jest edukacja nauczycieli i rodzicw z zakresu wczesnego rozpoznawania symptomw dziecka krzywdzonego, podejmowania informacji i organizowania pomocy. Znaczcym przykadem jest tu inicjatywa Komisariatu Policji WarszawaTargwek realizowana pod hasem STOP PRZEMOCY. W jego lady id take inne terenowe jednostki Policji, np. KWP w Kielcach, KP Warszawa-Praga Poudnie itp. Dziaania policjantw z KP Targwek wspieraj finansowo wadze samorzdowe. Opracowana w Komendzie Gwnej Policji Koncepcja Dziaa Policyjnych Ukierunkowanych na Zapobieganie i Zwalczanie Przestpczoci Godzcej w Wolno Seksualn i Obyczajno Maoletnich zawierajca propozycje dziaa, ktre powinny by prowadzone w tym obszarze zakada m.in. realizowanie zada na poziomie gminnym w bezporednim kontakcie ze spoecznoci lokaln. Wsppraca z organizacjami pozarzdowymi Jednym z zada wasnych gminy jest wsppraca z organizacji pozarzdowymi. Organizacje te stanowi znakomit baz dla rozwoju lokalnych spoecznoci oraz rozwizywania wystpujcych tam problemw, gdy skupiaj najaktywniejszych i najbardziej wraliwych na sprawy spoeczne obywateli danego rodowiska. Wsppraca z organizacjami pozarzdowymi, na poziomie gminy, podejmowana na rzecz zapobiegania krzywdzeniu dzieci i modziey opiera si gwnie na realizowanych programach profilaktycznych. Najwicej dziaa w omawianym zakresie prowadzonych jest przez orodki pomocy spoecznej (zarwno pod wzgldem finansowania projektw, jak i inicjowania dziaa). Na terenie dzielnic funkcjonuj placwki zajmujce si udzielaniem pomocy rodzinom z problemem przemocy, w tym wietlice socjoterapeutyczne i zespoy interdyscyplinarne. Przykadem takiego zespou jest Praska Sie Pomocy Dzieciom, w ktrym specjalici z rnych instytucji pracuj nad koordynacj dziaa na rzecz dzieci krzywdzonych. Najwaniejsze problemy, sygnalizowane przez Policj i organizacje pozarzdowe, utrudniajce na poziomie gminy realizacj dziaa na rzecz szeroko pojtego bezpieczestwa dzieci i modziey: 1) maa ilo miejsc udzielajcych pomocy terapeutycznej, prawnej, medycznej i psychiatrycznej dzieciom krzywdzonym i ich rodzinom, 2) brak systematycznej diagnozy rodowiska lokalnego pod ktem wystpujcych potrzeb, 3) brak danych na temat skali zjawiska krzywdzenia dzieci oraz wielkoci grup ryzyka,

17

4) niedostateczna koordynacja dziaa profilaktycznych podejmowanych na terenie gminy przez poszczeglne podmioty, 5) zbyt due rotacje w Policji powodujce, i osoby przygotowane do stosowania procedury Niebieskiej Karty odchodz do innych obowizkw subowych, co powoduje utrudnienia w skutecznej pomocy dzieciom i modziey, 6) brak rodkw finansowych przeznaczonych na realizacj programw profilaktycznych oraz trudnoci w pozyskaniu partnerw do ich realizacji. W obliczu pojawiania si coraz wikszej iloci zagroe ronie znaczenie dziaa podejmowanych przez wadze gminy w zakresie bezpieczestwa dzieci i modziey. Coraz wikszego znaczenia nabiera propagowanie w gminach edukacji dla bezpieczestwa dzieci i modziey. Ogromn rol do spenienia maj rwnie dzielnicowi, ktrych zadania s zwizane z procesem ksztatowania poczucia bezpieczestwa obywateli oraz szeroko rozumian profilaktyk.

18

VI Narkomania
Realizatorem polityki zapobiegania narkomanii jest Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziaania Narkomanii (Biuro ds. Narkomanii) powoane przez Ministra Zdrowia w lipcu 1993 roku. Zasady przeciwdziaania narkomanii zostay okrelone w ustawie z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziaaniu narkomanii (Dz. U. z 2003 r. poz. 24, Nr 198 z pn. zm.). Podstawowe kierunki i formy dziaa zostay wytyczone w Krajowym Programie Przeciwdziaania Narkomanii. Z informacji nadesanych przez Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziaania Narkomanii wynika, i w 2003 r. zadaniem najczciej podejmowanym przez jednostki samorzdu terytorialnego byo wspieranie rozwoju szkolnych dziaa profilaktycznych adresowanych do uczniw. Byo ono realizowane przez 36% gmin. Programy profilaktyczne w zakresie organizacji czasu wolnego dzieci i modziey, stanowice alternatyw wobec uywania narkotykw, wspierane byy przez 24% gmin. Zadanie to realizowano poprzez organizowanie zaj pozaszkolnych, dofinansowanie kolonii i wietlic socjoterapeutycznych. Dziaania adresowane do dzieci i modziey zagroonych uzalenieniem dofinansowao 14% gmin. Jednostki samorzdu terytorialnego prowadziy take szkolenia podnoszce kwalifikacje zawodowe osb realizujcych zadania profilaktyczne obejmujce problematyk narkomanii. Organizowano szkolenia dla pracownikw szk, placwek owiatowych i opiekuczo wychowawczych, pracownikw socjalnych. Ponadto 1% gmin w kraju dofinansowao programy redukcji szkd. Najwaniejszym wskazywanym przez gminy utrudnieniem przy realizacji dziaa na rzecz zapobiegania narkomanii jest brak dostatecznych rodkw finansowych zaplanowanych na przeciwdziaanie zjawisku. W sprawozdaniach z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziaania Narkomanii na lata 2002 2005 nadesanych w 2003r., jednostki samorzdu terytorialnego wskazay na brak dostatecznych rodkw finansowych na realizacj zada z zakresu profilaktyki narkomanii i konieczno finansowania tych zada, w szczeglnoci dotyczcych profilaktyki pierwszorzdowej, ze rodkw przeznaczonych na rozwizywanie problemw alkoholowych. W sprawozdaniach nadesanych przez gminy wyranie wida due zrnicowanie w poziomie wydatkw na przeciwdziaanie narkomanii, zapewne cile skorelowane z wysokoci dochodw jednostek samorzdowych. Gminy miejskie znacznie czciej realizoway zadania Krajowego Programu, ni gminy wiejskie i to one przeznaczay na ten cel najwysze rodki finansowe. KBPN stoi na stanowisku, i wane jest zharmonizowanie uchwalania budetw gminnych z planem realizacji Krajowego Programu Przeciwdziaania Narkomanii. Obecnie decyzje w powyszych

19

kwestiach zapadaj w osobnych trybach, co stanowi znaczn przeszkod w realizacji Krajowego Programu. W ocenie KBPN realizacja poszczeglnych zada KPPN przez gminy napotkaa na pewne trudnoci wynikajce z braku odpowiednich rodkw finansowych oraz niedostatecznego zaangaowania w realizacje zada niektrych jednostek samorzdu terytorialnego. W 2003 roku z realizacji zada Krajowego Programu Przeciwdziaania Narkomanii sprawozdao si 67% gmin, (tj. 1667 z 2489 gmin). Naley podkreli, e zaangaowanie gmin w realizacj KPPN w porwnaniu do lat poprzednich znacznie wzroso. W ubiegym roku w ramach midzynarodowego projektu ESPAD inicjowanego przez Grup Pompidou zostay przeprowadzone oglnopolskie badania ankietowe. Projekt mia na celu zbadanie rozpowszechnienia uywania przez modzie szkoln substancji psychoaktywnych. Badanie suyo take zidentyfikowaniu czynnikw wpywajcych na rozwj zjawiska, zarwno po stronie popytu, jak i poday. Wyniki bada wskazuj na wysoki odsetek uczniw, ktrzy kiedykolwiek uywali lekw uspokajajcych lub nasennych bez przepisu lekarza 17% z modszej grupy uczniw klas trzecich szk gimnazjalnych (wiek: 15-16 lat) oraz 20% ze starszej grupy uczniw klas drugich szk ponadgimnazjalnych (wiek: 17-18 lat). Siganie po te leki jest bardziej rozpowszechnione wrd dziewczt ni wrd chopcw. Wrd substancji nielegalnych relatywnie najwyszym rozpowszechnieniem cechuj si konopie indyjskie. Przynajmniej raz w yciu uywao ich 19% modszych uczniw i 37% starszych uczniw. Na drugim miejscu wrd substancji nielegalnych jest amfetamina stosowao je ok. 6% wrd uczniw gimnazjw i 15% wrd uczniw szk wyszego poziomu. Wrd osb okazjonalnie uywajcych substancji nielegalnych czego wskanikiem jest uywanie ich w czasie ostatnich 12 miesicy, take na pierwszym miejscu pod wzgldem rozpowszechnienia, s przetwory konopi. W klasach trzecich gimnazjw uywa tego rodka ponad 15% uczniw, natomiast w klasach drugich szk ponadgimnazjalnych uywa tego rodka ponad 26% uczniw. Kolejne miejsca zajmuj w przypadku modszych uczniw substancje wziewne 4% oraz amfetamina 4%, a w przypadku starszych uczniw amfetamina 10% oraz ecstasy 4%. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem 8% uczniw klas trzecich gimnazjw i 13% uczniw klas drugich szk ponadgimnazjalnych uywao marihuany lub haszyszu.

20

Zarwno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak ich okazjonalne uywanie, jest bardziej rozpowszechnione wrd chopcw ni wrd dziewczt. Porwnanie wynikw badania z 2003 roku z wynikami bada zrealizowanych w 1995 roku i 1999 roku wykazao, e w ostatnich czterech latach w grupie modszej modziey obserwujemy tendencje stabilizacyjne, a przynajmniej sabszy wzrost w rozpowszechnieniu uywania substancji psychoaktywnych. W grupie starszej modziey nadal wskaniki do silnie rosn, jednak sabiej ni w latach 1995 1999. W zakresie oceny dostpnoci poszczeglnych substancji nadal przewaa trend wzrostowy, silniejszy gdy analizujemy dane zebrane od starszej modziey. Ze wzgldu na du rnorodno i specyfik problemu narkomanii Policja nie ksztatowaa jednolitej strategii reagowania na poziomie gminnym. Zgodnie z zadaniami ujtymi w Krajowym Programie Przeciwdziaania Narkomanii na lata 2002 2005, odpowiedzialnymi podmiotami za uwzgldnienie problematyki narkomanii w lokalnych i regionalnych strategiach rozwizywania problemw spoecznych, w szczeglnoci w czci dotyczcej diagnozy rozpowszechniania uywania narkotykw oraz planowanych dziaa zapobiegawczych s gmina, powiat i samorzd wojewdztwa. Policja w dziaaniach tych aktywnie uczestniczy, wsppracujc przy opracowywaniu programw, strategii i harmonogramw konkretnych dziaa. W 2001 r. w Policji wprowadzono dugofalow strategi rozpoznania, zapobiegania i zwalczania przestpczoci narkotykowej, a take specjalistycznych szkole policjantw zajmujcych si t problematyk. W ramach tej strategii m.in.: 1) powoano na szczeblu komend wojewdzkich Policji koordynatorw ds. narkotykw, ktrzy peni funkcje koordynujcoinspirujc w stosunku do ogniw KWP, KMP (KPP), 2) w wydziaach kryminalnych komend powiatowych (miejskich) Policji powoano zespoy ds. przestpczoci narkotykowej, 3) w wydziaach prewencji komend powiatowych (miejskich) Policji wyznaczono funkcjonariuszy odpowiedzialnych za prowadzenie profilaktyki antynarkotykowej, 4) w komisariatach Policji wyznaczono policjantw operacyjnodochodzeniowych, ktrych zadaniem jest m.in.: prowadzenie rozpoznania operacyjnego zjawiska narkomanii na poziomie jednostki podstawowej, ukierunkowanie pracy rozpoznawczej prowadzonej przez policjantw pionu prewencji wasnej jednostki, organizacja zabezpieczenia prewencyjnego miejsc zagroonych, w tym placwek owiatowych, miejsc gromadzenia si narkomanw, dystrybucji rodkw itp.

21

Rola Policji w profilaktyce narkotykowej skupia si na przekazywaniu edukacji prawnej, wiktymologii, inicjowania i wspdziaania w zakresie lokalnych programw profilaktycznych. W kadym powiecie funkcjonuje od kilkunastu do kilkudziesiciu podmiotw pozapolicyjnych, z ktrymi podejmowana jest wsppraca w zakresie profilaktyki narkotykowej. Zgodnie ze strategi na lata 2003 2007 policjanci w zakresie przeciwdziaania narkomanii maj prowadzi dziaalno edukacyjnoinformacyjn skierowan przede wszystkim do wadz samorzdowych, dyrektorw i pedagogw placwek owiatowowychowawczych, jak rwnie rodzicw i opiekunw. Policja podejmuje take dziaania zwalczajce narkomani w rodowiskach szczeglnie zagroonych, bez rnicowania ich ze wzgldu na liczb mieszkacw lub typ spoecznoci. W chwili obecnej realizowanych jest ponad 100 programw profilaktycznych o charakterze informacyjnym. Nale do nich m.in. programy: Narkotyki NIE, yj normalnie, Nie bior, Modzi i doroli wobec problemu narkomanii, skuteczne reagowanie i umiejtno komunikowania si, Alert narkotyki, czy na pewno nie moje dziecko?. Policja wsplnie z organizacjami pozarzdowymi, pod patronatem Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziaania Narkomanii, kontynuuje kampani pod hasem Narkotyki - najlepsze wyjcie nie wchodzi. Wanym elementem tych dziaa s programy realizowane lokalnie w dyskotekach, pubach i kawiarniach, rwnie na terenach wiejskich, angaujce spoecznoci lokalne. Biorc pod uwag, e rozpowszechnienie uywania narkotykw oraz jego uwarunkowania cechuje znaczne zrnicowanie terytorialne, wdraanie lokalnych strategii uwzgldniajcych lokaln specyfik przynosi czciej podane rezultaty ni programy centralnie sterowane. Idea tworzenia lokalnych strategii profilaktycznych ze zwikszeniem zaangaowania samorzdu terytorialnego i spoecznoci lokalnych we wspieraniu dziaa profilaktycznych jest silnie propagowana. Z perspektywy rodowiska, jakim jest gmina czy powiat, moliwa jest waciwa ocena stanu zagroe. Diagnoza ta pozwala na wybr adekwatnych, w konkretnym kontekcie kulturowym i ekonomicznym, celw oraz zaplanowanie dziaa zapobiegawczych odpowiadajcych lokalnym potrzebom. Policja dokonuje staych analiz zagroenia narkomani poszczeglnych szk, tworzy bazy danych i na ich podstawie podejmuje natychmiastowe czynnoci zapobiegawcze w zakresie dziaa prewencyjnych i rozpoznawczych. Upowszechnia numery policyjnych telefonw zaufania, pod ktre mona kierowa informacje dotyczce przestpstw narkotykowych oraz sygnaw o niepokojcych zjawiskach. W rejonie szk dziaaj, zoone z policjantw i stranikw miejskich, patrole szkolne.

22

Ich zadaniem jest dbanie o bezpieczestwo uczniw wok szk, na boiskach, pobliskich parkach, w tym ciganie dealerw narkotykowych. Powan przeszkod w ocenie skali zjawiska problemu narkomanii w szkoach podstawowych i gimnazjalnych stanowi brak otwartoci wielu szk na problem narkomanii. W myl hasa najwaniejsze jest dobre imi szkoy w dobie rankingw szk i walce o najzdolniejszych uczniw, wiele narkotykowych problemw nie wychodzi poza jej mury, tworzc faszywy mit i obraz czystej szkoy. W celu eliminowania takich postaw rozpoczto upowszechnianie opracowanych Procedur postpowania nauczycieli i metod wsppracy szk z Policj w sytuacjach zagroenia dzieci i modziey przestpczoci, narkomani, alkoholizmem, prostytucj. Dziaanie to, w ramach wprowadzania do szk programw profilaktyki problemw dzieci i modziey uwzgldniajcych profilaktyk narkomanii, podjo Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu we wsppracy z Ministerstwem Spraw Wewntrznych i Administracji oraz z Policj. Kolejne utrudnienie w dostatecznym realizowaniu powyszych dziaa, ktre Policja wskazuje, jest czsto zwyke bagatelizowanie problemu narkomanii przez samorzdy gminne, tumaczone czsto tym, e problem ten na danym terenie nie istnieje. Policja zauwaa niech wczania si samorzdu terytorialnego do realizacji programw i dziaa oglnokrajowych.

23

VII Ruch drogowy

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o drogach publicznych (t.j. Dz.U. Nr 71 z 2000 r., poz. 838, z pn. zm.), drogi publiczne dziel si ze wzgldu na funkcje w sieci drogowej na drogi krajowe, wojewdzkie, powiatowe i gminne. Gmina jest wacicielem drg gminnych oraz jako na zarzdcy drg spoczywaj na niej zadania planowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony drg. Gmina jest zobowizana rwnie do wsppracy z Generalnym Dyrektorem Drg Krajowych i Autostrad w zakresie rozbudowy i utrzymania infrastruktury drogowej. Ze statystyk oraz opracowa udostpnionych przez Krajow Rad Bezpieczestwa Ruchu Drogowego oraz Komend Gwn Policji wynika, e nie jest prowadzona baza danych na temat stanu bezpieczestwa w ruchu drogowym na poziomie gmin. Uprawnionym wydaje si jednak wniosek, e przyczyny oraz skala zdarze drogowych s podobne na wszystkich rodzajach drg, oczywicie z uwzgldnieniem specyfiki autostrad, drg szybkiego ruchu, odcinkw drg w miejscowociach itp. Porwnujc dane z lat 2002 i 2003 naley zauway zmniejszenie w skali kraju liczby wypadkw o 4,6%, iloci zabitych o 3,2% i rannych o 5,3%. Najczstszym rodzajem zdarze drogowych (45,64%) w 2003 r. byo najechanie: na pieszego, unieruchomiony pojazd, drzewo, sup, inny obiekt drogowy, zapor kolejow, dziur, wybj, garb, zwierz. Kolejn grup zdarze byo zderzenie pojazdw w ruchu (45,59%), do ktrego dochodzio z racji nieprzestrzegania przez kierujcych pojazdami przepisw. Podkreli naley, i w skali oglnej wikszo wypadkw zostao spowodowanych przez kierujcych pojazdami (81%). Przy czym nietrzewi uczestnicy ruchu (zarwno kierujcy, jak piesi i pasaerowie) spowodowali 11,4% ogu zdarze. Doda naley, e w stosunku roku 2002 liczba kierujcych pojazdami pod wpywem alkoholu wzrosa w roku 2003 o okoo 6,4%. Wydaje si jednak, e do istotnych przyczyn wypadkw w ruchu drogowym naley dopisa stan infrastruktury, m.in. brak oznakowania poziomego i pionowego drg, niedostateczna ilo cieek rowerowych, kolizyjne i bez sygnalizacji wietlnej skrzyowania. Podkrelenia wymaga fakt, e w ostatnim czasie w caym kraju zintensyfikowaniu ulegy prace remontowe i modernizacyjne, lecz na tym polu jest jeszcze bardzo duo do nadrobienia w stosunku do pastw Europy Zachodniej. Z informacji posiadanych przez MSWiA wynika te jasno, e znaczc rol w poprawie stanu wiadomoci uytkownikw drg, aczkolwiek nierzadko ju po zdarzeniu, odgrywaj organizacje pozarzdowe. Podmioty te podejmuj bowiem szerok akcj edukacyjn spoeczestwa, ktrej

24

elementami s m.in. opracowywanie materiaw informacyjnych, organizacja konkursw dla dzieci i modziey zwizanych z tematyk bezpieczestwa w ruchu drogowym, propagowanie i zakup na potrzeby spoecznoci lokalnych sprztu do udzielania pomocy ofiarom wypadkw, czy wreszcie poradnictwo osobom poszkodowanym.

25

VIII Stra Graniczna

Zadania z zakresu bezpieczestwa i porzdku publicznego na obszarze gmin przygranicznych realizuje obok samorzdu terytorialnego i Policji Stra Graniczna. Wsppraca z samorzdem gminnym odbywa si na podstawie art. 2 ustawy o Stray Granicznej (t.j. Dz.U. Nr 171 z 2002 r., poz. 1399, z pn. zm.), ktry mwi, e organy administracji rzdowej, jednostki samorzdu terytorialnego oraz pastwowe i inne jednostki organizacyjne s obowizane wspdziaa z organami Stray Granicznej oraz zapewni im niezbdne warunki do wykonywania zada okrelonych w ustawie. We wszystkich jednostkach organizacyjnych SG utworzono etatowe stanowiska ds. kontaktw z organami samorzdu terytorialnego. Zadania subowe wykonywane w ramach tych stanowisk zwizane s cile z realizacj przyjtych przez kierownikw granicznych jednostek organizacyjnych SG kierunkw wsppracy. Stanowiska te utworzono z myl o potrzebie staego doskonalenia wsppracy oraz utrzymywania biecych kontaktw roboczych SG z jednostkami samorzdu terytorialnego, jak rwnie z grupami narodowociowymi i religijnymi, modzie szkoln, reprezentantami organizacji spoecznych dziaajcych w strefie nadgranicznej, subami lenymi, subami ratownictwa grskiego i wodnego, koami owieckimi, jak rwnie innymi istniejcymi organizacjami. Dziaalno funkcjonariuszy piastujcych wspomniane stanowiska suy ma kreowaniu pozytywnego wizerunku Stray Granicznej wrd mieszkacw pogranicza oraz aktywnemu udziaowi SG w yciu spoecznym gmin przygranicznych. Wspomniane wspdziaanie dotyczy: utrzymywania roboczych kontaktw z wjtami gmin przygranicznych, uczestnictwa w posiedzeniach rad gmin, podczas ktrych s rozpatrywane kwestie lece w kompetencjach Stray Granicznej, realizacji programw majcych na celu zapewnienie bezpieczestwa i porzdku publicznego kadorazowo przy organizowaniu imprez i uroczystoci na terenach przygranicznych, biecej wymiany informacji, w szczeglnoci, gdy wymagane jest podjcie przez strony odpowiednich dziaa, uczestnictwa funkcjonariuszy w spotkaniach z modzie szkoln, podczas ktrych propaguj oni wiedz o zadaniach i roli Stray Granicznej w strukturach administracji pastwowej, uczestnictwa funkcjonariuszy w pracach, naradach i spotkaniach gminnych sztabw zarzdzania kryzysowego, aktywizacji zawodowej, ktrej wynikiem jest m.in. kierowanie mieszkacw pogranicza do prac przy czyszczeniu pasa drogi granicznej.

26

Wsppraca ta owocuje przekazywaniem do Stray Granicznej informacji o nielegalnym pobycie cudzoziemcw na terytorium RP, jak rwnie o przestpstwach i wykroczeniach dokonywanych z ich udziaem. Wspdziaanie dotyczy take pomocy ze strony SG w likwidacji skutkw wypadkw i klsk ywioowych. W opinii Komendy Gwnej Stray Granicznej wspprac z samorzdem gminnym oceni naley jako efektywn. Podkrela si rwnie wsparcie rzeczowe i finansowe lokalnej wadzy przekazywane na rzecz SG, co skutkuje zwikszeniem moliwoci manewrowych i patrolowych sub, a przez to popraw stanu bezpieczestwa na terenach przygranicznych. Stra Graniczna podejmuje rwnie wspprac z organizacjami pozarzdowymi dziaajcymi na terenie gmin przygranicznych. Polega ona przede wszystkim na: wymianie informacji istotnych z punktu widzenia ochrony granicy pastwowej oraz na temat zasad przekraczania granicy, udzielaniu pomocy przy organizowaniu imprez okolicznociowych na terenach przygranicznych, organizowaniu i prowadzeniu druyn harcerskich. Tereny gmin lecych w strefie nadgranicznej naraone s na specyficzne zagroenia. Nale do nich gwnie grupowanie si cudzoziemcw z zamiarem dokonania przekroczenia granicy pastwowej wbrew obowizujcym przepisom oraz trudnienie si przez mieszkacw tych gmin organizowaniem lub udzielaniem pomocy w przekroczeniu granicy wbrew przepisom oraz przemytem towarw akcyzowych.

27

IX Firmy ochrony osb i mienia

Dziaalno firm fizycznej i technicznej ochrony osb i mienia w gminach stanowi uzupenienie dziaa podejmowanych przez suby porzdku publicznego. Profil dziaalnoci firm ochrony, z racji ich specyficznego charakteru (dziaalno w celu osigania zysku), jest zasadniczo rny od dziaa sub pastwowych. Podstawowe dziaania obejmuj: fizyczn ochron obiektu lub terenu, konwojowanie wartoci pieninych i mienia, a take monitorowanie dziaania systemw alarmowych, organizowanie czynnoci podejmowanych przez suby interwencyjne oraz powiadamianie sub porzdku publicznego o przestpstwie. Z uwagi na fakt, i firmy ochrony osb i mienia s autonomiczne wobec jednostek samorzdu terytorialnego, ich ewentualna wsppraca moe mie miejsce jedynie dobrowolnie i jest uzaleniona od woli wspdziaania obydwu stron, a take moliwoci finansowych samorzdu terytorialnego. Istniej przykady takiej wsppracy, gwnie w wikszych orodkach miejskich i redniej wielkoci miastach, co jest uwarunkowane lepszymi moliwociami finansowymi wikszych gmin w stosunku do gmin o mniejszej liczbie ludnoci. Przedstawiciele brany ochrony osb i mienia podkrelaj, i na og wspdziaanie z samorzdem terytorialnym ma miejsce z inicjatywy firm ochrony. Natomiast jednostki samorzdu terytorialnego przewanie nie s zainteresowane tak wspprac. Zgaszanym powszechnie postulatem przez samorzd brany ochrony jest wypracowanie na poziomie centralnym zasad wczania firm ochrony osb i mienia w lokalne systemy bezpieczestwa i porzdku publicznego.

28

X Grupy samoobrony
Na terenie gmin, w ktrych lokalne spoecznoci czuj si zagroone przed rnego rodzaju przestpczoci, powstaj niekiedy grupy samoobrony. Najczciej dziaaj na zasadach ssiedzkiej pomocy, ssiedzkiej czujnoci i stray obywatelskich. Dziaania tych grup polegaj w szczeglnoci na prewencyjnych obchodach miejsc zagroonych oraz informowaniu organw porzdkowymi o zaistniaych zagroeniach. Wsppracujce z Policj, dobrze zorganizowane i dziaajce zgodnie z prawem organizacje samoobrony, istotnie wpywaj na popraw bezpieczestwa najbliszego otoczenia - osiedla, ulicy, bloku, domu, parkingu, czy ogrdkw dziakowych. Przegld funkcjonujcych zorganizowanych grup samoobrony wskazuje, e w wikszoci inicjatorami ich powstawania s przede wszystkim Policja i dziakowicze. Niemniej ich tworzeniem i wspieraniem coraz bardziej zainteresowane s lokalne wadze samorzdowe, ktre posiadaj w tym zakresie do due moliwoci dziaania.

Opracowanie: Wydzia ds. Wsppracy z Samorzdem Terytorialnym i Organizacjami Pozarzdowymi Departament Bezpieczestwa i Porzdku Publicznego MSWiA Kontakt: Naczelnik Elbieta Rusiniak, tel.: 162-89, e-mail: rusiniak.e@mswia.gov.pl

29