Oatley, K., Jenkins, J.M. (2003) Zrozumieć emocje r. 6 (s.

160-185)

• pierwszy komunikat emocjonalny- krzyk noworodka

TEORIA EMOCJI RÓŻNICOWYCH

- znani zwolennicy tej teorii: Izard, Malatesta

- teorie wywiedziono z tezy Tomkinsa, że każda emocja wrodzona tworzy „pakietÓ :
konkretna emocja + zestaw zmian somatycznych + ekspresja mimiczna (płynąca od nich
inf. zwrotna wzmacnia emocje)
- ekspresje emocji są zewnętrznymi znakami wewnętrznych programów
- programy ulegają modyfikacjom
- u dzieci można obserwować programy nie zmodyfikowane przez kulturę
- kieruje nas w stronę dojrzewania struktur wrodzonych, wstępnie zaprogramowanych i
podzielonych na „pakietyÓ

TEORIA SYSTEMÓW DYNAMICZNYCH

- główni autorzy: Fogel, Camras, Marc Lewis

- teoria ta nie mówi o wrodzonych programach neurofizjologicznych (co jest logiczne bo
musi się czymś różnić od poprzedniej teorii)
- na wzorce interakcji składa się pewna liczba składników pochodzenia genetycznego
- składniki zostają ze sobą powiązane w odpowiedzi na cechy środowiska, ale także w
miarę rozwoju całego systemu hamują się wzajemnie
- system osoba-inny staje się samoorganizujący (emocje przejawiają się jako typy interakcji
pomiędzy składnikami a zdarzeniami zew.) np. eksperyment Valensteina, Coxa,
Kakolewskiego (1970) – identyczna elektro stymulacja mózgu powoduje różne wzorce
działania zależnie od tego co jest dostępne w otoczeniu.
- Zasady z hipotezy Fogla:
• podstawą emocji są samoorganizujące się systemy dynamiczne
• systemy te zależą od wciąż ewoluujących sekwencji działania w poszczególnych
środowiskach, a nie tylko od programów wew.
• Poszczególne kategorie emocji skonstruowane są z gradientów czasowych oraz
intensywności cech wokalnych gestykulacyjnych i innych
- według tego stanowiska emocje mają charakter emergentny – powstają z integracji
procesów niższego rzędu, które same nie są emocjami
- kieruje nas w stronę transakcji jednostka-środowisko w których powiązania między wew.
doświadczeniem i zew. ekspresją nie są z góry ustalone

EKSPRESJA EMOCJI W PIERWSZYM ROKU ŻYCIA (NIEMOWLĘCTWO)

- dorośli dobrze rozpoznają radość dzieci w wieku od 2 do 12 mieś.

Rozwój uśmiechu:

pierwszy tydzień życia - w fazie snu REM (to jeszcze nie oznaka radości)
po pierwszym miesiącu – podczas delikatnego głaskania
po dwóch miesiącach – w kontakcie z opiekunem
po trzech miesiącach - w reakcji na zdarzenia takie jak dzieci starsze i dorośli
 ale też gdy dziecko opanuje jakąś umiejętność
(Lewis, Alessandri, Sullivan – pociąganie za sznurek włącza muzykę)

- funkcja uśmiechu- wzbudzenie zainteresowania i radości dorosłych

- ekspresja dyskretnych emocji negatywnych

• Oster, Hegley i Nagel – ekspresja negatywna niemowląt ukazuje tylko niezróżnicowany

dystres, istotne jest jego natężenie
• Izard i Malatesta – ekspresję strachu, gniewu i smutku można rozróżnić już od wczesnego
dziecińśtwa

- schematy analizy ekspresji mimicznej:

MAX Izarda z modyfikacją AFEEX

Baby-FACS Oster z adaptacją Ekmana i Friesena (FACS)

- wątpliwości:

porównanie obydwu schematów dało różne wyniki

filmy dzieci podczas szczepień
eksperyment ze sznurkiem i muzyką- kiedy przestały włączać muzykę- grymasy zarówno:
gniewu smutku rozkapryszenia

wniosek: „prawdziwymÓ sprawdzianem tego czy dzieci doznają emocji jest okazanie
specyficznej ekspresji mimicznej w reakcji na właściwy bodziec wyzwalający

badania Haitt, Campos, Emde

- dzieci 10 miesięczne
- 6 rodzajów warunków wyzwalających
- aby spełnić kryteria dana ekspresja musiała wystąpić znacznie częściej niż inna i musiała
wystąpić we właściwych sobie warunkach
- tylko radość spełniła oba kryteria, w mniejszym stopniu strach, natomiast zdziwienie
występowało w połączeniu z innymi

obserwacja naturalna Camras

- obserwacja ekspresji mimicznej córki
- pierwsze 2 mieś życia: ekspresja wstrętu, strachu, dystresu-bólu i gniewu
- ekspresje te często nie występowały pod wpływem oczekiwanych bodźców
wyzwalających
Camras przypuszcza że emocje są komunikatami, które ulegają modyfikacji w miarę zmian
potrzeb dziecka. Popiera ona koncepcję systemów dynamicznych Fogla.

ZMIANY ROZWOJOWE W WYZWALANIU EMOCJI

eksperyment Scarr i Salapatek

- poniżej 7 mieś. życia mało reakcji strachu i dystresu, z wiekiem coraz więcej lękliwego
unikania
- inny rozkład czasowy strach zaczynał się koło 7 m. Ż. Osiągał szczyt pod koniec
pierwszego roku, a potem jego natężenie spadało
- przedszkolaki doznają strachu pod wpływem motywów imaginacyjnych (duchy, potwory i
spółka)
- we wczesnych latach szkolnych dominuje strach przed obrażeniami cielesnymi
- w okresie dojrzewania- lęki społeczne
- dystres rozłąki rozpoczyna się w 6m.ż., osiągając szczyt pomiędzy 15 i 18 m. ż., a potem
spada do tego stopnia, że z ukończeniem 3 lat jest bardzo rzadki
- strach zależy od kontekstu, obcość jest jedną z determinant dystersu

ZDOLNOŚĆ DZIECI DO ROZRÓŻNIANIA EMOCJI INNYCH I REAGOWANIA

Field badania metodą habituacji- czy noworodki rozróżniają typy ekspresji emocji.
- rzeczywiście ulegały habituacji i dyshabituacji na trzy różne miny
- wykazywały pewną zdolność do naśladowania oglądanej miny
- zanim pojawią się okazje do uczenia się noworodki potrafią rozróżniać emocje okazywane
przez tą samą osobę
- możliwe jednak że dzieci habituowały się na inne aspekty twarzy niż te które wyrażały
emocje (np. Caron, Caron i Mayers twarz gniewna lub radosna z zębami lub nie, były nie
rozróżniane)

• przed ukończeniem 4 mieś. dzieci rozróżniają emocje tylko w głosie potem dopiero
wizualnie
• dzieci zwracają większą uwagę na głos „macierzyńskiÓ i wykazują wtedy więcej emocji
pozytywnych
• możliwe że zdolności naśladowcze mają dla dzieci ważne skutki emocjonalne
• Melzoff postawił hipotezę że to mimika u dziecka wywołuje emocje

KONSTRUOWANIE RELACJI DZIECKA Z INNYMI

• Field mówi o „dostrajaniuÓ polega ono na tym że opiekun pomaga regulować pobudzenie
dzięki odczytywaniu sygnałów od dziecka i dotrzymywaniu mu kroku. Daje to dziecku
dobre samopoczucie bez dezorganizacji jego zachowania .
• Cohn i Tronick wykazali istotną rolę emocji w interakcji matka-dziecko
(kiedy matki demonstrowały „afekt płaskiÓ czyli nie wyrażały żadnej emocji niemowlęta
wykazywały bardziej ostrożną ekspresję, częściej protestowały ich zachowanie było
bardziej zdezorganizowane)
• Wolf zauważył że już w pierwszym tygodniu dzieci uśmiechały się częściej na głos matki
niż obcy. W pierwszych 6 tygodniach uśmiech częściej na głos niż na twarz potem
odwrotnie.
• Wraz ze wzrostem ilości wokalizacji spada ilość uśmiechów, wydłuża się też czas od
usłyszenia głosu do uśmiechnięcia się
• Wyrażanie gniewu: (badanie z krępowaniem ruchów)
- dzieci 1mieś. nie wykazywały gniewu
- dzieci 4- i 7 mieś. wykazywały gniew
- dzieci 4 mieś. patrzyły na osobę krępującą i jej ruchy
- dzieci 7 mieś. patrzyły na matkę (gniew jako komunikat do matki)
dzieci używały też wokalizacji żeby zwrócić na siebie uwagę

• „odniesienie społeczneÓ informacja od opiekuna wykorzystana do modyfikowania

własnego działania w sytuacji wieloznacznej ( eks. Sorca z pozornym urwiskiem- kiedy
matka była uśmiechnięta przechodziły, kiedy przerażona-nie)
• dzieci po 1 roku życia zaczynają modyfikować własne działania na podstawie emocji
rodziców

DZIAŁANIA KOOPERACYJNE I PARTNERSTWO KORYGOWANE PRZEZ CEL

• Bowllby „działanie korygowane przez celÓ – współpraca między dwoma osobami

pozwalająca im osiągnąć ich cele

ROZRÓŻNIENIE „JAÓ I INNYCH

• odróżnienie „jaÓ i innych stabilizuje się w przeciągu 2 roku życia (obserwujemy wtedy
emocje oparte na empatii i zakłopotaniu)
• u noworodka reakcja płaczem na płacz może być zalążkiem późniejszej empatii
• w 2 r. ż. dzieci reagują pocieszeniem na dystres innego dziecka (robią to tak jak same
lubią być pocieszane)
• po skończeniu 3 r. ż. sposoby pocieszenia są bardziej dostosowane do potrzeb drugiej
osoby
Hoffman wyróżnił 4 stadia rozwoju empatii:
- empatia globalna- poczucie dystresu wyzwalane jest przez „zarażenieÓ lub
naśladownictwo
- empatia egocentryczna- dziecko wie że druga osoba przeżywa dystres, ale reaguje jakby
to ono było w dystresie
- empatia – zrozumienie że uczucia drugiej osoby mogą różnić się od własnych
- empatia finalna- świadomość że w toku czyjegoś życia różne doświadczenia prowadzą
do różnych reakcji

• zakłopotanie łączy się z rozpoznaniem „jaÓ (jest doznawane po ukształtowaniu poczucia

„jaÓ)
• dzieci które rozpoznają się w lustrze doznają zakłopotania inne strachu
• „jaÓ ma charakter społeczny

JĘZYK EMOCJI W DZIAŁANIACH KOOPERACYJNYCH

• dzieci zaczynają mówić o własnych stanach wew. koło 18 m. ż. (potem stopniowo wzrasta
ilość)
• otwiera to nowy poziom stosunków interpersonalnych
• język dotyczący emocji umożliwią rozwój wspólnych znaczeń stanów wewnętrznych

ROZUMIENIE PRZYCZYN EMOCJI PRZEZ DZIECI

• między 2 a 3 r. ż następuje szybki rozwój języka, także terminologii emocjonalnej.

Dziecko zaczyna tworzyć własne teorie na temat emocji. Potrafi mówić o różnych
emocjach wywołanych przez ten sam przedmiot.
• W 4 r. ż. dzieci podając możliwe powody doznawania emocji, odwołując się do
nastawienia na cel innych ludzi (historyjka o słoniu co nie lubił coli)

• Incydenty emocjonalne w przedszkolu (Fabes)

- 55% wyjaśnień emocji – charakter zew. 45% - charakter wew.
- emocje negatywne więcej wyjaśnień wew. niż pozytywne
- więcej wyjaśnień wew. dla emocji intensywnych
- emocje negatywne i intensywne ukierunkowują dzieci na poszukiwanie wyjaśnień
„mentalistycznychÓ

RROZUMIENIE MASKOWANIA EMOCJI

• świadome modulowanie emocji lub zastępowanie jej inną rozpoczyna się w młodszym
wieku szkolnym
• już czterolatki rozumiały że emocja rzeczywista i okazywana nie muszą sobie dopowiadać
(rozumienie historyjek)
• zdolność dzieci do maskowania uczucia wzrasta z wiekiem (badanie z nieodpowiednim do
wieku prezentem)
• dziewczynki wcześniej niż chłopcy maskują emocje
• japońskie dzieci szybciej są uczone kontroli ekspresji emocjonalnej, nie stwierdzono
natomiast różnicy jeżeli chodzi o wiek w którym pojawia się świadome rozumienie
rozróżnienia emocji wew. i okazywanych
• świadomość kontrolowania emocji w szerokim zakresie raczej nie pojawia się przed
wiekiem 6 lat

DZIECIĘCE ROZUMIENIE AMBIWALENCJI

• ambiwalencja –polega na doznawaniu dwu konfliktowych emocji w tym samym czasie

• dzieci okazują ambiwalencje zanim są tego świadome (jednolatki po rozłące chcą cię
znowu przytulić, ale też gniewnie odpychają matkę)
• dopiero dzieci 10letnie rozumieją ambiwalencję
stadia:
- dzieci mówiły że mogą doznawać dwu emocji naraz
- mogą doznawać dwu emocji pozytywnych lub negatywnych jednocześnie
cieszę się z 5 z rozwojówki i jestem zadowolony z zaliczenia
- dwie emocje o tym samym znaku wobec jednego przedmiotu
cieszę się i jestem dumna z 5 z rozwojówki
- dwie emocje o różnej walencji wobec różnych obiektów jednocześnie
cieszę się z 5 z rozwojówki, ale jestem smutna że jeszcze drugi semestr przede mną
- emocje o różnej walencji wobec tego samego obiektu (około 11 lat)
cieszę się ze zdanego egzaminu ale żałuję że to tylko 3