ZJAWISKA EMOCJONALNE A MÓZG

Magdalena Senderecka
Zakład Psychofizjologii
Instytut Psychologii UJ
 EMOCJE

Wielopoziomowa organizacja emocji

1. Subiektywne doświadczanie uczuć (przeżycia wewnętrzne)
2. Zachowanie skierowane na cel (atak – ucieczka)
3. Ekspresja stanów wewnętrznych (śmiech, płacz, mimika)
4. Wzbudzenie fizjologiczne (np. przyspieszenie tętna)

Każdy z poziomów regulowany jest przez odmienny

system mózgowy.
 EMOCJE

Aspekty emocji, podlegające badaniom empirycznym

1. Percepcja emocji
2. Wyrażanie emocji
3. Przeżywanie emocji
4. Psychopatologia emocji
 HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Typologia Hipokratesa (IV wiek p.n.e.)

(O naturze ludzkiej)
i Galena (De temperamentalis)

Hipokrates

- istnieją cztery typy temperamentu emocjonalnego

- typ temperamentu zależy od dominującego w ustroju płynu
- sangwinik (łac. sanguis – krew)
- choleryk (gr. cole – żółć)
- melancholik (gr. melas – czarna i cole – żółć)
- flegmatyk (gr. phlegma – flegma, śluz)
 HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Koncepcja Karola Darwina (1872)

(O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt)

Karol
Wzorce emocjonalne to reakcje Darwin

- wrodzone
- dziedziczne
- nie poddające się wolicjonalnej kontroli
- utrwalone w toku ewolucji ze względu na związane z nimi
korzyści
 HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Trzewna teoria emocji

Jamesa – Langego
(koniec XIX wieku)

William
James

Zmiany fizjologiczne
- są pierwotne względem doznawanych emocji
- ich percepcja i interpretacja wywołuje subiektywne uczucia
- są odrębne dla każdego rodzaju emocji

Percepcja Zmiany
Interpretacja Emocja
bodźca fizjologiczne
HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Trzewna teoria emocji Jamesa - Langego

Jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli,
ponieważ uderzamy, boimy się, ponieważ drżą nam kolana.
(James, 1884)

Krytyka
- przecięcie nerwów współczulnych (sympatektomia)
nie eliminuje reakcji emocjonalnych
- te same zmiany wegetatywne mogą towarzyszyć różnym
emocjom
 HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Wzgórzowa teoria emocji Cannona – Barda

(lata 30. XX wieku)

- zmiany fizjologiczne nie stanowią warunku

subiektywnego odczuwania emocji
- procesy te zachodzą równocześnie Walter
i niezależnie od siebie Cannon

Zmiany
Podwzgórze
Percepcja fizjologiczne
Wzgórze
bodźca
Subiektywne
Kora
odczucie
mózgowa
emocji
HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Krąg emocjonalny Jamesa Papeza (1937)

- podkreślenie roli struktur limbicznych w regulacji emocji

James
Papez
HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI
Krąg emocjonalny Jamesa Papeza (1937)
HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Wyniki badań Klüvera i Bucy

Zachowanie małp po uszkodzeniu płatów skroniowych
- redukcja strachu
- zanik reakcji obronnych
- nienaturalna łagodność
- hiperseksualność
- utrata zdolności rozpoznawania pozytywnego
i negatywnego znaczenia bodźców

Efekt uszkodzenia ciał migdałowatych

HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Efekty elektrycznej stymulacji ciała migdałowatego

- przyspieszenie czynności serca
- przyspieszenie oddechu
- wzmożona czujność
- reakcja ucieczki lub atak obronny
- uczucie strachu, niepokoju, grozy (u ludzi)
 HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Krąg limbiczno
-śródmózgowiowy
McLeana i Nauty
(lata 60. XX wieku)
modyfikacja modelu
Jamesa Papeza
HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Krąg limbiczno - śródmózgowiowy

HISTORIA BADAŃ NAD ZJAWISKAMI EMOCJONALNYMI

Krąg limbiczno - śródmózgowiowy

 EMOCJE AWERSYJNE

Strach i lęk
Strach powstaje w odpowiedzi
- na bezwarunkowe bodźce awersyjne,
gatunkowo specyficzne
- na warunkowe bodźce sygnalizujące niebezpieczeństwo
- na bodźce nowe, nieznane

Strategie behawioralne wyzwalane przez strach

- ucieczka
- atak defensywny (obronny)
- zachowanie submisywne
(wobec przedstawiciela tego samego gatunku)
- znieruchomienie (ang. freezing)
 EMOCJE AWERSYJNE

Mózgowy system obronny (ang. brain defensive system)

- zespół struktur powiązanych ze sobą anatomicznie
i funkcjonalnie
- zajmuje się detekcją bodźców zagrażających
i wyborem właściwej strategii behawioralnej
- w podstawowej formie istnieje u wszystkich zwierząt
- może funkcjonować bez udziału świadomości
- sprzyja przetrwaniu
 EMOCJE AWERSYJNE

Badania Waltera Hessa

- atak ofensywny oraz atak defensywny
można wywołać poprzez drażnienie
elektryczne odpowiednich punktów
podwzgórza
- stymulacja elektryczna lub chemiczna
wywołująca zachowanie obronne wywołuje
zmiany wegetatywne:
- przyspieszenie czynności serca Walter Hess
Nagroda Nobla 1949
- wzrost ciśnienia krwi
- przyspieszenie oddechu
- zwężenie naczyń krwionośnych skóry i trzewi
- rozszerzenie naczyń mięśni szkieletowych
 EMOCJE AWERSYJNE

Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury

Ciało migdałowate (amygdala)
- zespół jąder zróżnicowanych
pod względem
cytoarchitektonicznym,
biochemicznym
i funkcjonalnym,
- zlokalizowany w głębi
brzusznej części
płatów skroniowych,
- odpowiedzialny
za ocenę biologicznego
znaczenia bodźca
 EMOCJE AWERSYJNE

Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury

Główne jądra ciała migdałowatego

1. Boczne
2. Podstawne
3. Korowe
4. Środkowe
5. Przyśrodkowe
 EMOCJE AWERSYJNE

Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury

Główne połączenia ciała migdałowatego
 EMOCJE AWERSYJNE

Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury

Rola ciała migdałowatego - koncepcja Josepha LeDoux

Joseph LeDoux
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Rola ciała migdałowatego - koncepcja Josepha LeDoux
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Rola ciała migdałowatego – pacjent S.M.
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Rola ciała migdałowatego – pacjent S.M.
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny
(brain defensive system)
- struktury

Rola ciała migdałowatego

– pacjent S.M.
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Hipokamp,
kora okołowęchowa (przyśrodkowy płat skroniowy)
- biorą udział
w formowaniu
i odtwarzaniu śladów
pamięciowych
o emocjach,
w powiązaniu
z kontekstem
ich wystąpienia
(świadoma
pamięć emocji)
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Kora przedczołowa – 1/3 powierzchni kory mózgowej
(1. oczodołowo - czołowa, 2. brzuszno – przyśrodkowa,
3. grzbietowo – boczna)
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Kora przedczołowa
- reguluje funkcje ciała migdałowatego
- jest silnie powiązana z przednią częścią zakrętu obręczy
- otrzymuje projekcje czuciowe z wszystkich modalności

Część oczodołowo – czołowa

- zapewnia łączność pomiędzy układem limbicznym
a obszarami odpowiadającymi za funkcje intelektualne
Część grzbietowo – boczna
- uczestniczy w planowaniu, rozwiązywaniu problemów,
w procesach uwagowych
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Rola kory przedczołowej –
- przypadek Phineasa Gage’a (1823-1861)
Data wypadku: 13 września 1848
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Przednia część zakrętu obręczy
(ang. anterior cingulate cortex, ACC)
- wraz z korą przedczołową odpowiedzialna za integrację
procesów emocjonalnych i kognitywnych
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Jądro półleżące brzusznego prążkowia
- pośredniczy w przełożeniu reakcji emocjonalnej
na działanie
- otrzymuje projekcje z ciała migdałowatego, hipokampa,
kory przedczołowej
- wysyła projekcje do okolic lokomotorycznych
w śródmózgowiu, a stamtąd do niższych struktur
ruchowych
 EMOCJE AWERSYJNE
Mózgowy system obronny (brain defensive system) - struktury
Zmiany aktywności określonych okolic mózgu
w chorobie afektywnej jednobiegunowej
 EMOCJE POZYTYWNE
Układ nagrody
Odkrycie Oldsa i Milnera
Pęczek przyśrodkowy przodomózgowia
(ang. medial forebrain bundle, MFB)
- stanowi anatomiczny substrat przyjemności
- łączy struktury przodomózgowia z pniem mózgu
- zawiera główne drogi katecholaminergiczne
(noradrenergiczne i dopaminergiczne)
 EMOCJE POZYTYWNE
Układ nagrody
Odkrycie Oldsa i Milnera
Struktury szczególnie efektywne dla reakcji samodrażnienia
- jądro półleżące - przegroda
- boczne podwzgórze - kora czołowa
- brzuszna okolica nakrywki
 NEUROCHEMIA EMOCJI

EMOCJE NEGATYWNE EMOCJE POZYTYWNE

LĘK NAGRODA
GABA - hamuje (PRZYJEMNOŚĆ)
glutaminian – pobudza,
asparaginian – pobudza dopamina - pobudza
serotonina – pobudza
opiaty - pobudzają
noradrenalina – pobudza
acetylocholina - hamuje
AGRESJA
serotonina - hamuje

REAKCJA OBRONNA
acetylocholina - pobudza
 LATERALIZACJA EMOCJI

Percepcja emocji
 LATERALIZACJA EMOCJI

Percepcja emocji

Emocjonalne połówki twarzy są postrzegane

jako bardziej ekspresyjne, jeśli występują po stronie lewej
(punkt widzenia obserwatora)
- przewaga prawej półkuli mózgu w percepcji emocji
 LATERALIZACJA EMOCJI

Wyrażanie emocji

1. 2. 3.
 LATERALIZACJA EMOCJI

Wyrażanie emocji

Twarze chimeryczne złożone z dwóch lewych połówek są

uznawane za najbardziej ekspresyjne.
- przewaga prawej półkuli
(kontrolującej mimikę lewej strony twarzy)
w ekspresji emocji
 LATERALIZACJA EMOCJI

Wyrażanie emocji
 LATERALIZACJA EMOCJI

Wyrażanie emocji – uśmiech Duchenne’a (1862)

1. G.-B. Duchenne de Boulogne z jedną z osób badanych

2. Uśmiech wywołany stymulacją elektryczną
3. Uśmiech spontaniczny (uśmiech Duchenne’a)
4. Ekspresja strachu, cierpienia i przerażenia wywołana stymulacją
elektryczną
 LATERALIZACJA EMOCJI

Przeżywanie emocji

Obserwacje Gainottiego (1987)

U pacjentów z uszkodzeniami lewej półkuli obserwuje się
zachowania katastroficzno – depresyjne.

U pacjentów z uszkodzeniami prawej półkuli obserwuje się

obojętność lub euforię.