Madsen 25.

październik 2006

OSOBOWOŚĆ – Z2 - MADSEN

Wstęp

Streszczenie z podziałem na strony

s.13-19
Pierwszy rozdział dotyczy naukoznawstwa, (czyli nauki o nauce)
 Generalnie przedmiotem badań naukowych może być wszystko- nawet
sama nauka
 Na razie naukoznawstwo nie rozwinęło się w systematycznie zorganizowaną
naukę- istnieje jedynie w postaci dyscyplin naukowych, wyodrębnionych w
poszczególnych naukach. Są nimi:
1. Filozofia nauki
 Historia nauki
 Psychologia nauki
 Socjologia nauki

 Ad.1. Filozofia nauki

*filozofia jest najstarszą nauką o nauce; istnieje wiele jej odmian, np.
filozofia
moralności, czy filozofia edukacji. Nas interesuje filozofia nauki (niestety :)
*dzieli się ona na 3 subdyscypliny (działy):
a) epistemologia
b) metodologia
c) metateoria

 Ad.a) Epistemologia
*jest to nauka o poznaniu (najstarsza i najbardziej podstawowa)
*zajmuje się problemami wszelkiego poznania (przednaukowego i
naukowego)
*odpowiada na pytania: co to jest poznanie?, co to jest prawda? itd.
*powstały różne teorie poznania: racjonalizm, empiryzm, pozytywizm,

Strona 1 z 14
Madsen 25. październik 2006

pragmatyzm,
operacjonizm, empiryzm logiczny, filozofia oxfordzka itd.

Wiele ze współczesnych kierunków filozofii nauki można by określić terminem:

FILOZOFIA ANALITYCZNA (celem filozofii- analiza pojęć, terminów itd., w
przeciwieństwie do dawnych kierunków filozofii, zajmujących się
syntetyzowaniem całości dostępnej wiedzy).
 Ad.b) Metodologia
*zajmuje się ona empirycznymi metodami nauki (czyli np. ogólną
obserwacją,
eksperymentem, studium przypadku, badaniami testowymi, pomiarami
itd..)

Metodologia różni się od następnej dyscypliny- metateorii- tym, że ta pierwsza

zajmuje się metodami empirycznymi, a metateoria metodami teoretycznymi
(metodami budowania teorii).
 Ad.c) Metateoria
*jest to teoria teorii (czasami nazywana systematologią- badającą systemy
naukowe
np. teorie, modele)
*zajmuje się ona teoriami naukowymi (generalnie produktami nauki);
inaczej
można powiedzieć, że zajmuje się słownictwem nauki (pojęciami) oraz
językiem nauki
(teoriami)

Według założeń empiryzmu logicznego (kierunek filozofii) teoria jest

wtórna jedynie w stosunku do obserwacji empirycznej. Jej rolę można
zilustrować w następujący sposób:

Obserwacja ----------à teoria ----------àobserwacja

1 2

1- indukcja- polega ona na generalizacji (uogólnianiu), formułowaniu

ogólnych hipotez
2- dedukcja- inaczej logiczna specyfikacja (uszczegółowienie),
wyprowadzenie szczegółowych opisów obserwacji

Strona 2 z 14
Madsen 25. październik 2006

Filozofowie będący przedstawicielami empiryzmu logicznego zajmują się gł.

analizą teorii matematycznych i fizycznych- wg nich wszystkich teorie naukowe
powinny być podobne do teorii matematyczno- fizycznych.

Bardziej opisowe podejście do metateorii można znaleźć w skandynawskiej

metateorii zwanej analizą dyskursywną- jej zwolennicy traktują badanie
poszczególnych teorii jako „studia przypadków” i opisują je na swój własny
sposób.

à Książka ta jest jednak głównie poświęcona filozofii psychologii, czyli

zastosowaniu filozofii nauki do psychologii……….

Filozofia psychologii dzieli się na:

♪ epistemologię psychologii
♪ metodologię psychologii
♪ metateorię psychologii

Metateoria psychologii, inaczej zwana psychologią metateoretyczną (czy

jeszcze inaczej systematologią psychologii), zajmuje się metateoretycznymi
badaniami teorii psychologicznych (badaniami czysto empirycznymi, lub
opisowymi, polegającymi na analizie i porównywaniu teorii psychologicznych,
co daje w wyniku opis i klasyfikację teorii).

s 19 – 33>> Marysia

s. 33-39
1.DEFINICJE.

metateoria - wyniki naukoznawczej, porównawczej analizy teorii

systematologia - badanie naukoznawcze, które zajmuje się analizą
porównawczą
teorii naukowych i które może dać w rezultacie metateorię
teoria - jako tekst naukowy jest to tekst, który ma charakter wyłącznie
informacyjny i
jest systematycznie zorganizowany

Strona 3 z 14
Madsen 25. październik 2006

Teoria posiada 3 warstwy:

-> opisowa
-> wyjaśniająca
-> metawarstwa

2.TEORIE:
# teorie naukowe w ogóle ->najogolniejsze, np. empiryzm logiczny (Russel,
Hempel)
# teorie z jednej nauki -> bardziej szczegółowe, np. meteteoria 20 teorii
motywacji
# teorie dotyczące jednej teorii -> najbardziej szczegółowe, każda z teorii
zawiera
część, która dotyczy pozostałych części danej teorii; szczegółowa metateoria
to
metawarstwa. np.teoriaTolmana, Freuda, Hulla.

s. 39-52

Ogólnie o teorii naukowej - kolejność "od dołu do góry"

1.Warstwa opisowa -> stopnie abstrakcji
- zawiera opisy obserwowanych zjawisk lub przedmiotów (i abstrakcyjne i
ogólne);
najbardziej konkretne i szczegółowe są opisy pojedynczych zjawisk

DANE to nie to samo co FAKTY

FAKTY --> intersubiektywne dane
DANE --> opis faktu w symbolicznej formie np. językowej
--> są wynikiem interakcji między:podmiotem, językiem, przedmiotem
--> dane o wysokim poziomie intersubiektywnej zgodności = zdania
protokolarne
ABSTRAKCJE
PRAWA -->opisy zależności między obserwowanymi faktami

Strona 4 z 14
Madsen 25. październik 2006

2.Warstwa hipotetyczna - wyjaśniająca

- wyjaśnienie - sformułowanie przyczynowego funkcjonalnego związku między
dwoma lub więcej obserwowalnymi faktami
- przyczyna - zmienne niezależna
- skutek - zmienne zależna
- aby założyć związek funkcjonalny musimy założyć istnienie zmiennych
pośredniczących -->terminy wyjaśniające - operacyjnie zdefiniowane - hipoteza

- zmienne pośredniczące z powodu niemożliwości ich bezpośredniej obserwacji

nazywane są konstruktami hipotetycznymi; różnią się pod względem "ładunku
hipotetycznego"

- definicja operacyjna = redukcyjna; redukuje ładunek hipotetyczny dzięki

powiązaniu
terminów wyjaśniających z opisami działań eksperymentalnych lub innych
dających
się zaobserwować; nie posiadają znaczeń dodatkowych, zakładają jasny związek
zm.
niezależnej i zależnej, który da się zaobserwować

- hipotetyczne znaczenie = znaczenie dodatkowe - może być zapożyczone z innych

badań lub dziedzin; nie daje się bezpośrednio zdefiniować przez odniesienie do
dających się zaobserwować operacji

- twierdzenia wyjaśniające - zdania, twierdzenia zawierające sformułowania

związków funkcjonalnych między zmiennymi (zm. niez. a zm. pośr. ; zm.pośr. a
zm. zależ.). Zawierają twierdzenia o hipotetycznym znaczeniu dodatkowym; np:
~~ fizjologiczne
~~ mentalistyczne (nie lubię)
~~ neutralne (np. metafora komputerowa)

3.Główne typy wyjaśnień

a) wyjaśnienie dedukcyjne
~ wnioski z przesłanek 100%
~ za pomocą logicznych dedukcji lub wnioskowania
~ przy użyciu systemu dedukcyjnego --> logicznie zorganizowany system

Strona 5 z 14
Madsen 25. październik 2006

twierdzeń
- zawiera twierdzenia
podstawowe: aksjomaty, postulaty
pochodne: teorematy (wyprowadzone za pomocą
deduk.
z aksjomatów)
~ pierwszy najlepiej znany system dedukcyjny -->w geometrii Euklidesa,
później
stosowane w naukach empirycznych

b) wyjaśnienie modelowe - konkretny model

~ za pomocą różnych modeli (warstwa hipotetyczna)
~ termin model - pierwotnie konkretne, 2-wymiarowe wykresy i obiekty 3-
wymiarowe
- wykorzystanie konkretnych modeli w psychologii wzrosło
dzięki
cybernetyce (nauka o samoregulujących się systemach)
elektronowy komputer - program komputera jako
symulowanie
pracy mózgu
~ funkcje: - heurystyczna; dzięki niej łatwiej zrozumieć zjawiska i tworzyć
hipotezy
- pedagogiczna; czytelnik łatwiej może zrozumieć opracowanie
naukowe

CECHY WSPÓLNE:
· wyjaśnienie stanowi "reprezentację" obserwowanych zjawisk za
pomocą systemu (abstrakcyjnego lub konkretnego)
· model konkretny może być także sformułowany za pomocą zespołu
wzorów

RÓŻNICE:
· zalety dedukcji: wyższość wyjaśnienia dedukcyjnego, umożliwia
ono łatwe dokonywanie przewidywań

Strona 6 z 14
Madsen 25. październik 2006

FUNKCJE PRZEWIDYWAŃ:
· mogą być stosowane do badania lub sprawdzania prawdziwości lub
prawdopodobieństwa danej teorii
· zastosowanie teorii w praktyce

4. Pozostałe typy wyjaśnień.

1)wyjaśnienie indukcyjno - statystyczne (niecałe 100%)
# różnią się stopniem prawdopodobieństwa wyjaśnianych praw w odniesieniu
do
dedukcji (100%)
# Hempel - wyjaśnienia przez odkrycie praw = w.dedukcyjne + w.indukcyjne

2)wyjaśnienie funkcjonalne = teleologiczne

# funkcja, wynik, cel -->język, którym się posługuje
# biol., psych. - początkowo, ale:
- Darwin (1859) ewolucja biol. wyjaśniona dedukcyjnie - hipotezy przycz. -
determ.
- Tolman (1932)zachowanie celowe wyjaśnione za pomocą modelu przycz.
-
determ.

3)wyjaśnienie historyczne = genetyczne

# Hempel zalicza do: "przez odkrywanie praw"

4)Norwood R. Hanson
# rozumowanie = rozumowanie abdukcyjne --> hipotezy tworzy się na
podstawie
zespołu dowodów empirycznych i teoretycznych
# używana przy tworzeniu nowej teorii (ded. gdy teoria już istniała)
# za wyj. modelowym

5.Metawarstwa = metateoria
- różne rodzaje twierdzeń

Strona 7 z 14
Madsen 25. październik 2006

- najbardziej konkretny poziom zawiera twierdzenia metodologiczne, czyli

twierdzenia o metodach empirycznych, które doprowadziły do uzyskania
danych,
praw umieszczonych w warstwie opisowej
- twierdzenia dotyczące warstwy hipotetycznej (system hipotez i modeli,
koncepcje
naukowych wyjaśnień, uzasadnienie wybrania określonego modelu)
- twierdzenia metateoretyczne, czyli twierdzenia dotyczące problemów
filozoficznych,
epistemologicznych i ontologicznych
CZYLI:
- górny poziom abstrakcji
~~ metodologiczne
~~ filozoficzne - dualistyczne i monistyczne
~~ metateoretyczne

Strony 52 – 64

3. Warstwy teorii psychologicznych.

3.1.) Metawarstwa – górny poziom abstrakcji.

Twierdzenia:
 Filozoficzne
 Metateoretyczne
 metodologiczne

* * *

Filozoficzne

Strona 8 z 14
Madsen 25. październik 2006

dualistyczne monistyczne

Materializm
Neutralny monizm
(rzeczywistość) (Demokryt)
(Spinoza)
psychiczna/ fizyczna/
duchowa materialna spirytualizm
(Berkeley)

interakcjonizm paralelizm
(Kartezjusz) (Leibnitz )

Metateoretyczne

Fizjologiczne <KH(O)> mentalistyczne <KH(M)> neutralne <KH(N)>

(rzadziej: redukcyjne)

(Założenia filozoficzne)
materializm dualizm neutralny
monizm

inaczej:

Strona 9 z 14
Madsen 25. październik 2006

Twierdzenia metateoretyczne

Konstrukty teoretyczne zmienne pośredniczące zmienne hipotetyczne

KH(O) KH(M) KH(N)

Metodologiczne

<Problem! Dobór odpowiedniej metody badań>

introspekcyjna fenomenologiczna
behawioralna

<a co za tym idzie, języka danych>

Fenomenologiczny fizykalny
(opis zjawiska przez obiekt) (obserwowane zachowanie
się organizmu)

(zdania protokolarne typu)

„Czuję ból” „Dziecko płacze, gdy widzi

szczura”

Strona 10 z 14
Madsen 25. październik 2006

(formułowanie explicite koncepcji)

dualistycznej
materialistycznej

Stanowisko pośrednie: postawa liberalna względem doboru metody, jednak przy

zastosowaniu behawioralnego języka danych
 jako „języka rzeczy”
 życia codziennego
 a jednocześnie języka innych nauk
 poza tym możliwość przekładu z B na F, ale nie odwrotnie

Objaśnienia:
Dualizm– u podstawy postrzegania zjawisk w świecie leżą dwa rodzaje
rzeczywistości: psychiczna i materialna. Procesy duchowe i fizyczne (wg Leibnitza)
przebiegają paralelnie względem siebie.

Monizm - u podstawy postrzegania zjawisk w świecie leży jeden rodzaj

rzeczywistości, w trzech odmianach: Spirytualizm zakłada redukowalność
wszystkich zjawisk do sfery psychiki, drugą odmianą, zarazem będącą
przeciwnym do niego poglądem, jest materializm, natomiast neutralny monizm
nie zakłada redukcji w żadną stronę, postulując jeden rodzaj „neutralnej
rzeczywistości”, odbieranej przez pryzmat dwóch punktów widzenia.

Konstrukty teoretyczne – terminy wyjaśniające, zawierające znaczenia

dodatkowe różnego rodzaju.
Zmienne pośredniczące - terminy wyjaśniające, nie zawierające znaczenia
dodatkowego, np. matematyczne, czy inne czysto formalne terminy.

Zmienne hipotetyczne - terminy wyjaśniające, z niejasnym znaczeniem

dodatkowym; Madsen (‘59) proponuje tą nazwę jako określenie wspólne dla KH i
ZP.

KH(O) – konstrukty hipotetyczne z fizjologicznym znaczeniem dodatkowym,

zakładające oips zjawisk w kategoriach funkcjonowania organizmu (Pawłow) lub
wypełnianie luk w danych fizjologicznych, dot. Procesów pośredniczących,
zachodzących w mózgu (Hebb).

Strona 11 z 14
Madsen 25. październik 2006

KH(M) - konstrukty hipotetyczne z mentalistycznym znaczeniem dodatkowym,

znaczenie dodatkowe jest tu przeniesione z introspekcji lub fenomenologicznej
analizy świadomości.
KH(N) - konstrukty hipotetyczne z neutralnym znaczeniem dodatkowym, ze
znaczeniem dodatkowym zaczerpniętym z innych dziedzin, np. „model
hydrauliczny” Freuda

Teoria jako całość. 83-94

Jednostka naukowa traktowana jako całość.

Formalne właściwości teorii.

a) Systematyczna organizacja teorii (tekst naukowy to tekst będący
usystematyzowanym informacyjnym opracowaniem). Możliwe jest określenie
całego kontinuum różnic w systematycznej organizacji. Proponowany podział
na trzy ogólniejsze kategorie tego kontinuum:

- „szkice wyjaśniające” – luźno zorganizowane teksty bez żadnej

„stratyfikacji” na trzy poziomy abstrakcji i bez wyraźnych,
sformalizowanych twierdzeń wyjaśniających (prawi i hipotez)
- „teorie systematyczne” – występije podział na warstwę
opisową, hipotetyczną i metateoretyczną oraz pewne ważne
twierdzenia formułowane explicite w każdej warstwie (jako zasady,
„postulaty”, i „hipotezy”, „teorematy”, „prawa”etc.)
- „teorie dedukcujne” – zorganizowane jako system dedukcyjny
w logiczną hierarchię aksomatów lub postulatów i pochodnych
teorematów

b) Ścisłość sposobu przedstawiania

Klasyfikacja z punktu widzenia ścisłości sposobu przedstawiania:

1. Teorie czysto słowne – tj. sformułowane wyłącznie za pomocą

słów.
2. Teorie częściowo symbolizowane – tj. w pewnym stopniu
wykorzystujące symbole logiczne, matematyczne i inne,
zastępujące słowa.
3. Teorie matematyczne – tj. zawierające kompletny system
wzorów matematycznych – „rachunek” – jako odpowiednik
sformułowań słownych.

Strona 12 z 14
Madsen 25. październik 2006

c) Klasyfikacja modeli według właściwości formalnych. Podział na cztery

kategorie:

1. Analogie słowne, tj. posługujące się przenośniami lub

analogiami (np. Freud).
2. Modele dwuwymiarowe, tj. wykresy, mapy i inne reprezentacje
dwuwymiarowe stosowane przy wyjasnieniach.
3. Modele trójwymiarowe, np. globus lub inna struktura
trójwymiarowa.
4. Programy symulacji komputerowej. Zjawiska, które mają być
wyjaśnione, są „symulowane” czy reprezentowane przez stukturę
logiczną i układ programu.

Epistemogloczina klasyfikacja teorii.

Oparta jest na języku danych i na kategorii terminów hipotetycznych stosowanych
w danej teorii. Epistemologiczna klasyfikacja teorii:

a) Teorie czysto opisowe, nie mające żadnej warstwy hipotetycznej ani wyraźnie
sformuowanej metawarstwy. Można je dodaktowo podzielić dodatkowo na:

1. Behawioralne teorie opisowane albo teorie S – R, np. teoria

Skinnera.
2. Fenomenologiczne teorie opisowe.
3. Fizjologiczne teorie opisowe lub teorie redukcyjne.

b) Teorie wyjaśniające, tj. teksty psychologiczne zawierające zarówno warstwę

hipotetyczną, jak i metawarstwę.
1. Fizjologiczne teorie wyjaśniające lub teorie S-0-R, tj. teorie
stosujące terminy hipotetyczne z fizjologicznym znaczeniem
dodatkowym.
2. Neutralne teorie wyjasniające lub teorie S-Hn-R, tj. teorie
stosujące terminy hipotetyczne, które zawierają neutralne
znaczenie dodatkowe lub ewentualnie terminy reprezentujące
wyłącznie „zmienne pośredniczące”.
3. Mentalistyczne teorie wyjasniające, tj. teorie stosujące terminy
hipotetyczne z dodatkowym mentalistycznym znaczeniem
dodatkowym

Strona 13 z 14
Madsen 25. październik 2006

c) Teorie interpretacyjne lub teorie M. Są to teorie, które nie wyjasniają

zachowania ani nie dokonują co do niego przewidywań przy użyciu wyjasnień
dedukcyjnych lub modelowych. Teorie te prezentują natomiast bardziej
intuicyjne „zrozumienie” „psychiki” ludzkiej.

Trzy głowne typy teorii odpowiadają trzem głównym teoriom

epistemologicznym, zgodnie z psychoepistemologią Josepha Roycce’a -
empirycznemu, epistemologicznemu i metaforycznemu.
Teorie czysto opisowe łatwo okreslić jako wytwory radyklanego empiryzmu,
oparte głównie na spostrzeganiu a interpretacyjną psychologię „rozumienia”
można uzać za produkt „metaforyzmu”, oparty głównie na intuicji. Nie wszystkie
jednak teorie wyjaśniające reprezentują krańcowy racjonalizm, oparty głównie na
myśleniu - większość z nich odpowiada raczej wyważonemu „racjonalizmowi
empirycznemu” lub „empiryzmowi racjonalnemu”, który opiera się zarówno na
spostrzeganiu jak i myśleniu.

Klasyfikacja według stosunku t/e.

Teorie wyjaśniające mogą różnić się pod względem zachowania w nich równowagi
pomiędzy myśleniem racjonalnym a spostrzeganiem empirycznym. Równowaga ta
przejawia się w stosunku warstwy hipotetycznej do warstwy opisowej. Stosunek
ten mozna nazwać stosunkiem teoria-empiria (t/e). Według stosunku t/e teorie
psychologiczne można podzielić na dwie kategorie :

a) teorie głównie spekulatywne, tj. teorie z wysokim stosunkiem t/e.

b) Teorie głównie empiryczne, tj. teorie z niskim stosunkiem t/e.

Stosunek t/e mozna zastąpić „ilorazem hipotez”. Aby obliczyć I.H. dla danej
teorii, nalezy policzyć wszystkie hipotezy czysto teoretyczne (hipitezy H-H),
wszystkie hipotezy częściowo empiryczne (hipotezy S-H i H-R), a następnie
podzielić liczbę hipotez H-H przez liczbę hipotez S-H i H-R.

Strona 14 z 14