Professional Documents
Culture Documents
2. kapitał obejmujący:
- przepływy majątkowe ( inwestycje portfelowe, kapitał publiczny (jako pomoc bezzwrotna) i
prywatne zagraniczne inwestycje bezpośrednie),
- przepływy kredytowe (kredyty prywatne, rządowe i organizacji międzynarodowych)
układ taki istniał do II Wojny Światowej. Potem zaszły duże zmiany, przywództwo w
handlu międzynarodowym przejęły: USA, Japonia, a dalej państwa europy wschodniej
i środkowej
w Połowie lat 80 XX w. wyłoniła się nowa grupa krajów tzw. „tygrysy azjatyckie”
oraz ze względu na duże uprzemysłowienie - kraje Ameryki łacińskiej (Brazylia,
Argentyna i Chile). W latach 90 państwa byłego „bloku radzieckiego”.
1) różnica w poziomie PKB- im mniejsza jest różnica między krajami, tym większy jest handel
wewnątrzgałęziowy,
2) poziom dochodu – im jest on wyższy, tym większy jest handel wewnątrzgałęziowy,
3
3) rozmiary gospodarek uczestniczących w wymianie – (mierzy się je poziomem PKB kraju) –
im większe są rozmiary tych gospodarek i mniejsze zróżnicowanie w wielkości ich
potencjału gospodarczego tym większy handel wewnątrzgałęziowy.
4) bariery w handlu – im SA one niższe, tym większy handel wewnątrzgałęziowy.
POLITYKA HANDLOWA
- cła (najstarsze) – ich funkcje stopniowo przejmują inne narzędzia tej polityki lub tez środki
służące realizacji wewnętrznej polityki ekonomicznej.
- kwoty importowe,
- opłaty wyrównawcze,
- dobrowolne ograniczenia eksportu
- porozumienia o uporządkowanym marketingu,
- działania promocyjne ( najważniejsze - subsydia eksportowe)
5
Instrumenty taryfowe:
- cła ( opłata pobierana przy przywozie lub przewozie towaru przez granice celne państwa lub unii
celnej czyli inaczej forma opodatkowania obrotu towarowego.
Sięgają one czasów starożytnych. Zalety: łatwość ich pobierania
Klasyfikacja ceł:
3. cła tranzytowe - naliczane są przy przewozie towarów przez obszar celny kraju
lub unii celnej. Ich stosowanie jest niezgodne z porozumieniami międzynarodowymi i
występują one dziś sporadycznie. Drugi powód jaki skłania kraje do zaprzestania
stosowania tych ceł to korzyści jakie wynikają dla gospodarki w związku z
wykorzystywaniem przez zagranicznych przewoźników krajowej infrastruktury
transportowej i towarzyszącej.
Niektóre państwa, także Unia Europejska, prowadzą różne polityki handlowe względem
różnych grup krajów. Np. specjalne stosunki ustanawiane między państwami należącymi
do strefy wolnego handlu lub unii celnej.
7
Poza tym państwa słabo rozwinięte korzystają z preferencyjnego traktowania w wymianie
międzynarodowej z krajami uprzemysłowionymi w ramach przyjętego na forum GATT
Powszechnego Systemu Preferencji (ang. Generalised System oj Prejerences - GSP).
Unia Europejska przyznała też jednostronnie specjalne przywileje grupie krajów Afryki,
Karaibów i Pacyfiku (AK.P)7.
Cła preferencyjne - stosowane w obrotach między takimi krajami to, których
poziom jest niższy od ceł stosowanych w odniesieniu do produktów pochodzących z kra-
jów nie objętych specjalnymi korzyściami.
W przypadku, gdy produkt importowany nie jest wytwarzany w kraju, spadek popytu
związany ze wzrostem jego ceny zależny jest od cenowej elastyczności popytu: im jest
ona większa tym bardziej obniży się popyt. Zawsze jednak w takiej sytuacji spadek
popytu oznacza spadek konsumpcji danego towaru, gdyż nie ma on substytutów
krajowych.
W przypadku, gdy w kraju importera wytwarzany jest towar konkurencyjny względem
importowanego, to obciążenie tego ostatniego cłem oznacza spadek jego
konkurencyjności cenowej względem produktów krajowych, co poprawia sytuację
rynkową producentów krajowych. Nastąpi bowiem przesunięcie popytu na
substytucyjne dobra wytwarzane w kraju i w konsekwencji wzrost ich sprzedaży. Dla
części nabywców, którzy nie zrezygnują z nabywania importowanych towarów, wzrośnie
koszt ich nabycia, co przy danych dochodach wpłynie na ograniczenie ich konsumpcji i
zmiany w jej strukturze.
8
Podniesienie cen towarów importowanych wskutek obłożenia ich cłem może wpłynąć na
wzrost cen produktów substytucyjnych wytwarzanych w kraju importera, gdyż z jednej
strony producenci krajowi w określonych warunkach rynkowych mogą podnieść cenę
własnych produktów do ceny towaru importowanego plus choćby tylko część cła, a z
drugiej, mniej wydajni producenci krajowi, którzy wcześniej nie mogli sprzedawać swoich
wyrobów ze względu na ich ceny, mogą rozpocząć sprzedaż. W takim przypadku strata
konsumentów wiąże się więc nie tylko z koniecznością ponoszenia opłaty celnej,
wliczonej w cenę dobra importowanego, ale również ze wzrostem cen substytutów
wytwarzanych w kraju. Poza tym, wprowadzenie ceł zwykle oznacza ilościowy spadek
importu, co jeszcze bardziej umacnia pozycję firm krajowych, w skrajnych przypadkach
może prowadzić nawet do eliminacji konkurencji zagranicznej. Poza wskazanymi
negatywnymi następstwami dla konsumentów, wprowadzeniu ceł towarzyszy także koszt
ogólnoekonomiczny, związany ze zmniejszeniem efektywności wykorzystania zasobów,
który jest rezultatem wzrostu produkcji i sprzedaży wytwórców produkujących drożej
kosztem tych, którzy wytwarzają te same dobra taniej.
Bariery parotaryfowe
Następna grupa instrumentów polityki handlowej o charakterze ochronnym to środki parataryfowe.
Wywołują one skutki ekonomiczne takie jak cła - podwyższają cenę towaru importowanego.
Do tej grupy należą opłaty:
- administracyjne i statystyczne, pobierane przy przywozie towarów z zagranicy
- specjalne podatki, nakładane na niektóre produkty importowane.
Ich znaczenie jest obecnie minimalne, a stosowanie niezgodne z regułami Światowej
Organizacji Handlu.
Najważniejszą rolę odgrywają wśród nich, ciągle stosowane mimo krytyki WTO, opłaty
wyrównawcze. Stanowią one dodatkowe, poza cłami, obciążenie importu. Ich wysokość jest
zmienna, co pozwala państwu, które je stosuje na regulację cen dóbr importowanych. Opłaty
wyrównawcze zwykle stosuje się, gdy cena danego produktu na rynku światowym jest niższa niż
cena na rynku wewnętrznym importera. Opłaty wyrównawcze mają charakter znacznie bardziej
restrykcyjny niż cła i są przejawem prowadzenia przez państwa autono micznej polityki
handlowej, związanej bezpośrednio z realizacją celów wewnętrznych. Stosuje je w szerokim
zakresie Unia Europejska w odniesieniu do surowców rolnych i przetworzonych artykułów
rolniczych importowanych z krajów trzecich, gdyż poziom cen na te towary na jednolitym rynku
europejskim jest utrzymywany na wysokim poziomie (jest to jeden z elementów wspólnej polityki
rolnej DE).
Instrumenty pozataryfowe
Poza barierami taryfowymi (cła) i parataryfowymi (opłaty wyrównawcze) instrumentem
polityki handlowej i jednocześnie barierą dla swobodnego handlu międzynarodowego są również
środki pozataryfowe.
Rola środków pozataryfowych jako instrumentu polityki regulacji wymiany z zagranicą
zaczęta wzrastać od połowy lat siedemdziesiątych, kiedy to wskutek kolejnych posunięć
liberalizacyjnych, podejmowanych w trakcie negocjacji na forum GATT, a następnie WTO oraz w
ramach ugrupowań integracyjnych, zmalało ochronne znaczenie cel. Skuteczność tych ostatnich
ulegała także zmniejszeniu w związku z rosnącymi możliwościami obniżania cen przez
producentów i eksporterów oraz wzrostem konkurencji nie cenowej, opartej na zróżnicowaniu
jakościowym i technologicznym produktu. W takiej sytuacji w realizacji celów związanych ze
swoim handlem zagranicznym kraje zaczęły coraz powszechniej wykorzystywać ograniczenia
pozataryfowe. W tej grupie środków polityki handlowej największe znaczenie mają
ograniczenia ilościowe, dobrowolne ograniczenia eksportu oraz normy techniczne, sanitarne i
dotyczące ochrony środowiska, a także przepisy administracyjne i procedury antydumpingowe.
Ograniczenia ilościowe dotyczące importu mają zwykle charakter zakazowo-pozwoleniowy.
Oznacza to, że generalnemu zakazowi przywozu produktu lub grupy produktów towarzyszy
9
system indywidualnych pozwoleń importowych w formie licencji lub koncesji. Licencja lub
koncesja dotyczy kontyngentu, a więc ilości lub wartości dopuszczalnego importu określonych
produktów, ustalanych niezależnie od jego ceny. W większości krajów uprzemysłowionych
stosuje się dwa rodzaje kontyngentów: globalne i indywidualne. Kontyngent globalny (lub
kwota globalna) określa dopuszczalną wielkość importu, wyrażoną w jednostkach fizycznych (np.
w sztukach) lub wartościowych (np. w euro) w danym okresie, zwykle w ciągu jednego roku.
Importerzy, ograniczeni wielkością kontyngentu, dokonują wyboru kontrahentów (dostawców)
spośród wszystkich krajów lub grupy krajów, której dotyczy kontyngent. Przyznawanie
kontyngentów globalnych ma zwykle charakter autonomiczny. Przydziela się je importerom
według ustalonego kryterium, którym może być również czas zgłoszenia oferty.
W przypadku kontyngentu indywidualnego, dopuszczalna wielkość importu jest rozdzielana
miedzy kraje według określonych kryteriów, np. proporcjonalnie do ich udziału w łącznym
imporcie kraju w poprzednim okresie lub na podstawie umów dwustronnych. Kontyngenty te
mają więc często charakter umowny. Narzędziem administrowania kontyngentami
indywidualnymi (w celu kontroli ich przestrzegania) są również licencje. Ilościowe ograniczenia
importu stanowią dla przedsiębiorstw znacznie poważniejszą barierę dostępu do rynku kraju
importera niż cło. Wysokość ceł jest bowiem wynikiem uzgodnień międzynarodowych, czyli tzw.
umownej polityki handlowej. Poza tym, przedsiębiorstwa eksportujące mogą się łatwiej
przystosować do określonego poziomu ceł, stosując politykę obniżania kosztów lub określoną
politykę cenową. Wykorzystywanie środków pozataryfowych jest natomiast przejawem
ograniczania handlu światowego, tym bardziej uciążliwym, że dotyczy przede wszystkim
strategicznych sektorów każdego kraju, takich jak rolnictwo, oraz tzw. towarów wrażliwych,
głównie produktów metalurgicznych i tekstylnych. W większości przypadków stosowanie
instrumentów pozataryfowych jest wynikiem autonomicznej, a więc nie konsultowanej z
partnerami polityki handlowej.
Działania promocyjne
Działania promocyjne dotyczą przede wszystkim eksportu i wiążą się z jego
subwencjonowaniem.
W trakcie negocjacji prowadzonych w ramach Rundy Urugwajskiej uzgodniono Porozumienie o
Subsydiach i Cłach Wyrównawczych, które zastąpiło wcześniej obowiązujący Kodeks o
Subsydiach z 1980 r., wynegocjowany na forum Rundy Tokijskiej. Zgodnie z Porozumieniem o
Subsydiach i Cłach Wyrównawczych z subsydium (inaczej subwencją eksportową) mamy do
czynienia wtedy, gdy rząd lub inna instytucja publiczna dostarcza środków finansowych albo
wsparcia dochodowego lub cenowego eksporterowi lub producentowi wyrobów eksportowanych
oraz gdy beneficjent uzyskuje z tego tytułu korzyści". Wkład finansowy, o którym mowa w
porozumieniu, może przyjąć postać bezpośredniego przepływu środków, przejęcia zobowiązań,
umorzenia lub odroczenia płatności (np. podatków), transferu dóbr lub usług innych niż
1
skierowane na rozwój infrastruktury oraz zakupu towarów lub usług na warunkach innych niż ryn-
kowe.
Działania promocyjne w omawianej formie mogą również przybrać postać subwencji pośrednich.
Wówczas są one udzielane eksporterowi w postaci różnorodnych ulg i ułatwień, które obniżają
jego koszty lub umożliwiają mu osiąganie zysków w innej niż eksportowa dziedzinie i tym
samym pozwalają mu na obniżenie cen produktów eksportowanych.
- pośrednie wiążą się przede wszystkim z:
-ulgami fiskalnymi - obniżenie podatku od zysku, zmniejszenie dochodu podlegającego
opodatkowaniu lub zwrot ceł za import surowców i komponentów do produkcji,
-ulgami kredytowymi - obniżenie oprocentowania kredytów udzielanych eksporterowi przez państwo
lub bank komercyjny (wtedy państwo spłaca całość lub część odsetek) albo wydłużenie okresu ich
spłaty bądź karencji,
-korzyściami z pokrywania przez państwo wydatków marketingowych eksportera'2, których źródła
tkwią w organizowaniu i finansowaniu przez rząd biur handlowych, zajmujących się. gromadzeniem i
udostępnianiem informacji, dotyczących rynków eksportowych.
Subwencje pośrednie, ze względu na swój ukryty charakter, są trudniejsze do zidentyfikowania i
znacznie trudniej w związku z tym ustalić ich wpływ na cenę produktu będącego przedmiotem
eksportu.
W Porozumieniu o Subsydiach i Cłach Wyrównawczych przyjęto rozróżnienie między
subsydiami powszechnymi i specyficznymi. Tylko subsydia specyficzne mogą być przedmiotem
postępowania retorsyjnego (odwetowego), gdyż dotyczą one określonych przedsiębiorstw, ich grup lub
sektorów gospodarki. Subsydia eksportowe uznane zostały za jeden z najbardziej szkodliwych środków
polityki handlowej i w związku z tym objęte są powszechnym zakazem stosowania. Podkreślić należy,
iż sam fakt przyznania przedsiębiorstwu eksportującemu swoje wyroby subsydium, nie stanowi
podstawy do uznania subsydium za eksportowe. Warunkiem niezbędnym jest bowiem wykazanie
uzależnienia wysokości subsydium od wielkości eksportu lub dochodów eksportowych.
Aneks I do omawianego Porozumienia zawiera przykłady subsydiów eksportowych, takie jak:
-bezpośrednie subsydia rządowe dla firmy lub sektora, uzależnione od wyników w eksporcie,
- preferencyjne stawki transportowe dla eksporterów, - zwolnienia, ulgi i kredyty
podatkowe dotyczące eksportu,
-preferencyjne rządowe kredyty eksportowe.
W Porozumieniu określono także trzy rodzaje subsydiów, których stosowanie zostało wyłączone z
powszechnego zakazu. Jest to pomoc finansowa przeznaczona na dofinansowanie prac badawczych,
prowadzonych przez przedsiębiorstwa lub jednostki nąukowo-badawcze, na rozwój regionów
względnie zacofanych oraz na ochronę środowiska naturalnego.
Stosowanie przez państwa subwencji eksportowych jest przejawem protekcjonizmu o takim
samym charakterze jak cła importowe lub inne bariery wynikające z działań ochronnych. Celem
subwencji eksportowych jest bowiem również ochrona produktów krajowych przed konkurencją
zagraniczną. Różnica polega tylko na tym, że cłą importowe chronią produkty krajowe przed
konkurencją na rynku wewnętrznym, a subwencje eksportowe - na rynkach zagranicznych.
1
Innym rodzajem działania stymulującego sprzedaż za granicą, które można potraktować jako
promocyjne, jest dumping. Sprzedaż towaru po cenie dumpingowej rodzi bowiem skutki podobne jak
subsydiowanie eksportu. Różnica polega tylko na tym, że dumping stosowany jest przez producentów-
eksporterów, a subwencje eksportowe przez instytucje rządowe. Dumping, w przypadku gdy jest
udowodniony, musi być traktowany na rynku światowym jako przejaw nieuczciwej konkurencji.
Inwestycje portfelowe
Inwestycje portfelowe, podobnie jak zagraniczne inwestycje bezpośrednie, są formą
międzynarodowych przepływów kapitałowych, które wcześniej określiliśmy jako przepływy
majątkowe, które mogą:.
- być realizowane za pośrednictwem międzynarodowego rynku finansowego, na którym osoby
fizyczne i prawne, zamieszkujące
- zarejestrowane w różnych krajach, wymieniają będące w ich posiadaniu aktywa finansowe .
Na międzynarodowy rynek finansowy składają się rynki lokalne (krajowe i regionalne), tworzące
sieć powiązań, specyficzny system, w ramach którego dokonuje się wymiana aktywów w skali
międzynarodowej.
Przed I wojną światową eksporterami kapitału w formie ZIB były kraje Europy Zachodnie (WB,
Francja, Niemcy) i USA. Odbiorcami były kolonie i kraje zależne (państwa Europy Wschodniej i
Środkowej). Dotyczyło to: przemysłu wydobywczego i rolnictwa krajów
zamorskich.
Czynnikiem sprzyjającym dla ZIB w tym okresie był:
- brak barier dla wymiany międzynarodowej (metropolie – kolonie)
- brak barier dla przepływów kapitałowych
- brak barier dla płatności międzynarodowych.
Migracje występowały już w czasach starożytnych, nawet na skalę masową, nie zawsze można je
było traktować na skalę międzynarodową jako przepływ czynnika wytwórczego (pracy).
Kurs walutowy – ogłaszany jest w tabelach kursowych przez banki centralne krajów
- ustalany i podawany do wiadomości przez banki komercyjne dokonujące
- obrotów dewizowych oraz instytucje dokonujące wymiany krajowych środków pieniężnych
(kantory).
Notowania kursów walutowych ogłaszane są tez na giełdach.
Walutowy kurs równowagi – to optymalny kurs, który zapewnia utrzymanie równowagi bilansu
płatniczego w długim okresie oraz sprzyja wzrostowi efektywności gospodarki narodowej i
utrzymaniu jej pozycji w gospodarce światowej.
1
Kurs waluty spada – związany jest ze wzrostem konkurencji cenowej produktów importowanych
względem krajowych (rośnie popyt na dobra importowane a tym samym na waluty zagraniczne).
Obniżenie kursu waluty danego kraju związane jest ze zwiększeniem się tempa wzrostu PKB w
kraju w stosunku do zagranicy.
Dewaluacja – to obniżenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych (skutkuje potanieniem
waluty krajowej względem walut obcych – oznacza to że za jednostkę waluty obcej należy zapłacić
więcej jednostek waluty krajowej).
Rewaluacja –to podwyższenie kursu waluty krajowej wobec walut obcych (wszystkich lub
niektórych). Państwa rzadko to stosują.
Bilans płatniczy na bazie płatności – to zestawienie rozliczonych przez system bankowy płatności
w odniesieniu do określonego czasu transakcji realizowanych przez dany kraj z resztą świata
(między rezydentami i nierezydentami).
Ustrój gospodarczy to zespół reguł prawnych, które określają system własności i uprawnień do
wykonywania czynności gospodarczych. Ze względu na zakres i sposób regulacji procesów
gospodarczych i rodzaj podejmowanych środków wyróżniamy :
- ustrój gospodarki rynkowej – państwo tutaj nie ingeruje w gospodarkę krajową i sferę
stosunków gospodarczych z zagranicą ( bilans płatniczy kraju odzwierciedla
bezpośrednio rozmiary powiązań międzynarodowych podmiotów prywatnych),
- ustrój gospodarki regulowanej administracyjnie – ingerencja państwa w życie
gospodarcze jest duża lub jest to gospodarka centralnie regulowana z małym udziałem
własności prywatnej ( w bilansie znajdują się nie tylko obroty handlowe sektora
prywatnego z zagranicą ale też wpływy państwa na te obroty, będące skutkiem
polityki gospodarczej kraju).
Polski bilans płatniczy jest sporządzany na bazie płatności polskich banków , które mają
upoważnienia do obrotu dewizowego i związanych z nim rozliczeń.
Dane w tym bilansie dotyczą:
- transakcji przeprowadzonych na rachunkach nostro w bankach zagranicznych,
- transakcji przeprowadzonych na rachunkach nierezydentów w polskich bankach,
- rozliczeń kompensacyjnych,
- transakcji przeprowadzonych bezpośrednio w walutach obcych przez kasy banków,
dokonujących operacji i rozliczeń dewizowych.
Główny Urząd Ceł gromadzi dane o poszczególnych składnikach bilansu (deklaracje celne
eksporterów i importerów – mowa tutaj o bilansie handlowym dot. obrotu towarowego.
Rozróżniamy:
Bilans obrotów bieżących – składa się z 5 pozycji:
- bilans handlowy – należności z tytułu eksportu i zobowiązań z
tytułu importu towarów, towary tutaj ujęte to dobra ruchome , które sprzedano,
kupiono lub w inny sposób przeniesiono od właścicieli krajowych do zagranicznych w
danym czasie.
- bilans usług – to zestawienie płatności wynikające z usług transportowych,
spedycyjnych, finansowych, turystycznych i niematerialnych dóbr przemysłowych.
Transakcje rachunku obrotów kapitałowych nie są ujmowane w bilansie w pełnej ich wartości lecz
tylko odnotowuje się zmiany ich stanu jakie były w danym czasie.
Ujemna saldo obrotów podstawowych stanowi deficyt bilansu płatniczego, który musi zostać
pokryty przez odpowiednie obroty wyrównawcze, natomiast saldo dodatnie oznacza nadwyżkę,
dzięki której nastąpiły korzystne zmiany stanu pozycji wyrównawczych – to jest najczęstsze
określenie deficytu lub nadwyżki bilansu płatniczego.
PKB (produkt krajowy brutto) jest sumą towarów i usług wytworzonych w gospodarce.
Dzieli się na konsumpcję indywidualną, wydatki rządowe, inwestycje oraz nadwyżkę eksportu nad
importem.
Eksport netto (kategoria dodatnia) - wtedy kiedy to różnica między eksportem a importem,
A ujemna kiedy różnica między eksportem a importem jest ujemna.