PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI

POWIATU LUBISKIEGO
NA LATA 20102013

WROCAW 2010

SPIS TRECI Wprowadzenie4 I. Podstawa prawna opracowania Powiatowego Programu Ochrony nad Zabytkami5 II. Uwarunkowania prawne ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami w Polsce.7 II.1. Midzynarodowe dokumenty okrelajce zasady i metody ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego.7 II.2. Krajowe prawo powizane z ochron zabytkw.8 II.3. Zadania i kompetencje organw powiatu w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami9 III. Uwarunkowania zewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego11 III.1. Polityka pastwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami.11 III.1.1. Krajowy Program Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami ..12 III.1.2. Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004-2013...14 III.2. Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami z programami i dokumentami strategicznymi wykonanymi na poziomie wojewdztwa14 III.2.1. Strategia Rozwoju i Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007-2013.15 III.2.2. Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa dolnolskiego17 III.2.3. Oglne zaoenia Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego...17 III.3. Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami z programami i dokumentami strategicznymi wykonanymi na poziomie gmin wchodzcych w skad powiatu..18 III.3.1. Plan zagospodarowania przestrzennego, inne programy i dokumenty strategiczne opracowane przez gminy..18 III.3.2. Gminne programy opieki nad zabytkami a Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego...19 IV. Uwarunkowania wewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego...21 V. Charakterystyka dbr kultury i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego powiatu lubiskiego....22 V.1. Charakterystyka powiatu lubiskiego...22 V.2. Krajobraz kulturowy powiatu lubiskiego24 V.2.1. Zabytki nieruchome powiatu lubiskiego..25 V.2.2. Zabytki ruchome powiatu lubiskiego...30 V.2.3. Zabytki archeologiczne powiatu lubiskiego.30 V.2.4. Szlaki turystyczne, cieki kulturowe i edukacyjne w powiecie lubiskim30 V.3. Muzea oraz instytucje i organizacje pozarzdowe zwizane z opiek nad materialnym i niematerialnym dziedzictwem kultury32 V.4. Obiekty zabytkowe stanowice wasno powiatu lubiskiego....32 V.4.1. Zesp paacowo-parkowy w Szklarach Grnych..33 V.4.2. Zesp koszar dragonw w Lubinie....35 VI. Ocena szans i zagroe dla rodowiska kulturowego powiatu lubiskiego...37 VII. Zaoenia Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego..40

VII.1. Cele i priorytety polityki powiatu w sferze ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami ... 40 VIII. Instrumentarium realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego45 IX. Monitorowanie realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego....46 X. rda finansowania programu opieki nad zabytkami..48 XI. Realizacja i finansowanie przez powiat zada z zakresu ochrony zabytkw...53 XII. Postanowienia kocowe......56 Materiay wykorzystane w tekcie........57 Aneks: zaczniki od 1 do 10.

WPROWADZENIE
Dziedzictwo kulturowe jako jeden z podstawowych aspektw ycia i dziaalnoci czowieka, ksztatuje zwizki midzyludzkie i okrela tosamo i wiadomo spoecznoci. Obiekty zabytkowe s nie tylko materialn emanacj przeszoci, stanowi rwnie cenny element kultury, przyczyniajcy si do ksztatowania otoczenia czowieka wspczesnego, majcy wszechstronny wpyw na jego ycie codzienne. Bogactwo i rnorodno dziedzictwa, naleycie pielgnowane i wykorzystane, powinny stanowi jeden z gwnych czynnikw rozwoju ycia spoeczno-gospodarczego. Krajobraz kulturowy tworz w rwnym stopniu: rodowisko przyrodnicze, wytwory rk ludzkich umieszczone w konkretnej przestrzeni, jak i niematerialne elementy dziedzictwa (zwyczaje, wierzenia, obrzdy, podania i legendy). Czynniki te skadaj si na otoczenie ksztatujce wiadomo i tosamo lokalnych grup spoecznych. Rol wadz samorzdowych jest prowadzenie polityki zrwnowaonego rozwoju podlegych terenw, zapewnienie adu przestrzennego i powizania ochrony zabytkw z ochron rodowiska przyrodniczego. W ochron i opiek nad zabytkami powinny by zaangaowane cae spoecznoci: prcz wadz, rwnie waciciele i uytkownicy zabytkw, stowarzyszenia i organizacje pozarzdowe, dziaajce na danym terenie, spoecznicy i wsplnoty lokalne. W 20 lat po zapocztkowaniu w Polsce przemian ustrojowych pojawiaj si nowe zjawiska i postawy wobec dziedzictwa kulturowego. Wyranie zaznaczajc si, now tendencj jest wzrost zapotrzebowania na dziedzictwo, co stanowi logiczn konsekwencj gwatownych przeobrae otaczajcej nas rzeczywistoci. Moliwoci turystycznego wykorzystania dziedzictwa s proporcjonalne do jego wartoci, ale rwnie do jego czytelnoci, atrakcyjnoci wizualnej, moliwoci pomieszczenia zaplecza turystycznego. Przejawem takiego podejcia wadz do zmieniajcej si pozycji dziedzictwa kulturowego w yciu spoecznym po 1989 r. jest ustanowienie 23 lipca 2003 r. nowej ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego na lata 20102013 wypenia pierwszy i podstawowy obowizek naoony wymienion ustaw na wadze samorzdowe. W niniejszym opracowywaniu, po przedstawieniu zasobw i analizie stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz uwzgldniajc specyfik regionu, okrelono wynikajce z ustawy obowizki wadz powiatowych w stosunku do obiektw zabytkowych, do ktrych powiat lubiski posiada tytu prawny oraz nakrelono oglne kierunki polityki w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego, starajc si nie naruszy w tym zakresie kompetencji gmin, wchodzcych w skad powiatu. Program, po zatwierdzeniu przez legnick delegatur Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw we Wrocawiu, przyjty uchwa przez Rad Powiatu, staje si dokumentem prawa

miejscowego i obowizujcym elementem polityki samorzdowej, wytyczajc priorytety, cele, zadania i kierunki dziaa suce kompleksowej ochronie dziedzictwa kulturowego regionu.

I. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OCHRONY NAD ZABYTKAMI

Podstawowym aktem prawnym regulujcym problem ochrony zabytkw w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz.1568, z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 238, poz. 2390, z 2006 r. Nr 50, poz. 362, Nr 126, poz. 875). Ustawa okrela przedmiot, zakres i formy ochrony zabytkw oraz opieki nad nimi, zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytkach, a take organizacj organw ochrony zabytkw. Ustawa nakada na organy administracji rzdowej i samorzdowej obowizek zapewnienia warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dbr kultury. W myl zapisw ustawy ochrona zabytkw polega na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dziaa majcych na celu: 1) zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umoliwiajcych trwae zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagroeniom mogcym spowodowa uszczerbek dla wartoci zabytkw; 3) udaremnianie niszczenia i niewaciwego korzystania z zabytkw; 4) przeciwdziaanie kradziey, zaginiciu lub nielegalnemu wywozowi zabytkw za granic; 5) kontrol stanu zachowania i przeznaczenia zabytkw; 6) uwzgldnianie zada ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy ksztatowaniu rodowiska. Jednoczenie w art. 5 ustawy zdefiniowane zostaje pojcie opieki nad zabytkami, ktra sprawowana jest przez jego waciciela lub posiadacza i polega przede wszystkim na zapewnieniu warunkw: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Dziaanie ustawy precyzuj akty wykonawcze, zawarte w rozporzdzeniach ministerialnych:

1. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac

konserwatorskich, architektonicznych, restauratorskich, robt budowlanych, bada konserwatorskich i

a take innych dziaa przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw oraz bada archeologicznych i poszukiwa ukrytych lub porzuconych zabytkw ruchomych (Dz. U. z 2004 r. Nr 150, poz. 1579).

2. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej
na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940).

3. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu

ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153).

4. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru

zabytkw, krajowej, wojewdzkiej i gminnej ewidencji zabytkw oraz krajowego wykazu zabytkw skradzionych lub wywiezionych za granic niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1305).

5. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytkw

i przedmiotw o cechach zabytkw za granic (Dz. U. z 2004 r. Nr 84, poz. 789).

6. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki "Za opiek nad
zabytkami" (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1304).

7. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku

informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw (Dz. U. z 2004 r. Nr 30, poz. 259).

8. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagrd za odkrycie lub
znalezienie zabytkw archeologicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650).

9. rozporzdzenie ministra kultury z dnia 8 kwietnia 2002 r. w sprawie spoecznej opieki nad
zabytkami (Dz. U. Nr 56, poz. 508)

II UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE

Zmiany ustrojowe, jakie nastpiy w naszym kraju po roku 1989 miay wpyw na wszystkie dziedziny ycia, take na polityk pastwa polskiego w dziedzinie ochrony zabytkw. Nowa ustawa z 23 lipca 2003 r. powizaa ochron zabytkw z ochron szeroko pojtego dziedzictwa kulturowego, umieszczajc to zagadnienie w kontekcie naszego uczestnictwa w kulturze i historii caej Europy. Nowe prawo zostao dostosowane do zasad obowizujcych w Unii Europejskiej poprzez zastosowanie sprawdzonych ju mechanizmw prawnych, finansowych, spoecznych. W dziaania w sferze ochrony zabytkw i opieki nad dziedzictwem kulturowym wczone zostay zarwno organy rzdowe i instytucje pastwowe pod nadzorem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i wadza samorzdowa wszystkich szczebli, instytucje naukowe, organizacje pozarzdowe oraz spoeczestwo reprezentowane przez indywidualnych przedstawicieli (np. waciciele obiektw zabytkowych), jak rwnie przez organizacje i stowarzyszenia pozarzdowe i spoeczne.
II.1. MIDZYNARODOWE DOKUMENTY OKRELAJCE ZASADY I METODY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I PRZYRODNICZEGO

Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego doczekaa si licznych uregulowa w prawie midzynarodowym, przyjtym przez Polsk, w zwizku z naszym uczestnictwem w Unii Europejskiej. I tak, wymieni wrd nich naley: akty prawne UNESCO: 1. Konwencja w sprawie ochrony wiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Pary 1972 (DZ. U. 1976 Nr 32, poz. 190) 2. Konwencja w sprawie ochrony i promowania rnorodnoci form wyrazu kulturowego, Pary 2005 (DZ. U. 2007 Nr 215, poz. 1585) 3. Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, Pary 2003 4. Konwencja dotyczca rodkw zmierzajcych do zakazu i zapobieganiu nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu wasnoci dbr kultury, Pary 1970, (DZ. U. 1974 Nr 20, poz. 106) akty prawne instytucji europejskich:

1. Europejska Konwencja Kulturalna, Pary 1954 r. (Dz. U. z dnia 12 lutego 1990 r. Nr 8,

poz. 44)

2. Konwencja ramowa Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla

spoeczestwa, Faro 2005 r.

3. Konwencja o ochronie dbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, Haga 1954 (Dz. U.
z 1957r. Nr 46, poz.212)

4. Europejska Konwencja Krajobrazowa, Florencja 2000 (Dz. U. 2006 nr 14 poz. 98)

5. Europejska Konwencja o Ochronie Dziedzictwa Architektonicznego, Grenada 1985

6. Europejska Konwencja o Ochronie Dziedzictwa Archeologicznego, La Valetta 1992 (Dz.

U. z dn. 9 padziernika 1996r.) midzynarodowe dokumenty doktrynalne: Midzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytkw i Miejsc Zabytkowych (Karta Wenecka), Wenecja 1964; Midzynarodowa Karta Ogrodw IFLA-ICOMOS (Karta Florencka), Florencja 1981; Midzynarodowa Karta Ochrony Miast Historycznych ICOMOS, Toledo-Waszyngton 1987; Karta Ochrony i Zarzdzania Dziedzictwem Archeologicznym, Lozanna 1990; Karta Ochrony i Zarzdzania Podwodnym Dziedzictwem Kulturowym, Sofia 1996; Midzynarodowa Karta Turystyki Kulturowej, Mexico 1999; Zasady Ochrony Historycznych Budynkw Drewnianych, Mexico 1999; Charter on the Built Vernacular heritage, Mexico 1999; Charter on principles for the analysis, conservation and structural restoration of architectural heritage, Victoria Falls 2003; Zasady ochrony i konserwacji malowide ciennych, Victoria Falls 2003; Principles for the recording of monuments, groups of buildings and sites, Sofia 1996; Xi'an Declaration on the Conservation of the Setting of Heritage Structures, Sites and Areas, Xi'an 2005; The Burra Charter - The Australia ICOMOS charter for the conservation of places of cultural significance, Burra 1979
II.2. KRAJOWE PRAWO POWIZANE Z OCHRON ZABYTKW

Oprcz wspomnianej wyej ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, stanowicej kompleksow regulacj problemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce, zagadnienia zwizane z t tematyk zostay rwnie uwzgldnione w nastpujcych ustawach:

1. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (Dz. U. z 2000 r. Nr 46,

poz. 543).

2. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z
pn. zm.).

3. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U.

z 2003 r. Nr 80, poz. 717).

4. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627). 5. ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880). 6. ustawa z dnia 25 padziernika 1991
o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r nr 13 poz. 123).

7. ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 o dziaalnoci poytku publicznego i wolontariacie (Dz. U.

z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z pn. zm.).

8. ustawa z dnia 3 padziernika 2008r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego

ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko (Dz. U. Nr 199, poz.1227).

9. ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. 1997r., Nr 5, poz. 24, z pn. zm.). 10. ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. 1997r., Nr 85, poz. 539, z pn.
zm.).

11. ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst
jednolity Dz. U. 2006r., Nr 97, poz. 673, z pn. zm.).
II.3. ZADANIA I KOMPETENCJE ORGANW POWIATU W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Szczegowy zakres dziaania i zadania powiatu w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami okrela ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (zm. Dz. U. z 2010 r., Nr 40, poz. 230; Dz. U. z 2010 r., Nr 28, poz. 146; Dz. U. z 2010 r., Nr 28, poz. 142; Dz. U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1241; Dz. U. z 2009 r., Nr 92, poz. 753; Dz. U. z 2008 r., Nr 223, poz. 1458; Dz. U. z 2008 r., Nr 180, poz. 1111; Dz. U. z 2007 r., Nr 173, poz. 1218; Dz. U. z 2004 r., Nr 102, poz. 1055; Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz. 1568; Dz. U. z 2002 r., Nr 214, poz. 1806; Dz. U. z 2002 r., Nr 200, poz. 1688; Dz. U. z 2002 r., Nr 153, poz. 1271; Dz. U. z 2002 r., Nr 113, poz. 984; Dz. U. z 2002 r., Nr 62, poz. 558; Dz. U. z 2002 r., Nr 23, poz. 220; ) oraz, wspominana ju, ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Wg art. 4 ustawy o samorzdzie powiatowym powiat wykonuje okrelone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. Wrd licznych wymienionych zada, znalazy si rwnie kwestie kultury i ochrony dbr kultury, kultury fizycznej i turystyki, gospodarki nieruchomociami, ochrony rodowiska i przyrody, promocji powiatu, wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, ktre maj istotny wpyw na obraz i ksztatowanie si rodowiska kulturowego regionu. Art. 12, ust.11 ustawy stwarza moliwo, po podjciu przez rad powiatu odpowiedniej uchway, udzielania dotacji celowych na prace konserwatorskie, remontowe i budowlane przy obiektach zabytkowych wpisanych do rejestru zabytkw. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami w art.103 okrela wyczne kompetencje starosty w zakresie powoywania spoecznych opiekunw zabytkw. Na wniosek wojewdzkiego konserwatora starosta ustanawia spoecznych opiekunw zabytkw lub cofa takie ustanowienie. Rwnoczenie starosta prowadzi list spoecznych opiekunw zabytkw. Osobie fizycznej penicej funkcj spoecznego opiekuna zabytkw starosta wydaje legitymacj spoecznego opiekuna zabytkw, natomiast osobie prawnej lub innej jednostce organizacyjnej nieposiadajcej

osobowoci prawnej, penicej funkcj spoecznego opiekuna zabytkw, starosta wydaje zawiadczenie, ktre zawiera informacj o nadaniu uprawnie opiekuna. Na mocy art. 12 ustawy starosta, w uzgodnieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw, moe umieszcza na zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru znak informujcy o tym, i zabytek ten podlega ochronie. Zgodnie z art. 50 ust. 3 ustawy w przypadku wystpienia zagroenia dla zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, polegajcego na moliwoci jego zniszczenia lub uszkodzenia, starosta, na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw, moe wyda decyzj o zabezpieczeniu zagroonego zabytku w formie ustanowienia czasowego zajcia do czasu usunicia zagroenia. W przypadku, gdy nie jest moliwe usunicie zagroenia, zabytek nieruchomy moe by na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw wywaszczony przez starost na rzecz Skarbu Pastwa lub gminy waciwej ze wzgldu na miejsce pooenia tego zabytku, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomociami. Ustawodawca w art. 81 dopuszcza moliwo udzielenia dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru przez organ stanowicy powiatu, na zasadach okrelonych w podjtej przez ten organ uchwale. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane zgodnie z art. 77 moe obejmowa nakady konieczne na:

sporzdzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; przeprowadzenie bada konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych; wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami prawa budowlanego; sporzdzenie projektu odtworzenia kompozycji wntrz; zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; stabilizacj konstrukcyjn czci skadowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbdnym dla zachowania tego zabytku; odnowienie lub uzupenienie tynkw i okadzin architektonicznych albo ich cakowite odtworzenie, z uwzgldnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; odtworzenie zniszczonej przynalenoci zabytku, jeeli odtworzenie to nie przekracza 50 % oryginalnej substancji tej przynalenoci; odnowienie lub cakowite odtworzenie okien, w tym ocienic i okiennic, zewntrznych odrzwi i drzwi, wiby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; modernizacj instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, ktre posiadaj oryginalne, wykonane z drewna czci skadowe i przynalenoci; wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; uzupenianie narysw ziemnych dzie architektury obronnej oraz zabytkw archeologicznych nieruchomych o wasnych formach krajobrazowych; dziaania zmierzajce do wyeksponowania istniejcych, oryginalnych elementw zabytkowego ukadu parku lub ogrodu; zakup materiaw konserwatorskich i budowlanych, niezbdnych do wykonania prac i robt przy zabytku wpisanym do rejestru, o ktrych mowa w pkt. 7-15; zakup i monta instalacji przeciwwamaniowej oraz przeciwpoarowej i odgromowej.

Dotacja moe by udzielona w wysokoci do 100 % nakadw koniecznych na wykonanie przez wnioskodawc prac konserwatorskich, restauratorskich lub robt budowlanych przy zabytku

10

wpisanym do rejestru. czna kwota dotacji udzielonych przez organ stanowicy powiatu nie moe przekracza wysokoci 100 % nakadw koniecznych na wykonanie tych prac lub robt. Organy uprawnione do udzielania dotacji prowadz wykazy udzielonych dotacji oraz informuj si wzajemnie o udzielonych dotacjach.

11

III. UWARUNKOWANIA ZEWNTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Przy opracowywaniu Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego na lata 20102013, wzito pod uwag istniejce ju dokumenty, programy i projekty strategiczne, opracowane na poziomie krajowym oraz na wojewdzkim i gminnym szczeblu samorzdowym, ktre dotycz bezporednio problematyki ochrony dziedzictwa kulturowego lub dotykaj tej problematyki w istotny sposb na marginesie innych dziaa, projektw i strategii. Niniejszy program wypenia wymg korelacji i komplementarnoci z treci wymienionych poniej dokumentw, co ma wpyn na ujednolicenie polityki wobec problemu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami na wszystkich poziomach ycia spoecznego i stworzenie sprawnego systemu racjonalnego i skutecznego zarzdzania dziedzictwem kulturowym.
III.1. POLITYKA PASTWA W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Podstawowy akt prawny regulujcy sprawy ochrony dziedzictwa kulturowego, czyli ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, nakada na wszystkie szczeble administracji samorzdowej obowizek opracowania programw opieki nad zabytkami na podlegym im terenie. Obowizkowi temu podlega te Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ktry jako zwierzchnik resortu odpowiedzialnego za realizacj polityki pastwa w dziedzinie kultury i dziedzictwa kulturowego narodu, powinien opracowa Krajowy Program Opieki nad Zabytkami. W art. 87 ustawy ustawodawca okreli zakres czynnoci zwizanych z opracowaniem, wprowadzaniem w ycie i monitorowaniem sposobu realizacji programw opieki nad zabytkami, obowizujcych samorzdy terytorialne wszystkich szczebli. Zgodnie z zaoeniami ustawodawcy (ust. 2, art. 87 ustawy), ma on na celu w szczeglnoci:

1. Wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych

z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju.

2. Uwzgldnianie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego i

dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej.

3. Zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich

zachowania.

4. Wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego.

12

5. Podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych,

turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami.

6. Okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje

konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych zabytkw.

7. Podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek

nad zabytkami. III.1.1. Krajowy Program Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami Ustawowym obowizkiem Ministra Kultury, zgodnie z zapisem ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami jest opracowanie Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami. Program okreli cele i kierunki dziaa oraz zadania, ktre powinny by podjte w szczeglnoci przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Do chwili obecnej nie zakoczono prac nad programem krajowym. Jednak zaoenia polityki pastwa w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego zostay przedstawione w tezach do krajowego programu ochrony zabytkw. Zaliczono do nich: 1. W zakresie uwarunkowa ochrony i opieki nad zabytkami: a) pen ocen stanu krajowego zasobu zabytkw nieruchomych i ruchomych oraz okrelenie kategorii i stopnia zagroe; b) pen ocen stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego; okrelenie kategorii i stopnia zagroe oraz wyznaczenie stref o szczeglnym zagroeniu dla zabytkw archeologicznych; c) objcie skuteczn i zorganizowan ochron przynajmniej najcenniejszych zabytkw techniki; d) pen ocen stanu krajowego zasobu pomnikw historii i obiektw wpisanych na list wiatowego dziedzictwa. Okrelenie kategorii i stopnia zagroe; e) ocen stanu sub i moliwoci wypeniania caoksztatu zada zwizanych z ochron i opiek nad zabytkami; f) ocen stanu i stopnia objcia opiek zabytkw w poszczeglnych kategoriach; g) doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywnoci i skutecznoci instytucjonalnej i spoecznej ochrony i opieki nad zabytkami; h) udoskonalenie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami. 2. W zakresie dziaa o charakterze systemowym: a) powizanie ochrony zabytkw z polityk ekologiczn, ochrony przyrody, architektoniczn i przestrzenn, celn i polityk bezpieczestwa pastwa (realizacja powszechnych tendencji

13

europejskich i wiatowych do rozszerzania pola ochrony na cae dziedzictwo kulturowe obejmujce i dobra kultury i natury Word Cultural Heritage); b) przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczajcej gwne zaoenia koncepcji ochrony w Polsce; wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarzdzania i gospodarowania. 3. W zakresie systemu finansowania: a) stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. 4. W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod dziaania: a) tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytkw w Polsce i ich dokumentacji; stworzenie warunkw do realizacji ustawowego obowizku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektw zabytkowych; b) gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postpach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagroeniach, prawidowoci zarzdzania i bezpieczestwie uytkowania obiektw zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa; c) wypracowanie i wprowadzenie szczegowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego; wypracowanie standardw zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych. 5. W zakresie ksztacenia i edukacji: a) utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu ksztacenia w dziedzinie konserwacji i ochrony; zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w kadej grupie zawodowej pracujcej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego; b) ksztacenie spoeczestwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartoci materialnych i niematerialnych wsplnego, wielokulturowego dziedzictwa; budowanie klimatu spoecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawnoci zabytkw odczytywanych jako rdo tosamoci, wiedzy i dumy z przeszoci, tradycji, wiedzy o sposobie ycia i pracy przodkw; c) upowszechnianie wrd wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych znajomoci zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej; tworzenie mechanizmw ekonomicznych sprzyjajcych prawidowemu traktowaniu obiektw zabytkowych. 6. W zakresie wsppracy midzynarodowej: a) wzmocnienie obecnoci Polski w wiatowym i europejskim rodowisku dziaajcym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osigni w tej dziedzinie; b) oparcie dziaa na pojciu wsplnego dziedzictwa kultury ludzkoci; troska o ochron polskiego dziedzictwa kulturowego za granic.

14

III.1. 2. Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego na lata 20042013 Polityk pastwa w dziedzinie ochrony dziedzictwa narodowego przedstawia dokument pod nazw Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2013, przyjty przez Rad Ministrw w dniu 21 wrzenia 2004 r. (w 2005 r. opracowano Uzupenienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020). Jest to strategiczne opracowanie rzdowe, okrelajce zasady nowoczenie pojmowanej polityki kulturalnej pastwa i mecenatu pastwa w sferze kultury, funkcjonujcych w warunkach rynkowych i we wsppracy w ramach Unii Europejskiej. Wymienione w nim dwa priorytety:

1. Aktywne zarzdzanie zasobem stanowicym materialne dziedzictwo kulturowe.

2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego maj na celu materialn popraw stanu zabytkw, ich adaptacj i rewitalizacj oraz zwikszenie dostpnoci do nich mieszkacw, turystw i inwestorw. Dokumentem sucym wdroeniu Narodowej Strategii Kultury w sferze materialnej spucizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury "Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego". Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju (ustawa z dnia 20.04. 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz. U. Nr 116, poz. 1206) oraz z zaoeniami do krajowego programu ochrony zabytkw. Podstaw do sformuowania Narodowego Programu Kultury "Ochrona Zabytkw i dziedzictwa kulturowego" jest uznanie sfery dziedzictwa za podstaw rozwoju kultury i upowszechniania kultury, a take za potencja regionw, sucy wzrostowi konkurencyjnoci regionw dla turystw, inwestorw i mieszkacw. Cele nakrelone w Strategii maj by realizowane przez rnorodne dziaania, wrd ktrych wymieni naley: budow nowoczesnych rozwiza organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytkw, kompleksow rewaloryzacj zabytkw i ich adaptacj na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne, zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych, rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie wiadomoci spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, ochron i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wwozem, wywozem i przewozem przez granice.
III.2. RELACJE POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z PROGRAMAMI I DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWDZTWA

Niniejszy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego na lata 20102013, przestrzega zasady zgodnoci i harmonijnoci z gwnymi zaoeniami i priorytetami polityki pastwa

15

i wojewdztwa w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego. Jednoczenie, biorc pod uwag specyfik powiatu lubiskiego, zgodnie z zasad komplementarnoci, stanowi uzupenienie i uszczegowienie dokumentw pastwowych i wojewdzkich, bdcych, si rzeczy, na wyszym poziomie oglnoci. III.2.1. Strategia Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego i Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 20072013 Strategia Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego do 2020 roku przyjta przez Sejmik Wojewdztwa Dolnolskiego uchwa nr XLVIII/649/2005 z dnia 30.11.2005 roku okrela gwne kierunki rozwoju wojewdztwa i dziaania samorzdu wojewdzkiego zmierzajce do wspierania spoeczno-gospodarczego rozwoju regionu, wzmocnienia jego konkurencyjnoci, wzrostu spjnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej. W analizie SWOT, wrd mocnych stron regionu wskazano nastpujce kwestie zwizane bezporednio lub porednio z dziedzictwem kulturowym i ochron zabytkw:

wartoci kulturowe o znaczeniu europejskim (zabytki, zespoy paacowo-klasztorne); liczne zasoby zabytkowe oraz pamitki historyczne, jak: obiekty architektury i
budownictwa, muzea i skanseny, stanowiska archeologiczne, miejsca pielgrzymkowe, obiekty martyrologii, imprezy kulturalne i turystyczne;

wystpowanie najwyszej klasy miejskich zespow zabytkowych oraz zabytkw

pocysterskich o znaczeniu midzynarodowym, atrakcyjnych dla turystw zagranicznych;

relatywnie gst sie miast o interesujcej historycznie zabudowie, ktre stanowi mog
dobr baz maych regionalnych centrw rozwoju;

grskie i podgrskie miejscowoci turystycznie z XIX-wiecznymi tradycjami

letniskowymi i charakterystyczn stylow zabudow sanatoryjno-pensjonatow. Jako sabe strony regionu wskazano bezporednio lub porednio zwizane z ochron zabytkw:

zy stan techniczny wielu zabytkw, gwnie rezydencjonalnych, obniajcych ich

atrakcyjno turystyczn; brak adu przestrzennego w zagospodarowania miejscowoci, obszarw i tras

komunikacyjnych oraz niski poziom estetyki otoczenia na terenach mieszkaniowych; brak tras systemowych, np.: zwiedzania obiektw architektury przemysowej,

drewnianej architektury przysupowej; powszechny brak informacji turystycznej, gwnie oznakowania tras, kierunkw i

obiektw do zwiedzania w duych i rednich miastach;

16

W wyrnionych w Strategii sferach: gospodarczej, przestrzennej i spoecznej, okrelono priorytety i zaplanowane w ich ramach dziaania, ktre bd skutkoway zwikszeniem atrakcyjnoci wojewdztwa dolnolskiego jako regionu o wysokich walorach turystycznych, wyrazistej tosamoci i odrbnej, wielokulturowej specyfice, ktr uksztatowaa historyczna rola pomostu miedzy wschodem i zachodem Europy. Priorytet III : Poprawa adu przestrzennego, harmonijnoci struktur przestrzennych w sferze przestrzennej, uwzgldnia, m.in. Dziaanie 3.3.: Ochrona dziedzictwa kulturowego, ktre obejmuje wsparcie dla poczyna zwizanych z opisem, ochron oraz propagowaniem dziedzictwa kulturowego regionu i uwzgldnieniem dorobku kulturowego mniejszoci narodowych, etnicznych, religijnych. W sferze spoecznej, Priorytet II: Umacnianie spoeczestwa obywatelskiego, rozwj kultury zawiera, m.in. Dziaanie 2.1.: Optymalizacja infrastruktury kulturalnej, zwikszenie aktywnoci spoecznej w obszarze kultury. W ramach dziaania przewiduje si pen inwentaryzacj infrastruktury kultury oraz wypracowanie rozwiza umoliwiajcych jej efektywne wykorzystanie m.in. poprzez tworzenie zacht do szerszego wczania si spoeczestwa regionu w kreowanie oraz odbir kultury. Na bazie tego dziaania przewiduje si realizacj projektw nakierowanych na modernizacj i uzupenienie bazy kulturalnej na Dolnym lsku. Kolejnym dziaaniem w ramach Priorytetu II jest Dziaanie 2.2. Umacnianie spoeczestwa obywatelskiego, rozwj kultury. Ochrona dziedzictwa cywilizacyjnego. Rozwj tosamoci regionalnej. Jego przedmiotem jest inwentaryzacja dziedzictwa cywilizacyjnego regionu, budowa infrastruktury zapewniajcej jego bezpieczestwo, propagowanie go wrd mieszkacw oraz wczenie w programy ksztacenia ronych typw szk elementw wiedzy na ten temat. Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Dolnolskiego (RPO WD) to dokument planistyczny okrelajcy obszary i szczegowe dziaania, jakie organy samorzdu wojewdztwa podejmuj na rzecz wspierania rozwoju regionu. Jak nazwa wskazuje, jest to dokument o charakterze operacyjnym, a wic jest bardziej szczegowy i podrzdny wobec Strategii rozwoju. Podstaw prawn dla funkcjonowania RPO stanowi uchwalona 6 grudnia 2006 r. ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Celem gwnym Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007 2013 jest podniesienie poziomu ycia mieszkacw Dolnego lska oraz poprawa konkurencyjnoci regionu przy respektowaniu zasad zrwnowaonego rozwoju. W zaoeniach cel gwny obejmuje caoksztat stosunkw spoecznych, ekonomicznych, warunkw pracy, zamieszkiwania i obsugi ludnoci (m.in. dostpno szerokiego wachlarza usug dla ludnoci w sferze: bytowej, owiaty, kultury, ochrony zdrowia, rekreacji i wypoczynku), a take warunkw tworzonych przez walory i niedostatki rodowiska przyrodniczego oraz ad przestrzenny i funkcjonalno zagospodarowania terenw. Funkcje instytucji zarzdzajcej Regionalnym

17

Programem Operacyjnym dla Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007 2013 peni Samorzd Wojewdztwa Dolnolskiego. Corocznie ze rodkw RPO WD dofinansowywane s wybrane drog konkursw projekty, dotyczce poszczeglnych osi priorytetowych. Wrd priorytetw RPO WD znalazy si:

Priorytet 8: Wykorzystanie i promocja dolnolskiego potencjau turystycznego i

uzdrowiskowego ('TURYSTYKA'),

Priorytet 9: Zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego oraz rozwj kultury na Dolnym

lsku ('KULTURA'),

Priorytet 12: Odnowa zdegradowanych obszarw miejskich na terenie Dolnego lska

('MIASTA'),

Priorytet 5: Poprawa stanu rodowiska naturalnego oraz zachowanie rnorodnoci

biologicznej i ochrona przyrody na Dolnym lsku ('RODOWISKO'). III.2.2. Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa dolnolskiego Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego na lata 20102013 zgodny jest z wyznaczonymi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Dolnolskiego (uchwalonym przez Sejmik Wojewdztwa Dolnolskiego uchwa nr XLVIII/873/2002 z dnia 30 sierpnia 2002 r.) celami polityki przestrzennej, zasadami ich realizacji oraz przyjtymi w planie kierunkami dziaa polityki przestrzennej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. W sferze kulturowej obejmujcej system ochrony dziedzictwa kulturowego przyjto zasady kompleksowoci dziaa ochronnych i rewaloryzacyjnych, czenia ochrony rodowiska kulturowego z ochron rodowiska przyrodniczego oraz promowania regionalnych walorw dziedzictwa kulturowego. Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa dolnolskiego zawiera m.in. przesanie ochrony bogatego i rnorodnego dziedzictwa kulturowego wojewdztwa poprzez ksztatowanie struktur przestrzennych umoliwiajcych ochron krajobrazu kulturowego, obiektw zabytkowych oraz wskazania dziaa dla udostpnienia tych zasobw spoeczestwu. W sferze kulturowej obejmujcej system ochrony dziedzictwa kulturowego przyjto w planie oglne zasady kompleksowoci dziaa ochronnych i rewaloryzacyjnych, czenia ochrony rodowiska kulturowego z ochron rodowiska przyrodniczego oraz promowania regionalnych walorw dziedzictwa kulturowego. III.2.3. Oglne zaoenia Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego Formuujc Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego zaoono, e zasoby regionalnego dziedzictwa kulturowego s zasadniczym czynnikiem wpywajcym na ksztatowanie si tosamoci regionalnej. Zasoby te okrelaj i wyznaczaj w duym stopniu uwarunkowania rozwoju wojewdztwa, stanowic obcienie ale i bdc szans promocji.

18

Dziedzictwo przeszoci to rwnie podstawa budowania zwizkw mieszkacw z regionem, scena ich ycia codziennego. Zabytki to atrakcyjne miejsca przycigajce turystw do tej czci Polski. We wprowadzeniu do Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Dolnolskiego zadeklarowano, e gwnym celem jego opracowania jest denie do znaczcej poprawy stanu zasobw regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego Dolnego lska poprzez okrelenie warunkw organizacyjnych i finansowych w zakresie lecym w kompetencjach Urzdu Marszakowskiego. Przyjto nastpujce zasady konstruowania celw i zada programu oraz sposobw ich realizacji:

Zadania winny by realne i skupione na wybranych celach. Program powinien wzmacnia istniejce mechanizmy, a nie kreowa nowe, konkurencyjne. Program ma dotyczy caego regionu, a nie tylko metropolii lub wybranych, pojedynczych obiektw.
III.3. RELACJE POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z PROGRAMAMI I DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI WYKONANYMI NA POZIOMIE GMIN WCHODZCYCH W SKAD POWIATU

Gminy

pooone na terenie powiatu lubiskiego

posiadaj wasne programy, plany i

projekty strategiczne, dotyczce kierunkw rozwoju. Przy opracowaniu Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego na lata 2010-2013 korzystano z dostpnych w urzdach gmin materiaw, starajc si osign zgodno i wsplnot celw programw gminnych z powstajcym programem powiatowym, co z kolei powinno zaowocowa zintensyfikowaniem i poprawieniem jakoci dziaa, majcych na celu popraw stanu dziedzictwa kulturowego regionu. III.3.1. Plany zagospodarowania przestrzennego, inne programy i dokumenty strategiczne opracowane przez gminy. Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Wrd dokumentw poruszajcych kwesti ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami jedne z najistotniejszych to: studia uwarunkowa oraz miejscowe plany zagospodarowania, ktre okrelajc kierunki i zasady ochrony rodowiska kulturowego w ramach danej jednostki terytorialnej, wymieniaj tereny i obiekty chronione, precyzuj istniejce zagroenia dla wartoci rodowiska kulturowego i uwzgldniajc formy ochrony zabytkw, opisuj zasady postpowania z obiektami chronionymi i rygory jakim one podlegaj na podstawie przepisw prawa. Wszystkie gminy powiatu lubiskiego dysponuj studiami uwarunkowa, ktre zgodnie z ustaw obejmuj ich obszar w granicach administracyjnych. W duym stopniu teren powiatu pokryty jest rwnie miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, stanowicymi akty prawa miejscowego.

19

Program Ochrony rodowiska. W programach ochrony rodowiska uwzgldnia si tematyk ochrony krajobrazu, kadc nacisk na zachowanie i pielgnacj zabytkowych zaoe parkowych w oryginalnych granicach, historycznych nasadze na polach i wzdu tras komunikacyjnych i ciekw wodnych oraz innych elementw zieleni ksztatowanej. Ochronie podlegaj rwnie ukady zieleni cmentarnej oraz specyficzne krajobrazy wiejskie, z waciw dla nich biornorodnoci. Programy Ochrony rodowiska zostay opracowane dla Gminy Miejskiej Lubin i dla Gminy Lubin. Strategia Rozwoju Gminy. Programy okrelajce strategi rozwoju gminy, biorc pod uwag wszystkie przejawy ycia spoecznego, zwracaj rwnie uwag na dobra kultury znajdujce si na jej terenie. Niestety strategie opracowane dla Gminy Lubin i Gminy Rudna w niewielkim stopniu uwzgldniaj rol dziedzictwa kulturowego jako czynnika rozwoju spoecznego. Potencja dziedzictwa kulturowego, zarwno materialnego jak i niematerialnego i jego udzia w poprawie jakoci ycia spoecznego zauwaony zosta w strategii rozwojowej opracowanej dla miasta Lubina. W tekcie wymieniono oglne kierunki dziaania wadz gminnych w dziedzinie kultury, ktrych efekty powinny zwikszy atrakcyjno gminy pod wzgldem turystycznym oraz uczyni miasto przyjaznym dla mieszkacw. Inne programy. Gmina Lubin i miasto cinawa posiadaj niezwykle cenne dla ochrony dziedzictwa kulturowego, kompleksowe opracowania naukowe pod nazwami: Studium rodowiska Kulturowego Gminy Lubin i Studium Historyczno-Urbanistyczne cinawy, wykonane przez Regionalny Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw we Wrocawiu. W studiach przedstawiono dokadn charakterystyk obiektw zabytkowych i posiadajcych wartoci kulturowe z terenu gminy Lubin i miasta cinawy. Opracowania zaopatrzono w bogaty materia ilustracyjny, zawierajcy aktualne fotografie obiektw oraz archiwaln kartografi i ikonografi. Walory kulturowe gminy Lubin wymienia Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego. Gmina Lubin na tle Subregionu Borw Dolnolskich, ktra zostaa opracowana w 2009 r. przez Karkonosk Agencj Rozwoju Regionalnego. III.3.2. Gminne Programy Opieki nad Zabytkami i Gminne Ewidencje Zabytkw a Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego. Podstawowym materiaem pomocniczym dla utworzenia Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego na lata 20102013 byy programy gminne (GPOnZ), dla ktrych z kolei podstaw, wg ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, powinny by Gminne Ewidencje Zabytkw (GEZ). Wrd czterech gmin wchodzcych w skad powiatu lubiskiego, trzy posiadaj Gminne Programy Opieki nad Zabytkami. S to gminy: Lubin, cinawa i Rudna. Dwie pierwsze poprzedziy opracowanie GPOnZ-w wykonaniem Gminnych Ewidencji Zabytkw.

20

Z ustawowego obowizku opracowania Gminnej Ewidencji Zabytkw i Programu Opieki nad Zabytkami nie wywizaa si jeszcze Gminy Miejska Lubin.

21

IV. UWARUNKOWANIA WEWNTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

IV.1. RELACJE POWIATOWEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z INNYMI PROGRAMAMI I DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI POWIATU

Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego na lata 2010-2013 jest zgodny z Planem Rozwoju Lokalnego, przyjtym przez Rad Powiatu uchwa Nr XXX/196/2004 z dnia 25 listopada 2004 r., ktry za gwny cel stawia sobie zrwnowaony rozwj powiatu. Plan, za art. 4 ustawy o samorzdzie powiatowym, okrela misj wadz powiatu, jako denie do zaspokajania potrzeb zbiorowych mieszkacw, take w dziedzinie kultury i ochrony dbr kultury, przez wykonywanie zada publicznych o charakterze ponadgminnym. Program ochrony rodowiska dla powiatu lubiskiego na lata 2009 2012 z perspektyw do roku 2016 wymienia ochron walorw krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewie jako jeden z podstawowych celw ochrony przyrody. Wrd zaoonych dziaa krtkoterminowych Program (do postuluje, r. m.in. intensyfikacj opracowanie procesw rewitalizacji zdegradowanych rewitalizacji terenw terenw poprzemysowych oraz ochron i rewitalizacj parkw miejskich. Jedno z zada dugoterminowych 2016) przewiduje kompleksowego programu zdegradowanych, w tym poprzemysowych, oraz renaturyzacji zespow zieleni (gwnie parkw miejskich i podmiejskich), utworzenie urzdzonych obszarw rekreacyjno-edukacyjnych oraz sportowoedukacyjnych w miastach i poza zabudow miejsk. Ostatnim dokumentem poruszajcym problem zabytkw powiatu lubiskiego, jakim dysponuj wadze powiatu, jest Plan ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych powiatu lubiskiego. Wymg opracowania planu zosta naoony na wadze wszystkich szczebli administracji terytorialnej rozporzdzeniem Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych.

22

V. CHARAKTERYSTYKA DBR KULTURY I ANALIZA STANU DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO POWIATU LUBISKIEGO
V.1. CHARAKTERYSTYKA POWIATU LUBISKIEGO

Pooenie. Powiat lubiski pooony jest w pnocnej czci wojewdztwa dolnolskiego. Od pnocy ssiaduje z powiatami: gogowskim i growskim, od poudnia z legnickim, od wschodu z woowskim, a od zachodu z polkowickim. Naturaln granic wschodni powiatu, na odcinku ok. 57 km, pynca w szerokiej dolinie wyznacza Odra. Obszar i podzia administracyjny. Powiat lubiski zajmuje 712 km2, co stanowi 3,57% obszaru Dolnego lska i 0,23% powierzchni kraju. Pod wzgldem administracyjnym dzieli si na cztery jednostki: 1) gmina miejska Lubin - 40,7 km2 (5,72% pow. powiatu) 2) gmina miejsko-wiejska cinawa - 164,6 km2 (23,11%) 3) gmina wiejska Rudna - 216,6 km2 (30,42%) 4) gmina wiejska Lubin - 290,2 km2 (40,75%) Komunikacja. Powiat ma dogodne pooenie komunikacyjne przy drodze krajowej nr 3, czcej porty Szczecina i winoujcia z poudniow granic kraju, a dalej z Prag i Wiedniem oraz w bliskim ssiedztwie autostrady A4. Przez powiat lubiski biegnie magistrala kolejowa Grny lsk Szczecin. Warto podkreli, i w Lubinie funkcjonuje port lotniczy o statusie lotniska midzynarodowego, przy ktrym istnieje posterunek graniczny, umoliwiajcy odprawy celne i paszportowe. W cinawie znajduje si port rzeczny na Odrze. Ludno. Obszar powiatu zamieszkuje 105,8 tys. osb, co stanowi okoo 3,65% ludnoci wojewdztwa dolnolskiego. rednia gsto zaludnienia wynosi 155 osb na 1 km2. Dla Polski i wojewdztwa dolnolskiego, redni analogiczny wskanik wynosi okoo 110 osb/km2, co lokuje powiat lubiski powyej redniej. Stolic powiatu zamieszkuje 75,3 tys. osb, gmin Lubin 12,6 tys., gmin i miasto cinawa 10,5 tys., a gmin Rudna 7,4 tys. Struktura ludnoci pod wzgldem wieku wskazuje, e spoeczestwo powiatu jest modsze anieli przecitnie na Dolnym lsku. Powiat lubiski wyrnia si take wysokim poziomem urbanizacji, gdy przeszo 80% ludnoci zamieszkuje w miastach. Gospodarka. Powiat lubiski jest zasobny w zoa surowcw mineralnych, takich jak: rudy miedzi, wgiel brunatny, anhydryty, kruszywa naturalne, surowce ceramiczne i inne. Jednak podstaw rozwoju gospodarczego jest eksploatacja rud miedzi. W Lubinie ma swoj siedzib Zarzd KGHM Polska Mied S.A. Spka jest potentatem w produkcji miedzi i srebra na wiecie. Jej dynamiczny rozwj doprowadzi do przeksztacenia gospodarki regionu w oparciu najnowsze technologie.

23

Znacznie mniejsze znaczenie maj inne gazie przemysu: odzieowy, energetyczny, transportu i budownictwa.

Powiat lubiski z podziaem na gminy

Rolnictwo. Powiat ma dobre warunki glebowe, przestrzenne i infrastrukturalne do rozwoju rolnictwa. Rolnictwo i lenictwo to najwaniejsze, po przemyle miedziowym, czynniki gospodarcze regionu. Najwikszy udzia uytkw rolnych jest w gminie cinawa, bo a do 74%. Przyroda. Region jest zasobny w ciekawe pod wzgldem przyrodniczym miejsca. Wrd wielu innych, wymieni naley: gi Odrzaskie koo cinawy ostoj ptakw o randze europejskiej, rezerwat Zimna Woda stanowicy odnog Borw Dolnolskich oraz rezerwat Skarpa Storczykw zachowany niemal w naturalnym stanie od setek lat. Odra na odcinku od

24

cinawy jest pod wzgldem przyrodniczym jedn z najpikniejszych rzek w Europie. Gatunkami drzew dominujcymi w regionie s sosna, buk i db. Historia i dziedzictwo kulturowe. Region moe si pochwali bogat histori i wielokulturow tradycj, ktre znalazy odbicie w znacznej iloci zrnicowanych i interesujcych obiektw o walorach zabytkowych i kulturowych. Wrd nich wymieni mona dobrze zachowane ukady ruralistyczne i urbanistyczne wraz z pozostaociami architektury obronnej, zespoy rezydencjonalne i sakralne wraz z ukadami zieleni ksztatowanej, pojedyncze obiekty architektury i maej architektury, zabytki techniki oraz zabytkowe wyposaenie wntrz.
V.2. KRAJOBRAZ KULTUROWY POWIATU LUBISKIEGO

Charakter krajobrazu kulturowego powiatu lubiskiego uwarunkowany zosta nastpujcymi czynnikami, w znacznej czci wsplnymi dla caego lska:

pooenie geograficzne: dorzecze Odry, dobre gleby i warunki klimatyczne sprzyjajce

rozwojowi rolnictwa, skutkoway powstawaniem osad rolniczych (obfito obiektw o charakterze dworskim i rezydencjonalnym; zaoenia ruralistyczne),

skrzyowanie wanych historycznych szlakw handlowych stworzyo warunki do w ktrych rozwija si przemys sukienniczy i rzemioso,

powstawania osad handlowych o charakterze miejskim (redniowieczne miejskie ukady urbanistyczne),

burzliwa historia lska, ktry po wymarciu polskich Piastw, przechodzi w kolejnych

wiekach pod panowanie czeskie, austriackie, a w kocu pruskie i niemieckie, doprowadzia do przenikania si wpyww i kultur, co znalazo wyraz w obyczajach, sztuce i kulturze dawnych pokole,

przemiany gospodarczo-spoeczne i rozwj przemysu i infrastruktury XIX w., ktre

stanowiy podoe zerwania z tradycyjnym modelem egzystencji, spowodoway liczne migracje ludnoci, przyspieszyy tempo ycia i doprowadziy do jego znacznego zrnicowania (wyrazem tych tendencji jest eklektyzm w sztuce XIX-wiecznej i znaczna ilo obiektw architektury przemysowej i budynkw uytecznoci publicznej),

zniszczenia wojenne i przemiany ustrojowe po 1945 r., ktre doprowadziy do znacznych

ubytkw w substancji zabytkowej, przerwania cigoci kulturowej (wymiana ludnoci), zmian wasnociowych (przejcie zaoe dworskich przez PGR-y),

miedzi

po 1950 r. decydujcym czynnikiem rozwoju powiatu lubiskiego byo odkrycie z

i powstanie Legnicko-Gogowskiego Okrgu Miedziowego KGHM Polska Mied S.A., ktry jest obecnie gwnym pracodawc i inwestorem w regionie. Dominujce dotychczas w regionie rolnictwo

25

zostao w krtkim czasie zdetronizowane przez przemys wydobywczy, przewaajcy rolniczy charakter ma tylko gmina cinawa. V.2.1. Zabytki nieruchome powiatu lubiskiego. W myl art. 6 ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami za zabytki nieruchome uznaje si krajobraz kulturowy, ukady urbanistyczne, ruralistyczne, zespoy budowlane, dziea architektury i budownictwa, dziea budownictwa obronnego, obiekty techniki, cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upamitniajce wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji. Wojewdzk ewidencj zabytkw objtych jest 787 obiektw z terenu powiatu lubiskiego, w tym 176 z nich wpisanych jest do rejestru zabytkw. Wrd obiektw rejestrowych najliczniej reprezentowane s dwory, paace i kocioy, brak jest natomiast obiektw architektury przemysowej. Dla 91 obiektw nieujtych w rejestrze a bdcych w ewidencji, istnieje podstawowa dokumentacja ewidencyjna.

Ukady urbanistyczne. Cztery historyczne ukady przestrzenne miast w powiecie

lubiskim zostay objte ochron moc wpisu do rejestru zabytkw wojewdztwa dolnolskiego. Rudnej, i Chobieni. Lubin lokowano na prawie magdeburskim w kocu XIII w. Nowy orodek usytuowa si midzy osad targow Stary Lubin i grodem ukad kasztelaskim. szachownicowy z prostoktnym rynkiem, z centralnym ratuszem. Z rynku wychodziy dwie pary rwnolegych ulic w osi wsch. zach., biegncych do bram miejskich: Gogowskiej i Legnickiej. W pn.-wsch. naroniku
Lubin

to

historyczne centra Lubina, cinawy

Prezentowa

miasta przetrway relikty zamku z gotyck kaplic, od pd.-zach. usytuowany by przy

murach koci parafialny. Przemiany ukadu urbanistycznego wymuszay kolejne zniszczenia wojenne (wojna 30-letnia, wojny napoleoskie). W wyniku ostatniej wojny miasto zniszczone byo w 80 %. Jego rozkwit nastpi po odkryciu rud miedzi w 1957 r. i po objciu przez Lubin funkcji centralnego orodka Legnicko-Gogowskiego Okrgu Miedziowego. Chobienia, lokowana na prawie magdeburskim ok. 1300, stanowia wasno znanych szlacheckich rodw lskich. Prezentuje wyduony, owalny ukad z prostoktnym rynkiem i ratuszem

26

porodku, powizany z renesansowym zamkiem. W czasie wojny zburzona w ponad 75 %. Jej atutem by port odrzaski. Przez wiele lat, obok Rudnej, centrum gospodarcze i kulturowe regionu. Rudna, miasta, (rynek, zaoona ok. po 1300 r.,

prezentuje redniowieczny ukad starego uzupeniony zabudow Zacza ratusz). wojnach na napoleoskich fryderycjask zyskiwa

znaczeniu po wybudowaniu linii kolejowej Wrocaw Berlin.

Rudna

cinawa osada handlowa u ujcia Kaczawy do Odry, z prawami miejskimi od 1260 r., w czasie II wojny wiatowej zniszczona w 75 %. Ukad ulic szachownicowy. Od zach., zachowane na dugim odcinku redniowieczne mury miejskie wraz z zewntrznym obwaowaniem, pozwalajcym na odczytanie przebiegu fosy, ktre s ewenementem w pn. czci lska. Miasto zniszczone podczas wojny 30-letniej i, prawie cakowicie, w 1945 r.

Ukady ruralistyczne. Wsie powiatu lubiskiego, w duym stopniu o metryce

redniowiecznej, prezentuj zrnicowane ukady przestrzenne. W wikszoci s to ulicwki i wielodronice (Gola), niektre z wyksztaconym nawsiem (Mleczno), ale w duej liczbie wystpuj take: owalnice (Studzionki), wsie rzdowe (Wysokie), wsie o lunej, rozproszonej zabudowie (Kliszw) oraz osady folwarczne (Gorzelin). Dominuje w nich zabudowa zagrodowa, komornicza i przyfolwarczna. Zabudowa wsi towarzyszy na og skrajnie usytuowanym zaoeniom dworskim i paacowym z folwarkami i parkami. Zdarzaj si rwnie mieszane ukady przestrzenne, jak np. Radoszyce, z centralnym zaoeniem dworskim dzielcym wie na dwie czci: ulicwk i ukad wieloulicowy. Ukady ruralistyczne wsi zostay objte ochron konserwatorsk w planach zagospodarowania przestrzennego gmin Rudna i cinawa, przez objcie ich strefami ochrony konserwatorskiej. W gminie wiejskiej Lubin opracowano Studium rodowiska Kulturowego, precyzujce wytyczne dla opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy.

Zespoy dworskie i rezydencjonalne. Niemal kada wie powiatu lubiskiego moe si

poszczyci siedzib szlacheck. W niektrych wypadkach s to okazae, rozbudowane zaoenia

27

Ruiny paacu w Orsku

Paac w Chrstniku

[wg A. Duncker, Die lndlichen .. .]

paacowo-parkowe z oficynami i folwarkami (Chrstnik, Szklary Grne, Dziesaw, Dziewin, Stara Rudna), czasem skromniejsze zespoy, zoone z domu paskiego lub rzdcwki, folwarku i ogrodw gospodarczych lub maego parku (Osiek, Redlice, Nieszczyce, Niemstw, Ustronie). Zawsze zaoenia te stanowiy istotny czynnik rozwoju miejscowoci i wpyway na jej kompozycj. Jednym z najpikniejszych paacw w regionie jest barokowa rezydencja Haugwitzw w Chrstniku, wzniesiona w latach 172328 wg projektu znanego architekta Martina Franza (obecny waciciel prywatny przystpi do odbudowy i renowacji paacu). Rwnie okazale prezentuje si posiado hrabiego Johanna Heinricha dHautoi de Bronne w Szklarach Grnych z lat 171525 (mieci obecnie Specjalny Orodek Szkolno-Wychowawczy). Wczesny barok reprezentuje paac rodu v. Lttichau w Raszowej Duej z 1688 r. Paacom i dworom towarzysz parki dworskie. Na terenie gminy Lubin znajduje si ich 17, w gminie Rudna 16, w gminie cinawa 11. Najbardziej interesujce pod wzgldem wielkoci i doboru rolinnoci drzewiasto-krzewiastej s parki w Chrstniku (6,3 ha), Orsku (17,5 ha), Szklarach Grnych (9 ha) i Zimnej Wodzie (11 ha). Parki stanowice cz zaoe rezydencjonalnych czsto znajduj si w ssiedztwie lub na terenie obszarw chronionego krajobrazu. I tak: parki w Bukownej i Licu wchodz w obszar krajobrazu Doliny Czarnej Wody. Park w Orsku stanowi wsch. cz rezerwatu florystycznego Skarpa Storczykw a park w Zimnej Wodzie ssiaduje od wschodu z rezerwatem lenym Zimna Woda. Oprcz drzew rodzimych, liczne s popularne drzewa aklimatyzowane (kasztanowce biae, robinie akacjowe, platany klonolistne), a take rzadsze gatunki drzew aklimatyzowanych, jak: tulipanowce amerykaskie, osigajce czsto, m.in. w Chrstniku, wymiary pomnikowe, miorzby dwuklapowe (Chobienia), cypryniki botne (Zimna Woda), jody kaukaskie (Mioradzice), ywotniki olbrzymie (Raszowa), daglezje (Szklary Grne). Aleje parkowe tworz osie komunikacyjne midzy elementami kompozycji parku oraz ukadem parkowym i zabudow dworsko-paacow. Przykadami alej parkowych na terenie powiatu lubiskiego s: aleja kasztanowcowa w Ustroniu i aleja lipowa w Krzeczynie Maym. Parki dworskie mog pochwali si pomnikowymi okazami drzew. Najstarszym i najbardziej okazaym pomnikiem przyrody dawnego wojewdztwa legnickiego jest db szypukowy w Starej Rudnej, o obwodzie pnia 630 cm i wieku ok. 300 lat. Cztery pomnikowe dby s ozdob parku w Gorzelinie (ob. pnia 390500 cm), a dwa, przy czym jeden odmiany stokowej, parku w Turowie (ob. pnia 410 i 300 cm; wiek 150200 lat). Wrd lip wyrnia si lipa drobnolistna o obwodzie pnia 490 cm w Grzycy. Mona wspomnie take o pomnikowym wizie szypukowym w Bukownie (350

28

cm), topoli biaej w Szklarach Grnych (580 cm), trzech platanach klonolistnych w Zimnej Wodzie (360450 cm) i miorzbie japoskim w Chobieni (230 cm). 26 zespow paacowo-parkowych i dworskich na terenie powiatu lubiskiego jest wpisanych do rejestru zabytkw i podlega rygorom przypisanym tej formie ochrony prawnej. Obejmuje je rwnie ochrona na mocy zapisw w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Kocioy i cmentarze. Licznie prezentowana na obszarze powiatu jest architektura sakralna.

Wikszo kociow wzmiankowana jest od XIII w. S to na og skromne, wiejskie jednonawowe, gotyckie budowle wieowe, ktre nosz w bryle lady licznych pniejszych przebudw (Siedlce, Pieszkw, Grzyn, Niemstw). Wyrni mona rwnie pnobarokowe kocioy w Zimnej Wodzie (katolicki) i w Czercu (ewangelicki). Wiksze, 3-nawowe obiekty wzniesiono w Lubinie i cinawie. Kocioom wiejskim czsto towarzysz cmentarze oraz zabudowania pomocnicze, plebanie, mae budynki szkolne, tworzc zespoy kocielne. W powiecie lubiskim do rejestru zabytkw wpisanych jest 37 kociow.

Koci w Zimnej Wodzie

Koci w Parszowicach

Budowle uytecznoci publicznej. Wrd nich wymieni mona barokowy ratusz w Lubinie

oraz zachowan wie ratusza w cinawie. Fryderycjaski ratusz w Rudnej zniszczony zosta w czasie ostatniej wojny, odbudowano go w latach 90-tych nawizujc do stylu pierwowzoru. Inne obiekty architektoniczne tej grupy to budynki dworcw kolejowych (Rudna, Lubin), szkoy (seminarium nauczycielskie w cinawie).

Zabytki techniki. W rejestrze zabytkw wojewdztwa dolnolskiego wystpuj tylko dwa

zabytki techniki: wiea cinie w Lubinie i zesp dworca kolejowego w cinawie. Nieliczne obiekty

29

uwzgldnione s rwnie w wojewdzkiej ewidencji zabytkw. Jako przykad wymieni naley mosty odrzaskie w cinawie.

Most w cinawie

[fot. A. ojek]

Obecny stan techniczny zabytkw w powiecie lubiskim jest zrnicowany. Czytelne s redniowieczne ukady urbanistyczne, jednak substancja miejska zostaa znacznie przeksztacona i zniszczona wskutek historycznych zawieruch, na ktre przez wieki naraona bya ziemia lska. Szczeglnie negatywn rol odegraa II wojna wiatowa, ktra spowodowaa ogromne, do tej pory niewypenione straty w zabudowie miejskiej. Te dziejowe burze w lepszym stanie przetrway tradycyjne ukady ruralistyczne. Na wsiach najwiksze straty nastpiy w zabytkowych zespoach dworskich i paacowych. Najpierw przyczynio si do tego przejcie dawnych zaoe ziemiaskich przez PGR-y, a dzieo zniszczenia dokonao si po ich likwidacji i po opuszczeniu budynkw przez dotychczasowych uytkownikw. Wiele dawnych wietnych rezydencji i folwarkw pozostaje w ruinie, czekajc na nowych wacicieli i odbudow. W ostatnich latach wzroso zainteresowania zabytkowymi rezydencjami. Nowi, prywatni waciciele paacw i dworw podejmuj dzieo odbudowy i renowacji swoich obiektw. W ostatnim czasie rozpoczy si prace przy odbudowie piknej rezydencji w Chrstniku. W najlepszym stanie s obiekty sakralne, z ktrych wikszo, przez cay czas funkcjonowaa zgodnie ze swoim przeznaczeniem i jako obiekty kultu, otoczone szacunkiem, znajdoway si pod piecz wszystkich czonkw lokalnych spoecznoci. Zabytki pozostajce w gestii skarbu pastwa oraz stanowice mienie komunalne w wielu wypadkach prezentuj stan niezadowalajcy. W zym stanie znajduj si parki dworskie. We wszystkich nastpiy ubytki w drzewostanie, spowodowane stratami wojennymi oraz brakiem pielgnacji i dewastacj w okresie powojennym. Podjta przez suby konserwatorskie w latach 70-tych XX w. akcja ewidencjonowania dworskich zaoe parkowoogrodowych, zwrcia uwag na kwesti zabytkowych parkw. Dziki ewidencji okrelono skal problemu i wytyczono granice ochrony konserwatorskiej, pozwalajce na objecie tych terenw nadzorem konserwatorskim. Mimo tych dziaa, w wikszoci przypadkw zabytkowe parkowe zaoenia dworskie ulegay postpujcej degradacji. Jej przejawem byo, m.in. zarastanie gstym samosiewem, a zakres zniszcze w niektrych parkach doprowadzi do cakowitego zatarcia ich

30

ukadu (Obora). Niekorzystny wpyw na stan parkw wywara powojenna industrializacja regionu, ktra doprowadzia do wzrostu emisji zwizkw siarki, co znacznie pogorszyo kondycj drzewostanu parkowego, powodujc jego masowe usychanie. Przykadem jest park w Chrstniku, w ktrym od lat 90-tych XX w. prowadzone s prace renowacyjne, majce na celu odtworzenie dawnego ukadu przestrzennego. Takie prace przeprowadzono take w parkach na terenie gminy Rudna. W 2002 r. podjto prace renowacyjne w parku w Krzeczynie Maym. V.2.2. Zabytki ruchome powiatu lubiskiego. Zabytki ruchome, czyli stanowice wyposaenie wntrz sakralnych i wieckich, ale take wolnostojce rzeby, pomniki, krzye pokutne lub dewocyjne obejmuje si ochron konserwatorsk w zespoach lub indywidualnie, wpisujc je do wojewdzkiego rejestru zabytkw ruchomych. W 54 obiektach z terenu powiatu lubiskiego sklasyfikowano w ewidencji wojewdzkiej cznie 1425 zabytkw ruchomych, z tego 655 z nich wpisano do rejestru zabytkw. Przygniatajc przewag wrd nich maj obiekty sakralne, stanowice wyposaenie kociow. Wikszo obiektw reprezentuje styl barokowy. V.2.3. Zabytki archeologiczne powiatu lubiskiego. Sprzyjajce warunki klimatyczne i glebowe dorzecza Odry oraz moliwoci transportowe i obronne, jakie stwarzaa rzeka, spowodoway, e powiat lubiski wraz z ssiednimi ziemiami by od najdawniejszych czasw miejscem intensywnego osadnictwa. Wrd zewidencjonowanych obiektw mona wyrni m.in. lady osadnictwa, punkty osadnicze, osady, grodziska, cmentarzyska ciaopalne, obozowiska. Na terenie powiatu zlokalizowano w sumie 1518 stanowisk archeologicznych. Najwicej z nich znajduje si na obszarze gminy Rudna (598). V.2.4. Szlaki turystyczne, cieki kulturowe i edukacyjne w powiecie lubiskim. Na terenie powiatu lubiskiego wytyczono odcinek paneuropejskiej Drogi w. Jakuba dawnego szlak pielgrzymkowego, ktry prowadzi z Europy wschodniej do Santiago de Compostela w Hiszpanii. Szlak oznaczony jest znakiem muszli (atrybutem w. Jakuba Starszego). Takie trasy, odtwarzajce dawne szlaki pielgrzymkowe, handlowe, dyplomatyczne i wskrzeszajce idee wsplnoty narodw europejskich, pojawiaj si od kilkunastu lat w caej Europie. Odcinek biegncy przez powiat lubiski nosi nazw Miedzianej Drogi w. Jakuba i stanowi fragment tzw. Drogi Dolnolskiej, uruchomionej w 2005 r., ktra odtwarza jeden z trzech gwnych szlakw ptniczych czcych Polsk z reszt Europy. Na trasie szlaku le miejscowoci: cinawa - Siedlce - Lubin - Gorzyca - Brunw - Chocianw

31

Ponadregionalne (krajowe) szlaki turystyczne na terenie powiatu, zwizane z histori Polski to: Szlak Odry niebieski, na obszarze Krainy gw Odrzaskich 256 km: Chaupki - Opole - Wrocaw - Lubi - cinawa Chobienia - Gogw - Nowa Sl - Krosno Odrzaskie - Kostrzy. Szlak Dziadoszan- projektowany czerwony: Chobienia - Gwizdanw - Grodowiec - Jakubw - Gra w. Anny - Nowe Miasteczko - Kouchw Brzenica Ochla Szlak II Armii Wojska Polskiego czerwony wariant pnocny z Chocianowa przez Lubin do cinawy Powiat lubiski obejmuje atrakcyjny pod wzgldem turystycznym obszar, co stao si podstaw do wytyczenia na jego terenie kilku lokalnych szlakw pieszych i rowerowych. Ukad tras w gminie Lubin przedstawia si nastpujco: SZLAKI PIESZE: szlak leny (zielony) Bolesawiec - Chocianw - Lisiec - Krzeczyn Wielki - Lubin - Skadowice - Toszowice - Stara RudnaRozogi - Miogoszcz - Grki - Chobienia szlak zabytkw (ty) Lubi - Prochowice - Mioradzice - Pieszkw - Osiek - Lubin - Krzeczyn May - Przemkw szlak polskiej miedzi (niebieski) Zotoryja - Legnica - Chrstnik - Lubin - Grzybowa Gra - Rynarcice - Polkowice - Grodowiec Gogw SZLAKI ROWEROWE: dookoa Lubina (niebieski) Obora - Brunw - Gorzyca - Bolanw - Chrstnik - Gorzelin - Pieszkw - Niemstw - Czerniec Siedlce - Dbrowa Grna - Ustronie - Skadowice - Zalesie - Kolice - Gola czerwony (cinawa) Krzyowa - Rszw - Siedlce - Czerniec - Lubin - Gola - Rynarcice - Polkowice zielony (cinawa) Raszwka - Gorzelin - Lubin - Obora Szlaki biegn przez ciekawe krajobrazowo tereny Doliny Odry i Borw Dolnolskich, na ktrych mona znale liczne atrakcje przyrodnicze i ciekawe obiekty zabytkowe . Oprcz szlakw turystycznych utworzono cieki edukacyjne i dydaktyczne, zwracajce uwag na faun i flor regionu oraz na jego histori i kultur, ktre stanowi atrakcyjne uzupenienie edukacji szkolnej dzieci i modziey. Tak rol speniaj, m.in.:

32

o o o o o

cieka przyrodnicza Gogoowice utworzona we wsi o tej samej nazwie; tematem jest cieka edukacyjna Krzeczyn Wielki, Chrstnik, Rezerwat Zimna Woda, cieka edukacyjna Raszowa Dua, Raszowa Maa, Buczynka, Mioradzice, cieka edukacyjna Siedlce, Ksiginice, Skadowice, cieka edukacyjna wok stawu na terenie kombinatu KGHM Polska Mied
V.3. MUZEA ORAZ STOWARZYSZENIA, INSTYTUCJE I ORGANIZACJE POZARZDOWE,

rodowisko przyrodnicze wsi

ZWIZANE Z OPIEK NAD MATERIALNYM I NIEMATERIALNYM DZIEDZICTWEM KULTURY.

Powiat lubiski moe si poszczyci istnieniem tylko jednej (po zamkniciu kilka lat temu Izby Regionalnej w cinawie) placwki o charakterze muzealnym. Muzeum Ziemi Lubiskiej prowadzone jest przy szybie grniczym "Bolesaw przez Towarzystwo Mionikw Ziemi Lubiskiej a powstao pod patronatem KGHM. Celem placwki jest szerzenie i propagowanie wiedzy o Ziemi Lubiskiej, inicjowanie i popieranie ycia kulturalnego i artystycznego, prowadzenie dziaalnoci owiatowej, uprawianie regionalizmu, organizowanie konferencji naukowych, promowanie sztuki, wsppraca z organizacj byych mieszkacw Lubina. Ekspozycja muzealna podejmuje tematyk maszyn grniczych, historii Zagbia Miedziowego, mineraw miedzi. Placwka prowadzi rwnie sprzeda wydawnictw regionalnych. W swojej dotychczasowej dziaalnoci Muzeum moe si pochwali uczestniczeniem w wielu innych inicjatywach dotyczcych kultury i sztuki regionu, m.in.: wydanie wsplnie z Uniwersytetem Wrocawskim Monografii Lubina i Monografii Gminy Wiejskiej Lubin, organizacja midzynarodowych Biennale Grafiki Cuprum, prowadzenie centrum miedziorytu, organizacja wystaw czasowych o zrnicowanej tematyce, przygotowywanie konkursw dla modziey o tematyce regionalnej i propagujcej idee wsppracy w ramach Unii Europejskiej. Towarzystwo Mionikw Ziemi Lubiskiej powstao przy KGHM Polska Mied S.A. i do chwili obecnej korzysta z mecenatu zakadu, ktry dofinansowuje rne przedsiwzicia Towarzystwa. Towarzystwo zajmuje si dziaalnoci edukacyjn i popularyzatorsk, ktr realizuje czciowo przez prowadzone przez siebie Muzeum Ziemi Lubiskiej, ale take przez podejmowanie wsppracy z podobnymi sobie instytucjami, jak np. Stowarzyszenie Animatorw Kultury i Edukacji, ktrego inicjatyw byo powstanie w 1985 roku wspomnianej wyej monografii gminy Lubin i, w rok pniej monografii Lubina, a w 2003 r. duej, ilustrowanej monografii miasta. W 2009 r. zrealizowano kolejne zamierzenia i wydano monografi gminy Rudna autorstwa St. Tokarczuka. Wrd pozarzdowych instytucji spoeczno-kulturalnych wymieni take naley Stowarzyszenie Spoeczno-Kulturalne Ziemi cinawskiej Maa Ojczyzna w cinawie, wydawc Zeszytw cinawskich oraz Towarzystwo Przyjaci Rudnej, animatora lokalnych imprez zwizanych z histori i kultur regionu.

33

Oprcz wspomnianych wyej stowarzysze, zajmujcych si histori i kultur caego regionu, aktywne s rwnie mniejsze, lokalne grupy, ktrych dziaalno zwizana jest z poszczeglnymi miejscowociami, skierowana na ich rozwj, na pielgnowanie tradycji, czsto stanowicej przeszczep z dawnych kresw wsch. II Rzeczpospolitej. Wrd nich wymieni mona: Stowarzyszenie Mieszkacw Wsi Obora, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Gogoowice, Stowarzyszenie Wiejskie Dialog, Rozwj, Ekologia w Raszwce, Koo Stowarzyszenia emkw w Licu, Stowarzyszenie Aktywny Dziewin. W stolicy powiatu dziaa Orodek Kultury Wzgrze Zamkowe. Orodek dysponuje dwoma galeriami: Zamkowa i Jadwiga, mieszczcymi si w zabytkowych wntrzach pozostaoci zamku lubiskiego. Zajmuje si dziaalnoci wystawiennicz oraz promocj i sprzeda dzie sztuki, a take organizacj warsztatw edukacyjnych i koncertw. Oprcz Wzgrza Zamkowego istniej w Lubinie jeszcze dwie instytucje, ktrych dziaalno zwizana jest z kultur: Centrum Kultury Muza i Miejski Impresariat Kultury, jednak ich aktywno skierowana jest przede wszystkim na zapewnienie sposobu spdzania wolnego czasu dzieciom i modym mieszkacom regionu (organizacja zaj pozaszkolnych, koncertw i imprez rozrywkowych). Celem wadz lokalnych powinno by rozwijanie spoecznej aktywnoci w dziedzinie kultury oraz kultywowanie tradycji i tosamoci kulturowej na najniszych szczeblach samorzdowych. Dziaanie to czy si nierozerwalnie z propagowan w Unii Europejskiej dewiz jedno w rnorodnoci (in veritate concordia). Powyszemu celowi suy idea gminnych orodkw kultury. W mniejszych miejscowociach powiatu wiodc rol w organizacji ycia kulturalnego odgrywaj gminne orodki kultury: GOK Rudna, Chobieski Orodek Kultury, Centrum Turystyki i Kultury w cinawie, GOK Ksiginice, GOK Raszwka, przy ktrych istniej wietlice wiejskie, rozmieszczone w okolicznych soectwach. Przy GOK Ksiginice od 2007 r. dziaa Zesp Wokalny Jarzbina, GOK Raszwka opiekuje si omioma zespoami artystycznymi (m.in.: Koniczynki, Lene Echo). Oprcz propagowania lokalnej dziaalnoci artystycznej GOK-i organizuj wycieczki po regionie, konkursy krajoznawcze, zajmuj si promocj regionalnych produktw. GOK-i wsppracuj rwnie z wadzami samorzdowymi przy organizacji lokalnych imprez kulturalnych. Godne wzmianki s organizowane od 2009 r.: Przegld Zespow Folklorystycznych oraz wito Kapusty i Pieroga a take starsze, cyklicznie odbywajce si zdarzenia, m.in.: Inscenizacja Mki Paskiej w Szklarach Grnych, Chwila z Rusisk i emkowsk Kultur w Licu. W dobie postpujcej globalizacji i powszechnej unifikacji dziaalno GOK-w jest nie do przecenienia w dziele pielgnowania i zachowania dziedzictwa kulturowego na poziomie lokalnym.

34

V.4. OBIEKTY ZABYTKOWE STANOWICE WASNO POWIATU LUBISKIEGO

V.4.1. Zesp Paacowo-Parkowy w Szklarach GRN., ob. Orodek Szkolno Wychowawczy W 1331 r. ksi gogowskocinawski Jan podarowa Johannowi von Donyn 10 anw we wsi Glezersdorf. W XV w. dobra w Szklarach Grnych naleay do rodziny von Dyherrn. Przez cay XVI w. byy we wadaniu rodziny von Glaubitz. Pierwsza, wzniesiona przez Glaubitzw siedziba, bya budowl drewnian o konstrukcji szkieletowej, postawion na kamiennych fundamentach i otoczon fos wodn. W 1605 r. spadek po Glaubitzach nabya rodzina von Schier, po niej majtek przeszed na lotaryski rd dHautoy de Bronne (1715 r.). Johann Heinrich dHautoy de Bronne by inicjatorem budowy w l. 1715-1725 barokowego paacu (herby Johanna i jego ony Jakobiny z domu von Frankenberg-Ludwigsdorf znalazy si na gwnym portalu paacu). Okaza rezydencj zaprojektowa znany architekt Jan Baej Peintner, ktry zastosowa rozwizanie kompozycyjne entre cour et jardin, z rozbudowanym dziedzicem paradnym, otoczonym zabudowaniami podkrelajcymi reprezentacyjny charakter budowli paacowej, wywodzce si z tradycji rezydencji francuskich. Maonkowie nie doczekawszy si potomstwa przekazali majtek na mocy testamentu siostrze Jakobiny (1739 r. ), ktra bya on hrabiego Johanna Alberta von Clairon dHaussonville. Od lat 30-tych XIX w. wacicielami posiadoci byy rodziny Raabe i Fuhrmann-Karing. Od tych ostatnich naby j przedstawiciel bogatego grnolskiego rodu szlacheckiego, przemysowiec i waciciel kopal i hut na Grnym lsku, Franz von Ballestrem z Pawniowic. Jego dzieem bya gruntowna przebudowa paacu ok. 1900 r. Wtedy to rozbudowano zaoenie dodajc dwa boczne skrzyda paacowe i zmieniono ukad wntrz paacu. Przygotowany przez architekta Karla Grossera z Wrocawia projekt dalszej rozbudowy, ze wzgldu na powojenne trudnoci, nie zosta zrealizowany. Ballestremowie byli wacicielami wiatowej. Przy paacu od zach. zaoono na planie prostokta ozdobny regularny ogrd typu francuskiego. W jego centrum umieszczono fontann. W 1900 r., w wyniku rozbudowy paacu dokonano szeregu zmian w otoczeniu rezydencji. Zasypano fos oraz zlikwidowano mosty. Od frontu wzniesiono ramp dojazdow z balustrad, ozdobion rzebami dwch lww. Po jej bokach powstay gazony obsadzone drzewami i krzewami. Po majtku do koca II wojny

35

poudniowej stronie paacu i ogrodu ozdobnego znajduje si park krajobrazowy z elementami romantycznymi. Do zaoenia parku wykorzystane zostay rozlege gi poronite dbami, rozcigajce si w poudniowej stronie ogrodu ozdobnego. W pnocno-wschodniej czci parku znajduje si dua polana. Istotnym elementem kompozycji parkowej jest ozdobny staw, zasilany wod pync rowem, formowanym na podobiestwo strumienia. Z licznych niegdy elementw architektury ogrodowej zachoway si ruiny wzniesionego okoo 1720 r. pawilonu z kolumnad. Po bokach pawilonu umieszczono rzeby Personifikacje Czterech Pr Roku. Park wraz z ogrodem ma powierzchni 8 ha. Ronie tutaj okoo 70 gatunkw drzew i krzeww. Najstarsze sadzone grup drzew to: dby, lipy i kasztanowce, liczce dzisiaj okoo 170 lat. Zasadniczy drzewostan parku pochodzi z lat 80-tych XIX w. W 1900 roku wzbogacono go przez dosadzenie cyprysikw, wierkw, kasztanw, dbw, jedlic. Po wojnie w paacu mieci si PGR. W latach 1964-1965 przeprowadzono tu prace remontowo-adaptacyjne, ktry a w 1969-1971 dokonano si remontu kapitalnego tu i modernizacji, przystosowujc budowl do nowej funkcji Zakadu Poprawczego Ministerstwa Sprawiedliwoci, mieci w latach siedemdziesitych XX w. Obecnie zesp jest wasnoci powiatu lubiskiego i, od 1983 r. siedzib Specjalnego Orodka Szkolno-Wychowawczego. Paac i park w Szklarach Grnych wpisane s do rejestru zabytkw wojewdztwa dolnolskiego odpowiednio pod numerami: 29/L z dn. 11.05.1951 r. i 690/L z dn. 25.06.1986 r. V.4.2. Zesp Koszar Dragonw w Lubinie, ob. Zesp Szk nr 1 i targowisko Pierwsza wzmianka o stacjonowaniu wojsk w Lubinie pochodzi z okresu wojny 30-letniej. Przez miasto przewijay si rne formacje, ktre tu okresowo stacjonoway. Po 1635 r. oddzia wojsk cesarskich pozosta w miecie a jego komendant, kpt. Leon de Medici Crapello, monitowa u starosty generalnego, ks. zibickiego Henryka Wacawa o utworzenie staego garnizonu. Nastpio to w 1637 r. W l. 1655-60 w Lubinie kwaterowali muszkieterowie z regimentu pk Wellsa. Po przejciu lska pod panowanie pruskie, w miecie czasowo stacjonoway oddziay wojsk Fryderyka Wlk., ktre jednak po

36

II

wojnie

lskiej

opuciy

Lubin.

Powrt

garnizonu

nastpi

w 1810 r. Spotkao si to z zadowoleniem mieszkacw, liczcych na szybki rozwj gospodarczy. W miecie przebywa 3-ci szwadron 2-giego lskiego puku huzarw wraz ze sztabem. Lubin nie mia zabudowa koszarowych, korzystano wic z budynkw stanowicych wasno cywilw, a zarwno ludzie, jak i konie byli porozrzucani po caym miecie. Gwny odwach mieci si w ratuszu, tutaj take urzdzono kasyno oficerskie i onierskie oraz pomieszczenie aresztu. Od 1815 stan liczebny garnizonu zwikszy si, przyby 1-szy lski puk huzarw oraz pododdziay zachodniopruskiego puku uanw (1817). Wskutek wzrostu obsady garnizonu da o sobie dotkliwie zna brak zabudowa garnizonowych. Pierwsz inwestycj miejsk dla wojska by szpital garnizonowy (1819). W l. 30-tych XIX w. nastpiy zmiany w obsadzie garnizonu w miejsce uanw przybyli kirasjerzy 2-go szwadronu puku z Paderborn, a od 1849 r. stacjonowa w miecie 4 szwadron dragonw. Po zakwaterowaniu kirasjerw, w pobliu strzelnicy wzniesiono stajnie dla koni i ujedalni. Pierwotne zabudowania garnizonowe mieciy si przy obecnej ul. Chocianowskiej. W 1872/3 r. wzniesiono tzw. mae koszary. Wkrtce podjto decyzj o wzniesieniu nowych koszar kawalerii i urzdzeniu poligonu.

Due koszary zbudowano w l. 1884-5 w pn. czci miasta. Powsta budynek komendantury z kasynem oficerskim i stajnie. W 1889 przyby do Lubina puk dragonw v. Bredowa. W nastpnych latach powstay kolejne budynki koszarowe: stodoy, magazyn zboa, budynek pomocniczy intendentury, nowy lazaret (18891908). W l. 30-tych XX w. nastpi ostatni etap rozbudowy koszar powstay 3 budynki mieszkalne dla onierzy. Po II wojnie wiatowej garnizon przeja Armia Czerwona. W 1962 budynki przekazano wadzom czasach
procesu zespou wacicieli.

polskim.

powojennych
rozparcelowania miedzy wielu Budynek

doszo do niekorzystnego

komendantury,

po

37

odkryciu z miedzi, przeznaczono na szko grnicz. Pozostae zabudowania i tereny wojskowe przeksztacono i adaptowano do funkcji handlowych, peni one rol miejskiego targowiska. Wacicielem budynku gwnego pozostaje obecnie Powiat Lubiski, pozostae budynki maj wacicieli prywatnych. Rozdrobnienie wasnociowe i zrnicowanie funkcjonalne utrudnia wszelkie dziaania konserwatorskie zmierzajce do przywrcenia jednoci kompozycyjnej zespou. Decyzj Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw we Wrocawiu zesp koszar, ze wzgldu na walory kompozycyjne i w celu zabezpieczenia go przed dalsz dezintegracj, zosta dnia 30 padziernika 2006 r. wpisany do rejestru zabytkw pod numerem A/977/1-6.

VI. OCENA SZANS I ZAGROE DLA RODOWISKA KULTUROWEGO POWIATU LUBISKIEGO

Na terenie powiatu lubiskiego odnotowano 176 zabytkw nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw wojewdztwa dolnolskiego. Z tego 15 obiektw znajduje si na terenie gminy miejskiej a 69 na terenie gminy wiejskiej Lubin, 37 pooonych jest w granicach administracyjnych gminy Rudna, a 53 na obszarze gminy cinawa. Podstawow przeszkod w prowadzeniu waciwej polityki samorzdw w kwestii dziedzictwa kulturowego stwarza brak aktualnych planw zagospodarowania przestrzennego, uwzgldniajcych problematyk ochrony zabytkw. Kade dziaanie rozwojowe w dziedzinie mieszkalnictwa, handlu i usug, inwestycji drogowych, przemysowych i innych stwarza zagroenia dla historycznych zaoe urbanistycznych i ruralistycznych. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, majce status prawa miejscowego, powinny obj wszystkie wraliwe obszary na terenie powiatu, wytyczajc kierunki i charakter rozwoju regionu. Zagroenie dla zespow po upadku PGR-w nastpio rozdrobnienie wasnociowe, co znacznie utrudnia podejmowanie kompleksowych dziaa konserwatorskich i rewitalizacyjnych. Budynki mieszkalne i gospodarskie ulegy parcelacji i s na og wasnoci prywatn mieszkacw lub ANR, natomiast przynalene zespoom parki stanowi czsto wasno gminy. Do tego dochodzi, na og zy, a w najlepszym razie, niedostateczny stan techniczny tych obiektw. W wielu wypadkach gwne elementy architektoniczne zespow, a wic dwory, czy paace popady w kompletn ruin (Obora, Raszowa Dua, Brodowice, Naroczyce, Orsk, Stara Rudna, Duyce, Dziesaw, Dziewin, Zaborw). W ostatnich dwch latach kompletnej dewastacji uleg neogotycki paac w Grzynie. Na ogln liczb 26 zespow paacowych i dworskich, przypada a 12 zrujnowanych dworw i paacw, przy czym cz z nich popada w ruin w czasach powojennych. Brak jest wic elementu wok ktrego koncentrowa si cay zesp pod wzgldem kompozycyjnym i ideowym. Ta degradacja

38

i dekompozycja zabytkowych wiejskich zespow paacowych wydaje si by najwikszym mankamentem i jednym z najwikszych zagroe dla rodowiska kulturowego wsi. W zym stanie znajduj si take wikszo zaoe parkowych. Parki w znacznej mierze ulegy dewastacji w czasach powojennych, nastpiy znaczne ubytki oryginalnego drzewostanu, porost samosiewu, czsto zatarciu ulega kompozycja zaoenia. W wyniku podjtych prac renowacyjnych w czci parkw przeprowadzono nowe nasadzenia, niekoniecznie zgodne z pierwotnym charakterem parku. W znacznie lepszej sytuacji znajduj si obiekty sakralne i obiekty kultu religijnego. Dwa z nich pozostaj w ruinie: w. Michaa w Grzynie (spalony w 1945 r. przez Rosjan), w Starej Rudnej, pozostae, uytkowane i znajdujce si pod opiek miejscowych spoecznoci, prezentuj na og dobry stan techniczny. Wrd rejestrowych obiektw zabytkowych powiatu lubiskiego zauwaalny jest znikoma ilo zabytkw techniki. Warto byoby zmieni ten fakt przez uzupenienie rejestru o most odrzaski w cinawie i zabudow fabryki instrumentw lutniczych DEFIL w Lubinie. Biorc pod uwag specyfik powiatu lubiskiego i kierunki rozwoju poszczeglnych gmin, mona, analizujc mocne i sabe strony regionu oraz szanse i zagroenia dla jego rozwoju, wskaza nastpujce czynniki majce istotny wpyw na regionalne dziedzictwo kulturowe.

ANALIZA SWOT
mocne strony sabe strony

korzystne pooenie przy gwnych trasach

komunikacyjnych, koowych, kolejowych, rzecznych (A 4, E 65, Odra) lotnisko w Lubinie niski poziom bezrobocia, z zaznaczajc si tendencj spadkow korzystne warunki klimatyczne i glebowe znaczna lesisto bogactwa naturalne historyczna i wspczesna wielokulturowo regionu walory krajobrazowe zasobno w obiekty zabytkowe wszystkich kategorii wysokie walory turystyczno-wypoczynkowe liczne szlaki turystyczne port rzeczny w cinawie KGHM Polska Mied S.A. jako potentat gospodarczy i znaczcy mecenas kultury blisko Czech i Niemiec wysokie dochody gmin

brak miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego niski poziom wyksztacenia mieszkacw maych miejscowoci zbyt maa aktywno spoeczna brak poczucia wsplnoty kulturowej niska wiadomo mieszkacw w zakresie moliwoci wykorzystania zasobw lokalnych niska wiadomo ekologiczna i wiedza o regionie skromna baza turystyczna niedostateczna baza noclegowa i gastronomiczna brak imprez kulturalnych o zasigu ponadregionalnym zy stan obiektw zabytkowych zy stan techniczny drg sabo samorzdw w pozyskiwaniu rodkw z UE dysproporcje w dochodach midzy

39

 istnienie w Lubinie podstrefy Specjalnej

Legnickiej Strefy Ekonomicznej

gminami niewystarczajce nakady na inwestycje w obrbie sportu, kultury i rekreacji, spowodowane pilnymi potrzebami w innych sferach ycia spoecznoci lokalnych brak wystarczajcych rodkw na ochron zabytkw i racjonalne zarzdzanie dziedzictwem kulturowym niedobr placwek muzealnych w regionie

40

szanse

zagroenia

wykorzystanie potencjau turystycznego Odry

(wsppraca z ssiednimi powiatami) pooenie nacisku na rozwj turystyki edukacyjnej i kulturowej wykorzystanie walorw przyrodniczych w celach turystycznych i rekreacyjnych zwikszenie i polepszenie poziomu bazy hotelowej i gastronomicznej zwikszenie dostpnoci informacji dla mieszkacw o moliwociach uzyskania dofinansowania inwestycji polepszenie stanu drg akcja edukacyjna i propagatorska skierowano do spoecznoci lokalnych uczestnictwo w Europejskich Dniach Dziedzictwa aktywizacja spoecznoci lokalnych zwikszenie efektywnoci w pozyskiwaniu rodkw unijnych remonty obiektw zabytkowych stworzenie rozpoznawalnego produktu turystycznego (np. szlaku barokowych rezydencji szlacheckich) stworzenie internetowej bazy wszystkich atrakcji turystycznych i krajoznawczych powiatu akcja promocyjna skierowana na zewntrz (wydawnictwa promocyjne, reklama medialna, obecno na targach turystycznych) pooenie nacisku na problematyk dziedzictwa kulturowego w strategii rozwojowej powiatu modernizacja obiektu dawnego internatu w Lubinie na potrzeby schroniska turystycznego

pitno KGHM i Lubina stolicy polskiej

miedzi, powodujce kojarzenie regionu tylko z przemysem wydobywczym zanikanie kultury wiejskiej inwestycje majce negatywny wpyw na rodowisko saba integracja pomidzy ludnoci wiejsk mae moliwoci uzyskiwania rodkw na renowacj obiektw zabytkowych konkurencja ssiednich regionw (lubuskie) rnice w poziomie usug turystycznych w Polsce i poza jej granicami pogarszajca si koniunktura gospodarcza kryzys finansw publicznych sabe zabezpieczenia przeciwpowodziowe klska powodzi w 2010 r.

41

VII. ZAOENIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU LUBISKIEGO

VII.1. CELE I PRIORYTETY POLITYKI POWIATU W SFERZE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Wg ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami podstawow rol w zarzdzaniu dziedzictwem kulturowym na danym terenie odgrywaj gminy. Organy powiatu maj prowadzi dziaania o charakterze ponadgminnym, a zakres kompetencji i zada powiatu w tej kwestii jest do ograniczony (okrelony w art. 103 ustawy). Zwaywszy ten fakt, wydaje si, e organy powiatu powinny przede wszystkim inicjowa dziaalno edukacyjn i popularyzatorsk, skierowan zarwno do spoecznoci lokalnej, jak i na zewntrz. Wieloletnie zaniedbania edukacyjne wobec napywowej ludnoci, przybyej na lsk po II wojnie wiatowej spowodoway, e nie wyksztaciy si tutaj typowe wizy midzy napywowymi grupami ludnoci, zrnicowanymi pod wzgldem kulturowym i spoecznym. Inny jest rwnie stosunek mieszkacw do zasiedlonych, obcych przecie kulturowo terenw. Te tendencje widoczne s zwaszcza na wsi, gdzie do tej pory nie nastpia pena integracja spoeczna, a poszczeglne grupy cay czas kultywuj zwyczaje i folklor charakterystyczne dla ziem macierzystych. Niniejszy Program z jednej strony wyznacza cele, ktrych realizacja powinna doprowadzi w przyszoci do zmiany wizerunku regionu kojarzonego wycznie z przemysem miedziowym, w rejon bogaty nie tylko bogactwami naturalnymi, ale rwnie tradycj, histori i wytworami materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Z drugiej strony ide nadrzdn Programu jest budowanie tosamoci kulturowej regionu i silnych zwizkw mieszkacw z zamieszkaym przez nich terenem i jego histori. W zwizku z wyznaczonymi celami gwnymi wadze powiatu w kwestii dziedzictwa kulturowego powinny kierowa si nastpujcymi priorytetami: Priorytet I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego regionu jako jeden z gwnych czynnikw jego rozwoju spoeczno-gospodarczego. Priorytet II: Nowoczesne zarzdzanie zasobem dziedzictwa kulturowego. Priorytet III: Dziaania promocyjne i edukacyjne zwizane z dziedzictwem skierowane do spoecznoci lokalnych w celu budowania tosamoci kulturowej oraz promocja zewntrzna wartoci kulturowych regionu.

42

Ponisza tabela okrela kierunki dziaa i zadania prowadzce do osignicia zamierzonych celw.

PRIORYTET I: REWALORYZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO JAKO JEDEN Z GWNYCH CZYNNIKW ROZWOJU SPOECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY

kierunki dziaa
Zahamowanie procesu degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania

zadania

realizacja zada wasnych powiatu w kwestii poprawy stanu i utrzymania obiektw zabytkowych, do ktrych powiat ma tytu prawny kompleksowy remont zespou paacowoparkowego w Szklarach Grnych, poczony z restauracj pawilonu ogrodowego, renowacj parku i konserwacj rzeb parkowych; podjcie stara o uzyskanie rodkw zewntrznych na rewaloryzacj zabytkw bdcych wasnoci powiatu; realizacja uchway Nr XLI/265/2009 Rady Powiatu w Lubinie z dnia 24 wrzenia 2009 r. w sprawie okrelenia zasad udzielenia i rozliczenia dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw (Dz. U. Wojewdztwa Dolnolskiego z 2009 r. Nr 172, poz. 3111); zapoznanie wacicieli i dysponentw obiektw zabytkowych z moliwociami uzyskania dotacji i rodkw pozabudetowych na okrelone zadania z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami; organizacja spotka majcych na celu promowanie standardw w zakresie rewaloryzacji i remontownia obiektw zabytkowych oraz moliwoci pozyskiwania funduszy na ten cel, a take sprawnego zarzdzania nimi; prowadzenie kolejnych edycji otwartych konkursw na wsparcie realizacji zada publicznych w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego, ze szczeglnym uwzgldnieniem ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; zwrcenie uwagi na zabytki techniki w regionie (postulat wpisania do rejestru zabytkw mostw na Odrze w cinawie i zabudowa fabryki instrumentw lutniczych DEFIL); przygotowanie przez Powiatowy Urzd Pracy oferty pracy sezonowej w zakresie prowadzenia biecych prac pielgnacyjnych, porzdkowych i zabezpieczajcych na terenach objtych ochron;

Podejmowanie dziaa umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami

43

44

PRIORYTET II: NOWOCZESNE ZARZDZANIE ZASOBEM DZIEDZICTWA KULTUROWEGO kierunki dziaa

Dziaania organizacyjne i finansowe zwizane z ochron zabytkw i dziedzictwa kulturowego.

zadania
zorganizowanie w Starostwie Powiatowym stanowiska dla pracownika zajmujcego si problematyk ochrony zabytkw i dziedzictwem kulturowym; planowany zakres obowizkw pracownika zajmujcego si dziedzictwem kulturowym powiatu lubiskiego: kontakty z wacicielami i uytkownikami zabytkw, kontakty i cisa wsppraca ze subami konserwatorskimi, wsppraca ze spoecznymi opiekunami zabytkw, porednictwo midzy subami i wacicielami, doradztwo w zakresie ochrony dziedzictwa i opieki nad zabytkami, prowadzenie szkole dla uytkownikw i wacicieli w sprawie uytkowania obiektw zabytkowych i pozyskiwania funduszy na ich remonty i renowacje, reagowanie na doniesienia dotyczce niewaciwego uytkowania obiektw zabytkowych lub aktw wandalizmu, prace interwencyjne, opracowywanie koncepcji zagospodarowania obiektw zabytkowych, itp.; ustanowienie spoecznych opiekunw zabytkw w ramach realizacji zada wasnych powiatu; prowadzenie listy spoecznych opiekunw zabytkw; zlecanie i dofinansowywanie prac studialnych i dokumentacyjnych dotyczcych obiektw zabytkowych i dziedzictwa kulturowego regionu; okresowa aktualizacja Planu ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych; cykliczne konsultacje z przedstawicielami gmin w celu wypracowania wsplnej polityki ochrony dziedzictwa kulturowego; wsppraca z policj, subami konserwatorskimi i subami celnymi w sprawie kradziey i nielegalnego wywozu obiektw zabytkowych za granic (konferencje i szkolenia, zabezpieczenie obiektw zabytkowych);

Podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych

oznakowanie obiektw zabytkowych oraz pomnikw przyrody; zaopatrzenie zabytkw w tablice informujce o ich historii i znaczeniu dla regionu; kontrola oznakowania szlakw turystycznych; oznakowanie cieek edukacyjnych; tworzenie nowych szlakw tematycznych i kulturowych i wczanie ich w sie istniejcych szlakw o zasigu ponadregionalnym, np. Szlak rezydencji barokowych; promowanie cinawy, jako orodka turystyki wodnej w regionie (powizanie wspczesnoci z histori portu); wsppraca z gminami i PTTK w kwestii zorganizowania centrw informacji turystycznej; wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej; wspieranie rozwoju gospodarstw agro- i ekoturystycznych; wspieranie rozwoju izb muzealnych, regionalnych, izb pamici; wydawanie i wspieranie publikacji (w tym folderw promocyjnych, przewodnikw) powiconych dziedzictwu kulturowego i historii regionu; organizacja masowych imprez turystyczno-kulturowych o charakterze ponadregionalnym; uczestnictwo regionu w dorocznych Europejskich Dniach 45 Dziedzictwa;

Popularyzacja dziedzictwa kulturowego regionu

VIII. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU LUBISKIEGO

Zadania okrelone w poprzednim rozdziale bd realizowane za pomoc nastpujcego instrumentarium: instrumenty prawne wynikajce z przepisw ustawowych (m.in.: wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewdzkiego konserwatora zabytkw, ustanawianie spoecznych opiekunw zabytkw, oznakowanie obiektw zabytkowych znakiem przewidzianym w ustawie, itp.); instrumenty finansowe (m.in. finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych bdcych wasnoci powiatu, korzystanie z programw uwzgldniajcych finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, subwencje, dofinansowania, nagrody, zachty finansowe dla wacicieli i posiadaczy obiektw zabytkowych); instrumenty koordynacji (m.in. poprzez realizacje projektw i programw dotyczcych ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewdzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., wsppraca w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami z gminami, z organizacjami wyznaniowymi, z wacicielami zabytkw); instrumenty spoeczne (m.in. poprzez dziaania edukacyjne, promocyjne, wspdziaanie z organizacjami spoecznymi, dziaania prowadzce do tworzenia miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami); instrumenty kontrolne (m.in. monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego).

46

IX. MONITOROWANIE REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU LUBISKIEGO

Obowizek prowadzenia kontroli stanu realizacji Programu Opieki nad Zabytkami wynika z art. 87 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Zgodnie z cytowan ustaw Starosta Lubiski ma obowizek sporzdzenia sprawozdania ze stanu realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Lubiskiego na lata 20102013 i przedstawi je Radzie Powiatu w cyklu dwuletnim (monitoring mid-term i monitoring ex post). Nastpnie sprawozdania te powinny by przekazywane Generalnemu Konserwatorowi Zabytkw i Dolnolskiemu Wojewdzkiemu Konserwatorowi Zabytkw, w celu ich wykorzystania przy aktualizacji i korekcie aktualnego, oraz opracowywaniu kolejnego, Krajowego i Wojewdzkiego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami. Celem monitoringu jest zbieranie i analiza informacji dotyczcych realizacji Programu na kadym etapie wdraania. Proces monitorowania polega na przygldaniu si zmianom, jakie zachodz w wyniku realizacji celw programu przez zdefiniowane w nim kierunki dziaa, na analizie zebranych danych i opracowaniu sprawozda. Stanowi on podstaw oceny uzyskanych efektw oraz podejmowania ewentualnych inicjatyw korygujcych i propozycji zmian. Kryteria prowadzenia oceny realizacji programu opieki bd nastpujce: W ramach priorytetu I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako jeden gwnych czynnikw rozwoju spoeczno-gospodarczego gminy:

poziom (w %) wydatkw budetu powiatu na ochron i opiek nad zabytkami, warto finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz liczba

obiektw poddanych ww. pracom, zakres wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, stan wojewdzkiej ewidencji i rejestru zabytkw w zakresie zabytkw techniki powiatu

lubiskiego, sposoby i formy informowania o moliwociach uzyskania dotacji na zadania z zakresu

ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. W ramach priorytetu II: Nowoczesne zarzdzanie zasobem dziedzictwa kulturowego:

liczba prac studialnych i ewidencyjnych

(studia

historyczno-urbanistyczne,

studia

krajobrazowe, katalogi typw zabudowy regionalnej), zakres obowizkw pracownika na stanowisku zajmujcym si ochron dziedzictwa

kulturowego i opiek nad zabytkami, liczba spoecznych opiekunw zabytkw,

47

liczba i zakres szkole specjalistycznych dla spoecznych opiekunw zabytkw, liczba konsultacji i spotka roboczych dotyczcych problematyki dziedzictwa kulturowego

z przedstawicielami gmin wchodzcych w skad powiatu; wnioski i ustalenia wypywajce z tych spotka,

sposoby uzgodnionej wsppracy z policj, subami konserwatorskimi i celnymi w sprawie

ochrony dziedzictwa kulturowego przed kradzie i nielegalnym wywozem, liczba zrealizowanych imprez turystyczno-kulturowych, liczba utworzonych szlakw turystycznych, tras rowerowych, cieek edukacyjnych

przyrodniczych, itp., stan oznakowania szlakw turystycznych i obiektw zabytkowych, liczba wydawnictw (w tym folderw promocyjnych, map, przewodnikw) zwizanych z

historia i dziedzictwem kulturowym regionu, liczba utworzonych, zmodernizowanych elementw infrastruktury sucych funkcjonowaniu

i rozwojowi turystyki kulturowej, sposb uczestnictwa Powiatu Lubiskiego w Europejskich Dniach Dziedzictwa, sposoby popularyzacji wybitnych osb zwizanych z regionem, dziaania podjte w kwestii zaangaowania najwikszych pracodawcw w regionie (KGHM)

w spraw ochrony dziedzictwa kulturowego i rozwoju turystyki i wypoczynku, dziaania podjte w sprawie stworzenia programu odnowy wsi i popularyzacj idei Lokalnych

Grup Dziaania. W ramach priorytetu III: Dziaania promocyjne i edukacyjne skierowane do spoecznoci lokalnych w celu budowania tosamoci kulturowej oraz promocja zewntrzna wartoci kulturowych regionu:

liczba i rodzaj zrealizowanych konkursw, wystaw, kiermaszy, festynw na terenie powiatu, strony internetowe podejmujce tematyk ochrony dziedzictwa kulturowego, sposb wprowadzenia kwestii dziedzictwa kulturowego regionu do systemu edukacji szkolnej, sposoby wsparcia Muzeum Ziemi Lubiskiej i stowarzysze pozarzdowych zajmujcych si

sprawami dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytkw, liczba nowopowstaych palcwek paramuzealnych (izby pamici, regionalne, muzealne).

48

X. RDA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Ochron zabytkw i opiek nad zabytkami oraz ochron dziedzictwa kulturowego realizuje si ze rodkw prywatnych (osoby fizyczne, fundacje, osoby prawne, kocielne) i publicznych (budety jednostek samorzdw terytorialnych wszystkich szczebli, dotacje WUOZ, fundusze europejskie). Zasadniczo Na obowizek stronach utrzymania internetowych obiektw zabytkowych Kultury spoczywa i na wacicielach i uytkownikach tych obiektw. ministerstw: Dziedzictwa Narodowego (www.mkidn.gov.pl), Rolnictwa (www.minrol.gov.pl) i Rozwoju Regionalnego (www.mrr.gov.pl) znajduj si wyczerpujce informacje na temat programw operacyjnych opracowanych na lata 20072013, umoliwiajcych dostp do unijnych funduszy strukturalnych, dziaajcych w obszarze dziedzictwa kulturowego, ochrony i opieki nad zabytkami. W 2010 r. dziaaj nastpujce programy operacyjne zostay uruchomione przez MKiDN, pozwalajce na uzyskanie dofinansowania na realizacj zada publicznych z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego:

Program Promesa Ministra Kultury obejmujcy nastpujce zadania: ochrona i

zachowanie dziedzictwa kulturowego, budowa, rozbudowa i przebudowa infrastruktury kulturalnej oraz infrastruktury publicznych szk i uczelni artystycznych, rozwj infrastruktury spoeczestwa informatycznego w dziedzinie kultury, midzynarodowe przedsiwzicia kulturalne, rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie poziomu wyksztacenia spoeczestwa.

Program Dziedzictwo Kulturowe z picioma priorytetami: ochrona zabytkw,

rozwj instytucji muzealnych, ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju, tworzenie zasobw cyfrowych dziedzictwa kulturowego, ochrona dziedzictwa kultury ludowej.

Program Zasoby Cyfrowe, w ktrym jednym z priorytetw jest digitalizacja

zabytkw i muzealiw. Program Infrastruktura Kultury, w ktrym wymieniono: remont, modernizacj

i adaptacj nieruchomoci na cele dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej, przygotowanie dokumentacji technicznej do prowadzenia inwestycji, zakup wyposaenia niezbdnego do prowadzenia dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej, wspfinansowanie projektw budowy i modernizacji obiektw sucych dziaalnoci kulturalnej.

Program Kultura 20072013 z nastpujcymi priorytetami: wspieranie mobilnoci osb dziaajcych w sektorze kultury, wspieranie

ponadnarodowej midzy kulturami.

ponadnarodowego obiegu dzie oraz wyrobw artystycznych i kulturalnych, wspieranie dialogu

49

Strony www.interreg.gov.pl i http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/ dostarczaj aktualnych informacji na temat europejskich funduszy strukturalnych i dziaajcych w ich ramach programw rozwojowych, dotyczcych wszystkich aspektw ycia spoeczno-gospodarczego:

Infrastruktura i rodowisko. Innowacyjna Gospodarka. Kapita Ludzki. Programy Europejskiej Wsppracy Terytorialnej. Program Rozwj Obszarw Wiejskich obejmujcy odnow wsi. Regionalne Programy Operacyjne.

Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Dolnolskiego na lata 2007 2013 bdzie realizowany przy zaangaowaniu cznie 1 622,1 mln euro. Na kwot t skada si 1228,9 mln euro rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, 175,8 mln euro rodkw publicznego wkadu krajowego oraz 217,9 mln euro wkadu prywatnego. Funkcje instytucji koordynujcej peni bdzie minister waciwy ds. rozwoju regionalnego poprzez wyznaczon do tego celu komrk w MRR Departament Polityki Regionalnej (DPR). Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski

Mechanizm Finansowy, obok funduszy strukturalnych, stanowi najwiksze rdo zewntrznego finansowania kultury w Polsce. rodki przeznaczone przez trzy kraje EOG: Norwegi, Islandi i Liechtenstein aktywnie wspieraj dziaania z zakresu infrastruktury kultury (informacje na stronie www.funduszngo.pl). W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego dziaa:

Fundusz Wymiany Kulturalnej.

Ochrona dziedzictw kulturowego realizowana jest rwnie z funduszy krajowych. Wana rola przypada w tym wzgldzie Narodowemu Funduszowi Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej to fundusz celowy. Funkcjonuje on na podstawie ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska. Poza NFOiGW, ochron rodowiska wspieraj take terytorialne i lokalne oddziay Funduszu. Ze rodkw Funduszu dofinansowuje si prace konserwatorskie przy zabytkowych zaoeniach parkowych. Remonty obiektw sakralnych wpisanych do rejestru zabytkw wspomagane mog by rwnie dotacjami krajowego Funduszu Kocielnego (dotacje nie obejmuj zabytkowego wyposaenia wntrz), ktry usytuowany jest w strukturze Departamentu Wyzna i Mniejszoci Narodowych Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji. Dotacje z Funduszu Kocielnego przyznawane s na wniosek osb prawnych, Kociow i innych zwizkw wyznaniowych lub z inicjatywy wasnej Zarzdu Funduszu Kocielnego. Przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu dotacji

50

Zarzd korzysta z opinii przedstawicielstw, jakie przy Funduszu mog tworzy osoby prawne kociow i innych zwizkw wyznaniowych oraz bezporednio wadz kocielnych. rodki samorzdowe. Z budetu wojewdztwa dolnolskiego mog by udzielane dotacje celowe na realizacj zada w zwizku z prowadzonymi pracami konserwatorskimi, restauratorskimi lub robotami budowlanymi przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, znajdujcym si na obszarze wojewdztwa dolnolskiego, posiadajcym istotne znaczenie kulturowe. O dotacj celow z budetu wojewdztwa dolnolskiego, w zakresie sprawowania opieki nad zabytkami, moe ubiega si osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadajca tytu prawny do zabytku. Dotacja moe by udzielona na dofinansowanie nakadw koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich i prac budowlanych przy zabytku, ktre wnioskodawca zamierza wykona w roku zoenia wniosku. Dotacja z budetu wojewdztwa dolnolskiego moe zosta przekazana w celu refundacji wydatkw poniesionych przy realizacji zadania w roku budetowym. Dotacja z budetu wojewdztwa dolnolskiego na wykonanie prac lub robt budowlanych przy jednym i tym samym zabytku w danym roku budetowym moe by udzielona w wysokoci do 70 % ogu nakadw na te prace. W wyjtkowych wypadkach dotacja moe by udzielona w wysokoci do 100 % nakadw koniecznych na wykonanie tych prac konserwatorskich lub robt budowlanych. Podstaw udzielenia dotacji jest wniosek o jej przyznanie. Wnioski o dotacje kierowane s Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Dolnolskiego. Szczegowe informacje dostpne na stronie internetowej http://www.umwd.dolnyslask.pl/kultura/ochrona-zabytkow/ . Zarzd Powiatu Lubiskiego 24 wrzenia 2009 r. podj uchwa Nr XLI/265/2009, w sprawie okrelenia zasad udzielenia i rozliczania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw, w myl ktrej, z budetu powiatu mog by udzielane dotacje celowe na realizacj zada w zwizku z prowadzonymi pracami konserwatorskimi, restauratorskimi lub robotami budowlanymi przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, niestanowicym wasnoci powiatu, znajdujcym si na obszarze powiatu lubiskiego. Podobne uchway przyjy rady gmin wchodzcych w skad powiatu lubiskiego, ktre dorocznie (od 2006 r.) dofinansowuj z wasnych budetw prace konserwatorskie, prowadzone przy obiektach zabytkowych z terenu gminy. Istotnym rdem finansowania opieki nad zabytkami mog by rodki pozyskane od firm, fundacji, czy stowarzysze lub osb prywatnych. Na terenie powiatu lubiskiego takim podmiotem jest KGHHM Polska Mied S.A. Z uwagi na zajmowan pozycj dominujcego przedsibiorstwa w regionie, KGHM podj dziaania zmierzajce do usunicia zagroe wynikajcych z monokultury przemysu miedziowego. W tym celu KGHM dy do harmonijnej wsppracy z samorzdami lokalnymi, umoliwiajc wsplne inicjowanie rnych form dziaalnoci gospodarczej, spoecznej i

51

kulturalnej. Dziaajca pod egid kombinatu Fundacja Polska Mied wspiera znacznymi kwotami, m.in. dziaanie w sferze ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami.

Zestawienie darowizn przyznanych przez Fundacj Polska Mied w 2008 r. Towarzystwo Mionikw Ziemi Lubiskiej: organizacja staych ekspozycji w Muzeum Ziemi Lubiskiej, dokumentujcych odkrycie zoa rudy miedzi i budow Zagbia Miedziowego oraz promujcych tradycje grnicze jako element obchodw 50-lecia odkrycia zoa rudy miedzi 5.500,00; Parafia Prawosawna w. Trjcy w Lubinie: program prac konserwatorskich Ikonostasu w wityni przy parafii w. Trjcy w Lubinie 20.000,00; Parafia Rzymskokatolicka p. w. w. Barbary w Gaworzycach: remont dachu kocioa p.w. Matki Boskiej Racowej w Gaworzycach 30.000,00; Parafia Rzymskokatolicka p.w. M.B. Czstochowskiej w Lubinie: wykonanie instalacji elektrycznej oraz zegara na wiey kocioa M.B. Czstochowskiej w Lubinie 65.000,00; Parafia Rzymskokatolicka p.w. w. Trjcy w Mioradzicach: wykonanie dokumentacji konserwatorskiej, opracowanie programu prac konserwatorskich, przygotowanie analiz, wycen i projektw wstpnych remontu kocioa p.w. w. Katarzyny w Gogoowicach 10.000,00; Parafia Rzymskokatolicka p.w Podwyszenia Krzya w cinawie: remont kocioa parafialnego p.w. Podwyszenia Krzya w. w cinawie wymiana systemu odwodnienia 30.000,00; Gmina Gaworzyce: remont paacu w Gaworzycach wykonanie prac zabezpieczajcych i ratujcych zabytkowe stropy 40.000,00; Parafia Rzymskokatolicka p.w. Niepokalanego Serca NMP w Raszwce: wymiana 6 okien w kociele p.w. Niepokalanego Serca Najwitszej Marii Panny w Raszwce 8.000,00; Parafia Rzymskokatolicka p.w. Matki Boej Bolesnej w Chrstniku: wymiana okien w kociele p.w. Matki Boej Bolesnej w Chrstniku 40.000,00. Zestawienie darowizn przyznanych przez Fundacj Polska Mied w 2009 r. Towarzystwo Mionikw Ziemi Lubiskiej: zakup i monta sprztu naganiajcego na potrzeby prezentacji multimedialnych oraz filmowych Muzeum Ziemi Lubiskiej 8.900,00; przebudowa pomieszczenia Muzeum Ziemi Lubiskiej w celu stworzenia szatni 10.000,00; Lubiskie Stowarzyszenie Twrcw Kultury: dofinansowanie organizacji pleneru i wystawy poplenerowej twrcw amatorskich w malarstwie, rzebie i fotografii pt. Pejzae dolnolskie i nie tylko 5.000,00; Parafia Rzymskokatolicka p. w. w. Trjcy w Mioradzicach: remont i prace konserwatorskie elewacji Kocioa p. w. w. Antoniego w Niemstowie 10.000,00;

52

Parafia Rzymskokatolicka p. w. w. Barbary w Gaworzycach: remont elewacji kocioa p. w. Matki Boskiej Racowej w Gaworzycach 20.000,00; Towarzystwo Mionikw Ziemi Lubiskiej: zakup zestawu komputerowego dla potrzeb zwizanych z dziaalnoci muzeum 500,00.

53

XI. REALIZACJA I FINANSOWANIE PRZEZ POWIAT ZADA Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKW

Budet powiatu lubiskiego na 2010 r., przyjty uchwa Nr XLIV/286/2009 z 17 grudnia 2009, przewiduje wydatki zwizane z kultur i ochron dziedzictwa narodowego na poziomie 390 000 z. Z tego 40 000 z przeznacza si na dziaalno bibliotek publicznych, 150 000 z bd stanowi dotacje na realizacj programu wsppracy powiatu lubiskiego z organizacjami prowadzcymi dziaalno o charakterze poytku publicznego, natomiast kwot 200 000 z przeznaczono na realizacj programu opieki nad zabytkami. W ramach tej ostatniej kwoty zostan rwnie przeprowadzone prace archeologiczno-antropologiczne na terenie mogiy onierzy Wojska Polskiego z 1939 r. w Siedlcach. Naturalnym i najbliszym partnerem wadz powiatu s organizacje prowadzce dziaalno poytku publicznego. Obszarem ich aktywnoci jest przede wszystkim kultura i ochrona dziedzictwa regionalnego, edukacja artystyczna, historyczna i kulturalna, upowszechnianie kultury fizycznej i turystyki. Rada Powiatu w Lubinie corocznie uchwala program wsppracy powiatu z organizacjami prowadzcymi dziaalno o charakterze poytku publicznego na nadchodzcy rok. W uchwaach okrelono trzy sfery dziaa: 1) upowszechnianie kultury fizycznej, sportu i turystyki; 2) nauk, kultur, sztuk, ochron zabytkw i opiek nad zabytkami; 3) wolontariat. Wybr zada odbywa si na zasadzie konkursw ofert. W uchwale Nr CCXXXIX /1301/2009, na rok 2010 wyznaczono w sferze drugiej nastpujcy rodzaj zada: podejmowanie dziaa na rzecz integracji spoecznoci lokalnej poprzez organizowanie imprez kulturalnych, wsplne przedsiwzicia z organizacjami pozarzdowymi w zakresie rozwoju kultury majce zasig co najmniej powiatowy, promocja powiatu lubiskiego poprzez organizowanie oraz uczestnictwo w festiwalach, prezentacjach lub przegldach krajowych i zagranicznych, kultywowanie tradycji oraz kultury mniejszoci narodowych, wspieranie tradycji kulturalno-spoecznych powiatu lubiskiego, wydawanie niskonakadowych, niekomercyjnych publikacji powiconych kulturze lub historii powiatu, organizacja i promocja amatorskiego ruchu artystycznego, w tym osb niepenosprawnych, organizacja dziaalnoci wystawienniczej, organizacja uroczystoci patriotycznych, organizacja nowatorskich form dziaalnoci kulturalnej, w szczeglnoci: Midzynarodowego Dnia Osb Niepenosprawnych, Turnieju Gmin, Turnieju OSP, Regionalnego Konkursu DIAPORAMA2010, Powiatowego Konkursu Fotograficznego, Powiatowych Dni Satyry i Humoru, Prezentacji

54

Dorobku Artystycznego Szk Powiatu, Wystawy Twrczoci Osb Niepenosprawnych, wystawy artystw niemieckich z Bad Ems, warsztatw artystycznych dla modziey z terenu powiatu lubiskiego. Rozstrzygnito pierwszy w 2010 r. konkurs na realizacj zada wynikajcych z programu wsppracy powiatu lubiskiego z organizacjami poytku publicznego. W ramach dotowania zada na upowszechnianie kultury fizycznej i sportu, wsparcie finansowe w wysokoci 3 000 otrzyma Zarzd Oddziau PTTK Zagbie Miedziowe na organizacj imprezy turystycznej pod nazw VII Rajd ladami Jana Jonsona. Na wybrane w drodze konkursu ofert 7 zada z dziau: Kultura sztuka, ochrona dbr kultury i tradycji, Zarzd Powiatu w Lubinie przeznaczy dotacje w wysokoci 30 000 z. Najwikszym beneficjentem zosta Zarzd Oddziau PTTK Zagbie Miedziowe, ktry otrzyma dotacje w wysokoci 5 200 z na cztery zadania (m.in.: Oglnopolski modzieowy konkurs Poznajemy
Ojcowizn ). Najwysza dotacja 10 500 z przypada w udziale Stowarzyszeniu Inicjatyw Kulturalnych Silesia Europea na organizacj Lubiskich Spotkani z Gitar i Poezj piewan. W sumie, dotychczas przyznane dotacje dla organizacji poytku publicznego na zadania zwizane z kultur i ochron dziedzictwa kulturalnego wyniosy 33 000 z.

Uchwaa Rady Powiatu w Lubinie Nr XLI/265/2009 z dnia 24 wrzenia 2009 r. w sprawie okrelenia zasad udzielenia i rozliczania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw ustala zasady i tryb udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw, niestanowicych wasnoci powiatu i znajdujcych si na obszarze powiatu lubiskiego. Okrela take sposoby rozliczania dotacji i kontroli wykonania zleconych zada. Udzielenie dotacji moe nastpi na podstawie wniosku, ktry wnioskodawca skada w roku poprzedzajcym rok planowanych prac remontowych. rodki zostaj uruchomione po uchwaleniu budetu powiatu. Beneficjentw i wysoko dotacji oraz wykaz prac na ktre przeznaczono dotacje okrela Rada Powiatu w osobnej uchwale. Dnia 10 marca 2010 r. uchwa Nr CCLXI/1422/2010 Zarzd Powiatu w Lubinie pozytywnie zaopiniowa wniosek Rzymsko-Katolickiej Parafii p.w. Matki Boskiej Czstochowskiej w Lubinie o przyznanie dotacji w wysokoci 160 000 z. na prace przy obiekcie zabytkowym, z przeznaczeniem na realizacj zadania: Opracowanie ekspertyz technicznych i konserwatorskich oraz wykonanie projektw budowlanych na renowacje elementw wiey i Kocioa p.w. Matki Boskiej Czstochowskiej w Lubinie. W biecym roku cao dotacji Powiatu Lubiskiego na prace remontowe przy obiekcie zabytkowym wzniesie 160 000 z. W Planie Rozwoju Lokalnego Powiatu Lubiskiego z 2004 r. zawarto sugesti przeprowadzenia prac remontowych i termomodernizacyjnych w obu, nalecych do powiatu, obiektach zabytkowych: budynku komendantury dawnych koszar dragonw v. Bredowa, w ktrym

55

obecnie mieci si Zesp Szk nr 1 w Lubinie i w zespole paacowo-parkowym w Szklarach Grnych obecnej siedzibie Specjalnego Orodka Szkolno-Wychowawczego. Realizacje tego zadania rozpoczto w 2008 r. Dotychczas w budynku dawnych koszar wykonano prace termodernizacyjne z wymian stolarki okiennej w kwocie ok. 1 334 000 z. Natomiast w Szklarach Grnych w ramach projektu przeprowadzono termomodernizacj budynku kotowni. Prace zamkny si kwot 172 356 z. rdem finansowania robt by Powiatowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej i rodki budetowe Powiatu Lubiskiego. Tegoroczny budet powiatu okrela dalsze finansowanie prac remontowych w Orodku w Szklarach Grnych na kwot 500 000 z. W kolejnym etapie prac remontowych na terenie zespou paacowo-parkowego planuje si przebudow i modernizacj cigw pieszych i jezdnych. W nastpnych latach prace powinny obj osuszenie budynku oraz remont i renowacj elewacji, poczon z konserwacj wystroju architektonicznego. W latach 2010 2012 oba, nalece do Powiatu Lubiskiego obiekty zabytkowe, zostan poddane dalszym remontom. W poczeniu z dotychczas wydatkowanymi na ten cel rodkami, szacuje si, e oglny koszt prac zamknie si w kwocie ok. 2 500 000 z. Zesp paacowo-parkowy w Szklarach Grnych, jeden z najcenniejszych zabytkw powiatu lubiskiego, wymaga kompleksowych prac konserwatorskich, ktre objyby, oprcz budynku paacowego, take park, zrujnowany pawilon ogrodowy oraz rzeby ogrodowe Personifikacje Czterech Pr Roku.

56

XII. POSTANOWIENIA KOCOWE

1. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami przyjmuje Rada Powiatu, po uzyskaniu opinii
Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw.

2. Realizacja Programu poddana bdzie ocenie Rady Powiatu po upywie dwch oraz czterech
lat od jego uchwalenia.

3. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami jest ogaszany w Wojewdzkim Dzienniku

Urzdowym.

4. W sprawach nie uregulowanych w programie maj zastosowanie obowizujce przepisy

prawa.

57

MATERIAY WYKORZYSTANE W TEKCIE:

1. Akty prawa miejscowego powiatu lubiskiego i gmin: miejskiej i wiejskiej Lubin, Rudna,
cinawa (Studia uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego, Strategie rozwoju, Programy Ochrony rodowiska, Gminne Programy Opieki nad Zabytkami, i in.)

2. Materiay udostpnione w Delegaturze Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw w

Legnicy: karty ewidencyjne architektury i budownictwa, karty ewidencyjne zabytkw ruchomych

3. Materiay i dokumentacja udostpnione przez ROBiDZ Wrocaw, m.in.: Studium historycznokulturowe gminy Rudna., 1994, Studium historyczno-kulturowe gminy Lubin., 2002, Studium historyczno-urbanistyczne cinawa miasto., 2002

4. Duncker A. Die Laendlichen Wohnsitze, Schloesser und Residenzen der Ritterschaftlichen

Grundbesitzer in der Preussischen Monarchie nebst den Koeniglichen Familien .. ., Berlin 1861-62 5. Biliski J., Przewodnik po ziemi lubiskiej., 1971

6. Boderke H., Der Kreis Lben. Landschaft Kultur Geschichte., Nrnberg 1986 7. Inwentaryzacja Przyrodnicza Gminy Lubin, Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej Zielona
Akcja, Legnica 1997

8. Katalog zabytkowych parkw i ogrodw woj. legnickiego., pr. zb., Legnica 1997 9. Rusewicz H., witynie powiatu lubiskiego., 2006
10. Rusewicz H., Zamki, dwory i paace powiatu lubiskiego., 2009

11. Sternicki Cz., Tokarczuk ST., Monografia gminy wiejskiej Lubin. Lubin 1997
ILUSTRACJE: 1. Materiay wasne

2. Fotografie autorstwa J. Tarasa i A. ojka, zamieszczone na stronie internetowej

www.glogow.pl/okolice/powiaty/lubinskiaaa.htm

3. Fotografie zamieszczone na stronie internetowej www.wroclaw.hydral.com.pl 4. Duncker A. Die Laendlichen Wohnsitze .. .,

ANEKSY

58