35.

Historia Integracji Europejskiej

Dla wspczesnego Europejczyka proces integracji kontynentu rozpocz si wraz z powstaniem Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali. Nie jest to jednak pierwsza prba zjednoczenia narodw Europy w jednym organimie pastwowym; nie znaczy to take, e wczeniej nic nie czyo mieszkacw naszego kontytnentu. Najstarszym fundamentem czcym obywateli Europy jest kultura antyczna. Na pierwszym miejscu naley wymieni staroytn Grecj. Powstaa wwczas kultura - grecka filozofia, architektura i ustrj pastw greckich (polis), stanowia odniesienie dla nastpnych pokole. Grecy cho byli rozproszeni w wielu pastwach - miastach czuli wsplnot kulturow i wyranie podkrelali sw odrbno od innych cywilizacji, czym przypominaj wspczesnych Europejczykw. Osignicia staroytnej Grecji zostay rozwinite i rozpropagowane na obszarze caej Europy przez pastwo Rzymskie. Imperium Romanum zjednoczyo w swych granicach wiksz cz pastw nalecych do wspczesnej Unii Europejskiej. W cigu blisko piciuset lat (od 27 r. p.n.e. do 476 r. n.e.) pod wsplnymi rzdami znajdoway si terytoria od cieniny gibraltarskiej na zachodzie po Ren na wschodzie. Nie znaczy to, e mieszkacy pozostaych terenw naszego kontynentu odseparowani byli od wpyww staroytnego Rzymu. Na terytorium dzisiejszej Polski docierali kupcy rzymscy poruszajcy si wzdu szlaku bursztynowego. O tym, e kontakty te byy intensywne, przekonuj nas znaleziska monet i wyrobw rzymskich na terytorium naszego pastwa. Blaski osigni cywilizacji staroytnego Rzymu znajdujemy we wszystkich dziedzinach naszego ycia. W naszej architekturze, filozofii czy prawie wci mona
89

odnale bezporednie odniesienia do osigni rzymskich. Przez pastwo rzymskie do ludw i plemion zamieszkujcych kontynent dotaro rwnie chrzecijastwo. Chrzecijastwo i wartoci jakie z sob niesie, przez wielu uwaane jest za kluczowy element europejskiej tosamoci. Mimo rnic jakie dziel ludzi wierzcych na naszym kontynencie, ewangelia pozostaje wsplnym punktem odniesienia. Nie naley take zapomina, e twrcy wspczesnej Unii Europejskiej wywodzili si z partii o chrzecijaskim rodowodzie. O roli jak peni chrzecijastwo w jednoczeniu kontynentu czsto wspomina Robert Schuman, gwny pomysodawca Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali. Przytoczmy tu jedno z jego przemwie: "... Chrzecijastwo przyp. jest przeciwne takiemu te fanatyzmowi (tzn. i religijnemu redakcji); dlatego chrzecijastwo

chrzecijaska kultura nigdy nie byy rezultatem lub inicjatorem rewolucyjnej przemocy; wspieraj one raczej ewolucyjny proces cierpliwej pracy wychowawczej poprzez propagowanie chrzecijaskiego systemu wartoci, ksztatujcego wizj czowieka i koegzystencji narodw. Dopiero w efekcie trwajcego setki lat procesu wewntrznego samooczyszczania si, rozmaitych zawirowa i uczciwego poszukiwania prawdy udao si nam wypracowa europejsk kultur, noszc wyrane pitno chrzecijastwa, ktra ma wprawdzie suy czowiekowi, ale i te ma go uczyni zdolnym do wznoszenia si ponad przecitno. Europa potrzebowaa do wytworzenia takiej kultury ponad tysic lat chrzecijastwa. Nauczylimy si przy tym, e nard, ktry chce bez adnych zagroe korzysta z praw osoby dorosej, musi by zdolny do zachowa dojrzaych." Po upadku Cesarstwa Rzymskiego Europa zostaa podzielona midzy wiele mniejszych pastw i plemion. Wkrtce jednak nastpiy prby ponownego zjednoczenia naszego kontynentu.
90

Tu pierwsze chronologicznie miejsce zajmuje monarchia Karola Wielkiego. Pod jednym berem zostaa zjednoczona ludno pnocnych Woch, Francji i znaczna cz dzisiejszych Niemiec. Karol Wielki koronowa si na cesarza, co stanowio nawizanie do wielonarodowego Cesarstwa Rzymskiego. Po rozpadzie monarchi Karoliskiej do tradycji rzymskich nawizali wadcy Niemiec. Utworzono wite Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego. Cesarz przyznawa sobie zwierzchni wadz nad innymi wadcami chrzecijaskimi i cho jego wpywy ograniczay si gwnie do Niemiec i pnocnych Woch, to istnienie Cesarstwa stanowio wany etap w tworzeniu oglnoeuropejskiej tosamoci. Szczeglnie wany dla nas jest jeden z wadcw tego pastwa - Otton III. Ten wadca chcia stworzy jeden organizm pastwowy obejmujcy ca wczesn chrzecijask Europ. Pastwo to miao si skada z trzech czonw: Francji, Niemiec i Polski, przy czym Francja i Polska miay by rzdzone przez wasnych krlw, poddanych jedynie zwierzchnoci Cesarza. Otton III spotka si w 1000 r. w Gnienie z ksiciem Bolesawem Chrobrym - poniejszym pierwszym krlem Polski. Obu wadcw poczya posta witego Wojciecha, ktry by przyjacielem wadcy Niemiec. Otton przekaza Bolesawowi Chrobremu w dowd przyjani Wcznie witego Maurycego. Cae redniowiecze jest bardzo wanym okresem dla tworzenia si wsplnej europejskiej tosamoci. Mimo cigych wojen i konfliktw midzy wadcami wczesnej Europy mona powiedzie, e kontynent by wwczas faktycznie zjednoczony. Dziaao wiele wsplnych instytucji papie sprawowa zwierzchni wadz duchow nad krlami i ksitami, w caej Europie gospodarka i system polityczny dziaa na takich samych zasadach, dziaay uniwersytety, ktrych program oparty o teologi by podobny na caym kontynencie, elity Europy porozumieway si wsplnym jzykiem - acin, a przedsibiorcy mieli nawet wspln
91

"walut" - zoto. Rycerze krlestw europejskich wsplnie wyruszali na krucjaty by zdoby Ziemi wit . Wraz z kocem redniowiecza w Europie coraz waniejsza staje si tosamo narodowa. Jzyki narodowe zaczynaj zastpowa acin. Natomiast reformacja doprowadzia rwnie do religijnych podziaw na kontynencie. Nie znaczy to jednak, e zaprzestano myli o jednym wielki pastwie dla narodw Europy. Jednak zjednoczenia prbowano dokonc gwnie przez si ora, przez podoporzdkowanie innych narodw jednemu, ktry zyskaby dominacj na kontynencie. Nie udao si to jednak adnemu, a w kadym razie dominacja nie byo trwaa. Najpierw rola europejskiego mocarstwa przypada Hiszpanii, pniej na kontynencie europejskim dominowaa Francja. Nie naley rwnie zapomina o sile XVI i XVII wiecznej Rzeczpospolitej. Nadzieje na trwae i dobrowolne zjednoczenie kontynentu przyniosa Rewolucja Francuska. Uwaano, e ludy Europy wyzwolone spod wadzy dziedzicznych monarchw same zechc poczy si w jeden organizm. Na krtko kontynent europejski znalaz si pod wsplnym berem Napoleona, cho jego rzdy w wikszoci pastw przyniosy raczej niech do francuskiej dominacji. Ideay Rewolucji Francuskiej - Wolno, Rwno i Braterstwo byy na tyle uniwersalne, e mogy stanowi wspln platform dla ludzi z rnych pastw. Takie zaoenia przywiecao wielu dziewitnastowiecznym ruchom narodowo-wyzwoleczym. Wsplny zryw w wielu pastwach Europy mia miejsce w czasie Wiosny Ludw. Niestety coraz wikszy wpyw zaczy zdobywa dwie ideologie - nacjonalizm i komunizm, ktre wykluczay jakiekolwiek ponadpastwowe porozumienie, na zasadach akc3eptowanych przez wikszo obywateli. Trzeba byo tragedii dwch wojen wiatowych, ktre w znaczym stopniu zrujnoway Europ, by idea

92

integracji odya i znalaza trwae poparcie wrd mieszkacw kontynentu. 2. Pierwsze projekty integracji Po kataklizmie, jakim bya dla naszego kontynentu ostatnia wojna wiatowa powsta wyjtkowo korzystny klimat dla powstania ponadpastwowej struktury europejskiej. Zdecydowao o tym szereg czynnikw. Zbrodnie skrajnie nacjonalistycznej ideologii jak by faszyzm osabiy nacjonalizm w ogle, std przeciwnikom integracji trudno byo powoywa si na narodowe interesy. Kolejnym czynnikiem byo zagroenie militarne, ekonomiczne i ideologiczne dla pastw Europy Zachodniej ze strony Zwizku Radzieckiego (naley pamita, e tu po II Wojnie wiatowej gospodarki krajw europejskich byy bardzo zniszczone a komunizm z powodu zasug jakie mia dla pokonania hitlerowskich Niemiec by wwczas stosunkowo popularny). Z drugiej strony kraje europejskie pamitay swoj niedawn jeszcze mocarstwow pozycj i nie chciay zosta jedynie protektoratem Stanw Zjednoczonych - std jedynie poczenie si mogo da potg porwnywaln z tymi dwoma wczesnymi mocarstwami. W pastwach Europy Zachodniej, zwaszcza we Francji i w Wielkiej Brytanii, ywe byy nostalgie za czasami kolonialnymi, kiedy te pastwa decydoway o losach wiata. Natomiast utrata rynku zbytu w byych koloniach zmusia te pastwa do poszukiwania innych rozwiza mogcych rozrusza ich gospodark. Pierwsze pomysy zjednoczenia pastw europejskich narodziy si jeszcze w czasie wojny. Jako przykad mona tu wskaza projekt federacji Polsko-Czechosowackiej, ktry zrodzi si w rd niezalenych rzdw obu pastw znajdujcych si w Londynie, a ktrego zwolennikiem by genera Sikorski. O koniecznoci stworzenia jakiej formy wsppracy midzy Francj a Niemcami wspomina rwnie Winston Churchill. To wanie premier Wielkiej Brytanii da pierwszy
93

sygna do budowy zjednoczonej Europy. W swoim przemwieniu, wygoszonym w Zurychu 19 wrzenia 1949 roku przestawi wizj "Stanw Zjednoczonych Europy". Churchill chcia, by powstaa unia, ktrej trzon stanowiyby Francja i Niemcy, a ktra pozostaaby otwarta dla pozostaych pastw kontynentu. Na integracj krajw Europy nalegay rwnie Stany Zjednoczone. Uznano, e jaka forma cilejszej wsppracy moe stanowi czynnik zapobiegajcy powstawaniu konfliktw na naszym kontynencie. Wanym wkadem w odbudow Europy by proklamowany 5 lipca 1945 roku plan Marschalla. Skierowany by do wszystkich pastw europejskich - mogy z niego skorzysta rwnie pastwa Europy rodkowej. Niestety pod naciskiem ZSRR Polska i Czechosowacja zostay zmuszone odrzuci amerykask pomoc. Narastajcy konflikt midzy dwoma blokami, stanowi rwnie impuls do integracji zagroonych przez komunizm demokratycznych krajw zachodniej Europy. W kwietniu 1947 roku zakoczya si konferencja moskiewska, na ktrej nie doprowadzono do konsensusu w sprawie dalszego losu Niemiec. Podzia na strefy okupacyjne stawa si granic midzy dwoma wrogimi ustrojami. W 1947 roku utworzono rwnie Kominform - midzynarodow konfederacj partii komunistycznych. Nie ukrywano, e jej celem jest rozszerzenie zasigu dyktatury proletariatu. Pastwa, w ktrych stacjonowaa Armia Czerwona, skazane zostay na ustrj komunistyczny. Ostatnie wtpliwoci w tym wzgldzie rozwia zamach praski z lutego 1948 roku, ktry zapewni komunistom rzdy w Czechosowacji. Narastajce napicie w stosunkach midzy Wschodem a Zachodem spowodowao konieczno zacieniania wsppracy militarnej. W 1948 roku kraje Zachodniej Europy - Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Wielka Brytania podpisay Pakt Brukselski (nazywany te Uni
94

Zachodnioeuropejsk), ktry by ukadem o kolektywnej obronie oraz o wsppracy gospodarczej, spoecznej i kulturalnej. W nastpnych latach do Paktu przystpiy kolejne pastwa. Wraz z utworzeniem NATO i Wsplnot Europejskich Pakt Brukselski straci na znaczeniu. Zawarty na 50 lat wygas w 1999 roku, a wsplna polityka bezpieczestwa zostaa wczona w obszar dziaania Unii Europejskiej. Unia Zachodnioeuropejska, cho utrzymaa formaln niezaleno, jest organizacj wsppracujc z Uni Europejsk. Pakt Brukselski nie zapewnia penego bezpieczestwa Europie Zachodniej - niezbdny by udzia USA. W kwietniu 1949 roku w Waszyngtonie kraje Europy Zachodniej - Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Wielka Brytania oraz USA i Kanada podpisay zbiorowy pakt bezpieczestwa - Sojusz Pnocnoatlantycki (NATO). Pniej do tej organizacji przystpiy Grecja (1952), Turcja (1952), RFN (1955), Hiszpania (1982) a w 1999 roku - pastwa Europy rodkowej wyzwolone z pod dominacji ZSRR: Polska, Czechy i Wgry. O zasadnoci powoania tego sojuszu przekonano si nadzwyczaj szybko. Podczas ktrym blokady Berlina Zachodniego w czerwcu i opa. 1949 NATO roku, jest amerykaskie lotnictwo uratowao Berlin tworzc most powietrzny, dostarczano mieszkacom ywno organizacj wsppracujc na forum midzynarodowym z Uni Europejsk, cho skad obu organizacji nie pokrywa si. Cz czonkw Sojuszu Pnocnoatlantyckiego pozostaje poza Uni Europejsk przede wszystkim, co oczywiste USA i Kanada, ale rwnie Turcja, Polska, Czechy i Wgry. Natomiast wikszo pastw Unii Europejskiej jest czonkami NATO. Poza jego struktur pozostaj jednak Austria, Finlandia, Irlandia i Szwecja. Przykad udanej integracji gospodarczej jako pierwsze w Europie day kraje Beneluksu. Pierwsze plany wsppracy midzy Belgi, Holandi i
95

Luksemburgiem powstay jeszcze w czasie wojny. Od pocztku 1948 roku pastwa te stworzyy uni celn, czyli organizacj, w ramach ktrej zlikwidowano przeszkody w handlu wewntrznym oraz uzgodniono wspln taryf na produkty importowane z krajw trzecich. Tak jak pniej w ramach Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej, tworzenie wsplnego rynku nastpowao stopniowo i etapami. Od 1951 roku obowizyway jednolite opaty wwozowe. Nastpnie doprowadzono do swobody przepywu kapitau, czyli w obrbie tych trzech pastw mona byo swobodnie robi inwestycje, kupowa ziemi i zakada rachunki bankowe. Od 1956 roku Beneluks sta si stron midzynarodowych umw handlowych, a midzy trzema krajami czonkowskimi ustanowiono wolny rynek pracy dla ich obywateli. Sukces integracji pastw Beneluksu przyczyni si do upowszechnienia idei zjednoczonej Europy. Kolejnym punktem na drodze do zjednoczonej Europy by Kongres Europy w Hadze. Reprezentowane byy na nim rne organizacje zarwno narodowe jak i dziaajce na forum midzynarodowym. Znaleli si tam rwnie najwaniejsi politycy zachodnioeuropejscy, wrd nich przyszli "ojcowie" Wsplnot Europejskich: Robert Schuman (Francja), Alcide de Gasperi (Wochy), Paul Henri Spaak (Belgia) i Konrad Adenauer (RFN). Byli oni nie tylko wybitnymi dziaaczami partii chrzecijasko-demokratycznych w swoich krajach, ale rwnie gorcymi zwolennikami zjednoczenia Europy. Uczestnicy kongresu wezwali do utworzenia Rady Europy. Dokumentem podsumowujcym prace kongresu bya "Deklaracja Polityczna", w ktrej domagano si politycznego i gospodarczego zjednoczenia pastw naszego kontynentu przy zachowaniu suwerennoci narodowej. Ju na tej konferencji zaznaczy si spr midzy federalistami a unionistami. Pierwsi pragnli jakiej formy wsppracy midzy niezalenymi pastwami, natomiast koncepcja unionistw zakada denie
96

do

utworzenia

pastwa

zwizkowego. Gwnym efektem Kongresu Haskiego, cho odoonym nieco w czasie byo powstanie w dniu 5 maja 1949 roku Rady Europy. Obecnie w Radzie Europy zasiadaj przedstawiciele 40 pastw Europy. Nie ma ona tak silnej pozycji jak Unia Europejska a uprawnienia jej struktur s daleko mniejsze. Trudno jest jednak przeceni wkad tej organizacji w zjednoczenie kontynentu. Dziki dziaalnoci Rady Europy przyjto wiele konwencji, ktre tworz standard rozwiza prawnych. Naley tutaj przede wszystkim wymieni Europejsk Konwencj Praw Czowieka z 1950 roku. 2. Europejska Wsplnota Wgla i Stali Nastpnym krokiem byo utworzenie Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali. Inicjatorem tej pierwszej organizacji, z ktrej wywodzi si dzisiejsza Unia Europejska by francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman, natomiast autorstwo tego projektu przypisywane jest francuskiemu ministrowi ds. planowania Jean Monet. U podstaw zawarcia tego traktatu leaa ch odbudowy gospodarczego, a w dalszej perspektywie rwnie militarnego potencjau Niemiec i rwnoczesne poddanie go kontroli. Najwaniejsze byo porozumienie midzy wrogami z niedawno zakoczonej wojny, zwaszcza midzy Francj a Niemcami. Takie byy zaoenia planu Schumana: "Dzieo zjednoczenia europejskich narodw wymaga przezwycienia liczcej kilkaset lat wrogoci pomidzy Francj a Niemcami, a nawet wicej: u pocztku tego dziea musi stan pojednanie midzy Francj a Niemcami" a dalej czytamy "Francuski rzd proponuje, eby cay francuski i niemiecki przemys wydobywczy i hutniczy podporzdkowa jednej Wysokiej Wadzy, organizacji otwartej dla innych europejskich krajw gotowych do przystpienia". Natomiast dla Niemiec traktat stwarza okazj powrotu do midzynarodowej polityki. Do nadrzdnego celu integracji europejskiej, jakim jest utworzenie organizacji, ktra
97

zapobiegaby nastpnym konfliktom na naszym kontynencie, odwouje si rwnie preambua do Traktatu EWWiS: "... zdecydowani na zastpienie odwiecznej realizacji poczeniem najwaniejszych interesw, na pooenie, przez wprowadzenie wsplnoty gospodarczej, fundamentw szerszej i gbszej wsplnoty midzy narodami przez dugi czas do siebie wrogo nastawionych z powodu krwawych podziaw i na stworzenie fundamentw instytucji zdolnych do kierowania dzielonym odtd losem" Do podpisania Traktatu doszo w Paryu 18 kwietnia 1951 roku. Sygnatariuszami Traktatu byo 6 pastw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Federalna Republika Niemiec i Wochy. Traktat poddawa wsplnej kontroli wydobycie wgla i przemys stalowy. Wadz wykonawcz tej pierwszej wsplnoty bya Wysoka Wadza (High Authority), organem prawodawczym bya tzw. Specjalna Rada Ministrw. Utworzono rwnie Wsplne Zgromadzenie (Joint Assembly), ktre stanowio organ kontrolny z ograniczonymi kompetencjami, a take Komisj Konsultatywn, jako miejsce kontaktw z rnymi grupami interesw (pracownikw, pracodawcw itp.). Rozpoczty w ten sposb proces integracji nabiera z czasem rozpdu i rozmachu. Czasem zdarzay si rwnie poraki, jednak od podpisania Traktatu EWWiS proces jednoczenia kontynentu postpuje zarwno poprzez obejmowanie coraz to nowych dziedzin jak i poprzez terytorialne zwikszanie zasigu. Prby pogbienia integracji. Traktaty Rzymskie Przykad niezrealizowanych projektw integracyjnych stanowi Europejska Wsplnota Polityczna i Europejska Wsplnota Obronna. Pierwszy projekt mia doprowadzi do powstania pewnej struktury ponadnarodowej, opartej na konstytucji. Drugi mia na celu stworzenie europejskiej armii pod dowdztwem europejskiego ministra obrony.
98

Wynegocjowane ukady stanowiy kompromis i nie prowadziy do tak dalekich skutkw, ale mimo to spotkay si ze zdecydowanym sprzeciwem. Projekt ukadu o Europejskiej Wsplnocie Politycznej nie zdoa nawet przej przez pertraktacje wrd ministrw pastw EWWiS. Projekt ukadu o Europejskiej Wsplnocie Obronnej, cho zosta podpisany przez przedstawicieli pastw EWWiS, zosta odrzucony przez francuskie Zgromadzenie Narodowe. Te wydarzenia przypominaj, e nie kady pomys znajduje akceptacj i zawsze konieczne jest poparcie obywateli pastw czonkowskich. Zwolennicy zjednoczenia kontynentu postanowili postawi na integracje gospodarcz, ktra ich zdaniem mogaby wymusi take integracj na gruncie politycznym. Na konferencji w Messynie w czerwcu 1955 roku ministrowie spraw zagranicznych pastw EWWiS postanowili o poszerzeniu dotychczasowego zakresu wsppracy. Prace przekazano ekspertom z pastw czonkowskich. Po roku przygotowa przestawiono dwa traktaty, ktre podpisano w Rzymie 25 marca 1957 roku. Pierwszy powoa do ycia Europejsk Wsplnot Gospodarcz (EWG), a drugi Europejsk Wsplnot Energii Atomowej (EWEA - Euratom). Struktura instytucjonalna obu nowo utworzonych Wsplnot bya symetryczna do struktury EWWiS. Gwnym celem EWG byo doprowadzenie do zniesienia ogranicze w handlu midzy krajami czonkowski a do stworzenia Europejskiego Wsplnego Rynku. Natomiast Euratom ustanowi wsplny instrument kontroli i koordynacji polityki w zakresie cywilnej energetyki jdrowej. Euratom wspiera badania i rozwj techniki atomowej w obszarze jej cywilnych zastosowa. Trzy traktaty - EWWiS, EWG i Euratom stanowi do dzi formaln podstaw integracji europejskiej. Utrzymywanie osobnych organw dla trzech Wsplnot (EWWiS, EWG i EWEA) byo niepotrzebne, std w 1964 podpisano traktat, w wyniku
99

ktrego nastpia fuzja instytucji trzech Wsplnot. Powstaa jedna Komisja w miejsce Wysokiej Wadzy EWWiS, Komisji EWG i Komisji EWEA. Ta jednolita Komisja staa si organem wykonawczym Wsplnot. Pozostawiono rwnie jedn Rad Ministrw w miejsce Rady Ministrw EWWiS, Rady Ministrw EWG i EWEA, ktra staa si miejscem stanowienia prawa. Instytucj, ktra w przyszoci miaa sta si Parlamentem Europejskim byo Zgromadzenie Parlamentarne; na razie miao ono gwnie uprawnienia kontrolne. Natomiast prawo do interpretowania Traktatw i aktw prawa wsplnotowego oraz orzekania o wanoci dziaa organw Wsplnoty zastrzeono dla Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci. Integracja gospodarcza zacza szybko przynosi efekty. Ju po 10 latach (w traktacie EWG zapisano termin 12 letni) udao si znie ca w obrocie midzy krajami czonkowskimi. Nastpi zdecydowany wzrost wymiany handlowej midzy krajami czonkowskimi, a take w handlu pastw Wsplnot z krajami trzecimi. To w efekcie przyczynio si do przyspieszenia wzrostu gospodarczego w pastwach Zachodniej Europy i wzrostu dobrobytu ich obywateli. Naley jednak zwrci na fakt, e lata 50 i 60-te byy okresem dobrej koniunktury gospodarczej w krajach kapitalistycznych i wczesny wzrost gospodarczy jest w duej mierze wynikiem przychylnej sytuacji w handlu midzynarodowym. Niemniej jednak sukces Wsplnot Europejskich stanowi zacht dla kolejnych pastw Europy; da take impuls do cilejszej wsppracy w ramach istniejcych organizacji. 3. Rozwj Wsplnot Europejskich 3.1 Przystpienie nowych pastw Do szstki pastw - zaoycieli Wsplnot Europejskich przyczyy si wkrtce nastpne kraje Europy Zachodniej. W 1970 roku rozpoczto negocjacje z Wielk Brytani, Dani, Irlandi i Norwegi. Uwieczeniem
100

stara powyszych pastw byo podpisanie 22 stycznia 1972 roku Traktatw Akcesyjnych. Nastpnie rozpocz si proces ratyfikacji w krajach kandydackich. Zakoczy si on sukcesem za wyjtkiem Norwegii, gdzie wikszo spoeczestwa opowiedziaa si przeciw udziaowi ich kraju we Wsplnotach. Kolejna akcesja miaa miejsce w 1986 roku. Wwczas do Wsplnot doczya Grecja stajc si dziesitym czonkiem tej organizacji. W trzeciej fazie rozszerzenia, po dugich i mudnych negocjacjach do Wsplnot doczyy Portugalia i Hiszpania. Traktat akcesyjny podpisano w 1986 roku. Po okresie przejciowym, ktry trwa do 1991 roku pastwa te zyskay peny status Pastwa Czonkowskiego. Ostatnie powikszenie Wsplnot, ktre wczeniej stay si Uni Europejsk, nastpio w 1995 roku. Wwczas do tego zwizku przystpiy Szwecja, Finlandia i Austria. Po raz kolejny negocjacje prowadzono rwnie z Norwegi, jednak po raz kolejny obywatele Norwegii sprzeciwili si akcesji ich kraju do tej organizacji. W ten sposb Unia Europejska zwikszya swj zasig na 15 krajw Europy. 3.2 Pogbienie integracji w ramach Wsplnot Europejskich Mimo pocztkowych sukcesw Wsplnot Europejskich, gwny cel ich powstania czyli stworzenie Europejskiego Jednolitego Rynku by daleki od realizacji. Kryzysy gospodarcze lat 70-ych a zwaszcza tzw. kryzys paliwowy, ktrego przyczyn by gwatowny wzrost cen ropy naftowej, spowodoway w niektrych pastwach Wsplnot ch powrotu do protekcjonistycznego chronienia swych gospodarek. Po pewnym czasie od podpisania Traktatw Rzymskich widoczne stay si ograniczenia pastw narodowych co ostudzio nieco zapay euroentuzjastw. Zahamowanie rozwoju Wsplnego Rynku, brak reform instytucji Wsplnot przy wzrastajcej liczbie pastw czonkowskich powodowa zwikszajc si niewydolno instytucji europejskich. Konieczne stay si zmiany.
101

Jeszcze w latach 70-ych przedstawiono tzw. Raport Tindemansa, zwany tak od nazwiska jego autora - premiera Belgii. Raport zakada stopniowy postp w kierunku Unii Europejskiej opartej na istniejcych strukturach trzech Wsplnot. Proponowano take cilejsz wspprac Pastw Czonkowskich w dziedzinie polityki zagranicznej i spraw wewntrznych. Raport przedstawia te koncepcj zrnicowania postpw integracji midzy poszczeglnymi pastwami - cz krajw miaa szybciej przyjmowa niektre rozwizania, bez wzgldu na opr pastw mniej zdeterminowanych w deniu do Unii Europejskiej (koncepcja "pocigw o rnej prdkoci"). Raport Tindemansa nie przynis spodziewanych rezultatw. Kolejn propozycj zreformowania Wsplnot by Raport Komitetu Trzech Mdrcw. Raport przestawiony w padzierniku 1979 roku przedstawia zaniedbania Wsplnot, wskazywa na niedocignicia instytucji Wsplnot, odrzuca koncepcje "pocigw o rnych prdkociach" i apelowa do Pastw Czonkowskich o poczucie solidarnoci. Impuls do pogbienia integracji europejskiej w ramach Wsplnot czsto wychodzi z ich instytucji. Szczeglnie zasuone dla dalszego zjednoczenia kontynentu s: Komisja Europejska, skd wychodziy projekty dotyczce pogbienia integracji oraz Europejski Trybuna Sprawiedliwoci, ktry w swych orzeczeniach zdefiniowa midzy innymi zasady bezporedniej skutecznoci i pierwszestwa prawa stanowionego w ramach Wsplnot Europejskich. Wan instytucj w ramach Wsplnot Europejskich sta si Parlament Europejski, wywodzcy si ze Zgromadzenia Parlamentarnego przewidzianego w Traktacie EWWiS. Od 1979 roku, w ktrym odbyy si pierwsze bezporednie wybory do Parlamentu Europejskiego zyskuje on na znaczeniu w strukturach europejskich. Parlament w 1984 roku przedstawi projekt "Konstytucji Unii Europejskiej". Powyszy dokument
102

wskrzesi ide europejskiego pastwa federalnego, cho podkrela uzalenienie przyszej Unii od Pastw Czonkowskich. Projekt zwiksza take znacznie uprawnienia samego Parlamentu. Cho reakcje na projekt byy w poszczeglnych krajach byy bardzo zrnicowane (pozytywnie odniosy si do niego m. in. Parlamenty Francji i RFN, natomiast odrzuci go Parlament Duski), stanowi on powany impuls do prac nad pogbieniem integracji. Rada Europejska (zebranie szefw pastw i rzdw Pastw Czonkowskich) na szczycie w Fontainebleau powoaa dwa komitety w celu opracowania reformy Wsplnot; pierwszy do spraw reformy instytucjonalnej, drugi dla "Europy narodw". Efektem prac obu komitetw byo zwoanie Konferencji Midzyrzdowej w celu rewizji traktatw, ktra z kolei opracowaa poprawki do traktatw zaoycielskich pniej nazwane Jednolitym Aktem Europejskim. Jednolity Akt Europejski (JAE) by wanym krokiem w kierunku Unii Europejskiej, cho pozostawa daleko za zmianami proponowanymi przez Parlament Europejski. Formalnie poczy trzy Wsplnoty (ktre zachoway jednak wasn podmiotowo prawn) w jedn Wsplnot Europejsk. Ustanowi nowe procedury ustawodawcze dajce wiksze uprawnienia Parlamentowi Europejskiemu. Ograniczy podejmowanie decyzji w Radzie Wsplnot Europejskich (obecnie nazywanej Rad Unii Europejskiej) Rad w sposb jednomylny szefw na rzecz i gosowania Pastw wikszociowego. Wprowadza do traktatowego porzdku prawnego Europejsk (spotkanie pastw rzdw Czonkowskich). Przede wszystkim wyznaczy kierunek dalszego rozwoju integracji z Uni Europejsk i Europejsk Uni Gospodarcz i Walutow. Zgodnie z JAE Jednolity Rynek Europejski mia powsta do 31 grudnia 1992 roku. 4. Powstanie Unii Europejskiej
103

Wkrtce pniej miay miejsce gwatowne zmiany na paszczynie midzynarodowej. Nastpi upadek muru berliskiego, doszo do zjednoczenia Niemiec. W krajach czonkowskich nasta przychylniejszy klimat dla pogbienia wsppracy w ramach wsplnej organizacji. Doprowadzio to do podpisania 7 lutego 1992 w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej. Podpisanie Traktatu poprzedzone byo dugimi i mudnymi negocjacjami. Za dat ich rozpoczcia mona uzna Konferencj Midzyrzdow w Rzymie, rozpoczt w grudniu 1990 roku. Trzeba pamita, e Traktat jest efektem kompromisu midzy pastwami czonkowskimi Wgla i Stali. Traktat, cho rwnie daleki jest od ustanowienia ponadnarodowego europejskiego pastwa federalnego, jest duym krokiem w kierunku zjednoczonej Europy. Traktat wywoa pewne rozczarowanie tzw. Euroentuzjastw, a z drugiej strony opr sceptykw. Jego ratyfikacja przebiegaa bardzo opornie w pastwach czonkowskich. W Wielkiej Brytanii, gdzie nie przeprowadzano referendum Traktat spotka si z siln opozycj w Izbie Gmin, a nawet wytoczono sdowy proces, w ktrym prbowano wykaza, e ratyfikacja jest czynem nielegalnym. We Francji za ratyfikacj opowiedziaa si jedynie znikoma wikszo obywateli (51,5 % gosw za). W Niemczech ratyfikowano go dopiero po pozytywnym orzeczeniu tamtejszego Trybunau Konstytucyjnego. Najwikszy opr dano Traktatowi w Danii, gdzie obywatele zgodzili si na jego ratyfikacj dopiero po wywalczeniu pewnych wyjtkw dla ich kraju. Traktat z Maastricht ustanowi Uni Europejsk. Opiera si ona na trzech filarach: pierwszym s dotychczasowe Wsplnoty Europejskie, drugi stanowi Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa - w ktrej
104

efektem

caego

procesu

integracji

europejskiej

zapocztkowanego przez Traktat Paryski o Europejskiej Wsplnocie

uprawnienia instytucji Unii s bardzo ograniczone, natomiast trzeci filar stanowi Wsplna Polityka Spraw Wewntrznych i Wymiar Sprawiedliwoci, gdzie Unia raczej koordynuje dziaania Pastw Czonkowskich ni posiada wasne kompetencje. Traktat wprowadzi obywatelstwo europejskie oraz okreli zasady bdce podstaw, na ktrej opiera si Unia Europejska - wymieniono tu demokracj, poszanowanie praw czowieka, solidarno, wolnoci obywatelskie i gospodarcze. Traktat z Maastricht nie zlikwidowa saboci instytucji Unii Europejskiej. Organy Wsplnot tworzone z myl o zwizku szeciu pastw, obecnie musz "obsugiwa" twr skadajcy si z 15 pastw o znacznie szerszych ni to pierwotnie zakadano kompetencjach. Konieczne stay si take pewne uzupenienia do Traktatu o Unii Europejskiej. Kolejnym etapem rozwoju Unii Europejskiej jest Traktat Amsterdamski z 1997 roku (wszed w ycie w maju 1999 roku). Traktat Amsterdamski zwikszy uprawnienia Parlamentu Europejskiego, uproci procedur podejmowania decyzji w Radzie Unii Europejskiej, zdecydowanie zwikszy kompetencje Unii w zakresie Wymiaru Sprawiedliwoci i Spraw Wewntrznych, a take Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa. Traktat Amsterdamski podkreli respektowanie przez Uni praw fundamentalnych okrelonych w Europejskiej Konwencji Praw Czowieka z 1950 roku (stron konwencji s jednak Pastwa Czonkowskie a nie Unia Europejska), zobowiza rwnie Uni do przestrzegania i promowania tych zasad.

105