Professional Documents
Culture Documents
okrelonych dugoci fali, dziki czemu wiato moe przedosta si do dolnej czci (obszaru bazy). Obszar bazy natomiast, powinien charakteryzowa si wsz przerw energetyczn oraz du zdolnoci absorpcji fotonw. Dlatego te w ogniwach heterozczowych jako emiter czsto stosowany jest siarczek kadmu CdS o przerwie energetycznej rwnej 2,42 eV. Do prawidowej budowy heterozcza konieczne jest rwnie aby wybrane dwa materiay, z ktrych si skada, miay podobn struktur krystaliczn i stae sieciowe, a take jednakowe wspczynniki rozszerzalnoci cieplnej [2]. Za kolejne kryterium podziau mona przyj organizacj struktury materiau, z ktrego wykonane zostao ogniowo soneczne. Wyrniane s tu trzy gwne, podstawowe grupy z dziau pprzewodnikw, a mianowicie: ogniwa monokrystaliczne, polikrystaliczne i amorficzne. Spord materiaw polikrystalicznych wyrniane s ponadto, ze wzgldu na wielko ziaren, struktury: mikrokrystaliczna, polikrystaliczna i multikrystaliczna. Ostatnim kryterium podziau ogniw fotowoltaicznych jest ich grubo. Wyrniane s ogniwa cienko
16
www.swiat-szkla.pl
7-8/11
6/20/11 11:06:06 AM
?-?_MATERIALY_znajdek_SS_07-8_2011.indd 16
Materiay, technologie
i grubowarstwowe. Minimalna grubo, konieczna do prawidowej pracy ogniwa, zalena jest od wartoci wspczynnika absorpcji [3]. Dziki wysokiemu wspczynnikowi absorpcji danego materiau mona otrzymywa poprawnie dziaajce ogniwa ju przy grubociach kilku lub kilkunastu mikrometrw. Dla materiaw bdcych sabszymi absorbentami grubo konieczna jest wiksza. Przyjmuje si, e ogniwa cienkowarstwowe to te o gruboci nieprzekraczajcej 20 m. Takie rozwizanie w przypadku krzemu polikrystalicznego zapewnia absorpcj ponad 90% fotonw padajcych na powierzchni ogniwa, podczas gdy w przypadku konstrukcji monokrystalicznej do osignicia podobnego wyniku niezbdna jest grubo ogniwa od 200-300 m. Niewielka grubo zastosowanych warstw oraz ich polikrystaliczna struktura zmieniaj rwnie waciwoci fizyczne ogniw, np. zwikszajc znacznie ich plastyczno. Naley podkreli, i klasyfikacja ta nie zaley od technologii wytwarzania przyrzdw. Rys. 1 [4] prezentuje maksymalne, uzyskane laboratoryjnie sprawnoci, ogniw sonecznych rnych typw na przestrzeni ostatnich 30 lat.
zastosowanego materiau. W zalenoci od wielkoci tych ziaren i krysztaw wyrniane s trzy rodzaje takiej struktury [5]: zz mikrokrystaliczna (c-Si) wielko ziaren nie przekracza od 1 m, zz polikrystaliczna (pc-Si) wielko ziaren waha si od 1 m do 1 mm, zz multikrystaliczna (mc-Si) wielko ziaren zawiera si od 1 mm do 10 cm. Krzem polikrystaliczny moe by produkowany na rne sposoby. Najbardziej popularne metody komercyjne wykorzystuj proces odlewania (ang. cast) czy te krzepnicia kierunkowego (ang. directional solidification) oraz techniki wzrostu wstgowego (ang. ribbon growth). W tych ostatnich wyeliminowane zostay straty materiau, zwizane z koniecznoci cicia go na pytki, ktre istniej w pozostaych metodach. Mniej popularn metod jest cige odlewanie elektromagnetyczne (ang. electromagnetic continuous casting - EMC).
konstrukcj ogniwa CdS/CdTe przedstawia schematycznie rys. 4. Diselenek indowo-miedziowy (CuInSe2 CIS) jest materiaem charakteryzujcym si bardzo wysokim wspczynnikiem absorpcji, dziki czemu a 99% wiata padajcego na ten materia jest absorbowane w pierwszym mikrometrze powierzchni [5]. Naley on do grupy zwizkw o podstawowym skadzie I-III-VI2, gdzie I oznacza pierwiastek z pierwszej grupy (np. Cu, Ag), III jest pierwiastkiem z grupy trzeciej (np. Al, Ga, In), za VI to chalkogenek (np. Se, S). Wszystkie tego typu zwizki mona zaliczy do pprzewodnikowych, a kilka z nich dobrze sprawdza si w przemyle fotowoltaicznym [6]. Ogniwa soneczne tego typu wykonywane s gwnie na bazach polikrystalicznych warstw CIS, jak rwnie na podoach ze stopw CuInSe2 z zawartoci galu (CIGS), ktry zwiksza przerw energetyczn materiau.
Krzem amorficzny
Pomimo tego, e krzem amorficzny nie tworzy struktury krystalicznej i zawiera znaczn ilo defektw strukturalnych, za jego stosowaniem w przemyle fotowoltaicznym przemawiaj aspekty ekonomiczne. Materia ten absorbuje promieniowanie soneczne z czterdziestokrotnie wiksz sprawnoci w porwnaniu do krzemu monokrystalicznego. W zwizku z tym warstwa o gruboci zaledwie jed-
Krzem polikrystaliczny
Krzem polikrystaliczny skada si z kilku mniejszych krysztaw lub duych ziaren (rys. 2). Tego typu budowa wprowadza do struktury obszary graniczne midzy ziarnami i krysztaami, ktre hamuj przepyw elektronw i powoduj ich rekombinacj z dziurami (rys. 3). Istnienie strefy adunku buforowego na granicy ziaren powoduje, e wewntrz struktury wystpuje wycznie pionowy przepyw adunku, co upodabnia j do poczenia rwnolegego wielkiej iloci ogniw monokrystalicznych. W ten sposb ogniwo wytwarza napicie VOC rwne napiciu pojedynczej komrki za prd ISC ogniwa jest sum prdw wszystkich mikroogniw. Pozwala to na osignicie stosunkowo wysokiej sprawnoci przyrzdu przy obnieniu wymaga odnonie jakoci
7-8/11
?-?_MATERIALY_znajdek_SS_07-8_2011.indd 17
www.swiat-szkla.pl
17
6/20/11 11:06:07 AM
Materiay, technologie
nego mikrometra wystarcza do zaabsorbowania ponad 90% energii sonecznej padajcej na ogniwo, co jest jedn z gwnych przyczyn obniajcych koszty produkcji ogniw tego typu. Ponadto, wytwarzanie krzemu amorficznego moe odbywa si w duo niszych temperaturach, a warstwy mog by osadzane na tanich podoach, takich jak szko, plastik czy metal. Dlatego te krzem amorficzny idealnie nadaje si do zastosowa w systemach fotowoltaicznych zintegrowanych z budownictwem [7]. Ze wzgldu na wyjtkowe waciwoci, ogniwa na bazie krzemu amorficznego s budowane w specjalny sposb. Struktura p-i-n, o ktr zazwyczaj oparta jest ich budowa, polega na tym, e pomidzy warstwami pprzewodnikw typu p oraz n istnieje jeszcze warstwa pprzewodnika samoistnego. W ogniwach tego typu wystpuje jednak tzw. efekt Staeblera-Wroskiego, polegajcy na tym, e dugotrwae nawietlanie wywouje znaczny wzrost konduktywnoci materiau. Efekt ten jest cakowicie odwracalny wic moliwa jest regeneracja poprzez wygrzewanie w ciemnoci [2].
wiato. Poczone ze sob minireflektory pokrywaj powierzchni tworzc struktur podobn do plastra miodu, dziki czemu tworz ogniwa lub cae moduy PV. Ogniwa fotowoltaiczne tego typu osigaj sprawnoci zblione do obecnie stosowanych multikrystalicznych krzemowych przyrzdw fotowoltaicznych, przy duo niszych kosztach produkcji. Istotn zalet tego rozwizania, w stosunku do konwencjonalnej technologii krzemowej, jest niewtpliwie elastyczno nowej konstrukcji. Podoe jest tu wykonane z cienkiej blachy aluminiowej (stanowicej tylny kontakt), a poniewa kuleczka wraz z reflektorem ma
rednic niespena 3 mm, ogniwo tego typu moe by w pewnym zakresie wyginane bez obawy o zamanie lub uszkodzenie (fot. 2) [8].
18
www.swiat-szkla.pl
7-8/11
6/20/11 11:06:08 AM
?-?_MATERIALY_znajdek_SS_07-8_2011.indd 18
Materiay, technologie
Drogie, wysokosprawne moduy monokrystaliczne, wykonane z krzemu bd arsenku galu, stosowane s gwnie jako rdo zasilania stacji kosmicznych, sond lub sztucznych satelitw. Przykadowa kosmiczna stacja badawcza ISS (dawniej ALFA) posiada obecnie zestaw ogniw sonecznych o cznej powierzchni 892 m2 i mocy ok. 30 kW. Do zasilania obiektw naziemnych, oddalonych od sieci energetycznej stosowane s z reguy tasze rozwizania. W szczeglnoci wykorzystywane s ogniwa polikrystaliczne, cienkowarstwowe lub amorficzne. S one montowane najczciej na budynkach mieszkalnych lub gospodarczych i obiektach komercyjnych. Jednake znajduj take zastosowanie jako rdo energii elektrycznej na przykad dla: latarni morskich, stacji przekanikowych lub meteorologicznych, pomp wodnych, a take jako sygnalizacja drogowa, owietlenie drg i parkingw czy te do zasilania innych przydronych urzdze (np. parkometrw). Schematyczn budow fotowol-
taicznego systemu owietlenia ulicznego przedstawia rys. 5. Ogniwa soneczne wykonane z krzemu amorficznego stosowane s bardzo czsto do zasilania urzdze o niewielkim zapotrzebowaniu na moc, takich jak zegarki, kalkulatory czy adowarki telefonw komrkowych. W ostatnim czasie du popularnoci ciesz si moduy elastyczne, posiadajce lepsz moliwo integracji z elementem podoowym, ni ogniwa sztywne. Na rynku dostpne s torby i plecaki z wmontowanymi elastycznymi elementami PV, sucymi do zasilania urzdze mobilnych, takich jak telefon czy komputer. Zastosowaniem tego typu rozwizania jest take modu fotowoltaiczny zintegrowany z aglem jachtu bd dachem namiotu (fot. 3), a take jako zasilanie pojazdw i urzdze o dowolnych ksztatach.
Katarzyna Znajdek Maciej Sibiski
Bibliografia [1] Milnes A. G., Feucht D. L.: Heterojunctions and Metal-Semiconductor Junctions, Academic Press, New York 1972. [2] Jarzbski Z. M.: Energia soneczna, konwersja fotowoltaiczna, PWN, Warszawa 1990. [3] Mocny W.: Ekologiczne rda Energii, II Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna Ekologia w Elektronice Warszawa 2002. [4] http://www.nrel.gov/ [5] http://www.eere.energy.gov/ [6] elazny J., Ciach R.: Materiay i Technologie Fotowoltaiczne, FRNM Krakw 2005. [7] Sibiski M., Znajdek K.: Krzemowe ogniwa w instalacjach fotowoltaicznych, Czysta Energia 4/2009. [8] Znajdek K., Sibiski M.: Charakteryzacja elektryczna i temperaturowa elastycznych ogniw sonecznych wykonanych z mikrokulek krzemowych, Elektronika Konstrukcje, Technologie, Zastosowania 1/2011. [9] http://www.iowathinfilm.com
7-8/11
?-?_MATERIALY_znajdek_SS_07-8_2011.indd 19
www.swiat-szkla.pl
19
6/20/11 11:06:09 AM