PRAWA CHEMICZNE

AVOGADRA zasada (prawo)

RÓWNE OBJĘTOŚCI DOWOLNEGO GAZU ZAWIERAJĄ W TYCH SAMYCH WARUNKACH CIŚNIENIA
I TEMPERATURY RÓWNE ILOŚCI CZĄSTECZEK.
Prawo to sformułował w 1811 roku włoski fizyk Amadeo Avogadro.

BOYLE'A I MARIOTTE'A prawo

PRZY STAŁEJ MASIE GAZU I W STAŁEJ TEMPERATURZE CIŚNIENIE I OBJĘTOŚĆ GAZU SĄ
WIELKOŚCIAMI ODWROTNIE PROPORCJONALNYMI, CO OZNACZA, ŻE ICH ILOCZYN JEST
STAŁY, A WZROST LUB SPADEK CIŚNIENIA POWODUJE WZROST LUB SPADEK OBJĘTOŚCI
(I ODWROTNIE).
Prawo to, zaliczane to tzw. praw gazowych, sformułowali niezależnie od
siebie w 1662 r. Robert Boyle (angielski fizyk, chemik i filozof) oraz Edme
Mariotte (fizyk francuski). Prawo Boyle'a opisuje zachowanie się gazu
doskonałego, w rzeczywistości istnieją odstępstwa od niego (najściślej jest
spełnione przy wysokiej temperaturze i niskim ciśnieniu gazu). Prawo to
można przedstawić na wykresie, gdzie oś x to oś przedstawiająca ciśnienie,
a oś y objętość gazu. Krzywa jest hiperbolą.

CHARLES'A I GAY-LUSSAC'A prawo

PRZY STAŁEJ MASIE GAZU I POD STAŁYM CIŚNIENIEM OBJĘTOŚĆ GAZU I JEGO
TEMPERATURA SĄ WIELKOŚCIAMI WPROST PROPORCJONALNYMI, CO OZNACZA, ŻE ICH
STOSUNEK JEST WIELKOŚCIĄ STAŁĄ, A WZROST LUB SPADEK JEDNEJ SPOŚRÓD NICH
POWODUJE WZROST LUB SPADEK DRUGIEJ.
Prawo to zaliczamy to tzw. praw gazowych. Opisuje zachowanie się gazu
doskonałego, w rzeczywistości istnieją, bowiem odstępstwa od tej zasady.

le CHATELIER'A prawo - zobacz PRZEKORY reguła

CIŚNIEŃ CZĄSTKOWYCH (DALTON'A) prawo

CIŚNIENIE, JAKIE WYWIERA MIESZANINA GAZÓW JEST RÓWNE SUMIE CIŚNIEŃ
WYWIERANYCH PRZEZ POSZCZEGÓLNE SKŁADNIKI TEJ MIESZANINY (PRZY CZYM PRZEZ
CIŚNIENIE WYWIERANE PRZEZ SKŁADNIK MIESZANINY ROZUMIE SIĘ CIŚNIENIE, JAKIE
SKŁADNIK TEN WYWIERAŁBY GDYBY SAM ZNAJDOWAŁ SIE W TEJ SAMEJ OBJĘTOŚCI I W
TYCH SAMYCH WARUNKACH).
Prawo to sformułował w roku 1801 fizyk, chemik i przyrodnik angielski John
Dalton. Dotyczy ono zachowania się gazu doskonałego, ale w większości
przypadków jest dość ściśle zachowywane. Ciśnienia cząstkowe wywierane
przez niereagujące ze sobą gazowe składniki mieszaniny to tzw. ciśnienia
parcjalne.

DALTON'A prawo - zobacz CIŚNIEŃ CZĄSTKOWYCH prawo

DZIAŁANIA MAS (RÓWNOWAGI CHEMICZNEJ) prawo

DLA ODWRACALNYCH REAKCJI CHEMICZNYCH, ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W STANIE RÓWNOWAGI
PRAWDZIWE JEST RÓWNANIE:

[C]c · [D]d
K = -------------
[A]a · [B]b

GDZIE:
K - STAŁA RÓWNOWAGI (ZALEŻNA TYLKO OD TEMPERATURY)
[A] - STĘŻENIE REAGENTA A (SUBSTRATU)
[B] - STĘŻENIE REAGENTA B (SUBSTRATU)
[C] - STĘŻENIE REAGENTA C (PRODUKTU)
[D] - STĘŻENIE REAGENTA D (PRODUKTU)
a - WSPÓŁCZYNNIK STECHIOMETRYCZNY PRZY REAGENCIE A
b - WSPÓŁCZYNNIK STECHIOMETRYCZNY PRZY REAGENCIE B
c - WSPÓŁCZYNNIK STECHIOMETRYCZNY PRZY REAGENCIE C
d - WSPÓŁCZYNNIK STECHIOMETRYCZNY PRZY REAGENCIE D

Przez stan równowagi, w jakim znajdować się musi układ, by równanie było
prawdziwe rozumiemy taki odcinek czasu, w którym szybkość reakcji
aA + bB cC + dD
jest równa szybkości reakcji
cC + dD aA + bB.
Na podstawie równania obrazującego to prawo widzimy, że stosunek iloczynów
produktów i substratów jest stały (bo K jest stałą). Jeśli więc zmienimy
stężenie produktu lub substratu odpowiednio zmieni się stężenie substratu
lub produktu. Warto zaznaczyć, że im większa jest wartość stałej K, tym
produkty reakcji tworzą się szybciej (efektywniej).

I FARADAY'A prawo
MASA SUBSTANCJI, JAKA PODCZAS ELEKTROLIZY WYDZIELI SIĘ NA KATODZIE LUB
ANODZIE JEST WPROST PROPORCJONALNA DO WIELKOŚCI ŁADUNKU ELEKTRYCZNEGO, JAKI
ZOSTAŁ PRZEPUSZCZONY PRZEZ ELEKTROLIZER.
Prawo to sformułował w 1832 roku angielski fizyk i chemik Michał Faraday.

II FARADAY'A prawo
MASY SUBSTANCJI WYDZIELONYCH PRZY TYM SAMYM ŁADUNKU SĄ WPROST
PROPORCJONALNE DO MAS RÓWNOWAŻNIKOWYCH TYCH SUBSTANCJI, CZYLI MAS, JAKIE
WYDZIELIŁYBY SIĘ GDYBY ŁADUNEK BYŁ RÓWNY 96500 C (1 faradaj).
Prawo to sformułował w 1832 roku angielski fizyk i chemik Michał Faraday.

GRAHAM'A prawo
STOSUNEK SZYBKOŚCI DYFUZJI GAZU 1, DO SZYBKOŚCI DYFUZJI GAZU 2, JEST RÓWNY
STOSUNKOWI MASY CZĄSTECZKOWEJ GAZU 2 POD PIERWIASTKIEM, DO MASY
CZĄSTECZKOWEJ GAZU 1 POD PIERWIASTKIEM:

R1 pierwiastek z M2
--- = -----------------
R2 pierwiastek z M1

GDZIE:
R - SZYBKOŚĆ REAKCJI
M - MASA CZĄSTECZKOWA
1,2 - GAZY 1,2

Prawo to sformułował w 1829 roku chemik angielski Thomas Graham. Na

podstawie tego prawa mażemy udowodnić, że gazy lżejsze dyfundują szybciej
od gazów ciężkich (spróbuj wykonać takie zadanie!).

HELOWCA reguła
ATOMY TWORZĄC WIĄZANIA CHEMICZNE REAGUJĄ TAK, ABY UZYSKAĆ KONFIGURACJĘ
WALENCYJNĄ ATOMU HELOWCA ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NAJBLIŻEJ (TJ. TAK BY OTOCZYĆ SIĘ
OŚMIOMA LUB DWOMA ELEKTRONAMI WALENCYJNYMI).
Reguła ta jest podstawą tzw. teorii Lewisa i Kossela. Sformułowali ją
niezależnie od siebie w roku 1915 dwaj fizykochemicy: Amerykanin Gilbert
Lewis i Niemiec Walter Kossel. Reguła ta wyjaśnia m.in. bierność helowców.

HENRY'EGO prawo
W STAŁEJ TEMPERATURZE ROZPUSZCZALNOŚĆ GAZU W CIECZY JEST WPROST
PROPORCJONALNA DO CIŚNIENIA PARCJALNEGO TEGO GAZU ZNAJDUJĄCEGO SIĘ NAD
CIECZĄ.
Prawo to sformułował w 1803 roku angielski chemik W. Henry. Wyrażamy je
wzorem:
p
K = ---
x
gdzie: K - stała Henry'ego (zmienia się w zależności od temperatury, jednak
nieznacznie; dla tlenu rozpuszczonego w wodzie w temperaturze 20 st. C
wynosi 2.95x10^5 Pa); p - ciśnienie parcjalne gazu "nad cieczą" (w
Pascalach); x - ułamek molowy gazu w roztworze.
Najłatwiej zrozumieć to prawo przypominając sobie, jak zachowuje się CO2
rozpuszczony w Coca-coli po otwarciu butelki. Nad Coca-colą znajduje się
zawsze pewna ilość mieszaniny gazów, znajduje się wśród nich również CO2.
Im więcej go tam będzie, czyli im większe będzie wywierać ciśnienie, tym
więcej CO2 będzie można rozpuścić w napoju. Po otwarciu butelki ciśnienie
gazu "nad cieczą" maleje, maleje więc rozpuszczalność CO2 w Coca-coli,
dlatego jego nadmiar "ucieka" z roztworu.

HESS'A prawo
CIEPŁO REAKCJI JEST TAKIE SAMO I NIE ZALEŻY ONO OD TEGO, CZY REAKCJA
ZACHODZI W JEDNYM, CZY KILKU NASTĘPUJĄCYCH PO SOBIE ETAPACH, KTÓRYCH SUMA
JEST TĄ REAKCJĄ.
Prawo to sformułował w 1840 roku Germain Hess. Wynika z niego, że ciepło
reakcji zależy tylko od początkowego i końcowego stanu reagującego układu.

HUND'A reguła
ELEKTRONY ZAPEŁNIAJĄ ORBITALE TAK, BY MOŻLIWIE NAJMNIEJ Z NICH BYŁO
SPAROWANYCH, CZYLI BY SPIN MAGNETYCZNY BYŁ MOŻLIWIE NAJWIĘKSZY (TAKA
KONFIGURACJA JEST NAJKORZYSTNIEJSZA ENERGETYCZNIE).
Regułę Hunda najłatwiej wyjaśnić (i zrozumieć) na przykładzie, za który
posłuży nam konfiguracja elektronowa atomu tlenu:
1s2 2s2 3p4
Wynika z niej, że w powłoce drugiej znajduje się 6 elektronów, z czego 4
zajmują podpowłokę p. Wygląda to tak:
rys
Elektrony lokują się kolejno na orbitalach. Trzy pierwsze zajmują trzy
wolne orbitale, dopiero czwarty, dla którego 'nie ma już miejsca' dołącza
się do pierwszego elektronu. Dzięki takiemu ustawieniu spin magnetyczny
jest maksymalnie wysoki, tylko dwa elektrony są, bowiem sparowane.

LE CHATELIER'A prawo - zobacz PRZEKORY reguła

MARKOWNIKOWA reguła
W ADDYCJI NUKLEOFILOWEJ CHLOROWCOWODORU DO ALKENU, ATOM CHLORU PRZYŁĄCZA
SIĘ DO TEGO ATOMU WĘGLA Z WIĄZANIA PODWÓJNEGO, KTÓRY MA WYŻSZĄ RZĘDOWOŚĆ,
CZYLI MNIEJ WIĄZAŃ WĘGIEL-WODÓR.
Regułę tą opracował chemik rosyjski Władimir Markownikow (1838-1904),
profesor uniwertytetów w Kazaniu, Odessie i Moskwie.

OKRESOWOŚCI prawo
JEŚLI PIERWIASTKI USZEREGOWAĆ WEDŁUG WZRASTAJĄCEJ LICZBY ATOMOWEJ, CZYLI
TAK JAK MA TO MIEJSCE W UKŁADZIE OKRESOWYM, TO ICH WŁAŚCIWOŚCI ZMIENIAJĄ
SIĘ W SPOSÓB OKRESOWY.
Prawo to odkryli w 1869 roku niezależnie od siebie: rosyjski chemik Dymitr
Mendelejew i niemiecki chemik Lothar Meyer. Na podstawie tego prawa można
stwierdzić, że podobne właściwości mają te pierwiastki, które znajdują się
w jednej grupie (np. wszystkie litowce są bardzo aktywne chemicznie, a
chromowce trudno topliwe), podczas gdy właściwości pierwiastków w okresie
zmieniają się stopniowo.

PAULI'EGO zakaz
NA JEDNYM ORBITALU NIE MOGĄ ZNAJDOWAĆ SIĘ DWA ELEKTRONY O TAKIM SAMYM
SPINIE.
Prawo to (które przedstawiono powyżej w formie uproszczonej) sformułował
szwajcarski fizyk teoretyk, laureat Nagrody Nobla z 1945 roku, Wolfgang
Pauli.

PROUST'A prawo - zobacz STAŁOŚCI SKŁADU prawo

PRZEKORY (LE CHATELIER'A) reguła
JEŻELI NA BĘDĄCY W STANIE RÓWNOWAGI UKŁAD PODZIAŁA JAKIŚ ZEWNĘTRZNY BODZIEC
TO UKŁAD ZACHOWA SIĘ TAK, ABY DZIAŁANIE TEGO BODŹCA MOŻLIWIE ZMNIEJSZYĆ.
Regułę tę sformułował w 1884 roku francuski fizykochemik Louis le
Chatelier.

PRZESUNIĘĆ (SODDY'EGO I FAJANSA) prawo

W WYNIKU PRZEMIANY alfa, ATOM PIERWIASTKA PROMIENIOTWÓRCZEGO PRZECHODZI W
ATOM PIERWIASTKA O LICZBIE ATOMOWEJ MNIEJSZEJ O 2 I LICZBIE MASOWEJ
MNIEJSZEJ O 4. W WYNIKU PRZEMIANY beta NATOMIAST, ATOM PRZECHODZI W ATOM
PIERWIASTKA O LICZBIE ATOMOWEJ WIĘKSZEJ O 1, LECZ TEJ SAMEJ MASIE
ATOMOWEJ.
Prawo to sformułowali niezależnie od siebie w 1903 roku Frederick Soddy
(chemik angielski, laureat Nagrody Nobla z 1921 roku) oraz Kazimierz Fajans
(fizykochemik amerykański, pochodzenia polskiego).

RAOULT'A prawo
CIŚNIENIE, JAKIE WYWIERA PARA ROZPUSZCZALNIKA ZNAJDUJĄCA SIĘ NAD ROZTWOREM
JEST WPROST PROPORCJONALNE DO UŁAMKA MOLOWEGO ROZPUSZCZALNIKA.
Prawo to sformułował francuski chemik Francois Raoult. Prawo Raoulta można
zapisać równaniem:
p = p0 · x,
gdzie: p - prężność pary nasyconej rozpuszczalnika; p0 - prężność pary
nasyconej czystego rozpuszczalnika; x-ułamek molowy rozpuszczalnika. Prawo
to wyjaśnia dlaczego po dodaniu substancji do roztworu podwyższa się
temperatura wrzenia mieszaniny (efekt ebulioskopowy), a temperatura
krzepnięcia maleje (efekt krioskopowy). Widać to zarówno z równania
obrazującego prawo, jak i z samej definicji. Jeżeli dodajemy do
rozpuszczalnika substancję powodujemy, że maleje ułamek molowy
rozpuszczalnika (x), maleje również ciśnienie par rozpuszczalnika (p). W
sytuacji takiej następuje podwyższenie temperatury wrzenia (czyli takiej
temperatury, w której ciśnienie pary rozpuszczalnika jest równe ciśnieniu
zewnętrznemu).

ROZCIEŃCZEŃ OSTWALDA prawo

STOPIEŃ DYSOCJACJI (alfa) STAŁEGO ELEKTROLITU ZALEŻY OD STĘŻENIA
ELEKTROLITU c (JEST TYM WIĘKSZY, IM STĘŻENIE JEST MNIEJSZE) ORAZ OD STAŁEJ
DYSOCJACJI K (IM WIĘKSZE K TYM WIĘKSZE alfa).
Prawo to sformułował niemiecki chemik i filozof, laureat Nagrody Nobla z
1909 roku, Wilhelm Ostwald. Prawo zapisujemy wzorem:

alfa2 · c
K = ---------
1 - alfa

Równanie to można uprościć do:

alfa = pierwiastek z k/c
wtedy, gdy stosunek c/k > 400, tj. alfa < 0,05.

ROZPUSZCZALNOŚCI reguła
NAJLEPIEJ ROZPUSZCZAJĄ SIĘ WZAJEMNIE TE ZWIĄZKI, KTÓRE MAJĄ PODOBNĄ BUDOWĘ
(PODOBNE ROZPUSZCZA SIĘ W PODOBNYM).

RÓWNOWAGI CHEMICZNEJ prawo - zobacz DZIAŁANIA MAS prawo

SODDY'EGO I FAJANSA prawo - zobacz PRZESUNIĘĆ prawo

STAŁOŚCI SKŁADU (PROUST'A) prawo

STOSUNEK MAS PIERWIASTKÓW, JAKIE WCHODZĄ W SKŁAD ZWIĄZKU CHEMICZNEGO JEST
WARTOŚCIĄ STAŁĄ NIEZALEŻNĄ OD WARUNKÓW POWSTANIA TEGO ZWIĄZKU ANI INNYCH
CZYNNIKÓW.
Prawo stałości składu jest jednym z podstawowych praw chemicznych odkrytych
na przełomie XVIII i XIX w. Sformułował je chemik francuski Louis Proust w
1799r.

STOSUNKÓW OBJĘTOŚCIOWYCH prawo

ZARÓWNO STOSUNEK OBJĘTOŚCIOWY GAZÓW TWORZĄCYCH ZWIĄZEK CHEMICZNY, JAK I
STOSUNEK OBJĘTOŚCIOWY GAZOWYCH PRODUKTÓW REAKCJI DO GAZOWYCH SUBSTRATÓW,
WYRAŻA SIĘ NIEWIELKIMI LICZBAMI NATURALNYMI.
Prawo stosunków objętościowych jest jednym z podstawowych praw chemicznych
odkrytych na przełomie XVIII i XIX w.

STOSUNKÓW WIELOKROTNYCH prawo

W PRZYPADKU, KIEDY DWA PIERWIASTKI TWORZĄ MIĘDZY SOBĄ WIĘCEJ NIŻ JEDEN
ZWIĄZEK CHEMICZNY TO ILOŚCI WAGOWE JEDNEGO Z PIERWIASTKÓW W TYCH KILKU
ZWIĄZKACH PRZYPADAJĄCE NA JEDNOSTKĘ WAGOWĄ DRUGIEGO PIERWIASTKA MAJĄ SIĘ DO
SIEBIE JAK NIEWIELKIE LICZBY CAŁKOWITE.
Prawo stosunków wielokrotnych jest jednym z podstawowych praw chemicznych
odkrytych na przełomie XVIII i XIX w.

VAN'T HOFFA reguła

JEŻELI TEMPERATURĘ MIESZANINY REAKCYJNEJ ZWIĘKSZYMY O 10o C TO PRĘDKOŚĆ
REAKCJI W TEJ MIESZANINIE ZACHODZĄCEJ ZWIĘKSZY SIĘ DWUKROTNIE.

ZACHOWANIA MASY (właściwiej: MATERII) prawo

W KAŻDEJ REAKCJI CHEMICZNEJ ŁĄCZNA MASA SUBSTRATÓW JEST RÓWNA MASIE
PRODUKTÓW TEJ REAKCJI (CHYBA, ŻE W UKŁADZIE ZACHODZI REAKCJA JĄDROWA).
Prawo zachowania masy (materii) jest jednym z podstawowych praw chemicznych
odkrytych na przełomie XVIII i XIX w. Sformułował je Antoine Lavoisier,
chemik i przyrodnik francuski, uważany za ojca chemii nowoczesnej.