PolitechnikaLubelska

Electroniccommerce budowanie konkurencyjnoci przedsibiorstwa wInternecie

BogdanWit

Lublin2008

Recenzenci: Drhab.in.ZbigniewMalara,prof.nadzw. InstytutOrganizacjiiZarzdzania PolitechnikaWrocawska Drhab.in.JerzyLipski,prof.PL WydziaZarzdzania PolitechnikaLubelska PublikacjafinansowanaprzezMinisterstwoNaukiiSzkolnictwaWyszego wramachprojektuPB4011/B/H03/2007/33 CopyrightbyPolitechnikaLubelska2008

Akronimyiskrty
API CLV CMS DTD EbXML EDI GML HTML HTTP ICT IP LAN MAN P3P PAN PKD SEM SEO SRE UCD URI URL URN TLD V&V W3C WAN WWW ApplicationProgrammingInterface CustomerLifetimeValue ContentManagementSystem DocumentTypeDefinition ElectronicBusinessXML ElectronicDataInterchange GeneralizedMarkupLanguage HypertextMarkupLanguage HypertextTransferProtocol Informationandcommunicationtechnology InternetProtocol Localareanetwork MetropolitanAreaNetwork PlatformforPrivacyPreferences PersonalAreaNetwork PolskaKlasyfikacjaDziaalnoci Searchenginemarketing Searchengineoptimization StandardforRobotExclusion UserCentredDesign UniformResourceIdentifier UniformResourceLocator UniformResourceName Topleveldomains Verificationandvalidation WorldWideWebConsortium Wideareanetwork WorldWideWeb

WydawnictwoPolitechnikiLubelskiej ul.Bernardyska13,20950Lublin ISBN9788374970556 ISBN9788361301271 WydawnictwoDrukarniaLiberDuos.c. ul.Duga5,20346Lublin

Spistreci
Akronimyiskrty ........................................................................................................................................ 2

Wstp..................................................................................................................................... 5 1.Problembadawczy,zaoenia,hipotezy,przebiegbada ............................. 8 1.1.Problembadawczy.............................................................................................................................. 8 1.2.Zaoenia ...............................................................................................................................................10 A)Przyjtewpracynastpujceznaczeniaterminologicznewzakresie budowaniakonkurencyjnociprzedsibiorstwanaareniekonkurencji.................10 B)Przyjtewpracynastpujceznaczeniaterminologicznezzakresutechnologii informacyjnokomunikacyjnychICT........................................................................................12 C)Zaoeniaokresubadaempirycznych ...................................................................................18 D)Zaoeniazakresudziaalnociprzedsibiorstw ................................................................18 E)Zaoeniawzakresiemetodyselekcjiserwiswinternetowychdobada..............19 F)Zaoeniawzakresieprzyjtejmetodykibada..................................................................21 1.3.Definiowanieobszarubadawczego ...........................................................................................23 1.4.Istniejcystanwiedzy .....................................................................................................................27 1.5.Hipotezybadawcze...........................................................................................................................30 1.6.Celgwny,celeczstkoweprojektubadawczegoibada.............................................32 1.7.Przebiegbadaiprbabadawcza..............................................................................................33 2.Firmoweserwisyinternetoweprzedsibiorstw.............................................39 2.1.Przedsibiorstwoipodziaserwiswinternetowych.......................................................39 2.2.Analizapozycjikonkurencyjnejserwiswinternetowych .............................................43 2.3.NiedostpnozasobwinformacyjnychwsieciWWW..................................................50 2.4.Konkluzjawzakresiepozycjonowaniaserwiswinternetowych ...............................58 3.Odbiorcyserwiswinternetowych......................................................................61 3.1.Identyfikacjaodbiorcwserwiswinternetowych............................................................61
3.2.Konkluzjawynikwbadawzakresiebezporednichodbiorcwserwisw internetowych ....................................................................................................................................74 4.1.Penioneroleiwektoryfunkcjidlagrupbezporednichodbiorcwserwisu WWW .....................................................................................................................................................79 4.2.Macierzwektorwfunkcjidlauytkownika .........................................................................86 4.2.1.FunkcjainformacyjnaserwisuWWW................................................................................88 4.2.2.FunkcjamarketingowaserwisuWWW.............................................................................90 4.2.3.FunkcjakomunikacyjnaserwisuWWW............................................................................91 4.2.4.FunkcjatransakcyjnaserwisuWWW ................................................................................95 4.2.5.FunkcjarozrywkowaserwisuWWW .................................................................................98 4.2.6.FunkcjaprzeszukiwawczaserwisuWWW.......................................................................99 4.3.Konkluzjawynikwbadawzakresiefunkcjonalnociserwisw internetowych ................................................................................................................................. 100

4.Funkcjonalnoserwiswinternetowych.........................................................79

5. Macierzwektorwfunkcjidlarnegorodzajuaplikacji programowych ........................................................................................................ 110 5.1. Macierzwektorwfunkcjidlarobotwwyszukiwarekinternetowych................ 116 5.1.1.Funkcjainformacyjna.............................................................................................................119 5.1.2.Funkcjamarketingowa..........................................................................................................131 5.1.3.Funkcjakomunikacyjna ........................................................................................................132 5.1.4.Funkcjaprzeszukiwawcza ...................................................................................................136
5.2.Konkluzjawynikwbadawzakresiefunkcjidlarobotwwyszukiwarek internetowych ................................................................................................................................. 138 5.3.WektorfunkcjikomunikacyjnejdlaArchive'sWaybackMachinewarchiwum Internetu ............................................................................................................................................ 144 5.4.Konkluzjawynikwbadawzakresierealizowanychwektorwfunkcjidla aplikacjioprogramowaniawserwisieinternetowym................................................... 148

6.Konwergencjaserwiswinternetowych ........................................................ 150 6.1.Problematykakonwergencjiserwiswinternetowych................................................. 150 6.2. Badaniakonwergencjiwyglduwfirmowychserwisachinternetowych............ 158

6.3.Konkluzjawynikwbadawzakresiekonwergencjiserwisw internetowych ................................................................................................................................. 164

7.Zaleceniadlaprzedsibiorcwwzakresierealizacjifirmowych serwiswinternetowych ..................................................................................... 167 Podsumowanie ............................................................................................................. 184 Bibliografia .................................................................................................................... 199 Zaczniki........................................................................................................................ 207

Wstp
Ludzietworzirozwijajcywilizacj,zkoleicywilizacjazmienialudzi,wpywa na ich ycie. Ludzie doby Internetu zmienili swoje podejcie do typowych codziennych czynnoci ludzkich: pracy, zabawy, nauki, porozumiewania si, robienia zakupw czy znajdowania przyjani i jej kontynuowania. Obecnie, szczegln rol w yciu kadego czowieka odgrywa usuga WWW Internetu, wktrejurzeczywistniasikonwergencjamediw. Odchwilipowstania,tj.13listopada1990roku,sieWWWdynamiczniesi rozwija.MonawymienipipodstawowychelementwsukcesuusugiWWW: 1) Rozproszone i otwarte rodowisko Internetu, a tym samym usugi (globalno, dostpno online, wolno wypowiedzi i swoboda wyboru, otwartotechnologiczna). 2) Multimedialno (rnopostaciowo zasobw, brak ogranicze iloci, wielkoci,rodzajuzasobw). 3) Multikulturowo. 4) Moliwo czenia zasobw hiperczami (swoboda ustalania struktury, zarzdzaniedanymi,moliwowyszukiwania). 5) Skalowalno (zmiana, rozbudowa, aktualizacja danych w dowolnym czasie). Zewzgldunarozproszonoterytorialnorazsposbumieszczaniaizaleno pomidzyzasobami,systeminformacyjnytworzysiebezskalow.Popularno sieciWWWwynikaz nastpujcych cechtegosystemu:globalny,interakcyjny, dynamiczny, otwarty, online, dostpny non stop, wieloplatformowy1, rozproszony, multimedialny, itd. Wikszo cech systemu informacyjnego wynika z cech sieci Internet. Z systemu informacyjnego w postaci serwisw WWW korzystaj rne grupy odbiorcw, niezalenie od wieku, pci, wyksztacenia,narodowoci. Gospodarki wielu krajw nka inflacja pienina, rzdy tych krajw oraz instytucje midzynarodowe staraj si wszelkimi rodkami obniy poziom inflacji. Kady obywatel przy swoich staych dochodach na wzrocie inflacji ekonomicznej traci. Sia nabywcza jego i caego spoeczestwa spada, rwnie przedsibiorstwom trudniej zby towary i wiadczy usugi. Efekt inflacyjny dotyczy rwnie sieci WWW, lecz jej efekt i skutki s innego rodzaju. Codziennie, co godzin, a w zasadzie, co sekund zasoby sieci WWW si powikszaj, zmieni swoj zawarto. Efekt inflacyjny Internetu dotyka kadego uytkownika sieci. Coraz trudniej wyszuka, a w zasadzie na stan obecny, wyeksplorowa potrzebne dane. Przeksztacenie szumu cyfrowego wdane, nastpnie w informacje staje si coraz czasochonniejsze i trudniejsze.
1

W informatyce, wieloplatformowo dotyczy platformy sprztowej i programowej. Do platformy sprztowej mona zaliczy: komputery typu PC (desktop), komputery przenone (notebook), pocket PCs, PDAs (Personal Digital Assistants), telefony komrkowe (mobile phones), WebTV. Do platformy programowej mona zaliczy: systemy operacyjne, np.Windows,Linux,MacOs,przegldarkiinternetowe,rnegorodzajuczytniki.

 Obecnie najwiksz rol peni rnego rodzaju serwisy katalogowe (rnego rodzajukatalogi),wyszukujceiserwisyporwnujce.Uytkownik,potencjalny klient sklepu coraz wicej czasu musi spdzi w Sieci, aby dokona transakcji. EfektinflacyjnyInternetuorazszumucyfrowegodotykatakeprzedsibiorcw, ktrzy gwnie skupieni na sferze produkcyjnej nie dostrzegaj olbrzymiego potencjau Sieci (spoecznego, ekonomicznego, intelektualnego). Coraz wicej przedsibiorcw zdaje sobie spraw, e stopie uzaleniania si od sieci internetowej bdzie si pogbia. Uytkownicy przyzwyczajeni, a zwaszcza nowe pokolenia dorastajce z Internetem, spdzaj coraz wicej czasu, rozwizujc swoje rne yciowe problemy, rwnie traktujc Internet jako rozrywk.Elektronicznakompetencjakomunikacyjna2powoliprzestajebydla nich problemem. Natomiast problemem przedsibiorcy w Sieci jest wykorzystanie olbrzymiego potencjau. Pytania typu: gdzie, jak, w jaki sposb, jakie efekty moe przynie sie Internet staj si istotne. Zwaszcza, e coraz wicej serwisw przedsibiorstw znajduje si w sieci. Swoje miejsce w sieci (Web site) posiadaj due, rednie i mae przedsibiorstwa. Serwis WWW powinien stanowi realizacj misji przedsibiorstwa i by jej skadnikiem. Przedsibiorstwo do swojej dyspozycji posiada olbrzymi potencja konkurencyjnoci i moe go rnie wykorzysta. Stopie jego wykorzystania przez odbiorcw za pomoc szeregu funkcji zaimplementowanych w serwisie jestrnyiunikalny. W monografii zaprezentowano wyniki bada uzyskane w efekcie zrealizowania projektu badawczego Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego pt. Konwergencja serwisw internetowych w zakresie electronic commerce budowanie konkurencyjnoci przedsibiorstwa w Internecie (4011/B/H03/2007/33).Projektbadawczybyrealizowanysamodzielnieprzez autorawokresie1.10.200730.09.2008r. Autor w projekcie badawczym koncentruje si na problematyce oceny zjawisk konwergencji na rynkowej arenie konkurencji w zakresie electronic commerce (eCommerce) handlu elektronicznego polskich przedsibiorstw. Celemprojektubadawczegobyodokonanieocenypotencjaukonkurencyjnoci w zakresie eCommerce oraz zbadanie stopnia konwergencji firmowych serwisw internetowych z funkcj transakcyjn w wybranych sektorach gospodarkidorealizacjidziaabiznesowych. Niniejszapozycjawszerszymzakresienieobejmujezagadniekonkurencji, konkurencyjnoci przedsibiorstw oraz handlu elektronicznego, zwaszcza, eistnieje bogata literatura na ten temat. Zawarto monografii powstaa wtrakcie realizacji bada w wyniku przemyle autora nad serwisami internetowymiprzedsibiorstw. Niektre zagadnienia z punktu widzenia postawionych tez w pracy s opisanewszerszymzakresie,awynikaotozzaoeprojektubadawczego.
2

Zesp umiejtnoci, ktre s zwizane z komunikacj za porednictwem mediw. (...) Elektronicznakompetencjakomunikacyjnajestczcioglnejkompetencjikomunikacyjnej. [Grz06,s.33].

 Monografia skada si z siedmiu rozdziaw. Rozdzia pierwszy to scharakteryzowanie problemu badawczego, przedstawienie hipotez i opis przebiegu bada. Rozdzia drugi opisuje problematyk przedsibiorstwa ifirmowego serwisu internetowego. Podrozdzia 2.2 w sposb skrtowy przedstawia pozycj serwisu przedsibiorstwa na tle konkurencji w wynikach wyszukiwarek internetowych. W podrozdziale 2.3 autor przedstawia problematyk niedostpnoci zasobw serwisu internetowego, a szerzej niedostpnoci zasobw sieci WWW. Rozdzia trzeci to charakterystyka grup odbiorcw firmowych serwisw internetowych. Rozdzia czwarty zawiera problematykfunkcjonalnociserwiswdlauytkownikw,arozdziapitydla aplikacji programowych. W rozdziale szstym przedstawiono problematyk konwergencji serwisw internetowych. Rozdzia sidmy zawiera zalecenia dla przedsibiorcw w zakresie realizacji firmowych serwisw internetowych. Monografiakoczysipodsumowaniem,bibliografiizacznikami. Autor pragnie wyrazi podzikowania recenzentom: Panu Profesorowi Zbigniewowi Malarze z Politechniki Wrocawskiej oraz Panu Profesorowi Jerzemu Lipskiemu z Politechniki Lubelskiej za cenne uwagi ispostrzeenia, ktre w duej mierze zostay uwzgldnione w niniejszej pozycji i rwnie zostanwykorzystanewprzyszychbadaniach.

1.Problembadawczy,zaoenia,hipotezy,przebiegbada
1.1.Problembadawczy
Sie WWW ewoluuje, z prostej sieci lokalnej LAN (Local Area Network) obsugujcej niewielk liczb naukowcw w latach 90tych, przeksztacia si wsieglobalnWAN(WideAreaNetwork).EwolucjsieciInternetiWWWpod wzgldem statystycznym mona obserwowa statystykach Internetu3. Analiza statystyk, prowadzi do wniosku, e rola Sieci jest wana nie tylko dla poszczeglnychkrajw,lecztakedlaUniiEuropejskiejicaegowiata. Na rysunku 1.1 przedstawiono w ukadzie dwuwymiarowym rozwj technologii informacyjnokomunikacyjnej ICT (Information and communication technology). Grny trjkt (o struktury powiza informacyjnych elementy pogrubione) zwiera technologie umoliwiajce budowanie powiza informacyjnych pomidzy uytkownikami. Od prostych sposobw przekazywania plikw w usugach FTP, IRC, Email Internetu (File Systems), przez rozwj serwerw plikw (File Servers) a do inteligentnych osobistych agentw(Intelligentpersonalagents)wsieciowymsystemieoperacyjnym(The WebOs).

rdo: Radar Networks&Nova Spivack [online], [Dostp 12.05. 2007]. Dostpny w WWW: <http://www.RadarNetworks.com>

Rys.1.1.RozwjusugiWWW

GUS (Gwny Urzd Statystyczny) <http://www.stat.gov.pl>, NUA Internet Surveys, <http://www.nuainternetsurveys.com>, EUROSTAT <http://epp.eurostat.cec.eu.int>, [on line],[Dostp02.02.2007].

 Drugi trjkt zawiera elementy nalece do rozwiza umoliwiajcych tworzeniewizispoecznych.Wzasadzie,wlatach19801990(PCera)trudno mwiobudowaniespoecznychwizi,gdyniebyoodpowiednichtechnologii idostatecznej liczby uytkownikw, a przede wszystkim umiejtnoci, wiedzy ipotrzebspoecznych. W pierwszych latach funkcjonowania usugi WWW, przekazywany by gwnie tekst. Tekst prezentowany by w jednolity sposb, zazwyczaj na caej szerokocistrony.Dominowajedenkrjistylczcionki,ajejrozmiarrozrnia poszczeglne czci dokumentu: tytu, nagwki, rozdziay, waciw tre. Menu znajdowao si nad lub pod tekstem. Obrazki stanowiy jedynie uzupenienie tekstu, nie byy elementem kompozycyjnym strony. Z chwil moliwociprzesyania,zamieszczanianastronieelementwmultimedialnych, takich jak dwik, animacje, film, serwisy internetowe stay si rwnie elementem rozrywki. Wraz z wprowadzeniem technik bezpiecznych protokow i metod szyfrowania, nastpia komercjalizacja sieci. Pojawiy si moliwoci wykorzystania Internetu w dziaalnoci gospodarczej okrelonego terminem eBusiness. EBusiness obejmuje swoim zasigiem kad dziaalno, ktra wykorzystuje Internet w biznesie choby w najmniejszej jej czci. Dorozwiza ebiznesowych mona m.in. zaliczy4: eCommerce, eAdvertising, eBanking,eConsulting,eLoyalty,eLearning.Istotnrolwrozwojuebiznesu odgrywa przedsibiorczo. Przedsibiorczo cechuje si m.in. otwartoci na innowacje, nie tylko w sensie technicznym (najnowszy sprzt komputerowy) itechnologicznym (rozwizania programowe), ale rwnie innowacyjno we wasnym myleniu i dziaaniu, czego wymiernym efektem jest utrzymywanie firmowegoserwisuWWW.Innowacyjnoigotowodopodejmowaniaryzyka to szczeglne cechy przedsibiorstw osigajcych sukcesy w Internecie. Innowacyjno serwisu rozumiana, jako opieranie si na tzw. standardach, konwencjach z jednoczesnym podkreleniem indywidualnego charakteru dostosowanego do wizerunku przedsibiorstwa na rynku. Gotowo do podejmowania ryzyka moe by sprawdzana przez m.in. realizacj strategii internetowejzaporednictwemhandluelektronicznegoecommerce. Z jednej strony, rozwj internetowej usugi WWW wywouje zmiany zachowa klientw, ich postaw, przyzwyczaje pod wpywem dostpu do informacji,moliwocidokonywaniatransakcjikadegodnia,odowolnejporze. Zdrugiejstronyserwisyinternetowedlaprzedsibiorstwtoszansaichrozwoju, zauwaenia przez partnerw handlowych i zwikszenie przychodw dziki pozyskanym klientom. Oprcz korzyci, serwisy internetowe to rwnie zagroenie ze strony konkurentw, ktrzy obserwuj poczynania firm wInternecie. Obecnie kady nowo powstay firmowy serwis, umieszczony wInternecie stara si by lepszy od ju funkcjonujcych. A rozwj serwisw firmowych doprowadzi do nieustannej walki midzy firmami o klientw iprzycignicie ich w jak najwikszej iloci, jak najduej. Do tego stopnia, e
4

BenicewiczMiazgaA.:eBusinesswInternecieimultimediach.MIKOM,Warszawa,2003,str.6.

 czas zatrzymania uytkownika w serwisie okrela si mianem lepkoci serwisu. W tym zakresie firmowe serwisy internetowe stymuluj rozwj konkurencji. Proces uzalenienia si przedsibiorstw od technologii internetowej oraz uytkownikwodrnegorodzajuusugbdziesiciglepogbia.Dlategotak wanajestdiagnozastanuinternetowychserwiswfirmowychprzedsibiorstw w Polsce. Gwnym problemem badawczym jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie:Czywsektorzeprzemysu,handelelektronicznymoesijeszczedalej rozwija i generowa wiksze dochody, czy te znajduje si na etapie najwyszegorozwoju?

1.2.Zaoenia
Podjta problematyka badawcza w zakresie budowania konkurencyjnoci przedsibiorstwa w Internecie w zakresie handlu elektronicznego wymaga przyjcia okrelonych wstpnych zaoe, ktre dotycz nastpujcych szeciu zakresw: a) znacze terminologicznych w zakresie budowania konkurencyjnoci przedsibiorstwanaareniekonkurencji, b) znacze terminologicznych z zakresu technologii informacyjno komunikacyjnychICT, c) okresubadaempirycznych, d) dziaalnociprzedsibiorstwzgodniezPolskKlasyfikacjaDziaalnociPKD, e) metodyselekcjiserwiswinternetowychdobada, f) przyjtejmetodykibada. A) Przyjte w pracy nastpujce znaczenia terminologiczne w zakresie budowaniakonkurencyjnociprzedsibiorstwanaareniekonkurencji Def.1.Konkurencja
Konkurencjnazywanebdziezjawisko,ktregouczestnicyrywalizujmidzysob w deniach do analogicznych celw, co oznacza, e dziaania podejmowane przez jednych dla osigania okrelonych celw, utrudniaj (a nawet niekiedy uniemoliwiaj)osiganietakichsamychcelwprzezinnych[Sta05,s.18].

Def.2.Konkurencyjnoprzedsibiorstwa
Konkurencyjno przedsibiorstwa, to zdolno do sprawnego (w sensie prakseologicznym sprawnoci dziaania: skutecznoci, korzystnoci, ekonomicznoci) realizowania celw na rynkowej arenie konkurencji [Sta05, 36]. Konkurencyjno jest stanem (poziomem), charakteryzujcym okrelon waciwokonkurencji[Ada02,s.91].

Def.3.Arenakonkurencji
Aren konkurencji jest przestrze, w ktrej zachodzi zjawisko konkurencji midzy okrelonymipodmiotami[Sta05,s.18].

10

 Def.4.Potencjakonkurencyjnoci:
Potencja konkurencyjnoci, og zasobw materialnych i niematerialnych przedsibiorstwa, niezbdnych do tego, aby mogo ono funkcjonowa na rynkowej areniekonkurencji[Sta05,s.89].

Def.5.Przewagakonkurencyjna
Przewaga konkurencyjna, efekt takiego wykorzystywania potencjau konkurencyjnoci przedsibiorstwa (uwzgldniajcego uwarunkowania otoczenia), jakie umoliwia efektywne generowanie atrakcyjnej oferty rynkowej i skutecznych instrumentwkonkurowania[Sta05,s.89].

Def.6.Instrumentykonkurowania
Instrumenty konkurowania, rodki wiadomie kreowane przez przedsibiorstwo wcelu pozyskania kontrahentw dla przedstawionej lub projektowanej (przyszej) oferty[Sta05,s.89].

Def.7.Pozycjakonkurencyjna
Pozycja konkurencyjna osignity przez przedsibiorstwo wynik konkurowania wdanym sektorze, rozpatrywany na tle wynikw osiganych przez konkurentw [Sta05,s.89].

Def.8.Zasobyprzedsibiorstwa
Zasobami jest wszystko to, co pozostaje w dyspozycji przedsibiorstwa a moe wpywa na jego funkcjonowanie [Sta05, s. 103] Zasoby mona podzieli na dwie grupy:materialneiniematerialne.Zasobymaterialnedzielsinazasobyrzeczowe, finansowe oraz zapasy. Zapasy niematerialne obejmuj: kompetencje, relacje, systemyfunkcjonalne,postawyorazmoliwoci.[Sta05,s.104109]

Def.9.Konkurencyjnoczynnikowa5
Konkurencyjno czynnikowa okrela zdolnoci firm do dziaa tworzcych podstawyichskutecznegokonkurowania,takichjak:szybkiereagowanienazmiany w otoczeniu, umiejtne wykorzystanie wasnych zasobw, umiejtno wykorzystywania sprzyjajcych konfiguracji otoczenia, racjonalno procesw decyzyjnych i inne czynniki nie przypadkowe, ale budujce konkurencyjno firm wduszejperspektywieczasowej[Sta06,s.37].

Def.10.Konkurencyjnoexpostiexante
Konkurencyjno ex post, konkurencyjno to obecna pozycja konkurencyjna. Konkurencyjnoexatne,toprzyszapozycjakonkurencyjna[Gor02,s.92].

Def.11.Konkurencyjnowgobszarwwystpowaniazjawiska
Konkurencyjnonarynkach: okrelonegorodzajuwyrobwlubusug, konkretnychwyrobwlubusug, okrelonegorodzajuzasobw, konkretnychzasobw, okrelonegoterytorium[Sta06,s.38].

Klasyfikacja konkurencyjnoci wg kryteriw dziaa (konkurencyjno czynnikowa) lub skutkw(konkurencyjnowynikowa).

11

 Def.12.Konkurencyjnodynamiczna6
Konkurencyjnodynamiczna,tozmianystanukonkurencyjnocidanegopodmiotu wczasie(dynamikakonkurencyjnoci)[Sta06,s.39].

Def. 13. Konkurencyjno wg oceny sprawnoci (osiganych wynikw) przez interesariuszy

Ocenasprawnociprzezgrupyinteresariuszy(stakeholders): wacicieleudziawlubakcji(shareowners,shareholders), klienci,nabywcy(customers,buyers), pracownicy(employees), niektrzydostawcy(certainsuppliers)[Sta06,s.39].

Def.14.Interesariusze(stakeholders)

Interesariuszetojakaosobaalbogrupa,ktramoeoddziaywaalbooddziaywuje przezdziaania,decyzjami,polityklubpraktycznie,naceleorganizacji[Buc,s.65].

Def.15.Warto(Value)
Warto definiuje si, jako stosunek tego, co klient otrzymuje, do tego, co mu dostarczadostawca.Klientotrzymujekorzyci(benefits)ioszacowujekoszty(costs). Pojciewartocimonaprzedstawizalenoci[Kot02,s.6]:

rdo: Philip Kotler: Marketing Management. Tenth Edition, Pearson Custom Publishing, 2002,ISBN0536630992,s.6

Produkty lub to, co ma do zaoferowania sprzedawca, odniesie sukces, jeeli dostarczona warto bdzie satysfakcjonujca dla docelowego odbiorcy. Kupujcy zpord wielu oferentw i rnych ofert wybiera dla siebie, to, co przedstawia najwikszwarto[Kot02,s.6].

B) Przyjte w pracy nastpujce znaczenia terminologiczne z zakresu technologiiinformacyjnokomunikacyjnychICT Def.16.Handelelektroniczny(eCommerce)7

Handel elektroniczny to proces transakcji (transacting), transferu (transferring) iwymiany (exchanging) produktw, usug za pomoc sieci telekomunikacyjnych, wtymInternetu[Tur04inChe06,s.284].

Def.17.Aplikacjaprogramowalubaplikacja(Application)
Aplikacja to dowolny program uytkowy, ktry ma bezporedni kontakt zuytkownikiem. Autor, arbitralnie uznaje podzia oprogramowania na trzy kategorie: firmware, systemy operacyjne, aplikacje programowe. [Opracowanie wasne].

Klasyfikacja konkurencyjnoci wg kryterium czasu: statyczna (w danym momencie czasu) idynamiczna. 7 Wybrana definicja jest unikaln, gdy nie zawiera podmiotu, pomidzy ktrymi zachodz procesy.

12

 Def.18.Internet(Internet)
Internet to sie komputerowa o zasigu globalnym. Na Internet skadaj si trzy cilezesobpowizaneelementy:1)PoczonesiecioparteoprotokoyTCP/IP,2) Spoeczno,ktrauywairozwijatsie,3)Zbirzasobw,ktreznajdujsiwtej sieci[RFC1462,s.1].TerminInternetlubinternet,wzalenociodpisowniposiada nastpujce znaczenia: Internet pisany du liter jest nazw wasn konkretnej sieci komputerowej, internet pisany ma liter jest rzeczownikiem pospolitym (nazwapospolitalubrodzajowa).Zapismaliteroznaczazbirsiecipoczonych ze sob ruterami [RFC 1392], a wic oznacza dowoln sie komputerw niejednorodnych.Internet(pisanyduliter)jestwieloprotokowyminternetem (maaliterai)[RFC1392].

Def.19.ZasbsieciWWW(Resource):
Zasobemjestwszystkoto,comoebyzdefiniowanezapomocURI.(...)Zasobynie konieczniemuszbydostpneprzezInternet,np.ludzie,przedsibiorstwa,ksiki w bibliotece. Podobnie, abstrakcyjne pojcia mog by zasobami, np. operatory ioperandy w matematycznych wyraeniach, typy relacji (ojciecpracownik), wartoci numeryczne (zero, jeden, nieskoczono). URI jest zwart sekwencj znakw identyfikujcabstrakcyjny lub fizyczny zasb [RFC 3986, s.4]. W zwizku ztym, zasobem mona okreli zidentyfikowany obiekt, do ktrego uytkownik posiada dostp za pomoc URI w sposb bezporedni lub poredni [Opracowanie wasne].

Def.20.Cyberprzestrze:
Termincyberprzestrzemoeposiadadwaznaczenia:1)wirtualnywiatonline wytworzonyprzezodpowiednieoprogramowanie,tworzcinteraktywnwirtualn rzeczywisto. 2) Zbir rnorodnych zasobw rozlokowanych przestrzennie wsieci Internet. Termin przestrze odnosi si do zasobw cyfrowych rozlokowanych: 1) przestrzennie w postaci rnych interakcyjnych obiektw (komponentw) zmoliwoci manipulacji przez uytkownika, 2) geograficznie przestrzennie w sieci komputerowej tworzc przestrzenn sie zasobw. Kady zasbcyfrowyulokowanyjestwokrelonymmiejscuiposiadaswjunikalnyadres. Zbiradreswtworzyprzestrzeadresw.WInternecie,czstkacyberodnosisi do zasobw cyfrowych, np. cyber university, cyber shopping, lub procesw zwizanychztymizasobami,np.cyberattacks,cyberpiracy,cybercommunities,cyber terrorists[Opracowaniewasne].

Def.21.WorldWideWeb(WWWlubWeb)
Sieciowy system informacyjny dziaajcy na bazie Internetu. Uniwersalna usuga Internetu umoliwiajca: 1) reprezentacj (representation), 2) identyfikacj (identification), 3) transport (transport), obiektw WWW (Web objects), ktre s zwizane odpowiednio: z hipertekstowym jzykiem programowania HTML (Hypertext Markup Language), uniwersalnym identyfikatorem zasobw URI (Universal Resource Identifier), hipertekstowym protokoem transportowym HTTP (HyperText Transport Protocol) [Hof05, s. 1] lub protokoem szyfrowanym HTTPS (Secure HyperText Transfer Protocol) w celu zachowaniu poufnoci przesyanych danych.

13

 Def.22.SerwisWWWlubserwisinternetowy(Website)
SerwisWWWtozbirstron(Webpages)istowarzyszonychplikw(associatedfiles), powizanychzesobitworzcychspjncao[Fra04,s.57].

Def.23.StronaWWWlubstronainternetowa(Webpage)
Strona WWW jest cyfrowym obiektem multimedialnym (multimedia object) dostarczonymdoklienta.StronaWWWmoezostawygenerowanadynamiczniepo stronieserweraimoewczaapletylubinneaktywneelementyzestronyklienta lubpostronieserwera[ISO/IEC23026,s.5].

Def.24.Uytkownikkocowy(EndUser)
Uytkownik speniajcy rol konsumenta, np. bdcego na kocu wartoci lub acucha dostaw (czowiek konsument, porednik (agent) dziaajcy w imieniu czowieka konsumenta, itp.). Uwaga: "Uytkownik odnosi si do wszystkich uczestnikwwwartocilubwacuchudostaw.[ISO/IECTR210001:2001].

Def.25.Platformasprztowaiprogramowa(hardwareandsoftwareplatforms)
Platforma sprztowa w dostpie do sieci WWW to rnego typu komputery: Mainframe,PC(desktop),komputeryprzenone(notebook),WebTV,komputerytypu minimobilne(mobilnemini):pocketPCs,PDAs(personaldigitalassistants),telefony komrkowe, Palm, iPaq oraz urzdzenia hybrydowe (hybrid mobile devices). Platformaprogramowa(softwareplatform)tornegorodzajusystemyoperacyjne komputerw (operating system OS), ktre m.in. dostarczaj podstawowych usug dlapotrzeburuchamianychaplikacji.Istotnesystemyoperacyjnedladesktopowych komputerw to: UNIX, Linux, Macintosh, Windows. W dostpie do danych wsieciWWWdoplatformyprogramowejmonazaliczyprzegldarkiinternetowe: np.InternetExplorer,Firefox,Opera,Safariorazoprogramowaniewspierajceprac osbniepenosprawnych[Opracowaniewasne].

Def.26.SieWWW(networkofinformationresources)
Podstawowymi skadnikami sieci s wzy (nodes), poczenia (links), punkty zaczepieniakotwice(anchors).WzytoserwisyWWWumieszczonenaserwerach, poczenia sieci to hipercza. Punkty zaczepienia s czci zawartoci w wle. Punkt zaczepienia moe by pocztkiem (punktem rdowym) lub kocem (punktem docelowym) poczenia. Sie WWW naley do grupy sieci bezskalowych [Opracowaniewasne].

Def.27.SieInternet(networkInternet)
Sie Internet utworzona jest z wzw i pocze. Wzami s rutery (specjalizowane komputery), poczenia sieci to cza wiatowodowe i inne fizycznecza(wtymtakefaleradiowe)[Opracowaniewasne].

Def.28.Eksploracjadanych
Eksploracja danych (ac. exploratio) oznacza badanie, wypatrywanie, penetracja czego. Pocztkowo termin ten mia charakter ksikowy, obecnie eksploracja dzikifirmieMicrosoftzostarozszerzonyznaczeniowonaokreleniewydobywania czego z duej iloci danych tzw. mgy danych (noise) w lokalnych zasobach komputerowych (Eksplorator Windows) lub sieciowych zasobach usugi WWW (MicrosoftInternetExplorer)[Opracowaniewasne].

14

 Def.29.Publicznyserwisinternetowy(publicInternetWebsite)
Publiczny serwis internetowy to serwis o dostpie publicznym, przeznaczony jest dla najszerszego krgu odbiorcw, gdzie dostp do zawartoci nie jest autoryzowany.Jegopodstawowfunkcjjestdostarczanieinformacjiobejmujcych zrnicowany zakres tematyczny oraz rnego rodzaju usugi [Opracowanie wasne].

Def.30.Prywatnyserwisinternetowy(privateInternetWebsite)

Prywatny serwis internetowy to serwis, ktry dostp do zawartoci wymaga autoryzacji. Najczciej s to intranetowe i ekstranetowe serwisy WWW. Serwisy intranetowe s przeznaczone wycznie dla pracownikw przedsibiorstwa (eployess only), serwisy ekstranetowe s przeznaczone dla partnerw (partners) [Opracowaniewasne].

Def.31.Serwer
Serwer jest komputerem w Internecie, ktry zarzdza sieciowymi zasobami irealizujeodpowiedzinazapytaniazestronyklientaprogramowego(client).Istnieje wieletypwserwerw,np.Webservers,fileservers,emaiservers,databaseservers. Pojedynczy serwer realizuje okrelon usug. Zbir serwerw tworzy farm serwerw, ktra moe si skada z tych samych lub rnych serwerw [Opracowaniewasne].

Def.32.Oprogramowaniepostronieklienta(clientside)
Jest to oprogramowanie, ktre interpretuje wczeniej pobrane pliki z serwera. Nadanieklienta,plikisdoniegoprzesyaneiprzechowywanewkataloguplikw tymczasowych, a nastpnie s pobierane i interpretowane. Do jzykw interpretowanych naley jzyk HTML i pokrewne do niego technologie. Oprogramowaniem interpretujacym jest najczciej przegldarka internetowa [Opracowaniewasne].

Def.33.Oprogramowaniepostronieserwera(serwerside)
Jest to oprogramowanie, ktre wykonuje na serwerze przetwarzanie z chwil zadania usugi ze strony klienta. Wynikiem przetwarzania jest dokument HTML, ktry jest przesyany do klienta i interpretowany przez oprogramowanie klienta [Opracowanie wasne]. Technologie serwer side umoliwiaj automatyczne generowanie dokumentw HTML z wykorzystaniem systemw bazodanowych. Dotej technologii mona zaliczy: Active Server Pages (.asp), Cold Fusion (.cfm), Hypertext PreProcessor (.php), Java Server Pages (.jsp), Perl, Ajax (Asynchronous JavaScript and XML) lub systemy zarzdzania zawartoci CMS [Opracowanie wasne].

Def.34.Klientprogramowy(client)
Program, ktry uywa usugi innego programu. W sieci WWW klientem moe by przegldarkainternetowa,edytorlubrobotwyszukujcy(searchrobot)dlaodczytu lub zapisu informacji w sieci WWW. [Tim BernersLee, http://www.w3.org/People/BernersLee/Weaving/glossary].

15

 Def.35.Zawarto(content)
Zawarto moe posiada wiele znacze w zalenoci od kontekstu zdania: zawarto Internetu (Internet content)8, zawarto sieci WWW (Web content), zawarto serwisu (content Web site), zawarto strony (content Web page), zawarto plikw (content files), zawarto cyfrowych obiektw multimedialnych (contentmultimediaobject).Oglnie,zawartowiesizzasobem.Jednakdostp do zasobu jeszcze nie oznacza dostpnoci do zawartoci. Zawartoci bdzie to wszystko,doczegouytkownikposiadadostpwokrelonymzasobie,np.dotreci. [Opracowaniewasne].

Def.36.FirmowyserwisWWW(firmWebsite)
Firmowy serwis WWW to okrelenie serwisu internetowego, ktrego wacicielem jest przedsibiorstwo wystpujce pod okrelon nazw. Skadnikami firmowego serwisujestnazwadomenowa,domenaizawartoserwisu.Przedsibiorstwomoe mie kilka firmowych serwisw internetowych. [Opracowanie wasne]. Jak podkrela Hanna AdamkiewiczDrwio, firma jest nazw przedsibiorstwa, nie stanowipodmiotugospodarczego,alejestjednymzeskadnikwprzedsibiorstwa. Uwarunkowania ksztatujce konkurencyjno przedsibiorstwa dotycz zarwno skadnikwmajtkowych,czynnikaludzkiego,strukturyorganizacyjnej,jakicaego systemu prawnofinansowoekonomicznego. Natomiast firma jest tego wyrazem zewntrznym [Ada02, s.19]. W tym kontekcie firmowy serwis WWW touzewntrznieniemdziaalnociprzedsibiorstwawInternecie.

Def.37.AdresIP(IPaddress)
Adres IP, unikalny identyfikator nadany urzdzeniom podczonym do Internetu sprztowi elektronicznemu, np. serwer, drukarka, komputer lub inne urzdzenie zdostpemdosieciinternetowej.

Def.38.URL(UniversalResourceLocator)
Konwencja zapisu dostpu do zasobu programowego w sieci WWW. Kady zasb wsieciWWWjestunikalnypodwzgldemadresuURL.Konwencjazapisuskadasi ztrzech segmentw: <protocol name>://<machine_name>/<file_name>. [Opracowaniewasne]

Def.39.Nazwadomenowa(Domainname)
Unikalnanazwaidentyfikujcaserwisinternetowy.Nazwydomenoweanalizujesi od koca. Skada si z czonu kocwki najwyszego poziomu TLD (Toplevel domains)orazczonwniszegopoziomu(lowerlevel).TLDmogbyrodzajowelub geograficzne. Przykadem rodzajowych nazw domenowych s: .com (commercial), .net (network), .edu (educational), .org (organizational), .gov (governmental), .mil (military),.biz(business),.info(informational),.name(personal),.pro(professional). Geograficznych:.us(UnitedStates),.fr(France),.uk(UnitedKingdom),.pl(Poland).

Scott Hull okrela: Internet jest globaln paszczyzn (global arena), w ktrej dostarcza si sieciowozawarto(ContentDeliveryNetworking)[Sco02,s.184].

16

 Def.40.Zdublowaneserwisy(mirrorsite,shadowsites)
Zduplikowane serwisy to strony internetowe w serwisach WWW identyczne pod wzgldemzawartoci.Pomimo,eistniejzduplikowaniastronytojednakposiadaj rneadresyURL.[Opracowaniewasne]

Def.41.cze,link(link,Weblink)
Popularnie,czelublinkjestsposobemnawigacjiioznaczaprzekierowaniedo innejstrony,jestutosamianezodnonikiem.DlaWebinynierw,linktoelement jzyka HTML, ktry automatycznie czy ze sob dwa zasoby: zasb rdowy izasbdocelowylubokrelarelacjemidzydokumentami(wjzykuXML,linkmoe byprostysimplelinklubzoonyextendedlink).Znacznik<link>umieszczonyjest sekcji nagwkadokumentu <HEAD> i nie jest widoczny dla uytkownika. Oglnie, cze to hipercze pozbawione elementu wyboru i umieszczone w warstwie interakcjiinterfejsuuytkownika.Zchwilinterpretowaniakodurdowegoprzez program komputerowy, np. przez przegldark internetow, nastpuje automatycznie wykonanie przypisanego odwoania bez udziau uytkownika. [Opracowanie wasne]. W Webinynierii link to poczenie wewntrzne lub zewntrzne, ktre posiada pocztek i koniec w wyspecyfikowanej lokacji. [ISO 149152:2003. Software ergonomics for multimedia user interfaces Part 2: Multimedianavigationandcontrol.Def.3.9,s.5]

Def.42.Hipercze(hiperlink)
Popularnie,hiperczeiczetoterminytosameioznaczajpoczeniedwch zasobw. W rnych pozycjach ksikowych i na polskich stronach internetowych termin hipercze to link, czyli popularna nazwa funkcjonalna hipercza (wzasadziejednazfunkcjihipercza).Terminlinkstasinatylepopularny,e wystpuj kolejne terminy: jako linku (link quality), popularno linku (link popularity),moclinku(linkstrength),reputacjalinku(linkreputation),linktekstowy (link text), itp. Z punktu widzenie budowy serwisu WWW, wyej wymienione elementysrealizowanejakohipercza.Hipercza(znacznik<a>jzykaHTML)s umieszczonewsekcjitreci<BODY>[opracowaniewasne].Szczegoweinformacje o czach znajduje si w dokumentacji jzyka HTML 4.01 z 24.12.1999 r. [HTML 4.01. http://www.w3.org/TR/1999/REChtml40119991224, Chapter 12. Links HypertextandMediaIndependentLinks]

Def.43.Sowokluczowe(Keyword)
Sowo lub fraza (cig sw) wprowadzone w formie zapytania w systemie wyszukiwawczym, w prbie dopasowania do zgromadzonych w bazie danych dokumentachtekstowychwyszukiwarkiinternetowej[She01,s.6].

Def.44.Dokument(Document)
Okreleniestronyinternetowej,ktrajestzapisanawplikuluboglniej,zawarto cyfrowazapisanawpliku[Opracowaniewasne].

17

 C)Zaoeniaokresubadaempirycznych Badania empiryczne serwisw internetowych przedsibiorstw zostay wykonanewdwchokresach:odpadziernika2007r.dolutego2008r.orazod marca 2008 do czerwca 2008 r. W pierwszym okresie badawczym, serwisy poddane badaniom zostay wyselekcjonowane metod eksploracji danych zsieci WWW na podstawie zawartoci w tym okresie stanu baz danych wpolskich wyszukiwarkach internetowych i katalogw tematycznych. Wdrugim okresie bada, serwisy zostay wyselekcjonowane z elektronicznej bazydanychotrzymanejzredakcjiRzeczpospolitejidotyczyyprzedsibiorstw, ktre zostay wybrane do tzw. listy 2000. Wyselekcjonowane serwisy WWW zostay zarchiwizowane na trwale w lokalnych zasobach informatycznych. Narzdzia informatyczne wykorzystywane podczas bada na stronach WWW odostpiepublicznymniezostayzarchiwizowane,gdypracazniminastpuje wtrybieinterakcyjnymbezporednionaserwerze. D)Zaoeniazakresudziaalnociprzedsibiorstw Przedmiotem bada byy polskie podmioty gospodarcze, ktre byy zarejestrowane w sekcji C.Przetwrstwo przemysowe wedug klasyfikacji PKD2007orazwsekcjiD.PrzetwrstwoprzemysowewgPKD2004.Rnice pomidzy klasyfikacjami sekcji przetwrstwa przemysowego zostay przedstawionewtabeli1.1. Tabela 1.1.Porwnanie klasyfikacji PKD2007 i PKD2004 w sekcji Przetwrstwoprzemysowe
KlasyfikacjaPKD PKD2007 Datawejciaw 1stycznia2008r. ycie Rozporzdzenie Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD)(Dz.U.Nr251/2007r., poz.1885) Okres Od 1 stycznia 2008 r. do stosowania odwoania Sekcja C.Przetwrstwo przemysowe Liczbagrup Liczbaklas Liczbapodklas PKD2004 2stycznia2004r. Rozporzdzenie Rady Ministrw zdnia 2stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci (PKD) (Dz. U. Nr 33, poz. 289 i Nr 165,poz.1727) 2stycznia2004r.1stycznia2008 r. jednak nie duej ni do 31 grudnia2009r. D.Przetwrstwoprzemysowe 103 242 282

95 230 242

rdo:OpracowaniewasnenapodstawieklasyfikacjiPKD2007iPKD2004

18

 NastronachGwnegoUrzduStatystycznego9znajdujsiinformacjenatemat klasyfikacjiPKD2004,PKD2007,wyjanieniaposzczeglnychklasyfikacjioraz klucze powiza PKD2004 z PKD2007 oraz PKD2007 z PKD2004 na najniszympoziomieklasyfikacyjnymtj.napoziomiepodklas.Kluczepowiza umoliwiaj przedstawienie zakresowej porwnywalnoci rodzajw dziaalnoci wg PKD2007 oraz PKD2004, w celu zagwarantowania porwnywalnoci danych, informacji oraz analiz statystycznych dla potrzeb krajowych, jak iwymiany midzynarodowej. Zarwno wyjanienia do klasyfikacji jak i klucze powiza stanowi integraln cz rozporzdzenia RadyMinistrwwprowadzajcegoPKD200710. Podmiotem bada byy przedsibiorstwa z sektora przetwrstwa przemysowego,ktreposiadaywasneserwisyfirmowe.Szczegowobadano firmowe serwisy, ktre byy zaawansowane technologicznie z moliwoci realizacji funkcji transakcyjnej. Badania empiryczne serwisw internetowych przedsibiorstwrealizowaneodpadziernika2007r.dolutego2008r.dotycz przedsibiorstw, ktre prowadz dziaalno gospodarcz wg PKD2007, awdrugimokresiebadawgklasyfikacjiPKD2004. E) Zaoenia w zakresie metody selekcji serwisw internetowych do bada Selekcja serwisw internetowych przedsibiorstw w pierwszym okresie badawczymwgPKD2007nastpiametodeksploracjidanychzsieciWWWna podstawie zawartoci w tym okresie stanu baz danych w polskich wyszukiwarkach internetowych i katalogw tematycznych. Ostateczna prba badawcza zostaa wyoniona za pomoc czterostopniowej selekcji serwisw internetowych. Oglna koncepcja selekcji serwisw zostaa przedstawiona na rys.1.2.

9 10

GUS.Klasyfikacjestatystyczne.<www.stat.gov.pl/klasyfikacje/pkd_07/pkd_07.htm> Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Dziaalnoci(PKD).

19

rdo: Opracowanie wasne. Elementy graficzne uyte w modelu strukturalnym zostay zaczerpnitezpozycjiautora:ukasiewiczR.,Dynamikasystemwzarzdzania.PWN,1975.

Rys.1.2.Modelstrukturalnyprocesuselekcjiserwiswinternetowychprzeznaczonych dobadawpierwszymokresiebadawczym

Selekcja serwisw internetowych przedsibiorstw w drugim okresie badawczym wg PKD2004 zostaa dokonana z elektronicznej bazy danych otrzymanej zredakcji Rzeczpospolitej11 drog online. Kwalifikacji przedsibiorstw do Listy 2000 dokona zesp redakcyjny gazety Rzeczpospolitej na podstawie przeprowadzonej ankiety w 3500 firmach, ktre w 2005 roku osigny przychody na poziomie, co najmniej 60 mln z. Baza danychwpostacijednejtabelizawieraa2341wierszy(rekordw)i18kolumn (unikalnychpldanych).Wstpnaselekcjadanychpolegaana: 1) eliminacji powtarzajcych si nazw przedsibiorstw (w bazie danych 341 rekordwjestzduplikowanychwgnazwyprzedsibiorstwa), 2) eliminacji powtarzajcych si adresw serwisw internetowych (100 przedsibiorstwposiadaotakiesameadresyinternetowe),
11

Red. Pawe Jaboski, Wojciech Romaski, Lista 2000 polskie przedsibiorstwa. Rzeczpospolita.31.10.2007r.ISSN02089130.

20

 3) eliminacji pustych adresw (107 przedsibiorstw nie posiadao adresu internetowego). W ostatecznoci, do bada wyselekcjonowano 1793 rekordw, w tym take pozyskano 1793 unikalnych adresw WWW przedsibiorstw. Cel gwny iwizka celw czstkowych w drugim okresie badawczym bya inaczej sformowana ni badania w pierwszym okresie. Midzy innymi, kluczowym zagadnieniem w drugim okresie badawczym bya odpowied na pytanie: Czyprzedsibiorstwaosigajcebardzowysokieprzychodyzdziaalnoci(elita przedsibiorstw) wykorzystuj internetowy kana dystrybucji w postaci serwiswinternetowychodostpie publicznym dodziaatypubiznesowego? Wynikibadazdrugiegookresubadaniebdwponiszejpozycjidokadnie prezentowane. F)Zaoeniawzakresieprzyjtejmetodykibada Zaoeniawzakresiemetodybadawczejbyynastpujce: 1. Kierownikiembadabyautormonografii.Kontrolowaonwcaociproces badawczy. Okrela zaoenia, zakres i okres bada, procedury oceny, narzdzia badawcze, tworzy zespoy badawcze analizujce problem lub przydziela elementarne zadania badawcze do osoby. Kada osoba bya analitykiem. Kierownik by arbitrem w przypadku sporw w zespole badawczym. Rozwizywa na bieco problemy sprztowoprogramowe orazproblemybadawczoanalitycznezserwisamiinternetowymi. 2. Badania podzielono na dwa okresy badawcze, W pierwszym okresie badawczym,tj.odpadziernika 2007r.dolutego2008r.adresyserwisw zostay wyselekcjonowane metod eksploracji danych z sieci WWW na podstawie zawartoci w tym okresie stanu baz danych w polskich wyszukiwarkach internetowych i katalogw tematycznych. W drugim okresiebadawczym,tj.odmarca2008doczerwca2008r.adresyserwisw zostayprzydzieloneprzezkierownika. 3. Badania empiryczne dotyczyy zawartoci serwisw internetowych nalecych do przedsibiorstw z sektora przetwrstwa przemysowego (Przetwrstwo przemysowe wedug klasyfikacji PKD). W pierwszym okresiebadawczymsektorprzetwrstwaprzemysowegozostapodzielony na 94 tematy badawcze wynikajc z nazw klas PKD. Z PKD zostao wyczone 20 klas ze wzgldu na niesprecyzowane klasy lub unikalno klasy, np. 10.89 Produkcja pozostaych artykuw spoywczych, gdzie indziej niesklasyfikowana, 24.46. Wytwarzanie paliw jdrowych. Wdrugimokresiebadawczymkierownikwyselekcjonowa1793unikalnych adreswWWWprzedsibiorstwzpozyskanejbazydanych. 4. Zakres bada zosta zagregowany na elementarne zakresy badawcze wpostaci okrelonych zada do realizacji. Elementarne zadania badawcze byy sformuowane w postaci zagregowanego tematu badawczego. Stopie agregacji oraz nazwy tematw zostay dokonane przez kierownika iprzydzielonedoanalityka. 21

 5. Kadyelementarnytematbadawczyzostapodzielonynatrzyetapyuoone kaskadowo.Poszczeglneetapyzostayokrelonenastpujco:1)Zaoenia bada i wstpna selekcja konkurencyjnych serwisw internetowych, 2)Badania analityczne konkurencyjnych serwisw internetowych na wyselekcjonowanej prbie, 3) Projekt nowego serwisu. Kady etap postpowania badawczego zostaje podzielony na czynnoci. Wszystkie czynnoci byy okrelone, posiaday unikalne nazwy i byy uoone kaskadowo bez moliwoci dziaa alternatywnych. Kady etap posiada zdefiniowane elementy wejciowe i wyjciowe. Elementy wejciowe towyniki poprzedniego etapu. W przypadku pierwszego etapu elementem wejciowym by zagregowany temat badawczy. Elementy wyjciowe tokonkretne nazwy plikw jednoznacznie identyfikujce analityka oraz klasPKD. 6. Kady elementarny temat badawczy zosta przydzielony przez kierownika do analityka. Osobami, ktre byy analitykami w badaniach byli studenci Wydziau Zarzdzania i Podstaw Techniki12 Politechniki Lubelskiej na kierunkuZarzdzanieiMarketingoraznakierunkuEdukacjaTechniczno Informatyczna. Analitycy realizowali badania w ramach przedmiotw: Technologie ebiznesu, Projektowanie aplikacji internetowych. Proces szkolenia przebiega podczas wykadw i krtkich prezentacji na zajciach laboratoryjnych. 7. Kady etap podlega kontroli i ocenie przez kierownika. W przypadku nieprawidowoci wynikw bada, etap zosta zwrcony do analityka do ponownego uzupenienia (proces weryfikacji etapu). Po ocenie trzeciego etapu nastpowaa walidacja wynikw bada za pomoc programw komputerowychkierownika. 8. Badania przez kierownika i analitykw byy dokonywane w sposb bezporedni metodami obserwacji na monitorze komputerowym oraz zwykorzystaniemelektronicznychkwestionariuszy. 9. Wszystkieetapybyyzrealizowanekomputerowoiprzekazywanewpostaci cyfrowej do osoby/zespou badawczego. Wszystkie formularze zrealizowanebyyelektroniczniewpostaciszablonwdouzupenieniabez moliwocizmianstrukturyszablonu.Wyjtkiembyetapbadapolegajcy na wyonieniu elementarnych wektorw funkcji, aczkolwiek szablon zawiera przykadowe elementarne funkcje. Poszczeglne wektory funkcji mogy by skracane, modyfikowane lub uzupeniane, ale bez moliwoci zmianystrukturyszablonu. 10. Wszystkie formularze badawcze byy dodatkowo uzupenione komentarzem, podpowiedzi, a tam gdzie bya moliwo wyboru, wybr nastpowa ze skoczonej listy opcji. Formularze byy zabezpieczone hasem,jednakhasabyyudostpnianeanalitykom.
12

Obecnie Wydzia Zarzdzania i Podstaw Techniki Politechniki Lubelskiej zosta podzielony nadwawydziay:WydziaZarzdzaniaiWydziaPodstawTechniki.

22

 11. Wszystkie etapy zawieray instrukcj i przykad wzorcowy sposobw uzupenienia. 12. Wyniki bada zrealizowanych przez analitykw byy przesyane drog elektroniczn. 13. Etapbadadlaposzczeglnychanalitykwzostauznanyzazakoczonypo pozytywnejwalidacjibadaprzezkierownika. 14. Kierownik ostatecznie gromadzi na lokalnych zasobach sprztowo programowych,konsolidowadane. 15. Zgromadzone dane zosta poddane obrbce z wykorzystaniem jzyka programowaniaVBAExcela2007.

1.3.Definiowanieobszarubadawczego
Badanieiocenaserwiswinternetowychbyyisobiektembadawczymautora juodwielulat.Pierwszepublikacjeocharakterzenaukowymautorapochodz z2001roku13. Obszarbadawczykoncentrujesinazagadnieniachzwizanychzserwisami internetowymi o dostpie publicznym, ktrych wacicielami s przedsibiorstwa. Przy czym, jedno przedsibiorstwo moe posiada kilka swoich serwisw internetowych o dostpie publicznym, jednak o rnym adresiedostpudoserwisu(URL),np.serwisyfirmmidzynarodowych.Obszar badawczykoncentrujesinapiciuelementach: 1. Przedsibiorstwo. Przedsibiorstwo jest organizacj skadajc si zokrelonychiunikalnychwskaliglobuskadnikw.Cele,struktura,ludzie, technika tworz istot kadej organizacji. Ludzie i technika tworz system socjotechniczny przedsibiorstwa. W ramach przedsibiorstwa istnieje m.in. system informatyczny funkcjonujcy w ramach systemu informacyjnego przedsibiorstwa. W zakresie systemu informatycznego, wprzedsibiorstwie mog funkcjonowa rnego rodzaju systemy informatyczne,wtymtakeserwisyinternetowe(serwisyWWW).Serwisy WWWmogbyudostpnianepublicznie(tzw.publicznyserwisWWW)lub mogsuywyczniedouytkuprywatnego,tj.dostpdoserwisuWWW jestautoryzowany(prywatnyserwisWWW)iznajdujesiwfirmowejsieci intranetowej lub w extranecie. Przedsibiorstwo moe posiada kilka publicznych serwisw WWW jak o kilka serwisw prywatnych. Dostp do prywatnych zasobw sieci WWW wymaga autoryzacji. Najczciej autoryzacjauytkownikapoleganapodaniunazwyuytkownikaihasapo stronie klienta, natomiast po stronie serwera nastpuje weryfikacja isprawdzanie tosamoci uytkownika, jego lokalizacja oraz parametry technicznoprogramowesprztukomputerowego.
13

BogdanWit:Analizastrukturyinterfejsuuytkownikawinternetowychsklepachtypuonline zaoenia bada. Informatyka Stosowana, Zeszyt naukowy nr S2/01 LAFI 2001. Katedra InformatykiPolitechnikiLubelskiej,KazimierzDolny,2001r.,str.309314.

23

 Autoryzacja uytkownikw w serwisie WWW moe dotyczy: 1) pracownikw organizacji, ktrzy mog uzyska dostp do serwisu WWW niezalenie odmiejsca korzystania z Internetu, 2) Dostawcw/odbiorcw zarejestrowanych, 3) innych osb penicych rn rol, ktre s zarejestrowane w systemie informatycznym. Zasoby programowe zgromadzonewprywatnychserwisachWWWizasobysprztowenaledo zasobw prywatnych sieci WWW. Cz zasobw programowo sprztowych, przedsibiorstwo moe udostpnia odbiorcom na rnych zasadach, np. komercyjnych, bezpatnie, z ograniczeniami. Zasoby udostpnianenazewntrzdlaogutworzzasobyodostpiepublicznym. 2. Serwis WWW przedsibiorstwa o dostpie publicznym. Serwis WWW tozbir powizanych stron WWW i stowarzyszonych plikw, utworzony wokrelonym celu stanowicy spjn cao. Serwisy internetowe odostpie publicznym mog zosta fizycznie umiejscowione na serwerze przedsibiorstwa lub mog si znajdowa na serwerze zewntrznym, wkraju lub za granic. Zbir serwisw powizanych ze sob w celowy iokrelonysposbtworzysieserwisw.Poszczeglnezasobyprogramowe w serwisie mog by powizane informacyjnie z innymi zasobami w sieci WWW za pomoc hiperczy. Sposb czenia i tworzenie struktur organizacyjnych stron WWW jest dowolny. Prawo nie zabrania czenia struktur nawet rnych serwisw. Jednak nie mona wykorzystywa elementw kompozycyjnych z jednego serwisu do innego niewasnego serwisu. Serwis WWW powinien realizowa okrelony cel oraz spenia wyznaczone przez niego funkcje. Zbir funkcji tworzy niepowtarzalny model dziaalnoci przedsibiorstwa w Internecie i model ten naley uzaleni od rodzaju oferowanych produktw i usug, szerokoci grupy docelowej oraz obszaru, na jakim maj by dostarczane wyroby typu fizycznego lub realizowane usugi. Kady serwis internetowy tworzy unikalny zbir wektorw funkcji. Realizowane funkcje musza si odbywa naokrelonejplatformiesprztowejiprogramowej,gdyserwisWWWnie moe funkcjonowa bez technicznej infrastruktury. Na techniczn infrastruktur skada si odpowiedni sprzt zapewniajcy bezprzerwow prac oraz odpowiednie oprogramowanie zapewniajce funkcjonowanie serwisu. Nad tym wszystkim panuje odpowiednia przeszkolona (dowiadczona)obsugatechniczna. 3. ZawartoserwisuWWWodostpiepublicznym.Dostppublicznydo zawartoci serwisu WWW oznacza moliwo zapoznawania si z jego zawartoci przez odbiorcw, tj. programw komputerowych. Przy czym, mog istnie ograniczenia w dostpie do zawartoci, np. czasowy dostp, dostp tylko dla wybranych programw komputerowych, dostp do zawartoci wymagajcy autoryzacji. Zawarto serwisu WWW jest chroniona prawem autorskim: 1) niezalenie od tego, czy na stronie jest wywietlana tre o tych prawach lub znak praw autorskich, czy te brak jakiejkolwiek informacji, 2) niezalenie czy utwr internetowy mona
24

 uzna za nowe dzieo czy te nie. Zamieszczenie serwisu WWW jest rwnoznaczne zudostpnieniem publicznym utworu, co automatycznie staje si odrbnym polem eksploatacji utworu, objtym monopolem autorskim. W prawie autorskim uywany jest termin rozpowszechnienie, czyliudostpnienieutworuodbiorcomwtakisposb,bymoglisioniznim zapozna.SieInternetjestmediumdlawymianydanych,asieWWWsuy do publikacji utworu (rozpowszechniania), dlatego serwis WWW mona uznazapodlegajcyzasadomprawaautorskiego,podobniejakinnemedia. ZautworyinternetowemonauznawikszostronWWW(chociazdania s podzielone wrd prawnikw, czy niektre serwisy s utworami), gdy zawieraj one cechy oryginalnoci, indywidualnoci i charakter twrczy wrozumieniu prawa autorskiego. Ochronie podlega zawarto, np.poszczeglne czci skadowe tych stron, kompozycja, tre. Prawa autorskie majtkowe nie s wieczyste (w przeciwiestwie do osobistych prawdoutworu).Zalenieodkraju,dzieopodlegaochronieprawnejprzez okrelon ilo lat. W prawie polskim okres ten wynosi 70 lat od mierci twrcy, lub w przypadku, gdy twrca jest nieznany, od daty pierwszej publikacjiutworu.Zawartoserwisumonaprzekazanauytekpubliczny, wwczas zasb staje si wasnoci publiczn (public domain). Wasno publiczna moe by publikowana i powielana w dowolny sposb, jedynie wskazanejestpodanieautora.Wasnocipublicznodmomentupowstania swszelkiedzieastworzoneprzezagencjerzdowe. 4. Odbiorcy zawartoci w sieci WWW. Odbiorcami zawartoci serwisu internetowego s odpowiednie programy komputerowe tzw. klienci programowi, ktrzy porednicz pomidzy czowiekiem (np. klient przegldarki internetowej popularnie nazywana jest przegldarka) azawartoci serwisu umieszczonego na serwerze (content Web site). Zewzgldu na zoono zagadnienia, powszechnie przyjmuje si, eprzegldarka internetowa (lub inny program) wywietla i dostarcza odpowiednio:treizawartodlaodbiorcyczowieka.Wtymkontekcie odbiorc zawartoci jest osoba (person)14. Osoba bezporednio wsppracujcazprogramem,tzw.kocowyuytkownik(endusers)bdzie
14

Powszechnie uznaje si, e czowiek jest odbiorc serwisu WWW. Jednak jest to skrt mylowy, poniewa czowiek nie posiada odpowiednich zmysw, aby odbiera zawarto cyfrowserwisu.Musikorzystazprogramwiurzdzeporedniczcychtj.rnegorodzaju interfejsw. Dlatego przez odbiorc naley rozumie takiego odbiorc, ktry w sposb poredni lub bezporedni odbiera zawarto serwisu. Uytkownik odbiera zawarto wsposb poredni za pomoc przegldarki internetowej, natomiast program komputerowy odbiera zawarto serwisu w sposb bezporedni. W rzeczywistoci, dla serwera nie ma podziau odbiorcw, gdy odbiera zawarto serwisu moe tylko program komputerowy. Kady program odbierajcy zawarto za pomoc protokou HTTP jest klientem programowym, czyli odbiorc zawartoci. Protok HTTP jest standardem umoliwiajcym przesyaniedanychpomidzyWebserwerem(Webserwer)aWebklientem(Webclient),tzw. modelu klientserwer. W zwizku z tym, kady odbiorca zawartoci jest klientem serwera. Rwnie, w niniejszej pracy przyjmuje si, e jednym z odbiorcw zawartoci serwisu jest czowiek.

25

 okrelana uytkownikiem serwisu WWW. Zbir uytkownikw wnajszerszym kontekcie znaczenia, tworzy spoeczno Internetu, ktra korzystazrnychplatformsprztowychiprogramowychorazczysiza porednictwem rnych poczonych sieci internetowych w celu wymiany danych.InfrastrukturaInternetuorazspoecznokorzystajcazInternetu tworzzasobyInternetu. 5. Kontekst zawartoci. Firmowy serwis WWW (publiczny lub prywatny) funkcjonuje w szczeglnym, unikalnym organizacyjnobiznesowym kontekcie. System socjotechniczny oraz otoczenie blisze i dalsze tworzy okrelonyzbirzasobwniepowtarzalnydlakadejorganizacji. Obszarybadawczeszesobcilepowizaneitworzspjnocao.cise rozgraniczenie poszczeglnych elementw jest trudne i arbitralne. Podzia zostadokonanyjedyniedlacelwuatwiajcychbadanie.Stopiedekompozycji badanaelementyskadowejestautorski(rys.1.3).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.1.3.Pielementwobszarubadawczego

26

1.4.Istniejcystanwiedzy
BadaniaInternetupodwzgldemilociowychijakociowymsprowadzonena caym wiecie, a w Polsce niemale od chwili jego wprowadzenia. Badania Internetumogobejmowa6zakreswtematycznych: 1. Siecikomputerowych,np.budowa,dynamikasieciInternetu. 2. Spoecznoci Internetu. W ramach Internetu funkcjonuj usugi. Badanie spoecznoci Internetu to badanie wykorzystania przez ludzi rnego rodzajuusug.PoniewausugaWWWjestnajpopularniejszusug,dlatego te bardzo duo bada jest prowadzonych na rnych paszczyznach. Czowiek bezporednio nie moe odbiera zawartoci serwisu internetowego, poniewa nie posiada odpowiednich zmysw15. Zawarto serwisu jest zgromadzona w postaci cyfrowej, dlatego te czowiek musi korzysta z urzdze i programw poredniczcych, tj. rnych platform sprztowych i programowych. Programy na danie uytkownika pobior zawarto serwisu z serwera WWW oraz zinterpretuj kod lub znaczniki jzyka programowania HTML i wywietl tre, dostarcz zawarto serwisu w sposb przystpny dla zmysw czowieka. Z tego wzgldu (na obecny stan prawny), bezporednio nie mona personalnie zidentyfikowa konkretnego uytkownika16, a w szerszym kontekcie uytkownikw Internetu. Dlatego istotnym obszarem badawczym s uytkownicy Internetu. W celach statystycznych przyjmuje si, e uytkownik, ktry co najmniej raz w miesicu skorzysta z Internetu okrelany jest internaut. BadaniauytkownikwInternetusrealizowaneprzezrneinstytucje,np. PolskieBadaniaInternetu(PBI),Gemius,IMetria.Oglnie,badaniadotycz uytkownikw polskiego Internetu odbiorcw i potencjalnych klientw serwiswinternetowychpodwzgldemdanychdemograficznospoecznych (np. badanie polskiej spoecznoci internetowej)17. Spoeczno Internetu rwnie jest badana przez osoby odpowiedzialne za serwis, np. analiza statystyk wewntrznych umiejscowionych na serwerze. Odpowiednie programypatneibezpatnezainstalowanenaserwerzezbierajianalizuj kadego odbiorc serwisu. Jeeli odbiorc jest przegldarka internetowa mona wwczas odczyta wiele informacji zostawionych przez
15

Prace nad wszczepieniem odpowiedniego interfejsu do ciaa ludzkiego jeszcze trwaj i na razie nie ma produktu handlowego umoliwiajcego bezporedni odbir cyfrowej postaci przezczowieka. 16 Istniej projekty prawne, aby przypisa unikalny adres Internetu tzw. IP uytkownika do konkretnej osoby. W tym sensie, IP byby chroniony prawem, podobnie jak i jego dane osobowe. 17 Badania online uytkownikw Internetu dziel si na: badania panelowe, czyli od strony uytkownika (usercentric) realizowane s za pomoc oprogramowania instalowanego nakomputerze panelisty (uczestnika badania) oraz badania trackingowe, czyli od strony serwisu WWW (sitecentric) realizowane za pomoc specjalnych systemw trackingowych instalowanych w serwisach WWW. Zebrane dane w pomiarze sitecentric i usercentric sdanymirzeczywistymi.

27

 uytkownika, np. Microsoft IIS log format zapamituje nastpujce dane: ClientIPaddress,Username,Date,Time,Serviceandinstance,Servername, ServerIP,Elapsedtime,Clientbytessent,Serverbytessent,Servicestatuscode, Windows status code, Request type, Target of operation, Parameters. Zgromadzone dane pozostawione przez uytkownika pozwalaj nabudowanie wizi cyfrowej pomidzy konkretnym uytkownikiem aprzedsibiorstwem. Dane te mog by podstaw do personalizacji serwisuorazsystemwzarzdzaniarelacjizklientamiCRMiwspomagania dziaa w zakresie cyklu ycia klienta (customer life cycle). Oprcz bada odbiorcw w logach prowadzi si analizy ladw pozostawionych przez uytkownikwwrnychmiejscach,wrnychusugachInternetu.Analiza detektywistyczna dotyczy relacji izainteresowa tzw. ukrytych uytkownikw (anonimowych) a porednio spoecznoci sieci WWW. Mona zebra bardzo duo informacji ouytkowniku, gdy pozostawia on cyfrowyladwpostaciwieluinformacjizgromadzonychwrnychusugach Internetu. Zbioru zasobw zgromadzonych w Internecie. Zasoby Internetu mona podzieli na nastpujce grupy zasobw: 1) zasoby sprztowe, 2) zasoby programowe,3)zasobyfinansowe,4)zasobyintelektualne[Wit07].Zasoby sprztowoprogramowe to zasoby informatyki a zasoby intelektualne ifinansowe to zasoby zwizane z jej gwnymi uytkownikami ludmi. Korzystnie z zasobw internetowych nastpuje za pomoc usug internetowych, czyli odpowiedniego oprogramowania, ktre z kolei wykorzystujeokreloneprotokoyinternetowe. UsugInternetu,np.podzia,zasigkonwergencjausug. ProtokoyInternetu,np.liczba,stopiewykorzystania. Dostpu fizycznego do Internetu (zasoby sprztowoprogramowe), np.czasowo,okresowodostpu,czstotliwodostpu.

3.

4. 5. 6.

Drugi rodzaj bada, jakie s prowadzone w zakresie ecommerce to badania systemw informatycznych przedsibiorstw: zasobw ludzkich przedsibiorstw, wyposaenia technicznego, stopnia wykorzystania zasobw. Wzakresie zasobw ludzkich badane s kompetencje i obszary przywdztwa menederw lub pracownikw technologii informacyjnych. Oglnie, zasobw ludzkich,technicznychpolskichprzedsibiorstwrozwiza technologicznych iinformatycznych, stan wiedzy w organizacjach, kompetencje pracownikw iczynniki psychologiczne majce wpyw na technologie informacyjne. Badania gwnie koncentruj si w zakresie moliwoci podnoszenia sprawnoci wewntrznych zasobw przedsibiorstw, w tym take funkcjonowania systemwinformatycznychprzedsibiorstw. Trzeci rodzaj bada dotyczy wykorzystania prywatnych sieci komputerowych intranety i ekstranety, zakresy ich wykorzystania. Oprcz internetowych publicznych serwisw, w przedsibiorstwach mog znajdowa si intranetowe serwisy dostpne wycznie dla pracownikw
28

 przedsibiorstwa.Internetowyiintranetowyserwisprzedsibiorstwamoeby elementem i by wczony do systemw informatycznych zarzdzania (SIZ). Sieci intranetowe powstay w odpowiedzi na konkretne zapotrzebowanie pracownikw przedsibiorstw. Serwisy intranetowe i internetowe mog posiada te same funkcje: informacyjn, marketingow, komunikacyjn, transakcyjn, rozrywkow, przeszukiwawcz, lecz realizacja praktyczna jest inaczej zorganizowana. Na przykad funkcja informacyjna: innego rodzaju informacje s potrzebne pracownikom firmy a inne potencjalnym klientom. Obecnie coraz wiksza liczba przedsibiorstw wcza w realizacj celw biznesowychfirmoweintranetoweiinternetoweserwisyWWW. Czwarty rodzaj bada dotyczy serwisw internetowych o dostpie publicznym. Najwicej bada wykonywanych jest w tym obszarze przez rne firmyprywatne18iorodkinaukowe. Ostatnie badania ecommerce dotyczyy sklepw internetowych zarejestrowanychwkataloguSklepy24.pl19.Strukturabadadotyczyazasobw przedsibiorstwa, prowadzonych sklepy internetowe. Jednak istnieje bardzo maowynikwpolskichbadadotyczcychodbiorcwserwiswinternetowych i sposobw oceny serwisw internetowych przedsibiorstw konkurujcych ze sob.Czylibada,ktredotyczstykuprzedsibiorstwazjegokonkurencyjnym otoczeniem w zakresie ecommerce. Badania firmowych serwisw internetowych przedsibiorstw konkurujcych ze sob na rynku s bardzo rzadkie.Badaniafirmowychserwiswsprowadzonegwniewcelu: a) Zdiagnozowania istnienia konkurencji pod wzgldem liczebnoci, dostpnoci, zastosowanych technik informatycznych, stopnia ich rozwoju iatrakcyjnoci. b) Modernizacji serwisu: okrelenia kierunkw zmian czy te aktualizacji istniejcegoserwisu. c) Budowynowychserwisw. Najczciej s wykonywane przez rne firmy w przypadku budowy nowych serwisw lub badania na wybranych serwisach pod wzgldem okrelonych funkcji jakie peni (aukcje internetowe, sklepy internetowe, serwisy ogoszeniowe,wirtualnegiedy). Podsumowujc, badania dotyczce ecommerce s wykonywane w czterech obszarach tematycznych (rys. 1.4): A) Internetu, jako otoczenia przedsibiorstwa, B) systemu informatycznego przedsibiorstwa, C)prywatnychserwiswWWW,D)publicznychserwiswWWW.
18

Na przykad: Web audyt: Analiza ecommerce [online]. [Dostp 12.03.2007] Dostpny wWWW: <http://www.webaudit.pl>, Ecommerce 2005 ocena i prognoza rozwoju rynkw: Polski,EuropyZachodniejiUSA.Raportprzygotowanyprzez:portalfinansowyMoney.pl,2005, Wrocaw; Popularno witryn a ich uyteczno. Raport SYMETRII dot. stanu uytecznoci ifunkcjonalnocipolskichserwiswinformacyjnych.2008,<http://www.symetria.pl> 19 Ecommerce 2006. Badanie polskich sklepw internetowych. Internet Standard, serwis Sklepy24.pl,grudzie2006.

29

rdo:Opracowaniewasne

Rys.1.4.ObszarybadawczezwizanezserwisamiWWWiInternetem

WPolsce,wykonywanebadaniaswycinkoweidotyczwymienionychczterech obszarw tematycznych. Natomiast w UE, Komisja Europejska w zakresie Enterprise&IndustryDGTechnologyforinnovation,ICTindustriesandebusiness wydaje szczegowo raporty dotyczce monitoringu dojrzaoci rnych sektorw biznesu elektronicznego. Dostp do raportw eBusiness W@tch monauzyskazestronyinternetowej<http://www.ebusinesswatch.org/>.

1.5.Hipotezybadawcze
Funkcjonowanieprzedsibiorstwna areniekonkurencjidoprowadziodotego, e globalnie ujmujc, coraz mniej osb jest w stanie zrobi coraz wicej, szybciej, nowoczeniej i taniej, jeszcze z uwzgldnieniem indywidualnych preferencji odbiorcw. Mona powiedzie, e firma na arenie konkurencji wInternecie osignie sukces, jeli przedsibiorstwo bdzie w stanie dokona masowej indywidualizacji (masscustomisation)20. Masowa indywidualizacja polega na indywidualnym podejciu do kadego odbiorcy internetowego wszczeglnysposb.Odbiorcaserwisupowinienczusiwyrnionyztumu odbiorcw ipozyska te informacje, ktrych w danym momencie potrzebuje zpoczuciem bezpieczestwa zachowania tosamoci. Zasada masowej indywidualizacji wynika z cech osobowociowych czowieka. Kady czowiek wpostaci klienta chciaby czu si kim wyjtkowym. Pragnie, aby przedsibiorstwo wanie do niego kierowaa ofert, okazywaa mu specjalne wzgldyitraktowaaindywidualnie,wyjtkowoiwsposbrnyodcaejreszty klientw.Zakada,ekonkurentwjestwielu,aonwaniewybratenprodukt lubusugichciabybyztegopowodudoceniony.
20

Masowa indywidualizacja jest w duej skali produkcj dbr, dostosowanych do potrzeb indywidualnychklientw[Poh04,s.4].

30

 Przejcie komunikacji z typu jeden przekaz do wielu klientw na wielu klientwdojednego,czylikomunikacjaonetoone(serwisosoba)wymagaod serwisu okrelonych rozwiza technologicznych iokrelonego przekazu. Serwisinternetowyjestproduktemcyfrowym,dlaktregoodbiorczawartoci jestnietylkoprzegldarkainternetowiczowiek,aleirneprogramy.Dobrze by byo, gdyby serwis internetowy rozpoznawa odbiorc i traktowa kadego windywidualny sposb. W tym kontekcie, autor postawi pierwsz hipotez badawczdotyczcodbiorcwserwiswinternetowych. HipotezaH1: Handelelektronicznyopierasinaidentyfikowalnychodbiorcach,powizanych relacjamiookrelonejsileoddziaywaniaiznaczeniu. Identyfikacja odbiorcw i okrelenie ich zalenoci prowadzi do drugiej hipotezybadawczej. HipotezaH2: Dla zdefiniowanych grup odbiorcw bezporednich serwisw internetowych moliwe jest zdefiniowanie wymaga funkcjonalnych i dostarczenie imodpowiedniej funkcjonalnoci w celu zadouczynienia ich potrzebom ioczekiwaniom. Identyfikacja funkcjonalnoci dla odbiorcw serwisw internetowych, powodujesformuowanietrzeciejhipotezybadawczej. HipotezaH3: W serwisach internetowych przedsibiorstw, potencja konkurencyjnoci wzakresie realizowanych wektorw funkcji i funkcjonalnoci serwisu przewyszazasobyprzedsibiorstwa. Zapewnienie realizacji wektorw funkcji i funkcjonalnoci serwisu powoduje sformuowanieczwartejhipotezybadawczej. HipotezaH4: Serwisyinternetoweupodobniajsidosiebiepodwzgldemstruktury,funkcji, rozwiza technologicznych i wizerunku. Rozwizania kluczowe zaakceptowaneprzezodbiorcwzostajupowszechnione(przejte)przezinne serwisy. 31

1.6.Celgwny,celeczstkoweprojektubadawczegoibada
Celem gwnym projektu badawczego jest dokonanie oceny potencjau konkurencyjnoci w zakresie eCommerce oraz zbadanie stopnia konwergencji firmowych serwisw internetowych z funkcj transakcyjn w wybranych sektorachgospodarkidorealizacjidziaabiznesowych. Realizacjacelugwnegobdzieosignitapoprzeznastpujceceleczstkowe: Zbadania obecnoci przedsibiorstw w Internecie w postaci firmowego serwisuinternetowegowrnychpaszczyznach. ZbadaniaprawnychmoliwociochronyswojejfirmywInternecienazwy domenowejwystpieniadomen.eu,.pl,.com,.com.pl Zbadania realizacji funkcji serwisw internetowych. Funkcja informacyjna, marketingowa, komunikacyjna, przeszukiwawcza, rozrywkowa itransakcyjna. Zbadaniedokadnefunkcjitransakcyjnej,jakomoliworealizacjistrategii biznesowej wInternecie, min. stosowanych mechanizmw zabezpiecze transakcji (poczenie szyfrowane), wykorzystania polityki prywatnoci serwiswWWWP3P(PlatformforPrivacyPreferences). Zbadania stopnia zawansowania technologii informatycznej wykonania serwisu. Zbadania serwisu pod ktem wyszukiwarek internetowych okrelanym mianemSEO(SearchEngineOptimization). Zbadanie konwergencji uytecznoci czy i na ile serwisy internetowe konkurujcychprzedsibiorstwsdosiebiepodobne. Zbadanie wrae estetycznych serwisu za pomoc oceny metod Bipolar emotional response tests metoda opracowana przez pracownikw internetowegoserwisufirmyBBC. Celemgwnymbadajestzweryfikowaniepostawionychhipotezbadawczych. Osignieciecelugwnegobadawzakresieocenypotencjaukonkurencyjnoci w firmowych serwisach internetowych bdzie wymagao zbadania odbiorcw firmowych serwisw internetowych i okrelenia ich potrzeb funkcjonalnych. Napodstawie identyfikacji elementarnych funkcji dla odbiorcw serwisu, bdzie mona oceni potencja konkurencyjnoci. Cele czstkowe wynikaj zprzyjtych hipotez badawczych i bd osignite w procesie badawczym na okrelonejprbiebadawczej. Dane uzyskane w procesie badawczym byy pozyskane metod eksploracji danych z danych oglnodostpnych w sieci WWW: z serwisu internetowego ijego cyfrowego otoczenia w sieci WWW i z serwera, na ktrym jest umiejscowiony serwis. Autor postawi sobie za cel uzyskanie jak najwikszej iloci danych traktujc serwis internetowy, jako wynik skodyfikowanej kwantyfikacji wiedzy i dowiadczenia twrcy serwisu, jednak z wymaganiami waciciela serwisu. Na podstawie efektu kocowego, w sposb poredni (poszlakowy)monauzyskabardzoduoinformacjinieangaujcdotegoani pracownikwprzedsibiorstwaaniwaciciela. 32

 Obszarowo, cel gwny i cele czstkowe zrealizowane w projekcie badawczym s wiksze ni obszar bada i przedstawionych wynikw wniniejszej pozycji. Zawenie obszaru opisowego wynikw bada wynika ztego,e niektrych materiawwynikowychniemonawczydoniniejszej pozycji oraz fakt, e zgromadzono olbrzymie iloci danych, ktrych analiza iinterpretacjapotrwaprzynajmniejprzeznajbliszyrok.

1.7.Przebiegbadaiprbabadawcza
Przebiegbadazostazrealizowanywtrzechzasadniczychfazach: 1. Przygotowaniebada. 2. Realizacjabada. 3. Analizabada. Faza przygotowania bada to definiowanie obszaru badawczego, opracowanie zaoe procesu badawczego, zestawienie narzdzi informatycznych do bada, opracowanie niezbdnych formularzy badawczych cznie z instrukcjami isposobami ich weryfikacji, okrelenie stopnia agregacji i podziau na elementarne tematy badawcze, przydzia i opracowanie procedur oceny prac analityka, opracowanie sposobu archiwizacji zebranych danych, zestawienie gotowych lub wykonanie narzdzi wspomagajcych proces badawczy i analiz bada. Faza realizacji bada bya podzielona na etapy i bya gwnie zwizana zpracami analitykw. Kady etap posiada zdefiniowan nazw, etapy iczynnoci postpowania oraz rezultaty. Nazwy etapw i czynnoci jednoznaczniezostaynazwane(rys.1.5).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.1.5.Przebiegbadazpunktamikontrolnymiwfazierealizacjibada

Etap pierwszy zielony to Zaoenia bada i selekcja konkurencyjnych serwiswinternetowych.Czynnocietapubyynastpujce: A. Okrelenie tematu projektu serwisu internetowego w zakresie elementarnegozakresubadawczego: A1.Zaoeniawstpne:nazwatematubadawczegoiklasaPKD B.Opracowaniekryteriwdoboruprbybadawczej B1.Okreleniezaoebada:jzykserwisu,zakresdziaania 33

 Tabela B1. Zaoenia kryteriw doboru prby badawczej dla projektowanegoserwisuiserwiswkonkurencyjnych B2. Zdefiniowanie sw kluczowych wg kolejnoci hierarchii wanoci obejmujcyplanowanyzakrestematycznyserwisu TabelaB2.Sowakluczowewghierarchiiwanocidlaprojektowanego serwisuinternetowegoiserwiswkonkurencyjnych B3. Wykonanie rankingu wyszukiwarek internetowych wg nazwy domenowejlubsilnikawyszukiwarki TabelaB3.Rankingwyszukiwarekinternetowychwgnazwydomenowej B4.Wykonanierankingukatalogwtematycznych TabelaB4.Rankingkatalogwtematycznych B5.Opracowanie kryteriw wyboru wyszukiwarek internetowych ikatalogwtematycznych Tabela B5. Kryteria wyboru wyszukiwarek internetowych i katalogw tematycznych B6.Sporzdzenie listy wyszukiwarek internetowych i katalogw tematycznychwytypowanychdobada TabelaB6.Listawyszukiwarekinternetowychikatalogwtematycznych wytypowanychdobada C.Wykonanietabelizbiorczejprbybadawczejdlaanalizykonkurencji C1.Przeprowadzeniebadaswkluczowychwwybranychwyszukiwarkach Tabela C1. Tabela statystyczna liczby serwisw wg sw kluczowych wwyszukiwarkachinternetowych C2.Przeprowadzeniebadaswkluczowychwwybranychkatalogach Tabela C2. Tabela statystyczna liczby serwisw wg sw kluczowych wkatalogachtematycznych C3.Opracowaniekryteriwselekcjistatystycznejserwiswprbybadawczej TabelaC3.Kryteriaselekcjistatystycznejserwiswprbybadawczej C4.Przeprowadzenieselekcjiserwiswinternetowych TabelaC4.Tabelazbiorczaserwiswinternetowychprbybadawczej D. Wykonanie tabeli zbiorczej z wyselekcjonowan prb do szczegowej analizyserwiswkonkurencyjnych D1.Opracowaniekryteriwselekcjiprbybadawczej Tabela D1. Kryteria selekcji prby badawczej do szczegowej analizy serwiswkonkurencyjnych D2.Przeprowadzenieselekcjinawyselekcjonowanychserwisach Tabela D2. Tabela zbiorcza serwisw z wyselekcjonowan prb do bada Celem pierwszego etapu byo wstpne wyselekcjonowanie danych metod eksploracji z szumu cyfrowych zawartoci baz danych wyszukiwarek internetowychikatalogwtematycznychsieciWWW.

34

 Etap drugi niebieski to Badania analityczne konkurencyjnych serwisw internetowych na wyselekcjonowanej prbie. Czynnoci etapu byy nastpujce: E.Identyfikacja podstawowych elementw struktury interfejsu uytkownika irozwizatechnologicznychkonkurencyjnychserwisw E1.Zdjcieserwisustronygwnej Rys.E1.Zdjcieserwisustronygwnej(plikArchiektura.ppt) E2.Szkieletarchitekturyinformacji Rys.E2.Szkieletarchitekturyinformacji(plikArchiektura.ppt) E3.Opiselementwrealizujcychposzczeglnefunkcjeserwisu TabelaE3.Opiselementwszkieletuarchitekturyinformacji E4. Budowa ankiety Identyfikacja funkcji zrealizowanych w serwisach internetowych E5.KodrdowysekcjiDTDorazsekcjinagwka<HEAD>serwisu TabelaE5.KodrdowysekcjiDTDorazsekcjinagwka<HEAD> F.Badaniaserwiswinternetowychnawyselekcjonowanejprbie F1.Przeprowadzeniabadanawyselekcjonowanejprbie F2.Analizastatystycznawynikw,ocenaiinterpretacjadanych Celem drugiego etapu bya analiza szczegowa serwisw internetowych, wyselekcjonowanych z pierwszego etapu. Ocena odbywaa si metod obiektywn za pomoc okrelonych programw komputerowych (wartoci 1 tak lub nie2 albo warto) i subiektywn na podstawie wasnego upodobania (wartociwskalirankingowej). Etap trzeci ty to Projekt nowego serwisu. Czynnoci etapu byy nastpujce: G.Projektnowegoserwisuwstp(tematykaserwisu,jejprzeznaczenieicel) G1.KodrdowysekcjiDTDorazsekcjinagwka<HEAD>serwisu G2.Okreleniegrupydocelowejodbiorcwserwisu(szerokoigboko) G3.Opracowaniefunkcjiprojektowanegoserwisu G4.Projektnowegoszkieletuarchitekturyinformacjiinterfejsu G5.Projektelementwstrukturyinterfejsu(warstwainformacyjna) G6.Projektgraficzny(kolorystycznyw3wariantach)layout H.Opracowanieprocedurdalszegopostpowaniazprojektem H1.Zaleceniaprojektowe Celemtrzeciegoetapubyazaprojektowanienowegoserwisudoetapuwwersji graficznejserwisu,napodstawieotrzymanychwynikwbadadrugiegoetapu. Modelstrukturalnyprocesuprzebiegubadazostaprzedstawionynarys.1.6.

35

rdo:Opracowaniewasne

Rys.1.6.Modelstrukturalnypierwszegoetapubada

Prba badawcza w pierwszym okresie badawczym obejmowaa serwisy internetowe przedsibiorstw przemysowych zaliczane do sekcji Cprzemys wgPKD2007,tj.24dziaw(od10do33dziau).Sekcjazostaapodzielonana 94elementarnezakresybadawczeirwnoczenieobja94klasy.
36

 Zbadawyczono20klas:
10.89 11.04 13.30 20.59 21.20 23.63 23.65 23.69 23.70 23.99 24.45 24.46 25.30 25.50 27.90 28.29 29.10 31.09 32.99 33.20 Produkcjapozostaychartykuwspoywczych,gdzieindziejniesklasyfikowana Produkcjapozostaychniedestylowanychnapojwfermentowanych Wykoczaniewyrobwwkienniczych Produkcjapozostaychwyrobwchemicznych,gdzieindziejniesklasyfikowana Produkcjalekwipozostaychwyrobwfarmaceutycznych Produkcjamasybetonowejprefabrykowanej Produkcjacementuwzmocnionegowknem Produkcjapozostaychwyrobwzbetonu,gipsuicementu Cicie,formowanieiwykaczaniekamienia Produkcjapozostaychwyrobwzmineralnychsurowcwniemetalicznych,gdzieindziej niesklasyfikowana Produkcjapozostaychmetalinieelaznych Wytwarzaniepaliwjdrowych Produkcja wytwornic pary, z wyczeniem kotw do centralnego ogrzewania gorc wod Kucie,prasowanie,wytaczanieiwalcowaniemetali;metalurgiaproszkw Produkcjapozostaegosprztuelektrycznego Produkcjapozostaychmaszynoglnegoprzeznaczenia,gdzieindziejniesklasyfikowana Produkcjapozostaychpojazdwsamochodowych,zwyczeniemmotocykli Produkcjapozostaychmebli Produkcjapozostaychwyrobw,gdzieindziejniesklasyfikowana Instalowaniemaszynprzemysowych,sprztuiwyposaenia

Analitycywpierwszymokresiebadawczymprzebadali94klas,wtym83klasy zostay pozytywnie przebadane, 1 klasa nie zostaa wczona ze wzgldu na przekroczony termin bada, 10 klas (tematw badawczych) zostao odrzuconych z powodu braku kompletnoci danych lub niezgodnoci danych zwartociamirzeczywistymiwzdefiniowanymokresiebadawczym.Wdrugim okresie badawczym, analitycy otrzymali 113 tematw badawczych, w tym 74 zostay pozytywnie przebadane, 39 tematw jest w trakcie weryfikacji. Kierownik zgromadzi 1551 plikw, w strukturze: 83 (.doc), 332 (.xls), 1136 (.txt)wdrugimokresie2146plikw,wtym:74(.doc),296(,xls),592(.txt),592 (.mht),592(.htm). Selekcja serwisw internetowych przedsibiorstw do bada nastpia metod eksploracji danych z sieci WWW na podstawie zawartoci w tym okresie stanu baz danych w polskich wyszukiwarkach internetowych ikatalogwtematycznych.cznieodpadziernika2007r.dokwietnia2008r. wyselekcjonowano i przebadano 3972 serwisw (I etap bada), z ktrych wyoniono do dalszej analizy wedug wspczynnika PageRank firmy Google itechnologiijzykwpostronieserwera21wyselekcjonowano1136serwisw.
21

MicrosoftActiveServerPages.NET(ASP.NET),PerliCommonGatewayInterface(CGI),PHP, ColdFusion, Python, Java Servlets, JavaServer Pages. Najczciej jzyki programowania byy identyfikowalnezapomocrozszerzeniaplikwwstopceprzegldarkilubnarzdziemMeta TagAnalyzerzestrony<http://www.seocentro.com/>.

37

 Adresy WWW firmowych przedsibiorstw byy manualnie eksploratowane zsieciWWWzapomocwyselekcjonowanychprzezautorapolskichkatalogw tematycznych oraz z wykorzystaniem najbardziej popularnych serwisw wyszukiwawczychwPolsce.Listawykorzystanychkatalogwtematycznychdo bada zostaa przedstawiona w tabeli 1.2. Popularno polskich serwisw wyszukiwawczychokrelononapodstawiestatystykprowadzonychprzezfirm Gemius S.A. w serwisie Ranking.pl <http://www.ranking.pl>. List serwisw wyszukiwawczych przedstawiono w tabeli 1.3. Liczba wyszukiwarek internetowych22 zostaa zawona do liczby wyszukiwarek, ktry procentowy udzia w rynku przekracza 90%. Na podstawie rankingu, do bada wyselekcjonowanotrzywiodcewyszukiwarkiinternetowe(tab.1.3). Tabela 1.2. Lista katalogw tematycznych o zasigu krajowym uytych do eksploracjiserwiswinternetowychprzedsibiorstw Nazwakatalogutematycznego SEOTradeOptimalizationof busines PolskieKsikiTelefoniczne YellowPages Panoramafirm KatalogtematycznyserwisuGoogle Adresinternetowykatalogu http://katalog.seotrade.pl

http://www.pkt.pl http://www.yellowpages.pl http://www.pf.pl http://www.google.pl/Top/World/Polsk a/Biznes/ KatalogtematycznyserwisuOnet http://www.onet.pl KatalogtematycznyserwisuWp http://katalog.wp.pl

rdo:Opracowaniewasne.Czterypierwszekatalogitematycznezostayuytewbadaniach.

Tabela1.3. Listawyszukiwarekinternetowycho zasigukrajowymuytychdo eksploracjiserwiswinternetowychprzedsibiorstw Adresinternetowyserwisu Procentowyudziawyszukiwarekw wyszukujcego rynkuwgrankingufirmyGemiusS.A. www.google.pl 78.6% www.onet.pl 8.9% www.wp.pl 8.3% Razem: 95,8%
rdo: Opracowanie wasne na podstawie polskich wyszukiwarek wg nazwy domeny: <http://www.google.pl>, <http://www.szukaj.onet.pl>, <http://www.netsprint.pl>, Gemius S.A., [online],[dostp15.05.2007].DostpnywWWW:<http://www.gemius.pl>.

Struktura wyselekcjonowanych adresw serwisw do bada zostaa przedstawionawtabeli1.4.

22

Przezwyszukiwarkrozumiesinazwwyszukiwarki(nazwadomenowawyszukiwarki),np. Google (www.google.pl) lub nazw serwisu z wyszukiwark globaln (nazwa domenowa serwisu),np.Onet(www.onet.pl).

38

 Tabela 1.4. Struktura wyselekcjonowanych serwisw internetowych wg rda pochodzenianazwyserwisw

rdopochodzenianazwyserwisu Naprbie3972serwiswIetapu: Katalogitematyczne Serwisywyszukiwawcze Naprbie1136serwiswzIetapu: Katalogitematyczne Serwisywyszukiwawcze
rdo:Opracowaniewasne

Procentowyudzia 55,94% 44,06% 54,2% 45,8%

Faza analizy bada dotyczya problemw konsolidacji danych i poddania ich obrbce. Do analizy zosta wykorzystany jzyk programowania VBA Excela 2007. Wykorzystanie najnowszej wersji arkusza byo podyktowane wzgldami technicznymi, poprzednie wersje posiaday istotne ograniczenia, gwnie wzakresieobszarowymarkuszaskoroszytu:256kolumni65536wierszy.Excel 2007 posiada rozmiar arkusza skadajcy si 1 048 576 wierszy i 16 384 kolumn.

2.Firmoweserwisyinternetoweprzedsibiorstw
2.1.Przedsibiorstwoipodziaserwiswinternetowych
Rol wspczesnych organizacji gospodarczych jest zaspokojenie okrelonych potrzebswoichklientw,wefekcieczegozadowolenieklientaprzekadasina uzyskanieokrelonychkorzycifinansowych.Dostpdopotencjalnegoodbiorcy produktulubusugimoeodbywasimetodamimarketingutradycyjnegolub za pomoc miejsca w sieci WWW (Web site). Posiadanie firmowego serwisu WWW stao si koniecznoci, gdy konkurencja posiadajca takie serwisy wymusza na przedsibiorstwach posiadanie wasnego firmowego serwisu internetowego o dostpie publicznym. W tym sensie, konkurencja posiada potencjalnprzewagkonkurencyjn. Firmowy serwis WWW to okrelenie serwisu internetowego, ktrego wacicielem jest przedsibiorstwo prowadzce dziaalno gospodarcz iwystpujcepodokrelonnazw.Skadnikamifirmowegoserwisujestnazwa domenowa, domena i zawarto serwisu. Przedsibiorstwo moe mie kilka firmowych serwisw internetowych. Jak podkrela Hanna Adamkiewicz Drwio, firma jest nazw przedsibiorstwa, nie stanowi podmiotu gospodarczego, ale jest jednym ze skadnikw przedsibiorstwa. Uwarunkowania ksztatujce konkurencyjno przedsibiorstwa dotycz zarwno skadnikw majtkowych, czynnika ludzkiego, struktury organizacyjnej, jak i caego systemu prawnofinansowoekonomicznego. Natomiast firma jest tego wyrazem zewntrznym [Ada02,s.19]. W tym kontekcie, termin firmowy serwis WWW to uzewntrznienie dziaalnoci gospodarczejprzedsibiorstwawInternecie. 39

 Firmowy serwis internetowy moe sta si dodatkowym a nawet jedynym narzdziembiznesuimoepeniszeregfunkcji,poczwszyodinformacyjneja do typu transakcyjnego. Z jednej strony, rozwj internetowej usugi WWW wywoujezmianyzachowaklientw,ichpostaw,przyzwyczajepodwpywem dostpu do informacji w postaci cyfrowej. Rwnie moliwoci dokonywania transakcji z zachowaniem poufnych transakcji elektronicznych, kadego dnia odowolnej porze. Z drugiej strony serwisy internetowe dla przedsibiorstw toszansa ich rozwoju, zauwaenia przez partnerw handlowych i zwikszenie przychodw dziki pozyskanym klientom, poprzez kontakty i transakcje elektroniczne. Oprcz korzyci, serwisy internetowe stanowi rwnie zagroenie ze strony konkurentw, ktrzy obserwuj poczynania przedsibiorstw w Internecie. Obecnie kady nowo powstay firmowy serwis, umieszczony w sieci WWW stara si by lepszy od ju funkcjonujcych, arozwj serwisw firmowych doprowadzi do nieustannej walki midzy przedsibiorstwami o klientw i przycignicie ich w jak najwikszej iloci. Wtym zakresie firmowe serwisy internetowe stymuluj rozwj konkurencji wtymobszarze. Z punktu widzenia organizacji gospodarczych serwis internetowy moe przybierarnystopieskomplikowaniaibyskierowanydojednejlubwielu grup odbiorcw w poszczeglnych segmentach. Najprostszym serwisem (Web site)jestpojedynczastrona(Web page)lubzbirkilkustronpowizanychze sobokrelanawizytwkreklamowlubbroszur(brochureware).Informacje zawarte na stronie mog dotyczy danych teleadresowych przedsibiorstwa asporadyczniezawierakrtkcharakterystykdziaalnoci.Tegotypustrony maj peni funkcj reklamow, tak samo jak "papierowa wizytwka", ale zwaywszy na ich ograniczone treci i moliwoci, speniaj ten postulat wminimalnym zakresie. Gwn zalet posiadania wizytwki reklamowej jest fakt zaznaczenia obecno firmy w Internecie, a w zasadzie utrzymania nazwy domeny internetowej, gdy obowizuje zasada pierwszestwa jej zgoszenia firs come, first served. Z gospodarczego punktu widzenia posiadanie elektronicznej wizytwki nie przynosi wymiernych korzyci jej wacicielowi. Potencjalni klienci mog by zirytowani brakiem dostpu do penej oferty wczasach powszechnej dostpnoci do informacji zwaszcza, gdy konkurenci posiadajisojednoklikniciedalejwwynikachwyszukiwarekinternetowych. Zoonym serwisem skadajcym si ze zbioru stron i stowarzyszonych plikw jest wortal (vortal lub vertical portal). Wortale stanowi jeden znajliczniejszych serwisw WWW w Internecie. Jest to serwis internetowy wyspecjalizowany w okrelonej tematyce, skupiajcy informacje z cile okrelonej dziedziny oraz oferujcy usugi przydatne dla cile okrelonego grona odbiorcw. Zbir wortali tworzy portal. Portal jest bardzo rozbudowanymserwiseminternetowymstanowicytzw.bramwejciowdo obszernychzasobw,usugInternetuijesttotzw.publicznyportal(generalized portal, public portal, mega portals). Jego podstawow funkcj jest dostarczanie informacjiobejmujcychzrnicowanyzakrestematycznyorazrnegorodzaju
40

 usug dla najszerszego krgu odbiorcw. Obecnie portale to centra informacyjnousugowe o rozbudowanych moliwociach i najbardziej technologicznie zawansowanych. Zrnicowany tematycznie serwis internetowyfunkcjonujcynastyku systemuinformacyjnego przedsibiorstwa a jego otoczenia, to wyspecjalizowany korporacyjny portal przedsibiorstwa (specialized portal, corporate portal, enterprise portal, enterprise webs). Korporacyjny wewntrzny serwis internetowy zaspokajajcy potrzeby pracownikw przedsibiorstwa i znajdujcy si w obszarze systemu informacyjnego przedsibiorstwa to intranetowy korporacyjny portal (enterprise (intranet) portals). W przypadku poczenia zasobw informacyjnych rozproszonych terytorialnie, tj. czcych, co najmniej dwie intranetowe sieci to ekstranetowy korporacyjny portal (enterprise (extranet) portals). Wedug rnych autorw i rde istnieje zgodno, np. encyklopedii Encyclopedia of ecommerce, egovernment, and mobile commerce, e oglnie portalemonapodzielinadwiekategorie:publiczneifirmowe(korporacyjne) (public and enterprise portals). Publiczne portale mog by oparte o katalogi tematyczne (Internet directories) lub o silniki wyszukiwarek internetowych (serachengines). Korporacyjne portale s oparte o sieci internetowe, ekstranetowe i mog by rwnie podstaw do utworzenia serwisw korporacyjnych WWW (enterprise webs) widocznych na zewntrz systemu informacyjnegoprzedsibiorstwa[Kho06,s.1248](rys.2.1).

rdo:[Gur03,s.41]

Rys.2.1.Oglnypodziaportalinapubliczneportaleifirmowe(korporacyjne)portale

Oglnie,genezsowaportaljestwyrazport(port),oznaczajcywejcie[Bid04 vol.2, s.305]. Uytkownik doczajc si do portalu posiada dostp do obszernych zasobw i usug oraz moliwo kontaktu z sieci WWW. Historycznieujmujc,znaczenieserwisutypuportalulegozmianie. ZchwilpowstaniausugiWWWjedynymmiejscemwsieci,ktreumoliwiao korzystanie z usug Internetu i katalogw stron byy portale (std nazwa brama wejciowa). Pniej portale znacznie ewaluoway pod wzgldem 41

 funkcji itechnologii wykonania. A obecnie, portale s najbardziej zoonymi serwisamipodwzgldemiloci,wielkoci,rodzajuirelacjipomidzyzasobami oraznajbardziejzaawansowanetechnologicznie. Serwisem porednim pomidzy vortalem a portalem jest webring, ktry moe przejmowa funkcje wortalu lub portalu. Webring okrelany jest jako sieciowy piercie, jest to serwis internetowy grupujcy strony WWW powicone okrelonej tematyce23. Kady webring zawiera w swoim kodzie rdowym specjaln sekwencj kodu, ktra tworzy stopk zawierajc hipercza odwoujce si do stron zrzeszonych w danym webringu. Kady webringmaswojegoadministratoraringmastera,ktrydecydujeotym,jakie strony mog by do niego doczone, jakie miejsce w piercieniu bd zajmoway poszczeglne serwisy oraz o tym, w jaki sposb bdzie wyglda pasek nawigacyjny webringu. Z punktu widzenia procesw gospodarczych, przedsibiorstwa nie prowadz webringw dlatego, e konkuruj ze sob w okrelonych segmentach rynku. Azzaoenia, webring tworzy stowarzyszenie serwiswopodobnejtematyce. W obszarze problematyki dziaalnoci przedsibiorstw w Internecie imoliwoci wykorzystania Sieci do dziaa typu biznesowego, serwisy WWW s wykorzystywane przez przedsibiorstwa do realizacji swoich celw, misji iwizji na styku przedsibiorstwo otoczenie. A wic s to serwisy WWW przedsibiorstw publicznie dostpnych i to niezalenie od stopnia ich skomplikowania, poczwszy od szcztkowych serwisw (kilku stron WWW, tzw.broszury (brochureware)) a do portali. W niniejszej pozycji opis bada dotyczy zawartoci firmowych serwisw, bez ich szczegowego podziau. Podzia serwisw internetowych wedug rnego stopnia skomplikowania iilocigrupdocelowychniejestjedynymmoliwympodziaem(rys.2.2).
Pojedyncza stronaWWW (Webpage) Wizytwkalub broszura (Brochureware) Wortal (Vortal) Webring (Webring) Portal (Portal)

LiczbastronwserwisieWWW(zoonoserwisu) Liczbagrupodbiorcw

rdo:Opracowaniewasne

Rys.2.2.Podziaserwiswinternetowychwgzoonociserwisuiliczbygrup odbiorcw

Serwisyinternetowemonapodzieliwedug: TworzeniastronWWWdlaprzegldarki:stronystatyczne,dynamiczne. Technologiiwykonania:postronieserwera,postronieklienta. Dziedzinowetj.wgpodziaunazwdomenowychpierwszegorzdu,np..org, .edu,.gov,.com.

23

Wedug serwisu Webring.com <http://dir.webring.com> najwikszym webringiem jest Phenomenal Women WebRing, skadajcy si z 638 serwisw. Jest to serwis skupiajcy informacje o i dla kobiet z caego wiata. Znajduje si on pod adresem <http://f.webring.com/rs?ring=phenomenalwomen>.

42

 Dostpudoserwisu:publiczne,prywatne. Przeznaczenia: wyszukiwarki, serwisy porwnujce, serwisy firmowe (korporacyjne),portale,aukcjeinternetowe,itp. Technologii bezpieczestwa i poufnoci informacji: z protokoem szyfrowanymhttpsizwykymhttp.

2.2.Analizapozycjikonkurencyjnejserwiswinternetowych
KadyserwisWWWposiadazdefiniowanstronwejciow(Webhomepage), ktr w pierwszej kolejnoci uytkownik zobaczy po wpisaniu nazwy adresu serwisu (nazwy domenowej) do paska przegldarki internetowej. Jednak nie zawsze uytkownicy znaj potrzebne adresy serwisw i dlatego mog si oni zapozna z zawartoci serwisu za pomoc adresu uzyskanego: z katalogu (directory), z wynikw rnego typw wyszukiwarek, w tym serwisw porwnujcych, serwisw spoecznociowych i z innych stron powizanych ze stronlubuytkownikznajcadresURLmoegowpisawpaskuprzegldarki internetowej(rys.2.3).Uytkownicymajdostpdozawartociserwisuodtzw. frontowejstronyserwisu(frontpage).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.2.3.Dostpdoserwisuinternetowegoprzezuytkownikazrnychrde

Katalogitematyczneiserwisywyszukiwawczestanowidlasiebiealternatyw. Wynika to ze sposobu katalogowania informacji. Ide katalogw jest gromadzenieadreswstronigrupowanieichwkategorietematyczne. 43

 Wodrnieniuodwyszukiwarek,ktrepotrafisameodnalestronidodaj do indeksu, proces dodawania do katalogu odbywa si poprzez zgoszenie serwisu za porednictwem formularza do odpowiedniego katalogu. Wzalenociodkatalogu,wformularzunaleypodadane:adres,tytu,krtki opis zawartoci, sowa kluczowe, email i kategori, do ktrej powinna zosta przypisana strona. Przewanie mona stron przypisa do wicej ni jednej kategorii.Proceduradodawaniajestopisanawregulaminiekatalogu.Zgaszana strona jest oceniana przez osob administrujc katalogiem. Zazwyczaj administratorzastrzegasobiewregulaminie,moliwoodrzuceniastronybez podania przyczyny. Katalogi mona przeglda korzystajc z podziau na kategorieipodkategorieorazdodatkowozapomocwyszukiwarkiwedugsw kluczowych. Katalogi nie przechowuj zawartoci serwisw jak wyszukiwarki, lecz jedynie adres strony, tytu, opis i sowa kluczowe. A sposb wywietlenia wynikw,najczciejjestalfabetyczny,zmoliwocizmianyidostosowaniado wymagauytkownika. Ranking katalogw, popularnych wrd polskich uytkownikw jest nastpujcy24: PortalOnet.plKataloghttp://katalog.onet.pl KatalogWirtualnaPolskahttp://katalog.wp.pl GoogleDirectoryhttp://directory.google.com Start24.plKatalogStartowyhttp://start24.pl/katalog/ KatalogGazeta.plhttp://szukaj.gazeta.pl/katalog/ ODPOpenDirectoryProjecthttp://dmoz.org Hoga.plInternet,Informatyka,Innowacjehttp://www.hoga.pl OtwartyKatalogInternetowyhttp://www.webwweb.pl WyszukiwarkaINTERIA.PLKatalogpolskihttp://katalog.interia.pl Najwikszym katalogiem na wiecie jest w tej chwili katalog Open Directory Project DMOZ, znajdujcy si pod adresem <http://www.dmoz.org>, ktrego wacicielem jest firma Google. Zasoby katalogw s rwnie wykorzystywane przez same wyszukiwarki internetowe, w tym take katalog DMOZ jest wykorzystywany przez wyszukiwark Google. Polskie portale o dostpie publicznymtakiejak:WirtualnaPolska,Onet,posiadajwasnekatalogistron. Obecnie czsto uytkownicy korzystaj z serwisw wyszukiwawczych, wtym wyszukiwarek internetowyvh. Wyszukiwarki internetowe to serwisy WWW umoliwiajce skorzystanie ze zgromadzonych danych, poprzez wywietlenie zawartoci z baz danych na podstawie podanego przez uytkownikasowakluczowego.Rolwyszukiwarkijestpozyskiwanieadresw serwisw, pobranie zawartoci, analiza, porwnywanie i rankingowanie.

24Ranking.pl[online][dostp:10.04.2008]DostpnywWWW:<http://www.ranking.pl>.

44

 Wyszukiwarkiskadajsizpiciuelementw: 1. Interfejsuuytkownika. 2. Robota(crawler/spider). 3. Indeksera(indexer). 4. Bazydanychokrelanejrwnie,jakorepozytorium. 5. Oprogramowaniawyszukujcewbazachdanych. Z punktu widzenia tematu niniejszej monografii, istotne s dwa elementy wyszukiwarki.Pierwszymelementemjestinterfejsuytkownika,ktrysuydo komunikacji pomidzy uytkownikiem a oprogramowaniem. Rol interfejsu uytkownika jest pobranie zapytania i wywietlenie zawartoci z bazy danych wyszukiwarki. Drugim elementem jest robot, ktrego zadaniem jest pobranie zawartoci serwisw na podstawie otrzymanych z bazy danych adresw serwiswdoodwiedzenia. Interfejs uytkownika dla strony gwnej wyszukiwarki Google skada si zprostej struktury architektury informacji25 z: kategorii wyboru, logo firmy, procesora zapyta i w stopce informacji oglnych. W procesorze zapyta uytkownik wprowadza haso kluczowe. W wyniku przeszukania najbliszej geograficznie dla uytkownika bazy danych Google, tzw. DC (Data Center)26, uytkownik otrzymuje ekran z rezultatami wyszukania. Interfejs uytkownika wynikwwyszukiwarkiGoogleskadasiznastpujcychelementwstruktury architektury informacji: nagwka, wynikw naturalnych i linkw sponsorowanych.Wnagwkuznajdujsitesameinformacje,jakwprzypadku strony gwnej, lecz jej elementy s umieszczone w sposb zwarty. Wyniki naturalne i linki sponsorowane to tekstowa baza danych, skadajca si zrekordw. Rekordy uoone s w sposb rankingowy. Oddzielnie rankingowane s wyniki naturalne, a oddzielnie linki sponsorowane, o ile istniejdladanegosowakluczowego. Wyniki naturalne s to wyniki otrzymane z bazy danych wyszukiwarki, wktrej zostay one utworzone na podstawie algorytmu oceniajcego strony iich zgodno z wpisanym zapytaniem przez uytkownika. Algorytm wyszukiwarkiszeregujestronyznajdujcesiwindeksiewyszukiwarki,biorc pod uwag wiele rnych czynnikw. Specyfikacja dziaania algorytmw wyszukiwarek nie jest oglnie dostpna, jednak w literaturze specjalistycznej ina listach, grupach dyskusyjnych, blogach, ksikach opisywane s najprawdopodobniejszeczynnikimajcewpywnarankingwwyszukiwarkach internetowych. Powstaje wiele firm na rynku specjalizujcych si woptymalizacji serwisw internetowych pod ktem wyszukiwarek. Obok wynikw naturalnych, mog take znajdowa si tzw. wyniki patne. Wyrnione s najczciej napisem linki sponsorowane lub boksy sponsorowane.Umieszczanesnadwynikamiipoprawejstronieodwynikw
25

Interfejs uytkownika dla poszczeglnych wersji narodowych moe nieznacznie si rni. Najwikszemoliwociwsensieopcjiposiadawersjaanglojzyczna. 26 Pomidzy rnymi DC mog wystpowa rnice w wynikach. Proces aktualizacji poszczeglnychDCokrelanyjestterminemGoogleDance<http://www.googledance.com>.

45

 naturalnych. W przeciwiestwie do wynikw naturalnych, gdzie czynniki majce wpyw na ranking nie s znane, w wynikach linkw sponsorowanych znane s czynniki majce wpyw na ranking. Zewzgldu na to, e zasady rozliczania linkw sponsorowanych s zmieniane irnie zastosowane w rnych wyszukiwarkach internetowych, nie bd one opisywane. Przedsibiorstwo posiadajc firmowy serwis internetowy ma duy wpyw na swojpozycjwwynikachnaturalnych,alenieposiadamoliwociabsolutnych. W duej czci, oprcz zawartoci serwisu i sposobu powizania zawartoci (hipercze i cza w serwisie) na pozycj w wynikach naturalnych maj inne czynniki, przede wszystkim liczba innych serwisw i ich zawarto oraz powizaniamidzysob(hiperczazewntrzne). Poniewa brakuje wynikw bada z zakresu oceny pozycji konkurencyjnej przedsibiorstwa w Internecie w firmowych serwisach internetowych, trudno nawetznalepunktodniesieniadoopisutegozagadnienia. Literatura z zakresu zarzdzania wymienia konkurencyjno wynikow wnastpujcychobszarach: poszczeglnychproduktwlubusug, rynkw, przedsibiorstw, sektorw, gospodarkiregionw, gospodarkinarodowej, midzynarodowychblokwgospodarczych. S prezentowane rne podejcia, np. Zbigniew Malara [Mal06,s.4] wyrnia trzy nurty wyznaczajce swoiste stopnie swobody dziaa w zakresie konkurencyjnociprzedsibiorstw:nurtpozycyjny,zasobowy,sytuacyjny.Nurt pozycyjny okrela, e przewaga konkurencyjna jest wypadkow kilku kluczowych zmiennych: domeny (obszaru dziaania przedsibiorstwa), jego pozycji na rynku oraz umiejtnoci wypracowywania (osigania) lepszych od konkurencji wynikw, zdeterminowanych umiejtnoci adaptowania si do zmiennych warunkw funkcjonowania (zewntrznych i wewntrznych). Nurt zasobowy(szkoazasobowa)bazujenatrzechzaoeniach: rdem sukcesu (przewagi konkurencyjnej) przedsibiorstwa jest umiejtnoidentyfikacjijegounikalnychzasobwiumiejtnoci. Zasoby (materialne i niematerialne) musz by lokowane w nowe (innowacyjne) przedsiwzicia, bdce stymulatorem rozwoju przedsibiorstwa, przy rwnoczesnym zapewnieniu jego rwnowagi wewntrznej. Podstaw budowy przewagi konkurencyjnej s wycznie te zasoby ikompetencje, ktre s cenne z punktu widzenia otoczenia (kontrahenta, klienta)orasamegoprzedsibiorstwa(ichwykorzystanieprzyczyniasido obnieniakosztw).
46

 Nurt sytuacyjny jest poczeniem (hybryd) dotychczasowych rozwiza ipodkrela umiejtno dostosowywania si przedsibiorstwa do warunkw dyktowanych przez otoczenie, oraz wzajemnego dostosowywania si jego elementw systemw zarzdzania [Mal06,s.4]. Kolejnym obszarem konkurencyjnocijestocenawgrnychpunktwwidzeniainteresariuszyoraz metod oceny konkurencyjnoci z punktu widzenia przedsibiorstw bazujcych na ocenie efektw dziaalnoci przedsibiorstwa udziau firmy na rynku, reputacjinarynkuiwynikachekonomicznych,np.rentownoci. Z punktu widzenia omawianej problematyki tj. firmowych serwisw przedsibiorstw, istotn rol odgrywa pozycja serwisu w rankingu wynikw naturalnychwyszukiwarekinternetowych.Pozycjadanegoserwisuwwynikach naturalnych27wyszukiwarekinternetowychwpostacirekordudanych,okrela si,jakorankingserwisu(rys.2.4).

rdo:OpracowaniewasnenapodstawiezdjciawynikwwyszukiwarkiGoogle

Rys.2.4.RankingowaniestronwwynikachnaturalnychwyszukiwarkiGoogle

27

Inneokreleniato:wynikiorganiczne,algorytmiczne(organic,algorithmic)[Sis04,s.109].

47

 W tym miejscu powstaje problem, czy ranking serwisu w wynikach wyszukiwarki internetowej oznacza pozycj konkurencyjn firmowego serwisu?Odpowiednatakpostawionepytanieniejestatwaibudowamodelu, ktrybystwierdzitakpozycj,wykraczapozazakresniniejszejpublikacji28. Oglnie, na potrzeby niniejszej pracy mona uzna, e w okrelonej wyszukiwarce internetowej w zasobach sieci WWW, dla danego sowa kluczowego pozycja serwisu29 osignita w wynikach wyszukania w oparciu oalgorytm rankingujcy jest pozycj konkurencyjn firmowego serwisu wzgldem pozostaych serwisw bdcych we wsplnym obszarze dziaania30. Poniewa w literaturze z zakresu zarzdzania termin pozycja konkurencyjna jest cile zwizana z terminami: potencjaem konkurencyjnoci przewaga konkurencyjna instrumenty konkurowania, dlatego bdzie wykorzystywany terminpozycjarankingowa. Przy czym, rne wyszukiwarki stosuj rne algorytmy rankingujce. Ten samserwiswwyszukiwarkachzagranicznych:Google,Yahoo!,MSNLiveSearch, Alexa i polskich wyszukiwarkach, moe osiga rne pozycje rankingowe, atozewzgldunarneczynnikiwpywajcenarankingserwisw.Zakadasi, e na wyniki uzyskiwane przez algorytmy rankingujce czowiek nie ma wpywu31.
28

Gwnymproblememjest:1)Rankingowaniehiperczyodnoszcychsidodanegoserwisu, 2)Rankingowanie sw, tzw. gsto sw kluczowych i kryteria ich wanoci, 3)Rankingowanienazwydomenowejzpowizaniuzczynnikamiczasowymi.Nastpniewaga poszczeglnychskadnikwwpywajcanajednwartorankingow,np.monaprzyj,e czynnikhiperczaprzychodzcegowpywanakocowywynikrankingowywok.,czynniki widoczneiniewidocznenastroniewok.,czynnikizwizanezdomen,wok.. 29 Wtymkontekcie,pozycjaserwisujestrozumiana,jakopojedynczastrona,przewaniestrona gwnaserwisu. 30 To stwierdzenie jest suszne dla tych serwisw, ktre speniaj okrelone zaoenia: serwis, ktregowacicielemjestprzedsibiorstwo,serwiswdanymjzyku,wsplnyobszardziaania produkcji lub usug na rynku. Nie wszystkie wyniki otrzymywane przez wyszukiwarki internetowedotyczserwiswprzedsibiorstw,bardzoduowynikwotrzymywanychjestze stronrnychserwisw,np.aukcyjnych,niefirmowychsklepwinternetowych.Pozatym,wg danego sowa kluczowego mona przeszukiwa rne zasoby Internetu, np. zasoby zdj (np.Google Grafika), zasoby grup dyskusyjnych, (np. Google Grupy dyskusyjne), zasoby katalogwtematycznych(np.GoogleKatalog),itd. 31 Wsieciznanejestzjawiskobombardowania,praniawyszukiwarkiGoogle(Googlebombig, Google washing, link bombing), ktre polega na sztucznym umieszczeniu okrelonych stron WWW na pierwszych miejscach wynikw wyszukania sw kluczowych niezwizanych zzawartoci serwisu internetowego. Polega to na masowym skierowaniu hiperczy do okrelonejstronyWWWzrnychserwisw,zesowemkluczowymwczeniejuzgodnionym przez twrcw serwisw lub hakerw tak, aby podwyszy pozycj sowa w wyszukiwarce Google. Na przykad, sowo kluczowe kretyn, ktre wskazywao stron gwn znanego polityka, ale ju sowo oszuci, wskazuje na pierwszym miejscu stron gwn bardzo znaczcej partii politycznej. Takie zjawisko trudne jest do wyeliminowania przez programy komputerowe i dokonuje tego odpowiedni czowiek. Problem ten dotyczy nie tylko wyszukiwarki Google, ale rwnie innych wyszukiwarek Yahoo!, MSN, np. dla sowa kluczowegomiserablefailure,wynikiwskazywaynastronbiografiiprezydentaUSA.

48

 Oglnie, czynniki wpywajce na ranking strony mog by nastpujce [Sir07,s.17]: Czynnikiznajdujcesinastronie(Visibleonpagefactors), Czynniki bezporednio niewidoczne na stronie (Invisible onpage factors), Czynnikizwizanezdaticzasem(Timebasedfactors). Czynnikizewntrzne(Externalfactors). Do czynnikw znajdujcych si na stronie mona zaliczy: tytu strony, nagwki, powtarzalno tematyczna sw i powizania sw z treci strony, zewntrzne linki, sowa kluczowe w adresach URL lub nazwie domenowej, wewntrzne linki i punkty ich zakotwiczenia (anchors), oglna tematyczno miejsca zpowizaniem z innymi stronami serwisu. Do czynnikw niewidocznych bezporednio na stronie mona zaliczy: znaczniki META description,Metakeywords,atrybutyAltititle,czynnikistrukturalne(tworzce architektur informacji na stronie). Do czynnikw daty i czasu mona zaliczy dugo czasu rejestracji nazwy domenowej, tzw. wiek linkw, dugo czasu serwisu i strony. Do czynnikw zewntrznych mona zaliczy: ilo, jako, relewantno zwizku pomidzy linkami, nazwy kotwic w linkach, wzajemne zwizkipomidzylinkami[Sir07,s.22]. Wyej wymienione czynniki stanowi podstaw do okrelenie jednego wskanika,jednoznacznieokrelajcegowartostrony.Poszczeglnewartoci s sortowane malejco i przekazywane do wyszukiwarki internetowej. W ten sposbuytkownikmoepoznaadresinternetowyserwisuiszybkozapozna sizjegozawartoci. Zalet rankingowania serwisw internetowych w wyszukiwarkach internetowych przez algorytmy komputerowe w stosunku do dziaa konkurencyjnych przedsibiorstw na rynku, jest bardzo dua niezaleno rankingowania od dziaa konkurentw i innych ludzi czy te rnych czynnikw. To znaczy, nie istniej sposoby, aby pogorszy, polepszy, usun serwis konkurencyjny, a oglniej wpywa na serwis internetowy konkurencji znajdujcejsiwbazachdanychwyszukiwarekinternetowych.Monauzna,e jest to sposb obiektywny rankingowania firmowego serwisu wzgldem pozostaych konkurentw w sieci WWW. Nawet w przypadku, gdy przedsibiorstwa konkurujce ze sob zawary alians strategiczny, tzn.wpewnym uzgodnionym obszarze dziaania nie konkuruj ze sob, to po mimotegowsieciWWWnadalbdrnicowanepodwzgldemrankingowym. Natomiastkonkurentnarynkutradycyjnymmoewpywanazmianpozycji konkurenta poprzez dziaania: koncentracyjne (wykup czciowy lub wchonicie cakowite), koordynacyjne, np. przez alianse strategiczne, podzia przedsibiorstwa lub dziaania niedozwolone, np. dziaania destrukcyjne ingerujce w dziaania biznesowe konkurenta. Skoro algorytm okrela sposb rankingowania serwisu i nie ma moliwoci wpywania na konkurencyjny serwis, to czy istniej sposoby polepszenia wasnej pozycji konkurencyjnej wsieci WWW? Odpowied na to pytanie jest twierdzca. Mona rnymi 49

 mechanizmamizwikszywidocznowwyszukiwarkachinternetowychisto dziaania okrelane optymalizacj pod katem wyszukiwarek internetowych SEO. Mona okreli, e firmowy serwis powinien by przyjazny wyszukiwarkom internetowym, a to jest moliwe dziki rozpoznaniu potrzeb dlawyszukiwarekidostarczeniaimodpowiednichtreci. Najgorsz sytuacj dla waciciela serwisu jest taka sytuacja, e serwis odostpie publicznym w ogle nie wystpuje w wynikach wyszukiwarek internetowych. Moe by to spowodowane zablokowaniem dostpu do zawartoci serwisu dla robotw wyszukiwarek internetowych. A przecie serwis internetowy powinien udostpnia swoj zawarto wszystkim odbiorcom32. Zawarto wszystkich serwisw tworzy zawarto sieci WWW. Jednak w skali globalnej cz zasobw jest niedostpna. Podzia i przyczyny takiego zjawiska zostan wyjanione w rozdziale 2.3. Niedostpno zasobw informacyjnychwsieciWWW.

2.3.NiedostpnozasobwinformacyjnychwsieciWWW
Ujmujcsyntetycznie,zzasobwsieciWWWkorzystajodbiorcy: 1. Ludzie w sposb poredni, okrelani jako uytkownicy (endusers). Korzystaj oni z oprogramowania wspierajcego uytkownika, tzw. Web klienta, np.: wizualne przegldarki internetowe (tylko tekstowe lub tekstowograficzne),niewizualneprzegldarki(specjalistyczne),np.czytniki ekranu(ScreenReaders,ScreenMagnifiers),dwikowe(SpeechRecognition Engines), Braille i inne alternatywne urzdzenia i oprogramowanie wspierajceuytkownika(AlternativeInputDevices). 2. Autonomiczne aplikacje programowe (Web application software). Toaplikacje,nadktrymiczowiekniemabezporedniejkontroli.Czowiek wykonuje aplikacj, np. robota programowego (bota), wyposaa wniezbdne algorytmy, uruchamia, sprawdza rezultaty jego dziaania, korzystazezgromadzonychzasobw. Pojciowo, serwis dostpny (Web accessibility33) to serwis WWW, ktry umoliwia rnym grupom odbiorcom, odbir jej zawartoci. W przypadku ludzi, jest to taki serwis WWW, wktrym prezentacja zawartoci pozwala rnymuytkownikomnajegoodbiriskorzystaniezjegozawartoci.
32

Niektrzy waciciele serwisw o dostpie publicznym celowo blokuj dostp do zawartoci serwisu dla robotw wyszukiwarek, traktujc serwis, jako prywatny z moliwoci zapoznaniasizjegozawartociwyczniedlawybranychuytkownikw. 33 Dostpno(accessibility)oznaczapenydostp(successfulaccess)doinformacjiimoliwoci wykorzystania technologii informacyjnej przez ludzi, ktrzy s niepenosprawni [ISO/IEC 25062,Def.2.1].Dostpnoadresowanajestdlaludziniepenosprawnych,alewkomentarzu standarduISO/IEC25062,wDef.4.1znajdujesiinformacja,ekoncepcjapojciadostpnoci niedotyczytylkoludziniepenosprawnych.

50

 Dlakadejgrupyodbiorcw:uytkownikw,Webadministratorw,redaktorw (producentw) treci i rnego rodzaju aplikacji34, naley: zaplanowywa, zaprojektowa, wykona i przetestowa odpowiednie wektory funkcji oraz interfejsy. W przypadku ludzi, elementem umoliwiajcym odbir treci jest interfejs uytkownika przegldarki internetowej lub interfejs uytkownika specjalistycznego oprogramowania. W przypadku aplikacji programowych dostpnodozawartocioznaczaprzyzwolenienaodbirzawartoci.Zdrugiej strony, w serwisie internetowym powinny by zrealizowane funkcje, ktre umoliwiaj lub zabraniaj dostpu do tej zawartoci dla aplikacji programowych. Funkcje, ktre powinien realizowa serwis a rwnoczenie powinny by zapewnione dla aplikacji to funkcje udostpniajce zawarto (dostp do treci zawartoci), archiwizujce (dostp do zasobu), rankingujce dokumenty (elementy w treci). Kady odbiorca programowy w serwisie powinien zosta zidentyfikowany i przygotowane powinny by dla niego okrelone elementy. W przypadku braku jakichkolwiek mechanizmw identyfikacji odbiorcw programowych, np. instrukcji programowych, uznaje si swobod dziaalnoci odbiorcy (obowizuje zasada: co nie jest zabronione lub zabezpieczone, to jest dozwolone). W przypadku robotw wyszukiwarek internetowych mona zabroni dostpu do zwartoci serwisu instrukcjami ze standardu wykluczenia dla robotw SRE (Standard for Robot Exclusion). Standard wykluczenia dla robotw SRE zosta opracowany przez Martijna KosterazWebCrawlerawceluumoliwieniakontrolinadzawartociserwisu wdostpie przez roboty. Najwiksze wiatowe wyszukiwarki internetowe: AltaVista,Inktomi,Googlerespektujtenstandard35.Wtabeli2.1zamieszczono nazwyrobotwdlawyszukiwarekinternetowych.Przyczymnp.wyszukiwarka Google posiada kilka robotw specjalistycznych, ktre oddzielnie indeksuj okrelonezasoby:stronyinternetowe,zdjcia,filmy,czat. Tabela2.1.Nazwyrobotwinternetowychpopularnychwyszukiwarek Nazwawiatowej wyszukiwarkiinternetowej Google MSN Yahoo!WebSearch Ask AltaVista LookSmart WebCrawler SearchHippo
rdo:[Led08,s.231]

Nazwarobotawyszukiwarki Googlebot MSNbot YahooSLURPorSLURP Teoma Scooter MantraAgent WebCrawler FluffytheSpider

34 35

Zagadnieniazodbiorcamiserwisuinternetowegobdszczegowoomwionewrozdz.3,4,5. AlexaWebSearch<http://www.alexa.com/site/help/webmasters>.

51

 Wielkozasobw,iloistrukturzasobwsieciWWWjesttrudnooszacowa. Sie WWW okrelana jest ruchomym rdem zasobw (moving target). Obecnie istnieje tendencja, e sie WWW si rozwija, tj. dynamika przyrostu zasobw (pod wzgldem liczby i wielkoci) jest dodatnia, gdy mniej zasobw ubywa zsieci. Oglnie, zasoby sieci WWW mona podzieli na trzy obszary zasobw(rys.2.5)36: 1) Zasobypubliczneoglnodostpne, 2) Zasobypubliczneniewykrywalne, 3) Zasobyprywatne.

rdozdjcia:PhotofromtheRigManagerforGlobalMarineDrillinginStJohns,Newfoundland. Theyactuallydiverteditspathbytowingitawayfromtheirrigswithships.Estimatedweightat 300,000,000tons.http://www.canofenley.com/OtherPages/photo.htm#Newfoundland

Rys.2.5.ProporcjeipodziazasobwsieciWWW

36

Podanewartociliczbowenarysunkuniespopartebadaniami.IstotzasobwsieciWWW, nieswartociprocentowe,leczproporcje.Dlategoatwosobiewyobraziproporcjepatrzc nagrlodow.

52

 Dozasobwpublicznychoglnodostpnychnaleyzaliczyzasobypowizane ze sob i umieszczone w postaci plikw na wszystkich dziaajcych serwerach wInternecie,doktrychdostpniejestautoryzowany.Cztychzasobw,s to zasoby poznane, po ktrych teoretycznie uytkownik moe surfowa37 (surface Web), tzn. zapoznawa si z ich zawartoci i s indeksowalne przez katalogi(directories)lubrobotywyszukiwarekinternetowych.Zasobypubliczne niewykrywalne (undetected) przez roboty wyszukiwarek internetowych sokrelane terminami: zasoby ukryte (hidden Web), niewidoczne (invisible Web), gbokie (deep Web), niewidoczne tematy (dark matter). Na zasoby niewykrywalneskadajsizasoby:niewidoczneinieinterpretowalne. Niewidocznedlarobotw,sto: Pliki (dokumenty), do ktrych dostp jest zabroniony, np. instrukcjami ze standardu wykluczenia dla robotw SRE. Zasoby chronione instrukcjami SREmonazaliczydozasobwprywatnych. Pliki (dokumenty) niepowizane hiperczami lub czami z innymi stronami WWW, np. sieroce strony WWW (orphaned pages), opuszczone pliki dokumentw. Strony, ktre nie posiadaj odwoania do innych stron, okrelane s terminem martwe strony (deadend pages). Przyczyn takiego zjawiska mog by dziaania: wiadome (adresy URL s przekazywane tylko dla krgu znajomych osb), niewiadome wynikajce, eadresyURLsbdne(tzw.martwelinkideadlinks)lubzasobyzostay usunitebezaktualizacjikodurdowegostrony. Dynamiczne zasoby nieprzechowywane na stae na serwerze, np. strona, ktrazostaautworzonawwynikuporwnaniakilkuproduktwlubstrona, ktrazawierawynikiwyszukania. Dynamiczne generowane strony przez oprogramowanie zainstalowane po stronieserwera,np.PHPzdostpemdobazdanych. Zasoby,doktrychwymaganajest autoryzacja(passwordprotectedpages), strony spersonalizowane (frontend). Zasoby chronione mona zaliczy do zasobwprywatnych. Do zasobw nieinterpretowalnych (cannot be interpreted), nale zasoby onieznanychtypwplikwdlaposzczeglnychrobotw: Skompresowane pliki, np. .zip, .arc, itp. oraz pliki dokumentw, np. baz danychlubplikiwykonywalne(executablesprograms). Serwisy utworzone we Flashu (obecnie roboty wyszukiwarek internetowych nie s w stanie analizowa technologii Adobe Flash, ale wsppraca pomidzy firm Adobe oraz Goodle i Yahoo! powinna wkrtce doprowadzi,e73milionystronWWW(szacunkifirmyAdobe)mogby wkrtcedostpnewwynikachwyszukaniawyszukiwarekinternetowych).
37

Termin surfowa jest terminem potocznym, poniewa uytkownik nie przemieszcza si po sieciWWW,leczcyfroweobiektymultimedialnesdostarczonedoklientanajegodanie.

53

 Zasoby niewykrywalne nie s umieszczone w katalogach tematycznych lub bazach danych wyszukiwarek internetowych. Dostp do niektrych zasobw niewykrywalnych jest jednak moliwy przez uytkownika za pomoc znanego adresuURL.Jednakwprzyszoci,zasobytemogzostawczonedozasobw poznanych. Do zasobw prywatnych naley zaliczy zasoby umieszczone w postaci plikw na wszystkich dziaajcych serwerach w Internecie, do ktrych dostp jest autoryzowany. Najczciej prywatne zasoby znajduj si w sieciach intranetowychlubwextranetowych. Wrd zasobw publicznych oglnodostpnych cz zasobw jest: poznana,zdublowanazawarto(mirror)ijeszczeniepoznana(rys.2.6).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.2.6.PodziazasobwpublicznychwsieciWWWizasobwpoznanych

Zasoby dostpne poznane (rys. 2.6, obszar A), s zasobami znajdujcymi si wkatalogachlubwbazachwyszukiwarekinternetowych.
54

 Cz zasobw jest dostpna tylko z okrelonej platformy sprztowej i programowej.Dalszezaweniezasobwmoebyspowodowane:znajomoci okrelonego jzyka naturalnego, okrelonych treci wynikajcych ze zdefiniowanejgrupydocelowejiniepenosprawnoci. Z punktu widzenia osb uytkownikw sieci WWW nalecych do ludzi niepenosprawnych (rys. 2.6, obszar E), olbrzymia cz zasobw sieci WWW, ktra jest publicznie oglnodostpna, dla nich jest niedostpna. Mog oni czu si wykluczeni cyfrowo ze spoecznoci ludzkiej. Wedug badania przeprowadzonego na zlecenie Prezydencji Brytyjskiej UE jedynie 3% stron internetowych w UE speniao minimalne normy dotyczce dostpnoci dla osb niepenosprawnych [Wid08]. Z przeprowadzonych przez autora bada wynika, e 21,2% serwisw WWW przedsibiorstw przemysowych w Polsce spenia minimalne wymagania dostpnoci, natomiast tylko 1,5% posiada poziomzgodnocipotrjneA.AdresyWWWfirmowychprzedsibiorstwbyy manualnie eksploratowane z sieci WWW za pomoc katalogw tematycznych (54,2%): http://katalog.seotrade.pl, http://www.pf.pl, http://www.pkt.pl, http://www.yellowpages.pliwyszukiwarkiGoogle(45,8%). TematemrozdziaujestniedostpnozasobwinformacyjnychsieciWWW (invisibleWeb)jakoprzeciwiestwodostpnocisieci(surfaceWeb).Gdyzasoby sdostpneuytkownikniezastanawiasinadtym,czywszystkiezasobysieci WWW zostay przeszukane. Problem pojawia si w przypadku, gdy rezultaty przeszukiwania katalogw lub rezultaty zwracane przez wyszukiwark nie satysfakcjonuj uytkownika. Gdy, pomimo, e w sieci znajduje si olbrzymia ilo danych, to bardzo mao zasobw jest dostpnych dla konkretnego obywatela. Moe si zdarzy, e naley do nietypowej grupy docelowej, jest osob niepenosprawn, znajc tylko swj jzyk (nieangielojzyczny) znietypowym urzdzaniem sprztowym i programowym. Wtedy obszar jego wynikw eksploracji sieci WWW jest niewielki. Powszechnie uznaje si, e dostpnozasobuoznaczaznalezieniezasobuwrezultatachwyszukaniaprzez wyszukiwarkiinternetowe38.Aleczydostpnozasobuwrezultatachoznacza zapoznaniesizzasobem(zapoznaniesizzawartociinformacjinaturalnej)? Odpowiedjestnegatywna. Po pierwsze, podczas normalnej pracy sieci WWW mog wystpi nieprzewidzianesytuacje.Wprotokole,wstandardzieHTTPpostronieklienta programowego, zdefiniowano 18 statusw moliwych bdw rozpoczynajcych si seri 4xx (400417). A najbardziej znanym bdem jest bd 404 strona nie znaleziona 404 error (page not found). Po stronie serwerastandardprzewiduje6statuswbdw(500505)39.
38

Jedn z definicji dostpnoci zasobu sieci WWW jest indeksowalno zasobu (publicly indexable),jeelizasbpoddajesiindeksowaniuprzezrobotywyszukiwarekinternetowych wwczas zasb jest dostpny, w przeciwnym przypadku zasb naley do zasobw ukrytych sieciWWW(hiddenWeb)[Yu04,Vol.3,s.738]. 39 RFC2616:HypertextTransferProtocolHTTP/1.1,June1999.

55

 Podrugie,czzasobwjestwtrakcietworzenia.Typowymkomunikatem jest strona w budowie (under construction). Jednym z gwnych zalece konstrukcyjnych jest unikanie zamieszczania (publikacji) serwisu nieskoczonego. Po trzecie, w sieci WWW istnieje wiele zasobw, ktre s indeksowalne iwywietlane tylko na ekranie przegldarki internetowej. A moliwo wywietlenia zawartoci zasobu nie jest rwnoznaczna z moliwoci jego manipulacji, przechwycenia, np. zapisu na lokalny dysk, wydrukowania zawartoci, zaznaczenia i skopiowania treci. Moe to by zrealizowane technologicznie, np. usuga Google Book (Asynchronous JavaScript and XML AJAX), po stronie serwera lub programowo w serwisie, po stronie klienta. Niektre serwisy internetowe uniemoliwiaj zapis zawartoci i podejrzenie kodu rdowego, ale umoliwiaj indeksowanie przez roboty wyszukiwarek internetowych. Po czwarte, cze zasobw sieci WWW jest czasowo dostpna, np. przez pierwszy tydzie. W przypadku, gdy robot indeksujcy pozyska stron WWW iumiecijwswoimrepozytorium,moesipojawiwwynikachwyszukania, podczas gdy w rzeczywistoci strona jest dostpna, ale za autoryzacj. Najczciej takie strony s opatrzone instrukcj SRE: <meta name="robots" content="noarchive">. Problem budowy dostpnych zasobw sieci WWW nie jest problem technicznym, lecz problemem wiadomoci twrcw serwisw lub osb majcych wpyw na ich tworzenie i rozwj w zakresie odbioru zawartoci serwisuprzezrnegrupyludzi:wieku,wyksztacenia,sprawnocilubrodzaju niepenosprawnoci oraz programy komputerowe (aplikacje programowe). DostpnozasobwsieciWWWwpostacizawartociserwiswinternetowych jako produktu programowego dla kadej grupy odbiorcw jest wyrazem dojrzaoci spoeczestwa do utworzenia spoeczestwa informacyjnego anastpnie do gospodarki opartej na wiedzy. Formalnie, zasoby sieci WWW wzakresie ich dostpnoci nie musz spenia adnych wymogw. Konstruktorzy serwisw mog w sposb dowolny ksztatowa ich wygld idecydowa o sposobie obsugi dla wybranych przez siebie grup docelowych uytkownikw.Swobodadecydowaniawzakresiedostpnocijestbardzodua. Serwisinternetowydlauytkownikamoezostacakowiciespersonalizowany, tj. dostp do zawartoci moe si odbywa tylko dla osb zarejestrowanych. Wprzypadkuodbioruzawartociprzezaplikacj,tomonacakowiciezabroni dostpu do serwisu dla wybranych robotw internetowych, przegldarek internetowych lub innych aplikacji. Drug skrajn moliwoci w zakresie dostpnoci jest udostpnienie publiczne zawartoci dla serwisu jak i dla rnych aplikacji. Jedynym wyjtkiem, w ktrym wymaga si dostpnoci serwisu s odpowiednie przepisy i wymagania prawne. Obecnie, obowizkiem dostpnoci serwisu internetowego dla uytkownikw jest prawo dostpu do informacjipublicznych.
56

 Dostpno ta wynika z rnych przepisw prawnych, tj.okrelonych ustaw irozporzdze. Oglnie, przy tworzeniu serwisw internetowych w cyklu wytwrczym oprogramowania, powinno si zachowywa stopie wanoci, ktryobejmuje: 1) Przepisy prawa. W pierwszej kolejnoci powinny by wykonywane zalecenia, zasady wynikajce z przepisw prawa, np. Konstytucji, ustaw, rozporzdze, przepisw BHP, Karty Praw Osb Niepenosprawnych. Przepisy prawa nakazuj jak i rwnie zabraniaj stosowania okrelonych technik oraz rozpowszechniania treci. Niezastosowanie si do przepisw prawa moe powodowa okrelone skutki wynikajce z nieprzestrzegania przepiswprawnych. 2) Konwencje. 3) Specjalistycznemetodyprojektowaniaizasadykonstrukcyjne. 4) Stan wiedzy. Stan wiedzy wynika z aktualnego rozwoju sprztu ioprogramowania oraz s to rwnie definicje, wskazwki, przykady, wzorceprojektowe,szablony,przypadki,ktreformalniesspisane. 5) Innezasady. Na przykad, zasady profesjonalnej praktyki zawodowej oraz zasady etyczne inynieraoprogramowania[Sof08],zasadygospodarkirynkowej.Wprzypadku standardw, istotnymi dokumentami s dokumenty RFC (Requests For Comments), standardy konsorcjum W3C, w tym standardy okrelajce dostpno dla uytkownikw niepenosprawnych WAI (Web Accessibility Initiative), standardy amerykaskie Section 508, standardy brytyjskie (British Standards Institute BS7000 Part 6, Guide to Managing Inclusive Design). NarynkupastwUE,dyrektywyeEurope2002,dokumenti2010.Wprzypadku dostpnocizawartocitozalecenia(accessibilityguidelines): ATAG (Authoring Tool Accessibility Guidelines) zalecenia dostpnoci dotyczcenarzdzidotworzeniastronWWW, WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) zalecenia dotyczce dostpnocizawartociserwisw, UAAG (User Agent Accessibility Guidelines) zalecenia dostpnoci narzdzi wspomagajcychuytkownikw, WAIARIA (Accessible Rich Internet Application) zalecenia dostpnoci dla technologiiAJAXipowizanychtechnologii, Technicznespecyfikacje:HTML,XML,CSS,SVG,SMILiinne.

57

2.4.Konkluzjawzakresiepozycjonowaniaserwiswinternetowych
Istnienie serwisu internetowego jest bezcelowe, jeeli znalezienie go przez potencjalnego uytkownika, ktry moe sta si klientem, jest znikome lub adne.Samoumiejscowienieserwisuprzedsibiorstwanaserwerzezdostpem do sieci Internet nie gwarantuje sukcesu lub nie generuje wartoci dodanej. Coraz wiksza rol odgrywa marketing internetowy SEM i dziaania optymalizujce pod katem wyszukiwarek internetowych SEO. Umieszczanie informacji o stronie WWW we wszystkich mediach, zwaszcza dziaania marketingowe w rnego rodzaju katalogach tematycznych i wyszukiwarkach internetowych staj si niezbdne, aby serwis przedsibiorstwa by widoczny dlauytkownikawjaknajwikszejliczbieprzypadkw. W przypadku, gdy uytkownik poszukuje produktu lub usugi i korzysta zwyszukiwarekinternetowych,tomoesiokaza,eliczbawynikwprzerasta jego moliwoci nawet przejrzenia wynikw, np. dla sowa kluczowego Carlsberg liczba stron WWW siga 8 mln40. W najgorszej sytuacji s serwisy, ktreznajdujsinakocowychstronachwynikwwyszukiwarkiinternetowej. Gdy uytkownicy nie przegldaj wszystkich wynikw, a z bada wynika, e obowizuje zasada 3 klikni (3 ekrany wynikw). W celu poprawienia widocznoci w wynikach naturalnych naley wykona analiz serwisw konkurencji, dokadn analiz wasnego serwisu i przygotowa plan pozycjonowania strony gwnej i serwisu. Pozycjonowanie serwisu, a wic pozycja konkurencyjna serwisu odbywa si w oparciu o sowa kluczowe. Do pozycjonowania wykorzystuje si rne narzdzia wspomagajce proces rankingowania,wystarczywprowadzizapytaniewwyszukiwarkinternetow z nastpujcymi sowami kluczowymi: SEO, SEM, pozycjonowanie stron, walidatory. Do okrelenia pozycji sowa kluczowe i jego trendu mona wykorzysta rwnie wyszukiwark internetow Google i rnego rodzaju narzdziazseriiGoogleLabs(rys.2.7),Googletoolbar.

40

JesttoliczbastronWWW,naktrychznajdujesitosowokluczowe.Ajakwiadomo,niektre sowa s wieloznaczne, np. wpisanie sowa kluczowego zamek powoduje, e w wynikach naturalnychuzyskujesistrony:zzamkamidodrzwi,zamekjakobudowla,zamekwodziey. Podobniesowoperamoeoznaczanazwwasnnapojulubozdob.Dlategorozwjsieci WWWbdziepodawkierunkusiecisemantycznych,awicrozrniajcychwkontekcie okrelonesowakluczowe.

58

rdo:GoogleLabs[online].[Dostp18.07.2007].DostpnywWWW:<http://labs.google.com>

Rys.2.7.PrzykadwykorzystanianarzdziaGoogleTrendswpozycjonowaniuserwisw wgswkluczowychywiec,perla,warka,carslsbergwgrankinguzywiec

Przy sprawdzaniu rankingu sw kluczowych, zawsze naley sprawdza, czy sowa kluczowe nale do sprawdzanego serwisu, np. serwis <http://www.warka.pl> i <http://www.warka.com.pl> to te same sowa kluczowe, lecz odmienne tematycznie serwisy. Dlatego, przy wykorzystaniu Googletrendsnaleywpisywasowakluczoweidentyfikujcedanyserwis.Przy szacowaniu wielkoci rynku sw kluczowych mona wykorzysta narzdzie Keyword tool z serwisu Google41, ktre podaje jak czsto uytkownicy wpisuj podanesowokluczowe. Przykadem narzdzia sprawdzajcego pozycj rankingow serwisu jest narzdzieSEOfightandchallenge42(rys.2.8).

41

Keyword tool [online]. [Dostp 12 czerwca 2008]. Dostpny w WWW: <https://AdWords.Google.com/select/KeywordTool>, 42 SEO fight and challenge [online]. [Dostp 12 czerwca 2008]. Dostpny w WWW: <http://www.linkvendor.com/seotools/siteanalysis/seochallenge,60.html>

59

rdo: SEO fight and challenge [online]. [Dostp 12 czerwca 2008]. Dostpny w WWW: <http://www.linkvendor.com/seotools/siteanalysis/seochallenge,60.html>(fragmentzdjcia)

Rys.2.8.Przykadporwnaniadwchfirmowychserwiswkonkurujcychzesobna rynku:<http://www.carlsberg.pl>i<http://www.perla.pl>

Narysunku2.8przedstawionowynikporwnaniawgwewntrznegoalgorytmu serwisu, dwch serwisw z brany piwowarskiej. W wyniku algorytmicznego porwnania, wysz pozycj konkurencyjn osign serwis Perla.pl z 247 pt nad serwisem Carslsberg.pl z 238 pt. Przy porwnaniu zwyciskiego serwisu Perla.plz247ptzWarka.com.pl,wyszpozycjuzyskaaWarka.com.plz390 pt. W wyniku porwnania trzech serwisw uzyskuje si nastpujce pozycje konkurencyjne:Warka.com.pl,Perla.pl,Carslsberg.pl.Wserwisiezamieszczono informacj o serwisach, ktre zajmuj najwysz pozycj (best Sites), i tak serwis Yahoo.com780 pt, Mail.yahoo.com775 pt, Google.com769 pt. NasidmymmiejscuznajdujesiserwispolskiOnet.plz741pt. Najczciejpopenianymbdemwpozycjonowaniuserwiswjestmylenie w kategoriach dziaa czowieka. Podczas, gdy analiza serwisu odbywa si wg okrelonychalgorytmwprogramwkomputerowych.
60

 Google, ktra jest wiodc wyszukiwark internetow wykorzystuje zoony algorytmdorankingowaniastron.Jejalgorytmniejestznany.Wliteraturzelub nastronachinternetowychpodawanesprawdopodobneczynnikiwpywajce na ranking. Jednak dziaania optymalizujce serwis s mudne pracochonne i wymagajcewiedzyspecjalistycznej.

3.Odbiorcyserwiswinternetowych
3.1.Identyfikacjaodbiorcwserwiswinternetowych
Serwis internetowy jest produktem programowym, ktry powstaje wokrelonym procesie produkcyjnym oprogramowania. Specyfika tego produktu programowego wynika ze sposobu korzystania z niego przez odbiorcw. W przeciwiestwie do produktw programowych, np. aplikacji biurowych (typu office), serwisy internetowe mog by instalowane na serwerachniemalewdowolnymwlesieciWWWnacaymwiecie.Odbiorcy serwisw internetowych mog rwnie znajdowa si niemale w dowolnym miejscu i korzysta z nich w architekturze klientserwer (rys.3.1). Oznacza to, euytkownik zadaje zapytanie (request) do klienta programowego (Web client), aten z kolei za porednictwem sieciowej infrastruktury za pomoc protokou HTTP da od serwera (Web serwer) okrelonych plikw. Po ich zidentyfikowaniu, serwer przesya odpowied do Web klienta, zapisuje plik wlokalnychzasobachodbiorcyinastpujeichinterpretacjaprzezodpowiednie oprogramowanie. Oprogramowanie interpretujc kod rdowy, wykonuje go zgodniezinstrukcjami.Przyczym,uytkownikiWebklientmogwystpowa wtejsamejroli,np.robotwyszukiwarkiinternetowej.
Zapytanie (Request) HTTPZapytanie (HTTPreguest)

Uytkownik (consumer)
Odpowied (Response)

Webklient
(Webclient)

Internet UsugaWWW (Web)

HTTPZapytanie (HTTPreguest)

Webserwer
(Webserwer)

HTTPOdpowied (HTTP response)

HTTPOdpowied (HTTP response)

Stronaklienta (client side)

rdo:Opracowaniewasne

Sieciowainfrastrukturausug (networkinfrastructure services)

Stronaserwera (serwerside)

Rys.3.1.ArchitekturaklientserwerwsieciWWW

Analiz odbiorcw serwisu internetowego najlepiej przeprowadzi w ujciu podejcia systemowego. Podejcie systemowe umoliwia agregacj przestrzeni na elementy skadowe. Kady wydzielony element zagregowany moe uwzgldniapodzianasystemirodowisko(otoczenie),elementyichskadowe orazichwzajemneoddziaywanie.Systemjestrniedefiniowanywzalenoci 61

 oddziedzinyzainteresowa,np.systemjestcelowymzbiorempowizanychze sob komponentw, ktre wsppracuj, aby osign pewien cel.43 lub system jest zbiorem zorganizowanych komponentw realizujcych wyspecyfikowan funkcj lub zbir funkcji44. Z punktu widzenia omawianej problematyki, system obejmuje pojedynczy serwis internetowy lub zesp serwiswpoczonychzesobhiperczamitworzcychspjncao.System funkcjonujewokrelonymrodowisku.rodowiskowgujciatechnicznegoto dopenieniewyrnionegosystemudocaejprzestrzeni,czylizbirwszystkich obiektw, ktre, z uwagi na przyjte kryteria przynalenoci do systemu, nie zostay do niego zaliczone45 pokrywa si znaczeniowo z pojciem cybernetycznym otoczenie. Przy czym pojcie otoczenie to przestrze dla systemu niezamknita, podczas gdy pojcie rodowiska ogranicza si pojciowo do okrelonego zbioru obiektw oraz rodowisko moe by podzbioreminnychrodowiskioddziaywanainnerodowiska.Znaczeniowo, termin rodowisko w niniejszej pozycji rozumie si, jako og elementw naturalnych (nieoywionych i oywionych) i wytworw ludzkich (artefaktw), wzajemne ich powizania, oddziaywania i zalenoci. rodowisko systemu oddziaywuje na system. rodowisko i system jest wyznaczane przez interesariuszy(stakeholders46). Oglnie, w dziaalnoci przedsibiorstw, interesariuszy mona podzieli na dwieobszernegrupy[Car99,s.20](rys.3.2): 1. Interesariuszezewntrzni(externalstakeholders) 2. Interesariuszewewntrzni(internalstakeholders)

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.2.Podziainteresariuszynawewntrznychizewntrznych

43 IanSommerville,SoftwareEngineering,seventhed.,AddisonWesley,2005.s.7. 44

IEEE Std 14712000, IEEE Recommended Practice for Architectural Description of Software IntensiveSystems.InstituteofElectricalandElectronicsEngineers,2000,s.3. 45 Encyklopedia PWN [dostp online] <http://encyklopedia.pwn.pl/lista.php?co= %B6rodowisko> 46 Podstaw utworzenia terminu stakeholders jest sowo stake, ktre oznacza zainteresowanielubudziawprzedsiwziciu[Car99,s.65].

62

 Do grupy interesariuszy zewntrznych mona zaliczy: instytucje rzdowe47 (government), konsumentw (consumers), grupy spoecznoci (community members). Do grupy interesariuszy wewntrznych mona zaliczy: wacicieli biznesu (business owners), pracownikw (employees) [Car99, s.6] (rys. 3.3). Wedug innych kryteriw, interesariuszy mona jeszcze podzieli na inne kategorie:gwniidrugorzdni(Primaryandsecondarystakeholders),spoeczni (social stakeholders), niespoeczni (nonsocial stakeholders) [Car99, s. 6570], interesariusze kluczowi (key stakeholders)48, ebiznesowi interesariusze [W@tch07,s.7],interesariuszesystemu(systemstakeholder)[IEEE1471,s.3].

rdo:[Car99,s.6]FIGURE12BusinessandSelectedStakeholderRelationships

Rys.3.3.Interesariuszewewntrzniizewntrznibiznesu

47

Przedstawiony podzia administracji rzdowej dotyczy gospodarki amerykaskiej. W Polsce, wgustrojuadministracyjnego,organyadministracjipublicznejdzielsina:1)administracj rzdownapoziomiecentralnym,okrgowym,wojewdzkim,powiatowym;2)administracj terytorialn (samorzdow) na poziomie wojewdzkim (samorzd wojewdztwa), poziomie powiatowym(powiat),poziomiegminnym(gmina). 48 Kluczowych interesariuszy mona wyznaczy na podstawie metod analitycznych, np.kwestionariuszem Stakeholder analysis tools dostpnym na stronie WWW pod adresem: http://www.techrepublic.com. Na podstawie tego kwestionariusza identyfikuje si interesariuszy,sporzdzasilistinteresariuszyorazprzyporzdkowujesiocenwskaliod 1pt. do 4pt. Do oceny przyjmuje si 4 czynniki: poziom zainteresowania, poziom wpywu dziaania, poziom wpywu, poziom wsparcia. Za kluczowych interesariuszy uznaje si interesariuszy,ktrzywsumieotrzymujwicejni9punktw.Monarwniewykorzysta mapyinteresariuszy(stakeholderassessmentmapSAM)lubmacierze(stakeholderreporting matrixSRM)[LauriElliott:Usethesetwoformstoanalyzeyourstakeholders. <http://articles.techrepublic.com.com/510010878_111027920.html>]

63

 W inynierii oprogramowania, w tym take Web inynierii oprcz terminu interesariusze uywany jest termin interesariusze oprogramowania (softwarestakeholders).Przykademinteresariuszyoprogramowanias49: uytkownicy(users)tagrupaludzi,ktrawykorzystujeoprogramowanie, najczciejjestzrnicowangrupzrnymirolamiiwymaganiami, klienci(customers)togrupaosb,dlaktrychproduktjestwytwarzanyna zamwienielubreprezentujwyjciowyrynekoprogramowania, analitycy rynku (market analysts) to grupa osb zajmujca si zapotrzebowaniamirynkunaproduktyprogramowe, regulatorzy (regulators) to grupa osb zajmujca si dostosowaniem oprogramowania do istniejcych na rynku zestandaryzowanych systemw informatycznych(np.bankowych,podatkowych), inynierowie oprogramowania (software engineers) to grupa osb zainteresowanawytwarzaniemoprogramowania. Interesariusze oprogramowania s czsto okrelani jako aktorzy procesu (process actors)50. Termin aktorzy jest uywany w jzyku UML (Unified Modeling Language), ktry zosta zbudowany do wizualizacji, specyfikacji, konstrukcji,dokumentowaniaartefaktwwsystemachinformacyjnychrnych dziedzin ycia. Znaczeniowo, w jzyku UML aktor (actor) jest zewntrznym bytem (entity), ktry jest w interakcji z systemem51. Opis przypadkw uycia (usecases)wUML,np.opiswymagafunkcjonalnych,nastpujeprzezpryzmat zachowasystemunaokrelonsytuacjwykonanprzezaktora(aktoremjest osoba, organizacja, inny system komputerowy, urzdzenie techniczne oraz jeden aktor moe peni rol wielu aktorw). W zwizku z tym, przypadki uycia s specyficznymi scenariuszami i opisuj interakcj zainicjowan przez aktora zdanym systemem lub aktorem. Zalet wykorzystywania przypadkw uyciajestzapisiopiszachowaniasielementwtak,jakjewidzjegoaktorzy (interesariusze). Natomiast wizualizacja pozwala zrozumie istot zachowania sisystemuprzezspecjalistw,rnychdziedzin. Oglnie,interesariuszeszbiorowociwysocezrnicowan,ktrzymog lub maj wpyw pozytywny lub negatywny na system, oceniaj go wedug rnych kryteriw i to w zalenoci od swojego punktu widzenia. Dla kadego podmiotu gospodarczego, interesariusze s sensem ich bytu. Najwaniejsz grupinteresariuszydlaprzedsibiorstwasodbiorcyproduktwiusug,czyli klienci.DosadnieokrelitoSamWaltonzaoycielWalMart,ktrystwierdzi: Jesttylkojedenszefklient.Onmoezwolnikadegowfirmie,odprezesawd po prostu wydajc swoje pienidze gdzie indziej. Z drugiej strony, skoro s sprzedawanegotoweprodukty,naleyzadbaonastpngrupinteresariuszy dostawcw, w ten sposb mona okreli najwaniejsze grupy odbiorcw,
49

SWEBOK Guide to the Software Engineering Body of Knowledge, IEEE Computer Society, InstituteofElectricalandElectronicsEngineers,2004,ISBN0769523307,s.23. 50 SWEBOK,...s.23. 51 Daryl Kulak, Eamonn Guiney: Use Cases: Requirements in Context, Second Edition, Addison Wesley,2003,ISBN:0321154983,Chapter.2.3.2.1ActorsandRoles.

64

 czyli interesariuszy zewntrznych, wewntrznych oraz interesariuszy kluczowych(keystakeholders). Serwisy internetowe przedsibiorstw nale do zasobw przedsibiorstwa istanowiwsensieekonomicznymokrelonwarto.Wzwizkuztym,ztego punktuwidzenianaleyzidentyfikowaiokreligrupyinteresariuszyserwisu WWW(rys.3.4).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.4.InteresariuszewewntrzniizewntrznidlaserwisuWWW

Poszczeglnegrupyinteresariuszymogwrnysposboddziaywanaserwis internetowy. Charakter, sia oddziaywania interesariuszy na serwis moe by za kadym razem indywidualna. Poniewa dla serwisu internetowego najwaniejsi s jego odbiorcy, autor proponuje podzia interesariuszy na dwie grupy:odbiorcybezporednizawartociserwisuWWWorazodbiorcyporedni. Odbiorcy poredni to osoby/podmioty (lub grupy osb/podmiotw), ktre s zainteresowane serwisem, finansuj czciowo lub w caoci, s sponsorami, maj poredni wpyw w serwis, np. waciciele, sponsorzy, reklamodawcy (rys.3.5).

65

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.5.Grupyodbiorcwserwiswinternetowych

Do odbiorcw bezporednich, a w zasadzie grup odbiorcw, mona zakwalifikowa(rys.3.6): 1. Uytkownikw(endusers). 2. Webadministratorw(Webadministrators)52. 3. Redaktorw(producentw)treci(contentmanager,contentproducer). 4. Rnegorodzajuaplikacjeprogramowe(applicationsoftware).

52

Web administratorzy i administratorzy peni pokrywajcy si zakres obowizkw. Web administratorzy opiekuj si serwerami internetowymi, administratorzy pozostaymi serwerami. W przedsibiorstwie, mog by zatrudnieni zarwno Web administratorzy jak iadministratorzyorazmogbytesameosobyipenitsamrol.

66

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.6.Grupyodbiorcwbezporednichserwiswinternetowych

Najwaniejszym odbiorc firmowego serwisu internetowego jest uytkownik serwisu. Uytkownik, do ktrego jest skierowany przekaz serwisu WWW okrelany jest uytkownikiem docelowym oprogramowania (enduser, target user). Uytkownik docelowy jest reprezentantem zdefiniowanej i okrelonej grupy docelowej (targeted user group, targetuser community [ISO/IEC 23026, s.7]) do ktrej skierowany jest przekaz strony internetowej. Oglnie, zauytkownikwuznajesiludzi,ktrzyuzyskujdostpdoserwisuWWWza pomoc specjalnego oprogramowania (obecnie, najczciej za pomoc przegldarki internetowej lub specjalistycznego oprogramowania (screen readers, speech browsing)53 i technologii wspierajcych) i s odbiorcami produktw54 lub usug. Grupa odbiorcw penicych funkcje administracyjne (Web administratorzy) i redakcyjne (redaktorzy treci) naley rwnie do grupyuytkownikwserwisuWWW,jednakfunkcyjnie,zostalioniwyczenize wzgldu na penione role suebne w stosunku do serwisu. Patrzc z punktu widzenia realizacji serwisu w postaci finalnej, serwis moe posiada dwie strony wejciowe: frontow (front page) i tyln stron WWW (front end) (rys.3.7).
53

Program komputerowy lub doczane do komputera w formie przystawki narzdzie, ktre przy pomocy syntezatora mowy odczytuje wywietlane na monitorze treci. Do najpopularniejszych i najpowszechniej stosowanych narzdzi tego typu naley JAWS <http://www.freedomscientific.com> oraz WindowEyes <http://www.accessingenuity.com> [Bif3/06,s.22]. 54 Oprczproduktwwsensiefizycznegotowaru,informacjecyfrowezawartewserwisieWWW te naley zaliczy do produktu (aczkolwiek istnieje spr midzy prawnikami: czy i co, wserwisieWWWpodlegaochronieautorskiej).

67

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.7.Logicznestronyserwisuinternetowego:frontpage,frontend,backend

Uytkownicy uzyskuj dostp poprzez zdefiniowane strony wejciowe WWW (front page), tzw. strona gwna serwisu (site center page, top level pages) np.index.htm, default.asp, za pomoc interfejsu uytkownika odbiorcy programowego. Uytkownicy mog si zapozna z zawartoci serwisu za pomoc adresu uzyskanego: z katalogu (directory), z wynikw rnego typw wyszukiwarek,wtymserwiswporwnujcych,zinnychstronpowizanychze stronlubuytkownikznajcadresURLmoewpisagowpaskuprzegldarki internetowej. Grupa uytkownikw penicych funkcje administracyjne iredakcyjne moe mie dostp poprzez zdefiniowane dla nich strony zautoryzacj, np. strona administracyjne serwisu, strona dla redaktora (back end)(rys.3.8)lubdostpdoserwisumoesiodbywaprzezfrontowstron (za autoryzacj). Aplikacje programowe mog uzyska dostp do serwisu na podstawieznanegoadresuURLodstronyfrontowejlubkodurdowego.

68

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.8.Grupyodbiorcwserwiswinternetowychwkontekciebudowylogicznej serwisu

Gwnym celem funkcjonowania firmowego serwisu internetowego jest pozyskaniejaknajwikszejliczbyuytkownikwodbiorcwwpostaciklientw. Jednak nie mona zbudowa serwisu WWW, ktry byby skierowany do wszystkich osb, gdy przedsibiorstwa najczciej specjalizuj si wokrelonych usugach i produktach. Oprcz produktw ywnociowych, nie istniejeproduktlubusugaprzeznaczonadlakadejgrupywiekowejipci. Wzalenociodzaoe,jakiemaspeniafirmowyserwisWWW,moeby on skierowany do jednej grupy docelowej lub kilku grup docelowych uytkownikw w danym segmencie. W przypadku kilku grup docelowych okrela si tzw. szeroko grupy, np. w segmencie B2C (BusinesstoConsumer) oraz jeli wystpuje tzw. gboko grupy docelowej, np. odbiorcw serwisu wsegmencie B2B (BusinesstoBusiness). S to dwie najwaniejsze grupy odbiorcwfirmowychserwiswWWW,aleniejedyne(rys.3.9). 69

rdo:[Kho05,NikiPanteli:DevelopingTrustinVirtualTeams.s.847]

Rys.3.9.Eracyfrowejinterakcji

ZewzgldunawprowadzenieideiWEB2.0,wktrejnajwikszrolodgrywaj serwisy spoecznociowe i realizowane funkcje spoecznociowe, istnieje moliwo wprowadzenia rozwiza dla samych uytkownikw w segmencie C2C (ConsumertoConsumer), na przykad spoeczne poyczanie (social lending, P2P lending). Profesjonalne serwisy funkcjonuj ju w Polsce, np. kokos.pl, finansowo.pl, monetto.pl. Rwnie odbiorcami serwisu mog by ludzie pracujcych w rnych segmentach, np. B2G (BusinesstoGovernment), lubwprocesachwymiany,np.X2X(ExchangetoExchange). Z kad grup docelow uytkownikw w poszczeglnych segmentach wi si okrelone zagadnienia projektotwrcze, ktre musz by uwzgldnione podczas projektowania, budowy i uytkowania serwisu, np.wielkoiliczebnogrupdocelowych,ichstruktura,podatnoserwisuna wahania przebywania ich w serwisie, czas przebywania w serwisie, szczegowemetrykiodwiedzin55orazsegmentacjawartociodbiorcw(value segmentation).WprzypadkuuytkownikwwsegmencieB2ClubB2B,wahania ogldalnocimogbyuzalenioneodrnychczynnikw:prroku,porydnia (dzie, noc), sezonowoci, zdarze politycznych (wybory) i religijnych, okazji (budowa autostrad z okazji mistrzostw, mistrzostwa wiata, wydarze katastroficznych).Istotnymelementemwicymsizuytkownikamiserwisu jestczasichprzebywaniawserwisieiichlojalno.Zdolnooprogramowania do zatrzymania uytkownika w serwisie izainteresowanie jego zawartoci okrela si jako lepkoci serwisu WWW (sticky website, stickiness ofawebsite) [Dei01, s. 765]. Przeciwiestwem lepkoci jest lisko serwisu WWW(slipperywebsite).
55

Przykadowe metryki dla uytkownikw portali znajduj si w pozycji ksikowej Internet Business Models and Strategies: Text and Cases [Afu03, Table 4.3 Evolution of Advertising MetricsforPortals,s.63].Rwnieniektremetrykiszbieraneprzezsystemystatystyk,np. http://stat.4u.pl/,http://www.statcounter.com/.

70

 W zoonym serwisie WWW, poszczeglne strony WWW mog mie rn grupdocelowilepko56/liskostrony(rys.3.10,rys.3.11).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.10.Stopiezatrzymywaniauytkownikwwserwisieinternetowym

Poszczeglnegrupydocelowemogrneoddziaywywanaprzedsibiorstwo. Z punktu widzenia przychodw (serwisy z funkcj transakcyjn), serwis internetowy powinien by skierowany do tej grupy, ktrej warto dla przedsibiorstwa jest najwiksza. Z tego wzgldu przedsibiorstwo powinno mie mechanizmy kalkulacji wartoci klienta w cyklu ycia klienta CLV (CustomerLifetimeValue)57.JakpodkrelaPhilipKotler:Produktyprzychodz iodchodz. Wyzwaniem dla przedsibiorstw jest zatrzymanie jak najduej klientw, duej ni jego oferowane produkty. Przedsibiorstwa powinny kalkulowarynkowycyklycia(marketlifecycle)icyklyciaklienta(customer life cycle), ktry jest duszy od cyklu ycia produktu (product life cycle) [Kot03,s.37].
56

W pracy pod redakcj VijaySugumaran:Intelligentsupport systems:knowledgemanagement, autorzySupawadeeIngsriswang,GuisseppiForgionne,wartykuleStickiness:Implicationsfor WebBased Customer Loyalty Efforts okreli wzr na lepko serwisu i zalenoci pomidzy czynnikami[Ing02,s.153163]. 57 Warto CLV jest sum cakowit wkadu klienta (wartoci dodan dla przedsibiorstwa), pomniejszonokosztywcykluyciaklientabdcegowrelacjizprzedsibiorstwem[Kho06, s.589].

71

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.11.Stopiezatrzymywaniauytkownikwwserwisieinternetowymdla okrelonychgrupdocelowychiwsegmentach

Serwis internetowy powinien mie nie tylko odpowiednie funkcje realizujce funkcjtransakcyjn,alesposbichuyciapowinienbytakzrealizowany,aby transakcjebiznesowebyyprocesempowtarzalnym.Gdyistotbiznesuniejest transakcjajednostkowa,leczmasowaiwielokrotnawcaymokresiecykluycia kadegoklienta. Kolejn grup odbiorcw serwisw WWW s osoby odpowiedzialne za utrzymanieserwisuwnieprzerwanymdziaaniu.Administratorzyserwerwna ktrych posadowiony jest firmowy serwis WWW okrelani s jako Web administratorzy. Innymi osobami, ktrzy mog peni role administracyjn totwrcy serwisw, osoby zarzdzajce serwisem i inni inynierowie odpowiedzialni za cay lub cz serwisu WWW (webdeveloper, webmaster, Ringmaster, Web site engineering, Web site management, engineered Web page [ostatniterminzostazaczerpnityzestandarduISO/IEC23026,s.5]). KolejngrupodbiorcwserwiswWWWsosobyodpowiedzialnezatre lubzawartowserwisie,oglniebdokrelaniajakoredaktorzy(producenci) treci. W niektrych przypadkach, np. broszur WWW, wortali, web administratorzymogpenirolredaktorwtreci.
72

 Czwart grup odbiorcw serwisw WWW s rnego rodzaju aplikacje programowe (oprogramowanie wasne lub obce). Wedug standardw inynierii oprogramowania aplikacje programowe (application software) to: 1)zaprojektowane oprogramowanie, aby pomc uytkownikom w realizacji szczeglnych zada albo rozwizywa szczeglne typy problemw58, 2)Oprogramowanie lub program, wyspecyfikowany do rozwizania problemu59. Do aplikacji programowych mona zaliczy: przegldarki internetowe, wyszukiwarki internetowe (search engine) a w zasadzie roboty wyszukiwarek internetowych (crawler/spider), programy archiwizujce, skanery treci, ktre korzystaj z czci lub caoci serwisu. Aplikacje programowe, ktre interpretuj dokumenty HTML okrelane s agentami (HTML user agent). Do uytkownikw w postaci agentw mona zaliczy wizualne przegldarki internetowe(tylkotekstowelubtekstowograficzne),niewizualneprzegldarki (dwikowe, Braille), roboty wyszukiwarek internetowych, itp. Przykadem odbiorcy programowego jest Microsoft Magnifier (Lupa ekranowe szko powikszajce w postaci oprogramowania). Na ekranie Lupa jest oprogramowaniem, wykorzystujcym interfejs graficzny i prezentuje powikszon zawartoci ekranu. Jest to rodzaj technologii wspomagajcych, odpowiednio dla ludzi zwadami wzroku, niedowidzcych. Obecnie du rol odgrywaj serwisy porwnujce ceny produktw z rnych serwisw, tj. porwnywarki cen, np.Ceneo, Skpiec. Dane dla tych serwisw jest zbierane przez wyspecjalizowane oprogramowanie. Dla nich przygotowuje siodpowiednitreisposbudostpnieniazawartoci. Aplikacje programowe s odbiorcami bezporednimi zawartoci serwisu izarazem porednikami pomidzy serwerem a odbiorc ostatecznym. Wprzypadku uytkownika s to przegldarki internetowe, w tym specjalistyczne, np. czytniki ekranu (Screen Readers, Screen Magnifiers), dwikowe (Speech Recognition Engines) rwnie wykorzystywanych wurzdzeniach mobilnych i inne alternatywne urzdzenia wspierajce uytkownika (Alternative Input Devices) w postaci duych klawiatur, myszek, urzdze wskazujcych wzrokiem lub impulsami z mini. W przypadku odbiorcy ostatecznego np. robotw wyszukiwarek internetowych bdzie to skadowanie zawartoci serwisu w stowarzyszonej bazie danych. A wic odbiorcaprogramowywpostacirobotajestporednikiempomidzyserwerem iserwiseminternetowymastowarzyszonbazdanych.

58

ISO/IEC 18019:2004 Software and system engineering Guidelines for the design and preparationofuserdocumentationforapplicationsoftware,Def.2.6s.2. 59 ISO/IEC23821:1993InformationtechnologyVocabularyPart1:Fundamentalterms.

73

3.2.Konkluzjawynikwbadawzakresiebezporednichodbiorcw serwiswinternetowych
Traktujcserwisinternetowyprzedsibiorstwawujciusystemowym: 1. Interesariuszami s wszystkie zainteresowane strony, ktre maj pogldy lubpunktywidzeniaorazmoglubmajwpywwsposbbezporednilub poredni, na cay system, cz systemu lub na okrelone dziaania wsystemie oraz dany system moe oddziaywywa w postaci sprzenia zwrotnego na zainteresowan stron. Ujmujc skrtowo, interesariusze to zainteresowane strony, ktre wywieraj wpyw na system i mog rwnoczenie by pod jego oddziaywaniem. System moe mie jeden lub wicej interesariuszy. System istnieje, aby spenia jeden lub wicej misji interesariuszy w okrelonym rodowisku. Misja to uycie lub okrelone dziaaniafunkcjisystemuskierowanegodojednegolubwieluinteresariuszy w celu zaspokojenia okrelonych celw. Interesariusze mog peni rne role w stosunku do systemu, mog by, uytkownikami, Web administratorami,redaktorami,aplikacjamiprogramowymi. 2. Interesariuszamimogbynietylkozasobyosobowe,takiejakpojedyncze osoby, zespoy, (organizacje) istniejce wewntrz lub na zewntrz organizacji, ale te inne systemy, np. techniczne, informatyczne lub teleinformatyczne, rwnie istniejce wewntrz lub na zewntrz organizacji. Do interesariuszy wewntrznych w postaci aplikacji programowych mona zaliczy np. oprogramowanie do archiwizowania serwisu internetowego, do zewntrznych, np. oprogramowanie do archiwizowaniaserwisuinternetowegowArchiwumInternetu60. 3. Interesariusze mog oddziaywa na system i rodowisko w sposb pozytywny,obojtnylubnegatywny.Interesariuszewewntrznisprawnie odpowiedzialni za skutki wywoane przez produkt lub usug. Sia oddziaywania interesariuszy jest rna, jednak identyfikowalna i zalena odzdefiniowanejmisjiprzedsibiorstwa. 4. Interesariusze wewntrzni i zewntrzni mog by rdem cennych informacjidladecydentwprzedsibiorstwa,odktrychnaleypozyskiwa dane. Grupy interesariuszy (stakeholder groups) tworz spoeczno, ktra posiada spoeczn wiedz (common knowledge). Pozyskanie sformalizowanej wiedzy spoecznej pozwoli przygotowa dla nich relewantninformacj. 5. Interesariuszy mona podzieli na dwie grupy: odbiorcy bezporedni zawartoci serwisu WWW oraz odbiorcy poredni. Identyfikacja iprzydzielenie interesariuszy serwisu internetowego do interesariuszy wewntrznych i zewntrznych jest kopotliwe (rys. 3.1). Uytkownikami serwisu internetowego s ludzie, ktrzy mog by pracownikami
60

ArchiwumInternetuInternetArchive'sWaybackMachinedostpnejestdlauytkownikwod 1996rokupodadresem:<http://www.archive.org>lub<http://web.archie.org>.

74

 przedsibiorstwa (interesariusze wewntrzni) i osoby indywidualne korzystajce z serwisu (interesariusze zewntrzni), oraz mog korzysta zzawartoci serwisu internetowego z dowolnego wza sieci WWW. Identyczna sytuacja wystpuje z pozostaymi odbiorcami serwisu internetowego: Web administratorami, redaktorami i aplikacjami programowymi. Dlatego te, skoro trudno wychwyci rnice pomidzy interesariuszami wewntrznymi/zewntrznymi, naley podzieli interesariuszy na odbiorcw bezporednich/porednich zawartoci serwisu. 6. Bezporedni odbiorcy serwisw internetowych s kluczowymi interesariuszamiserwisuinternetowego. 7. Kluczowymi interesariuszami serwisu internetowego s: uytkownicy, aplikacje programowe, Web administratorzy, redaktorzy (producenci) treci.Siaichoddziaywanianaserwisjesttakasama(niemonadokona hierarchii wanoci). Eliminacja jednej grupy doprowadza do degradacji serwisu nie tylko w pozycji konkurencyjnej serwisu w wyszukiwarkach internetowych ale rwnie obnienie reputacji w oczach potencjalnych klientw. 8. Identyfikacja interesariuszy, znajomo ich znaczenia dla przedsibiorstwa ma istotne znaczenie dla wszystkich procesw biznesowych. Kada grupa interesariuszy bdzie wymagaa przedstawienia nawet tych samych informacji rdowych w rnej formie w sposb dla nich przystpny. Wprzypadkuinteresariuszybezporednich,kadagrupaodbiorcwbdzie potrzebowaa rnych funkcji i rozwiza technologicznych w serwisie internetowym. Dla interesariuszy bezporednich mona poda zot regu konstrukcyjn: dla okrelonej grupy odbiorcw i ich okrelonych potrzeb, istnieje najlepszy ukad i rozwiza w zakresie wykorzystania elementw konstrukcyjnych w serwisie internetowym, wynikajcych zprzyjtegorozwizaniadanegoproblemu.Zreguykonstrukcyjnejwynika, e tyle ile jest grup interesariuszy, okrelonych potrzeb (hierarchii i ich wag) oraz metod rozwizania problemw, tyle istnieje moliwoci rozwiza wykorzystania elementw konstrukcyjnych w serwisie internetowym.Olbrzymia,aleograniczonailoelementwkonstrukcyjnych powoduje niepowtarzalno poszczeglnych rozwiza a tym samym unikalnoserwiswWWW. 9. Dla sprawnego funkcjonowania systemu istotne s procesy jakociowe aztymwisiprocesywalidacjiiweryfikacji(verificationandvalidation V&V61). Dbao o jako obsugi kadej grupy interesariuszy naley do zadapriorytetowych. 10. Istot utrzymania przy yciu serwisu internetowego s odbiorcy jego zawartoci. Odbiorcy serwisu wyznaczaj jego warto, w sensie
61

Winynieriioprogramowania,np.standardIEEEStd10122004:IEEEStandardforSoftware Verification and Validation, w zarzdzaniu projektami, np. jako zarzdzania projektem (ProjectQualityManagement)[Mar,s.245253].

75

 ekonomicznym (wartoci pieninych), spoecznym (przydatnoci spoecznej, prestiu), rynkowym (speniaj okrelone funkcje). Warto serwisu jest wartoci firmy, z kolei przedsibiorstwo, jego produkty iusugistanowiwartodlaklienta(rys.3.12).UzupenieniemswSama Waltona:Jesttylkojedenszefklient.Onmoezwolnikadegowfirmie, od prezesa w d po prostu wydajc swoje pienidze gdzie indziej s sowa Jakoba Nielsena Uyteczno (usability) rzdzi Sieci. Ujmujc to najprociej jeli klient nie znajdzie produktu, to go nie kupi. Sie jest rodowiskiem dajcym klientowi najwiksze uprawnienia. Osoba klikajca myszk decyduje owszystkim. Bardzo atwo jest przej gdzie indziej, konkurencjajestodlegaojednokliknicie[Nie03,s.19].

rdo:[Dob08,s.23]

Rys.3.12.Wymianawartocipomidzyprzedsibiorstwemaklientem

11.Kluczowych interesariuszy naley rwnowanie traktowa, jednak zindywidualnym podejciem. Bez uytkownikw potencjalnych klientw oraz Web administratorw, producentw treci, aplikacji programowych, serwis internetowy, staje si dla przedsibiorstwa z punktu widzenia ekonomicznego, marketingowego bez wartoci. W przypadku, gdy serwis posiada funkcj transakcyjn, warto dodana jest zalena od uytkownikw potencjalnych klientw. Jednak, aby transakcja moga zosta zrealizowana, oprogramowanie powinno dziaa w nieprzerwanym dziaaniu, a to jest moliwe, gdy wydzieli si funkcj administracyjn dla Web administratora. Aby uytkownik mg zakupi, powinien mie informacje. Za tre izawarto w serwisie odpowiada producent treci, ktryrwniedecydujeosowachkluczowych.Sowakluczowewserwisie s analizowane przez aplikacje programowe. Z wynikami aplikacji programowych zapoznaje si uytkownik, ktry dokonuje wyboru okrelonegoserwisu.Zalenopomidzykluczowymiinteresariuszamisi powtarza.Oddziaywanienasiebieodbiorcwbezporednichnasiebiejest kluczowe dla istnienia handlu elektronicznego. Eliminacja jednej grupy prowadzi do zerwania acucha wartoci. W zasadzie, trudno okreli typ relacjizalenocipomidzynimi,alemonaokreli,jakorelacjsieciow. 12. Dla kluczowych interesariuszy informacje przekazywane powinny by: dostpne, wiarygodne, relewantne, przyswajalne, gwarantujca bezpieczestwoiewentualniepoufne.
76

 13. Odbiorc zawartoci serwisu internetowego jest nie tylko czowiek uytkownik, potencjalny klient (oczywicie odbir zawartoci serwisu odbywa si za pomoc klienta programowego), ale i rwnie aplikacje programowe. Aby uytkownik mg zapozna si z zawartoci serwisu powinien go wywietli np. w przegldarce internetowej. Uytkownicy docieraj do serwisu w wikszoci za pomoc rnych serwisw wyszukiwawczychlubkatalogwtematycznych.Kiedyuytkownikotrzyma wyniki w systemie wyszukiwawczym, serwis powinien znajdowa si na pozycji najwyszej. Uytkownik na pewno nie zada sobie trudu, aby przeszuka kilkaset lub kilka tysicy stron rnych serwisw, gdy przeszukiwanie kosztuje w sensie wydatkowej energii i pienidzy62. Zapozycj rankingow danego serwisu w wyszukiwarce odpowiada Web administartor63. Przy zaoeniu, e uytkownik znajdzie serwis lub wpisze adres w pasku przegldarki internetowej, powinien wywietli si serwis (pod warunkiem, e funkcjonuje pod danym adresem i jest dostpny). Powywietleniu serwisu, uytkownik powinien by zainteresowany zawartoci. Jeli nie, konkurencja jest o dwa kliknicia dalej (jedno kliknicie wyjcie z serwisu, drugie wejcie do innego serwisu). Zaaktualnozawartociodpowiadaredaktor.Redaktorpowinienotrzyma dane o ruchu uytkownikw na stronie (skd przyby, czas itd.) oraz informacje otrzymane ze strony przedsibiorstwa (co si zmienio, jakie aktualne s akcje promocyjne). Redaktor sprawdza potrzeby odbiorcw uytkownikwidostosowujezawartoserwisu.Cyklzalenocipomidzy odbiorcami serwisu w celu zaspokojenia potrzeb jest zamknity w postaci koa zalenoci (rys. 3.13). Wykorzystanie serwisu internetowego mona porwna do cignionego acucha, jeeli ogniwo si serwie, zerwana zostaje cao. W rzeczywistoci wizi pomidzy poszczeglnymi odbiorcamissieciowe,tzn.niemonaokrelipocztku,koca,hierarchii odbiorcw. Wszyscy odbiorcy oddziaywaj na siebie i s pod oddziaywanieminnychodbiorcw.

62

Koszt przeszukiwania jest sum: powiconego czasu, pienidzy (opata za dostp do Internetu lub za poczenie), wysiku intelektualnego lub fizycznego (walka ze znueniem, blepalcw,nadgarstkw),utraconychmoliwoci(wtymsamymczasiemonaprzyjemniej spdziczas,wypoczlubwykonujcinneczynnociosignwymiernekorzyci). 63 Skrt mylowy, w rzeczywistoci za pozycj serwisu w rankingu odpowiada algorytm rankingowy.Webadministratormaduywpywnajegozawartoawsposbporednitake napozycjrankingow.

77

rdo:Opracowaniewasne

Rys.3.13.Cyklzalenocipomidzyodbiorcamiserwisuinternetowego

PostawionawrozdzialepierwszymhipotezabadawczaH1onastpujcejtreci: Handelelektronicznyopierasinaidentyfikowalnychodbiorcach,powizanych relacjamiookrelonejsileoddziaywaniaiznaczeniu,zostaapotwierdzona. W rozdziale autor przedstawi i podzieli odbiorcw serwisw internetowychnaodbiorwporednichibezporednich.Odbiorcybezporedni tworzwartodlaprzedsibiorstwaiprzyczyniajsidopowodzeniacaoci, jakim jest warto firmowego serwisu internetowego. Utrata choby jednego skadnika wartoci moe prowadzi do utraty wartoci caoci, w podwjnym znaczeniu,utratawartocidlasamychsiebie,tj.dlaposzczeglnychodbiorcw oraz utrata wartoci dla przedsibiorstwa. A warto serwisu internetowego przekada si na pozycj konkurencyjn serwisu w sieci WWW. Gdy rdem pozycjikonkurencyjnejserwisusjegoodbiorcybezporedni.

78

4.Funkcjonalnoserwiswinternetowych
4.1. Penione role i wektory funkcji dla grup bezporednich odbiorcwserwisuWWW
ZpunktuwidzeniabezporednichgrupodbiorcwserwisuWWW,kadagrupa moepeniokrelonrolwserwisieWWW.Kadagrupaodbiorcwrealizuje okrelony cel (w zasadzie wizk celw) i oczekuje od serwisu internetowego wspomagania osignicia tych celw za pomoc okrelonych funkcji. Zbir funkcji w serwisie tworzy wektor funkcji, zbir wektorw tworzy macierz wektorw funkcji. Kada grupa odbiorcw moe posiada unikaln liczb wektorw funkcji. Kady serwis WWW jest unikalnym zbiorem macierzy wektorwfunkcji,gdzieposzczeglnewektoryrealizujokreloneelementarne funkcje(wzr1). SerwisWWW=f(Macierzwektorwfunkcji) (1) Gdzie: Macierzwektorwfunkcji=f(Mu,Mn,Mw,Mr,Ma) (2)
Mu Mn Mw Mr Ma Macierzwektorwfunkcjidlauytkownika, Macierzwektorwfunkcjidlauytkownikaniepenosprawnego64, MacierzwektorwfunkcjidlaWebadministratorw, Macierzwektorwfunkcjidlaredaktorw(producentwtreci), Macierzwektorwfunkcjidlaaplikacjiprogramowych.

Zbirelementarnychmacierzywektorwfunkcjitworzyniepowtarzalnymodel dziaalnoci przedsibiorstwa w Internecie i model ten naley uzaleni od rodzaju oferowanych produktw i usug, szerokoci grupy docelowej oraz obszaru, na jakim maj by dostarczane wyroby typu fizycznego. Model ten naley traktowa jako submodel biznesu, tj. jako element modelu biznesu przedsibiorstwa65.
64

Autor, w rzeczywistoci nie dzieli uytkownikw na penosprawnych i niepenosprawnych. Jesttozabiegtylkologiczny,gdywszyscyludzieswobecsiebiepenoprawni.Uytkownicy zdysfunkcjami,korzystajcyzserwiswinternetowych,wadensposbniepowinniczusi dyskryminowani i mie z tego powodu dyskomfort. W serwisie internetowym powinna by nastpujcazaleno:macierzwektorwfunkcjiMnMu.Przytakiejzalenoci,zwikszenie funkcjonalnociwserwisiespowodujekorzycizarwnodlauytkownikapenosprawnego jak i niepenosprawnego. Aspekty dostpnoci serwisw internetowych, autor zawar wpodrozdziale o tytule Accessibility Dostpno zawartoci w serwisach WWW przedsibiorstw przemysowych w monografii Aplikacje internetowe. Od teorii do praktyki PTI2008.PracapodredakcjMarkaMiosza[Materiawdruku]. 65 Autorprzyjmujenastpujcdefinicj:Modelbiznesujestnowymnarzdziemkoncepcyjnym, zawierajcym zestaw elementw i relacji midzy nimi, ktre przedstawia logik dziaania danego przedsibiorstwa w okrelonej dziedzinie (biznesie). Model biznesu obejmuje opis wartocioferowanejprzezprzedsibiorstwogrupielubgrupomklientw,wrazzokreleniem podstawowych zasobw, procesw (dziaa), a take relacji zewntrznych tego

79

 Kady serwis internetowy posiada zbir unikalnych macierzy wektorw funkcji, zarwno pod wzgldem liczby wektorw funkcji jak i elementarnych funkcji. Przez funkcj rozumie si zdolno oprogramowania do realizacji okrelonych dziaa na rzecz ich odbiorcw (s to dziaania w sensie zbioru instrukcji lub operacji na tym oprogramowaniu, a cilej na interfejsach: programowych, komunikacyjnych, uytkownika). Natomiast zdolno oprogramowania to moliwo do spenienia okrelonych wymaga stawianych przez jego odbiorcw. W kontekcie funkcji, termin funkcjonalno jest waciwoci i oznacza zdolno produktu oprogramowania do zapewnienia funkcji odpowiadajcych ustalonym potrzebom,podczasjegouycia,zgodniezwyspecyfikowanymizaoeniami.66. Funkcjonalno, jako jednostka skadowa miary technicznego produktu oprogramowania nie posiada jednego atrybutu. Wedug standardu ISO/IEC TR 9126267nafunkcjonalnoskadasipipodcharakterystykjakoci: 1. Adekwatno(Suitabilitymetrics),(4metrykijakoci). 2. Dokadno(Accuracymetrics),(3metryki). 3. Zdolnodowspdziaania(Interoperabilitymetrics),(3metryki). 4. Bezpieczestwo(Securitymetrics),(5metryk). 5. Zgodnofunkcjonalna(Functionalitycompliancemetrics),(2metryki). Zalenoci pomidzy kluczowymi pojciami zwizanymi z funkcj oraz funkcjonalnoci w kontekcie inynierii oprogramowania przedstawiono na rys.4.1. Uytkownik i jego potrzeby, wizka celw, kontekst uycia, funkcja, funkcjonalno to najwaniejsze elementy terminologiczne zwizane zodbiorcami serwisw WWW. Okrelone i wyartykuowane potrzeby odbiorcw powinny definiowa cel gwny budowy i wykorzystania serwisu WWW. Zdefiniowany cel gwny powinien zosta na odpowiednim poziomie zagregowany na cele czstkowe i przekada si na elementarne funkcje realizowane przez serwis. Przy czym relacje pomidzy celami czstkowymi aelementarnymifunkcjamimogbynastpujce:1dowielu,1do1,wiele do1,wzwizkuztympodwzgldemliczebnoci,wektorcelwmoebyrny odwektorafunkcji.

przedsibiorstwa, sucych tworzeniu, oferowaniu oraz dostarczaniu tej wartoci izapewniajcychprzedsibiorstwukonkurencyjnowdanejdziedzinieorazumoliwiajcych zwikszaniejegowartoci[Go07,s.57]. 66 ISO/IEC 9126, Software engineering Product quality, Part 1: Quality model, First Edition 20010615,ISO,2001,s.7. 67 ISO/IEC TR 91262, Software engineering Product quality Part 2: External metrics. ISO, 2002.

80

Zadowolenie klienta (Customer satisfaction) Postrzegalno klienta dotyczca stopnia w jakim jego wymagania zostay spenione.

Uytkownik (User)

Kontekst uycia (Context of use)

Kontekst uycia to: uytkownicy w kontekcie ich potrzeb, zadania do wykonania, wyposaenie techniczne i programowe, rodowisko fizyczne i spoeczne, w ktrych produkt jest wykorzystywany.

Cel (wizka celw) (Goals )

Funkcja (Function)

Funkcjonalno (Functionality )

Zdolno produktu oprogramowania do realizacji okrelonych dziaa na rzecz ich odbiorcw (s to dziaania w sensie zbioru instrukcji lub operacji na tym oprogramowaniu, a cilej na interfejsach: programowych, komunikacyjnych, uytkownika).

Zdolno produktu oprogramowania do zapewnienia funkcji odpowiadajcych ustalonym potrzebom, w kontekcie jego uycia, zgodnie z wyspecyfikowanymi zaoeniami. Wymaganie (Requirement)
Potrzeba lub oczekiwanie, ktre zostao ustalone, przyjte zwyczajowo lub jest obowizkowe

Zdolno (Capability)

Zdolno oprogramowania to moliwo oprogramowania do spenienia okrelonych wymaga stawianych przez jego odbiorcw.

Potrzeby uytkownika (User needs) Uzewntrznianie celw w postaci potrzeb: informacyjnych, manualnych, estetycznych, bezpieczestwa.

Uytkownik (User)

Czowiek, ktry w trybie interakcyjnym wsppracuje z oprogramowaniem.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Software and Systems Engineering Vocabulary. IEEE ComputerSociety, 2006. IEEE Standards: http://shop.ieee.org/ieeestore/, ISO Standards: http://www.iso.org/iso/en/CatalogueListPage.CatalogueList/, PMI Standards: http://www.pmibookstore.org/PMIBookStore/index.aspx/

Rys. 4.1. Zalenoci pomidzy pojciami zwizanymi z funkcj i funkcjonalnoci

Elementarne funkcje serwisu to elementy nieinterakcyjne, ktre s udostpniane w trybie tylko do odczytu lub elementy interakcyjne, ktre umoliwiaj zmian stanu obiektu (serwisu WWW). Zbir elementarnych funkcji odpowiednio pogrupowanych tworzy wektor funkcji. Poszczeglne wektory funkcji tworz struktur funkcjonaln aplikacji. Zapewnienie funkcjonalnoci serwisu WWW bdzie oznaczao zapewnienie zakresu funkcji odpowiadajcych potrzebom uytkownika lub innym odbiorcom realizujcych okrelone cele. Oprogramowanie jest funkcjonalne, gdy zapewni si odbiorcy potrzebne mu funkcje, ktre zostay okrelone w specyfikacji lub ich obecno jest wymogiem domylnym lub obowizkowym. Zapewnienie funkcjonalnoci w stosunku do zaplanowanych celw okrela si funkcjonaln adekwatnoci (zakada si, e wszystkie cele czstkowe znajd swoje odzwierciedlenie w elementarnych funkcjach, przy czym liczno tych zbiorw moe by rna). W serwisie WWW, macierz wektora funkcji moe zawiera sze wektorw funkcji (wzr 3).
81

 Macierzwektorafunkcji=f(Fi,Fm,Fk,Ft,Fr,Fp)
Fi Fm Fk Ft Fr Fp wektorfunkcjiinformacyjnej. wektorfunkcjimarketingowej, wektorfunkcjikomunikacyjnej, wektorfunkcjitransakcyjnej, wektorfunkcjirozrywkowej, wektorfunkcjiprzeszukiwawczej.

(3)

KadyserwisWWWposiadazbirunikalnychmacierzywektorwfunkcji(Mu, Mn, Mw, Mr, Ma), zarwno pod wzgldem liczby wektorw funkcji (Fi, Fm, Fk, Ft,Fr,Fp)jakielementarnychfunkcji(wzr4).Przyczymzbirelementarnych funkcji nie zawiera funkcji, ktre s realizowane w oprogramowaniu Web klienta,np.przegldarkiinternetowej. Wektorfunkcji=f(zbirelementarnychfunkcji) (4)
Gdzie: Elementarna funkcja serwisu to dziaanie realizujce okrelony cel (najczciej cel czstkowy) na rzecz odbiorcy. Relacja pomidzy elementarn funkcj a celem czstkowymmoewynosi: 1dowielu,ktraoznacza,ejednafunkcjaelementarnarealizujewizkcelw, 1do1,ktraoznacza,ejednafunkcjaelementarnarealizujejedencelczstkowy, wiele do 1, ktra oznacza, e zbir funkcji elementarnych realizuje jeden cel czstkowy.

Na rysunku 4.2 przedstawiono odbiorcw serwisu WWW z moliw realizacj wektorwfunkcji.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.2.SerwisWWWwpostacizbioruunikalnychmacierzywektorwfunkcji 82

 Gwn rol uytkownikw serwisw jest: eksploracja treci, odbir treci, drukowanie, archiwizowanie zawartoci dla indywidualnych celw, analiza zawartoci. Uytkownicy oczekuj od firmowego serwisu WWW okrelonych elementarnych funkcji, ktre mona zgrupowa w postaci nastpujcych wektorw funkcji: Fi wektor funkcji informacyjnej, Fm wektor funkcji marketingowej, Fk wektor funkcji komunikacyjnej, Ft wektor funkcji transakcyjnej, Fr wektor funkcji rozrywkowej, Fp wektor funkcji przeszukiwawczej. Liczba wektorw oraz elementarnych funkcji wposzczeglnych wektorach moe by rna dla rnych serwisw WWW. FirmowyserwisWWWwpostacipublicznegoportalu(publicenterpriseportal) bdzie posiada wszystkie wektory funkcji natomiast serwis WWW w postaci jednej strony WWW bdzie posiada wektor funkcji informacyjnej ikomunikacyjnej. Gwna rol Web administratorw s dziaania: wytwrcze (w sensie pozyskania, wynajcia lub wytworzenia serwisu WWW), zarzdzajce iadministracyjne. Szczegowe dziaania Web administratorw s uzalenione od szeregu czynnikw, ale niektre dziaania s nastpujce, np.: pielgnacja oprogramowania (maintenance) [ISO/IEC 23026, s. 58 (G.10 Maintenance)], uaktualnienie oprogramowania (updates software), funkcjonalne przystosowanie (functionality updates), archiwizacja, zabezpieczenie programowe i sprztowe, zapewnienie widocznoci w wyszukiwarkach ikatalogach tematycznych, pozycjonowanie serwisu wzgldem dziaa SEM (search engine marketing) i SEO (search engine optimization), zapewnienie dostpnoci (content accessibility) [ISO/IEC 23026, s. 57 (G.9 Content accessibility)],utrzymanieserwisu[ISO/IEC23026,s.59(G.13Server,HTTP,and siteconsiderations)].WzoonychsystemachzarzdzaniatreciCMS,moeby dokonanypodziauytkownikwna: Kierownika administratorw (Manager), ktry moe posiada najwiksze uprawnienia: zarzdza kontami administratorw (administratorw, super administratorw),instalujemoduylubkomponenty. Administratorw(Administrator),ktrzymogposiadarneuprawnienia wzalenociodsystemuCMS. Superadministratorw(SuperAdministrator). Ze strony oprogramowania, funkcje realizowane przez program powinny by dostosowanedopenionejroliodbiorcy(Fiwektorfunkcjiinformacyjnej,Fm wektorfunkcjimarketingowej,Fkwektorfunkcjikomunikacyjnej,Ftwektor funkcjitransakcyjnej,Fpwektorfunkcjiprzeszukiwawczej). Gwnrolredaktorwtreci(zawartoci)sdziaaniazwizaneztreci lubzawartoci.Redaktorzytreci(zawartoci),stoosobyodpowiedzialneza zawartotreciwserwisie,penicyrnerolepoczwszyodprodukcjitreci, utrzymanie produktu treci, eksploracji treci a do jego zarchiwizowania iusunicia fizycznego, np. autorzy treci (content autor), kierownik treci (contentmanager),osobyaprobujcetre(approver).Oglnieredaktorzytreci majnacelu:pozyskiwanietreci(contentacquisition),identyfikacjodbiorcw 83

 (reader identification), identyfikacj treci (content identification), tworzenie oryginalnej treci (creating original content), aktualizacj treci (updates content), przeredagowanie treci (reusing content), konwersj treci (content conversion), nabywanie treci (purchasing content), przegldanie treci (reviewingcontent),aprobatazawartoci(appropriatecontent)[ISO/IEC23026, s. 58 (G.11 Appropriate content)], zarzdzanie treci (content management). Realizacja praktyczna dziaa redaktorw treci bdzie moliwa zwykorzystaniem specjalistycznego oprogramowania do zarzdzania zawartoci w serwisie CMS. Systemy CMS zarwno oglnodostpne jak ikomercyjnezapewniaj odpowiedniefunkcjeze stronyoprogramowania(Fi wektorfunkcjiinformacyjnej,Fmwektorfunkcjimarketingowej,Fkwektor funkcji komunikacyjnej, Ft wektor funkcji transakcyjnej, Fp wektor funkcji przeszukiwawczej). Gwn rol aplikacji programowych w postaci odbiorcy zawartoci jest wsppracazistniejcymoprogramowaniem(zkomponentamiserwisuWWW) a w przypadku zewntrznego oprogramowania pozyskanie okrelonej zawartociserwisu(uzyskanieczcitrecizjejzawartoci,elementwlubcaej zawartoci). Funkcje, ktre powinien realizowa serwis a rwnoczenie powinny by zapewnione dla aplikacji to funkcje skanujce, archiwizujce, rankingujce dokumenty. W przypadku wyszukiwarek internetowych Web administrator moe w pewnym stopniu kontrolowa zachowanie robotw internetowychjakoaplikacjiodwiedzajcychserwisWWW.Umoliwiajtopliki robots.txt,sitemap.xmlorazinstrukcjeznajdujcesiwkodzierdowymstron wsekcjiHEAD,tzw.znacznikiMETAprzeznaczonedlarobotwwyszukiwarek internetowych. Dla odbiorcw w postaci aplikacji powinno si zapewni nastpujce wektory funkcji: Fi wektor funkcji informacyjnej, Fm wektor funkcjimarketingowej,Fkwektorfunkcjikomunikacyjnej,Fpwektorfunkcji przeszukiwawczej. Realizowaniewyejwymienionychfunkcjidlaodbiorcwbezporednichze strony serwisu WWW jest moliwe za pomoc wspierajcych technologii (assistive technologies)68 uruchomionych na serwerze, na ktrym znajduje si serwis WWW. Przez wspierajce technologie rozumie si zbir rozwiza sprztowoprogramowych majcych na celu umoliwienie i wspomaganie funkcji realizowanych dla odbiorcw serwisu internetowego. S to urzdzenia sprztowe wbudowane lub doczane do serwera (w sensie komputera speniajcego funkcje serwera), pamici masowe (twarde dyski, napdy CD, DVD, streamery, sprztowe urzdzenia zabezpieczajce), karty rozszerze (kartysieciowe)orazoprogramowanie:sterownikiurzdze,sieciowesystemy operacyjne,protokoy,usugi,specjalistyczneoprogramowaniezabezpieczajce (zaporyogniowe,oprogramowanieantywirusowe,itp).
68

W literaturze termin assistive technologies jest zawony do technologii w zakresie dostpnociserwiswinternetowychprzezuytkownikw[Jel04].

84

Technologie wspierajce powinny charakteryzowa si atwoci dostpu dla swoich odbiorcw (ease-of-access). Poszczeglne wektory funkcji dla uytkownika byy badane w firmowych serwisach WWW przedsibiorstw przemysowych wedug sekcji69. W wyniku przebadania 1136 serwisw, z ktrych metod eksploracji danych wyoniono 183 funkcji elementarnych70, pogrupowano je w 32 grupy funkcji, a poszczeglne grupy zaliczono do 6 opisanych wektorw funkcji (Fi, Fm, Fk, Ft, Fr, Fp). Oglny schemat struktury macierzy wektorw funkcji dla uytkownika przedstawiono na rys. 4.3.
Macierz wektorw funkcji dla jednego serwisu internetowego dla okrelonego odbiorcy Wektor funkcji serwisu Fi Grupa funkcji 1 Elementarna funkcja serwisu Elementarna funkcja serwisu Elementarna funkcja serwisu n Elementarna funkcja serwisu Grupa funkcji 2
Elementarna funkcja serwisu

Elementarna funkcja serwisu

Elementarna funkcja serwisu k

Wektor funkcji serwisu Fm Grupa funkcji 1

Grupa funkcji p
Elementarna funkcja serwisu Elementarna funkcja serwisu Elementarna funkcja serwisu n

Elementarna funkcja serwisu

Elementarna funkcja serwisu Elementarna funkcja serwisu h Wektor funkcji serwisu Fp Grupa funkcji p

Fi Fm Fk Mu= Ft Fr Fp

rdo: Opracowanie wasne

Rys. 4.3. Przedstawienie graficzne budowy macierzy wektorw funkcji dla uytkownika w postaci drzewa procesw
69

70

Badania koncentroway si na uytkowniku kocowym oprogramowania, tzn. funkcje wystpujce po stronie frontowej serwisu WWW (front page). Badania odbiorcw penicych funkcje administracyjne i funkcje redakcyjne wymagay dostpu do oprogramowania od strony tylnej serwisu (front-end, back-end) i w zwizku z tym nie mogy by zrealizowane. Czciowo, byy prowadzone badania funkcji dla aplikacji: robotw wyszukiwarek internetowych i programu archiwizujcego Internet, tzw. Archiwum Internetu. W rzeczywistoci, liczba elementarnych funkcji jest znacznie wiksza. W zestawieniu sumarycznym, pod uwag nie byy brane funkcje, ktre byy unikalne.

85

4.2.Macierzwektorwfunkcjidlauytkownika
Kady firmowy serwis by badany specjalnie wykonanym formularzem Identyfikacja funkcji zrealizowanych w serwisie internetowym. Formularz powsta na bazie szkieletu ankiety opracowanej przez autora na podstawie wstpnych bada na firmowych serwisach internetowych przedsibiorstw. Formularz (szablon wzorcowy do modyfikacji) zawiera 148 elementarnych funkcji.DladanejgrupybadanychserwiswwgposzczeglnychklasPKD2007, formularz ulega uszczegowieniu (dodawano nowe funkcje) lub ulega uproszczeniu (usuwano funkcje, ktre nie byy realizowane w caej grupie). Wynikiem uzupenienia formularza byy nastpujce informacje dla kadego serwisu: 1. Liczbawektorwfunkcji(Fi,Fm,Fk,Ft,Fr,Fp), 2. Liczbaelementarnychfunkcjirealizowanychwposzczeglnychwektorach, 3. Liczbawszystkichelementarnychfunkcjiwserwisie, 4. Obecno danej funkcji w poszczeglnych serwisach wg udziau procentowego, 5. Liczbailistafunkcjiobowizkowych, 6. Liczba i lista funkcji, ktre naley uwzgldni w przypadku planowania modernizacjilubbudowynowegoserwisu. Wsumiezrealizowano83zmodyfikowanychformularzyzawierajcych83klasy PKD 2007 z 1136 serwisami. Badania realizowanych funkcji dla uytkownika byy realizowane z wykorzystaniem Internetu w trybie pracy online oraz wmiar potrzeby offline na interfejsie uytkownika z wersj elektroniczn formularza. W wyniku przebadania 1136 serwisw przez analitykw pod wzgldem realizowanych elementarnych funkcji, autor zmodyfikowa iuporzdkowa formularz. Metod eksploracji danych wyoniono 183 funkcji elementarnych, pogrupowano je w 32 grupy funkcji, a poszczeglne grupy zaliczono do 6 wektorw funkcji. Oglny schemat wynikowego formularza zostaprzestawionynarys.4.4. Celem realizacji bada w zakresie realizowanych funkcji dla uytkownika zaimplementowanych w firmowych serwisach internetowych byo wyselekcjonowanie do dalszych bada serwisw, ktre posiaday funkcj transakcyjn (Ft). Oraz wyniki bada miay posuy do oceny konwergencji serwisw pod wzgldem funkcjonalnym. Zebrane wyniki bada obecnie pozwalaj na opisanie poszczeglnych wektorw funkcji realizowanych wfirmowychserwisachWWW71.
71

Podobne dziaania wykonuje si w ramach inynierii wymaga. W inynierii wymaga wykonuje si zestaw specyfikacji: wymagania rodowiska (Environmental requirements), wymagania systemowe SyRS (System Requirements Specifications), wymagania oprogramowania SRS (Software Requirements Specifications), wymagania interesariuszy (Stakeholders requirements), w tym wymagania uytkownika (User requirements). Oglnie, wymagania uytkownika mona podzieli na: a) wymagania funkcjonalne (funcional requirements), b) pozafunkcjonalne (nonfunctional requirements). Wymagania funkcjonalne specyfikuj dokadnie to, co system powinien realizowa w postaci zestawu funkcji.

86

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.4.OglnyschematbudowyformularzaIdentyfikacjafunkcjizrealizowanych wserwisieinternetowym

Wymagania pozafunkcjonalne nie maj wpywu na funkcjonalno systemu. Nakadaj one ograniczenie na sposb i w jaki sposb wymagania funkcjonalne bd zrealizowane. Wymagania mog dotyczy technologii wykonania produktu (np. cech jakociowych produktu), organizacyjne i zewntrzne, w ktrej ma zosta zrealizowany system. Obejmuj ograniczenia czasowe, ograniczenia dotyczce procesu tworzenia, standardy, itp. [SWEBOK, INCOSE Systems Engineering Handbook: A WHAT TO Guide for all se practitioners. InternationalCouncilonSystemsEngineering,Version2a,1June2004,s.11.].

87

 4.2.1.FunkcjainformacyjnaserwisuWWW Firmowy serwis internetowy jest przede wszystkim nonikiem informacji (przekazemtrecizzawartoci).Powinienwprzystpnysposbdostarczyjak najwicej informacji przydatnych dla uytkownika: danych o firmie, jej produkcjiiwiadczonychprzezniusugach.Funkcjinformacyjnwserwisie WWW bdzie peni przede wszystkim tekst w niej zawarty, grafika jest uzupenieniemtrecitekstowychwmylzasadyjedenobrazwarttysicasw i peni funkcje kompozycyjn. Jednak oprcz tekstu nonikiem treci s wszystkieuytestatyczneidynamiczneelementy: multimedialne: grafika (to, zdjcia, tekst, rysunki, animacje), efekty dwikowe,filmy, konstrukcyjne(ramki,tabele,linie,marginesy,wcicia,akapity), interakcyjne (kontrolki (Controls): przyciski, przyciski opcji, pola kombi, pokrta,polelisty,polatekstowe,itp.iformularze(Forms)) widgety72. Elementy umieszczone wserwisiestanowinie tylkoelementdekoracyjnyczy kompozycyjny, ale rwnie eksponuj tre, porzdkuj wizualnie struktur serwisu. Funkcj informacyjn Fi powinien spenia w pewnym stopniu kady serwisinternetowyniezalenieodswojejwielkociczytestrukturyodbiorcw. Funkcja informacyjna powinna by speniona wtedy, gdy serwis zawiera komplet informacji istotnych z punktu widzenia uytkownika a nie firmy. Uytkownik najczciej oczekuje od firmowego serwisu: danych adresowych, charakterystyki dziaalnoci (rodzaju i zakresu produkcji lub wiadczonych usug); dostarczenia aktualnych informacji o firmie, historii, rozwoju, przyznanych patentach, nagrd, spenienia norm jakociowych, itp.; informacji osytuacjifinansowejfirmy(ocenkondycjiekonomicznej,raportw,prospektw emisyjnych); opisw produktw lub usug w postaci katalogw, opisw ich charakterystyk i waciwoci, udostpniania informacji (zdj, cennikw, katalogw, materiawinformacyjnych);FAQpytaniaiodpowiedzinaczsto zadawanepytaniaprzezuytkownikw;dodatki,np.wzoryumw,regulaminy, normy, itp. Wszystkie wyej wymienione elementy zostay zidentyfikowane wbadanych serwisach. Lista elementarnych funkcji zakwalifikowanych wwektorzefunkcjiinformacyjnejzostaaprzedstawionanarys.4.5.

72

Widgetwtumaczeniachinformatycznychjesttoco,costanowisamodzielncaointerfejsu multimedialny element strony WWW lub pulpitu komputera. To moe by obiekt nieinteraktywnyjakiinteraktywny.Wterminologiiborlandowskiejtumaczysiwidgetjako komponent, microsoftowej jako kontrolka. Tworzenie, pozyskiwania wymiana widgetw moebywykonywananastronieWidgetpot:<http://www.widgetpot.pl>

88

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.5.Wektorfunkcjiinformacyjnej(szablonwzorcowydomodyfikacji)

Realizacja praktyczna funkcji informacyjnej w serwisie powinna tak by zorganizowana,abyuytkownikwykonywaczynnociadekwatniedoczasuich trwania(wedugskaliliskoci/lepkocistronaneutralna)ibyadostosowana swojzawartocidogrupydocelowej. 89

 4.2.2.FunkcjamarketingowaserwisuWWW Funkcja marketingowa ma za zadanie uzupeni ofert marketingow o media elektroniczne (media Internetu). Oglnie, ma na celu wspomc przekaz wizerunku przedsibiorstwa, marki, organizacji (corporate identity, brand identity,organizationalidentity)aw szczeglnocipromowa mark,produkty lubusugiprzedsibiorstwa.Dofunkcjimarketingowychmonazaliczy:nazw firmy, logo firmy, slogan73, wystrj serwisu, prowadzenie akcji promocyjnych, prowadzenie statystyk w postaci licznika odwiedzin, moliwo personalizacji strony,np.moliwozmianywyglduserwisutzw.skrkiserwisu,moliwo umieszczenia w serwisie oprogramowania typu trial version, funkcja typu powiadomznajomych,jelipodobasiserwis,reklamawasnalubzleconaitp. Reklama w serwisie WWW zrealizowana za pomoc rnych technik informatycznych, np. ministrony reklamowe (popup), banery podlega takim samym przepisom prawnym jak reklama w innych masowych mediach, tzn. powinnaprezentowaiinformowaprodukt/usug.Popierwsze,niepowinna narusza interesw konsumentw lub konkurentw, po drugie nie powinna naruszadobregoobyczaju.Reklamatowarulubusugiumieszczonawserwisie powinnaprzezodbiorcbyrozpoznawalnajakoreklama(...)uznajesinakaz przejrzystoci w zakresie podejmowanych przez przedsibiorcw dziaa gospodarczych. W tym przypadku chodzi o to, aby inni uczestnicy rynku mieli faktycznmonoustalenia,czyotrzymaneinformacjemajcelreklamowyczy tesczcineutralnpowszechnegoobieguinformacji74. Funkcj marketingow peni logo firmy umieszczone w nagwku strony szkieletu architektury informacji oraz logo firmy umieszczone w pasku adresu przegldarki internetowej za pomoc elementu jzyka HTML <link rel="shortcut icon" href="cieka_dostpu_do_pliku_ikony.ico"/>. W badanych serwisach internetowych 187 serwisw (16,5%) posiadao w kodzie rdowym element jzyka HTML, ktry wywietla ikon symbolizujc dan stronnapaskuadresuwprzegldarceinternetowej. Interesujc funkcj marketingow s kupony umieszczone w serwisie, ktre po wydrukowaniu umoliwiaj skorzystanie z rabatu w sklepie tradycyjnym. Realizacja funkcji marketingowej przez serwis WWW umoliwi przedsibiorstwuobnieniekosztwzwizanychzwydatkaminareklam.Lista elementarnych funkcji zakwalifikowanych w wektorze funkcji marketingowej zostaaprzedstawionanarys.4.6.

73

Wymienione trzy elementy nale do przekazu marki. Philip Kotler, oprcz wymienionych trzech elementw (Name, Logo, Tagline (or Slogan)) wymienia czwarty element: historyjk (BrandStory)[Kot06,s.92]. 74 Masiota J.: Wolna reklama i jej normatywne ograniczenia. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSpoeczny,2000/2/65,s.77.

90

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.6.Wektorfunkcjimarketingowej(szablonwzorcowydomodyfikacji)

Realizacja praktyczna funkcji marketingowej powinna tak by zorganizowana, aby uytkownik wykonywa czynnoci adekwatnie do czasu ich trwania (wedugliskoci/lepkocistronaneutralna). 4.2.3.FunkcjakomunikacyjnaserwisuWWW Funkcja komunikacyjna polega na udostpnieniu uytkownikom kanau komunikacyjnego do kontaktu pomidzy stronami w poszczeglnych segmentach, np. uytkownika z przedsibiorstwem (B2C), pomidzy uytkownikami (C2C), partnerami biznesowymi (B2B). Zadaniem kanau komunikacyjnego jest wspieranie obsugi klienta, utrzymanie staego kontaktu zpartnerami (dostawcami i odbiorcami), wzajemna wymiana informacji pomidzy stronami, np. w segmencie B2B. W ujciu systemowym funkcja komunikacyjna to kontakt systemu (system informacyjny przedsibiorstwa serwis WWW) z otoczeniem (rodowiskiem informacyjnym otoczenia oraz wiatem realnym). Praktycznie, poprzez kanay komunikacyjne uytkownicy mog wyjani wtpliwoci dotyczcych produktw i usug, a take wyrazi swoj opini. atwy i anonimowy kontakt przez Internet, powinien sprzyja wikszej aktywnoci dziaa i szczeroci uytkownikw. Pozyskane informacje od uytkownika mog by niezwykle cenne dla przedsibiorstw, poniewa otrzymuj informacj, ktre mog by nieuwiadomione przez pracownikw przedsibiorstwa (skargi, nieprawidowoci, pochway, sugestie). Funkcje komunikacyjnpowinnyspeniawszystkieserwisyinternetoweniezalenieod przeznaczenia tworzc przyjazn przestrze konwersacji (Conversation space). Funkcja komunikacyjna moe by zrealizowana metodami asynchronicznej komunikacji (Asynchronous communication), synchronicznej komunikacji (Synchronouscommunication)orazkomponentamiserwisuWWW. Najprostsz metod komunikacji z przedsibiorstwem i z innymi uytkownikami jest poczta elektroniczna, nastpnie powiadamianie onowociach (Newsletter), listy i grupy dyskusyjne, czatroom, opinie 91

 uytkownikw (recenzje), dodawanie komentarzy, publikowanie wasnych artykuw,ksigagoci,sonda,ankieta.Interesujcfunkcjkomunikacyjnjest autoresponder, ktry automatycznie pozwala odpowiedzie na zapytanie uytkownika lub metod co jeli przesa gotow odpowied z bazy danych zidentyfikowanych problemw. Im wiksze bd moliwoci wymiany danych pomidzy uytkownikami (uytkownikserwisuytkownik) i pomidzy uytkownikiem a przedsibiorstwem (uytkownikserwispracownik) tym bardziej bdzie rosa lojalno uytkownikw i poczucie tosamoci zprzedsibiorstwem. Do funkcji komunikacyjnej mona zaliczy uwagi, ogoszenia, komunikaty, owiadczenia, ostrzeenia (Announcements) skierowane do wszystkich lub wybranejgrupyodbiorcw,ktremogspowodowainterakcjuytkownikw (wyejwymienioneelementy mona rwniezaliczydofunkcjiinformacyjnej serwisu). W zalenoci od grupy docelowej oraz hierarchii ich wanoci dla przedsibiorstwa,wyejwymienioneelementymogbyrnierozmieszczone w szkielecie architektury informacji serwisu. Im waniejszy element tym bardziej powinien si wyrnia form graficzn, dwikow lub dynamik wserwisie, zajmowa okrelon wielko (rozmiar komunikatu) i zajmowa okrelonemiejsce,np.wnagwkustronygwnej. Ankiety, jako moliwo badania opinii publicznej s narzdziem wspomagajcym dla procesw podejmowania kluczowych decyzji przez decydentw, w ktrym spoecznoci mog bra aktywny udzia. Wyniki ankiet zwaszcza, gdy dotycz istotnych elementw serwisu dla szerokiego grona odbiorcw (w krtkim horyzoncie czasowym, duo odpowiedzi) powinny by traktowane powanie, jako decyzje kolegialne i zosta uwzgldnione. Wypenianie ankiet moe by anonimowe lub personalne (najczciej w jaki sposbwypenienieankietjestpremiowane).Klubyczonkowskie(Membership directory) umoliwiaj zarejestrowanym uytkownikom dostp do specyficznychzasobwniedostpnychdlapozostaychuytkownikw. Lista elementarnych funkcji zakwalifikowanych w wektorze funkcji informacyjnejzostaaprzedstawionanarys.4.7. Realizacja praktyczna funkcji komunikacyjnej powinna tak by zorganizowana, aby uytkownik jak najkrcej przebywa w czci serwisu, tj. stopie zatrzymania uytkownika by bardzo krtki (strona bardzo liska). Naprzykad, w przypadku poczty elektronicznej, adres poczty elektronicznej powinien by hiperczem tj. wybr hipercza przez uytkownika spowoduje uruchomienie klienta poczty elektronicznej. Adres email nie powinien by tekstem, gdy zmusza si uytkownika do wielu czynnoci: uruchomienia klienta poczty elektronicznej, skopiowania i wklejenia adresu. W adnym przypadku adres email nie powinien by graficzny, gdy zmusza si uytkownika do przepisania adresu (s inne metody zabezpieczenia adresu internetowegoprzedskanowaniemprzezrobotypozyskujceadresyemail).

92

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.7.Wektorfunkcjikomunikacyjnej(szablonwzorcowydomodyfikacji)

Najbardziejzaawansowantechnikkomunikacjipomidzystronamijestdialog w jzyku naturalnym pomidzy programem komputerowym wystpujcym wroli czowieka a uytkownikiem. Programy te s okrelane jako linguboty. Lingubot jest zaawansowan aplikacj wykorzystujc m.in. algorytmy sztucznej inteligencji do przetwarzania jzyka naturalnego. Wygld lingubota moe mie wposta statycznych obrazw (zdj), grafik komputerowych (animacji)lubbywpenianimowany(filminteraktywny)(rys.4.84.9).

rdo: Ms. Dewey [online] [dostp 10.06.2008]. Dostpny w World Wide Web: <http://www.msdewey.com>.

Rys.4.8.ZaawansowanawyszukiwarkawpostacilingubotaMs.Dewey

93

rdo: Ms. Dewey [online] [dostp 10.06.2008]. Dostpny w World Wide Web: <http://www.msdewey.com>.

Rys.4.9.ZaawansowanawyszukiwarkawpostacilingubotaMs.Dewey (fragmentekranu)

Dialog pomidzy stronami moe odbywa si za pomoc wywietlanych komunikatw i wprowadzenia tekstw przez uytkownika lub moe odbywa sigosowo.Oprogramowanielingubotaumoliwiauczeniesi,nawetpodczas prowadzenia dialogw. Dziedzina wiedzy zajmujca si wykorzystywaniem wiedzy na temat zachowania si w modelowanych systemach oraz ich symulowania postaci cyfrowych to botyka75. Lingboty w serwisach internetowych mog peni rne funkcje, np. marketingowe, informacyjne, transakcyjne, rozrywkowe, komunikacyjne, przeszukiwawcze. W Polsce, najbardziejznanymlingubotjestFido76.Zewzgldunawysokiekosztytakiego rozwizania np. dla lingbota Fido ok. 10000 z netto, plus abonament, zakres zastosowa lingubotw jest ograniczony. W polskich serwisach internetowych funkcjonuje kilka lingubotw: Fido (http://www.fido.pl), Krzysztof (http://www.mapamap.pl/Krzysztof), Hubert (http://www.hestia.pl, Eliza (http://www.apartamentynapolanie.pl/),Adam(http://www.sterprojekt.pl),

75

AibotWorld.com [online] [dostp 10.06.2008]. Dostpny w World Wide Web: <http://www.aibotworld.com>. 76 Fido interactive [online] [dostp 21.06.2008]. Dostpny w World Wide Web: <http://www.fido.pl/>.

94

 4.2.4.FunkcjatransakcyjnaserwisuWWW Funkcjatransakcyjnaserwisuoznaczamoliwozawieraniatransakcjimidzy stronami. Termin transakcja (ac. transactio dokonanie) oznacza porozumienie,ukadwjakiejsprawiepomidzystronami,ktrejestwynikiem negocjacji, przetargw i jest elementem szerszego procesu wymiany. Philip Kotlerpodaje,ewymianajestprocesemotrzymywaniaodkogopodanego produktu dziki zaoferowaniu czego w zamian. [Kot02, s.6]. Aby mg zaistnieproceswymiany,musibyspenionychpiwarunkw[Kot02,s.67]: 1. Muszuczestniczyprzynajmniejdwiestrony. 2. Kadazestronpowinnamieco,codladrugiejstronyjestwartoci. 3. Stronypowinnymiemoliwokomunikacjiidostarczeniawartoci. 4. Stronymajswobodwakceptacjijakirezygnacjizoferty. 5. Kadastronauwaa,ejestwaciwipodanstronwbiznesie. Proceswymianyzaistnieje,jeeliobydwiestronyzgadzajsinawarunki,ktre s dla nich korzystniejsze ni przedtem. Wymiana jest procesem kreujcym warto,poniewanormalnieprzynosikorzyobydwustronom.Wymianajest skuteczna,jeeliporozumieniejestzawarteidochodzidotransakcji.Transakcja obejmuje przynajmniej dwie rzeczy wartoci, zgody uzgodnione warunkach, wokrelonym czasie i miejsca zawarcia porozumienia. Obowizujce regulacje isystemprawny,wspomagaipozwalawymusizgodpomidzykontrahentami [Kot02,s.7]. W firmowych serwisach internetowych funkcja transakcyjna serwisu czciejoznaczamoliwozawieraniatransakcjipomidzystronami: pracownikamiprzedsibiorstwaauytkownikami(segmentB2C), partneramibiznesowymi(B2B), uytkownikami(C2C). Odpowiedzialnoprawnazaskutkidokonaniatransakcjiwserwisiemoeby rna. W przypadku zawierania umw w segmencie B2C pena odpowiedzialno spoczywa na przedsibiorstwie. W zakresie udostpnianie serwisu, jako platformy do wymiany pomidzy stronami (B2B lub C2C) odpowiedzialnoprzedsibiorstwamoebyograniczona. Wprzypadkurealizacjifunkcjisklepuinternetowegowserwisie,najczciej s to transakcje kupna i sprzeday oraz towarzyszce temu ustalenia umowy. Zakres funkcji transakcyjnej moe by rny, poczwszy od wyszukania, zoenia zamwienia, wybrania sposobu dostawy a do realizacji patnoci przezbezporednitransferpieniny(obsugapatnocikartamikredytowymi, mTransfer,AllPay)77.BrakfunkcjitransakcyjnejwserwisieWWWnieoznacza,
77

Dokadne zdefiniowane funkcji transakcyjnej jest trudne. Wynika to, po pierwsze: zcharakteruprocesu.Cz procesunegocjacjimoeodbywasirnymiinnymikanaami, nie za porednictwem sieci komputerowej i jest poufna. ledzenie transakcji przez osoby postronne jest niemoliwe. Po drugie, zakres funkcji transakcyjnej moe by bardzo rny wrnych serwisach. W przypadku dostarczania cyfrowych zawartoci, istnieje standard, ISO/IEC TR 210001:2001(R2004), ktry dokadnie opisuje jedenacie kluczowych

95

 eprzedsibiorstwoniedokonujeadnychtransakcjiinternetowych.Transakcje mog zosta realizowane w innych specjalizowanych serwisach, np. aukcjach internetowych, zewntrznych sklepach internetowych. Lista elementarnych funkcjiwwektorzefunkcjiinformacyjnejzostaaprzedstawionanarys.4.10. Realizacja sklepu internetowego w serwisie, wymaga zapewnienia funkcji bezpieczestwa:uytkownika,transmisjiiserwisu.Zachowaniebezpieczestwa uytkownikowi dotyczy realizacji sposobw patnoci w trakcie realizacji. Bezpieczestwo serwisu jest o wiele waniejsze, gdy dotyczy ono wielu uytkownikw. Serwer, na ktrym jest posadowiony serwis moe sta si obiektem ataku, wwczas zgromadzona dane osobowe oraz transakcje mog zosta w sposb niekontrolowany udostpnione osobom trzecim. Podsumowujc,kadatransakcja,szczeglniezrealizacjpatnocizawieratrzy punkty krytyczne: komputer uytkownika (komputer klienta w architekturze klientserwer), transmisja w sieci, serwer. Zapewnienie bezpieczestwa transakcji wie si z zabezpieczeniem komputera uytkownika (sprztowo programowe), bezpieczestwa transmisji, np. protokoem szyfrowanym, bezpieczestwaserwera(sprztowoprogramowe).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.10.Wektorfunkcjitransakcyjnej(szablonwzorcowydomodyfikacji)

elementw wspierajcych proces dostawy zawartoci multimedialnych w acuchu dostaw i relacje pomidzy operacjami wspomagajcymi ten proces (rwnie metryki jakociowe). Transakcje s jednym z piciu obszarw istotnych w procesie wymiany wartoci. Kolejnym standardem opisujcym transakcje biznesowe jest Openedi Reference Model ISO/IEC 14662:2004iebXMLISO/TS15000.

96

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.10.c.d.Wektorfunkcjitransakcyjnej(szablonwzorcowydomodyfikacji)

97

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.10.c.d.Wektorfunkcjitransakcyjnej(szablonwzorcowydomodyfikacji)

Realizacja praktyczna funkcji transakcyjnej powinna tak by zorganizowana, aby uytkownik jak najkrcej przebywa w czci serwisu, tj. stopie zatrzymaniauytkownikabybardzokrtki(bardzoliski). 4.2.5.FunkcjarozrywkowaserwisuWWW Funkcja rozrywkowa polega na udostpnieniu uytkownikom zasobw programowosprztowych sucych do rozrywki i spdzania mio wolnego czasu. Mog to by gry komputerowe, konkursy, krzywki, turnieje, pliki multimedialne (filmy, zdjcia inne pliki i oprogramowanie), czy te informacje natematyzwizanezrozrywk(dowcipy,anegdoty,zabawnezdjcia,historyjki, wirtualne kartki pocztowe). Lista elementarnych funkcji zakwalifikowanych wwektorzefunkcjiinformacyjnejzostaaprzedstawionanarys.4.11.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.11.Wektorfunkcjirozrywkowej(szablonwzorcowydomodyfikacji) 98

 Zastosowanie funkcji rozrywkowej pozwala zatrzyma uytkownika wserwisie,dzikiczemu,imduejuytkownikaktywnieprzebywanastronie, tymlepkostrony/serwisuwzrasta. 4.2.6.FunkcjaprzeszukiwawczaserwisuWWW Funkcja przeszukiwawcza to realizacja sposobu przemieszczania si uytkownikapostronachserwisuorazsposobyprzeszukiwania,katalogowania informacji zawartych w serwisie. Funkcja przeszukiwawcza jest najczciej realizowana przez wasn lokaln wyszukiwark zasobw, dziki ktrej uytkownik moe w szybki sposb odnale dany produkt lub usug. Lokalna wyszukiwarka w serwisie powinna umoliwia przeszukiwanie po zasobach serwera, po wszystkich stronach serwisu a nie tylko na stronie aktualnie wywietlanej. Kolejn elementarn funkcj jest mapa strony. Mapa w postaci skorowidzu umoliwia zapoznanie si z treciami w serwisie oraz szybkie przemieszczanie si po jej strukturze. Bardziej technicznie zaawansowanymi rozwizaniamijestmoliwoporwnaniatowarwzesoblubwyszukiwarka zewntrznazasobwinternetowych,np.Google.Wprzypadkurozbudowanego serwisuistotnymelementemumoliwiajcymwatwysposbprzemieszczanie si po serwisie jest indeks serwisu, katalog tematyczny lub alfabetyczny, dynamicznezakadki,dodatkowypaseknarzdziowy,ktryuatwiaeksploracj treci. Jakob Nielsen podaje [Nie07, s. 53], e na stronach gwnych, ktre zawieraj cze do mapy serwisu, cze to zostao nazwane w nastpujcy sposb: etykieta mapy (Site Map) 63%, indeks witryny (Site Index) 13%, przewodnik po serwisie (Site Guide) 8%, pozostae: mapa (Map), wszystkie kategorie (See All Categories), zawarto witryny (Site Contents), plan witryny(Sitemap). Lista elementarnych funkcji zakwalifikowanych w wektorze funkcji informacyjnejwpolskichserwisachzostaaprzedstawionanarys.4.12. Realizacja praktyczna funkcji przeszukiwawczej powinna tak by zorganizowana, aby uytkownik jak najkrcej przebywa w czci serwisu, tj.stopiezatrzymaniauytkownikabybardzokrtki(bardzoliski).

99

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.12.Wektorfunkcjiprzeszukiwawczej

4.3.Konkluzjawynikwbadawzakresiefunkcjonalnociserwisw internetowych
Przydzia funkcji elementarnych do poszczeglnych grup funkcji, a pniej do poszczeglnych wektorw funkcji jest arbitralny. Z punktu widzenia odbiorcy, np. uytkownika czy te programu typu spider, waniejsza jest dostpno, czytelno i aktualno elementu, ni funkcja, ktr on realizuje w serwisie. Jednak dla webinynierw miejsce i sposb eksponowania elementu warchitekturzeinformacjibdziebardziejistotny. Konkluzj opisywanych wynikw bada w zakresie realizowanych funkcji dla uytkownikaprzezfirmowyserwisWWWsnastpujcewnioski: 1. Kady serwis WWW posiada zbir unikalnych pod wzgldem liczby: wektorw funkcji (Fi, Fm, Fk, Ft, Fr, Fp), grup funkcji, jak i elementarnych funkcji.Wprzypadkuduejzbienocipodwzgldemliczbyelementarnych funkcji, sposb realizacji tych funkcji w serwisie jest odmienny. Rnorodno funkcjonalna wynika z tego, e rni odbiorcy poszukuj rnych korzyci i rnie oceniaj oferowane produkty i usugi, std te twrcyserwiswimplementujwsposbodmiennyelementarnefunkcje. 2. ZkadymwektoremfunkcjiFxwisinastpujcezagadnienia: a)grupadocelowa(liczebno,hierarchia,szeroko,gbokogrupy), b)priorytetowo segmentu (B2C, B2B, C2C, ...) z punktu widzenia gwnychinteresariuszy(viewpoint)iichpogldw(view),
100

 c) stopie zatrzymywania uytkownikw w serwisie internetowym (kada grupa funkcji lub elementarna funkcja moe posiada inn lepko/lisko), d)cechy jakociowe oprogramowania78 (atwo wykonywania funkcji, uytecznofunkcji), e)moliwo generowania wartoci dodanej79 dla przedsibiorstwa, np. wsensie ekonomicznym wektor funkcji transakcyjnej lub rozrywkowej; w sensie wiadomoci wektor funkcji informacyjnej imarketingowej. 3. Wektor funkcji dla uytkownika Fx jest cile powizany z klas PKD. Charakter dziaalnoci przedsibiorstwa wywiera olbrzymi wpyw na poszczeglne wektory funkcji. W zwizku z tym, nie mona porwnywa serwisw,niezwizanychzesobsowamikluczowymi. 4. Poszczeglne wektory serwisu internetowego zwizane s z elementami jakociowymi serwisu (Web Site Quality) w cyklu ycia serwisu internetowego (Web Site Life Cycle). Oglnie, mona wyrni trzy etapy ocenyjakociwcykluyciaserwisuinternetowego: 1. Ocenajakociprocesuprodukcjioprogramowania:a)ocenajakociowa przedprodukcyjna, np. ocena projektu oprogramowania, b) w trakcie produkcji, np. ocena modeli procesw produkcji, wewntrzprocesowe metryki testw oprogramowania, c) ocena procesw usprawniania procesuprodukcjioprogramowania,np.pomiarydojrzaociprocesw, d) ocena procesw poprodukcyjnych, np. ocena serwisowania oprogramowania. Ocena dotyczy procesu wytwrczego oprogramowania. 2. Ocena jakoci produktu programowego, ktry jest wynikiem procesu produkcji oprogramowania: a) ocena wewntrznych atrybutw jakoci produktuprogramowego.Atrybutywewntrznedotyczcechproduktu widzianych od strony struktury oprogramowania z dostpnoci do kodu rdowego, np. testowanie wg przezroczystoci lub biaej skrzynki, b) ocena zewntrznych atrybutw jakoci produktu programowego. Atrybuty zewntrzne obejmuj ocen wej i wyj produktu bez znajomoci struktury i wewntrznego oprogramowania, np. testowanie wg czarnej skrzynki. Ocena produktu dotyczy gotowegowytworzonegoproduktuoprogramowania. 3. Ocenajakociproduktuprogramowegowkontekciejegouyciaprzez uytkownika w rodowisku jego dziaania. Osoby odpowiedzialne za serwis (decydenci) powinni mie wiadomo, e serwis internetowy jest produktem programowym, ktry powstaje w procesie produkcyjnym, a niezbdne wymagania dla tego procesu uzyskuje si
78

Szczegowemetrykifunkcjonalnoci(pimetryk)opisane standardem ISO/IEC TR 91262 niebyybadane. 79 Wartododanajestrozumianajakornicawoceniewartociwyjiwej(ValueAdded= ValueOutputValueInput).

101

 od interesariuszy (kluczowych interesariuszy). W zwizku z tym dbao o jako produktu musi uwzgldnia jako produktu dla odbiorcw bezporednich w cyklu ycia serwisu internetowego. Pozyskanie potrzeb od interesariuszy powinno przeoy si, co najmniej na wymagania funkcjonalne, a nastpnie na wektory funkcji, ktre bd zrealizowane w serwisie internetowym. Elementarne funkcje powinny by odpowiednio pogrupowane w grupy funkcji tworzcfunkcjonalnarchitektur(functionalarchitecture80). 5. Oglny model jakoci oprogramowania wg standardu ISO 9126 obejmuje: wewntrzne atrybuty jakoci produktu oprogramowania (Internal quality), zewntrzne atrybuty jakoci produktu (External quality), jakoci wkontekcie uycia (Quality in use). Jednym z atrybutw jakoci wkontekcie uycia jest satysfakcja. W standardzie ISO 9126 definiowana jest, jako zdolno produktu oprogramowania w osigniciu zadowalajcego poziomu satysfakcji podczas korzystania zoprogramowania. Satysfakcja jest wyznaczana przez uytkownikw podczas interakcyjnej pracy z produktem oprogramowania i obejmuje rwnie oczekiwania uytkownikw ze strony uycia produktu81. Wedug, autora,uytkownikapowinnyinteresowatrzyaspekty:zawartoserwisu (Web content), realizowane usugi (service) oraz system (system)82. Zwikszenie funkcjonalnoci w zakresie zawartoci serwisu, moe spowodowa, e zawarto stanie si na tyle atrakcyjna, e bdzie ona w stanie przycign wiksz liczb uytkownikw. Na przykad: zawarto bdzie unikalna, wzbogacajca wiedz uytkownika, bdzie umoliwiaa doznawanie przey emocjonalnych i estetycznych, np. rozbudowana funkcja rozrywkowa serwisu. Realizowane usugi (service) to realizacja funkcji zaimplementowanych w serwisie. Cechy jakociowe realizowanych funkcjiszwizanezpercepcjuytkownikawrealizacjitychusug,podczas jego pracy z serwisem. Zmiana lub cakowita reorganizacja funkcji moe przyczynisidoczstszegokorzystaniazserwisu.Zsystem(system)wie si elementy programowosprztowe na ktrym jest posadowiony serwis. Gwnymaspektembdziebezpieczestwoserweraijegooprogramowanie.
80

Przez funkcjonaln architektur rozumie si Sprecyzowanie funkcji, logiczne ich pogrupowanie oraz skojarzenie ich z wymaganiami. rdo: Capability Maturity Model, Integration(CMMISM),Version1.1,CMMISMforSystemsEngineering,SoftwareEngineering, IntegratedProductandProcessDevelopment,andSupplierSourcing,(CMMISE/SW/IPPD/SS, V1.1),CMMIProductTeam,CarnegieMellonUniversity,2002,s.386. 81 rdo: International standard ISO/IEC 9126, Software engineering Product quality, Part 1: Qualitymodel,FirstEdition20010615,ISO,Geneva2001,s.1213. 82 W literaturze z zakresu jakoci serwisw internetowych (Web site quality), wymieniane s nastpujce elementy: jako informacji (information quality IQ), jako systemu (system qualitySQ),jakousug(servicequality)[Kho05,s.10451050,11301132,Gao05:Chapter VI: Web Site Qualityand Usability in ECommerce]. Niestety, rni autorzy, rnie okrelaj terminyidefiniujcechyjakociowe.

102

 6. Konkluzj nr 4 i 5 jest powizanie elementarnej funkcji z atrybutami jakociowymi (jakociowym podejciem do implementacji funkcji). Skoro serwisinternetowyjestproduktemprogramowymtojegouycie,nietylko powinno spenia jakociowe atrybuty oprogramowania, ale rwnie kryteria atrakcyjnoci produktu. Philip Kotler wymienia 6 kryteriw atrakcyjnociproduktu[Kot03,s.47]: atwootwarciaproduktu(Easytoopenthepackaging). atwomontau(Easytoassemble). atwonauczeniasi,abywykorzysta(Easytolearnhowtouse). atwouycia(Easytouse). atwonaprawy(Easytorepair). atwoutylizacji(Easytodisposeof). Wyej wymienione cechy jakociowe produktu powinny mie odpowiednik rwnieproduktuprogramowego83. 7. Tworzc lub modernizujc firmowy serwis WWW naley zidentyfikowa funkcje realizowane przez konkurencyjne serwisy. Do tego celu mona wykorzysta wykonany przez autora formularz Identyfikacja funkcji zrealizowanych w serwisie internetowym. Po uzupenieniu formularza, monanajegopodstawieokreliliczbilistfunkcjiobowizkowychilist funkcji, ktre mona uwzgldni we wasnym serwisie (w tym take nazewnictwo funkcji). Na list funkcji obowizkowych naley wpisa te funkcje, ktre w danej prbie badanych serwisw s realizowane przez wszystkieserwisy(wformularzu,wkolumnieHpowinnabyliczba100%). Uwzgldnienie we wasnym serwisie wszystkich funkcji obowizkowych spowoduje, e serwis przynajmniej na etapie planowania nie bdzie odbiega od funkcji realizowanych przez konkurencyjne serwisy. Na list funkcjiuwzgldnionychnaleywpisawszystkiefunkcjeobowizkoweoraz te, ktre wynikaj z zapotrzebowania odbiorcw (z punktu widzenia intereswinteresariuszy). 8. Identyfikacjafunkcjiwgrupiebadanychserwiswinternetowychumoliwia unifikacj nazewnictwa funkcji. W serwisach internetowych poszczeglne funkcjepowinnybytaksamonazywane,np.: Ofirmieinformacjeofirmie. Produktyproduktylubusugioferowaneprzezfirm. Kontaktkontaktzfirma,najczciejwrnedaneteleadresowe. Warunki wsppracy informacje przydatne dla potencjalnych parterwbiznesowych. Pomocpomocdlaklientw,wtymrwnieodpowiedzinanajczciej zadawanepytanie(FAQ). ESkleplubsklepfunkcjesklepuinternetowegowserwisie.
83

Teza,eserwisinternetowypowinienspeniakryteriaatrakcyjnociproduktuwgP.Kotlera niebdziewniniejszejpozycjiweryfikowanaiopisywana.

103

 9. Identyfikacja elementarnych funkcji na grupie konkurencyjnych serwisw iunifikacjanazewnictwamoespowodowawduszymokresieczasowym konwergencjserwiswpodwzgldemfunkcjonalnym. 10. Wykonana lista funkcji uwzgldnionych powinna zosta przeksztacona na listfunkcjonalnoci.Funkcjonalnoserwisudlauytkownikapowinnaby dostosowana do potrzeb uytkownikw, uwzgldniajc specyfik dziaalnoci przedsibiorstwa. Przeksztacenie wektorw funkcji na funkcjonalnowymagaopracowaniacechjakociowychdlaposzczeglnych interesariuszy lub posuenie si standardami, konwencjami z dziedziny inynierii oprogramowania. Funkcjonalno serwisu internetowego bdzie podstawopracowaniaarchitekturyoprogramowania. 11. Badania konkurencyjnych serwisw pod wzgldem realizowanych wektorw funkcji s dobrym sposobem, aby zorientowa si w poziomie funkcjonalnoci wasnego serwisu. Wykonana lista funkcji w badanych serwisach, moe stanowi inspiracje i przyczynek do podjcia kluczowych decyzjiwzakresiemodernizacjifirmowegoserwisuinternetowego. 12. Analiza wasnych funkcji zrealizowanych w serwisie umoliwi zbudowanie mapyserwisu(SiteMaps),ktramoezostadoczonadowektorafunkcji przeszukiwawczejserwisu.Mapyserwisumogbyzrealizowanewsposb graficzny lub tekstowy (Graphical and textual site maps) i stanowi efekt wizualnyzmapowanychstrukturwektorwfunkcji.Graficznemapyserwisu monawizualizowawpostaci: diagramuprzepyww(Flowchartstylesitemap), centralnych rozmieszcze (Circular and semistructured graphic site maps), mapizometrycznych(Isometricsitemap), mapserwisuopartychometafory(Metaphoricalsitemap), zestawuikon(Thumbnailmap), drzewa(cieeknawigacji)(Treenavigation)[Pro05,s.107133,Pow02, s.314335]. Mapy serwisu mog zosta przeksztacone w alfabetyczne listingi zawartoci (site index, np. AZ Index, AZ Topic Index, Alphabetical Site Index).Wzoonychserwisachinternetowychlistingizawartocimogby nazywane Alfabetyczny indeks, Produkty od A do Z, Indeksy: Produktw,Wydarze,Realizacji,Firm,Wydawnictw. 13. W wyniku bada serwisw internetowych na prbie badawczej zakwalifikowano 183 elementarnych funkcji, przy czym poszczeglne wektory zawieray: Fi 29, Fm 14, Fk 28, Ft 83, Fr 18, Fp 11 elementarnych funkcji. Na wykresie rys. 4.13 przedstawiono modelowy serwis macierzy wektorw funkcji dla uytkownika, ktry zawiera wszystkie zakwalifikowane elementarne funkcje (183 funkcji) w sekcji C Przemysu.

104

Rys.4.13.Radarowywykresmodelowegoserwisudlaposzczeglnychwektorw funkcjidlauytkownika

14. Elementarne funkcje zostay wczone do macierzy wektorw funkcji dla uytkownika, ktre: 1) zostay wyonione metod eksploracji danych, 2)niebyy unikalne, 3) w przypadku niewielkich rnic w pisowni zunifikowano nazewnictwo, 4) byy identyfikowalne od strony frontowej serwisu (front page) (identyfikacja elementarnych funkcji od strony tylnej serwisu(frontend)niemogabyzrealizowana). 15. Wektor funkcji transakcyjnej jest najduszy, stanowi 45,36% macierzy funkcji dla uytkownika. W dalszej kolejnoci udzia procentowy przedstawiony jest w tabeli 4.1. Ten wniosek jest wany dla twrcw serwisw, ktrzy planuj funkcj transakcyjn. Z liczby elementarnych funkcji wynika, e istnieje pozorna atwo realizacji funkcji, podczas, gdy naley dokadnie zaplanowa ciek transakcji dla uytkownika. Rwnie wany jest wektor funkcji informacyjnej (15,85%) i komunikacyjnej (15,3%). Najatwiej wykona wektor funkcji przeszukiwawczej, a jednak mao serwisw posiada t funkcj, chocia jest bardzo przydatna dla uytkownika.

105

 Tabela 4.1. Udzia procentowy poszczeglnych wektorw w macierzy funkcjidlauytkownika

Dugo wektora 83 29 28 18 14 11 183 Udziaprocentowy wektora 45,36% 15,85% 15,30% 9,84% 7,65% 6,01% 100% Opiswektora Ftwektorfunkcjitransakcyjnej Fiwektorfunkcjiinformacyjnej Fkwektorfunkcjikomunikacyjnej Frwektorfunkcjirozrywkowej Fmwektorfunkcjimarketingowej Fpwektorfunkcjiprzeszukiwawczej

16. adenserwispodlegajcybadaniomnieposiadawszystkichelementarnych funkcji84. Rnica w iloci funkcji pomidzy modelowym serwisem abadanym informowaa o skromnoci funkcjonalnej serwisu. Rnic t monaokrelilukfunkcjonalnoci.Nawykresieradarowym(rys.4.14), przedstawiono trzy rne moliwoci realizacji liczby elementarnych funkcji.Wprzypadku,gdyserwisnieposiadaokrelonegowektorafunkcji, luka funkcjonalnoci jest najwiksza (Lm), gdzie: Lm oznacza rnic pomidzy brakiem wektora funkcji a wektorem modelowym dla wektora funkcji transakcyjnej. W zakresie funkcji transakcyjnej, serwis Gerber <http://www.gerber.pl> posiada najwiksz zakwalifikowan liczb elementarnychfunkcji(L1)(najmniejszlukfunkcjonalnociwwektorze funkcji transakcyjnej). Sama liczba elementarnych funkcji zrealizowanych wserwisie, jeszcze nie oznacza, e serwis generuje dochody z realizacji sklepuinternetowego.Osukcesiesprzedaowym,bddecydowayczynniki jakociowe oprogramowania. Czynniki majce wpyw na jako oprogramowania mona podzieli na dwie due grupy: 1) te, ktre mona mierzybezporednio,np.liczbafunkcji,2)te,ktredajsimierzyjedynie porednio (np. adekwatno funkcjonalna (suitability), dokadno funkcjonalna (accuracy). Podstaw miar jakoci programowania s miary ilociowe.Procesprzejciaodmiarjakociowychdomiarilociowychmusi siodbywawsposbporedniinajczciejwieloetapowy.Autorprzyjmuje standard ISO9126, jako podstaw do zidentyfikowania cech oprogramowania w zakresie jakoci oprogramowania. Przyjcie standardu do oceny jakoci produktu programowego upraszcza proces oceny, zachowuje si zgodno przeprowadzenia rnych bada85 oraz umoliwia
84

Wynika to z faktu, e modelowy serwis jest sum poszczeglnych zakwalifikowanych elementarnychfunkcjizewszystkichklassekcjiprzemysu.Wykonanieserwisumodelowego wizaobysizdujegopracochonnociiprawdopodobnieczciowniefunkcjonalnoci. Gdyistotserwisujestdostarczenieodpowiedniejfunkcjonalnocidlazdefiniowanychgrup odbiorcw. 85 Proces przeprowadzenia bada na serwisach jest zgodny z zasadami okrelonymi wstandardzienapoziomieoglnymISO/IEC15939:2007,s.7.StandardISO/IEC15939:2007 bardzo szczegowo okrela struktur dziaa, dziaania (activities) i zadania (tasks)

106

 porwnaniewynikwbadazinnymiwynikami86.Sklasyfikowanewektory funkcji mog stanowi podstaw do wyliczenia poszczeglnych metryk zgodnie z modelem standardu ISO 9126. W niniejszych badaniach autor zakwalifikowa elementarne funkcje do poszczeglnych wektorw funkcji. Wcelu obliczenia poszczeglnych metryk jakociowych dla konkretnego serwisu naley zliczy wszystkie elementarne funkcje i wyliczy tzw. kompletno funkcjonaln Functional implementation completeness". Wfunkcjonalnoci, wskanikiem technicznym jest liczba funkcji wystpujca w mianowniku w obliczeniach czterech metryk adekwatnoci (Suitability metrics) (w standardzie ISO9126:2 liczba funkcji wystpuje w postacioznaczenialiterowego:B=Numberoffunctions).Podsumowujcten punkt, mona stwierdzi, e firmowy serwis internetowy moe generowa dochody posiadajc odpowiedni liczb funkcji o okrelonych cechach jakociowych niezbdnych uytkownikom. Gdy sukces sprzedaowy serwisu,toprzedewszystkimklienciserwisu.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.4.14.Lukafunkcjonalnociwwektorachfunkcjidlauytkownika

wzakresie prowadzenia procesw pomiarw oprogramowania oraz w zaczniku standardu podanesprzykadyprowadzeniaprocesw 86 Badania o charakterze jakociowym serwisw s prowadzone przez autora, lecz nie bd opisywanewniniejszejmonografii.

107

 17. Zbudowana modelowa macierz wektorw funkcji dla uytkownika moe okrela potencja konkurencyjnoci w zakresie realizowanych wektorw funkcjiifunkcjonalnociserwisu. 18. Budowa modelowego serwisu ma znaczenie dla decydentw przedsibiorstwa takie same, jak inne metody wykorzystywane wzarzdzaniustrategicznym,np.SWOT,SPACE,macierzBCG.Webiznesie realizacja modelowego serwisu wpisuje si w kontekst bada i misji e Business W@tch: Misj eBiznes W@tch jest monitorowanie, analiza, porwnanierozwojuisiyoddziaywaniarnychsektorwwebiznesiew europejskiej gospodarce. Celem jest dostarczenie rzetelnych rezultatw bada,utworzonychnabazieprzyjtejoglniemetodyki,ktreniesatwo dostpnezinnychrde,awywoujzainteresowaniewrddecydentw, osb zainteresowanych, ebiznesowych interesariuszy w celach gbszej analizy i dla bada statystycznych [W@tch07, s. 7]. Wykonane wykresy radaroweeBusinessW@tchwcelachporwnawczychzawierajtrzyserie danych [%]: max (wartoci procentowe we wszystkich sektorach), rednia (wewszystkichsektorach),warto(badanysektor)[W@tch07,s.253]. 19. Zrealizowana macierz wektorw funkcji badanego (wasnego) serwisu iprzeksztacona na funkcjonalno serwisu, okrela zasoby przedsibiorstwawzakresiefunkcjonalnociserwisu. 20. Rnica pomidzy wektorami modelowego serwisu a badanym mona okrelilukfunkcjonalnocilubskromnocifunkcjonaln. 21. Szczegowa analiza luk funkcjonalnoci dla konkretnych serwisw na etapie ich tworzenia lub modernizacji, pozwoli okreli, czy rzeczywicie wystpuje skromno funkcjonalna i czy przedsibiorstwo z tytuu posiadania serwisu mogoby generowa jeszcze wiksze dochody (uzyska warto dodan). Taka analiza przypadku, jednak wykracza poza zakres niniejszegoopracowania. 22. Minimalizacja luki funkcjonalnoci jest moliwa w kadym serwisie internetowymbezznacznychnakadwfinansowych.Jesttomoliwe,gdy nie trzeba paci za elementy oprogramowania, ktre jest opatentowane. Stany Zjednoczone wywieraj nacisk na Uni Europejsk w zakresie Europejskiej Konwencji Patentowej, aby rozwizania informatyczne ibiznesowe byy traktowane jako wynalazki i patentowane. Obecnie ParlamentEuropejskiodrzucatakiewnioski. 23. Luka funkcjonalnoci jest identyfikowalna. Modelowa macierz nie jest wartoci niezmienn, ale ewoluuje bardzo powoli (wymagania funkcjonalnociserwisurosn). 24. Modernizacja firmowego serwisu pod ktem wyeliminowania lub zminimalizowania luki funkcjonalnoci moe przeoy si na warto dodandojuistniejcychzasobwprzedsibiorstwa,atozkoleimoesi przyczynidozmianypozycjikonkurencyjnejwsieciWWW. 25. Dla uytkownikw serwisw internetowych w zakresie funkcjonalnoci firmowegoserwisu,monapodaszczegowzotregu:dlaokrelonej
108

 grupy uytkownikw i ich okrelonych potrzeb, istnieje niepowtarzalny inajlepszy ukad wektorw funkcji dla ich zaspokojenia a wynikajcy ze specyfiki przedsibiorstwa. Mylenie i realizacja dziaa w kierunku zaspokojenia potrzeb uytkownika okrela si orientacja na uytkownika (UCD User Centred Design). Podzia odbiorcw na uytkownikw iuytkownikw niepenosprawnych87 w serwisie internetowym nie powinien by dokonywany. Funkcje dla osb niepenosprawnych mog zostawykorzystanezkorzyciprzezwszystkichuytkownikw. Postawione w rozdziale pierwszym hipotezy badawcze H2 i H3 o nastpujcej treci: H2:Dla zdefiniowanych grup odbiorcw bezporednich serwisw internetowych moliwe jest zdefiniowanie wymaga funkcjonalnych idostarczenieimodpowiedniejfunkcjonalnociwceluzadouczynienia ichpotrzebomioczekiwaniom, H3: W serwisach internetowych przedsibiorstw, potencja konkurencyjnoci w zakresie realizowanych wektorw funkcji ifunkcjonalnociserwisuprzewyszazasobyprzedsibiorstwa,hipotezy zostaypotwierdzone. Reasumujc, badania wektorw funkcji na serwisach konkurencyjnych (w tym takewasnegoserwisu)umoliwiaj: - Dziaania twrcze i stanowi inspiracj do zmian we wasnym serwisie ikierunkuichzmian. - Unifikacjnazewnictwafunkcjirealizowanychwserwisachinternetowych. - Zmapowanie struktury funkcjonalnej do postaci mapy serwisu, mapy serwisumogzostaprzeksztaconewindeksyalfabetyczneibypodstaw strukturalnegokonstruowaniaserwisu. - Okrelenia wasnej luki funkcjonalnoci w poszczeglnych wektorach funkcjiiokreleniapotencjaukonkurencyjnoci. - Porwnanie swojej pozycji konkurencyjnej wzgldem konkurentw pod wzgldemfunkcjonalnoci. Tworzc lub modernizujc firmowy serwis WWW naley zaspokoi potrzeby okrelonych odbiorcw wg zasad ich przyjaznoci w procesie pracy, doskonaleniaipielgnacji.

87

Jesttogrupauytkownikwnajbardziejzagroonawykluczeniemcyfrowym.

109

5.Macierz wektorw funkcji dla rnego rodzaju aplikacji programowych

Gwnymzadaniemaplikacjiprogramowychwroliodbiorcyzawartociserwisu tzw.odbiorcaprogramowyzawartocijest: wsppraca z wasnym lub zewntrznym oprogramowaniem lub zkomponentamiserwisuWWW, pozyskanie okrelonej zawartoci serwisu (uzyskanie czci treci z jej zawartoci,elementwlubcaejzawartoci). Aplikacje programowe mog uzyska dostp do aplikacji w postaci serwisu WWWodstronyrealizacjiserwisuwpostacifinalnejinterpretujckodHTML,tj. interfejsuuytkownika(frontpage),takjaktowidziuytkowniklubodstrony kodu rdowego, bez interpretacji kodu rdowego (source Web page). Wprzypadku oprogramowania zainstalowanego we wasnych zasobach sprztowoprogramowych serwisu, odbywa si od strony budowy (back end), np.plikw,strukturyplikwikatalogw,kodurdowego. Wsppraca pomidzy rnymi aplikacjami jest moliwa za pomoc interfejsuprogramowegoaplikacji(API).APIjestoglnympojciemwinynierii oprogramowania, pozwalajcym na wykorzystanie okrelonych danych lub funkcji w systemie komputerowym lub aplikacji, oprogramowaniu zewntrznym. Dane, funkcje mog zosta wykorzystane do budowy programu uytkownika w celu uzyskania dostpu do oryginalnego programu dla jego wsppracy albo dla modyfikacji oryginalnego programu. Z punktu widzenia technologicznego API jest interfejsem programowym i wymaga od twrcw produktw programowych zaimplementowania kodu i dokumentacji dla wsparcia podanych funkcji w aplikacji za pomoc API. W zakresie budowy infrastrukturywhandluelektronicznymzostastworzonystandardebXML,jako konkretna implementacja API. Standard ebXML jest rezultatem poczenia midzynarodowej inicjatywy United Nations Centre for Trade Facilitation IElectronic Business (UN/CEFACT) i Organization for the Advancement of StructuredInformationStandards(OASIS).Koncentrujesinapoczeniudwch istniejcych standardw: elektronicznej wymiany danych EDI (Electronic Data Interchange) oraz jzyka XML (Extensible Markup Language)[Chi02, s.1]. XML jest metajzykiem (jzyk do tworzenia innych jzykw) do tworzenia danych, dokumentw, komunikacji pomidzy aplikacjami lub przechowywania danych. Przedrostek eb w wyrazie ebXML jest skrtem od elektronicznego biznesu (electronic business)88. Wsppraca pomidzy rnymi aplikacjami internetowymijestmoliwaodstronybudowyserwisuWWW(backend).
88

Obszerny raport na temat wspdziaania w biznesie z wykorzystaniem ebXML wydaa Komisja Europejska: Special Report (September 2005) eBusiness Interoperability and Standards A CrossSector Perspective and Outlook. eBusiness W@tch, 2005, <http://www.ebusinesswatch.org>.

110

 Odbiorcy programowi serwisu internetowego to interesariusze serwisu, ktrychgwnymzadaniemjestodbirzawartoci.Zdrugiejstrony,wserwisie internetowym powinny by zrealizowane funkcje, ktre mog umoliwi lub zabroni dostp do tej zawartoci. Funkcje, ktre powinien realizowa serwis arwnoczeniepowinnybyzapewnionedlaaplikacjitofunkcjeudostpniajce zawarto (dostp do treci zawartoci), archiwizujce (dostp do zasobu), rankingujce dokumenty (elementy w treci). Kady odbiorca programowy wserwisie powinien zosta zidentyfikowany i powinny by dla niego przygotowane okrelone elementy. W przypadku braku jakichkolwiek mechanizmw identyfikacji odbiorcw programowych, np. instrukcji programowych, uznaje si swobod dziaalnoci odbiorcy (obowizuje zasada: coniejestzabronionelubzabezpieczone,tojestdozwolone). Doodbiorcwprogramowychmonazaliczy89(rys.5.1): Oprogramowanie zainstalowane we wasnych zasobach sprztowo programowychnaserwerze(oprogramowanienarzdziowe),np.programy archiwizujce, skanujce w poszukiwaniu oprogramowania typu malware. Tworzenie kopii serwisu, sprawdzanie stopnia bezpieczestwa serwisu WWW naley do zada Web administratorw lub osb, ktrzy realizuj t funkcj. Dostp do wszystkich elementw skadowych serwisu jest autoryzowany,np.plikw,strukturyplikwikatalogwsieciowegosystemu operacyjnego,adostpdofunkcjiadministracyjnychserwisuWWWodbywa siodstronybudowyserwisu(backend). Oprogramowanie zewntrzne,tzn.dostppublicznydozawartociserwisu moe si odbywa od strony realizacji serwisu w postaci finalnej tj. interfejsu uytkownika (front page) lub od strony kodu rdowego, bez interpretacji kodu rdowego (source Web page). Gwnymi odbiorcami zawartocisrobotyiprzegldarkiinternetowe. Oglnie,doaplikacjiprogramowychzewntrznychmonazaliczy: 1. Oprogramowanie wpierajce uytkownika, np.: wizualne przegldarki internetowe (tylko tekstowe lub tekstowograficzne), niewizualne przegldarki (specjalistyczne), np. czytniki ekranu (Screen Readers, Screen Magnifiers), dwikowe (Speech Recognition Engines), Braille i inne alternatywne urzdzenia i oprogramowanie wspierajce uytkownika (Alternative Input Devices) w postaci duych klawiatur, myszek, urzdze wskazujcychwzrokiemlubimpulsamizmini. 2. Oprogramowanieautonomiczne,nadktrymczowiekniemabezporedniej kontroli. Czowiek wykonuje aplikacj, np. robota programowego (bota), wyposaa go w niezbdne algorytmy, uruchamia i sprawdza rezultaty jego dziaania.
89

Do odbiorcw programowych, autor nie zalicza: oprogramowania niezbdnego do prawidowego funkcjonowania serwisu WWW, np. sieciowych systemw operacyjnych, rnegorodzajuserwerw.Wrzeczywistoci,odbiorcserwisujestzawszeoprogramowanie dziaajcewarchitekturzeklientserwer.

111

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.1.Aplikacjeprogramowezewntrzneiwewntrznewroliodbiorcyzawartoci serwisuWWW

Pozyskiwanie okrelonej zawartoci serwisu, tj. uzyskanie czci treci z jej zawartoci, elementw lub caej zawartoci nastpuje za pomoc oprogramowania typu bot. Bot jest skrtem sowa robot. Przez robota rozumie si zaprogramowany autonomiczny program dziaajcy bez nadzoru uytkownika w sieci komputerowej90. Zaprogramowanie robota polega na automatycznej lokalizacji zawartoci, przeszukania zawartoci, pobrania informacjiorazskadowaniazawartociwstowarzyszonejbaziedanych.Roboty s wsko specjalistyczne, np. knowbot (skrt: knowledge robot) program zwbudowansztuczninteligencjzawierajcyzbirpredefiniowanychrl,aby realizowa okrelone czynnoci, takie jak: szukanie plikw, skanowanie treci wdokumentach w celu poszukiwania okrelonych elementw informacji sieci komputerowej, robopost skanujcy posty na grupach dyskusyjnych (robot newsgroup, post), spambot (spam robot), spider (Internet robot), shopping bot skanujcysklepyinternetoweposzukujcytowarwicen. Dla kadego odbiorcy programowego mona zidentyfikowa wymagania, okrelitretychwymagaorazokrelielementyserwisu,ktreswstanie speni te wymagania. Zidentyfikowane wymagania z rnych rde powinny przeoysi,conajmniejnawymaganiafunkcjonalne,anastpnienawektory funkcji,ktrebdzrealizowanewserwisieinternetowym.
90

Synonimembotasnastpujceterminy,np.Webagent,useragent,intelligentagent,software agent,Webbot,Internetrobot,SemanticWebagents.Terminytesuywanewzalenociod specjalistywzakresieWebinynierii.

112

 Ze wzgldu na rnorodnych odbiorcw programowych, trudno nawet okreli ich liczb i penione funkcje, dlatego w przeprowadzonych badaniach firmowych serwisw internetowych analiza dotyczya odbiorcy zawartoci serwisudla: Przegldarek internetowych, w tym dla wyszczeglnionych mediw, np.ekran,drukarka,czytnikwtreci. Robotwwyszukiwarekinternetowych. RobotaarchiwizujcegoserwisyinternetoweAlexacrawler. Przegldarka internetowa jest klientem programowym dla serwera ibezporednimodbiorczawartoci.Zprzegldarkinternetowwsppracuje uytkownik, ktry za pomoc interfejsu uytkownika podaje przegldarce okrelone polecenia, np. drukuj, przewi ekran, przekieruj na inn stron. Sjednak instrukcje jzyka HTML, ktre s przeznaczone dla przegldarki internetowejzmieniajcjejzachowanie91. Pierwszgruppolecedlaprzegldarkiinternetowejsniektreinstrukcje styluCSS.Instrukcjeszrealizowanezapomocznacznika<LINK>wnagwku programu w sekcji HEAD serwisu (listing 5.1). Niektre przegldarki internetowe mog interpretowa polecenia. Standard jzyka HTML opisuje jedynie skadni jzyka, natomiast niezalene firmy buduj przegldarki internetowe i umieszczaj w nich moduy do interpretacji znacznikw. Konwencja zapisu jest jednoznaczna, ale otwarta. Oznacza to, e w przyszoci monaumieszczainnejeszczeniezdefiniowaneelementy. Listing5.1:Oglnapostaznacznika<LINK>dlaodbiorcyprogramowego
<LINKhref="cieka_dostpu_do_pliku_CSS_Nazwa_pliku.css" rel="stylesheet" type="text/css" media="Odbiorca_zawartoci"/> gdzie:Odbiorca_zawartoci: "screen,projection" "print" "aural" "all"

Umieszczenie w sekcji HEAD w dokumencie WWW instrukcji media informuje przegldark internetow, jaka tre i jak ma zosta sformatowana. Wprzypadku wyszczeglnienia drukarki media="print", uytkownik ma pewno,eautorzyserwisuodpowiednioprzygotowalidokumentdowydruku. W wikszoci serwisw wydanie polecenia drukowania spowoduje wydruk zawartoci strony cznie ze wszystkimi elementami. Moe to oznacza, e po lewej stronie umieszczone jest menu serwisu, ktre bdzie drukowane, natomiast tre serwisu przewanie nie mieci si na standardowych ustawieniachstrony.
91

Autor pomin elementy, ktre mog zmienia wygld przegldarki internetowej, np.ukrywaniepaskw,zmianastandardowychfunkcjiklawiszy.

113

 Wyniki bada w zakresie wyszczeglnienia odbiorcy programowego wpostaciinstrukcjimedia,snastpujce(tabela5.1): W wikszoci badanych serwisw brakuje instrukcji formatujcych dokumentwzalenociodmediw,doktrychjestskierowanazawarto. Dla przegldarek internetowych ("screen, projection" lub "screen") tj. 86 serwisw (stron gwnych) posiadao instrukcje sformatowania zawartoci naekran. Dla drukarek (zawarto dokumentu przygotowana na standardowy wydruk), 37 serwisw (3,3%) posiadao wyszczeglnienie sformatowania zawartoci na drukark. W przypadku braku instrukcji <LINK> wyszczeglniajcej media w przegldarce internetowej, zawarto serwisu drukuje si tak jak na ekranie lub funkcja drukowania zostaa wykonana innymimechanizmamijzykaHTML. Wersje tekstowe dla programu Aural byy przygotowane w 4 serwisach. Jeden serwis wyszczeglni list odbiorcw programowych: media="aural, braille,embossed,handheld,projection,screen,tty,tv". Tabela5.1.WynikibadawzakresiesekcjiDTD
DeklaracjaMEDIA Udzia procentowy Liczbaserwisw 86 37 4 133

"screen,projection"lub"screen" "print" "aural" "all" Suma

rdo:Opracowaniewasne

7,6% 3,3% 0,4% 11,7% 100,0%

Przykad serwisu, ktry oferowa swoj zawarto dla rnych odbiorcw programowych(listing5.2). Listing5.2:Wersjaalternetywnatekstowaserwisu
<linkrel="alternate"title="Wersjatekstowa" href="http://sklejkapisz.bipe.pl/wai/spa/"media="aural,braille,tty"/>
rdo:FabrykaSKLEJKAPISZS.A.<http://sklejkapisz.bipe.pl/portal/spa/>

Umieszczenie wersji alternatywnej serwisu, np. w wersji XML jest moliwa za pomoc instrukcji dla przegldarki internetowej w postaci elementu jzyka HTML<LINK>zatrybutemalternate(listing5.3). Listing5.3:
<LINKrel="alternate" type="application/rss+xml" title="RSS" href="rss/rss.xml"/> 114

 ZarwnoprzegldarkiOpera,jakiFirefoxinformujuytkownikaotymfakcie, edanastronadostpnajesttakewwersjiXML.Obieprzegldarkiumoliwiaj "subskrycj"zmianwtakichplikach,przezcouytkownikmoebynabieco informowanyozmianachnastronie.Wwikszocibadanychserwisw,brakuje wersji alternatywnych, tylko 16 serwisw (1,4%) zawiera instrukcje dla przegldarki,arwnoczenieprzegldarkainformujeonowychmoliwociach dla uytkownika. Jednak ten element zosta zaliczony do odbiorcy programowego, gdy z tego elementu mog korzysta take inne programy, np.roboty. Instrukcj umoliwiajc wywietlenie menu "nawigacyjne" przez przegldark internetow moe by zrealizowana przez element jzyka HTML LINKrel="zaleno",gdziedlaatrybuturelwaciwociamimogbywartoci: index, next, prev. Przykad wzorcowy zawarty jest na listingu 5.4, gdy wbadanych serwisach instrukcje dla przegldarek nie byy wykorzystywane. Moe wynika to z rnej interpretacji elementu LINK przez przegldarki internetowe,gdypozaOperiMozill,elementyteinterpretowanebyyprzez Lynksa,Firefoksa,InternetExplorera(przyuyciuodpowiedniegorozszerzenia, wprzypadkutychdwchostatnichprzegldarek). Listing5.4.Realizacjamenunawigacyjnegoprzezprzegladarkiinternetowe:
<!DOCTYPEHTMLPUBLIC"//W3C//DTDHTML4.01//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/strict.dtd"> <HTML> <HEAD> <TITLE>Chapter2</TITLE> <LINKrel="Index"href="../index.html"> <LINKrel="Next"href="Chapter3.html"> <LINKrel="Prev"href="Chapter1.html"> </HEAD>

rdo:HTML4.01,Chapter12.3.Documentrelationships:theLINKelement

Kolejn instrukcj dla przegldarek internetowych w roli odbiorcy programowego jest instrukcja wywietlajca na pasku adresu ma ikonk, symbolizujc dan stron. Wywietlana ikona najczciej zawiera logo firmy. Instrukcj umoliwiajc umieszczenie ikony w pasku adresu jest element jzyka HTML <link rel= "shortcuticon" href= "cieka_do_pliku_ikony.ico"/>. Wbadanych serwisach internetowych 187 serwisw (16,5%) posiadao wkodzierdowymelementjzykaHTML,ktrywywietlaikon.Zewzgldu na marketingow funkcj ikonki, element ten zosta zaliczony do funkcji marketingowejdlauytkownika.

115

5.1. Macierz wektorw funkcji dla robotw wyszukiwarek internetowych

Funkcje dla aplikacji programowych s realizowane w formie instrukcji wplikach. Aplikacja programowa w postaci robota wyszukiwarki (pajka) (spider,crawler)uzyskujedostpdodokumentu(pliku),ewentualniewyszukuje dlasiebieinstrukcjelubpobieraplik.Robotywyczniewidzciekdostpu dodokumentu,dokumentikodrdowyrnychdokumentw.Wedugbada CCSU (Department of Computer Science Central Connecticut State University) [Mar07, s.164] wg pozostawionych ladw przez programy komputerowe wtzw.Weblogach,roboty(bots,crawlers,spiders)stanowiy10,75%odbiorcw zawartoci serwisu, pozostali odbiorcy 89,25% to inne programy. Roboty wyszukiwarek s elementem skadowym wyszukiwarek internetowych92 (searchengines). W przypadku wyszukiwarek internetowych Web administrator moe wpewnym stopniu kontrolowa zachowanie robotw internetowych w roli aplikacji odwiedzajcych serwis WWW. Umoliwiaj to pliki robots.txt, sitemap.xml oraz przeznaczone instrukcje dla robotw wyszukiwarek internetowych. Dla odbiorcw programowych w roli robotw wyszukiwarek internetowychpowinnosizapewninastpujcewektoryfunkcji: Fiwektorfunkcjiinformacyjnej, Fmwektorfunkcjimarketingowej, Fkwektorfunkcjikomunikacyjnej, Fpwektorfunkcjiprzeszukiwawczej. Przydzia elementarnych komponentw serwisu do poszczeglnych wektorw funkcjijestproblematyczny93izostadokonanywsposbautorski. Oglnie, roboty wyszukiwarek internetowych s zaprogramowane na trzy komponenty serwisu internetowego [Thu04, s. 26]: 1) Tekstowy komponent (text component), 2) Relacyjny komponent (link component), 3) pularnociowy komponent(popularitycomponent).

92

Wyszukiwarki internetowe mona podzieli wg rnych kategorii. Wedug Jerri L. Ledford [Led08,s.34],wyszukiwarkidzielsina:1)pierwszoplanowe,drugorzdne,specjalistyczne (primary, secondary, targeted search engines); 2) wyszukiwarki bazujce na robotach (pajkach) (crawlerbased engines), wyszukiwarki wspomagane dziaaniami ludzi (human powered engines), hybrydowe wyszukiwarki (maszynowoludzkie) (hybrid engine). Wbadaniach analizowano instrukcje przeznaczone dla wyszukiwarek internetowych dziaajcych, jako autonomiczne aplikacje (wyszukiwarki pierwszoplanowe bazujce na pajkach). 93 Problempoleganatym,czywprzypadkuodbiorcyprogramowegowrolirobotawyszukiwarki naleywydzielawektoryfunkcji?Gdyrobotposiadaokrelone,nieznanealgorytmydziaa itrudno okreli na jakie funkcje zosta zaprogramowany. Jednak autor wydzieli wektory funkcji z punktu widzenia Web inynierw, w tym take dla Web administratorw, a nie od stronyodbiorcyprogramowego.

116

 Relacyjny komponent umoliwia automatyczn lokalizacj zasobu na podstawie unikalnego adresu zasobu w postaci konwencji zapisu zasobu URL. Robotwyszukiwarkimoeuzyskaadreszasobuinternetowego: 1) Od Web administratora, ktry sam zgosi adres strony gwnej do wyszukiwarki (ewentualnie, wykona t czynno za pomoc specjalistycznego oprogramowania, ktre umoliwia automatyczn rejestracj do popularnych w danym kraju wyszukiwarek internetowych). 2) Zbazydanychzaindeksowanychzasobw.Wdodanymdobazydanych dokumencie znajduj si odwoania do innych zasobw ju zaindeksowanych przez wyszukiwark lub jeszcze zasobw nie odwiedzanych. Poszczeglne strony serwisu s powizane za pomoc czylubhiperczy. Robot uzyskuje adres URL zasobu do analizy, pobiera plik i skaduje w bazie danych. Programy analityczne skanuj dokument w bazie danych wposzukiwaniustowarzyszonychplikwlubstronWWW.Pozidentyfikowaniu nowychadresw,robotpowtarzaczynno.Poszczeglnestronypowizaneza pomoc czy lub hiperczy tworz informacyjne struktury organizacyjne serwisu.Podstawowymistrukturamiorganizacyjnymiwserwisieinternetowym jest struktura hierarchiczna, liniowa, sieciowa (struktura bardzo zoona) (rys.5.2rys.5.5)orazkombinacjepowyszych.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.2.Strukturahierarchicznaserwisuinternetowego

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.3.Strukturaliniowaserwisuinternetowego

117

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.4.Strukturasieciowaserwisuinternetowego

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.5.Strukturaliniowazalternatywserwisuinternetowego

Na rys. 5.2 rys. 5.5 przedstawiono sytuacje, w ktrej nastpuje powrt zostatniej strony WWW do strony gwnej serwisu (odwoanie w postaci oznaczenia ). Strony, ktre nie posiadaj odwoania do innych stron, okrelane s terminem martwe strony (deadend pages). Natomiast strony umieszczone na serwerze, do ktrych nie prowadz cza lub hipercza okrelanessierocymistronami(orphanedpages). Roboty s wsko specjalistyczne, jednak s zasoby w sieci WWW, ktre przez roboty wyszukiwarek internetowych nie s indeksowane i zatem umieszczone w bazach danych94. W poniszych rozdziaach zostan omwione wektory funkcji dla zasobw indeksowanych przez roboty wyszukiwarek internetowych.
94

Problematykaniedostpnocizasobwzostaaprzedstawionawrozdziale2.3.

118

 5.1.1.Funkcjainformacyjna Informacje dla robotw wyszukiwarek internetowych znajduj si w kodzie rdowym dokumentu HTML95. Roboty wyszukiwarek internetowych wykorzystuj struktur dokumentu HTML do przeszukania zawartoci96. Struktura dokumentu HTML stanowi najprostsz elementarn funkcj informacyjn w postaci instrukcji jzyka HTML, ktr mona zaliczy do wektora funkcji informacyjnej (Fi). Struktura dokumentu HTML moe si skada z czterech sekcji (rys. 5.6), przy czym adna z nich nie jest obowizkowa.Drzewodokumentujestprzedstawionenarys.5.7.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.6.Strukturadokumentu(strony)WWWzzaznaczonymimoliwymisekcjami jzykaHTMLwidzianaodstronykodurdowego

95

Jzyk HTML jest szczegln implementacj jzyka GML (Generalized Markup Language) zrealizowanego w postaci standardu ISO8879 "Information Processing Text and Office SystemsStandardGeneralizedMarkupLanguage(SGML)",ISO8879:1986.JzykHTMLskada si z: elementw jzyka (element types), atrybutw, znakw odniesienia i komentarzy. Elementy jzyka nie s znacznikami, reprezentuj struktur oraz podane zachowanie, np.paragraf, hipercza, listy, tabele, obrazki. Elementy s stowarzyszone z waciwociami, mogposiadawartociisokrelenieatrybutami. 96 Szczegowy algorytm postpowania przez roboty nie jest znany. Moliwe s dwa warianty. Wwarianciepierwszymrobotwyszukiwarkipozyskujecayserwisizapisujedorepozytorium (bazy danych). Algorytmy rankingujce przeszukuj zawarto indeksuj stron. Wprzypadku instrukcji SRE zabraniajcych indeksowania zawartoci, zawarto nie jest wczana do wynikw wyszukania. W wariancie drugim, robot nie pozyskuje zawartoci serwisu,gdyistniejinstrukcjeSREzabraniajceindeksowania.

119

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.7.Drzewodokumentu(strony)WWW

Przegldarkiinternetoweswstaniewywietlaplikitekstowe,interpretowa kod rdowy HTML (text/html) z technologiami wspierajcymi nawet zbdami struktur iznacznikw. Poszczeglne struktury sekcji dokumentu HTMLnieswidocznedlauytkownikaipenirnefunkcje. FunkcjainformacyjnawsekcjiDTDwdokumencieWWW Poprawno dokumentu HTML z zadeklarowan wersj jzyka HTML jest moliwadosprawdzeniazapomocdeklaracjitypudokumentuDTD(Document Type Declaration). DTD ma znaczenie informacyjne o wersji jzyka HTML dla agentw programowych (user agents). Specyfikacja jzyka HTML 4.01 opisuje trzy wersje, z ktrych jedn autor97 powinien zamieci w dokumencie w pierwszejlinijce[HTML4.01]: HTML 4.01 Strict DTD. Deklaracja zawiera wszystkie elementy iatrybuty,ktreniesprzestarzae(deprecated)lubnieszamieszone w ramkach (frameset documents). Dokument powinien zawiera deklaracje typu: <!DOCTYPE HTML PUBLIC"//W3C//DTD HTML 4.01//EN""http://www.w3.org/TR/html4/strict.dtd">98.
97 98

Autoremjestosobalubprogram,ktryzapisujelubgenerujedokumentHTML. DeklaracjaDTDjestzalecanaprzezKonsorcjumW3C.

120

 HTML 4.01 Transitional DTD. Deklaracja zawiera wszystkie elementy Strict DTD i przestarzae wszystkie elementy i atrybuty (w wikszoci dotyczywizualnejprezentacji).Dokumentpowinienzawieradeklaracje typu: <!DOCTYPE HTML PUBLIC"//W3C//DTD HTML 4.01 Transitional//EN""http://www.w3.org/TR/html4/loose.dtd">. HTML 4.01 Frameset DTD. Deklaracja zawiera wszystko to, co transitional DTD i elementy w ramkach (frazes). Dokument powinien zawiera deklaracje typu: <!DOCTYPE HTML PUBLIC"//W3C//DTD HTML 4.01 Frameset//EN" "http://www.w3.org/TR/html4/frameset.dtd">. W przypadku jzyka xHTML deklaracja DTD w dokumencie powinna mie posta: <!DOCTYPE html PUBLIC "//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1strict.dtd">99. <!DOCTYPE html PUBLIC //W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1transitional.dtd> <html xmlns=http://www.w3.org/1999/xhtml>. <!DOCTYPE html PUBLIC "//W3C//DTD XHTML 1.0 Frameset//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1frameset.dtd"> <!DOCTYPE html PUBLIC "//W3C//DTD XHTML 1.1//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml11/DTD/xhtml11.dtd">. W przypadku jzyka xHTML+Voice deklaracja DTD w dokumencie powinna mieposta: <!DOCTYPE html PUBLIC "//VoiceXML Forum//DTD XHTML+Voice 1.2//EN" "http://www.voicexml.org/specs/multimodal/x+v/12/dtd/xhtml+voic e12.dtd"> Umieszczenie deklaracji typu dokumentu, w dokumencie WWW ma znaczenie dla agentw programowych pozyskujcych zbir encji dla swoich potrzeb, np.oprogramowanie analizujce dokumenty w bazie danych wyszukiwarek internetowych. Dokumenty z DTD umoliwiaj relatywn informacj URI dla rnychodbiorcw. WynikibadawzakresiesekcjiDTDsnastpujce(tabela5.25.3,rys.5.8): Wikszo badanych serwisw, tj. 463 serwisy (stron gwnych) wykonano zgodnie ze specyfikacj jzyka HTML 4. Stanowi to udzia procentowywynoszcy40,8%. W specyfikacji jzyka xHTML wykonano 268 serwisw, co stanowi udziaprocentowy23,6%. BrakinformacjiDTDwystapiw405serwisach,costanowi35,7%.
99

DeklaracjaDTDjestzalecanaprzezKonsorcjumW3C.

121

 Tabela5.2.WynikibadawzakresiesekcjiDTD
DeklaracjaDTD XHTML HTML4 Brakdanych Suma Udziaprocentowy 23,5% 40,8% 35,7% 100,0% Liczba serwisw 268 463 405 1136

Tabela5.3.StrukturaspecyfikacjiHTML4sekcjiDTD
DeklaracjaDTD HTML4.xStrictDTD HTML4.xTransitionalDTD HTML4.xFramesetDTD BdnaspecyfikacjaHTML Suma Udzia procentowy 0,9% 81,6% 0,4% 17,1% 100,0% Liczba serwisw 4 378 3 78 463

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.8.DeklaracjasekcjiDTDnastronachgwnychserwisw

W zasadzie, dla uytkownika kocowego nie ma znaczenia czy serwis posiada sekcj DTD. Jednak dla aplikacji programowych moe mie to bardzo istotne znaczenie (walidatory, przegldarki internetowe i inne programy pozyskujcych zbir encji dla swoich potrzeb). Osoby, ktre buduj serwis WWW powinny by konsekwentne w dziaaniu, tzn. jeeli wybior okrelon wersj jzyka programowania powinny poprawnie zadeklarowa sekcj DTD irealizowapoprawniejeskadniowo.Poprawnodeklaracjiwsensieskadni powinnosisprawdzawalidatoraminastronachkonsorcjumW3C.
122

 FunkcjainformacyjnawsekcjijzykaHTMLwdokumencieWWW Sekcja jzyka HTML rozpoczyna si znacznikiem pocztkowym <HTML> akoczy si znacznikiem kocowym </HTML>. Znaczenie i przydatno praktyczna tej sekcji jest marginalna. Sekcja jzyka HTML jest opcjonalna, powstaazchwiltworzeniajzykaHTML.Zawartosekcjiniebyabadana,ze wzgldunaobojtnywpywnaodbiorcwserwiswinternetowych. FunkcjainformacyjnawsekcjinagwkadokumentuWWW Sekcja nagwka strony rozpoczyna si znacznikiem pocztkowym <HEAD> akoczysiznacznikiemkocowym</HEAD>.Sekcjajestopcjonalna.Wsekcji nagwkadokumentumoesiznajdowa: znacznik<TITLE>, elementjzykaMETA, elementjzykaLINK, deklaracjejzykwskryptowych, deklaracjearkuszystylu. Znacznik tytuu dokumentu WWW TITLE jest wywietlany na pasku przegldarkiinternetowej.JesttojedenzeznacznikwwsekcjiHEAD,ktryjest wywietlany przez przegldark internetow dla uytkownika. W specyfikacji jzykaHTMLokrelono,eznacznikTITLEjestobowizkowyikadydokument WWW powinien zawiera tytu. Tytu powinien identyfikowa zawartoci dokumentu w globalnym kontekcie. Krtki tytu jednowyrazowy w danym kontekciemoebybezznaczenia.Dugotytuuniejestograniczona,jednak, dugietytuymogzostaskrconeprzezprzegldarkinternetow.Zalecasi, abytytunieprzekracza64znakw [zaleceniez dokumentu RFC1866,s.20]. Odbiorc znacznika jest nie tylko uytkownik za porednictwem przegldarki internetowej ale te roboty wyszukiwarek internetowych. Dlatego w tytule naley uywa rzeczownikw, czasownikw, przymiotnikw tak, aby uzyska krtkie zdanie, w ktrym znajduje si sowo kluczowe. Przykad instrukcji zwykorzystaniemtytuudokumentuzostaprzedstawionynalistingu5.5. Listing5.5: <TITLE>Krtkiezdaniezesowamikluczowymi</TITLE> WynikibadawzakresieelementujzykaHTML snastpujce:38serwisw, tj.(3,4%)nieposiadaelementujzykaTITLE(brakujewoglesekcjinagwka dokumentu),pozostaeserwisyzawierajtytu,tj.1097(96,6%)serwisw. Znaczniki META (Meta data) to stowarzyszona informacja z dokumentem WWW (generic metainformation). Oglna skadnia elementu META w jzyku HTML zostaa przedstawiona na listingu 5.6 i rys. 5.9. Element META moe zosta wykorzystany do okrelenia waciwoci dokumentu (properties) (np.autor, termin wanoci, lista sw kluczowych, itp.) z przydzielon wartoci (value). Specyfikacja jzyka HTML nie definiuje znormalizowanych zbiorw waciwoci (legal meta data) dziki czemu mona definiowa nowe 123

 znacznikiMETA.NaprzykadzapisISBNksikimoebynastpujcy<META scheme="ISBN" name="identifier" content="0823023559">. Kady element META zawiera par waciwo/warto. Na przykad, atrybut name identyfikujewaciwoiatrybutcontentzprzypisandowaciwociwartoci value100. Listing5.6: <METAattribute=propertycontent="value> gdzie: METAelementjzykaHTML, Name,content,scheme,httpequivatrybutyelementuMETA Kady atrybut (attribute) posiada waciwo (property) z przypisan wartoci(value)dlaatrybutuzawartoci(content).

Rys.5.9.StrukturabudowyMetaznacznika

ElementyMETAmonazaliczydotrzechgrup,ktrewskazujklaslubzakres informacjiprzechowywanychwswojejstrukturze(tabela5.4): 1. Elementyzwizanegwniezzawartocizasobu(Contentoftheresource). 2. Elementy odnoszce si do praw (wasnoci intelektualnej) (Intellectual Property). 3. Elementyzwizanegwniezinstancjzasobu(Instantiationoftheresource). Tabela5.4.ElementyMETA
Zawartozasobu (Content) Title Subject Description Type Source Relation Coverage
rdo:[RFC2413,s.2]

Wasno (IntellectualProperty) Creator Publisher Contributor Rights

Instancjazasobu(Instantiation) Date Format Identifier Language

ZnacznikiMETAnieswidocznedlauytkownikaipenirnefunkcje.Poniej zostanomwionewybraneatrybutyMETAwwektorzefunkcjiinformacyjnej.
100OpracowanonapodstawiespecyfikacjiHTML4.01[HTML4.01].

124

 Metaznacznikiwrealizacjiswkluczowychiopisuzawartocidokumentu WWW Atrybutnameiwaciwokeywordssuydodefiniowaniaswkluczowych, adescriptiondoopisuzawartocidokumentuWWW.Waciwozprzypisan wartoci moe by wykorzystana przez wyszukiwarki internetowe, jako opis rezultatu wyszukania (opis pojawiajcy si pod tytuem w wynikach wyszukiwania)(listing5.7). Listing5.7: <METAname="keywords"content="sowo_kluczowe1,sowo_kluczowe2,"> <METAname="description"content="opiszawartociserwisu,..."> Znaczniki powinny by starannie dobrane i powinny informowa o zawartoci na stronie w sposb przystpny dla potencjalnego odbiorcy. Sowa kluczowe powinnyzawieraodmianswwjzykupolskim,liczbpojedynczimnog, rwniezmoliwymibdamiortograficznymi. W badanych serwisach, 790 serwisw, (69,5%) zawieray sowa kluczowe, 760 serwisw (66,9%) zawierao opis zawartoci serwisw (tabela 5.5 5.6, rys.5.105.13).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.10.UdziaprocentowyinstrukcjiKeywordswbadanychserwisach

125

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.11.UdziaprocentowyinstrukcjiDescriptionwbadanychserwisach

Tabela5.5.InstrukcjeKeywordsdlarobotwwyszukiwarekinternetowych
Opis Brakinstrukcjiswkluczowych strony Pustesowokluczowe Keywords BraksecjiHEAD Razem
rdo:Opracowaniewasne

Udzia procentowy 25,0% 2,1% 69,5% 3,3% 100,0%

Liczba serwisw 284 24 790 38 1136

Tabela5.6.InstrukcjeDescriptiondlarobotwwyszukiwarekinternetowych
Opis Brakinstrukcjiopisustrony Pustyopis Description BraksecjiHEAD Razem
rdo:Opracowaniewasne

Udzia procentowy 27,7% 2,0% 66,9% 3,3% 100,0%

Liczba serwisw 315 23 760 38 1136

126

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.12.LiczbawyrazwwinstrukcjiKeywordsdlarobotwwyszukiwarek internetowych

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.13.LiczbaswkluczowychwinstrukcjiKeywordsdlarobotwwyszukiwarek internetowych

127

 Nawykresie5.12pominitowartocioduejliczbiewyrazw,tj.118serwisw w zakresie od 500 wyrazw do 4853 wyrazw. Na wykresie 5.13 pominito skrajne wartoci z liczb sw kluczowych o dugoci 0, 1, 2 znakw i dwa serwisyo441i893liczbieswkluczowych.TwrcaserwisuStudio64usugi poligraficzne<http://www.s64.pl/>wykazasibardzoznacznliczbsw winstrukcjiKeywords:1122wyrazw,10337znakw(zespacjami),893sw kluczowych. Stosunek sekcji HEAD/BODY wynosi 1,07. Co oznacza, e sekcja nagwkowaHEADjestznakowo(bezspacji)wikszaodsekcjitreciBODY. Metaznacznikwkodowaniudokumentu Atrybut httpequiv okrela sposb interpretowania znakw narodowych (listing5.8). Listing5.8: <METAhttpequiv="ContentType"content="text/html;charset=ISO88592"> W badanych serwisach internetowych 673 serwisy (59,2%) posiadao informacjeokodowaniudokumentuwjzykupolskim. Metaznacznikinformujcyodacieutworzeniastrony Informacja o dacie utworzenia strony, pomaga obliczy czas istnienia strony wsieciWWW,przezcozwikszajejwiarygodno(listing5.9). Listing5.9: <METAhttpequiv="CreationDate"content="> W badanych serwisach internetowych 21 serwisw (18,4%) posiadao informacjeodacieutworzeniadokumentu. Metaznacznikinformujcyoprawachautorskich Waciwo Copyright atrybutu name zawiera informacje o prawach autorskichdomateriawznajdujcychsinastronie(listing5.10). Listing5.10: <METAname=copyrightcontent="Copyright(c).AllRightsReserved"> Metaznacznikinformujcyoautorzestrony Informacjaoautorzestronyjestczstowykorzystywaneprzezfirmyzajmujce si tworzeniem serwisw internetowych. Aby umieci nazw firmy lub adres strony firmowej naley skorzysta z wartoci Author_strony atrybutu name (listing5.11). Listing5.11: <METAname="Author"content="Autorstrony">
128

 Metaznacznikinformujcyrobotaocyklicznociodbiorutreci Wyniki bada w zakresie elementu META jzykw znacznikw s nastpujce (tabela5.7): Tytu serwisu ma istotne znaczenie dla wyszukiwarek internetowych, gdy prezentowanewynikiwyszukaniaswidocznedlauytkownika.Wszystkie serwisyposiadajcesekcjnagwkow,posiadaytytuserwisu. Autorstwostronyjestistotnymelementeminformacyjnymkadegoserwisu internetowego. Umieszczenie autora serwisu na ekranie, wiadczy orzetelnoci autora i jego odpowiedzialnoci za produkt programowy. Wybr sposobu wykonania serwisu zaley od przedsibiorstwa. Serwis firmowy mona wykona we wasnym zakresie lub zleci na zewntrz specjalistycznej firmie. Przedsibiorstwo powinno wiedzie, co opaca si zrobi we wasnym zakresie, a co naley zleci specjalistycznej firmie zewntrznej. Analiza 1136 serwisw internetowych badanych przedsibiorstw ujawnia, e w wikszoci brakuje autorstwa strony, tzn. autorzy serwisu nie przyznaj si do jego wykonania. W przypadku, gdy budowa serwisu bya zlecona na zewntrz, zleceniodawca moe zawrze klauzul z wykonawc o nie umieszczeniu autorstwa na ekranie serwisu. Taki przypadek zosta uwzgldniony przez konsorcjum W3C. W kodzie rdowym w elemencie iatrybucie <meta name="Author"> mona wpisa autora serwisu internetowego (prawa autorskie osobiste do utworu s niezbywalne, w zwizku z czym zleceniodawca nie moe zabroni jego umieszczenia). Przegldarka internetowa interpretujc znaczniki, nagwkowe pomija je i nigdzie ich nie wywietla. W analizowanych firmowych serwisach 449 serwisw (39,5%) posiadao autorstwo strony, wtym tylko w kodzie rdowym w atrybucie Author 382 serwisw (33,6%). Oznacza to, e wiksza cz serwisw bya anonimowa. Przykad pozytywnego rozwizania w kodzie rdowym zawierajcym osobiste prawadoutworuserwisuinternetowegowykonanegodlaprzedsibiorstwa ElstarOilsS.A.wElblgu<http://www.elstaroils.pl/>: <METANAME="Copyright"content="DamianSiwek(C)2004"> <META NAME="Author" content="Damian Siwek www.damiansiwek.z.pl, dsiwek@z.pl"> <METANAME="Owner"content="ElstarOilsS.A."> Obecnie, serwisy internetowe s wykonywane przy pomocy specjalistycznegooprogramowania. Oprogramowanieautomatyczniedodaje do kodu rdowego informacje reklamujce narzdzie. Jednak twrca serwisu moe wpisy usun, w ten sposb zacierajc informacj ogeneratorze strony. W badanych serwisach internetowych 144 serwisy (12,7%)posiadaoinformacjeonarzdziuspecjalistycznym. 129

 Tabela5.7.WynikibadawzakresieelementuMETA
Generatorstrony<META NAME="Generator"CONTENT=""> Prawaautorskie<META NAME="Copyright"CONTENT="..."> Tytuserwsiu<TITLE></TITLE>

Nie 38 687 1007 992 Tak 1098 449 129 144 Razem 1136 1136 1136 1136 Nie 3,3% 60,5% 88,6% 87,3% Tak 96,7% 39,5% 11,4% 12,7% Razem 100% 100% 100% 100%
rdo:Opracowaniewasne

Znacznikinformujcyopocztkuzbiorudokumentw Robota wyszukiwarki internetowej mona poinformowa o dokumencie rozpoczynajcymzbirdokumentw.Znacznik<LINK>welemencierel="start" zatrybutemtytuutitleinformujerobotaodokumenciegwnym(listing5.12). Listing5.12.[HTML4.01,Chapter12.3.3Linksandsearchengines]: <LINKrel="Start"title="Thefirstpageofthemanual" type="text/html" href="http://someplace.com/manual/start.html"> W badanych serwisach, tylko 3 serwisy zawieray oznaczenie pocztku dokumentu. Przykad kodu rdowego serwisu zawierajce informacj o pocztkudokumentuzamieszczononalistingu5.13. Listing 5.13.. Element LINK informujcy o dokumencie rozpoczynajcym zbir dokumentw <LINKrel="start" Title="SKATEPARK.PLPomocwbudowieskateparku" href="http://skatepark.pl/"/> <LINKrel="first"href="http://skatepark.pl/"/>
rdo:SKATEPARK.PL<http://www.skatepark.pl/>

Autorserwisu<META NAME="Author"CONTENT="...">

Metaznaczniki

130

 FunkcjainformacyjnawsekcjitrecidokumentuWWW Sekcja treci strony rozpoczyna si znacznikiem pocztkowym <BODY> akoczysiznacznikiemkocowym</BODY>.Wsekcjitrecinajwaniejszymi znacznikamis[Sis04,s.37]: 1. Nagwki ze sowami kluczowymi (H1..H6) (Headings: <Hi> keywords </Hi>,<H2>keywords</H2>). 2. Pierwszy paragraf na stronie z formatowaniem pogrubionym lub kursyw(pierwsze20sw):(<BODY><P>keywords</P>). 3. Opistekstowyhiperczy(anchortext:<AHREF>keywords</A>). 4. Ostatniparagrafnastronie(<P>keywords</P></BODY>). 5. Ramka (Dropdown boxes: <FORM><OPTION> keywords </OPTION></FORM>). 6. AdresyURL(<AHREF=http://www.keywords.com/></A>). 7. Nazwyfolderw/plikw(keywords/keywords.html,keywords.gif). 8. Opistekstowyzdj(ALTtext:<IMGSRC=ALT=keywords> 9. Hipercze tytuu (TITLE attribute text: <A HREF= TITLE=keywords></A>(tylkodlaprzegldarkiInternetExplorer) 5.1.2.Funkcjamarketingowa Gwnym zadaniem funkcji marketingowej dla odbiorcw w roli robotw wyszukiwarek jest przejrzysto rozwiza technicznych, tj. prostota iunifikacjarozwiza,stosowaniesidostandardw.Wsensiestricte,funkcja marketingowa nie istnieje, gdy roboty wyszukiwarek internetowych s autonomicznymi programami. Nie mona zmusi robota wyszukiwarki internetowej do kolejnych odwiedzin lub innych dziaa wykraczajcych poza standardinstrukcjiwykluczeniadlarobotwSRE.Jednakautorzdecydowasi wydzieli funkcj marketingow ze wzgldu na promowanie okrelonych rozwiza technicznych w sieci WWW, a w szczeglnoci dla Web inynierw. Dofunkcjiwektorafunkcjimarketingowej(Fm)monazaliczy: Prost struktur folderw do przechowywania rnego rodzaju plikw. Prostota struktury polega na ograniczeniu liczby i stopnia zagniedenia folderw. Nieskomplikowanenazwykatalogwiplikw.Nazwykatalogworazplikw powinnymieokrelonysystemnazewnictwa,np.nazwyplikwikatalogw powinny zawiera nazw firmy lub sowa kluczowe. Nazwy plikw i nazwy katalogw to jeden z gwnych elementw przyjaznej struktury caego serwisu dla odbiorcw, a przy okazji moe pozytywnie wpyn na ranking strony(brakzaptlewstrukturzepomidzyplikamiwrnychfolderach). Dlaprogramwkomputerowychliczbaistrukturakatalogworazichnazwys bez znaczenia (o ile s poprawnie technicznie zdefiniowane). Jednak dla osb zajmujcych si pielgnacj serwisu lub osb uzyskujcych dostp serwisu do elementwskadowychserwisuodstronytylnejserwisu(backend),tj.plikw ifolderw,maistotneznaczenie.Wnazwachplikwniemonastosowaspacji, spacje naley zastpi znakiem (_) lub (,) znaki te s traktowane przez 131

 wyszukiwarkijakspacje.Strukturserwisuinternetowegomona poznaprzy wykorzystaniuprzegldarekoffline,np.HTTrack101. Literaturaanglojzycznapodajenastpujcezalecenia[Tit05,s.310]: Strona gwna lub strona pocztkowa (dokument rozpoczynajcy zbir dokumentw) w literaturze okrelana, jest jako: first page, start page, frontpage,homepagepowinnamienazwindex.html. Strona z produktami zawierajca informacje o produktach powinna mie nazwproducts.html. Strona kontaktowa zawierajca dane teleadresowe oraz istotne informacje ofirmiepowinnamienazwcontact.html. Informacjedlamediwpowinnybyzapisywanewplikupress.html. Zdjcia zawierajce, np. wygld budynkw przedsibiorstwa powinny mie nazwbuilding.gif. Arkusze styli zawierajce instrukcje formatujce dokument powinny mie nazwstylesheet.css. DanSisonpodajeodstronyuytkownikanastpujcezalecenia[Sis04,s.30]: Stronagwna(Homepage), Stronyzawierajceodpowiedzinanajczciejzadawanepytania(FAQpages), Sitemap(Sitemappage), StronaOnas(AboutUspage), Stronakontaktowa(ContactUspage), Stronazlinkami(RelatedLinkspage,linktoUspage), Stronazprawamiautorskimi,ochronaprywatnociuytkownika(Copyright, Disclaimers,PrivatyPolicypage), Strona(Orderingpage). 5.1.3.Funkcjakomunikacyjna Do wektora funkcji komunikacyjnej Fk mona zaliczy elementy jzyka HTML, ktre umoliwiaj komunikacj pomidzy dokumentem WWW a robotem wyszukiwarki.Komunikacjamoebyregulowanazbioreminstrukcjidlarobota w pliku robots.txt102 lub instrukcjami w sekcji nagwkowej (mata znaczniki). Instrukcje w pliku robots.txt s zunifikowane standardem dla wykluczenia robotwSREizawierajdwiekategorieinstrukcji: Useragent:nazwa_robota_internetowego. Disallow:nazwa_plikulubnazwa_folderu. W instrukcji useragent: oraz disallow: mona zastosowa znak wieloznaczny (*), ktry zastpuje dowolny cig znakw, tzn. dotyczy wszystkich agentw programowychlubgrupyplikw(Listing5.14).
101

Szczegowe informacje znajduj si na stronie WWW: HTTrack Website Copier Offline Browser<http://www.httrack.com> 102SzczegoweinformacjeznajdujsinastronieWWW<http://www.robotstxt.org>.Rwnie na stronie publikowane s nazwy robotw wyszukiwarek internetowych, ktre respektuj instrukcjeSRE.

132

 Listing5.14:Zawartoplikurobots.txtzwykorzystaniemznakwwieloznacznych
UserAgent:* Disallow:/*.gif Disallow:/*.jpg

rdo:Opracowaniewasne

Plik tekstowy robots.txt powinien by umieszczony w katalogu gwnym, tj.w takim w ktrym znajduje si strona gwna. Na przykad strona gwna wyszukiwarki internetowej Google znajduje si pod adresem http://www.google.pl,zawartoplikurobots.txtjestprzedstawionanalistingu Listing5.15. Listing5.15:Fragmentzawartociplikurobots.txtwyszukiwarkiGoogle
Useragent:* Allow:/searchhistory/ Disallow:/news?output=xhtml& Allow:/news?output=xhtml Disallow:/search Disallow:/groups Disallow:/images Disallow:/catalogs Disallow:/catalogues Disallow:/news Disallow:/nwshp Allow:/news?btcid= Disallow:/news?btcid=*& Allow:/news?btaid= Disallow:/news?btaid=*& Disallow:/setnewsprefs? Disallow:/index.html? Disallow:/? Disallow:/addurl/image? (...) Disallow:/websites? Disallow:/shenghuo/search?

Drugim sposobem manipulacji zachowa robotw s instrukcje umieszczone wsekcji nagwkowej dokumentu HEAD. W elemencie META z atrybutem robots naley umieci instrukcje dla robotw wyszukiwarek internetowych dla wymuszania konkretnych zachowa. Warto "ALL" dla atrybutu content oznacza peny dostp, roboty mog indeksowa dan stron, w ktrej s umieszczone instrukcje oraz wszystkie stowarzyszone dokumenty powizane czamilubhiperczami.Jesttozapisrwnoznacznyz"INDEX,FOLLOW".Brak znacznikabdzieoznaczaprzyzwolenienaindeksowanieiorazpozwoleniena pobranie strony. Robotom mona zabroni indeksowania strony poprzez wpisaniewatrybuciewartociNOINDEX,natomiast,abyrobotyniepoday 133

rdo:Robots.txtwyszukiwarkiGoogle

 za odnonikami umieszczonymi na stronie naley doda po przecinku element NOFOLLOW. Instrukcja NOIMAGEINDEX zapobiega indeksowaniu grafiki na stronieHTML,alezawartotekstowamoebyindeksowana. Przykad rnych instrukcji blokowania dziaa robotw wyszukiwarek zostaprzedstawionywlistingu5.16. Listing5.16:ZnacznikiMETAdlawymuszaniakonkretnychzachowadlarobotw wyszukiwarekinternetowych
<METAname=robotscontent=All,Index> <METAname=robotscontent=Index,Follow> <METAname=robotscontent=Index,NoFollow> <METAname=robotscontent=NoIndex,NoFollow> <METAname=robotscontent=NoArchive>

WynikibadawzakresieelementuMETAsnastpujce(tabela5.8,rys.5.14): W wikszoci przypadkw w badanych serwisach, brakuje instrukcji dla odbiorcw programowych SRE (54,6%). Oznacza to pen dostpno zawartoci serwisw internetowych i brak kontroli nad poczynaniami robotw. W dziesiciu przypadkach (0,9%), pozwala si na indeksowanie strony gwnej lecz zabrania si indeksowania caego serwisu od poziomu strony gwnej.Poszczegowejanalizietychprzypadkw,monastwierdzi,es to dziaania wiadome. Serwisy s przygotowane w sposb profesjonalny. Naley wycign wniosek, e zostay wykonane przez profesjonalne firmy, jednakbezoptymalizacjidlarobotwwyszukiwarekinternetowych. W trzech przypadkach stwierdzono instrukcje zabraniajce indeksowania caego serwisu. Przy czym w jednym przypadku pozwala si indeksowa tre, ale bez zdj i doczonych zacznikw (<META NAME="Robots" CONTENT="noimageindex, nomediaindex">). Przy takim zapisie roboty internetowe powinny respektowa ten zapis i nie powinny wcza go do rezultatwwyszukiwadlauytkownika. Warto atrybutu content=NoArchive dla atrybutu name=robots wbadanychserwisachniewystpia. Wyszczeglnienie robota GoogleBot nastpio w 20 przypadkach (<META name=googlebot content=noindex, nofollow>, <META name=googlebot content=noarchive>),dlarobotaMSNBot5przypadkw. InstrukcjaSRENAME="revisitafter"informujcarobotazailednimaponownie zaindeksowaserwisjestwykorzystanaw211serwisach(18,6%).Wzasadzie, instrukcja ma znaczenie symboliczne dla robota, ale jest to informacja dla innych odbiorcw stwierdzajca jak czsto zmienia si zawarto serwisu internetowego. Najkrtszy czas zmiany zawartoci teoretycznie wynosi jeden dzie (<META NAME="revisitafter" content="1 day">), najduszy 30 dni (<meta httpequiv="Expires" CONTENT="30" />, <meta name="RevisitAfter" CONTENT="30Days"/>).
134

 Tabela5.8.WynikibadawzakresieelementuMETA
Instrukcjadlarobota<META NAME="revisitafter"CONTENT="...">

All,IndexlubIndex,follow

Nie Tak Razem Nie Tak Razem

rdo:Opracowaniewasne

671 1126 1133 925 465 10 3 211 1136 1136 1136 1136 59,1% 99,1% 99,7% 81,4% 40,9% 0,9% 0,3% 18,6% 100% 100% 100% 100%

NoIndex,NoFollow

Index,NoFollow

Metaznaczniki

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.14.InstrukcjewykluczeniadlarobotwwyszukiwarekinternetowychSRE

135

 5.1.4.Funkcjaprzeszukiwawcza Do wektora funkcji przeszukiwawczej Fp mona zaliczy elementy, ktre decydujotym,comoerobotwyszukiwarkiwyszukaizaindeksowa.Funkcja przeszukiwacza moe by regulowana zbiorem instrukcji dla robota w pliku robots.txtinstrukcjDisallow:nazwa_plikulubnazwa_folderu.Wyszczeglnienie nazwyfolderwumoliwiasterowanierobotemwyszukiwarki.Nalistingu5.17, zaprezentowano sytuacj, w ktrej dla wszystkich agentw programowych zabrania si indeksowania zawartoci w trzech folderach. Oznacza to, e zawarto folderw nie moe by indeksowana, a uytkownik nie znajdzie ich na wynikach wyszukiwarek internetowych. Zmusza si w ten sposb uytkownika do odwiedzenia katalogu gwnego i stron WWW. Dziki czemu, popierwsze,monazamieszczareklamy,abyuytkownikmgjezobaczy,po drugierankigstronyjestwyszydzikiwikszejogldalnocistronyzrnych adreswIP.Graficzninterpretacjtejsytuacjiprzedstawiononarys.5.15.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.15.HiperczagbokiewserwisieWWW

136

 Listing5.17:
Useragent:* Disallow:/RealMedia Disallow:/Archives Disallow:/Serach

Caociowe wyczenie katalogw i plikw do indeksowania przez roboty wyszukiwarek ma bardzo powane konsekwencje dla waciciela serwisu WWW. Waciciele serwisu mog by niewiadomi wpisw instrukcji wykluczenia dla robotw, np. wykonanie serwisu zostao zlecone zewntrznej firmie, natomiast umowa nie obejmowaa pozycjonowania w wyszukiwarkach internetowych. Hipercza, do ktrych dostp jest zabroniony przez aplikacje programowe okrela si hiperczami gbokimi. Hiperczami gbokimi (gbokielinki)okrelanestehiperczawstrukturzeserwisu,znajdujcesi poniejokrelonegopoziomuwzgldemstronygwnejdoktrychdostpjest zabroniony. Najczciej s to wszystkie hipercza znajdujce si poza stron gwn, do ktrych dostp jest zabroniony przez instrukcje SRE, lub odpowiednie wartoci nofollow dla atrybutu REL elementu konstruujcego hipercze,np.<ahref="./index.php?brand=2"rel="nofollow">mjkoszyk</a>. Zasoby, do ktrych dostp jest zabroniony dla aplikacji programowych, okrelaneszasobamigbokimisieciWWW. Kolejnym elementem, ktry mona zaliczy do wektora funkcji przeszukiwawczej jest protok sitemap103. Protok Sitemap Protocol umoliwia kontrolowanie zachowa robotw wyszukiwarek o adresach URL dostpnychdoprzeszukaniazasobwwserwisieiichzaindeksowania.Adresy zasobwURLsumieszczonewspecjalnymplikujzykaXML.Webmastermoe umieszcza dodatkowe informacje o zasobie, np. dacie ostatniej aktualizacji, czstotliwoci zmian, wanoci w porwnaniu z innymi adresami URL. Informacje te umoliwiaj inteligentniejsze zaindeksowanie witryny. Mapy serwisw s przydatne rwnie uytkownikom, ktrzy nie mog dotrze do wszystkich zasobw serwisu za pomoc interfejsu umoliwiajcego przegldanie. Uycie protokou nie gwarantuje uwzgldnienia stron internetowych w indeksach wyszukiwania. Rwnie uycie protokou nie ma wpywunawyznaczaniepozycjirankingowej104. Kolejnym elementem, ktry mona zaliczy do wektora funkcji przeszukiwawczej jest specyfikowanie dokumentu dla alternatywnych wersji jzykowych serwisu. Wykorzystanie elementu LINK w sekcji nagwka META pozwala dla robotom wyszukiwarek przeszukanie alternatywnych wersji jzykowych. Przykadowe literaturowe instrukcje dla wersji francuskiej iniemieckiejzostayprzedstawionenalistingu5.18.
103GoogleNarzdziadlawebmasterw[online].[Dostp10.06.2008].DostpnywWWW:

104

<https://www.google.com/webmasters/tools/docs/pl/protocol.html> Google[online].[Dostp10.06.2008].DostpnywWWW: <https://www.google.com/webmasters/tools/docs/pl/protocol.html>

137

 Listing5.18[HTML4.01,AppendixB.4Notesonhelpingsearchenginesindexyour Website]: <LINKrel="alternate" type="text/html" href="mydocfr.html"hreflang="fr" lang="fr"title="Laviesouterraine"> <LINKrel="alternate" type="text/html" href="mydocde.html"hreflang="de" lang="de"title="DasLebenimUntergrund"> W badanych serwisach, 21 serwisw zawieray elementy LINK rel jednak suyy one do kanaw RSS (16 serwisw) lub umoliwiy skierowanie zawartocinadrukark.Tylkowjednymprzypadkuserwisposiadainstrukcj wersjwielojzyczn(listing5.19).Jednakwcaletonieoznacza,etylkojeden serwis posiada wersj wielojzyczn, tylko rozwizania technicznie s inne wpozostaychserwisach. Listing5.19:Znacznikidlawersjiwielojzykowejserwisu <linkrel="alternate"href="pl/index.htm"hreflang="pl"> <linkrel="alternate"href="en/index.htm"hreflang="en"> <linkrel="alternate"href="de/index.htm"hreflang="de"> <linkrel="alternate"href="ru/index.htm"hreflang="ru"> <linkrel="alternate"href="fr/index.php"hreflang="fr">
rdo:Uniasp.Zo.o.wKutnie<http://www.agromet.com.pl>

5.2. Konkluzja wynikw bada w zakresie funkcji dla robotw wyszukiwarekinternetowych

Przydzia funkcji elementarnych do poszczeglnych grup funkcji, a pniej do poszczeglnych wektorw funkcji jest arbitralny. W szczeglnoci, e odbiorca programowy to program z zakodowanym algorytmem dziaania, ktrego zadaniem jest pozyskanie zawartoci do wasnego repozytorium: fragmentu, czci lub caego serwisu. Odpowiednie algorytmy rankingujce analizuj serwis w rnych aspektach. Przy czym, algorytmy dziaania robotw oraz algorytmy rankingujce s indywidualne dla kadego robota wyszukiwarki internetowej i zmieniaj si w czasie. Istot dziaa w zakresie funkcji dla robotwwyszukiwarekinternetowychjest: 1. Udostpnienie robotom zawartoci serwisu zgodnie z oczekiwaniem interesariuszy. 2. Przygotowanie dla programw analizujcych zawarto serwisu odpowiednich treci. Jest to trudne, gdy nie s znane algorytmy rankingujce. Mona okreli jedynie elementy, ktre mog wpywa na wysok pozycj rankingow serwisu. Problemem jest to, e dla kadej wyszukiwarkinaleyoddzielniezoptymalizowaserwis. 3. Stosowanie wiadome instrukcji SRE zgodnie z oczekiwaniami interesariuszy.
138

 4. Blokowanie zawartoci zduplikowanych, tj. o zawartoci identycznej lub bardzozblionejdosiebieornychadresachURL.Podobniejakludzie,tak i algorytmy rankingujce nie lubi treci ktra jest powtarzana w wielu miejscach. Zduplikowana zawarto nie tworzy nic oryginalnego, dlatego naleywiadomiestosowainstrukcjewykluczeniadlarobotwSRE.Aaron Wall w serwisie <http://www.seobook.com/> podaje, e jeeli strony s zbyt podobne, wtedy Google (lub inne wyszukiwarki internetowe) mog oszacowa, e strony oferuj ma warto lub s jakociowo o gorszej zawartoci.Moedodoprowadzidoobnieniarankingu. Instrukcje wykluczenia dla robotw nie wpywaj na bezpieczestwo serwisu. Instrukcje SRE nie zapobiegaj w dostpie do plikw. Roboty wyszukiwarek internetowych, mog respektowa instrukcj SRE ale nie s zmuszone do tego prawem (na stan obecny). Natomiast uytkownicy znajc adres URL danego pliku mog pobra i odczyta zawarto. W celu zabezpieczenia zawartoci naleystosowamechanizmyautoryzujcedostp. Konkluzj wynikajc z wynikw bada w zakresie realizowanych funkcji dlaodbiorcyprogramowegosnastpujcewnioski: 1. Kady serwis WWW posiada zbir unikalnych pod wzgldem liczby: wektorwfunkcji(Fi,Fm,Fk,Fp),grupfunkcji,jakielementarnychfunkcji. Wprzypadkuduejzbienocipodwzgldemliczbyelementarnychfunkcji, sposb realizacji tych funkcji w serwisie jest odmienny, a w szczeglnoci sowakluczoweiopiszawartocidokumentu. 2. Zbir wszystkich elementarnych funkcji w poszczeglnych wektorach funkcji tworzy modelowy serwis dla odbiorcw programowych. Zbudowaniemodelowegoserwisuwymagawiedzyeksperckiej,atowi si z wysokimi nakadami finansowymi. Nakady finansowe zwizane s zutrzymaniem wasnego eksperta lub odpowiedniego zespou ludzi lub zlecenie wykonania zewntrznej firmie. Wiedza ekspercka wynika ze zoonoci problemu, ktra oglnie dotyczy trzech grup zagadnie: a)wiedzy eksperckiej w zakresie procesw wytwarzania produktw programowych w postaci serwisu internetowego, z zakresu pielgnacji serwisu, b) znajomoci specyfiki funkcjonowania organizacji, dla ktrego jest opracowywany serwis internetowy i rwnie otoczenia rynkowego, c)elementwzewntrznychserwisu. Dopierwszejgrupyzagadnieeksperckichnaleywiedzazzakresu: Budowy serwisu pod wzgldem procesw produkcyjnych oprogramowania, architektury informacji, zawartoci treci istowarzyszonychdokumentw. Doborupoprawnychswkluczowych,ichkolejnoci,liczby,narzdzi wspomagajcychanalizzawartoci. Dodrugiejgrupyzagadnieeksperckichnaleywiedzazzakresu: Specyfikidziaalnociprzedsibiorstwa,rodzajuprodukcjilubusug, rynkuzbytu. Otoczeniarynkowegoprzedsibiorstwa. 139

Dotrzeciejgrupyzagadnieeksperckichnaleywiedzazzakresu: Pozycjonowania serwisu dla kluczowych wyszukiwarek internetowych. W kadym kraju liczba i pozycja rynkowa wyszukiwarek jest inna, w zwizku z tym naley inaczej przyj strategidziaania. Znajomoci katalogw tematycznych: oglnych (general web directories)ibranowych(specializeddirectory). Znajomociznajdowalnoci(searchable)zasobwwserwisieprzez wyszukiwarki internetowe. Najwicej zasobw poznanych pod wzgldem liczby zaindeksowanych dotyczy dokumentw HTML owych. Oprcz stron WWW roboty wyszukiwarek internetowych pozyskujzdjcia,dokumentytypuOffice. Ochrony prawa autorskiego. Pozyskane zdjcia, cytowanie innych zasobw internetowych lub udostpniane dokumenty powinny by zgodnezobowizujcymstanemprawnym. Wyszukiwania informacji w sieci WWW. Osoba odpowiedzialna za zawarto serwisu powinna wczu si w rol typowego uytkownika i dokona eksperymentw typu co bdzie jeli . Dziki eksperymentom, mona dopracowa serwis pod wzgldem mechanizmwwyszukiwawczych. 3. Budowmodelowegoserwisumonawykonawykorzystujcdotegocelu odpowiedni zbir konkurencyjnych serwisw i dokona ich metodycznej analizy.Zidentyfikowanefunkcjerealizowaneprzezkonkurencyjneserwisy, mogstanowipodstawdodalszegoopracowaniazaoefunkcjonalnych. 4. W wyniku bada serwisw internetowych dla odbiorcy programowego nie zbudowano modelowego serwisu, ze wzgldu na zdefiniowane zaoenia badawcze. W przypadku odbiorcy w roli uytkownika serwisu wyekstrahowanometodeksploracjidanychposzczeglnewektoryfunkcji. Natomiast, w przypadku odbiorcy w roli aplikacji programowych badano czy wystpuj ju okrelone przez badacza elementy. W wyniku bada serwiswinternetowychdlaodbiorcyprogramowego38serwiswna1136, nie posiadao sekcji nagwkowej. Zidentyfikowanie funkcji elementarnych zrealizowanychw1098serwisach,jeszczeniegwarantujewysokiejpozycji w wyszukiwarkach internetowych. Wane jest, jakie elementy znajduj si w poszczeglnych elementarnych funkcjach, a wic cechy jakociowe elementwjzykaHTML.Orazjakieileijakieelementyjakocioweznajduj si w konkurencyjnych serwisach. Rnica pomidzy najlepszymi rozwizaniami z moliwych (modelowy serwis) a istniejcym rozwizaniemtworzylukrankinguserwisu.Lukarankinguokrelonego serwisumoebyzwizanaznastpujcymielementami: Niewykorzystanielubzeuycieelementwdlarobotwwyszukiwarek internetowych. Nieumiejtne uycie instrukcji na kadej stronie WWW serwisu moe powodowa degradacj w rankingu lub braku wynikw wyszukiwania.
140

 Dziaania spamerskie. Osoby, ktrych celem jest korzystanie zewszystkich moliwych mechanizmw do zapewnienia wysokiego rankingu serwisu w wyszukiwarkach internetowych okrelane s spamerami(spammers).Spamerzymogkorzystazrnychtechnik: - Farm105 linkw (Link farms): spamerzy tworz bardzo du liczb hiperczy do okrelonego zasobu. W ten sposb mona wypromowaokrelonesowolubpodwyszyrankingserwsiu. - Cloaking (Cloaking): Specjalne rozwizania, ktre rozrniaj odbiorc serwisu, np. konkretn przegldark internetow lub robota wyszukiwarki. W przypadku wykrycia, np. robota wyszukiwarki internetowej, nastpuje przekierowanie robota na inn specjalnie wykonan dla niego stron. W ten sposb robot skanujeinntreniwidzijuytkownik. - Okrelenie wielu stron startowych (Designated starting pages). Hierarchia informacji w serwisie internetowym powinna by zachowana, tzn. naley okreli stron gwn serwisu a nastpnie zrealizowa podstrony. Nie powinno si tworzy stron rwnowanychzesobpodwzgldemtreci. - Wielokrotno serwisw pod rnymi adresami URL (Mirror websites). Celem tworzenia tych samych serwisw pod rnymi adresami URL jest zwikszeie prawdopodobiestwa uzyskania wynikwnastroniezrezultatmiwyszukiwania. Wykorzystanie w szkielecie architektury ramek (Frames). Tworzenie ramki na stronie WWW powoduje wykorzystanie wielu plikw dokumentw do stworzenia zawartoci jednej strony. Z punktu widzenia architektury informacji, robot wyszukiwarki pracuje na rwnorzdnychdokumentach.Oznaczato,edlauytkownikauzyskuje si efekt synergii z poszczeglnych dokumentw serwisu, ale wprzypadku robotw wyszukiwarek internetowych przynosi skutek odwrotny. Kada strona jest oceniana pod wzgldem zawartoci iuzyskuje okrelony ranking. Robot wyszukiwarki nie ocenia caoci serwisu tak jak uytkownik, lecz kady dokument oceniany jest oddzielnie i w tym przypadku pojedynczy dokument oceniany jest bez kontekstu. Ramki w jzyku HTML zostay wprowadzone na pocztku rozwojutegojzykatj.wtedy,gdyistniaykatalogitematyczne. WykorzystanietechnologiiFlashfirmyMacromedia.Realizacjawcaoci serwisuzwykorzystaniemtechnologiiMacromediaFlashspowoduje,e roboty wyszukiwarek internetowytch nie s w stanie (na stan obecny) zanalizowa treci, rwnie uytkownik nie moe w prosty sposb skorzystaztreci,np.zaznaczy,skopiowa,wydrukowa.
105Terminfarmaoznaczazbirobiektwotychsamychcechach,niekoniecznienalecychdo

jednego waciciela (farmera). Termin farma wie si z prowadzon dziaalnoci produkcyjn,np.farmadrobiu,farmaturbinwiatrowych.

141

 5. Ze wzgldu na rnorodnych odbiorcw programowych, naley ich zidentyfikowa, np. wykorzystujc do tego celu wpisy w pliku serwera. Identyfikacja i klasyfikacja odbiorcw programowych pozwoli okreli wymagania,tretychwymaga106orazokrelielementyserwisu,ktres w stanie speni te wymagania. Zidentyfikowane wymagania od rnych odbiorcwpozwolnawyspecyfikowaniewymagafunkcjonalnych. 6. Macierz wektorw funkcji dla robotw wyszukiwarek internetowych zaimplementowana w serwisie internetowym wpywa na zawarto sieci WWW.Wykorzystaniewektorwfunkcjipozytywniewpywanakocowego uytkownika,chociadlaniegowektoryfunkcjidlarobotwwyszukiwarek s czynnikami na stronie niewidocznymi. Przekonanie uytkownika, e skoro s to elementy niewidoczne to mog by zbdne, jest bdne. Umieszczenie instrukcji dla robotw wyszukiwarek odgrywa jeszcze wiksz rol ni reklama w masmediach. Eliminacja adresu serwisu internetowego z rezultatw wyszukania przez wyszukiwarki internetowe moe prowadzi do wymiernych strat z tytuu niewykorzystania potencjalnych moliwoci sieci WWW. Wykorzystanie wszystkich potencjalnych moliwoci serwisu WWW moe by rdem przewagi konkurencyjnej. 7. Wykorzystaniewszystkichelementwdlaodbiorcyprogramowegorwnie przyczyni si do pozytywnego odbioru zawartoci serwisu WWW rwnie dlainnychodbiorcw,awszczeglnocidlauytkownika. 8. Naley wykorzysta wszystkie dozwolone techniki zwikszania widocznoci (dostpnoci) serwisu WWW w wyszukiwarkach internetowych. Ju z chwil opublikowania standardu jzyka HTML 4.01 (24.12.1999 r.), w zaczniku standardu umieszczono informacje wspomagajce indeksowanie serwisu przez wyszukiwarki internetowe [HTML4.01, Appendix B.4 Notes on helping search engines index your Web site]: Naleydefiniowawersjjzykowdokumentu. Okrela wersje alternatywne jzykowo dokumentu za pomoc atrybutu rel i waciwoci alternate, np: <LINK rel="alternate" lang="de"title="DasLebenimUntergrund">. Doczy informacje o sowach kluczowych wynikajcych z treci strony name="keywords" oraz opis sowny zawartoci strony name="description". Aby oddzieli poszczeglne sowa kluczowe naleyuyprzecinkajakoseparatora. Informowa o pocztku dokumentu w zbiorze dokumentw elementem <LINK rel="start" href="page1.html" title="General TheoryofRelativity">. Doczy instrukcje indeksujce strony za pomoc pliku robots.txt lubodpowiednichinstrukcjiwsekcjinagwkowejstronyHEAD.
106Dotegocelumonawykorzystadowiadczeniazinynieriioprogramowania.

142

 9. Sekcja DTD dokumentu, tj. DocType m.in. jest wykorzystywany do okreleniapoziomuskadniwprocesieweryfikacjipoprawnociskadniza pomoc tzw. parserw. Domylnie, jeli brakuje sekcji DTD, przyjmowana jestwartojzykanajwyszegostandardu. 10.Wykorzystanie map serwsiu (sitemap) w serwisie pozwoli na dodatkowo kontrolowa odbiorcw serwisu internetowego. Narzdzie Gogle Sitemaps dostarcza elementw statystycznych i diagnostycznych dla Web administratora. 11.Mapserwsiumonautworzyzapomocgeneratorw(SitemapGenerator Tools),np.: GMapper(www.dbnetsolutions.co.uk/gmapper/) GSiteCrawler(www.johannesmueller.com/gs/) Gsitemap(www.vigos.com/products/gsitemap/) IntelliMapper(www.intellimapper.com) SiteMagellan(www.sitemagellan.com) SitemapsPal(www.sitemapspal.com)] 12.W zrealizowanych badaniach serwisw internetowych przedsibiorstw badanebyyelementy,ktredotyczyyodbiorcwprogramowychwpostaci wyszukiwarek internetowych. Dziaania polegajce na wykorzystaniu najlepszych rozwiza z moliwych poznanych mechanizmw do zapewnieniawysokiegorankingustronywwyszukiwarkachinternetowych okrelane s dziaaniami optymalizujcymi dla wyszukiwarek internetowych SEO (Search Engine Optimization). Generalnie, techniki spamowania odbiorcw s nieetyczne, a dla uytkownikw nawet karalne. W przypadku spamowania programw, np. wyszukiwarek internetowych, rankingtakiegoserwisumoeprzezwyszukiwarkzdegradowany.

143

5.3.WektorfunkcjikomunikacyjnejdlaArchive'sWaybackMachine warchiwumInternetu
Usuga WWW Internetu powstaa w 1991 r. w orodku badawczym CERN wSzwajcarii,jakonarzdziedopublikacjiirozpowszechnieniabadawpostaci serwisw WWW. Od tego momentu usuga WWW staa si najpopularniejsz usug internetow. Zasoby pod wzgldem ilociowym i objtociowym dynamiczniesizwikszaj(wicejzasobwjestdodawanychniusuwanych). Codzienne, w zasadzie co chwil s usuwane, dodawane lub aktualizowana zasoby w serwisach internetowych. Wiele nowych przedsiwzi powstaje iosiga sukces, wiele jednak serwisw bankrutuje i zostaje usunitych z sieci WWW,niepozostawiajcposobieladw. W celu zapamitania aktualnego stanu zasobw WWW powstaa niekomercyjna inicjatywa polegajca na archiwizowaniu publicznych, oglnodostpnychzasobwsieciWWW.ArchiwumInternetu(InternetArchive), to serwis internetowy udostpniajcy publicznie zgromadzone informacje w postaci cyfrowej dla uytkownikw Internetu (rys. 5.16). Archiwum powstao na zasadzie analogii do staroytnej Biblioteki Aleksandryjskiej, w ktrej przed wiekamiudaosizgromadziniemalcaydorobekwczesnejliteratury.

rdo:ArchiwumInternetuArchive'sWayBackMachine[dostp24.02.2007]DostpnywWWW: <http://www.archive.org>lub<http://web.archie.org>(fragmentekranu)

Rys.5.16.ArchiwumInternetuinarzdzieWayBackMachine

Archiwum Internetu funkcjonuje od kwietnia 1996 r. i od samego pocztku istnienia jest to przedsiwzicie nonprofit, utrzymujce si z dotacji przekazywanych przez rne fundacje i firmy komputerowe oraz wpat indywidualnych. W 1999 r. zdecydowano si na poszerzenie biblioteki o nowe dziay, np. archiwalne filmy nakrcone w latach 19031973, baz danych oprogramowania,filmy(20formatw)idwiki(obecnie15formatw).
144

 Gromadzeniem danych zajmuje si wyspecjalizowany robot, ktry zosta nazwany Alexa crawler. Robot Archiwum pozyskuje serwisy oglnodostpne, zasobystatyczne(postronieklienta).WArchiwumnieskatalogowanozasobw WWW, ktre ze wzgldw technicznych nie mog by zarchiwizowane (generowane s dynamicznie po stronie serwera), lub ktrych autorzy nie wyrazili zgody na ich udostpnienie. Zalet Archiwum jest to, e archiwizacja nie jest procesem jednorazowym. Zasoby Archiwum s aktualizowane, ale wsposb przyrostowy. W praktyce oznacza to, e w bazie danych mona znalenawetkilkadziesitkopiidanegoserwisuzrobionychwrnymczasie. Wniektrychprzypadkachrobotwykonywatozniezwyksystematycznoci, sigajc nawet kilkudziesiciu uaktualnie w miesicu. Farma baz danych Internet Archive Wayback Machine zawiera prawie 2 petabajtw danych iobecnie ronie w tempie 20 terabajtw na miesic. Do odnajdywania konkretnych adresw URL w bazie danych suy lokalna wyszukiwarka MaszynapowrotudoprzeszociWaybackMachine.WykorzystujcArchiwum Internetumonaprzeledzizmianinflacyjnserwiswinternetowych. W zrealizowanych badaniach serwisw internetowych przedsibiorstw badanabyaobecnoadresuURLfirmowegoserwisuprzedsibiorstwailiczba wystpie w bazie danych Archiwum. Obecno w Archiwum Internetu bya moliwawnastpujcychprzypadkach: 1. Twrca serwisu nie zabroni robotowi archiwizujcemu w dostpie do zawartoci serwisu internetowego instrukcjami SRE lub brakowao instrukcjiSRE. 2. Web administrator sam zgosi adres URL do serwisu Archiwum wanalogiczny sposb jak do popularnych wyszukiwarek internetowych. Przy czym, w serwisie zawarta jest informacja, e Archiwum Internetu nie suy do wykonywania kopii zapasowych serwisw i nie powinno si naduywategonarzdziadowasnychcelw. 3. WebadministratorwykorzystadocelupaseknarzdziowyAlexatoolbar izgosiserwisdoarchiwizacji. 4. Robot Archiwum otrzyma adres URL za porednictwem innych stron przekierowujcychzapomochiperczadodanegoserwisu. Webmasterzy mog umoliwi lub zablokowa robotowi Archiwum Alexa crawlerdostpiudozawartociserwisu.AbyumoliwirobotowiAlexadostp do zawartoci serwisu, zawarto pliku robots.txt dla robota ia_archiver powinnabytaka,jaknalistingu5.20. Listing5.20:Zawartoplikurobots.txtwdostpiedozawartociserwisu Useragent:ia_archiver Disallow: Aby zapobiec archiwizacji serwisu dla robota ia_archiver naley przygotowa instrukcjezgodniezlistingiem5.21. 145

 Listing5.21:Zawartoplikurobots.txtdlawykluczeniawdostpiedozawartoci Useragent:ia_archiver Disallow:/ ZablokowanielubodblokowaniezawartocidlarobotaAlexamoesiodbywa wsekcjinagwkowejHEADwmetaznacznikach. Wyniki bada w zakresie Archiwum Internetu WayBack Machine s nastpujce: 1. Najwicej serwisw zostao dodanych do Archiwum w 2001 r., tj. 366 serwisw (33,9%). Analizujc szczegowo poszczeglne miesice, mona wywnioskowa, e najwicej wpisw byo wykonanych w miesicu marcu 2001 r., 108 serwisw (29,5%) (rys. 5.17 rys. 5.18). Znajc opnienie w indeksowaniu przez robota a wynikami w Archiwum Internetu, naley wywnioskowa, e najwicej serwisw zostao przygotowanych w roku 2000. 2. Liczba uaktualnie jest rna i nieregularna. Na wykresie 5.18 przedstawiono liczb wpisw dla poszczeglnych serwisw. Na wykresie nie zaznaczono 9 serwisw, ktrych liczba wpisw wynosi od 309 do 670. Najwicej wpisw w Archiwum posiada serwis DANFOSS Sp. z o.o. zGrodziska Mazowieckiego <http://www.danfoss.pl> rejestrowany pod adresem<http://www.danfoss.com>. 3. WArchiwumInternetuniestwierdzonowpiswdla55badanychserwisw. Stanowito4,8%badanejpopulacji.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.17.PierwszewpisywArchiwumInternetuwposzczeglnychlatach 146

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.18.PierwszewpisywArchiwumInternetuwrozkadziemiesicznym

rdo:Opracowaniewasne

Rys.5.18.LiczbawpiswwArchiwumInternetudlaposzczeglnychserwisw

147

 Konkluzj opisywanych wynikw bada w zakresie realizowanych funkcji komunikacyjnych dla Archive's Wayback Machine w archiwum Internetu s nastpujcewnioski: 1. W serwisie internetowym mona umieci hipercze do Archiwum Internetu. Hipercze mona wykorzysta w celach reklamowych, np.informowa uytkownikw jak dugo istnieje serwis, jak historycznie wyglda i jakie funkcje posiada, w tekcie na stronach WWW lub wrnegorodzajuartykuachreklamowych.Monawtensposbpodnie wiarygodnofirmyiwykazastabilnojejdziaania. 2. W Archiwum mona wyczy serwis z indeksowania, jak rwnie wykluczy wszelkie historyczne strony z Wayback Machine. Szczegy tych dziaa s opisane w FAQ serwisu. Z punktu widzenia marketingowego zabiegtenniejestzalecany. 3. Jeeli firmowy serwis nie jest w bazie danych Archiwum, naley zgosi serwis do archiwizacji. Wg informacji umieszczonych na stronach Archiwum, serwis jest indeksowany w cigu max 8 tygodni od zgoszenia. Jednake, istnieje conajmniej 6 miesicy opnienia pomidzy dat zaindeksowanaserwisuadatwWaybackMachine. 4. Obecno i liczba wpisw w Archiwum Internetu nie wpywa na ranking wwyszukiwarkach internetowych i nie ma bezporedniego przeoenia komercyjnego. 5. Archiwum Internetu mona w umiejtny sposb wykorzysta marketingowo, zaznaczajc obecno wpisw w Archiwum w rnych miejscachwmediachtradycyjnychjakielektronicznych.

5.4. Konkluzja wynikw bada w zakresie realizowanych wektorw funkcji dla aplikacji oprogramowania w serwisie internetowym
Konkluzj opisywanych wynikw bada w zakresie realizowanych funkcji dla aplikacjiprogramowychprzezfirmowyserwisWWWsnastpujcewnioski: 1. Pozycja konkurencyjna serwisu w wynikach naturalnych (organicznych) wyszukiwarek internetowych wg okrelonego sowa kluczowego jest okrelanajakorankingpozycjiserwisu.Zawartokatalogwtematycznych nie podlega rankingowi, w zwizku z tym nie mona wyrni pozycji konkurencyjnej dla sowa kluczowego, np. nazwy przedsibiorstwa lub nazwyproduktu,usugi. 2. Dlaaplikacjiprogramowejwroliodbiorcyzawartociserwisu,monapoda szczegow zot regu: Dla kadego odbiorcy w postaci aplikacji programowejmonazidentyfikowawymagania,okrelitretychwymaga orazokrelielementyserwisu,ktreswstaniespenitewymagania. 3. Podzia i rozdzielenie funkcji dla odbiorcw programowych lub dla uytkownika jest arbitralny. Te same elementy jzyka HTML su wielu odbiorcom, rozdzia ich jest wic tylko logiczny. Jednak, wana jest
148

 identyfikacja odbiorcy, jego rola, wano i wymagania. Po okreleniu wymaganaleyokreliteelementy,ktrejespeni. 4. Zbudowana modelowa macierz wektorw funkcji oraz uyte elementy wserwisie dla odbiorcy programowego mog okrela potencja konkurencyjnoci. 5. Zrealizowana macierz wektorw funkcji badanego (wasnego) serwisu okrelazasobyserwisu(przedsibiorstwa). 6. W przypadku odbiorcw w postaci robotw wyszukiwarek, rnic pomidzy modelowym a badanym serwisem mona okreli luk rankingu. Szczegowa analiza luk rankingu pozwoli okreli, czy rzeczywicie wykorzystano elementy i w jaki sposb je wykorzystano, aby wyeliminowalukiiczyserwismoeuzyskalepszpozycjrankingujc. 7. Modernizacja firmowego serwisu pod ktem wyeliminowania lub zminimalizowanialukirankingumoeprzeoysinawartododando juistniejcychzasobwprzedsibiorstwa,atozkoleimoesiprzyczyni dozmianypozycjikonkurencyjnejwsieciWWW. 8. Luka rankingu jest wartoci zmienn i trudno identyfikowaln. Wiedza jak naley posiada aby wypozycjonowa serwis jest wsko specjalistyczna. Ceny optymalizacji serwisu internetowego czsto przewyszajcenzbudowaniaserwisuinternetowego.Wynikatostd,e dlakadejwyszukiwarkiinternetowejnaleyopracowazestawelementw pozycjonujcych.Trudnowidentyfikacjilukirankinguwynikazewolucji wyszukiwarek internetowych i nieznanych algorytmw rankingowania. Adodatkowospamerzymogzakrealizacjwektorwfunkcji. 9. Minimalizacjalukidlarnychodbiorcwjestmoliwawkadymserwisie internetowymbezznacznychnakadwfinansowychwprzypadkuadaptacji serwisudoserwisumodelowego. 10. Sukcesuwbiznesienieudajesiskopiowa.Rwniedotyczytofirmowych serwisw internetowych. Dwa identyczne serwisy oferujce te same wektoryfunkcjimogosigninnerezultatywwynikachorganicznych. 11. Coraz wiksz rol odgrywa dostosowanie zawartoci serwisu do odbiorcw programowych. W przypadku wyszukiwarek internetowych, dziaania takie s okrelane jako pozycjonowanie w serwisach wyszukiwawczych.Dziaaniapozycjonujceobejmuj(rys.5.20): Wstpnaanalizaserwisu Analizadziaakonkurencji. Optymalizacjaserwisu. Rejestracjawwyszukiwarkach. Budowalinkpopularity. Ciagaobserwacjaorazwprowadzaniezmian. Raportowanie. 12. Lista odbiorcw programowych stale si powiksza, np. Google wprowadzionowusugTumaczenietekstuiwitryn.Abynie dopuci do tumaczenia okrelonej strony przez Tumacza Google, w pliku HTML 149

 wsekcji nagwkowej HEAD naley umieci nastpujcy metatag: <meta name="Google"value="NoTranslate">.

rdo:IdeoSp.zo.o,<http://www.ideo.pl>

Rys.5.20.Dziaaniapozycjonujceserwisinternetowy

6.Konwergencjaserwiswinternetowych
6.1.Problematykakonwergencjiserwiswinternetowych
Procesczeniasipastwwwikszestrukturyorganizacyjneorazmoliwoci swobodnego przemieszczania si ludzi doprowadzi do procesu upodobniania sikultur,gospodarki,systemwprawnych.Procesupodabnianiasido siebie rzeczy i zjawisk wyjciowo rnych, i polegajcy na przystosowywaniu si do warunkwpanujcychwotoczeniuokrelanyjestkonwergencj(convergence). Proces konwergencji dotyczy rwnie mediw w Internecie. Badaniem upodobniania si do siebie serwisw autor zajmuje si od 2006 roku, gdy zauway bardzo du zbieno pomidzy architektur informacji w trzech wiodcych wyszukiwarkach internetowych: Google, OnetSzukaj, NetSprint. Wedug rankingu wyszukiwarek internetowych wg. tzw. silnikw (tabela 6.1), trzy wyszukiwarki zdominoway rynek w Polsce tj. w sumie miay udzia wrynkuponad98%. Tabela6.1. Zestawienie najwikszych wg.silnikwwPolsce
Wyszukiwarkisilniki Google OnetSzukaj NetSprint Inne Udziawrynku 81.2% 9.2% 7.9% 1.7%

wyszukiwarek

internetowych

AdresURL http://www.google.pl http://szukaj.onet.pl http://www.netsprint.pl

rdo:Opracowaniewasnenapodstawie:GemiusS.A.[online],danezamiesicczerwieclipiec [dostp12sierpnia2006].DostpnywWWW:<http://www.gemius.pl/>

150

 Analizujc internetowe strony gwne i wyniki wyszukiwa mona byo okreli strukturalne podobiestwo do wiodcej wyszukiwarki internetowej Google. Wyniki wyszukiwa dla poszczeglnych wyszukiwarek internetowych przedstawiajrysunki6.16.3.

rdo:OpracowaniewasnenapodstawiewyszukiwarkiGoogle[online],[dostp12sierpnia 2006]Dostpnyw<http://www.google.pl>.

Rys.6.1.Szkieletarchitekturyinformacjirezultatwwyszukaniadlawyszukiwarki Google

rdo:OpracowaniewasnenapodstawiewyszukiwarkiNetSprint[online],[dostp12sierpnia 2006]DostpnywWWW:<http://www.netsprint.pl>

Rys.6.2.Szkieletarchitekturyinformacjirezultatwwyszukaniadlawyszukiwarki NetSprint

151

rdo:OpracowaniewasnenapodstawiewyszukiwarkiOnet.plSzukaj[online],[dostp12 sierpnia2006]DostpnywWWW:<http://szukaj.onet.pl>

Rys.6.3.SzkieletarchitekturyinformacjirezultatwwyszukaniadlawyszukiwarkiOnet

Stopiepodobiestwawzakresiestrukturydopieromonaokrelizestawiajc jezesob(rys.6.4).

rdo:Opracowaniewasnenapodstawie:wyszukiwarekinternetowych[dostp12sierpnia 2006].DostpnywWWW<http://www.google.pl>,<http://szukaj.onet.pl>, <http://www.netsprint.pl>

Rys.6.4.Zdjciastronwyszukiwarekinternetowychzrezultatamiwyszukiwa:Google, Onet,Netsprint

Wiodca wyszukiwark na rynku jest wyszukiwarka Google. Szkielet architektury informacji dla wynikw, skada si: nagwka, szpalty lewej iszpalty prawej. W nagwku znajduje si logo firmy, menu kategorii wyszukiwa, pole edycyjne do wprowadzania zapyta, pole opcji zakresu wyszukiwania, przycisk zatwierdzajcy zapytanie, opcje wyszukiwania, personalizacja,zbiorczedanewynikowe(rys.6.5).
152

rdo:Opracowaniewasnenapodstawiezdjciaekranuwyszukiwarkiinternetowej [800x600][dostp12sierpnia2006]Dostpnyw<http://www.google.pl>

Rys.6.5.StrukturainterfejsunagwkawyszukiwarkiinternetowejGoogle

Szpalta lewa to obszar roboczy i zawiera wyniki naturalne (organiczne). Wramach tego obszaru mog wywietla si wyniki patne (paid listings) przetumaczoneprzezGooglenalinkisponsorowane.Wpolskojzycznejwersji mogwywietlisimaksymalniedwalinkitegotypu.Linkitegotypuukazuj si tylko dla niektrych sw kluczowych, ktre zostay wybrane przez mechanizm Google wybierajc je o ponadprzecitnej klikalnoci wg modelu PPC (Pay Per Click). Szpalta prawa, ktra moe w ogle nie wystpowa wprzypadkubrakuodpowiednichlinkwsponsorowanych. Przyjmujcjedenekranwywietlanywrozdzielczoci800x600(organiczne wyniki widoczne bez przewijania) jako 100%, mona okreli procentowy udziaposzczeglnychelementw.PrzegldarkainternetowaMicrosoftInternet Explorer w standardowym ustawieniu zajmuje 22% powierzchni ekranu. Dodyspozycji programu pozostaje 78% powierzchni, ktra jest nastpujco rozdysponowana na nagwek, szpalta lewa i szpalta prawa. Struktura powierzchni poszczeglnych wyszukiwarek internetowych (tabela 6.2) jest niemal identyczna, rnica dla wyszukiwarki Netsprint i Onet Szukaj wstosunkudowyszukiwarkiGooglenieprzekracza2,5%powierzchni.Mona zatem stwierdzi, e konwergencja struktury pomidzy wyszukiwarkami internetowymijestbardzowysoka. Tabela6.2.StrukturaekranudlaprzegldarkiinternetowejMSInternetExplorer iwyszukiwarekinternetowychGoogle,Onetszukaj,Netsprint
PrzegldarkaMicrosoftInternetExplorer IEPaseknarzdzi 15,83% IEPasekstanu 4,17% IEPasekprawyprzewijania 2,00% IEObszarroboczy 78,00% Strukturaobszaru Onet Google Netsprint roboczego Szukaj Nagwek 16,25% 16,25% 14,63% Szpaltalewa 45,92% 48,29% 47,13% Szpaltaprawa 15,83% 13,46% 16,25% 78,00% 78,00% 78,00%
rdo:Opracowaniewasne

153

 Kolejnymi serwisami, ktre byy poddane analizie konwergencji to serwis portaluinternetowegoOnetorazvortalTelewizjiPolskiejTVP(rys.6.6).

rdo:OpracowaniewasnenapodstawiezdjekranudlavortaluTVP[800x1498]iportalu Onet[800x1830][dostp12sierpnia2006]Dostpnyw<http://www.onet.pl>, <http://www.tvp.pl>

Rys.6.6.ZdjciastronserwiswinternetowychTVPiOnet

154

 Serwisy maj ukad dwuszpaltowy w stosunku szpalt prawej do lewej 2/3. Struktura serwisw jest taka sama z niewielkimi odchyleniami proporcji: nagwek serwisu, reklama zewntrzna, wyszukiwarka lokalna i globalna, szpalta lewa, szpalta prawa, stopka dolna. Analizujc struktur szpalt mona stwierdzi du konwergencj strukturaln i wygldu pomidzy serwisami. Naprzykad, kady kategoria tematyczna w szpalcie posiada swj nagwek, ktry jest wypeniony kolorem i poniej niewielka zawarto treci zodsyaczamidowaciwychpodstron(rys.6.7).
Nagwek kategorii

Kategorie tematyczne

rdo:Opracowaniewasne

Rys.6.7.Strukturatematycznakategoriitematycznejwszpaltachserwisw internetowychvortaluTVPiportaluOnet

Analizaiprzejrzenietematyczneserwiswpodobnychpodwzgldemfunkcji,to interesujce dowiadczenie dla konstruktorw serwisw, ale w duej mierze wygodakorzystaniazserwiswprzezuytkownikw.Uytkownikprzeczajc sitematyczniepomidzyserwisamiwidziduepodobiestwopomidzynimi, asposbkorzystaniazestrukturyielementyjesttakisam.Przyczym,serwisy nie s sklonowane w znaczeniu jzyka programowania (identyczny kod HTML zniewielkimi przerbkami) lecz realizacja jzykowa jest odmienna. Ujednolicenie serwisw internetowych pod wzgldem struktury, wygldu to minimalistyczne podejcie do projektowania serwisw. Ta minimalistyczna strategia projektowa, dotyczca zwaszcza serwisw brany biznesowej i jest celowym dziaaniem przycignicia do siebie jak najwikszej liczby uytkownikw,zabierajcichkonkurencji.Wzwizkuztympowstajeproblem: Jak wyrni serwis internetowy na tle konkurencji, gdy obowizuj okrelone standardy, konwencje, zalecenia projektowe i ograniczenia spowodowane obowizujc technologi, netykiet i nawykami samych uytkownikw sieci, ktrych zachowania i potrzeby w duej mierze decyduj oksztacieserwiswWWW? Odpowied tak postawione pytanie jest prosta. Metody, techniki tworzenia serwisw, czy nawet struktura nie podlega ochronie prawnej. Naley chroni prawemwfirmowyserwisieinternetowymteelementy,ktresmoliwe,tzn. jego kompozycj, ktra powinna by unikalna, a zwizana z wizerunkiem itosamociprzedsibiorstwanarynku. 155

 PhilipKotlerstwierdza,enarynku,firmystarajsiwyrni.Rozrnialno (Differentiate)jestzwizanaz[Kot03,s.51]: Produktem(cecha,osigi,zgodno,trwao,pewno,naprawialno,styl, projekt). Usugami(dostawa,instalacja,szkleniaklienta,konsulting,naprawa). Personelem (kompetencja, uprzejmo, wiarygodno, solidno, odpowiedzialno,umiejtnokomunikacji). Imagem(symbole,przekaz,audio/videomedia,atmosfera,zdarzenia). SposobemnawyrnieniesiwrdkonkurencjiwInterneciejeststwierdzenie: dostarczy odbiorcom zawarto, w tym tre, w jakim momencie oni poszukuj, czyli zaspokoi ich potrzeby. W przypadku ludzi to zaspokojenie potrzeb informacyjnych, estetycznych, manualnych, bezpieczestwa. Wprzypadku aplikacji programowych, to tre serwisu, ktra zostanie wodpowiedni sposb udostpniona, np. dla robotw wyszukiwarek internetowych instrukcjami SRE. Zaspokojenie potrzeb dla zdefiniowanych odbiorcwtojedenzesposobwwyrnienianatlekonkurencji. Wyrnienie si z konkurencji nie jest zaprzeczeniem konwergencji, czyli dywergencj. Istot konwergencji jest upodobnienie si serwisw wokrelonychobszarach: uytecznoci, struktury, wygldu(kolorystyki)107, funkcji,rozwizatechnologicznych. Zacieraniesirnicpomidzyserwisamiinternetowymijestkorzycidlaich uytkownikw. Konwergencja uytecznoci (usability) pozwala uytkownikowi obsuy dowolna now aplikacj na zasadzie analogii w konkurencyjnych serwisach. Rozwizania w interfejsie uytkownika, w sensie uytecznoci wserwisach internetowych przyjte przez grup konkurencyjnych serwisw powinny zosta zaadaptowane w kolejnym serwisie (o ile, nie s chronione prawem, np. w serwisie Amazon zakup jednym klikniciem (oneclick ordering)). Konwergencja rozwiza technologicznych umoliwia uytkownikom korzystanie z rnych urzdze technicznych w odbiorze tej samej treci i to niezalenie od czasu, miejsca. Podobnie korzyci uytkownicy uzyskujzkonwergencjwinnychobszarach. Specyfik rodowiska internetowego jest jego zmienno. Kada zmiana serwisuinternetowegoocharakterzebiznesowym,ktrazostajeprzyjtaprzez zauwaaln statystycznie grup uytkownikw Internetu powoduje zmian wserwisach o podobnej funkcji. Czy zatem wobec tej wiedzy, znajdzie si projektant serwisu internetowego, ktry zaproponuje alternatywne rozwizania, np. menu w ksztacie okrgu, ktre bdzie wymagao od uytkownika czasu na adaptacj i zaznajomienie si z nowym mechanizmem wyboru? Jeli tak, to tylko w przypadku, gdy celem bdzie sforsowanie jego
107SerwisyinternetoweokrelaneWeb2.0posiadajpastelowekolory.

156

 nawykw i poprowadzenie go po cile wyznaczonej ciece w strukturze informacyjnej architektury informacji. Jednak wszystkie zalecania projektowe oraz autorytety w zakresie projektowania serwisw internetowych odradzaj eksperymentowanie i wskazuj, e naley najpierw wykona badania konkurencyjnoci serwisw internetowych i ich rozwiza w zakresie uytecznoci. Std te podobny ukad informacyjnonawigacyjny wikszoci stron startowych, ktrych autorzy dooyli stara, aby byy funkcjonalne iprzyjazne w uytkowaniu. Intuicyjne menu pozwoli przecitnemu uytkownikowi szybko i sprawnie odnale interesujce go informacje lub wyszukapodanyelementoferty. Umiejtnoci czenia i wykorzystania najnowszych technologii internetowych z wiedz na temat klienta, jego potrzeb, sposobu postrzegania ipodejmowania decyzji powinno znale odbicie w internetowych serwisach firmowych, ktrych posiadanie obecnie jest standardem. Jeeli przedsibiorca ma zamiar modernizowa serwis internetowy (w sensie podjcia decyzji) powinien zleci badania konkurencyjnych serwisw. Powinno si wyszuka lidera na rynku internetowym i podda analizie jego rozwizania, albo by liderem i prbowa narzuci pewne rozwizania. Jednak, aby by liderem wSieci,naleybylideremwbiznesie108. Istotnym problemem podczas badania konwergencji serwisw internetowych s zagadnienia metodologiczne: jakich metod i technik badawczych naley uy w badaniach do badania konwergencji? Autor po przestudiowaniu bogatej anglojzycznej literatury nie znalaz opisu lub sposobw badania stopnia konwergencji. Natomiast bardzo duo pozycji literaturowych znajduje si na rynku, w jaki sposb naley budowa serwisy, aby byy funkcjonalne, uyteczne, czyli dziaania w zakresie SEM i SEO. Stosowanie si do tych zalece spowoduje ich konwergencj, niezalenie od tego,czytwrcaserwisusobietouwiadamia.

108

Dziaania powysze dotycz ju dziaa strategicznych. Dziaania strategiczne na rynku w obszarze pozycji konkurencyjnej mog dotyczy trzech oglnych strategii [Afu03, s. 71]: blokowania(Block),wyprzedzania(run),czeniasi(teamup).Przekadajctonadziedzin Internetu, strategia blokowania dziaa konkurentw w Internecie jest w zasadzie niemoliwa, pozostaj strategie wyprzedzania, czyli dziaania innowacyjne i czenia si s bardzorealnymistrategiamiwInternecie.

157

6.2. Badania konwergencji wygldu w firmowych serwisach internetowych

Serwisy internetowe w badanej prbie byy poddane ocenie konwergencji wrnychobszarach.Ocenakonwergencjinastpowaawsposbsubiektywny iobiektywny109 przez analityka w okrelonym temacie badawczym i bya dokonywanawobszarach: konwergencja struktury serwisu, w zakresie szkieletu architektury informacjiwserwisach, konwergencjawyglduwzakresieoddziaywaniaemocjonalnego, konwergencjafunkcji. konwergencjirozwizatechnologicznych. Ocena konwergencji odbywaa si wg cile okrelonych procedur postpowanianagrupie8lub16serwiswprzezkadegoanalityka. Procedura postpowania w ocenie subiektywnej, w obszarze konwergencji strukturyserwisubyanastpujca: 1. Wykonanie zdjcia serwisu strony gwnej i oferty produktowej narzdziamigraficznymi, 2. Wykonanie szkielet architektury informacji strony gwnej i oferty produktowej, 3. Opis elementw realizujcych poszczeglne funkcje serwisu w szkielecie architekturyinformacji. Procedura postpowania w ocenie subiektywnej, w obszarze konwergencji wygldu w zakresie oddziaywania emocjonalnego polegaa na wypenieniu przygotowanego formularza. Formularz zosta wykonany w oparciu oinformacje zamieszczone w elektronicznym dokumencie pod tytuem The glass wall. The homepage redesign 2002110. W literaturze z zakresu Web inynierii okrelana jest terminem The Glass Wall [Saf06]. Podczas modernizacjiserwisuBBCw2002r.,zespmodyfikujcyopracowametoddo zbadania wrae estetycznych i nawa j Bipolar emotional response tests. Najwaniejsze zdjcia z dokumentu, prezentujcego istot metody zamieszczononarysunkach6.76.8.

109

Obiektywny sposb oceny serwisu polega na tym, e zmiana podmiotu oceniajcego (analityka) nie powoduje osdu (zmian w wynikach). Wartoci w ocenie obiektywnej mog bynastpujce0(nie),1(tak),n/d(niedotyczy)lubkonkretnawartoliczbowaotrzymana wwynikudziaaniaprogramuanalizujcego.Subiektywnaocenapoleganatym,epodmiana podmiotuoceniajcegomawpywnaotrzymanewyniki. 110 BBC Redesign The Glass Wall [online], [dostp 30 padziernika 2007]. Dostpny w WWW: <http://www.liamdelahunty.com/tips/usability_bbc_redesign_the_glass_wall.php>, plik PDF: <http://www.liamdelahunty.com/blog/media/theglasswall.pdf>

158

rdo:Theglasswall.Thehomepageredesign2002,s.12.

Rys.6.7.PrzykadwykresupunktowegodlametodyBipolaremotionalresponsetests

rdo:Theglasswall.Thehomepageredesign2002,s.13.

Rys.6.8.PrzykadyocenykonkurencyjnychserwiswdokonanychmetodBipolar emotionalresponsetestsprzezzespmodernizujcyserwisBBC

159

 Istot oceny metod Bipolar emotional response tests jest zebranie grupy testerw, ktrzy oceniaj serwis. Utworzenie wykresu liniowego, a po przebadaniu przez grup testerw wykonanie wykresu powierzchniowego moe informowa o odczuciach. Uwzgldnia si ksztat i zajmowany obszar wykresu powierzchniowego. Jeeli by cienki i prosty z wynikami skoncentrowanymi do rodka, np. AOL, MSN, naley wwczas interpretowa jakoobojtnywizualnie.Jednakuytkownicykorzystajzserwisuimoeimsi podoba, gdy ocena serwisu jest taka jak on wyglda, a nie jak jest on funkcjonalny. Jeeli wykres powierzchniowy by szeroki, w rwnym ksztacie, np.Yahoo,wwczasnaleyinterpretowajakosilnreakcjludzi,ktraoznacza niezgodnowocenie. W badaniach, autor przetumaczy formularz Bipolar emotional response tests (rys. 6.9), wykona formularz testowy (rys. 6.10) z automatycznym tworzcym si wykresem (rys. 6.11) i przekaza analitykom. Analitycy dokonywaliocenyserwiswwzakresieelementarnegotematubadawczego,po uprzednimprzeszkoleniu,jaknaleyinterpretowa22wskaniki.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.6.9.Dwubiegunowyemocjonalnytestdoocenykonwergencjiwyglduwzakresie oddziaywaniaemocjonalnegonapodstawieBipolaremotionalresponsetests

160

Rys.6.10.PrzykadwypenionegoformularzaBBCDwubiegunowyemocjonalnytest przezanalitykadlatematubadawczegoSerwisinternetowyprzedsibiorstwa zajmujcegosiprodukcjwyrobwzbetonu,cementuigipsuPKD23.6

Rys.6.11.PrzykadwykresutypuliniowegoBBCDwubiegunowyemocjonalnytestdla tematubadawczegoSerwisinternetowyprzedsibiorstwazajmujcegosiprodukcj wyrobwzbetonu,cementuigipsuPKD23.6

161

 W wyniku zebranych bada, autor otrzyma 83 kompletnych formularzy testowych (83 rne interpretacje powizane z klas PKD), w sumie zawierajcych 1136 ocenianych serwisw. Interpretacja wykresw bya dokonywana przez analityka, ale nie moga by dokonana w oparciu ooryginaln metod Bipolar emotional response tests, gdy tylko jedna osoba oceniaaserwisyiwynikizostayumieszczonenajednymwykresie.Zksztatw wykresw i zajmowanego obszaru analityk dokonywa oceny podobiestwa wzakresie 11 wskanikw oceny. Ocena stopnia podobiestwa bya subiektywnaiunikalna,powizanazklasaPKD. OprcztestuBBCDwubiegunowyemocjonalnytest,analitycydokonywali rwnie oceny serwisw w oparciu o subiektywne mierniki oceny w zakresie estetyki prezentacji, poziomu zaawansowania technicznego, nawigacji (tabela6.3). Tabela6.3.Kryteriaocenywygldufirmowychserwiswinternetowych
Estetykaprezentacji Przejrzysto: 1bardzoza 2za 3przecitna 4dobra 5bardzodobra Prostota: 1strona"uboga" 2strona"przeadowana" 3strona"przecitna" 4strona"bogata" 5strona"stonowana" Kolor: 1przesytkoloru 2niedosytkoloru 3przecitnakolorystyka 4ciekawakolorystyka 5wyjtkowakolorystyka

Ocenapoziomuzaawansowaniatechnicznego Poziomtechnicznystrony: Spjno graficzna strony tytuowejzpodstronami: 5Stronatechnologiczniebardzozaawansowana 0 nie dotyczy (niespjno (uyternetechnologiemultimedialne) zamierzonanp.Portal) 4"Dobra" 1brakpodstron 3Poziomtechniczny"dostateczny" 2brakspjnoci 2Niskipoziomzaawansowania 3spjnozpodstronami 1 strona wycznie statyczna (brak elementw ruchomych, multimedialnych, formularzy, opcji, mozliwocipersonalizacji) Ocenanawigacji: Ocenanawigacji (czinformacyjnawygld)12 1uytenieprawidowesowa"kliknijtutaj", "nacinijabypowrci" 2terminologiahiperczaprzyjazna uytkownikowi
rdo:Opracowaniewasne

Ocenanawigacji rozmieszczenie12 1nieorgonomiczne 2ergonomiczne(niezachodzce nasiebie,rwnomierne rozmieszczone)

162

 Procedura postpowania w ocenie obiektywnej, w obszarze konwergencji realizowanychfunkcjiserwisubyanastpujca: 1. Przekazanie analitykom szkieletu ankiety opracowanej przez autora na podstawie wstpnych bada na firmowych serwisach internetowych przedsibiorstw. Formularz (szablon wzorcowy do modyfikacji) zawiera 148elementarnychfunkcji. 2. Uzupenianie wzorcowego szablonu poprzez jego uszczegowienie (dodawanie nowych funkcji) lub uproszczenie (usuwanie funkcji, ktre nie byyrealizowanewcaejgrupie)przezanalitykw. 3. Uzupenienie kolumny, ktra wskazyway na 100% zbieno funkcji wbadanejprbie(Elementobowizkowy). 4. Uzupenienie kolumny, ktra informowaa czy dana funkcja z punktu widzenia tematu badawczego bdzie planowana w nowym serwisie internetowym(rys.6.12).

Rys.6.12.Przykadformularzawypenionegoprzezanalitykadlatematu badawczegoSerwisinternetowyprzedsibiorstwazajmujcegosiprodukcj wyrobwzbetonu,cementuigipsuPKD23.6(fragment) Procedura postpowania w ocenie obiektywnej, w obszarze konwergencji rozwizatechnologicznychserwisubyaopartaoprzygotowanyprzezautora formularz, ktrego struktura nie moga by zmieniana. Poszczeglne elementy rozwiza technologicznych byy rozoone w formularzach badawczych 163

 (rys.6.13kolumna8,9)orazniektrepozycjewformularzuAnalizaserwisw (zacznik B). Wyniki bada w zakresie rozwiza technologicznych zostay przedstawionewinnychrozdziaach.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.6.13.Przykadformularzawypenionegoprzezkierownikadlasowa kluczowegostocznia

6.3. Konkluzja wynikw bada w zakresie konwergencji serwisw internetowych

Konkluzj opisywanych wynikw bada w zakresie konwergencji serwisw WWWsnastpujcewnioski: 1. Ocena konwergencji jest procesem trudnym i zoonym, gdy jest ocen uniemoliwiajcaautomatyzacjeprzezprogramykomputerowe.Ocenamusi bydokonanabezporednioprzezczowieka.Rwnieopracowanewnioski sautorskie. 2. Nie mona porwnywa zbyt duej liczby serwisw ze sob. Analitycy wzalenociodtematubadawczegobadaliserwisywliczbieod5111do16. Optymaln liczb do ich porwnania to 1012 serwisw (gwnie wykorzystywanawpracachmagisterskich). 3. Konwergencja serwisw internetowych nie ma jednego miernika. Ocena konwergencji powinna by badana w oddzielnych obszarach: 1)konwergencja struktury serwisu, w zakresie szkieletu architektury informacjiwserwisach,2)konwergencjawyglduwzakresieoddziaywania emocjonalnego, 3) konwergencja funkcji 4) konwergencji rozwiza technologicznych.Poszczeglneocenywobszarachkonwergencjiniemona sumowa,abyuzyskajedenmiernik. 4. Ocena konwergencji wygldu dotyczya oddziaywania emocjonalnego iwybr metody do bada by autorski. Opracowana metoda przez BBC atwo bya adaptowalna na polskie warunki, aczkolwiek wytumaczenie subtelnychrniwoceniekolorystykibyokopotliwe,np.Bright Dull, Light Heavy, Warm Cold. Formularz ankietowy zawiera tylko 22 mierniki, zestawione ze sob w odrbne bieguny. Zalet formularza bya szybkawizualizacjaiprostametodaoceny.
111

Tylko 5 serwisw wyselekcjonowanych z 12 adresw byo poddanych analizie w temacie Projekt serwisu internetowego przedsibiorstwa zajmujcego si instalowaniem maszyn przemysowych,sprztuiwyposaenia.PKD33.20.

164

 5. Ocena konwergencji moe zosta rozszerzona w zalenoci od potrzeb na inne obszary, np. poprzez wykorzystanie innych gotowych metod oceny: QUIS112 (Questionnaire for User Interface Satisfaction), SUS113 (System Usability Scale), CSUQ114 (Computer System Usability Questionnaire), Microsofts Product Reaction Cards115. Jako przykad prostego kwestionariusza uy Kwestionariusza do pomiaru satysfakcji interfejsu uytkownika QUIS (Questionnaire for User Interface Satisfaction), ktry mona wykorzysta ze strony <http://www.cs.umd.edu/hcil/quis/> (rys. 6.14).Naleywwczaspowtrzybadanianagrupieserwiswiopracowa sposbinterpretacji. 6. Ocena konwergencji pozwala stwierdzi stan na moment jego badania. To,co dzisiaj jest rewolucyjne jutro jest ju wykorzystane i przestarzae. Dlatego w procesie modernizacji firmowego serwisu internetowego naley zakadymrazemdokonywabadanianawartociachrzeczywistych. 7. W niniejszej pracy nie jest moliwe przedstawienie wszystkich rezultatw wzakresie wykonanych ju bada, ani te zbiorcze zestawienie. Ocena konwergencji bya dokonywana w sposb autorski przez analityka wkadym temacie badawczym (w pierwszym okresie badawczym 83 tematy, 74 tematy). A wyniki tematw badawczych znalazy swoje odzwierciedleniewplikachdokumentw. 8. Ostatnimwnioskiemzbadajestrefleksjanadproblematykkonwergencji. Dlaczego przedsibiorstwa nie analizuj konkurencyjnych serwisw i nie badaj ich stopnia konwergencji? Dlaczego tak mao jest wynikw bada? Odpowied na tak postawione pytania, nie jest odpowiedzi prost. Wzarzdzaniu strategicznym wypracowane s metody, techniki oceny pozycji konkurencyjnych przedsibiorstwa na rynku ju od wielu lat, natomiast Internet i firmowe serwisy internetowe to zjawisko nowe iwypracowanieodpowiednichmetod,technikinarzdziwymagaczasu.

112Chin,J.P.,Diehl,V.A,Norman,K.:Developmentofaninstrumentmeasuringusersatisfactionof

the humancomputer interface, Proceedings of ACM CHI '88 (Washington, DC),1988, s. 213 218.<http://www.acm.org/~perlman/question.cgi?form=QUIS>, <http://www.lap.umd.edu/QUIS/index.html> 113 Brooke, J. SUS: A Quick and Dirty Usability Scale. red: P.W. Jordan, B. Thomas, B.A. Weerdmeester & I.L. McClelland: Usability Evaluation in Industry. London 1996: <http://www.cee.hw.ac.uk/~ph/sus.html>. 114 Lewis, J.: IBM Computer Usability Satisfaction Questionnaires: Psychometric Evaluation and Instructions for Use. International Journal ofHumanComputer Interaction, 7, 1995, s. 5778. <http://www.acm.org/~perlman/question.cgi?form=CSUQ> 115 Benedek J., Miner T.: Measuring Desirability: New methods for evaluating desirability inausabilitylabsetting,MicrosoftCorporation,2002,s.19, <http://www.microsoft.com/usability/UEPostings/DesirabilityToolkit.doc>

165

rdo:QuestionnaireforUserInterfaceSatisfaction[online].[Dostp04.072008].Dostpny wWWW:<http://www.cs.umd.edu/hcil/quis/>

Rys.6.14.FragmentkwestionariuszaQuestionnaireforUserInterfaceSatisfaction

PostawionawrozdzialepierwszymhipotezabadawczaH4onastpujcejtreci: Serwisyinternetoweupodobniajsidosiebiepodwzgldemstruktury,funkcji, rozwiza technologicznych i wizerunku. Rozwizania kluczowe zaakceptowaneprzezodbiorcwzostajupowszechnione(przejte)przezinne serwisy,nieznalazaodzwierciedleniewbadanychserwisach.

166

7.Zalecenia dla przedsibiorcw w zakresie realizacji firmowychserwiswinternetowych

Gwnymzaleceniemdlaprzedsibiorcw,ktrzyposiadajserwisinternetowy, ale wstrzymuj si z decyzj o jego aktualizacji lub zamierzaj pod decyzj ojegostworzeniu,jeststwierdzenie:serwisinternetowyprzedsibiorstwa,jest jegowizerunkiemwInterneciemogcympenirnefunkcjeijegostworzenie, modernizacja powinna zosta powierzona osobom odpowiedzialnym za produkt. Dla autora, osoba odpowiedzialna za produkt programowy to osoba, ktra stosuje si do zasad profesjonalnej praktyki zawodowej oraz zasad etycznych inyniera oprogramowania. Zasady profesjonalnego kodowania izachowaniaetycznegorekomendujeorganizacjaACM/IEEECSJointTaskForce, ktra stwierdza, e116: Inynierowie oprogramowania powinni zobowiza si do wykonywania analiz, specyfikacji, projektw oraz budowa, testowa ipielgnowa oprogramowanie dla beneficjenta z zachowaniem profesjonalizmu (zawodowstwa). W zwizku z tym, inynierowie oprogramowania powinni zobowizywa si do przestrzegania okrelonych zasaddlazdrowia,bezpieczestwa,orazdladobrobytuspoeczestwastosujc sidoomiunastpujcychzasad: 1. Publiczno (public): inynierowie oprogramowania powinni dziaa zgodniezasadamiinteresupublicznego. 2. Klient i Pracodawca (client and employer): inynierowie oprogramowania powinni dziaa w sposobie, ktry najlepiej zabezpiecza interesy klienta ipracodawcyzgodniezinteresempublicznym. 3. Produkt(product):inynierowieoprogramowaniapowinnizapewni,eich produkty i wprowadzane modyfikacje s realizowane w moliwie najwyszymprofesjonalnymstandardzie. 4. Rozsdek (judgment): inynierowie oprogramowania powinni utrzymywa integralnoiniezalenowprofesjonalizmiezzachowaniemokrelonego rozsdku. 5. Zarzdzanie (management): menederowie inynierii oprogramowania idecydencipowinniwspieraipromowaetycznepodejciedozarzdzania wwytwarzaniuoprogramowaniaipielgnacji. 6. Profesjonalizm (profession): inynierowie oprogramowania powinni dba owzrost uczciwoci i dba o dobr opini zawodu zgodnie z publicznym interesem. 7. Koleestwo (colleagues): inynierowie oprogramowania powinni by uczciwi(sprawiedliwi)iwspomagasinawzajemwkoleestwie. 8. Sami o sobie (self): inynierowie oprogramowania powinni bra udzia wpraktycznych szkoleniach w swoim zawodzie i promowa etyczne podejciedopraktykiswojegozawodu.
116

SoftwareEngineeringCodeofEthicsandProfessionalPractice AssociationforComputing Machinery[online],[Dostp19stycznia2008r.]DostpnywWWW:<http://www.acm.org>.

167

 Dopowyszychomiugwnychzasadistniejszczegowezalecenia,ktres opisanenastronieorganizacjiACM/IEEECS<http://www.acm.org>wtemacie Software Engineering Code of Ethics and Professional Practice. W Polsce, organizacja Internet Advertising Bureau Polska opracowaa Kodeks Etyczny SEO, ktry jest zbiorem zalece majcych na celu zdefiniowanie standardw jakociowych i etycznych dziaa prowadzonych przy pozycjonowaniu stron internetowych.Gwnezaleceniaetyczneijakociowedlaspecjalistywzakresie SEOopierajsinazasadach117: 1. Niebdziedziaanaszkodklienta. 2. Bdzieprzestrzegaregulaminwwyszukiwarekorazkatalogwstron. 3. Niebdziewprowadzawbdorazszkodzilubobraauytkownikw. 4. Bdzieprzestrzegaprzepiswprawa. 5. Nieprzywaszczyczcilubcaocipracyinnych. 6. Przedstawi wycznie prawdziwe informacje o wasnych umiejtnociach, wyksztaceniu, standardach postpowania, uzyskanych certyfikatach, partnerstwach, wykorzystywanym sprzcie i oprogramowaniu oraz dowiadczeniuwzakresiepozycjonowaniastron. 7. Bdzie rwnorzdnie traktowa bezporednio konkurujcych ze sob klientw. 8. Bdzieskadarealnedeklaracje. 9. Ujawnimetodologipozycjonowanianakadeyczenieklienta. 10.Poinformujeklientaoprowadzonychpracach. 11.Bdziechroniprywatnoianonimowoklienta. 12.Dooy wszelkich stara w celu osignicia jak najlepszych rezultatw prowadzonychdziaa. Oprcz wyej wymienionych zalece, ktre dotycz wszystkich inynierw oprogramowania, to przy tworzeniu serwisw internetowych w cyklu wytwrczym,powinnosizachowywazasad,ktredotycz: 1. Przepisw prawa. W pierwszej kolejnoci powinny by wykonywane zalecenia, zasady wynikajce z przepisw prawa, np. Konstytucji, ustaw, rozporzdze, przepisw BHP, Karty Praw Osb Niepenosprawnych. Przepisy prawa nakazuj jak i rwnie zabraniaj stosowania okrelonych technik oraz rozpowszechniania treci. Niezastosowanie si do przepisw prawa moe powodowa okrelone skutki wynikajce z nieprzestrzegania przepiswprawnych. 2. Konwencji. Konwencje to symbole, znaki, zasady a oglnie standardy (zalecenia, sposoby) postpowania przyjte w brany, okrelonym rodowisku lub przyjte oglnie, tj. oglnie akceptowana umowa wsposobie nazywania i postpowania. Konwencje s stosowanie w caym wiecie, np. konwencje wizualne w postaci ikon, ktrych nie trzeba wyjania, np. WC, osoba niepenosprawna. Szczeglnie, konwencje
117

Szczegowe zalecenia oraz Techniki nieetyczne w pozycjonowaniu stron internetowych znajduj si w serwisie: Internet Advertising Bureau Polska [online], [Dostp 26 stycznia 2008r.]DostpnywWWW:<http://www.isab.com.pl>.

168

 woprogramowaniu nabieraj istotnego znaczenia. Przeniesienie procesw, zjawisk, rzeczy ze wiata rzeczywistego do cyfrowego nie powoduje zmian wsposobiepostpowaniaizachowaniasiczowieka.Konwencjezwizane s z nastpujcymi elementami: uytkownikami, kontekstem uycia, zawartoci. Trzy wymienione elementy stanowi podstaw modelu praktycznego architektury informacji118. Konwencje ze strony uytkownikwwynikaj zzasad,sposobwzachowaniasiuytkownikw, tj. przyzwyczaje, nawykw, preferencji potrzeb. Konwencje wynikajce zkontekstuuyciaszwizanezcelaminp.biznesowymi,polityk,kultur, technologi, stanem prawnym, aspektami finansowymi, itp. Konwencje wynikajcezzawartociszwizanezewszystkimielementami,ktremog stanowi zawarto: dane, format, struktura, wielko, rodzaj, dynamika. Formalnymzapisemkonwencjisrnegorodzajustandardy. 3. Specjalistyczne metody projektowania i zasady konstrukcyjne. Projektujc serwisy internetowe, mona skorzysta z metod wykorzystywanych zinynierii oprogramowania. Zasady konstrukcyjne wynikaj ze specyfiki rodowiska w jakim jest oprogramowanie wykonywane i uytkowane, np. otoczenia,rodowiskaprogramistycznego. 4. Stan wiedzy. Zasady stanu wiedzy wynikaj z aktualnego rozwoju sprztu ioprogramowania oraz s to rwnie okrelone definicje, wskazwki, przykady, wzorce projektowe, szablony, przypadki, ktre formalnie s spisane. 5. Inne zasady. Na przykad, zasady profesjonalnej praktyki zawodowej oraz zasadetycznychinynieraoprogramowania,zasadygospodarkirynkowej. Przestrzeganie zasad nie jest obowizkowe (oprcz przepisw prawa), ale stosowanie si do nich potwierdza profesjonalizm dziaania i pozwoli wyodrbni osoby z rynku naprawd odpowiedzialnych za produkt programowy. Rwniezdrugiejstronyrynku,przedsibiorcapowinienprzyjzasad: Jeeli przedsibiorstwo wytwarza produkt lub realizuje usugi na wysokim poziomiejakoci,torwnieserwispowinienbyproduktemprogramowymna tym samym poziomie a nawet wyszym ni oferowane produkty i wiadczone usugi. Inwestycja w firmowy serwis internetowy, zwaszcza z moliwoci dokonywania transakcji biznesowych przyniesie warto dodan przedsibiorstwu. Zdanie to mona poprze rnego rodzaju statystykami, jednak wystarczy zauwaytendencjwzrostowrynkwzbytuwsieciInternet.Ausugiwsieci Internetbdsipopularyzowayaniezanikay. Kocz si czasy tworzenia serwisw internetowych w sposb amatorski czytepprofesjonalny.Stopiezoonociserwiswjestjuobecnie wysoki, adochodznowetechnologieitworzonesnowestandardy.
118

Szczegowy opis poszczeglnych elementw znajduje si w pozycji ksikowej: Louis Rosenfeld, Peter Morville: Information Architecture for the World Wide Web. OReilly, 2002, Chapter2.4.PracticingInformationArchitectureintheRealWorld,s.3944.

169

 Czas odda modernizacj lub budow nowego serwisu specjalistom. Po stworzeniu serwisu, nastpuje proces jego pielgnacji. W tym etapie naley delegowa uprawnienia zgodnie z rol, jak moe peni w serwisie Web administrator i producent treci. Z drugiej strony serwisu, uytkownicy Internetustajsibardziejwymagajcyzwaszcza,eobserwujidowiadczaj oni olbrzymiego rozwj elektroniki uytkowej. Nowe urzdzenia komunikuj si z Internetem, stwarza to nowe moliwoci, ale i zagroenia. Rozwj technologii mobilnych i moliwo budowy sieci osobistych (PAN) musi wywrzewpywnabranWebinynieringu.Whandluelektronicznymliczysi bezpieczestwo transakcji elektronicznych poczwszy od zabezpiecze kocowego uytkownika tzn. jego wasnych zasobw programowo sprztowych119adozabezpieczeserwera.Oilezapewnienie bezpieczestwa we wasnym zakresie jest bardzo kosztowne, o tyle istnieje bardzo duo firm udostpniajcych miejsce w sieci Web, zgwarancj stabilnoci dziaania i przepustowoci120. Jakon Nielsen wypowiedzia si na temat projektowania serwisw internetowych: Istniej dwa podstawowe sposoby podejcia do zagadnienia projektowania: artystyczny idea wyraenia samego siebie i inynierski idea do rozwizywania problemu klienta [Nie03, s.21]. Na tworzenie amatorskiego lub pprofesjonalnego serwisu moe sobie pozwoli obywatel tworzcy wasn stron. Jednak firmowy serwisu powinien by dopieszczony w szczegach. Cechy jakociowe oprogramowania, ktre s mierzalne w sposb poredni mog by wypracowywane bardzo szczegowo przez firmy specjalistyczne, zajmujce si budowaniem i optymalizacj serwisw.Stopiedojrzaocioprogramowaniawpostaciserwisupowinienby moliwiejaknajwyszy.Obywatel,ktrytworzyipielgnujeswjserwismoe by niewiadomy zagroe publikujc go w sieci. W przypadku niezabezpieczeniaserwisumoestasizagroeniemdlainnychuytkownikw sieci Internet, np. jego komputer moe sta si komputerem typu zombi121. Rwnie podczas normalnej pracy serwisu mog wystpi nieprzewidziane sytuacje. W protokole, w standardzie HTTP po stronie klienta programowego, zdefiniowano 18 statusw moliwych bdw rozpoczynajcych si seri 4xx (400417), oraz po stronie serwera 6 statusw (500505)122. Eliminacja ich przekraczawiedzprzecitnegoobywatela.
119

Troszczeniesiobezpieczestwoswoichklientwdostrzegybankiinternetowe,prowadzc kampanie uwiadamiajce klientw na niektre zagroenia zwizane z transakcj elektroniczn. 120 Ranking usug hostingowych wykonany na podstawie ankiet jest prezentowany wdwumiesiczniku dla webdesignerw i webmasterw Internet Maker wyd. AVT KorporacjaSp.z.o.o. 121 Stwierdzenie to jest poparte badaniami spoecznoci polskiego Internetu.Polskie komputery srdemduejliczbyemailowegospamu.RaportTheStateofSpamopublikowanyprzez Symantecwskazuje,ePolskaznajdujesinaszstymmiejscuwwiecie,bdcrdem3% spamu w globalnej sieci (USA 28%, Rosja 7%, Turcja 6%, Chiny 4%, Brazylia 4%) <http://www.symantec.com>. 122RFC2616:HypertextTransferProtocolHTTP/1.1,June1999.

170

 Jednak firmowy serwis internetowy powinien mie mechanizmy zabezpieczajce i by odporny na takie sytuacje. Zapewnienie stabilnoci technicznej i programowej serwisu to nie jedyne problemy zwizane zserwisamiinternetowymi. Waniejsz kwesti od sprawnoci technicznej, jest zapewnienie funkcjonalnoci,uytecznociiprzydatnocifunkcjonalnej,itd.,tzn.stocechy jakociowe serwisw internetowych. Na przykad, zasada trzech klikni (threeclick rule), ktra dotyczy takiej budowy serwisu, aby do kadego komponentuskadowegoserwisumonabyodotrzezapomocmaksymalnie trzech klikni myszk, nacinicia klawisza lub skrtem klawiaturowym. Zasada ta obowizuje na stronie gwnej, np. dugo strony nie powinna przekracza trzech uderze klawisza strony w d (3xPgDn), dostp z menu gwnegodonajgbiejpooonegoelementu,niepowinienprzekraczatrzech klikni myszk. Zapewnienie cech jakociowych jest o wiele trudniejsze ni jegowykonaneistabilnedziaanie.Wynikatostd,eobecniebrakujewzorcw serwisw lub standardw oceniajcych serwisy internetowe pod wzgldem ergonomicznym. Rne firmy zajmujce si audytem, tzw. Web audytem, wypracowujwewntrznezakadowenormyjakociowewocenieserwisw. Globalnogospodarczaoznacza,ejeelijesttozasadnenaleyzaplanowa sposb obsugi serwisu w wielu jzykach, np. poprzez przeczanie si po midzy wersjami jzykowymi. Najwicej zasobw zgromadzonych w sieci WWWjestanglojzycznych,wynikatozliczbyrozszerzenazwdomenowych: .com,.net,.edu,.gov,.org. Serwis firmowy zarejestrowany w Polsce powinien mie polskie kocwki nazw domenowych. Polskie nazwy domenowe automatycznie zostan umieszczone w wyszukiwarkach i w zasobach, w ktrych uywa si jzyka polskiego. Z bada autora wynika, e zarejestrowane nazwy domenowe najwyszegopoziomu(TLD)posiadajnastpujcenazwy:.pl,com.pl,.com,.eu, .net.Strukturanazwdomenowychnajwyszegopoziomuzostaaprzedstawiona wtabeli7.1inarys.7.1. Tabela7.1.StrukturanazwdomenowychnajwyszegopoziomuTLD
TLD Liczbaserwisw [%] .pl 2350 59,2% .com.pl 1343 33,8% .com 182 4,6% .eu 31 0,8% .net 15 0,4% inna Razem 51 3972 1,3% 100,0%

rdo:Opracowaniewasne

171

rdo:Opracowaniewasne

Rys.7.1.StrukturanazwdomenowychnajwyszegopoziomuTLD

Dla przedsibiorstw posiadajcych firmowe serwisy internetowe, data 7.12.2005 r. to moliwo rejestrowania domen europejskich .eu, a 7.04.2006 roku to tzw. faza Landrush z moliwoci wolnorynkowego zgaszania domen europejskich. Viviane Reling (europejska komisarz ds. mediw) informowaa oostatecznym wprowadzeniu domen: Od dzisiaj konkurencyjne europejskie spoeczestwo informacyjne stanie si wyjtkowo widoczne w wiatowym Internecie Europa i jej obywatele mog korzysta ze swojej internetowej europejskiej tosamoci, chronieni europejskim prawem.. W obszarze badawczym tylko 0,8% serwisw korzysta z prawnej ochrony swojej nazwy wUE poprzez zarezerwowanie europejskiej domeny internetowej. W drugim okresiebadawczych,wynikibyyjeszczegorsze,tylko0,45%zarejestrowanych byo domen .eu. Po mimo, e byy to przedsibiorstwa nalece do elity przedsibiorstw.Penedanezostayprzedstawionewtabeli7.2inarys.7.2. Tabela7.2.StrukturanazwdomenowychnajwyszegopoziomudlaListy2000
TLD Liczbaserwisw [%] .pl 1016 56,7% .com.pl 611 34,1% .com 143 8,0% .eu 8 0,4% Inna Razem 15 1793 0,8% 100,0%

rdo:Opracowaniewasne

Istotnym elementem serwisu internetowego jest jego nazwa domenowa, popularnie okrelana nazwa adresu internetowego. Nazwa domenowa powinna by krtka, atwa do zapamitania i kojarzona z nazw przedsibiorstwa. Uytkownicy negatywnie oceniaj obecno mylnikw wadresach,powodujcjegowyduenie.

172

rdo:Opracowaniewasne

Rys.7.2.StrukturanazwdomenowychnajwyszegopoziomuTLDdlaprzedsibiorstw zListy2000

Analizujc nazwy uytych domen123 w badanych serwisach internetowych, monastwierdzi,enajkrtszdomensdomenytypu:www.xx.plodugoci 9 znakw (www.cg.pl, www.kp.pl, www.pf.pl, www.3m.pl, www.ca.pl, www.po.pl), a najdusz tj. 35 znakw to www.warminsko mazurskie.turegion.pl. rednia liczba znakw w analizowanych domenach wynosi 17, ktra jest wartoci progow dla ich analizy. A 1885 (48.1%) serwisw internetowych posiada nazw domeny mniejsz ni 17 znakw, 455 serwisw (11,6%) domen posiadao rwno 17 znakw i 1581 (40,3%) serwisw wiksz od 17 znakw (rys. 7.3). 558 serwisw (14%) zawieray wnazwie adresu mylnik, powodujc tym samym wyduenie adresu serwisu firmowego. Adresy badanych serwisw internetowych byy adresami funkcjonalnymi, kojarzcymi si z nazw przedsibiorstwa124. W ten sposb przedsibiorstwa, po pierwsze zadbay, aby potencjalny uytkownik mg
123Nazwa domen mog skada si wycznie z liter, cyfr oraz znaku "" (minus). Znak "" nie

moe wystpowa na pocztku nazwy domeny, na kocu nazwy domeny. Nazwa domeny moezawierado63znakwcznie. 124 W badaniach "Wizerunek firm w Internecie" wykonanych w czerwcu 2006 roku, wrd 457 uytkownikwsieciWWW,56.24%respondentwnapytanieCzynatojakpostrzegajfirm, ma wpyw strona internetowa firmy? odpowiedziao tak, rwnie wane, jak prezentacja firmy w wiecie realnym, gdy 62.58% tumaczy to tym, e "wiat internetowy odgrywa wanrolwspoeczestwie".Wzakresienazwydomenowej,napytanieCzynazwadomeny strony internetowej jest dla Ciebie wana?, 12.69% uznao Tak, bardzo wana, 43.98% Tak, Dla 8.1% respondentw nazwa domeny nie ma adnego znaczenia. Tumaczc swe odpowiedzi ankietowani zaznaczali, e najwaniejsze jest aby nazwa bya krtka i atwo zapamitywana (42.86%). Przy czym, nazwa strony powinna nawizywa do nazwy firmy (38.22%),ninawizywaadojejtreci(16.22%).Ponad59%ankietowanychzaznaczyo,e odpowiednia kocwka w domenie moe nadawa jej prestiu. Respondenci uoyli te kocwki domen od najbardziej do najmniej prestiowej: .pl (41.7%), .com.pl (25.5%), .eu (11,8%), .org (10,3%), .com (8,9%). Na kolejnych miejscach uplasoway si kocwki: .biz (domenybiznesowe),.net,regionalneoraz.info[Epr07].

173

 szybko znale serwis internetowy, po drugie zastrzegy sobie nazw domeny internetowej.

rdo:Opracowaniewasne

Rys.7.3.StrukturadugocinazwdomenowychnajwyszegopoziomuTLD

Sprawdzenie dostpnoci nazwy domenowej rodzajowej (funkcyjnych ilokalnych),wszystkichkrajweuropejskichorazwybranychkrajwzewiata jest moliwe za pomoc narzdzia wyszukiwarki domen (Domain Search) wserwisieEuropeRegistry<http://www.europeregistry.com>(rys.7.4).

Rys.7.4.SprawdzeniedostpnocinazwdomenwserwisieEuropeRegistry(fragment ekranuzustawionymiparametramidlaserwisu<http://www.akselgmbh.com.pl>)

174

 Wynikiemsprawdzeniajestlistazaproponowanychwolnych(Available)lubju zajtych (Not Available) nazw domenowych wybranych europejskich krajw inazwrodzajowych(rys.7.5).

Rys.7.5.Rezultatwyszukaniadostpnocieuropejskichirodzajowychnazw domenowychdlaserwisu<http://www.akselgmbh.com.pl>(fragmentekranu)

W Polsce rejestracj domen .pl oraz poddomen rodzajowych, np. funkcyjnych (.com.pl) lub lokalnych (waw.pl, krakow.pl) zajmuje si NASK (Naukowa iAkademickaSieKomputerowa)125.NASKjestjednostkabadawczorozwojow dziaajc na zasadach nonprofit, podporzdkowana Ministerstwu Nauki iSzkolnictwaWyszego.Wlipcu2008r.zarejestrowanychbyo1028421nazw domenowych.pl.Milionowadomena.plzostaazarejestrowana6maja2008r. dla<galeria.radom.pl>. Jeeli docelowa grupa odbiorcw wykracza poza granice Polski naley wykona serwis w danym jzyku dla tej grupy docelowej. Wwczas naley wykupi odpowiedni domen i stworzy osobn wersj serwisu wodpowiednimjzyku.Faktposiadaniadomenyzrozszerzenieminnegokraju w Polsce, nie ma znaczenia dla wyszukiwarek internetowych. Umiejscowienie fizycznenaserwerzewPolscenieprzeszkadzawindeksowaniuzasobwprzez wyszukiwarki internetowe. Z wynikw bada firmowych serwisw internetowych sektora przemysowego wynika, e w Polsce byo umiejscowionych 83,84% nadanych serwisw. Pene dane przedstawiono wtabeli7.3.
125

Rejestracj domen zajmuj si rwnie inne firmy, np. NetArt <http://Nazwa.pl>, HOME.PL <http://Home.pl>, DOMAINMAKER <http://DomainMaker.pl>, CONSULTING SERVICE <http://rejestracjadomen>,AZ.PL<http://az.pl>,DOMENY.PL<http://www.domeny.pl>

175

 Tabela 7.3. Fizyczne umiejscowienie serwera w poszczeglnych krajach na prbie3972serwisw

Umiejscowienieserwisu Poland Germany UnitedStates CzechRepublic France Netherlands Finland UnitedKingdom Pozostaekraje Razem: Procentowyudzia 83,84% 5,21% 3,41% 1,77% 1,75% 1,64% 0,45% 0,29% 1,64% 100%

Decydujc si na kolejn wersj jzykow serwisu naley zapozna si ze statystykami danego kraju, np. jakich wyszukiwarek, przegldarek, portali, innych serwisw internetowych korzystaj dani uytkownicy. Oraz jaka jest struktura spoeczestwa, wiek, ple, wyksztacenia, sposb i miejsce korzystania z Internetu. S to wane, ale nie jedyne wartoci charakteryzujce dangrupdocelow.Pozostaecechygrupdocelowychnaleywyartykuowa iposzukaodpowiednichdlanichwartoci. Z wynikw bada firmowych serwisw internetowych sektora przemysowegowPolscewynika,ewwikszociserwisyposiadaytylkojeden jzyk(56,7%),dwajzykiposiadao19,1%,trzyjzyki14,1%.Jzykiinterfejsu uytkownikaprzedstawiononarys.7.6.

rdo:OpracowaniewasnenapodstawiewynikwnarzdziaCallingIDToolbar

rdo:Opracowaniewasne

Rys.7.6.Moliwociwyboruwersjijzykowychfirmowychserwiswinternetowych

176

 Zewzglduwersjejzykowe,najczciejbywykorzystywanyjakodrugijzyk jzyk angielski (39,6%), w dalszej kolejnoci: niemiecki, rosyjski, francuski, czeski(rys.7.7).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.7.7.Wersjejzykowefirmowychserwiswinternetowych

PodsumowujcwynikibadadotyczcychwersjijzykowychserwiswWWW: serwisy nie s w stanie wykorzysta potencjau Sieci i skorzysta z wartoci dodanejdlaprzedsibiorstwiuytkownikw,jakiemogprzynieodwiedziny uytkownika obcojzycznego, a porednio, serwisy nie s przygotowane do konkurowaniawewntrzUniiEuropejskiej. Analizujczawartofirmowychserwiswinternetowychwbadanejprbie z moliwoci realizacji strategii biznesowej, mona okreli jednym zdaniem. Polskieserwisybadanychprzedsibiorstwswstanieprzejciowympomidzy starymi technologiami a nowymi zgodnymi ze standardami konsorcjum W3C. Parafrazujc zalecenia konsorcjum W3, ktry okreli jakich elementw nie powinno si uywa na stronach WWW tzw. zdeprecjonowanych znacznikw iatrybutwjzykaHTML: Stopiezdeprecjonowanychfirmowychserwiswinternetowychjesttaki,ile zdeprecjonowanychdeklaracjijestuytychwserwisach. Elementem, ktry pozwala okreli wersj zdeprecjonowan serwisu jest element DTD (Document Type Declaration). Element DTD w dokumencie jest przeznaczony dla agentw programowych interpretujcych znaczniki HTML. Deklaracja DTD w postaci zapisu XHTML 1.1 Strict jest obecnie zgodna zzaleceniamistandarduW3C.Innedeklaracjenieszalecane. 177

 Poniewa specjalici z Konsorcjum W3C zdawali sobie spraw, e proces dostosowawczy potrwa, dlatego jeszcze niedawno Konsorcjum dopuszczao stosowanie przestarzaych znacznikw przy jednoczenie zachowaniu zgodnocizestandardami,dlategospecyfikacjaHTML4.01iXTMLdopuszczaa jeszcze stosowanie wersji przejciowych. Wersje przejciowe DTD byy okrelane wpostaci zapisu Transitional. Pozostae zapisy, jeszcze starsze zawierayelementyramek:Frame,Framset,NoFramset. Zwynikwbadazprbybadawczejwynika,e: 43serwisyposiadayobecniezalecanezapisystandardudokumentu,wtym: 4serwisyHTML1.0Stricti39serwiswposiadayzgodnozestandardem XHTML 1.0 Strict. Stanowi to 3,8% serwisw w badanej prbie serwisw. SerwisyteswykonanezgodniezzaleceniamiKonsorcjumW3C. 598 serwisw to wersje przejciowe HTML 4.01 transitional i XHTML 1.0 transitional.Stanowito52,6%serwiswwbadanejprbieserwisw. Pozostaaliczbaserwisw,nieposiadadeklaracjiDTDlubbyyonezapisane niezgodniezestandardem. Naley podkreli, e konsorcjum W3C zaleca uywanie dla wszystkich nowo powstaych stron WWW standard XHTML 1.0 Strict. Nie ma ju wersji przejciowychiuywanieichniebdziezgodnezobowizujcymistandardami. Obecnie ju w konsorcjum trwaj prac nad nowymi standardami HTML 5.0 i XHTML2.0.Bdzietooznaczao,estosowanydzistandardjutromoebyju zdeprecjonowany.Wzwizkuztym ciganiestandarduidostosowaniestron firmowego serwisu jest nieustajc prac o zgodno z obowizujcymi standardami. Z tego powodu cykl ycia serwisu internetowego znacznie si skraca z powodu wprowadzania standardw126. A std wynika, e potencja konkurencyjnoci serwisw bdcy w dyspozycji przedsibiorstwa jest niewykorzystywanyabdziesipogbia. Mona postawi pytanie: w jakim celu tworzc serwis internetowy naley wykonywagozgodniezestandardami,skorowymagatowikszychnakadw czasu i pracy? Przecie mona wykona te same funkcje bez dodatkowych nakadw.Odpowiednatakpostawionepytaniezawierasiwkilkupunktach. Stosowaniesidostandardwposiadawielezalet.Najwaniejszymis: Odbiorcami zawartoci serwisw internetowych s ludzie, ktrzy mog korzysta z rnych platform programowych i sprztowych. Zgodno ze standardami, pozwoli korzysta z nich bezproblemowo, tak jak to twrca
126

Jeeli serwis internetowy jest produktem programowym powstaym w wyniku procesw produkcyjnych programowania, to zgodnie z zasadami inynierii oprogramowania powinien przechodzi okrelony cykl. Niestety, jako produkt programowy, nie ma moliwoci wykorzystania koncepcji cyklu ycia produktu tradycyjnego na rynku. Produkty na rynku przechodz przez pewien cykl ycia, fazy: wprowadzenia, rozwoju, wzrostu, dojrzaoci ispadku. W przypadku serwisu internetowego zasady rzdzce tym produktem s inne. Posta cyfrowa oprogramowania jest wieczna, ale modernizacja serwisu jest podyktowana zmianami na arenie rynkowej konkurencji oraz wprowadzeniem nowych standardw, gwniezzakresubezpieczestwadanych.

178

 serwisuzaplanowa.Niemonazapomina,euytkownicytoludzie,ktrzy mog by osobami niepenosprawnymi, z mniejszymi lub wikszymi dysfunkcjami yciowymi. Stosowanie si do standardw umoliwi im korzystanie z zawartoci serwisw, w taki sam sposb jak ludziom penosprawnym. Odbiorcami zawartoci s take rnego rodzaju programy komputerowe. Stosowanie si do standardw pozwoli im na bezproblemowe korzystanie zzawartoci. Najczciej, odbiorcami s roboty wyszukiwarek internetowych,wykorzystaniestandardupozwolinalepszeindeksowanie strony. Standardy narzucaj okrelone rozwizania technologiczne, ktre umoliwiaj szybsze adowanie strony i wykorzystania kodu dla rnych odbiorcw.Naprzykad,wykorzystaniestandardudostronydowydruku pozwoli dostosowa zawarto strony do wydruku bez zbdnych elementw. Z tego powodu uytkownik, uzyskuje informacje w postaci papierowej takich, jakich potrzebowa. Semantyka kodu rdowego pozwoli na wykorzystanie kodu zgodnie z przeznaczeniem. Kod bdzie zrozumiaynietylkodlaludzi,aledlarnychodbiorcwprogramowych. Ronego rodzaju walidatory umoliwiaj sprawdzenie zgodnoci ze standardami. Programy te s take w stanie wykry nieprawidowoci wkodzierdowym.W zwizku ztym,standardywymuszajpoprawno skadniow dokumentu, wymuszaj na odbiorcy programowym trybu standardw oraz wpywa na semantyk kodu. A to ostatecznie wpywa na niezawodno oprogramowania. W przypadku zgodnoci serwisu ze standardami, mona umieci informacje o takiej zgodnoci. Posiadanie informacji oznaczajcej zgodno ze standardami ma znaczenie prestiowe dlawacicieliserwisuimoestanowielementwyrniajcysinaarenie konkurencji. Szczeglnie, e wikszo serwisw nie moe pochwali si taki oznaczeniami. Przykadowymi oznaczeniami strony, ktre informuj ozgodnoci ze standardami s ikonki: , , w przypadku wymiany informacji: XML, RSS, Get . Juice Standardy umoliwiaj rozwj serwisw i powszechne ich wykorzystanie. Przeksztacenie Internetu z sieci lokalnej (LAN) na rozleg (WAN) byo moliwe ze wzgldu na jednolity standard techniczny protokou TCP/IP. Powszechno Internetu staa si powszechnoci standardu. Za wykorzystanie standardw nie trzeba paci, s one dostpne dla kadego iatwe w uyciu. Dziki temu, e Internet jest jednolitym standardem sieci komputerowej, koszty jego utrzymania rozkadaj si na wszystkich jego uytkownikw. Identyczna sytuacja wystpuje w serwisach internetowych, opracowane standardy pozwalaj na korzystanie z serwisu w dowolnym miejscuzdowolnegourzdzenia. 179

 Dostarczenie okrelonej zawartoci dla uytkownika wie si zdostarczeniem uytkownikom wartoci. Dostarczana warto moe by rnie oceniana przez uytkownika, ale gdyby uytkownik nie posiadaby urzdze i oprogramowania zgodnego ze standardami, musiaby ponie dodatkowe nakady finansowe, aby skorzysta z zawartoci lub zawarto musiaaby zosta ograniczona. Z drugiej strony, sie Internet umoliwia transfer wartoci. Dla przedsibiorstwa stosowanie standardw umoliwia skorzystaniezwartocizjakimisiwieuytkowniklubklient. Skutkiem wykorzystywania standardw jest niwelowanie asymetrii wzasobach informacyjnych. W handlu tradycyjnym przewaga informacyjna przedsibiorstwa nad klientem bya znaczna. Uytkownik korzystajcy z rnych serwisw moe uzyska bardzo duo informacji oprzedsibiorstwie,jegoproduktachiusugach.Atakeopinieodrnych uytkownikwojakociproduktwiwiadczonychusugach. Standardysperspektywrozwojuebiznesu.Bezstandardwtrudnosobie wyobrazi procesy transakcji, np. identyfikacji i klasyfikacji w wymianie wartoci, wymiany i katalogowania danych, synchronizacji danych, wymiany faktur lub rozkazw. Standardy s podstaw wspdziaania wbiznesie(Interoperability)127. Standardymonapodzielina: Standardy oficjalne, np. standard definiujcy protok HTTP, standard definiujcy sposoby kodowania znakw narodowych, specyfikacje uywanych jzykw programowania po stronie klienta (Java, JavaScript) iserwera (CGI), standard definiujcy sposb kodowania grafiki (JPG, GIF, PNG). Standardy oficjalne s tworzone przez rnego rodzaju organizacje, np.WorldWideWebConsortium(W3C),ISO(InternationalOrganizationfor Standardization), IETF (Internet Engineering Task Force),ECMA (European Computer Manufacturers Association), ANSI (American National Standards Institute). Standardy nieoficjalne, np. standardy bezpieczestwa w sensie caoci rozwiza,rozmiarpojedynczejstrony,wielkoplikwgraficznych,ocena serwiswWWW,narzdziawspomagajcebudowserwisw. Podsumowujc celowo stosowania standardw w serwisach internetowych, monaokreli,eichwykorzystanieswstanie: dostarczy najwikszych korzyci dla jak najwikszej liczby odbiorcw zawartociserwiswnietylkowchwiliobecnej,aleiwprzyszoci. zapewnijaknajdusz"ywotno"danegoserwisuinternetowego, dostarcza strony dostpne dla wikszej liczby uytkownikw i urzdze internetowych,
127Procesowi

wymiany jest powicony raport [W@tch05]. Wg bada [W@tch05, s. 39], w9badanych sektorach wystpuje zaleno, pomidzy wielkoci przedsibiorstwa adeklarowanymwpywemstandardwnanoweprodukty.Imwikszeprzedsibiorstwo,tym stosowanie standardw ma dla nich wiksze znaczenie. Najwikszy wpyw standardw na noweproduktyjestwsektorzeIT(86,5%).

180

 poprawnie funkcjonowa w obliczu rozwoju przegldarek i pojawiania si narynkunowychurzdze,jeszczenastandzisiejszynieznanych. Kolejnym zaleceniem dla przedsibiorcw jest przyznawanie si do autorstwa serwsiu, tj. osb/firmy, ktra serwis wykonaa. Informacje o prawach autorskichiautorzestronybyyopisanewrozdz.5.1.1.Funkcjainformacyjna. W tym kontekcie, osoba odpowiedzialna za wykonanie serwisu WWW toosoba, ktra podpisuje swoje dzieo (autoryzuje), a nie pozostawia anonimowe.Nawettrudnozrozumiedlaczegotylko39,5%badanychserwisw posiada autorstwo wykonania serwisu WWW. Czyby autorzy wstydzili si swojegodziea?Ajelitak,oznaczato,epoziomtychserwiswniejestzgodny zzasadamietycznymi,standardami,konwencjami,czytezaleceniamiistanem wiedzyzzakresuWebinynierii. Jednymzesposobwosigniciasukcesufirmyjestwyrnieniesiztumu konkurentw. Dotyczy to take rynku internetowego. Ale, eby uytkownik mg si zapozna z serwisem powinien go najpierw znale, co jest gwnie rol robotw programowych w wyszukiwarkach. Dostarczenie danych dla robotw lub umieszczenie danych o adresie serwisu w katalogach, rnego rodzajuserwisach,torolaWebadministratora.Zchwilznalezieniaserwisu,dla uytkownika jest najwaniejsze zaspokojenie jego indywidualnych potrzeb, wtym serwis internetowy powinien zaspokoi w wikszoci nastpujce potrzebyuytkownika: manualne, estetyczne, informacyjne, bezpieczestwa. Przy czym, hierarchia zaspokojenia okrelonych potrzeb moe by rna, przebiega z rn intensywnoci (wag) dla poszczeglnych uytkownikw oraz w czasie mog ulega zmianom (zmiana hierarchii potrzeb i ich waga). Zapewnienie potrzeb powinno ju by planowane na etapie projektowania serwisu. A po wytworzeniu serwisu, wana jest jego aktualizacja. Za tre w serwisie odpowiada redaktor (producent treci). Uytkownik usatysfakcjonowany powinien powrci, aby zaspokoi kolejne potrzeby. Cykl, wpostacizalenociroliosbwserwisiesizamyka:aplikacjaprogramowa uytkownikredaktoradministrator. Wyrnieniesiztumukonkurencjijesttrudne,sieWWWcigleewoluuje. Tendencje obserwowane jeszcze par lat wczeniej, e sieci zawadn due portale, ktre bd pobieray opaty za wikszo usug i danych, nie potwierdziy si. Serwisy skupiajce uytkownikw wok wsplnych dla nich spraw,tzw.serwisyspoecznocioweodniosysukces. To nie serwisy organizoway tre dla uytkownikw, lecz sami uytkownicy, tworz tematy iskupiaj si wok nich. Z prostych list i grup dyskusyjnych, kanaw IRC ipierwszych komunikatorw, Internet i serwisy cyfrowych spoecznoci przeksztaciy si w miejsce spotka, gdzie sami uytkownicy decyduj o tym, co i w jaki sposb si udostpnia, wymienia si cyfrowymi 181

 zasobami.Moliwozamieszczania materiawwpostacicyfrowej,np.wideo, foto, zasoby dwikowe i ich publikowania stao si pasj128 dla olbrzymiej liczbyuytkownikw.Zwaszcza,etechnologieinternetowewsposbwizualny umoliwiaj tworzenie i przeksztacenie wasnych serwisw. Uytkownicy wroli producentw treci (oczywicie s oni ograniczeni w zakresie architektury informacji) mog ksztatowa i decydowa o zasobach cyfrowych w serwisach. Moliwo decydowania o zawartoci serwisu poprzez wykorzystanie specjalnych narzdzi przez spersonalizowanych (zarejestrowanych lub zidentyfikowanych) uytkownikw, okrela si sieci WWW drugiej generacji, tzw. Web 2.0129. Serwisy spoecznociowe, takie jak: www.naszaklasa.pl, www.grono.net, www.goldenline, www.profeo, www.mojageneracja, www.wss.net, www.wrzyuta.pl i wiele innych, to przykadyserwiswspoecznociowych,zktrychniektrerozwizanianaley wczy do firmowych serwisw internetowych. Jednym z rozwiza, ktre mona wczy do firmowych serwisw internetowych to wsptworzenie zawartoci serwisu. Do tego celu mona wykorzysta elementarne funkcje dla uytkownika zgrupowane w wektorze komunikacyjnym lub stworzy grup funkcjitworzcychgrupyspoecznoci130. Wyobraenia przedsibiorcw o prowadzeniu biznesu z wykorzystaniem firmowejstronyinternetowejsolbrzymie(przedsibiorcw,ktrzyjeszczenie posiadaj serwisu). Praktyczne pokazanie przedsibiorcom wynikw zwyszukiwarki, e dla danego sowa kluczowego uzyskuje si setki tysic, anawet miliony stron, w tym rwnie bardzo duo wynikw w katalogach tematycznych131,uwiadamiaich,eoglnie,fazarozwojuserwiswWWWju si skoczya. Etap dojrzaoci biznesu internetowego trwa, zmieniaj si trendy, dokadane s nowe moliwoci. Obecnie przegldarki internetowe s
128Niestety,niektrepasjeludziprzeradzajsiwuzalenienieodInternetu. 129

Precyzyjnego terminu wyjaniajcego, czym jest Web 2.0 w literaturze z zakresu Web inynierii zasadzie jeszcze nie ma. Na podstawie literatury mona okreli, e sie WWW drugiej generacji to udostpnianie i wspuytkowanie zasobw przez uytkownikw wserwisie internetowym. Z punktu widzenia technologicznego, Web 2.0 to serwisy wykorzystujce rne technologie: API (Application Programming Interfaces), spoeczne oprogramowanie(socialsoftware),Ajax(AsynchronousJavaScriptandXML). 130 Opracowany formularz Identyfikacja funkcji zrealizowanych w serwisie internetowym do oceny potencjau i luki funkcjonalnoci by aktualny na stan jego tworzenia. W konkretnych przypadkach, do oceny potencjau serwisu w zakresie realizowanych wektorw funkcji ifunkcjonalnoci serwisu, naley zmodyfikowa formularz i dostosowa do analizowanych serwisw(prbybadawczej).Juwtejchwilinaleyzmodyfikowagrypyfunkcjiiprzydzieli lub doda nowe elementarne funkcje. Na przykad klasie PKD Produkcja artykuw spoywczych, napojw i wyrobw tytoniowych, mona utworzy grup Wsptworzenie zawartoci serwisu a do elementarnych funkcji zaliczy: przepisy kulinarne internautw, gosowanieprzepisu,liczbaoddanychgosw,drukujprzepis,oddajgosnaprzepis.Drugim przykadem moe by grupa Blog firmowy, w ktrym mona wpisa funkcje zgrupowane wkategorietematyczneprodukowanychtowarwlubwiadczonychusug. 131Naprzykad,bazadanychfirmzsektoraB2BprowadzonaprzezfirmKompasszawieraponad 60 000 stron WWW, 90 100 aktywnie dziaajcych firm (edycja XV 2008 r.) <http://www.kompas.com.pl>.

182

 jest czym wicej ni tylko narzdziami do wywietlania zawartoci serwisw. Coraz wikszym stopniu przegldarki staj si platformami obsugujcymi aplikacje. Sie Internet zmienia swj charakter, dostp do sieci odbywa si ju nie tylko z komputerw stacjonarnych i przenonych, a coraz czciej zurzdze osobistych mobilnych, odtwarzaczy mediw i innych urzdze. Niedugo, samochody i urzdzenia domowe bd posiaday moliwo komunikacji z Sieci. Przegldarki bd ewoluoway do programw, ktre zastpi obecnie istniejce programy do sterowania obiektw, np. domw mieszkalnych, bd a w zasadzie ju s wbudowane w odbiorniki telewizyjne tzw.IPTV.

183

Podsumowanie
Istot zrealizowanego projektu badawczego byo uzyskanie rezultatw bada wtrzechaspektach: 1. Poznawczomerytorycznym, jako uzyskanie okrelonego kwantum wiedzy ozjawiskachzachodzcychnastykuproducentmediumklient. 2. Metodologicznym, zwizany z opracowaniem autorskich algorytmw iprocedur postpowania sucych do analizy i oceny konwergencji serwiswinternetowychocharakterzebiznesowym. 3. Edukacyjnym polegajcym na promocji okrelonego podejcia i mylenia wzakresieanalizyfirmowychserwiswinternetowychnapotrzebyrnych grupspoecznych. Wyej wymienione aspekty badawcze zostay osignite. W szczeglnoci aspekt metodologiczny i edukacyjny zosta zrealizowany w caoci zgodnie zzaoeniamiprojektubadawczego.Wymiernejegoefektyzostayzrealizowane iwprzyszocirwnieodnioswymiernyskutek.Autorpodwpywemanalizy wynikw z bada zamierza zmieni priorytety w zakresie przekazywania informacjinarnegorodzajuzajciachzwizanychzserwisamiinternetowymi. Na pewno zwikszy i rozszerzy zakres przekazywanych informacji z zakresu bezporednich odbiorcw serwisw internetowych, realizowanych funkcji dla odbiorcw a zwaszcza omwieniu funkcji transakcyjnej i jej roli w biznesie. Zagadnieniom handlu elektronicznego z uwzgldnieniem standardw, bezpieczestwa serwisw i serwerw oraz polityki prywatnoci P3P bdzie nadawanynazajciachiszkoleniachwysokipriorytet. W niniejszej monografii tylko cz wymiernych efektw projektu badawczegomogazostaprzedstawiona,zewzgldunaograniczeniaczasowe izdefiniowane hipotezy badawcze. Olbrzymia cz zgromadzonych danych, azawaszcza z drugiego okresu bada nie zostaa jeszcze zanalizowana. Na pewno znajdzie to odzwierciedlenie w rnego rodzaju artykuach naukowych ipodrozdziaachmonografii. W projekcie badawczym zakadano prezentacj wybranych firmowych serwisw internetowych wystpujcych, jako diamenty132 z najlepszych praktyk(bestpractices).Jednakpoanalizieserwiswautorposiadanegatywne wraenia. Wyonienie najlepszych serwisw z najlepszych, tzw. diamentw okazujesibardzotrudne.Ztymproblememrwniespotykajsiuytkownicy Internetu,ktrzywrnychbranachtypujnajlepszeserwisyizgaszajich do nagrd. Na przykad inicjatywy podejmowane przez Magazyn Internet133, wktrym,comiesicprezentowanes:Najlepszepolskiesklepyinternetowe,
132

Koncepcja diamentw ma swoje odzwierciedlenie w rzeczywistoci gospodarczej, np.diamenty meblarstwa <http://www.diamentmeblarstwa.pl>, diamenty forbesa Forbes ExecutiveForum.<http://www.feclub.pl/> 133MagazynInternetwyd.AVTKorporacjaSp.z.o.o.

184

 Witryna miesica, Strony Czytelnikw. Rwnie w sieci WWW znajduj si serwisypromujcenajlepszerozwizania. Na przykad, serwis Web star festival dostpny pod adresem <http://www.webstarfestival.pl>wybieracorokuwdrodzekonkursunajlepsze stronyWWWorazreklamyinternetowe.Ocenyserwiswsdokonywaneprzez ekspertw: Zoone z profesjonalistw jury przyznaje nagrody najlepszym stronom,ainternaucidokonujwasnegowyboru134.Wystarczyjednakcoroku przeczytanaforumopinieuytkownikw,Webinynierw,abyzweryfikowa trafno wyboru. atwiej wybra stron niedopracowan i okreli liczb elementarnych bdw oraz zgosi j do Osiokw Internetu135 ni dokona najlepszego serwisu. Dlatego w niniejszej pozycji autor nie dokona wyboru diamentwserwiswWWWzewzgldunapostawionewarunki.Warunkami doprzydzieleniastatusudiamentuserwisuWWWbyynastpujce: 1. Producent polski. Serwisy internetowe producentw zagranicznych zzaadoptowanym polskim interfejsem uytkownika byy odrzucane, np.serwisykoncernwzagranicznych. 2. Stronaproducentazfunkcjtransakcyjn.Nominowanedodiamentwbyy serwisyposiadajcesklepinternetowy,ktrymoeznajdowasinastronie gwnej lub wystpowa w postaci zalenego serwisu (subordinate Web site). Funkcja transakcyjna (sklep internetowy) wystpowaa w 130 przypadkach, tj. 11% badanych serwisw, w tym 55 serwisw, tj. 42%, posiadafunkcjtransakcyjnnastroniegwnejserwisu. 3. Strona gwna serwisu na serwerze pozytywnie zweryfikowana pod wzgldem bezpieczestwa narzdziem CallingID Toolbar. Status bezpieczestwaserwisupowinienbyzweryfikowanypozytywnie,tj.status serwisu oznaczony Verifield. Status pozytywnego zweryfikowania, bez zastrzee oznacza, e pozostawione dane przez uytkownika nie bd wykorzystanie przeciwko niemu. Serwis jest zidentyfikowany zbiznesowego charakteru i istnieje zgodno danych zadeklarowanych zwartociamirzeczywistymi. Sprawpriorytetowdonominowaniajestpoprawnotechnicznaserwisu,tzn. wykonany serwis powinien by zgodny ze standardami Konsorcjum W3C. Jednaktenwarunekjestbardzotrudnydospenieniawprbiebadawczejinie bybranypoduwagdonominacjiserwisw.Poanalizieserwiswwalidatorem ze strony Konsorcjum W3C <http://validator.w3.org/>, wyniki s nastpujce: 61 serwisw jest zgodnych technicznie ze sposobem ich zapisu, tj. tylko 5,4% badanych serwisw, 25 serwisw nieweryfikowalnych (2,2%), 1051 serwisw (92,4%)zawieraniezgodnozestandardamiW3C(rys.8.1).

Webstarfestival[online],[Dostp26.06.2008].DostpnywWWW: <http://www.webstarfestival.pl> 135 OsiokiPolskiegoInternetu[online],[Dostp26.06.2008].DostpnywWWW: <http://osiolki.net>

134

185

rdo:Opracowaniewasne

Rys.8.1.PoprawnotechnicznaserwiswzgodniezzaleceniamistandarduW3C

Liczba bdw wahaa si w zakresie od 1 do 2324 bdw. Rozkad wynikw walidacji z 793 serwisw przedstawiono na rys. 8.2 (25 serwisw nieweryfikowalnych,319serwiswmiaopowyej41bdw).

rdo:Opracowaniewasne

Rys.8.2.RozkadpoprawnocitechnicznejserwiswzbadanychwalidatoremW3C

Sposbuzyskanychwynikw,tj.walidacjizostaprzedstawionynaprzykadzie serwisuDoorma<http://www.doorma.com>(rys.8.38.4).

186

rdo:W3C[online],[Dostp12.03.2008].DostpnywWWW<http://validator.w3.org/>.

Rys.8.3.EkranwalidatoraMarkupValidationService(fragmentekranu)

rdo:W3C[online],[Dostp12.03.2008].DostpnywWWW<http://validator.w3.org/>.

Rys.8.4.EkranwynikwwalidatoraMarkupValidationService(fragmentekranu)

Rwnie warunkiem, ktry powinien by wczony do dalszej nominacji serwisw diamentw serwisw WWW jest uwzgldnienie odbiorcy programowego. 187

 Serwis internetowy powinien mie instrukcje dla robotw wyszukiwarek internetowychSREwpostaciinstrukcjiwsekcjidokumentuHEADlubwpliku robots.txt. Niestety, wrd kandydatw do diamentw serwisw WWW brakowaoinstrukcji136.Pomimowyczeniadwchostatnichwarunkw,aden firmowy serwis z funkcj transakcyjn nie spenia trzech warunkw. Z tego wzgldu, autor w niniejszej pracy nie rankinguje serwisw137 ani ich nie wartociowuje i nie nominowa do diamentw serwisw WWW. Mona to rwnieuzasadni,ekadyserwisjestwartocinajwikszdlaichposiadacza iserwisinternetowyodzwierciedlasposbprowadzeniabiznesuwInternecie.A tyle ilu jest przedsibiorcw tyle moe by strategii ich dziaania i sposobw rozumieniafunkcjonowaniabiznesuwInternecie. Wrozdziale1.6autorpostawisobiezaceluzyskaniejaknajwikszejiloci danych,traktujcserwisinternetowy,jakowynikskodyfikowanejkwantyfikacji wiedzy i dowiadczenia twrcy serwisu, jednak z wymaganiami waciciela serwisu.. Dziaania, ktre m.in. pozwalaj na uzyskanie kwantum wiedzy zgotowegoprogramukomputerowegoijegodziaania,okrelanesinynieri od dou (inne okrelenia: inynieria wsteczna odwrotna) (Reverse engineering)138(rys.8.5).Jeelitozdaniejestprawdziwe,awynikibadanato wskazuj, e tak, to aktualny stan polskich firmowych serwisw do prowadzeniadziaabiznesowychjestnaprawdmierny. W literaturze specjalistycznej i na rnych stronach internetowych s prezentowanernerankingisklepwinternetowych,ichocenapodwzgldem rnych kryteriw jest wysoka (nawet bardzo wysoka w bankach internetowych). Jednak te wybrane sklepy internetowe nie znajduj swojego odzwierciedlenia w polskich realiach przedsibiorstw w dziaalnoci przemysowej.
136 W badaniach wykonanych przez analitykw, brakowao informacji o pliku robots.txt, badana

byawyczniesekcjaHEAD.Wzwizkuztym,autorosobiciesprawdzaistnienieinstrukcji SREwpliku. 137Wartociowanie lub rankingowanie serwisw wie si z opracowaniem syntetycznego wskanika rankingowego, np. punktowego opisanego w rozdz. 2.4 w serwisie LinkVendor.com.Obecnieautorowiniejestznanapublikacja,ktryuwzgldniabezporednich odbiorcw serwisw internetowych (przynajmniej dla dwch grup odbiorcw: programw komputerowych oraz uytkownikw, w tym rwnie dla uytkownikw z dysfunkcjami). Najwartociowsza firmainternetowawsensiewartociekonomicznej, tj. Google opracowaa niepublikowany ranking serwisw internetowych wzgldem sw kluczowych dla uytkownika. Ranking obejmuje teoretyczny wskanik rankingowy strony internetowej PR PageRankorazszereginnychelementwwymienianychwliteraturzezzakresuoptymalizacji serwisw internetowych w tzw. wskanik rPR real PageRank, jednak tylko dla odbiorcy wpostaci uytkownika serwisu bez jego rozrnienia (z pominiciem zawartoci dla osb niepenosprawnych). Dlatego, autor uwaa, e wszelkie rankingi bd rankingami czstkowymi,awynikiocenbdsubiektywnie. 138 Roger S. Pressman okrela, e inynieria wstecz to proces odzyskiwania informacji projektowychitworzeniaspecyfikacji,projektwdanych,projektwarchitekturyiprojektw procedur na podstawie kodu rdowego. Roger S. Pressman: Software engineering: apractitionersapproach.5thed.McGrawHill2001,ISBN0073655783,s.807.

188

rdo:HongjiYang,MartinWard:SuccessfulEvolutionofSoftwareSystems.ArtechHouse,2003, ISBN:1580533493.Figure3.3:Generalmodelforsoftwarereengineering.

Rys.8.5.Modelreinynieringu:inynieriaoddouidoprzodu"

Rozwj sieci WWW nastpuje, niezalenie od tego czy polscy przedsibiorcy maj poczucie tego faktu. Z tendencji rynku europejskiego mona wywnioskowa, e ewolucja sieci Web nastpuje w kierunku, w ktrym wystpuje zatarcie rnicy pomidzy uytkownikiem a producentem serwisu. Uytkownicy dziki nowym technologiom w dostosowywaniu ogldanego serwisudoswoichpotrzeb,tworzspersonalizowaneserwisydostosowanedo indywidualnych potrzeb. Wyzwalana kreatywno w dostosowaniu serwisw do wasnych potrzeb okrelana jest modingiem. Twrcy serwisw musz uwzgldni, e kady uytkownik jest indywidualnoci z wasnymi upodobaniami, chciaby otrzyma produkt w peni konfigurowalny, modyfikowalny i sta si projektantem serwisu w oparciu o serwis bazowy. Sukces rynkowy w sensie ekonomicznym odniesie ten serwis, ktry jest wstanie zapracowa na siebie i przynie wacicielowi warto dodan. Wsensie spoecznym, sukces powinien przekada si na odpowiedzialno serwisu (w szerszym kontekcie odpowiedzialno biznesu). Bdzie to moliwie po zastosowaniu odpowiednich technologii informatycznych wspartymi dziaaniami marketingowymi wewntrz serwisu. Odpowiednie technologie to zachowanie standardw, odpowiednio serwisu do sytuacji wprzedsibiorstwie, sytuacji na rynku i zachowa uytkownikw. W zakresie dziaamarketingowych,todostosowujcysiwygld(flexibleloyout)serwisu do upodoba uytkownika oraz adaptacyjny interfejs uytkownika (adaptative 189

 user interfaces). Dziaania takie s moliwe do wykonania w serwisie przez profesjonalne zespoy w przedsibiorstwie lub przez profesjonalne firmy. Wten sposb serwis internetowy spenia okrelon funkcje spoeczn iwacicielserwisujestzaniegoodpowiedzialny. Przedsibiorstwo,jeeliniemaodpowiednichzasobw,powinnopowierzy wykonanie niektrych z jego istotnych funkcji lub procesw zewntrznemu zleceniobiorcy, czyli wykona outsourcing. Z drugiej strony, przedsibiorcy zlecajcy wykonanie serwisu na zewntrz musz by przekonani, edostarczony produkt programowy jest bezpieczny dla ludzi (nie wyrzdzi szkdwpsychice,zdrowiu,skutkwspoecznychlubekonomicznych,uywalny przez ludzi z dysfunkcjami) oraz bezpieczny dla programw (nie wyrzdzi dziaa destrukcyjnych w sprzcie i oprogramowaniu wasnym iuytkownikw)rwniepowinien,aobecniemusiuwzgldniarnegrupy odbiorcw139. Wykonanie serwisu i umieszczenie jego na serwerze to nie koniecdziaabiznesowych,alepocztek.Serwisinternetowynaleytraktowa jak narzdzie przynoszce okrelony skutek ekonomiczny dla jego waciciela. Moe by on zapewniony, jeeli przedsibiorstwo posiada odpowiednio profesjonalny zesp do pielgnacji serwisu. W tym przypadku grup osb odpowiedzialnychzapielgnacjtoWebadministratorzyiproducencitreci. Przedostatnim zagadnieniem w podsumowaniu, jest konkluzja skutkw wykorzystania Internetu w przedsibiorstwie i skala jego oddziaywania na zasoby internetowe. Skutkiem stosowania w przedsibiorstwach Internetu monauzna[Mal06,s.236]: redukcjkosztwdystrybucji, wzrostznaczeniaprawarosncychdochodw, wzrostsiyprzetargowejklientw(dostawcwiodbiorcw), obnieniekosztuzmianydostawcy, eliminowanieporednikw, rozwjspoecznociwirtualnych, atomizacj acucha wartoci polegajc na jego rozbiciu na mniejsze ogniwa. Najbardziej znaczcym zagadnieniem wykorzystania Internetu wprzedsibiorstwiejesttzw.praworosncychdochodw140.
139

Uytkownicy, inynierowie oprogramowania, prawnicy stwierdzaj, e nie ma idealnych programwkomputerowych.Zamawiajcyotrzymujeprodukt,ktrymajakiewadyfizyczne zarwno ukryte, jak i jawne. Producenci, dystrybutorzy i firmy wdroeniowe w umowach staraj si z gry zastrzec, e oferowany produkt moe by wadliwy. Najczciej stosuj wyczenia lub ograniczenia odpowiedzialnoci za wady dostarczanego produktu. Dlatego, zamawiajcypowiniendostarczyspecyfikacjwymaga,precyzyjnieokreliswojepotrzeby i oczekiwania. Konieczne s te testy oprogramowania. Naleyta staranno za produkt programowybdziewicokrelanaindywidualniewzalenociodproduktu,jegozoonoci iprzeznaczenia. 140 Prawo to zostao nastpujco sformuowane Internet prowadzi do utrwalenia si znaczenia prawarosncychdochodw[Mal06,s.237].

190

 Prawo to opiera si na zaoeniu samowzmacniajcych si acuchw, ktrych ogniwacechujzwizkiprzyczynowoskutkowe.Wefekcieczego,Internetstaje sipiramidrozwojuInternetu[Mal06,s.237](rys.8.6).

rdo:[Mal06,s.238]

Rys.8.6.PiramidarozwojuInternetu

Wykorzystanie firmowych serwisw internetowych przez przedsibiorstwa na skale masow prowadzi do przyrostu zasobw w sieci WWW w zakresie liczebnoci, objtoci serwisw internetowych, a to powoduje efekt inflacji serwisuWWW.Efektinflacyjnyserwiswinternetowychmoedotyczy: Liczby stron w postaci inflacyjnego efektu ilociowego. Serwisy funkcjonujcepostronieserwera(systemydynamiczne),teoretyczniemog generowa tyle stron, ile znajduje si rekordw w gwnej bazie danych. Wzwizku ztymliczba dynamicznychstronbardzoronie, wstosunku do stronstatycznych. Objtociserwiswwpostaciinflacyjnegoefektuobjtociowego.Obecnie, w serwisach internetowych oprcz tekstu (ktry zajmuje bardzo mao miejsca), umieszczane s zasoby multiumedialne i dokumenty w rnych formatach.Nowyserwislubserwispomodernizacjizawierawicejzasobw podwzgldemilociowymiobjtociowymnidotychczas. 191

 Kosztw, tzw. inflacyjny efekt kosztowy. Nakady na utrzymanie serwisu internetowegoprzewyszajdotychczasowenakadynaserwis.Liczbaosb odpowiedzialnych za pielgnacj serwisu: podtrzymywanie yciowe (sprztowoprogramowe), sprawne funkcjonowanie (dziaalno bieca), modernizacj serwisu (efekt przeciwzmarszczkowy serwisu) ronie nieproporcjonalnie do zasobw serwisu. I kady nowopowstay serwis kosztujeprzedsibiorstwowicejnifunkcjonujcydotychczas. Jakoci, tzw. inflacyjny efekt jakociowy. Wraz ze wzrostem skomplikowania serwisu, powinny by wykonywane dziaania, aby serwis internetowy mona byo szybciej, sprawniej obsuy. A wic cechy jakociowe serwisu pod wzgldem miernikw ich dziaania powinny by lepszeodwartocimiernikwwserwisachistniejcych. Efekt inflacyjny serwisu WWW zakca i utrudnia proces budowania pozycji konkurencyjnejserwisuwsieciWWW. Michael Porter w sposb syntetyczny okreli wpyw oddziaywania Internetu na struktur rynku/sektora w oparciu o pi si konkurencyjnych (wejcie, obawa substytucji, sia przetargowa klientw, sia przetargowa dostawcwirywalizacjaobecnychkonkurentw)(rys.8.7).

rdo:[Por01,s.67]

Rys.8.7.WpywInternetunastrukturrynku/sektora

192

 Istotnym zagadnieniem z punktu widzenia handlu elektronicznego jest budowanie konkurencyjnoci firmowych serwisw internetowych w oparciu ofundamenty budowania wartoci, tj. 5C i acucha wartoci. Wypracowanie koncepcjiwartociidostarczeniejejklientomwymagarealizacjipiciudziaa, tzw.5C:koordynacji(coordination),obrotuhandlowego(commerce),budowy wsplnoty (community), tworzenia zawartoci (content) i metod komunikacji (cominunication)(rys.8.8).

rdo:[Afu03,s.38]

Rys.8.8.WaciwociifunkcjeInternetuwkontekcie5C

acuch wartoci przedsibiorstwa, wg M.E. Portera tworzy przewag konkurencyjn firmy na rynku, to oglna konstrukcja mylowa pozwalajca rozpatrywa ze strategicznego punktu widzenia dowolne dziaanie istotne dla dziaalnoci firmy, umoliwiajc ponadto dokonanie oceny ich kosztw iznaczeniazewzgldunamoliwozrnicowania[Por06a,s.18]. Autorzauway,ewliteraturzewzakresieebiznesusprezentowanedwa podejcia. Pierwsze podejcie do ebiznesu to podejcie marketingowe. Polega to na tym, e definicje oraz pojcia i opisy ebiznesu s omawiane od stron uczestniczcychwprocesachbiznesowychiichrelacji.Wramachtegopodejcia prezentowane s cyfrowe interakcje pomidzy stronami, np. B2B, B2C, itd. iopisywane rne modele biznesu. A wic najwaniejszymi elementami biznesowymijestpocztekikoniecacuchawartoci.Mediumporedniczcym jestsiekomputerowaInternet.Wdrugimpodejciu,podejciuinynierskim, handel elektroniczny koncentruje si na procesie dostarczania zawartoci (content) a zarazem wymiany wartoci (value exchange) dla zaangaowanych stron. Wok procesu dostarczania zawartoci omawiane s wszystkie niezbdne elementy. W tym podejciu najwaniejszym elementem jest rodek acucha biznesowego (rys. 8.9). Przykadem podejcia inynierskiego jest 193

 standard ISO/IEC TR 210001141, ktry opisuje wykorzystuje multimediw wrodowisku sieciowym i ma na celu zachcenie biznesu do transakcji treciamicyfrowymi.

rdo:[ISO/IECTR210001:2001,s.11]

Rys.8.9.Siedemwspdziaajcychelementwdziaawinterakcjipomidzy uytkownikami

Idea podejcia inynierskiego wg standardu ISO/IEC 21000, to opis procesu sposobu przeksztacenia istniejcych przedmiotw w postaci cyfrowej oddeklaracji cyfrowych rzeczy do procesu przeksztacenia zawartoci wokrelonposta(dziaaniawobszarzestandaryzacjazawartoci).Standard powsta ten na zapotrzebowanie rynku, na ktrym istnieje bardzo duo multimedialnych obiektw cyfrowych, ktre s, mog by dostarczane iprzeznaczone do konsumpcji. W streszczeniu standardu [ISO/IEC 21000:1, s.V]znajdujesiwyjanieniewzakresiewizji,technologii,strategii.
141 Wszystkie czci standardu ISO/IEC TR 21000 s swobodnie rozpowszechnione w ramach

inicjatywyISO/IECJTC1orazISOiIECSwobodniedostpnestandardy:ISOCopyrightforthe freely available standards [online], [Dostp 13.01.2008]. Dostpny w WWW: <http://standards.iso.org/ittf/PubliclyAvailableStandards/index.html>.

194

 Opracowany, opublikowany i swobodnie rozpowszechniany standard ma na celu: 1. Dostarczenie wizji dla struktury multimediw, aby w sposb przejrzysty umoliwi i zwikszy uycie zasobw multimedialnych z wykorzystaniem urzdzesieci,wceluzaspokojeniapotrzebwszystkichuytkownikw. 2. Uatwi integracj elementw i standardw w zwizku z ujednoliceniem technologiidlatworzenia,zarzdzania,manipulacji,transportuidystrybucji konsumpcyjnychzawartoci. 3. Dostarczania strategii w uzyskaniu okrelonej struktury multimediw poprzez rozwj w specyfikacji i standardw bazujcych na dobrze zdefiniowanychwymaganiachfunkcjonalnychpoprzezwsppraczinnymi organami. W sumie standard skada si z jedenastu czci142, przy czym mog by dodawanekolejnewersjewprzyszoci. Co ma wsplnego i jakie znaczenie ma ten standard dla handlu elektronicznego? Autor uwaa, e przykad tego standardu moe mie praktycznewykorzystaniewhandluelektronicznym.Przedewszystkimzmienia strategi acucha wartoci w systemie wartoci. Oglna idea acucha wartoci w przedsibiorstwie zostaa przedstawiona na rys. 8.10, a Internet wacuchuwartocinarys.8.11.

rdo:[Por06a,s.65]

Rys.8.10.Oglnyacuchwartoci

142

ISO/IEC21000:Part1:Vision,TechnologiesandStrategy,Part2:DigitalItemDeclaration,Part 3: Digital Item Identification and Description, Part 4: Intellectual Property Management and Protection, Part 5: Rights Expression Language, Part 6: Rights Data Dictionary, Part 7: Digital Item Adaptation, Part 8: Reference Software, Part 9: File Format, Part 10: Digital Item Processing,Part11:EvaluationToolsforPersistentAssociationTechnologies.

195

rdo:[Por01,s.75]

Rys.8.11.Internetwacuchuwartoci

rdo:[Por06a,s.63]

Rys.8.12.Systemwartocidlafirmydziaajcejwjednejbrany

W acuchu wartoci (w systemie wartoci utworzonym przez poszczeglne ogniwa acuchw wartoci rys. 8.12) znajduje si punkt pocztkowy (rdo) ikocowy (nabywcy), pomidzy ktrymi nastpuje przepyw wartoci woparciu o zasoby ogniwa w ramach dziaa podstawowych i pomocniczych. WpodejciustandarduISO/IEC21000,uytkownik(user)jestjednostk(entity) w stanie interakcji z rodowiskiem MPEG21 i rwnie tworzy cyfrowe rzeczy (DigitalItem).Awicrodowiskocyfroweopierasinadwchpodstawowych pojciach: definicji podstawowej jednostki transakcji i dystrybucji cyfrowej rzeczy (Digital Item) i koncepcji uytkownikw (Users) bdcych w interakcji cyfrowymi rzeczami. Uytkownikami s osoby indywidualne, konsumenci, spoecznoci,korporacje,konsorcja,instytucjerzdowe.
196

 Uytkownicy sprecyzyjnie identyfikowani poprzez relacj w stosunku do innych uytkownikw w ustalonej interakcji. Z technicznego punktu widzenia nie ma rozrnienia pomidzy dostawc zawartoci a konsumentem, obydwie strony s uytkownikami. W rodowisku sieciowym, tradycyjne granicepomidzyrodzajamizawartocitypwsrozmyte,poniewawszystkie maj posta multimedialnych zasobw w nowych produktach i usugach. Ponadto, osoby fizyczne s coraz bardziej wiadome wartoci, zarwno wewntrznych ikomercyjnych i traktuj je, jako wasne aktywa w postaci zasobw cyfrowych. Pojedyncza jednostka (encja) moe wykorzystywa zawarto w rny sposb, np. publikowa, dostarcza, konsumowa itd., i te wszystkie dziaania s we wzajemnej interakcji i s traktowane jednakowo. Jednak uytkownik moe naoy pewne ograniczenia lub unikalne prawa iprzyzna rn odpowiedzialno w interakcji z innymi uytkownikami. Wzwizku z tym tradycyjny acuch wartoci w systemie wartoci jest ukierunkowany i cile definiuje rol producenta, dostawcy, nabywcy. Wpodejciu, ktre mona okreli sieciowe143 system wartoci jest bliej nieukierunkowany.Jednoogniwowartocimoe,aleniemusitworzywarto a moe by odbiorc wartoci, podczas, gdy inne ogniowo tworzy i odbiera warto. Wydaje si, e wykorzystanie systemu wartoci w sieci, tj. spoecznoci wserwisach internetowych, ktra moe peni rol nadawcy i odbiornika wartoci jest przyszoci w handlu elektronicznym. Pierwsze namiastki wpolskich serwisach s rozpoczte, np. funkcja przepisy kulinarne internautw w firmowym serwisie, ktry informuje o produkowanych wpuszczewarzywachiowocach.Touytkownicytworzprzepisykulinarnedla innych uytkownikw, w jaki sposb mona wykorzysta produkowane produkty. Wyej wymienione podejcia nie s ze sob sprzeczne, a nawet, gdyby jepoczymonabyuzyskacaoksztatproblematykihandluelektronicznego. Co prawda, publicznie dostpny standard ISO/IEC 21000 dotyczy wspierania transakcji wysoko zautomatyzowanych i interoperacyjnych (interoperable), ktre s wymagane w celu wsparcia nowych typw handlu. Ale moe by wskazwk,wjakisposbmonawykorzystasieiprzeksztacizawarto w cyfrow zawarto zdoln do dystrybucji za pomoc sieci komputerowej. Przedsibiorstwa sekcji przemysowej wytwarzaj okrelone dobra i musz fizycznie transportowa swoje wyroby, ale w cale to nie przeszkadza, e jego produkty najpierw bd w postaci cyfrowej i bdzie mona ich sprzedawa wserwisie. A problem transportu fizycznego zajmuje si dzia logistyki, ale rwniewsiecimonakontrolowastanprzesyki.
143

Termin sieciowa warto ma podwjny kontekst: system wartoci przepywa w sieci komputerowejInternetorazpowizaniapomidzyelementamisystemuwartocissieciowe.

197

 Bardzo interesujce jest porwnanie dwch standardw z roku 2001 (sze czci) i drugiej edycji zroku 2004 (11 czci), ktra odwouje i zastpuje pierwszedycj(rys.8.13zastpujesirys.8.9).Masiwraenie,ewpolskiej rzeczywistocihandluelektronicznego,jeszczepierwszawersjanieobowizuje.

rdo:[ISO/IECTR210001:2004,s.8]

Rys.8.13.Przykadsystemudystrybucjimultimediw

Dzisiaj, warto bada nad serwisami internetowymi jest istotna i wana dla gospodarki narodowej. Wyniki bada pozwalaj na dostarczanie informacji iprzeksztacenie j w wiedz o biznesie elektronicznym, umoliwiaj lepsze zrozumienie i zarzdzanie zawartoci serwisu w cieci WWW i tym samym na pene wykorzystanie potencjau, jakim dysponuje Internet. Dlatego warto powieciiinwestowaczaswtegotypubadaniaiwartoznichkorzysta.Autor ma nadziej, e dziki opublikowanym wynikom bada zaistnieje moliwo podjciadalszychbadaprzezrnychautorwidyskusji(polemik)nadocen, wykorzystaniem firmowych serwisw internetowych, ze szczeglnym uwzgldnieniem funkcji transakcyjnej. Zwaszcza, e wyniki bada autora wskazuj, e sie WWW i firmowy serwis internetowy jest narzdziem wspieraniasprzeday,gwniewdziaaniachreklamowychprzedsibiorstw. Wykonane badania i interpretacja wynikw naley zakwalifikowa do benchmarkingu konkurencyjnego (competitive benchmarking). Pozwalaj one uzyska punkt odniesienia, ktry suy do okrelenia i porwnania z innymi konkurentami w badaniach. Porwnanie to miao charakter ilociowy ijakociowy. Auzyskane wyniki mog sta si uytecznymi informacjami dla osb zainteresowanych budow, modernizacj i rozwojem serwisw internetowych.

198

Bibliografia
Pozycjeksikowe,monografie,artykuy Hanna G. AdamkiewiczDrwio: Uwarunkowania konkurencyjnoci przedsibiorstwa.PWN,2002,ISBN9788301143503. [Afu03] Allan Afuah, Christopher L. Tucci, Internet Business Models and Strategies: TextandCases.McGrawHillCompanies,SE,2003,ISBN0071151230. [Bar07] Stuart Barnes, Eduard Cristbal, Frederic Marimon and Richard Vidgen: E Commerce and VBusiness Digital Enterprise in the TwentyFirst Century. Elsevier,2007,ISBN:9780750664936. [Bat05] JohnBattelle:TheSearch.NicholasBrealey2005,ISBN1857883616. [Bea03] James Bean: Engineering Global ECommerce Sites. Morgan Kaufmann Publishers2003,ISBN:1558608923. [Ben03] Anna Benicewicz Miazga Anna: E Business w Internecie i multimediach. Mikom,Warszawa,2003. [Ben03a] AnnaBenicewiczMiazga:eBusiness,MIKOM,Warszawa,2003. [Bid04vol2] Hossein Bidgoli, The Internet encyclopedia, Internet Navigation (Basics, Services, and Portals). Volume 2, John Wiley & Sons, 2004, ISBN 0471 222038. [Bid04.Vol3] Tarek Abdelzaher: Web Quality of Service. Red. Hossein Bidgoli: The Internet encyclopedia, Volume 3, John Wiley & Sons, 2004, ISBN 0471 222011,s.711723. [Bif3/06] BIFRON: Korzystanie i postawy wobec Internetu. Niepenosprawny w sieci. Biuletyninformacyjny,3/2006. [Bog07] Jerzy Bogdanienko (red.): Uwarunkowania budowania konkurencyjnoci przedsibiorstw w otoczeniu globalnym. Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru,2007,ISBN9788374418614. [Bra02] Brady R., E. Forrest, R. Mizerski, Marketing w Internecie, PWE, Warszawa 2002. [Buc05] Ann K. Buchholtz, Archie B. Carroll: Business and Society: Ethics and Stakeholder Management. 6th Edition, Casebound, 2006, ISBN10: 0324225814. [Cal03] Tara Calishain, Rael Dornfest: Google Hacks. Oreilly & Assiociates, 2003, ISBN:0596004478. [Car99] ArchieB.Carroll,K.Buchholtz:BusinessandSociety:EthicsandStakeholder Management.SouthWesternCollegePub,1999ISBN:0324001029. [Chi02] Eric Chiu: EbXML simplified: a guide to the new standard for global ecommerce. John Wiley & Sons, 2002, ISBN 0-471-20475-7. [Chi02] Eric Chiu: ebXML Simplified A Guide to the New Standard for Global E Commerce.JohnWiley&Sons2002,ISBN0471204757. [Cie02] Praca pod red. Cieszewskiego M. W stron ebiznesu przewodnik dla przedsibiorcw, Euro Info Centre PL405 Fundusz Wsppracy, Warszawa 2002. [CMMI] CapabilityMaturityModel,Integration(CMMISM),Version1.1,CMMISMfor SystemsEngineering,SoftwareEngineering,IntegratedProductandProcess Development, and Supplier Sourcing, (CMMISE/SW/IPPD/SS, V1.1), CMMI ProductTeam,CarnegieMellonUniversity,2002. [Ada02]


Wendy L. Currie: Value creation from ebusiness models. Part III. eBusiness Performance Measurement and Value Creation. Elsevier, 2004, ISBN 0 7506 61402. [Dea05] KwotingFang,YaYuehShih,MingHsin,DuenRenLiu:LoyaltyDifferencesin theEffectofNegativeCriticalIncidentsandQualityAttributesSatisfaction:An EmpiricalStudyofOnlineShopping.Red.CandaceDeans:EcommerceandM commercetechnologies.IRMPress.2005,s.195216. [Dei01] H. M. Deitel, P. J. Deitel, K. Steinbuhler, eBusiness and eCommerce for managers.PrenticeHall,2001,ISBN0130323640. [Dhe01] Chris Sherman, Gary Price: The Invisible Web: Uncovering Information SourcesSearchEnginesCan'tSee.CyberAgeBooks,2001,ISBN091096551 X. [Dob08] Barbara DobiegaaKorona: Budowa i wzrost kapitau klienta. CEO magazyntopmenederw.05/2008.ISSN17349478. [Eil05] Eldad Eilam, Reversing: Secrets of Reverse Engineering. Wiley Publishing, ISBN9780764574818,2005. [Fut02] Robert T. Futrell, Donald F. Shafer, Linda I. Safer: Quality Software Project Management.PrenticeHallPTR,2002,ISBN0130912972. [Gao05] Mei Cao, Qingyu Zhang: Web Site Qualityand Usability in ECommerce. Red. Yuan Gao: Web Systems Design and Online Consumer Behavior. Idea Group Publishing.2005,ISBN:1591403278. [Gem06] Gemius SA, Sposoby korzystania z Internetu przez polskich internautw. czerwiec2005,EcommercewPolsce2006,maj2006. Tomasz Gobiowski, Teresa Dudzik, Magorzata Lewandowska, Marzanna [Go07] Witek-Hajduk: Modele biznesu polskich przedsibiorstw. SHG Warszawa, 2007, ISBN 978-83-7378-347-8. [Gor02] Marian Gorynia: Luka konkurencyjna na poziomie przedsibiorstwa aprzystpieniePolskidoUniiEuropejskiej.WydawnictwoAEPozna,Pozna 2002. [Gr06] Magdalena Grak, Piotr Jarosz. Ecommerce 2006. Badanie polskich sklepw internetowych.InternetStandard,Sklepy24pl,grudzie2006. [Gre02] Bogdan Gregor, Marcin Stawiszyski: eCommerce, Oficyna Wydawnicza Branta,Bydgoszczd,2002. [Gru02] Grudzewski W. M., Hejduk I. K.: Przedsibiorstwo wirtualne. Centrum DoradztwaiInformacjiDifinsp.zo.o.,Warszawa2002. [Grz06] Jan Grzenia: Komunikacja jzykowa w Internecie. PWN, 2006, ISBN:8301 148675. [Gur03] Gurug Anura, Corporate Portals Empowered with XML and Web Services, ElsevierScience(USA),2003,ISBN155558280X. [Hai02] Joseph F. Hair, Jr. Robert P. Bush, David J. Ortinau: Marketing Research. McGrawHillHigherEducation2002,ISBN0072467576 [Har01] HartmanA.Ebiznesstrategiesukcesu,WIGPress,Warszawa2001. [Har01a] Hartman A., Sifonis J., Kador J. Ebiznes Strategie sukcesu w gospodarce internetowej,LIBER,Warszawa2001. [Hil04] BradHill:BuildingYourBusinesswithGoogleForDummies.WileyPublishing 2004,ISBN:0764571435. [Hof05] Markus Hofmann, Leland Beaumont: Content networking: architecture, protocols,andpractice.MorganKaufmannPublishers,2005,ISBN:155860 8346. 200 [Cur04]


[INCOSE] Systems Engineering Handbook: A WHAT TO Guide for all se practitioners. InternationalCouncilonSystemsEngineering,Version2a,1June2004. [Ing02] Supawadee Ingsriswang, Guisseppi Forgionne: Stickiness: Implications for WebBased Customer Loyalty Efforts. Red. Vijay Sugumaran: Intelligent support systems: knowledge management. IRM Press. 2002, eISBN: 1-931777-19-5. [Jab07] Pawe Jaboski, Wojciech Romaski, Lista 2000 polskie przedsibiorstwa. Rzeczpospolita.31.10.2007r.ISSN02089130. [Jab07] Red. Pawe Jaboski, Wojciech Romaski, Lista 2000 polskie przedsibiorstwa.Rzeczpospolita.31.10.2007r.ISSN02089130. [Jel04] Tawfik Jelassi, Albrecht Enders: Strategies for eBusiness. Creating Value throughElectronicandMobileCommerce.ConceptsandCases.2004,Prentice Hall,ISBN0273688405. [Kan06] StephenH.Kan:Metrykiimodelewinynieriijakocioprogramowania.PWN, Warszawa,2006,ISBN8301128292(01),s.3778,153182. [Kob] Andrzej Kobyliski: Modele jakoci produktw i procesw programowych. SGH w Warszawie. Monografie i Opracowania 539. Oficyna Wydawnicza SGH,Warszawa,2005,ISSN08677727. [Ken04] PeterKent:SearchEngineOptimizationForDummies.WileyPublishing2004. [Kho05] Conrad Shayo, Ruth A. Guthrie: EndUser Computing Success Measurement. Red. Mehdi KhosrowPour: Encyclopedia of information science and technology.IdeaGroupInc.,Vol.II,ISBN159140794X.s.10451050. [Kho06] MehdiKhosrowPour:Encyclopediaofecommerce,egovernment,andmobile commerce, WebEnabled Portals for EBusiness Workplace. Idea Group Reference,2006,ISBN1591408008. [Kis05] Kisielnicki J., H. Sroka: Systemy informacyjne biznesu: informatyka dla zarzdzania,PLACET,Warszawa2005. [Kob07] Pawe Kobis: Marketing z Google. PWN, 2007, ISBN 978-83-01-15133-1. [Kol01] KolerR.,BestR.ElectronicCommerce,CEDEWU,2001,ISBN:838788510X. [Kol05] Edward Kolbusz (red.): Inynieria systemw informatycznych w E gospodarce.PWE,2005,Warszawa,ISBN8320815622. [Kot03] Philip Kotler: Marketing Insights from A to Z. 80 Concepts Every Manager NeedsToKnow.JohnWiley&Sons,,2003,ISBN0471268674. [Kot06] Philip Kotler, Waldemar Pfoertsch: B2B Brand management. Springer, 2006, ISBN 3-540-25360-2. [Kot99] P. Kotler, G.Armstrong, J.Saunders, V. Wong: Principles of marketing, PrenticeHallEurope1999,ISBN0132622548. [Ker01] Harold Kerzner: Strategic planning for project management using a project managementmaturitymodel.JohnWiley&Sons,2001,ISBN0471400394. [Kru06] Krug S.: Nie ka mi myle. O yciowym podejciu do funkcjonalnoci stron internetowych.Helion,2006. [Kul03] Daryl Kulak, Eamonn Guiney: Use Cases: Requirements in Context. Second Edition,AddisonWesley,2003,ISBN:0321154983. [Lan03] Eva M. Lang, Jan Davis Tudor: Best websites for financial professionals, business appraisers and accountants. John Wiley & Sons, 2003, ISBN 0471 333387. [Lat07] Red. Latif AlHakim: Information quality management: theory and applications.IdeaGroupInc.2007,ISBN1599040263.

201


[Lea03] [Led08] [Mal06] [Mal06a] [Mar06] [Mar07] [Maz08] [Men00] [Mil04] [Mis00] [Mos03] [Nam05] [Nie03] [Nie07] [Pan04] [Per05] [Pie06] [Por01] [Por01a] [Por02] [Por06] MichaelO.Leavitt,BenShneiderman:ResearchBasedWebDesign&Usability GuidelinesResearch.DepartmentofHealthandHumanServices,2003,ISBN 0160762707. Jerri L. Ledford: Search Engine Optimization Bible. Wiley Publishing, 2008, ISBN:9780470175002. Zbigniew Malara: Konkurencyjno wspczesnego przedsibiorstwa. EiOP, 10/2006,s.310. Zbigniew Malara: przedsibiorstwo w globalnej gospodarce. Wyzwania wspczesnoci.PWN,2006,ISBN8301148217. JackT.Marchewka:InformationTechnologyProjectManagementProviding Measurable Organizational Value. John Wiley & Sons, 2006, ISBN:0471715395. ZdravkoMarkov,DanielT.Larose:DataminingtheWeb:uncoveringpatterns inWebcontent,structure,andusage.JohnWiley&Sons,2007,ISBN9780 471666554. GrzegorzMazurek:PromocjawInternecie.Narzdzia,Zarzdzanie,Praktyka. ODDK,Gdask,2008,ISBN9788374264693. DanielA.Menasc,VirgilioA.F.Almeida:ScalingforEBusiness.PrenticeHall PTR2000,ISBN:0130863289. Michael Miller: 501 Web Site Secrets. Wiley Publishing2004, ISBN: 07645 5901X. Masiota J.: Wolna reklama i jej normatywne ograniczenia. Ruch Prawniczy, EkonomicznyiSpoeczny,2000/2/65,s.77. Larissa T. Moss, Shaku Atre: Business Intelligence Roadmap: The Complete Project Lifecycle for DecisionSupport Applications. Addison Wesley 2003, ISBN:0201784203. Namchul Shin: Strategies for Generating EBusiness Returns on Investment. IdeaGroupPublishing.2005.ISBN:1591404177. NielsenJ.DesigningWebUsability:ThePracticeofSimplicityProjektowanie funkcjonalnychserwiswinternetowych,Helion2003. Jakob Nielsen, Marie Tahir: Funkcjonalno stron WWW. 50 witryn bez sekretw.Helion,2007,ISBN:8324601260. C.RavindranathPandian:SoftwareMetrics:AGuidetoPlanning,Analysis,and Application.AuerbachPublications,2004,ISBN:0849316618. G. Perrone, M. Bruccolerip, P.Renna: Designing and Evaluating Value Added Services in Manufacturing EMarket Places. Springer 2005 ,ISBN 14020 31513. Zdzisaw Piercionek (red.): Czynniki sukcesu polskich przedsibiorstw na rynkachUniiEuropejskiej.SGH,Warszawa,2006,ISBN9788373782617. Michael E. Porter: Strategy and the Internet. Harvard Business Review. March,2001. MichaelE.Porter:Porterokonkurencji.PWE,Warszawa2001. Michael E. Porter: Competition And Antitrust Toward A ProductivityBased Approach To Evaluating Mergers And Joint Ventures. Antitrust Bulletin. Winter2001,s.919958. Michael E. Porter: Strategia konkurencji. Metody analizy sektorw i konkurentw.MTBiznes.2006,ISBN83889709.

202


[Por06a] Michael E. Porter: Przewaga konkurencyjna. Osiganie i utrzymywanie lepszychwynikw.OnePress,2006,ISBN:8324601554. [Pow02] Thomas Powell: Web Design: The Complete Reference. Second Edition, McGraw-Hill, 2002, 0-07-222851-2. [Pre01] Roger S. Pressman: Software engineering: a practitioners approach. 5th ed. McGrawHill2001,ISBN0073655783. [Pro05] Red. Robert W. Proctor, Kim-Phuong L. Vu: Handbook of human factors in Web design. Lawrence Erlbaum Associates, 2005, ISBN 0805846123. [Rey04] JaniceReynolds:TheCompleteECommerceBook:Design,Build,&Maintaina Successful Webbased Business. Second Edition. CMP Books, 2004, ISBN:1578203120. [Rid02] ChrisRidings,MikeShishigin:PageRankUncovered.2002. [Saf06] DanSaffer:DesigningforInteraction:CreatingSmartApplicationsandClever Devices.PeachpitPress,2006,0321432061. [Sea03] Robert C. Seacord, Daniel Plakosh, Grace A. Lewis: Modernizing Legacy Systems: Software Technologies, Engineering Processes, and Business Practices.AddisonWesley.2003,ISBN0321118847. [Sed04] Catherine Seda: Search Engine Advertising: Buying Your Way to the Top to IncreaseSales.NewRidersPublishing2004,ISBN:0735713995. [Sir07] Jaimie Sirovich, Cristian Darie: Professional search engine optimization with PHP: a developer's guide to SEO. Wiley Publishing, 2007, ISBN: 9780470 100929. [Sis04] Dan Sison: Google secrets How to get a top 10 ranking. Blue Moose Webworks, 2004, ISBN: 0972858806 (PDF ed.), http://www.google secrets.com. [Smi01] Brian R. Smith, YesSong Johng, Masahiko Hamada, Nitin Raut, Shlomo Vanunui: Series ebusiness Handbook: A Technology and Product Reference. IBM.2001 [Smi04] Gordon E. Smith: Control and Security of ECommerce. John Wiley & Sons 2004,ISBN:0471180904. [Som00] Ian Sommerville, Software Engineering, 6th edition. Chapter 26. Legacy Systems.2000. [Som05] IanSommerville,SoftwareEngineering,seventhed.,AddisonWesley,2005. [Sta05] Marek Jacek Stankiewicz: Konkurencyjno przedsibiorstwa. Budowanie konkurencyjnoci przedsibiorstwa w warunkach globalizacji. Wyd II, Dom Organizatora,Toru2005,ISBN:8372852227. [Sta06] Marek Jacek Stankiewicz: Zarzdzania wiedz jako kluczowy czynnik midzynarodowej konkurencyjnoci przedsibiorstwa. Dom Organizatora, Toru2006,ISBN:8372852855. [Ste03] Charles Steinfield: New Directions in Research on ECommerce. Purdue UniversityPress.2003.ISBN:1557532397. [Suh05] StuartJ.Barnes,RichardVidgen:TheeQualApproachtotheAssessmentofE CommerceQuality:ALongitudinalStudyofInternetBookstores.s.161181. [SWEBOK] SWEBOK Guide to the Software Engineering Body of Knowledge, IEEE Computer Society, Institute of Electrical and Electronics Engineers, 2004, ISBN0769523307. [Szp05] Wodzimierz Szpringer: Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w Internecie od e-commerce do e-businessu. Difin, 2005, ISBN: 83-7251-572-7.

203


ThurowS.Pozycjonowaniewwyszukiwarkachinternetowych.Helion,Gliwice 2004. [Tia05] Jeff Tian, Software Quality Engineering Testing, Quality Assurance, and QuantifiableImprovement.IEEEComputerSociety,JohnWiley&Sons,2005, ISBN0471713457. [Tit05] Ed Tittel, Mary Burmeister: HTML 4 For Dummies, 5th Edition, Wiley Publishing,2005,ISBN10:0764589172. [Tro03] RaymondJ.Trotta:TranslatingStrategyintoShareholderValue:ACompany WideApproachtoValueCreation.Amacon2003,ISBN:0814405649 [Tur04inChe06] Turban, E., King, D., Lee, J., Viehland, D. Electronic commerce: A managerial perspective. Upper Saddle River, Prentice Hall, 2004. In Mehdi KhosrowPour: Encyclopedia of ecommerce, egovernment, and mobile commerce.IdeaGroupInc.,2006,ISBN1591408008. [W@tch05] Business Interoperability and Standards A CrossSector Perspective and e Outlook.eBusinessW@tch,2005,<http://www.ebusinesswatch.org>. [W@tch07] he European eBusiness Report. A portrait of ebusiness in 10 sectors of the T EU economy. 5th Synthesis Report of the eBusiness W@tch, eBusiness W@tch,EuropeanCommunities,January2007,ISBN9279020382. [W@tch08] Business in Europe 2008 , eBusiness W@tch, European Communities, E 2008. [Wen01] H. Joseph Wen: Ecommerce Web site design: strategies and models. Information Management & Computer Security 9/1, 2001. MCB University Press.ISSN09685227. [Wit04] Bogdan Wit: Szanse i zagroenia korzystania z zasobw informacyjnych usugi WWW [w:] Informatyczne przygotowanie nauczycieli. Internet w procesieksztacenia.KdzierskiaB.,MigdaekJ.,(red.).Krakw,Rabid,2004, str.273282. [Wit05] Bogdan Wit: Przedsibiorstwa regionu lubelskiego w segmencie electronic commerce.Pr.podred.W.Janika:Przedsibiorczowregionielubelskimw latach 1998 2004. Wysza Szkoa Przedsibiorczoci i Administracji w Lublinie,Lublin,str.108126,ISBN8392035291. [Wit06] Bogdan Wit: Firmowe serwisy internetowe regionu lubelskiego w aspektach ich funkcyjnoci. Pr. pod red. Marka Miosza Systemy informatyczne zarzdzaniaodteoriidopraktyki.PWN,Warszawa,2006,str.288314,ISBN 108301147679(01). [Wit07] BogdanWit:Rozwjusuginternetowychiichznaczeniedydaktyczne.Pr.pod red. J. Migdaek, M. Zajc: Informatyczne przygotowanie nauczycieli Potrzeby, przemiany, perspektywy. Wydawnictwo FALL Akademia Pedagogiczna,Krakw,2007,str.292298,ISBN9788360117644. [Wit07a] Bogdan Wit: Interfejs uytkownika w aplikacjach mobilnych. Pr. pod red. MarkaMiosza,Systemymobilneodteoriidopraktyki.PTI,Warszawa,2007, str.195203,ISBN9788360810125. [Wit08] Bogdan Wit: Firmowe serwisy internetowe i ich funkcje. Pr. pod red. A. Szewczyk, E. Krok: Fenomen Internetu. Tom II. Wydawnictwo Hogben, Szczecin,2008,str.399406,ISBN9788360637241. [YaY06] YaYueh Shih, Kwoting Fang: Overall Satisfaction Prediction. Red. Mehdi KhosrowPour: Encyclopedia of ecommerce, egovernment, and mobile commerce,IdeaGroupReference,ISBN1591408008,2006. 204 [Thu04]


[Yu04] [Zam04] Clement Yu,Weiyi Meng: Web Search Technology. Red. Hossein Bidgoli: The Internet encyclopedia, Volume 3, John Wiley & Sons, 2004, ISBN 0471 222011. Zamojski W. Internet w dziaalnoci gospodarczej, Oficyna PWr, Wrocaw 2004.

Standardy ISO/IEC7498,OpenSystemsInterconnectionBasicReferenceModelTheBasicModel. 1998. ISO/IEC TR 210001, Information technology Multimedia framework (MPEG21) Part1:Vision,TechnologiesandStrategy.2001,SE2004. ISO9001QualitymanagementsystemsRequirements.2000 ISO 9126 Information Technology Product Quality Part1: Quality Model, InternationalStandardISO/IEC9126,2001. ISO/IEC91261,SoftwareengineeringProductqualityPart1:Qualitymodel.2001 ISO/IECTR91262,SoftwareengineeringProductqualityPart2:Externalmetrics. 2003 ISO/IECTR91263,SoftwareengineeringProductqualityPart3:Internalmetrics. 2003 ISO/IEC TR 91264, Software engineering Product quality Part 4: Quality in use metrics.2003 ISO/TS 15000 (ISO Technical Specifications) 5 czci: ISO/TS 150001: ebXML CollaborativePartnerProfile Agreement; ISO/TS 150002: ebXML Messaging Service Specification;ISO/TS150003:ebXMLRegistryInformationModel;ISO/TS150004: ebXMLRegistryServicesSpecification;ISO/TS150005:ebXMLCoreComponents. ISO/IEC 23026 (IEEE Std 20012002), Software Engineering Recommended PracticefortheInternetWebSiteEngineering,WebSiteManagement,andWebSite LifeCycle,ANSI,IEEEComputerSociety,Firstedition20060601. IEEEStd1471IEEERecommendedPracticeforArchitecturalDescriptionofSoftware IntensiveSystems.InstituteofElectricalandElectronicsEngineers,2000. IEEEStd1012IEEEStandardforSoftwareVerificationandValidation.2004. ISO/IEC 18019 Software and system engineering Guidelines for the design and preparationofuserdocumentationforapplicationsoftware.2004. ISO/IEC23821:InformationtechnologyVocabulary:Fundamentalterms.1993. ISO/IEC 25062: Software engineering Software product Quality Requirements and Evaluation(SQuaRE)CommonIndustryFormat(CIF)forusabilitytestreports.2006. IEEEstd1061:IEEEStandardforaSoftwareQualityMetricsMethodology.Instituteof ElectricalandElectronicsEngineers.24June2004. ISO/IEC 90003: Software engineering Guidelines for the application of ISO 9001:2000 to computer software. Institute of Electrical and Electronics Engineers, 20040215. DokumentyRFC [RFC1392]G.Malkin,T.LaQueyParker,InternetUsers'Glossary.Net.Wor.Group,1993. [RFC2828]R.Shirey,InternetSecurityGlossary.NetworkWorkingGroup,2000. [RFC3986]T.BernersLee,R.Fielding,L.Masinter,UniformResourceIdentifier(URI), NetworkWorkingGroup,January2005.

205


[RFC1462],E.Krol,E.Hoffman,WhatistheInternet?,NetworkWorkingGroup,May 1993. [RFC 2396], T. BernersLee, R. Fielding, U.C. Irvine, L. Masinter, Uniform Resource Identifiers(URI)NetworkWorkingGroup,August1998. [RFC3986],T.BernersLee,R.Fielding,L.Masinter,UniformResourceIdentifier(URI), NetworkWorkingGroup,January2005. [RFC 1737], K. Sollins, L. Masinter, Functional Requirements for Uniform Resource Names,NetworkWorkingGroup,December1994. [RFC1738],T.BernersLee,L.Masinter,M.McCahill,UniformResourceLocators(URL), NetworkWorkingGroup,December1994. [RFC2413]S.Weibel:DublinCoreMetadataforResourceDiscovery.September1998. Stronyinternetowe Alertbox: Jakob Nielsen's Newsletter on Web Usability [online], [dostp 19 stycznia2008r.].DostpnywWWW:<http://www.useit.com/alertbox/>. [Dew08] Ms. Dewey [online] [dostp 10.06.2008]. Dostpny w WWW: <http://www.msdewey.com>.[Sof08] Software Engineering Code of Ethics and Professional Practice Association for Computing Machinery. [online], [dostp 19 stycznia 2008 r.]. Dostpny w World Wide Web: <http://www.acm.org>. [Epr07] RaportyoPRimarketingu,WizerunekfirmwInternecie[online].[Dostp 5 padziernika 2007]. Dostpny w WWW: <http://www.epr.pl/wizerunek firmwinternecie,raporty,103,1.html> [Fra04] Frazier David, Department of Computer and Information Sciences, Requirement elicitation of large Web projects, 2004, <http://www.cs.etsu.edu/academics/research/thesistopics.htm>. [Gaz05] Internauta a handel elektroniczny. Gazeta IT Felietony [online] [dostp 13.06.2007]. Dostpny w WWW: <http://www.gazeta it.pl/felietony/git39/drygas_internauta.html>. [GUS06] Wykorzystanie technologii informacyjnotelekomunikacyjnych w 2006 r. <http://www.stat.gov.pl/>. [Maz06] Grzegorz Mazurek: Marketing internetowy w polskich spkach giedowych. Raportbadawczy2006[online].[Dostp12maja2008].DostpnywWWW: <http://www.gmazurek.com>. [Sym08] Popularno witryn a ich uyteczno. Raport SYMETRII dot. stanu uytecznoci i funkcjonalnoci polskich serwisw informacyjnych. 2008, <http://www.symetria.pl>. [Voc06] Software and Systems Engineering Vocabulary. IEEE ComputerSociety, 2006.ISOStandards: <http://www.iso.org/iso/en/CatalogueListPage.CatalogueList/>, IEEE Standards: <http://shop.ieee.org/ieeestore/>, PMI Standards: <http://www.pmibookstore.org/PMIBookStore/index.aspx/> [Wid08] Widzialni.EU,Stronyinternetowebezbarier.[online],[dostp19marca2008 r.]DostpnywWWW:<http://www.widzialni.eu>. [Ale08]

206

Zaczniki
ZacznikA. FormularzIdentyfikacjafunkcjizrealizowanychwserwisieinternetowym do okrelenia: konwergencji w zakresie realizowanych funkcji, potencjau konkurencyjnociiocenylukifunkcjonalnociserwisw

ZacznikB. FormularzAnalizaserwisw

ZacznikC. NarzdzieCallingIDToolbardoweryfikacjibezpieczestwamiejscawsieci WWW

207

ZacznikA.FormularzIdentyfikacjafunkcjizrealizowanychwserwisieinternetowymdo

okrelenia:konwergencjiwzakresierealizowanychfunkcji,potencjau konkurencyjnociiocenylukifunkcjonalnociserwisw

ZacznikA.FormularzIdentyfikacjafunkcjizrealizowanychwserwisieinternetowymdo

okrelenia:konwergencjiwzakresierealizowanychfunkcji,potencjau konkurencyjnociiocenylukifunkcjonalnociserwisw

ZacznikA.FormularzIdentyfikacjafunkcjizrealizowanychwserwisieinternetowymdo

okrelenia:konwergencjiwzakresierealizowanychfunkcji,potencjau konkurencyjnociiocenylukifunkcjonalnociserwisw

ZacznikA.FormularzIdentyfikacjafunkcjizrealizowanychwserwisieinternetowymdo

okrelenia:konwergencjiwzakresierealizowanychfunkcji,potencjau konkurencyjnociiocenylukifunkcjonalnociserwisw

ZacznikB.FormularzAnalizaserwisw

ZacznikB.FormularzAnalizaserwisw

ZacznikC.NarzdzieCallingIDToolbardoweryfikacjibezpieczestwamiejsca wsieciWWW(werifiessafesites)

CallingIDToolbar1tobezpatnenarzdziedlawszystkichuytkownikwsieci WWW, ktre umoliwia identyfikacje serwisw firmowych (odpowiednich miejsc do prowadzenia biznesu Sites Suitable for Business) oraz weryfikacj ich wacicieli. Dodatkowe dwa narzdzia (patne) dodatkowo umoliwiaj weryfikacje rnych adresw internetowych na stronie jeszcze przed ich wykonaniem lub odwiedzeniem, np. email, strona WWW, komunikator internetowy. CallingID Toolbar to pasek narzdzi dla przegldarki Internet Explorer i Firefox, ktry automatycznie wywietla informacje o wacicielu stronyinternetowejaktualnieodwiedzanejprzezuytkownika(rys.C1,C2).
Rys.C1.PrzykadweryfikacjiserwisuinternetowegoPerla.pl <http://www.perla.pl>(kolorpaskazielony) Rys.C2.PrzykadserwisuWysokiegoryzykadlaserwisuMoney.pl <http://www.money.pl>(kolorpaskaczerwony)

Informacja na pasku obejmuje: adres fizyczny, nazw firmy i oszacowany stopie ryzyka, w oparciu o szereg testw weryfikacyjnych. W odrnieniu od narzdzia Whois, ktre podaje dane waciciela nazwy domenowej, CallingID weryfikuje, czy w oparciu o dane teleadresowe, organizacja taka faktycznieistnieje,zapomocinnychrdezewntrznych,takichjakYellow Pages, Dun, Bradstreet oraz wielu innych baz danych. Oprcz funkcji informacyjnej, CallingID aktywnie chroni uytkownika przed technik phishingiinnychzagroeinternetowych.Wprzypadkuwypenianiarnych pl formularzy na stronie internetowej, program ostrzega o tym uytkownika. CallingID wykonuje 54 weryfikacyjnych testw na kadej stronie odwiedzanej przez uytkownika i wywietla na pasku atwe do zrozumieniainformacjeostopniuoszacowanegoryzyka.NapaskuCallingID Toolbar mona uzyska 4 moliwe opcje oszacowania stopnia ryzyka: wysokieryzyko(HighRisk),niskieryzyko(LowRisk),zweryfikowaneryzyko (Verifield),brakweryfikacji(Verifing).Opisstopniabezpieczestwaserwera iserwisuinternetowegoznajdujesiwtabeliC1.

1CallingIDToolbar[online].CallingSoftware,[Dostp12maja2008].DostpnywWWW:

<http://www.callingid.com>.

ZacznikC.NarzdzieCallingIDToolbardoweryfikacjibezpieczestwamiejsca wsieciWWW(werifiessafesites)

Tabela C1. Ocena stopnia bezpieczestwa serwera i serwisu internetowego przezprogramCallingIDToolbar.

Oszacowany Ocenastopniabezpieczestwaserweraiserwisu stopieryzyka internetowego Wysokieryzyko Czerwona ikona i czerwony kolor paska CallingID Toolbar (HighRisk) informuje uytkownika, e wprowadzenie prywatnych lub poufnych danych na stronie moe by naduywane przez waciciela serwisu. Takie ryzyko istnieje dla stron skanerskich (scammers), serwerw pirackich (pirate server), maskujcych tosamomiejscawacicielaczytestronstosujcychphishing. Niskieryzyko ta ikona i ty kolor paska CallingID Toolbar informuje uytkownika, e program zidentyfikowa problem. Uytkownik (LowRisk) powinien mie wiadomo tego problemu i zadecydowa czy podejmuje ryzyko wysyania danych do tego waciciela. Niskie ryzyko moe by skutkiem tego, np., e waciciel nie zosta zidentyfikowany jako organizacja prowadzca biznes lub lokalizacjaniezostaapoprawniezarejestrowana. Zweryfikowane Zielona ikona i zielony kolor paska CallingID Toolbar informuje ryzyko(Verifield) uytkownika,ezostawionedaneprzezuytkownikanastronies bezpieczne, mona realizowa transakcje. Waciciel serwisu zostazidentyfikowanyzaorganizacjprowadzeniadziaalnocii adres jego jest zarejestrowany pod prawdziwym adresem. Programdokona54pozytywnychweryfikacyjnychtestw. Brakweryfikacji Dany serwer i serwis internetowy jeszcze nie zosta (Verifing) zweryfikowany. Brak oceny stopnia bezpieczestwa brak danych w bazie danych programu CallingID. Weryfikacja przerwana.

Uzasadnienie oszacowania stopnia bezpieczestwa mona uzyska poleceniem Raport|See site reports. W raporcie znajduje si bardzo duo informacji o serwisie, jego umiejscowieniu i parametry serwisu. Przykad oszacowania ryzyka dla serwisu BAKALLAND.PL przy statusie Verifing (rys.C3).

rdo:opracowaniewasnenapodstawieserwisuCallingIDToolbar,dostpnywWWW: <http://www.callingid.com>.

ZacznikC.NarzdzieCallingIDToolbardoweryfikacjibezpieczestwamiejsca wsieciWWW(werifiessafesites)

Rys.C3.FragmentraportuzweryfikacjidlaserwisuBAKALLAND.PLprzystatusie Verifing

CallingID Toolbar nie zawiera adnego oprogramowania szpiegujcego uytkownika (adware lub spyware). Dla uytkownikw indywidualnych jest bezpatny.Jednak,niewszystkieserwisyinternetowenawieciesmoliwe do oszacowania przez program CallingID. Lista dostpnych krajw jest podananawopcjiprogramu(CallingIDOptions). Z punktu widzenia przedsibiorstwa narzdzie CallingID Toolbar weryfikuje bezpieczestwo miejsca w sieci WWW (werifies safe sites) iinformujeuytkownikaomoliwocirealizacjibiznesowej.
9

ZacznikC.NarzdzieCallingIDToolbardoweryfikacjibezpieczestwamiejsca wsieciWWW(werifiessafesites)

Oprcz CallingID Toolbar mona wykorzysta narzdzie Netcraft Toolbar2(rys.D4)lubzwyszukiwarkiGoogle(rys.C5rys.C6),ktraostrzega przedserwisami,ktrezawierajtreciszpiegujceuytkownika.

Rys.C4.PaseknarzdziowyNetcraftToolbar

Rys.C5.OstrzeeniewyszukiwarkiGoogleTawitrynamoewyrzdzi szkodynaTwoimkomputerze(fragmentekranu)

Rys.C6.OstrzeeniewyszukiwarkiGoogleoszkodliwociserwisuinternetowego (fragmentekranu)

2NetcraftToolbar[online]NetcraftLtd,[dostp12maja2008]DostpnywWWW:

<http://toolbar.netcraft.com/>

10