II Rzeczpospolita Polska

rda prawa
1. Prawo konstytucyjne (pastwowe) Dekret z 22 XI 1918 r. o najwyszej wadzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej b) 20 II 1919 r. uchwaa o powierzeniu J. Pisudskiemu dalszego sprawowania urzdu Naczelnika Pastwa Maa Konstytucja c) 15 VII 1920 r. ustawa konstytucyjna zawierajca statut organiczny lska d) 17 III 1921 Konstytucja Marcowa ustawa przechodnia z 17 III 1921 r. sejm ustawodawczy bdzie istnia do momentu zebrania si Sejmu i Senatu (28 XI 1922 r.), ; Naczelnik Pastwa bdzie sprawowa wadz do chwili objcia urzdu przez prezydenta (14 XII 1922 r.) e) 23 IV 1935 Konstytucja Kwietniowa 2. Prawo wykonawcze a) dekret z 28 XI 1918 r. o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego realizacja postanowie dekretu z 22 XI 1918 r. b) ustawy wykonawcze do Konstytucji Marcowej ordynacja wyborcza do sejmu, ordynacja wyborcza do senatu z 28 VII 1922 r. regulamin Zgromadzenia Narodowego normujcy tryb wyboru prezydenta z 27 VII 1922 r. ustawa o Trybunale Sanu z 27 VI 1923 r. c) Ustawa z 2 VIII 1926 r., zmieniajca i uzupeniajca Konstytucje Marcow Nowele Sierpniowe d) ustawy wykonawcze do Konstytucji Kwietniowej: ordynacja wyborcza do sejmu, ordynacja wyborcza do senatu, ustawa o wyborze prezydenta z 8 VII 1935 r. ustawa o Trybunale Stanu z 14 VII 1936 r. a)

Ustrj spoeczny
Opiera si na zasadzie prywatnej wasnoci rodkw produkcji. Zasada ta znalaza swoje potwierdzenie w obu konstytucjach, ktre uznay wszelk wasno zarwno indywidualn poszczeglnych obywateli, jak i zbiorow grup obywateli, instytucji, cia samorzdowych oraz pastwa za jedn z najwaniejszych podstaw ustroju spoecznego i porzdku prawnego. W strukturze II Rzeczypospolitej wystpoway I Dwie klasy podstawowe 1. Kapitalici waciciele rodkw produkcji zatrudniajcy robotnikw posiadali zwierzchni kontrol nad rodkami pracy, procesem pracy dysponowali produktem wytworzonym przez robotnikw mieli uprzywilejowane stanowisko w procesie podziau wytworzonego produktu zaliczano do nich: buruazj (cechoway j znaczne rnice pod wzgldem posiadanych rodkw produkcji) i ziemiastwo (grupa nieliczna) 2. Robotnicy pracowali w przemyle, rolnictwie, komunikacji, handlu, instytucjach i przedsibiorstwach pastwowych, jako suba domowa poziom ycia robotnikw przedstawia rnorodn mozaik, ktr warunkowaa przede wszystkim wysoko zarobkw II Klasa nie podstawowa 1. Drobnotowarowi wytwrcy, charakteryzujcy si tym, e przy pomocy wasnych rodkw produkcji, sami bd z rodzinami, produkowali towary na sprzeda i wasne potrzeby albo wiadczyli usugi; klasa ta podlegaa procesom rozwarstwiania, tworzc liczne warstwy porednie a) chopi najliczniejsza cz klasy podstawowym kryterium ich wyodrbniajcym byo posiadanie ziemi i praca na roli ich struktura spoeczna bya zrnicowana pod wzgldem iloci posiadanej ziemi ich sytuacja uleg zmianie dziki zmianie struktury wasnociowej w rolnictwie poprzez reform roln, likwidacj serwitutw, podziay spadkowe i transakcje nieruchomociami rolnymi b) rzemielnicy i kupcy nie stanowili grupy jednolitej pod wzgldem wielkoci posiadanych rodkw produkcji i wysokoci uzyskiwanych dochodw 2. Pracownicy umysowi zajmowali oni w strukturze spoecznej specyficzne miejsce, wynikajce z charakteru ich pracy jako cao przejawiali niezdecydowan postaw wobec istniejcych klas spoecznych i konfliktw klasowych dzielili si na rne kategorie zawodowe, zrnicowane pod wzgldem wysokoci pac i poziomu ycia, a take prestiu spoecznego

11

Ustrj polityczny w latach 1918 1926

Dekret z 22 XI 1918 r. o najwyszej wadzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej
okrela tymczasowy ustrj pastwa na okres przejciowy (do czasu zwoania sejmu ustawodawczego) wadza najwysza zostaa przyznana Tymczasowemu Naczelnikowi Pastwa J. Pisudskiemu Tymczasowy Naczelnik Pastwa powoywa i odwoywa rzd (prezydent ministrw +ministrowie) wadza ustawodawcza Tymczasowy Naczelnik Pastwa + Rada Ministrw wydane przez Rad Ministrw i zatwierdzone przez Tymczasowego Naczelnika Pastwa dekrety traciy moc obowizujc w wypadku nie przedstawienia ich do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmowi Ustawodawczemu 20 II 1919r. Pisudski przekaza swoj wadz sejmowi Ustawodawczemu

20 II 1919 r. uchwaa o powierzeniu J. Pisudskiemu dalszego sprawowania urzdu Naczelnika Pastwa Maa Konstytucja
powierzenie stanowiska Naczelnika Pastwa J. Pisudskiemu stana na stanowisku koncentracji wadzy pastwowej w Sejmie Ustawodawczym wyposaenie Sejmu we wadz suwerenn, w nieokreleniu jego kadencji i uzalenieniu od niego organw wykonawczych (Naczelnik Pastwa + ministrowie) gwne zadanie Sejmu to uchwalenie ustawy zasadniczej Konstytucji sejm mia wyczne prawo uchwalania ustaw, ktre byy ogaszane przez marszaka sejmu za kontrasygnata prezydenta ministrw i waciwego ministra Naczelnik Pastwa i ministrowie podporzdkowani Sejmowi Naczelnik Pastwa: reprezentacja w stosunkach midzynarodowych, sta na czele administracji cywilnej i wojskowej Naczelnik Pastwa ponosi odpowiedzialno przed Sejmem kady akt Naczelnika Pastwa dla swej wanoci wymaga kontrasygnaty odpowiedniego ministra po porozumieniu z Sejmem Naczelnika Pastwa powoywa rzd odpowiedzialno przed sejmem ministrw bya indywidualna, a rzdu solidarna

1 VII 1920 r. utworzenie Rady Obrony Pastwa

organ rzdowo-parlamentarny o charakterze przejciowym jej powoanie ograniczyo uprawnienia Sejmu skad: Naczelnik Pastwa (przewodniczcy), marszaek Sejmu Ustawodawczego, 10 posw wybranych przez Sejm i reprezentujcych stronnictwa sejmowe, premier, 3 ministrw, 3 przedstawicieli wojska (mianowani przez Naczelnego Wodza) decydowaa o wszystkich sprawach zwizanych z prowadzeniem i zakoczeniem wojny oraz zawarciem pokoju

17 III 1921 Konstytucja Marcowa

Wzorowana na konstytucji III Republiki Francuskiej z 1875 r. Zasady konstytucyjne 1. Zasada cigoci pastwa polskiego zawarta we wstpie do konstytucji mwia o kontynuacji pastwa po ponad 100-letniej niewoli (negacja rozbiorw Polski) 2. Republikaska form ustroju politycznego art. 1 K Pastwo Polskie jest Rzeczypospolit. Nawizywaa do tradycji przedrozbiorowej i podkrelaa cigo pastwa 3. Zasada zwierzchnictwa narodu art. 2 K wadza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej naley do narodu. Oznaczao to dopuszczenie do udziau w yciu politycznym wszystkich obywateli oraz wynikaa z tego swoboda tworzenia i dziaania partii politycznych, speniajcych funkcje ogniwa poredniego pomidzy spoeczestwem a pastwem 4. Zasada demokracji reprezentacyjnej nard jako posiadacz wadzy zwierzchniej, sprawowa ja przez wybierane organy (organy ustawodawcze) sejm i senat wyborach 5-przymiotnikowych 5. Zasada trjpodziau wadzy art. 2 K Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa s Sejm i Senat, w zakresie wadzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej cznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwoci - niezawise Sdy 6. Zasada systemu rzdw parlamentarnych okrelenie stosunku midzy wadz ustawodawcz i sdownicz na zaoeniach rzdw parlamentarnych; powoany przez gow pastwa rzd sprawowa tak dugo swoj wadz wykonawcz jak dugo posiada zaufanie wikszoci parlamentu; odpowiedzialno parlamentarna ministrw art. 58 Do odpowiedzialnoci parlamentarnej pociga ministrw Sejm zwyczajn wikszoci. Rada Ministrw i kady minister z osobna ustpuj na danie Sejmu.

22

7. Zasada pastwa liberalnego pastwo jako organizacja stworzona dla ochrony interesw indywidualnych, a cele 8.
jednostkowe s celami nadrzdnymi nad pastwowymi; ponadto wyrazem liberalnoci by szeroki katalog praw i swobd obywatelskich Zasada jednoci pastwa brak rnic ustrojowych dla poszczeglnych dzielnic czy czci kraju WYJTEK: autonomia lska wadza ustawodawcza Sejm lski: wydawanie ustaw we wszystkich dziedzinach administracji cznie z uchwalaniem budetu, z wyjtkiem spraw wojskowych i zagranicznych wadza wykonawcza Rada Wojewdzka

Wadza ustawodawcza Sejm i Senat

Wadza ustawodawcza dzielia si na dwa organy reprezentacyjne, z ktrych Senatowi zostaa przyznana podrzdna rola. Czynne prawo wyborcze: kady obywatel, za wyjtkiem wojskowych w subie czynnej, osb ograniczonych w korzystaniu z praw cywilnych lub pozbawionych praw publicznych, ktry ukoczy - 21 lat do Sejmu - 30 lat do Senatu Bierne prawo wyborcze: kady obywatel - 25 lat do Sejmu - 40 lat do Senatu Sejm 444 posw Senat 111 senatorw Kadencja 5 lat Rozwizanie sejmu przed upywem kadencji na mocy decyzji prezydenta i za zgod 3/5 ustawowej liczby czonkw senatu; wraz z rozwizaniem sejmu rozwizywa si senat Kompetencje ustawodawcze: stanowienie praw publicznych i prywatnych konstytucja wymagaa formy ustawy dla uchwalania budetu pastwa, nakadania podatkw, ustalania stanu liczebnego wojsk, udzielania amnestii, ratyfikowania traktatw i innych wanych spraw (art. 4-6 K) inicjatywa ustawodawcza: rzd, sejm senat mia prawo wnoszenia poprawek do ustaw uchylonych przez sejm promulgacji i publikacji dokonywa prezydent Kompetencje kontrolne obie izby: prawo interpelacji sejm: prawo pocigania ministrw do odpowiedzialnoci parlamentarnej powoanie Najwyszej Izby Kontroli dla kontroli caej administracji pastwowej pod wzgldem finansowym (art. 9K) sejm: wyraanie zgody na wypowiedzenie przez prezydenta wojny i zawarcie pokoju sejm: zatwierdzenie stanu wyjtkowego wprowadzonego przez Rad Ministrw Kompetencje elekcyjne wybr prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe Kompetencje ustrojodawcze zmiany i rewizje konstytucji (art. 125K) Zmiana Konstytucji moe by uchwalona tylko w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw, wzgldnie czonkw Senatu, wikszoci 2/3 gosw. Wniosek o zmian Konstytucji winien by podpisany co najmniej przez 1/4 ustawowej liczby posw a zapowiedziany co najmniej na 15 dni. Drugi z rzdu na zasadzie tej Konstytucji wybrany Sejm moe dokona rewizji Ustawy Konstytucyjnej wasn uchwa, powzit wikszoci 3/5 gosujcych, przy obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw. Co lat 25 po uchwaleniu niniejszej Konstytucji, ma by Ustawa Konstytucyjna poddana rewizji zwyczajn wikszoci Sejmu i Senatu, poczonych w tym celu w Zgromadzenie Narodowe Organizacje i tryb funkcjonowania sejmu i senatu okrelaa konstytucja i regulaminy Wybr dla kadej izby - marszaka kierowa obradami izby - wicemarszakw - sekretarzy

33

Komisje byy powoywane przez sejm i senat dla rozpatrywania projektw Dla prawomocnoci uchwa: - zwyka wikszo przy obecnoci 1/3 ustawowej liczby posw - kwalifikowana wikszo przy podwyszonej liczbie posw (sprawy waniejsze) Posowie i senatorowie: - uprzywilejowane stanowisko w zakresie odpowiedzialnoci prawnej za swe czyny - immunitet parlamentarny uwalnia posa lub senatora od odpowiedzialnoci za dziaalno zwizan z wykonywaniem mandatu - nietykalno poselska - za naruszenie praw osoby trzeciej i przestpstwo karne mogli by pocigani do odpowiedzialnoci tylko za zgod sejmu lub senatu

Prezydent Rzeczypospolitej
sta na czele organw wadzy wykonawczej mianowanie i odwoywanie rzdu, po uwzgldnieniu stanowiska sejmu mianowa ministrw na wniosek prezesa Rady Ministrw obsadza wysze urzdy cywilne i wojskowe zwierzchnictwo nad siami zbrojnymi przyjmowa przedstawicieli pastw obcych i wysya przedstawicieli polskich za granic wydawa rozporzdzenia wykonawcze i zarzdzenia wszystkie akty rzdowe prezydenta musiay by kontrasygnowane przez premiera i odpowiedniego ministra, ktrzy ponosili odpowiedzialno przed sejmem za ich tre zwoywa, zamyka i odracza sesje zwyczajne i nadzwyczajne sejmu i senatu prawo rozwizania sejmu za zgod 3/5 senatu podpisywa ustawy wraz z ministrami i zarzdza i promulgacj w Dzienniku Ustaw mianowa sdziw mia prawo aski nie odpowiada parlamentarnie ani cywilnie mg odpowiada za zdrad stanu, pogwacenie konstytucji, przestpstwo karne przez Trybunaem Stanu na wniosek Sejmu

Rada Ministrw
decydowaa o oglnym kierunku polityki wewntrzne i zewntrzne projekty ustaw przedstawienie corocznych zamkni rachunkw pastwa do parlamentarnego zatwierdzenia zadania realizowane przez uchwalanie rozporzdze wykonawczych, zarzdze i podejmowanie uchwa odpowiedzialno ministrw solidarna obejmowaa dziaania kolegialne ministrw w charakterze czonkw Rady Ministrw indywidualna dotyczya dziaalnoci ministrw jako szefw administracji resortowej parlamentarna obejmowaa kierunek polityki rzdu lub ministra konstytucyjna dotyczya zgodnoci dziaa ministrw z konstytucj i ustawami

Prawa i obowizki obywatelskie

1. Prawa polityczne czynne i bierne prawo wyborcze do sejmu i senatu, organizacji samorzdowych prawo piastowania urzdw i innych stanowisk publicznych 2. Prawa obywatelskie rwno wobec prawa prawo do ochrony ycia, wolnoci i mienia prawo dochodzenia swoich krzywd i strat w drodze sdowej prawo do wynagrodzenia szkd wyrzdzonych przez organy pastwowe dziaajce w sposb niezgodny z prawem sdy niezawise jako stranik i obroca praw ograniczeni wolnoci osobistej w wypadkach przewidzianych przez ustaw i na mocy wyroku sdu prawo skarg do sdw administracyjnych 3. Prawa spoeczne wymagay pozytywnej interwencji pastwa i nakaday na jego organy konkretne obowizki prawo do ochrony pracy prawo do szczeglnej ochrony pracy maoletnich i kobiet zakaz pracy zarobkowej dzieci poniej 15 lat prawo do ubezpieczenia spoecznego na wypadek niezdolnoci do pracy lub bezrobocia prawo do ochrony macierzystwa prawo do bezpatnej nauki w szkoach publicznych i samorzdowych 4. Prawa wolnociowe

44

wolno sowa i prasy wolno koalicji wolno sumienia i wyznania wolno nauki i nauczania wolno zamieszkania na obszarze pastwa wolno wychodstwa nietykalno mieszkania tajemnica korespondencji nietykalno wasnoci wolno narodowoci Prawa obywatelskie nie miay charakteru bezwzgldnego, podlegay rnorodnym graniczeniom, ktre uzasadniono koniecznoci zabezpieczenia praw innych obywateli oraz interesw pastwa. Obowizki obywatelskie: wierno dla rzeczpospolitej poszanowanie ustaw i rozporzdze wadz sumienne wykonywanie obowizkw publicznych suba wojskowa ponoszenie ciarw wiadcze publicznych wychowanie dzieci na prawych obywateli pobieranie nauki w zakresie szkoy podstawowej

Ustrj polityczny w latach 1926 1935

Zmiana konstytucji w 1926 r. Rzd K. Bartla wystpi z projektem zmian i uzupenie konstytucji marcowej, kadcych nacisk na nowe rozgraniczenie kompetencji pomidzy organami wadzy ustawodawczej i wykonawczej

Ustawa z 2 VIII 1926 r., zmieniajca i uzupeniajca Konstytucje Marcow Nowele Sierpniowe
Wzmocnienie pozycji organw wadzy wykonawczej (prezydent i Rada Ministrw), kosztem uprawnie organw ustawodawczych (sejm i senat) Przyznanie prezydentowi specjalnych uprawnie w zakresie wadzy ustawodawczej: samodzielne prawo rozwizania sejmu i senatu przed upywem kadencji sejm utraci prawo rozwizania si moc wasnej uchway wydawanie rozporzdze z moc ustawy w okresie midzy kadencjami izb ustawodawczych w razie nagej koniecznoci pastwowej lub w okresie kadencji na podstawie upowanienia ustawowego jeeli sejm i senat w okrelonym terminie nie uchwaliy ustawy budetowej, prezydent ogasza rzdowy projekt budetu jako ustaw wniosek o wotum nieufnoci dla rzdu nie mg by gosowany na tym samym posiedzeniu, na ktrym zosta zgoszony

Ustrj polityczny w latach 1935 1939

23 IV 1935 Konstytucja Kwietniowa
Podstawowe zasady ustrojowe (ustrj autorytarny) zostay zawarte w tzw. dekalogu, czyli pierwszych 10 artykuach konstytucji kwietniowej Art. 1 (1) Pastwo Polskie jest wsplnym dobrem wszystkich obywateli.1 (2) Wskrzeszone walk i ofiar najlepszych swoich synw ma by przekazywane w spadku dziejowym z pokolenia w pokolenie. (3) Kade pokolenie obowizane jest wysikiem wasnym wzmc si i powag Pastwa. (4) Za spenienie tego obowizku odpowiada przed potomnoci swoim honorem i swoim imieniem. Art. 2 (1) Na czele Pastwa stoi Prezydent Rzeczypospolitej. (2) Na Nim spoczywa odpowiedzialno wobec Boga i historii za losy Pastwa. (3) Jego obowizkiem naczelnym jest troska o dobro Pastwa, gotowo obronn i stanowisko wrd narodw wiata. (4) W jego osobie skupia si jednolita i niepodzielna wadza pastwowa.2 Art. 3 (1) Organami Pastwa, pozostajcymi pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej, s: Rzd, Sejm, Senat, Siy
1 2

pastwo jako porzdek prawny bdcy wsplnym dobrem zasada koncentracji wadzy pastwowej; odrzucenie zwierzchnoci narodu

55

Zbrojne, Sdy, Kontrola Pastwowa. (2) Ich zadaniem naczelnym jest suenie Rzeczypospolitej.3 Art. 4 (1) W ramach Pastwa i w oparciu o nie ksztatuje si ycie spoeczestwa. (2) Pastwo zapewnia mu swobodny rozwj, a gdy tego dobro powszechne wymaga, nadaje mu kierunek lub normuje jego warunki. (3) Pastwo powoa samorzd terytorialny i gospodarczy do udziau w wykonywaniu zada ycia zbiorowego. Art. 5 (1) Twrczo jednostki jest dwigni ycia zbiorowego.4 (2) Pastwo zapewnia obywatelom mono rozwoju ich wartoci osobistych oraz wolno sumienie, sowa i zrzesze. (3) Granic tych wolnoci jest dobro powszechne. Art. 6 Obywatele winni s Pastwu wierno oraz rzetelne spenianie nakadanych przez nie obowizkw. Art. 7 (1) Wartoci wysiku i zasug obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone bd jego uprawnienia do wpywania na sprawy publiczne.5 (2) Ani pochodzenie, ani wyznanie, ani pe, ani narodowo nie mog by powodem ograniczenia tych uprawnie. Art. 8 (1) Praca jest podstaw rozwoju i potgi Rzeczypospolitej. (2) Pastwo roztacza opiek nad prac i sprawuje nadzr nad jej warunkami. Art. 9 Pastwo dy do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnym wspdziaaniu na rzecz dobra powszechnego. Art. 10 (1) adne dziaanie nie moe stan w sprzecznoci z celami Pastwa, wyraonymi w jego prawach. (2) W razie oporu Pastwo stosuje rodki przymusu. Zostao zachowane: - nazwa Rzeczypospolita Polska - zasada jednoci pastw z wyjtkiem autonomii lska

Prezydent Rzeczypospolitej
wybierany przez Zgromadzenie Elektorw ustpujcy prezydent mia wpyw na wybr nastpnego kadencja: 7 lat, w razie wojny do 3 m-cy po zawarciu pokoju zastpca: marszaek senatu harmonizowanie dziaalnoci naczelnych organw pastwowych odpowiedzialny przed Bogiem i histori

Uprawnienia w zakresie ustawodawstwa: wydawanie dekretw z moc ustawy: z tytuu zwierzchnictwa nad siami zbrojnymi i administracj, w przerwach miedzy kadencjami sejmu i senatu, na podstawie upowanienia ustawowego prawo weta zawieszajcego w stosunku ustaw uchylanych przez senat mianowanie 1/3 senatorw zwoywanie sejmu i senatu otwieranie, odraczanie i zamykanie sesji izb promulgacja i publikacja ustaw Kompetencje ustrojodawcze inicjatywa w sprawie zmiany konstytucji prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji uchwalonego przez sejm i senat ! Wbrew woli prezydenta nie mona byo dokona zmiany konstytucji Kompetencje wykonawcze obsadzanie urzdu prezydenta (zwoywanie zgromadzenia elektorw, wskazanie kandydata na prezydenta, zarzdzanie gosowania powszechnego) mianowanie prezesa Rady Ministrw i na jego wniosek ministrw mianowanie sdziw, I prezesa Sdu Najwyszego, sdziw Trybunau Stanu wykonywanie prawa aski mianowanie prezesa NIK i czonkw jego kolegium sprawowanie zwierzchnictwa nad siami zbrojnymi mianowanie generalnego inspektora si zbrojnych
3 4

oglna klauzula kompetencyjna sprawy nie zastrzeone innym organom naleay do uprawnie rzdu prymat interesw zbiorowych nad indywidualnymi 5 uprawnienia obywateli do udziau w yciu publicznym s uzalenione od zasug poonych dla dobra powszechnego

66

reprezentacja pastwa na zewntrz

Kompetencje kontrolne prawo rozwizania sejmu i senatu prawo odwoania prezesa rady Ministrw, prezesa Najwyszej Izby Kontroli, naczelnego wodza i generalnego inspektora si zbrojnych, ministrw prawo pocigania ministrw do odpowiedzialnoci konstytucyjnej Nadzwyczajne uprawnienia prezydenta na okres wojny wyznaczenie nastpcy mianowanie naczelnego wodza zarzdzanie stanu wojennego wydawanie dekretw w zakresie caego ustawodawstwa pastwowego z wyjtkiem zmiany konstytucji przeduenie kadencji izb ustawodawczych powoywanie sejmu i senatu w zmniejszonym skadzie ! Pozwalay na sprawowanie niemal absolutnej wadzy Akty urzdowe prezydenta 1. Prerogatywy6 wynikay z wadzy osobistej prezydenta i nie wymagay kontrasygnaty ministerialnej wskazanie kandydata na prezydenta i zarzdzenie gosowania powszechnego wyznaczanie na czas wojny swojego nastpcy mianowanie i odwoywanie prezesa Rady Ministrw, prezesa NIK, I prezesa Sdu Najwyszego mianowanie i zwalnianie naczelnego wodza i generalnego inspektora si zbrojnych powoywanie sdziw Trybunau Stanu powoywanie 1/3 senatorw mianowanie i zwalnianie szefa i urzdnikw Kancelarii Cywilnej rozwizywanie sejmu i senatu przed upywem kadencji oddawanie czonkw rzdu pod sd Trybunau Stanu stosowanie prawa aski 2. Uprawnienia zwyke wszystkie inne akty, wymagay kontrasygnaty prezesa Rady Ministrw i odpowiedniego ministra

Rada Ministrw
powoywana przez prezydenta wzmocnienie pozycji prezesa Rady Ministrw kierowa pracami rzdu i przewodniczy Radzie naleao do niego ustalanie oglnych zasad polityki pastwowej ! kompetencje rady wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej wydawanie rozporzdze wykonawczych decydowanie o sprawach wskazanych przez ustawy odpowiedzialno ministrw polityczna przed prezydentem parlamentarna przed sejmem i senatem (ktrej prezydent mg nie aprobowa, ale wwczas musia rozwiza izby ustawodawcze) konstytucyjna przed Trybunaem Stanu (6 sdziw i 6 zastpcw powoanych przez prezydenta, spord kandydatw przedstawionych przez sejm i senat, pod przewodnictwem I prezesa Sdu Najwyszego)

Sejm i Senat
Prawo wyborcze zostao zawarte w konstytucji kwietniowej, a ordynacj wyborcz uregulowaa ustawa z 8 lipca 1935 r. Sejm 208 posw wybierani w gosowaniu powszechnym, tajnym, rwnym, bezporednim w 104 okrgach dwumandatowych kandydaci: zgaszani przez Zgromadzenia Okrgowe Czynne prawo wyborcze obywatele 24 lat korzystajcy z praw cywilnych i obywatelskich rwnie zawodowi wojskowi Bierne prawo wyborcze obywatele
6

cecha pastwa autorytarnego, za akty z tego zakresu nikt prawnie nie odpowiada

77

 30 lat Senat 96 senatorw 1/3 powoywana przez prezydenta 2/3 wybierane w gosowaniu porednim przez niewielk grup obywateli tzw. elit, byo to obywatele powyej 30 lat: z tytuu zasug z tytuu wyksztacenia z tytuu zaufania bierne prawo wyborcze obywatele ktrzy ukoczyli 40 lat Kadencja sejmu i senatu: 5 lat Kompetencje ustrojodawcze bez zgody prezydenta nie mogli przeprowadzi zmiany konstytucji wyczone zostay sprawy organizacji rzdu, administracji oraz si zbrojnych wyczenie inicjatywy ustawodawczej sejmu w sprawach budetu, kontyngentu rekruta, ratyfikacji umw midzynarodowych i we wszystkich sprawach pocigajcych za sob wydatki skarbu pastwa Kompetencje kontrolne sejm i senat mogy da ustpienia rzdu lub ministra pociganie premiera i ministrw do odpowiedzialnoci konstytucyjnej interpelowanie rzdu zatwierdzanie corocznie zamkni rachunkw pastwowych przedstawionych przez Najwysz Izb Kontroli udzielanie rzdowi absolutorium Zwikszenie kompetencji Senatu tryb gosowania nad jego poprawki do projektw usta sejm mg je odrzuci wikszoci 3/5 gosw Ograniczenie immunitetu i nietykalnoci poselskiej mogli by pocigani do odpowiedzialnoci przed Trybunaem Stanu za dziaalno nie dajc si pogodzi z wykonywaniem mandatu

Prawa i obowizki obywatelskie

zadaniem pastwa jest wypenianie funkcji organizatorsko-spoecznych podporzdkowanie jednostki interesom zbiorowoci (pastwa) prawa obywatelskie prawo wasnoci prawa narodowociowe wolno sumienia i wyznania wolno nauki i nauczania zmniejszenie praw politycznych w zwizku z ograniczeniem roli sejmu i senaty i wprowadzeniem zasady elitaryzmu przy wyborach do senatu uszczuplenie praw spoecznych obowizki obywatelskie wierno wobec pastwa sumienne wypenianie nakadanych przez nie obowizkw ponoszenie wiadcze na rzecz pastwa powszechny obowizek suby wojskowej pobieranie nauki w zakresie szkoy powszechnej

Administracja publiczna
realizowaa w sposb bezporedni i praktyczny cele pastwa w zakresie funkcji wykonawczych zostaa wyposaona w uprawnienia umoliwiajce wykonywanie funkcji administracyjnych wadztwo administracyjne moliwo stosowania przymusu do realizacji podejmowanych decyzji, przybierajcego najczciej form aktw administracyjnych Organizacja administracji publicznej

ADMINISTRACJA PUBLICZNA
Terytorialna (lokalna) Centralna Rada Ministrw + ministrowie

88

Rzdowa

administracja oglna tzw. polityczna (zespolona) - wykonywanie zada nalecych do resortu spraw wewntrznych

administracja specjalna (niezespolona) - wykonywanie zada nalecych do pozostaych resortw

Samorzdowa forma udziau spoeczestwa w samodzielnym zaspokajaniu potrzeb ycia zbiorowego o znaczeniu lokalnym bd grupowym

zawodowa

terytorialna tzw. powszechna

gospodarcza

Organizacja administracji rzdowej: zespolenie z organami administracji oglnej wikszoci dziaw administracji specjalnej zbudowana na zasadzie hierarchiczno-instancyjnej (podporzdkowanie organw niszych organom wyszym) Specjaln organizacj administracji terytorialnej posiaday resorty: Spraw Wojskowych Sprawiedliwoci Skarbu Poczty i Telefonw od 1932 r. Reform Rolnych czciowo Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego, Przemysu i Handlu, komunikacji, Opieki Spoeczne Podzia kraju dla celw administracji specjalnej (niezespolonej) nie pokrywa si z podziaem dokonanym dla celw administracji oglnej (okrgi sdowe, wojskowe, szkolne, kolejowe) Podzia pastwa Wojewdztwa - wojewodowie, jako II instancja - w Warszawie jako w miecie wydzielonym zamiast wojewody Komisarz Rzdu

Powiaty - starostowie powiatowi lub grodzcy, jako organy I instancji

Gminy miejskie i wiejskie - nie istniay w nich odrbne organy administracji oglnej - funkcje administracji oglnej wykonyway organy wykonawcze samorzdu terytorialnego

Podstawy prawne organizacji i dziaalnoci administracji Wrd przepisw prawa administracyjnego wyodrbniano grupy przepisw: ustrojowe prawo administracyjne normowao organizacj aparatu administracyjnego pastwa materialne prawo administracyjne regulowao w oparciu o konkretne przesanki polityczne, spoeczne, ekonomiczne rne dziedziny ycia zbiorowego, ktre obejmowa sw dziaalnoci aparat administracyjny pastwa uprawnienia i obowizki organw administracji publicznej prawa i obowizki obywateli proceduralne prawo administracyjne okrelao formy dziaania i tryb funkcjonowania organw administracyjnych (rwnie uprawnienia obywateli w toku postpowania administracyjnego, system kontroli dziaalnoci administracji)

99

Administracja centralna Rada Ministrw Funkcje administracyjne: uzgadnianie dziaalnoci administracyjne ministrw rozpatrywanie sprawozda poszczeglnych ministrw zatwierdzanie statutw organizacyjnych ministerstw Uprawnienia administracyjne przez: wydawanie zarzdze podejmowanie uchwa wydawanie aktw administracyjnych Komitet Ekonomiczny istnia w onie Rady Ministrw skada si z ministrw stojcych na czele resortw gospodarczych opracowywanie programu gospodarczej dziaalnoci rzdu Stopniowy proces wzrostu samodzielnych uprawnie administracyjnych prezesa Rady Ministrw uprawnienia do sprawowania oglnego kierownictwa i nadzoru w sprawach personalnych caej administracji uprawnienia koordynacyjne w stosunku do dziaalnoci administracji ministrw Ministrowie ministra zastpowa podsekretarz stanu ministerstwo aparat pomocniczy, umoliwiajcy kierowanie resortem urzdnicy ministerialni nie posiadali samodzielnej wadzy, lecz wykonywali j z upowanienia; przepisy dyy do jej powikszenia ministerstwo byo podzielone na departamenty, na ktrych czele stali dyrektorzy, a te dzieliy si na wydziay, kierowane przez naczelnikw Administracja oglna Organizacja administracji oglnej Administracja wojewdztwa Wojewoda mianowany przez prezydenta na wniosek ministra spraw wewntrznych uchwalony przez Rad Ministrw podlega ministrowi spraw wewntrznych wyposaony by w uprawnienia nadzorczo-ingerencyjne wobec organw administracji specjalnej mia prawo wydawania rozporzdze wykonawczych na mocy upowanienia ustawowego lub upowanienia ministrw mia prawo wydawania rozporzdze porzdkowych w celu ochrony bezpieczestwa i porzdku publicznego Jako organ administracji wojewdzkiej by: 1) przedstawicielem rzdu sprawowa nadzr nad obsad personaln kierowniczych stanowisk administracyjnych na obszarze wojewdztwa mg zawiesza zarzdzenia organw administracji specjalnej sprzeczne z polityk rzdu organizowa okresowe zebrania ich kierownikw 2) szefem administracji oglne i tych dziaw administracji specjalnej, ktre byy zespolone z administracja ogln obowizek zapewnienia bezpieczestwa i porzdku publicznego podlegaa mu policja pastwowa sprawowa nadzr na pras, stowarzyszeniami, samorzdem Urzd wojewdzki spenia funkcj pomocnicza dla wojewody dzieli si na wydziay i oddziay Rada Wojewdzka skad: czonkowie delegowani przez organy samorzdu powiatowego przewodniczy jej wojewoda wyraaa opinie na danie wojewody Wydzia Wojewdzki skad: wojewoda, 3 czonkw wybieranych przez Rad, 2 urzdnikw pastwowych uprawnienia doradcze i stanowcze Wojewdztwo poznaskie i pomorskie

1 10

 funkcje rad i wydziaw wojewdzkich peniy organy uchwaodawcze i wykonawcze samorzdu wojewdzkiego, dziaajce na mocy przepisw zaborczych Warszawa odrbna jednostka administracyjna nie wchodzca w skad wojewdztwa szef administracji: Komisarz Rzdu miasta stoecznego Warszawa funkcja organw administracji I i II instancji w 1928 zostaa podzielona na powiaty grodzkie starostowie grodzcy jako organy I instancji Wojewdztwo lskie podstawy prawne: ustawa z 1920 r. + ustawodawstwo Sejmu lskiego lska Rada Wojewdzka, skad: wojewoda, wicewojewoda, 5 czonkw wybieranych przez Sejm lski funkcja kolegialnego organu wojewdztwa wspdziaajcego z wojewod w sprawowaniu administracji Urzd Wojewdzki organ wykonawczy wojewody i lskiej rady Wojewdzkiej Zespolenie administracji sigao tu dalej ni w innych wojewdztwach Wojewodzie podlegay sprawy administracji szkolnej i skarbowej Administracja powiatu Starosta mianowany przez ministra spraw wewntrznych podlega wojewodzie by przedstawicielem rzdu i szefem administracji oglnej i dziaw zespolonych z administracj ogln zapewnienie bezpieczestwa i porzdku publicznego podlegay mu organy policji pastwowej wydawa polecenia i kontrolowa ich dziaalno orzecznictwo w sprawach wykrocze (karno-administracyjne) funkcje wykonywa przy pomocy starostwa i podlegych mu organw sejmiki (rady) powiatowe i wydziay powiatowe czynnik spoeczny wspdziaajcy ze starost Od 1932 r. administracja w miastach wydzielonych, liczcych powyej 75 tys. mieszkacw starosta grodzki mia te same prawa i obowizki co starosta powiatowy w niektrych miastach funkcje powiatowych organw administracji oglnej podzielone zostay miedzy starostw grodzkich i organy wykonawcze samorzdu miejskiego w Gdyni kierowa Komisarz Rzdu Gwne funkcje administracji oglnej 1. Ochrona bezpieczestwa i porzdku publicznego Policja pastwowa stanowia aparat wykonawczy organw administracji oglnej, ministra spraw wewnetrznych, wojewodw i starostw w zakresie dochodzenia i cigania popenionych przestpstw policja podlegaa organom wymiaru sprawiedliwoci organizacja policji wzorowana bya na wojskowej komendant gwny komendant wojewdzki komendant powiatowy zadania ochrony bezpieczestwa publicznego realizowane byy bezporednio poprzez jednostki organizacyjne policji komisariaty i posterunki Wojsko gdy jednostki policji nie byy w stanie zapewni ochrony bezpieczestwa i spokoju publicznego, do zada tych mogo by uyte wojsko wykonywanie tych zada przez wojsko nastpowao na danie ministra spraw wewntrznych lub wojewody Rada Ministrw za zgoda prezydenta, a od 1935 r. prezydent mg wprowadzi stan wyjtkowy pion suby ledczej zajmowa si wykrywanie przestpstw i prowadzeniem dochodze,; formalnie podlega organom wymiaru sprawiedliwoci, a faktycznie naczelnikom wydziaw bezpieczestwa w urzdach wojewdzkich 2. Kontrola prasy prawo prasowe tryb powstania i prowadzenia czasopism, wydawanie ksiek i innych drukw, a take dziaalno zakadw drukarskich i skadw druku system kontroli nad drukami zmiany w prawie prasowym zmierzay do rozszerzenia kontrolnych uprawnie organw pastwowych wydawanie czasopism byo uzalenione od zoenia odpowiedniej deklaracji organom administracji oglnej I instancji; organ administracji mg odmwi przyjcia deklaracji zarzdcy drukarni obowizani byli niezwocznie po wydrukowaniu dostarczy okrelon liczb egzemplarzy kadego druku organom administracji oglnej I instancji i prokuratorowi waciwemu terytorialnie Sdu Okrgowego

1 11

 kontrola represyjna po wydrukowaniu byy stosowane represje w razie naruszenia norm

zasada anonimu prawo dziennikarzy do nie podpisywania swych artykuw tajemnica redakcyjna prawo redaktora czasopisma do odmowy wskazania autora artykuu odpowiedzialno spadaa na wydawc lub redaktora odpowiedzialnego gwnymi rodkami represyjnymi byy w praktyce konfiskaty, zawieszanie dziaalnoci bd debit pocztowy lub komunikacyjny7 3. Nadzr nad stowarzyszeniami stowarzyszenie trwae poczenie ludzi w zorganizowanej formie dla osignicia celw pozbawionych korzyci materialnych zwyke zarejestrowane wyszej uytecznoci (powstanie uzalenione od decyzji Rady Ministrw) prawo o stowarzyszeniach z 1932 r. dla legalnoci wymagay wpisu do rejestru organy administracji oglne mogy odmwi przyjcia zgoszenia lub wpisania do rejestru organy mogy stowarzyszeni zawiesi lub rozwiza 4. Nadzr nad zgromadzeniami zgromadzenie jednoczesne skupienie si w jednym miejscu wikszej grupy ludzi dla wyraania swoich myli i pogldw czy dla obrony wsplnych interesw publiczne dostpne dla nieograniczonej liczby osb pod otwartym niebem uzalenione od zezwolenia organw administracji oglnej I instancji w lokalach uzalenione od dokonania zgoszenia niepubliczne zebrania osb osobicie znanych zwoujcemu lub zebrania czonkw stowarzyszenia; zwolnione byy od zezwole i zgosze ustawa o zgromadzenia z 1932 r. organy miay prawo delegowania swojego przedstawiciela dysponoway prawem rozwizania zgromadzenia Administracja specjalna Administracja wojskowa i organizacja si zbrojnych Zwierzchnictwo nad siami zbrojnymi: prezydent minister spraw wojskowych w imieniu prezydenta w czasie pokoju od 1926 r. generalny inspektor si zbrojnych w imieniu prezydenta w czasie pokoju (obok ministra) Minister spraw wojskowych dowodzi siami zbrojnymi w czasie pokoju kierowa szkoleniem kierowa administracj przedkada wnioski w sprawie obsady personalnej kluczowych stanowisk w armii i administracji wojskowej zastrzeonych do decyzji prezydenta obsadza pozostae stanowiska Generalny inspektor si zbrojnych oficer przewidziany na stanowisko naczelnego wodza na wypadek wojny mia rozlege uprawnienia w dziedzinie wszechstronnego przygotowania si zbrojnych do dziaa wojennych podlega mu Generalny Inspektorat Si Zbrojnych oraz Sztab Generalny Podzia kraju wg administracji wojskowej: okrgi korpusy (10) z dowdcami garnizony z komendantami powiatowe (od 1938 r. rejonowe) komendy uzupenie Podzia si zbrojnych a) ze wzgldu na teren walk wojsko stae (ldowe) marynarka wojenna b) ze wzgldu na zadania wykonywane w czasie walk bronie (piechota, kawaleria, artyleria, bro pancerna, lotnictwo) formacje (taborw, saperw)
7

pozbawienie moliwoci przesyania drog pocztow lub za porednictwem rodkw komunikacji

1 12

 suby (zaopatrujce, uzupeniajce) specjalne (sprawiedliwoci, duszpasterstwo) c) ze wzgldu na dowodzenia zwizki taktyczne (dywizje, brygady) operacyjne (korpusy, brygady) jednostki poszczeglnych broni (pki, samodzielne bataliony) suby (szpital wojskowy) oglne (Wysza Szkoa Wojenna) Stopnie onierskie: szeregowcy, podoficerzy, oficerzy Szkolnictwo Podzia kraju wg administracji szkolnictwa okrgi szkolne (10) na czele z kuratorem obwody (zawierajce 1 lub wicej powiatw) na czele z inspektorami szkolnymi (organ administracji szkolnej I instancji w zakresie kierowania i nadzoru nad szkolnictwem powszechnym, publicznym i prywatnym) Konstytucja marcowa: obowizek nauki dla wszystkich dzieci w zakresie szkoy powszechnej (podstawowej) bezpatno nauki w szkoach pastwowych i samorzdowych obowizek nauki religii dla modziey do lat 18 w szkoach utrzymanych przez pastwo lub samorzd wolno bada naukowych i ogaszania ich wynikw prawo kadego obywatela do zaoenia i prowadzenia szkoy lub zakadu wychowawczego pod nadzorem organw administracji szkolnej Konstytucja kwietniowa przejcie zasad z wyjtkiem bezpatnoci szkolnictwa redniego Pena unifikacja i reorganizacja szkolnictwa ustawa z 1932 r. podzia szk ze wzgldu na stopie szkoy powszechne (podstawowe) rednie wysze podzia szk ze wzgldu na rda finansowania publiczne, utrzymywanie przez pastwo i samorzd prywatne, utrzymywane przez organizacje religijne, stowarzyszenia spoeczne, osoby prywatne trjstopniowy podzia szk powszechnych szkoy realizujce program elementarny (klasy 1-4) szkoy realizujce program wyszy (klasy 1-6) szkoy realizujce program peny (7 klas) utworzenie szk zawodowych na poziomie gimnazjw i licew, zapewniajcych absolwentom licew zawodowych prawo wstpu do szk wyszych: szkolnictwo zawodowe charakteryzowao si niedorozwojem spowodowanym zacofaniem gospodarczym kraju i niedocenianiem tego kierunku nauki kadra nauczycielska ksztacia si w 3-letnich liceach pedagogicznych, do ktrych byli przyjmowani absolwenci gimnazjw (wczenie w seminariach nauczycielskich) Wprowadzony obowizek nauki w zakresie szkoy powszechnej nie zosta w peni zrealizowany w II RP. Szkoy prywatne jeeli realizoway program szk pastwowych i uzyskiway pozytywn ocen ze strony kuratorium, otrzymyway na mocy decyzji wadz szkolnych prawa szk publicznych. Odrbne przepisy normoway sytuacj szkolnictwa mniejszoci narodowych. Szkoy mniejszoci narodowych dzieliy si na publiczne i prywatne, a wrd publicznych wyrniamy nauczajce w jzyku ojczystym i dwujzyczne. W praktyce pomylnie rozwijao si szkolnictwo niemieckie i ydowskie Organizacja szk wyszych Podzia szk: akademickie posiaday prawo nadawania stopni naukowych pastwowe, prywatne uniwersytety, politechniki, akademie, szkoy gwne nieakademickie Utworzenie szkoy akademickiej wymagao aktu ustawodawczego.

1 13

Organizacja szk akademickich opieraa si na zasadzie tzw. autonomii (samorzdnoci), okrelanej gwnie przez ustawy o szkoach akademickich z 1920 r., 1933 r. Organy wadz akademickich: oglne zebranie profesorw senat akademicki rektor rada wydziau dziekan Nadzr nad dziaalnoci szk wyszych sprawowa minister WPiOP Zwizki wyznaniowe Koci katolicki Zajmowa w II RP uprzywilejowan pozycje prawna w porwnaniu z e zwizkami wyznaniowymi mniejszoci religijnych wedug konstytucji marcowej i kwietniowej naczelne stanowisko wrd rwnouprawnionych wyzna uznanie jego autonomii, czyli uprawnie do rzdzenia si wasnymi prawami i regulowaniu jego pooenia prawnego ze Stolic Apostolsk Podstawy prawne konkordat zawarty ze Stolic Apostolsk w 1925 r. rnorodne przepisy wykonawcze konkretyzujce postanowienia konkordatu Konkordat swoboda wykonywania wadzy duchownej i jurysdykcji, administracja sprawami wewntrznymi, zarzd majtkiem potwierdzenie wewntrznego podziau na obrzdku: aciski, greckokatolicki, ormiaski moliwo bezporedniego porozumiewania si ze Stolic Apostolsk przez wiernych i duchowiestwo ogaszanie przez biskupw nakazw i listw pasterskich bez kontroli wadz duchowni zwolnieni ze suby wojskowej i korzystajcy ze specjalnej ochrony karnej pomoc pastwa przy wykonywaniu decyzji wadz kocielnych koci mg posiada: dobra ruchome i nieruchome, zakady naukowe i charytatywne, fundacj otrzymywa od pastwa roczne dotacje dostosowanie granic prowincji kocielnych i diecezji do granic pastwowych prezydent mia prawo zgaszania sprzeciwu wobec kandydatw na stanowiska arcybiskupw i biskupw Zwizki wyznaniowe mniejszoci religijnych Konstytucja marcowa i kwietniowa przewidywaa regulacje sytuacji prawnej zwizkw wyznaniowych mniejszoci religijnych w drodze ustawodawczej, po porozumieniu si z ich prawnymi reprezentantami. W II RP uregulowano sytuacj: ydowskiego zwizku religijnego (1919) Wschodniego kocioa staroobrzdowego ( 1928) Muzumaskiego zwizku religijnego (1936) Kocioa ewangelicko-augsburskiego (1936) Polskiego autokefalicznego kocioa prawosawnego (1938) Liczna grupa zwizkw wyznaniowych dziaaa na mocy przepisw wydanych przez pastwa zaborcze. Zwizki wyznaniowe mniejszoci religijnych: swoboda prowadzenia dziaalnoci religijnej samodzielne zarzdzanie swoimi sprawami wewntrznymi moliwo posiadania ruchomoci i nieruchomoci, zakadw dla celw wyznaniowych, naukowych, charytatywnych otrzymyway od pastwa dotacje na utrzymanie duchowiestwa Organizacja i funkcje administracji wyznaniowej Minister Wyzna Religijnych i Owiecenia Publicznego Na obszarze wojewdztwa - wojewoda Administracja gospodarcza Rola pastwa w gospodarce: prowadzenie bezporedniej dziaalnoci gospodarczej (statyzm) dokonywanie inwestycji drogowych, kolejowych portowych zakadanie i prowadzenie przez pastwo przedsibiorstw wytwrczych porednie formy oddziaywania na rozwj i stosunki gospodarcze (interwencjonizm) rnorodne ingerencje w stosunki wasnociowe popieranie inwestycji prywatnych

1 14

podzia dochodu narodowego wpywanie na stosunki miedzy pracujcymi i pracodawcami kompleksowe przedsiwzicia port w Gdyni Centralny Okrg Przemysowy

Prawo rolne i administracja rolnictwa Centralne zagadnienie przebudowa ustroju rolnego 10.07.1919 r. uchwaa o zasadach reformy rolnej zostaa uznana przez Najwyszy Trybuna Administracyjny za niezgodn z konstytucj Ustawa o reformie rolnej z 28.12.1925 r. utrzymywaa okrelone uprzednio maksimum indywidualnego posiadania ziemi 180 ha. wykonanie oparte na systemie parcelacji przeprowadzenie: organy administracji rolnej, Pastwowy Bank Rolny, upowanione instytucje i osoby prawne waciciele otrzymywali za ziemie cen rynkow Przeprowadzona opornie i z trudnociami reforma rolna powoli powikszaa oglny area ziemi chopskiej, ale nie bya w stanie poprawi struktury agrarnej Uzupenienie reformy rolnej: komasacja scalenie rozdrobnionych i rozmieszczonych w szachownicy gruntw chopskich i wydzielenie w jej wyniku jednolitych dziaek; przeprowadzay j organy administracji rolnej na wniosek zainteresowanych stron likwidacja suebnoci przewanie lenych i pastwiskowych, dotyczya jedynie ziem b. Zaboru rosyjskiego, nastpowaa w trybie umownym lub przymusowym, za odszkodowaniem regulacja wsplnot gruntowych polegaa na dokonaniu ich podziau lub ustaleniu praw wspwacicieli i okreleniu zasad gospodarowania Zesp organw administracji rolnej administracja rolna na czele z ministrem rolnictwa administracja reform rolnych z Gwnym Urzdem Ziemskim (od 1923 r. z ministrem reform rolnych) 1932 r. poczenie Ministerstwo Rolnictwa i reform Rolnych wczenie okrgowych i powiatowych urzdw ziemskich do urzdw wojewdzkich i starostwa Prawo i administracja przemysowa Rozporzdzenie prezydenta o prawie przemysowym z 1927 r. Przemys wszelka dziaalno zarwno wytwrcza, przetwrcza, jak i wiadczenie usug, wykonywana samoistnie, zawodowo i obliczona na przynoszenie zysku Wyczenie spod przemysu: rolnictwo lenictwo rybowstwo grnictwo wolne zawody dziaalno uregulowan osobnymi przepisami Wolno przemysowa dopuszczenie wszystkich obywateli do prowadzenia przedsibiorstw. Podzia przemysu 1) przemys ze sta siedzib a) przemys wolny nie wymaga zezwolenia a jedynie zgoszenie rozpoczcia dziaalnoci b) przemys koncesjonowany uzaleniony od zezwolenia organw administracji przemysowej np. przedsibiorstwa instalacji gazowych, elektrycznych, wyrb broni i amunicji c) rzemioso przemys nie wykonywany sposobem fabrycznym, przy dominujcym udziale pracy rcznej; prowadzenie dziaalnoci uzalenione od tzw. uzdolnienia zawodowego, czyli odpowiednich kwalifikacji cechowy system szkolenia rzemielnikw 2) przemys okrny sprzeda towarw, skupowanie towarw celem odsprzeday, ale nie na targach i u kupcw, wykonywanie drobnych wiadcze o charakterze przemysowym; prowadzony osobicie, po uzyskaniu zezwolenia 3) targi gminne podzielona na mae i wielkie, speniay funkcje wymiany gospodarczej midzy miastem a wsi; na targach mg sprzedawa kady Porozumienia kartelowe ich celem bya maksymalizacja zyskw

1 15

 do 1933 r. pozostaway poza regulacj 1933 r. ustawa o kartelach zmierzaa do poddanie karteli kontroli pastwa kartel umowy, uchway i postanowienia majce na celu, drog wzajemnych zobowiza, kontrol lub regulowanie produkcji, zbytu, cen i warunkw wymiany dbr w dziedzinie grnictwa, przemysu i handlu umowy kartelowe musiay by pisemne i zgoszone do Ministerstwa Przemysu i Handlu Sd Kartelowy moliwo rozwizania karteli, na wniosek ministra na mocy orzeczenia Sdu Kartelowego Administracja przemysowa kierowana przez ministra przemysu i handlu sprawy grnictwa, przemysu, handlu ldowego i morskiego organ administracji przemysowej II instancji wojewoda (w Warszawie Komisarz Rzdu) organ administracji przemysowej I instancji starosta, w miastach zarzdy miejskie odrbne urzdy zajmoway si administracja grnictwa i sprawami morskimi Przedsibiorstwa pastwowe Traktowane i rozliczane z dziaalnoci gospodarczej jak urzdy pastwowe komercjalizacja przedsibiorstw pastwowych wydzielenie ich z oglnej administracji pastwowej, wyposaenie w osobowo prawn i poddanie zasadom gospodarki handlowej, waciwej dla przedsibiorstw prywatnych Podzia przedsibiorstw pastwowych: 1) monopole wyczno wykonywania okrelonej dziaalnoci przez pastw np. solny, spirytusowy, loteryjny organizacj i dziaalno przedsibiorstw monopolowych okrelay odrbne ustawy od 1932 r. monopole dziaay na nowych zasadach np. Polski Monopol Tytoniowy monopole posiaday osobowo prawn i okrelone uprawnienia w stosunku do majtku pastwowego bdcego w ich uytkowaniu 2) przedsibiorstwa wyposaone w osobowo prawn tworzone na podstawie szczeglnych ustaw na mocy rozporzdzenia prezydenta z 1927 r. w o wydzieleniu z administracji pastwowej przedsibiorstw pastwowych i ich komercjalizacji jako spki akcyjne jako spki z ograniczon odpowiedzialnoci na podstawie odrbnych ustaw dziaa np. Bank Gospodarstwa Krajowego, Polskie Koleje Pastwowe, Poczta Polska, Telegraf i Telefon 3) przedsibiorstwa nie posiadajce osobowoci prawnej prowadzone byy w ramach administracji pastwowej np. warsztaty szkolne, zakady poligraficzne Samorzd terytorialny i gospodarczy Organizacja samorzdu terytorialnego Jednolite przepisy normujce organizacj samorzdu terytorialnego wydane zostay w 1933 r. zmierzay do zwikszenia zalenoci samorzdu od organw administracji rzdowej. Cechy organizacji samorzdu terytorialnego dostosowanie jej do podziau terytorialnego kraju dla celw administracji oglnej prawo stanowienia w sprawach samorzdu terytorialnego przysugiwao radom obieralnym jednostki organizacyjne samorzdu terytorialnego mogy si czy w zwizki dla realizacji zada wchodzcych w zakres ich kompetencji zespolenie organw administracji oglnej i organw wykonawczych samorzdu na szczeblu powiatw i wojewdztw pod przewodnictwem starosty i wojewody wyposaenie jednostek organizacyjnych samorzdu terytorialnego, poza osobowoci cywilnoprawn, w osobowo publicznoprawn8 Podzia organw samorzdu terytorialnego: uchwalajce w gminach wiejskich rada gminy (wybory porednie i jawne) w gminie gromad rada grodzka lub zebranie grodzkie w gminach miejskich rada miejska (gosowanie powszechne) w powiatach rada powiatowa (do 1933 sejmiki; wybory porednie i jawne) Warszawa rada miejska
8

prawo dysponowania w okrelonych sprawach wadztwem administracyjnym

1 16

 wykonawcze w gminach wiejskich zarzd gminy (wjt i awnicy wybierani przez rad) w gminie gromad sotys w gminach miejskich zarzd miejski (prezydent i awnicy lub burmistrz i awnicy) w powiatach wydziay powiatowe (6 czonkw pod przewodnictwem starosty) Warszawa zarzd miejski Samorzd na stopniu wojewdztwa nie zosta powoany do ycia. Utrzymay si w wojewdztwie poznaskim i pomorskim organy z czasw zaborw: sejmik wojewdztwa, wydzia wojewdzki, starosta krajowy Zwizki miedzykomunalne celowociowe czenie si samorzdw terytorialny dla realizacji okrelonych celw Funkcje samorzdu terytorialnego 1. Wasny zakres dziaa sprawy gospodarcze, kulturalne, owiatowe, zdrowia publicznego zaspokojenie lokalnych potrzeb mieszkacw tworzenie zakadw i przedsibiorstw o charakterze uytecznoci publicznej i nadzorowanie ich dziaalnoci nakadanie danin i wiadcze komunalnych uchwalanie budetu okrelanie organizacji wewntrznej zakadw samorzdowych rozstrzyganie spraw subowych pracownikw 2. Poruczony zakres dziaa administracja drogowa, zdrowia publicznego, budowlana, opieki spoecznej, porednictwa pracy, przemysowa rnorodne czynnoci i funkcje administracyjne Nadzr organy administracji oglnej: minister spraw wewntrznych, wojewodowie, starostowie organy wykonawcze samorzdu wyszego stopnia Organizacja i funkcje samorzdu gospodarczego Samorzd gospodarczy forma przymusowego zrzeszania osb prowadzcych dziaalno gospodarcz w okrelonej dziedzinie wytwrczoci mia zaspokaja potrzeby grupowe mia wspdziaa z wadzami pastwowymi w kierowaniu yciem gospodarczym kraju w praktyce realizowa coraz szerszy zakres funkcji pastwowej administracji gospodarczej wyposaony by we wadztwo administracyjne Podzia samorzdu gospodarczego 1) przemysowo-handlowy 2) rzemielniczy 3) rolniczy Jednostki organizacyjne samorzdu gospodarczego Izby Przemysowo-Handlowe (powoywanie przez Rad Ministrw) Izby Rzemielnicze (powoywanie przez ministra przemysu i handlu) Izby Rolnicze (powoywane przez Rad Ministrw) Izby tworzyy organizacje o zasigu krajowym: Zwizek Izb Przemysowo-Handlowych osobowo prawna Zwizek Izb Rzemielniczych osobowo prawna Zwizek Izb i Organizacji rolnych stowarzyszenie zarejestrowane Organy uchwaodawcze Izb: radcy wybierani, radcy mianowani prze waciwego ministra Organy wykonawcze Izb: dyrektorzy Zadania izb: reprezentacja i obrona interesw czonkw wobec organw administracji pastwowej podejmowanie inicjatywy i popieranie rnych form dziaalnoci zmierzajcej do rozwoju danej dziedziny ycia gospodarczego wypenianie w okrelonym zakresie funkcji pastwowej administracji gospodarczej Poza przymusowymi zwizkami tworzone byy zwizki dobrowolne. Korporacje przemysowe opierajce si na przepisach prawa przemysowego

1 17

 cel: popieranie rozwoju przemysu, pozyskanie nowych rynkw zbytu itp. organizacj i dziaalno okrela statut zatwierdzany przez organ administracji przemysowej ich znaczenie byo niewielkie niekiedy pod t forma ukryway si kartele Zrzeszenia opieray si o prawo o stowarzyszeniach miay wiksz swobod Cechy zwizki rzemielnikw funkcje gospodarcze, szkoleniowe, kulturalne Funkcjonowanie administracji publicznej Postpowanie administracyjne 1928 r. jednolite dla caego kraju prawo normujce 1) oglne postpowanie administracyjne odnosio si do wszystkich spraw z zakresu prawa administracyjnego, zaatwianych przez organy administracji rzdowej i samorzdowej (poza odrbnie uregulowanymi) normowao tryb wydawania decyzji, uprawnienia zainteresowanych stron w toku postpowania (zwaszcza odwoania) 2) postpowanie przymusowe w administracji okrelao zesp dziaa zapewniajcych wykonania decyzji administracyjnych uprawnione do niego byy ograny administracji oglnej I instancji (starosta) rodki przymusu: kara pienina, egzekucja na majtku, wykonania zastpcze, przymus bezporedni 3) postpowanie karnoadministracyjne regulowao tryb dochodzenia i karania wykrocze przez organy administracji oglnej lub przez inne specjalnie do tego uprawnione organy administracji wykroczeniami byy drobne przestpstwa zagroone kar do 3000z grzywny i do 3 m-cy aresztu rodzaje postpowania: zwyczajne, mandatowe, przyspieszone osoba skazana moga da skierowania sprawy na drog postpowania sdowego Funkcjonariusze administracji publicznej realizowali wadcze i organizatorskie funkcje pastwa ustawa o pastwowej subie cywilnej z 1922 r. pragmatyka subowa sposb powoywania na stanowiska i zwalniania z nich wymagania kwalifikacyjne uprawnienia urlopowe uposaenie tryb awansu obowizki funkcjonariuszy (lojalno, zachowanie tajemnicy, szczeglna wierno, posuszestwo przeoonym) system odpowiedzialnoci dyscyplinarnej dzielili si na: urzdnikw, niszych funkcjonariuszy pastwowych stosunek subowy poprzez mianowania na mocy jednostronnego, pisemnego aktu administracyjnego Kontrola administracji publicznej Rodzaje kontroli 1) kontrola wewntrzna (nadzr) wynikaa z hierarchiczno-instancyjnej struktury administracji publicznej i dopuszczenie przez prawo rodkw odwoawczych umoliwiajcych zmian decyzji administracyjnych przez wysz instancj 2) kontrola zewntrzna sprawowana przez organy i instytucje niezalene od aparatu administracji publicznej a) parlamentarna (sejm i senat) gwnie z politycznego punktu widzenia wykorzystanie interpelacji dyskusja nad preliminarzem budetowym, a zwaszcza nad budetami poszczeglnych resortw odmowa uchwalenia budetu rwnoznaczna z wotum nieufnoci dla kierownika resortu b) przez opini publiczn prasa d) sdowa przez sdy administracyjne i powszechne powoanie sdownictwa administracyjnego z Najwyszym Trybunaem Administracyjnym na czele dla celw orzekania o legalnoci aktw administracyjnych NTA byo jedyn instancja, gdy niszych sdw nie powoano skarg mg wnie kady, kogo prawo naruszono lub obciono go obowizkiem bez podstawy prawnej e) finansowa przez Najwysz Izb Kontroli

1 18

Organizacja wymiaru sprawiedliwoci

W konstytucji marcowej organami narodu w zakresie wymiaru sprawiedliwoci byy niezawise sdy W konstytucji kwietniowej sdy s organami pastwa pozostajcymi pod zwierzchnictwem prezydenta Zasady przewodnie sdownictwa 1)Zasada niezawisoci sdziw sformuowana w konstytucji marcowej sdziowie s niezawili i podlegaj tylko ustawom gwarancj tego by zakaz usuwania i przenoszenia sdziw9 oraz immunitet sdziowski prawo o ustroju sdw powszechnych z 1928 r. pozwalao wadzy mianujcej przenosi sdziw bez ich zgody do innego sdu lub w stan spoczynku 2)Zasada nominacji sdziw przyjta w konstytucji wyjtek: sdziowie pokoju, wybierani przez ludno naleao to do kompetencji prezydenta, od 1930 r. sdziowie grodzcy byli mianowani przez ministra sprawiedliwoci kandydaci: studia prawnicze, aplikacja sdowa, egzamin sdziowski, nie mogli nalee do partii politycznych 3)Zasada wycznej kompetencji sdw w sprawach wymiaru sprawiedliwoci 4)Zasada udziau czynnika spoecznego w wymiarze sprawiedliwoci wybr sdziw pokoju przez ludno udzia obywateli w sdach przysigych brak tego w konstytucji kwietniowej 5)Zasada wyczenia z kompetencji sdw uprawnienia do badania legalnoci ustaw 6)Zasada hierarchiczno-instancyjnej budowy sdownictwa sdy rozpatrujce spraw merytorycznie sdy I instancji sady w wyniku apelacji kontrolujce merytoryczn suszno orzecze sady II instancji sdy stojce na stray jednolitoci wykadni prawa sady III instancji Sdy powszechne powoane do rozstrzygania wszystkich spraw karnych i cywilnych

Sdy Grodzkie orzekay jednoosobowo jako I instancja w drobnych sprawach karnych i cywilnych udzielay pomocy sadowej innym sdom

Sdy Okrgowe I instancja w waniejszych sprawach karnych i cywilnych II instancja dla Sdw Grodzkich rozstrzygay kolegialnie (3) lub jednoosobowo dzieliy si na wydziay sdy przysigych istniay w sdach okrgowych dla orzekania o zbrodniach zagroonych ciszymi karami i o przestpstwach politycznych wydziay handlowe, rozpatryway w skadzie 1 sdzia okrgowy, 2 awnikw jednoosobowe sdy dla nieletnich powoane przez ministra sprawiedliwoci

Sdy Apelacyjny II instancja dla sdw okrgowych I instancja w sprawach szczeglnych orzeka w skadzie 3-osobowym, rzadko 1-osobowym dzieli si na wydziay

Sd Najwyszy II instancja dla Sdw Apelacyjnych orzeka w innych sprawach przekazanych mu przez ustawy 9 poza reorganizacj sdownictwa czuwa nad jednoci orzecznictwa sdowego dzieli si na izby: cywiln, karn, dla spraw adwokatury

1 19

Sdy szczeglne ich kompetencje ograniczay si do okrelonej kategorii spraw 1) Sdy wojskowe ustawa z 1919 r. znowelizowana w 1936 r. podlegali im: onierze, podoficerowie, oficerowie, w niektrych sprawach osoby cywilne kodeks karny wojskowy i kodeks postpowania wojskowego 2) Sdy pracy powoane w 1928 r. orzekay w spornych sprawach cywilnych wynikajcych ze stosunku pracy, sprawami zwizanymi z nauk zawodu, od 1934 r. w sprawach chaupniczych komplet sdzcy: sdzia zawodowy, 2 awnikw (1 od pracodawcy, 1 od pracownika) odwoania do sdw okrgowych 3) Sdy wyznaniowe funkcjonoway na obszarze b. Zaboru rosyjskiego spory w sprawach maeskich wyznawcw okrelonych wyzna przepisy wewntrzne zwizkw wyznaniowych 4) Trybuna Kompetencyjny rozstrzyganie sporw kompetencyjnych midzy organami administracji i sdami ustawa z 1925 r. skad: 2 prezesw, 14 czonkw mianowanych przez prezydenta na wniosek Rady Ministrw 5) Trybuna Stanu 6) Najwyszy Trybuna Administracyjny Organy pomocnicze 1) Prokuratura normowao ja prawo o ustroju sdw powszechnych z 1928 r. organ pastwa powoany do cigania przestpstw podporzdkowana ministrowi sprawiedliwoci (naczelny prokurator) prokuratury nie istniay tylko przy sdach grodzkich funkcj oskarycieli publicznych penia tu policja pastwowa i w okrelonych przepadkach organy administracji oglnej I instancji zadania wszczynanie postpowania karnego w sprawach przestpstw ciganych z urzdu oskarenie przed sdem nadzr nad wykonywaniem kar 2) Prokuratoria Generalna dekret z 1919 r., ustawa z 1919 r., rozporzdzenie prezydenta z 1924 r. obsuga prawna Skarbu Pastwa, instytucji i przedsibiorstw pastwowych oraz zakadw finansowanych przez pastwo zastpstwo procesowe przez sdami powszechnymi opinie prawne dla organw pastwa siedziba w Warszawie + kilka organw terenowych 3) Adwokatura jednolite przepisy z 1932 r. , znowelizowane w 1938 r. adwokatura wolny zawd, wiadczenie pomocy prawnej polegajcej na obronie i zastpstwie osb przed sdem, komisjami dyscyplinarnymi i innymi organami publicznoprawnymi, udzielanie porad, opracowywanie pism i aktw prawnych samorzdowa organizacja izby adwokackie na czele z Naczeln Rad Adwokack nadzr: minister sprawiedliwoci, Sd Najwyszy 4) Notariat funkcjonariusz publiczny mianowany i odwoywany przez ministra sprawiedliwoci opacany przez osoby na rzecz ktry wykonywa wiadczenie sporzdzanie aktw notarialnych obejmujcych owiadczenia stron i stwierdzenia faktw

Unifikacja i kodyfikacja prawa

Komisja Kodyfikacyjna [powoana ustaw z 3 czerwca 1919 r.] pocztkowe obowizywanie ustawodawstwa zaborczego, po uchyleniu przepisw skierowanych przeciw narodowi polskiemu

2 20

 zadanie unifikacji10 i kodyfikacji prawa spoczo na sejmie powoano Komisj Kodyfikacyjn niezalen bezporednio od rzdu, zoon z fachowcw miaa przygotowa projektu prawa karnego i cywilnego oraz innych projektw ustawodawczych zleconych jej przez sejm w praktyce ograniczya si do przygotowania projektw prawa sdowego poza jej zakresem: kodyfikacja prawa administracyjnego, skarbowego, pracy (pozostawione waciwym resortom) przygotowane projekty minister sprawiedliwoci wnosi poprawki i uzupenia wniesienie do sejmu jako projekty rzdowe Do przewrotu majowego projekty przygotowane przez Komisj rozpatrywa i uchwala sejm wydane zostay w formie rozporzdze prezydenta na mocy penomocnictw przyznanych przez ustaw o naprawie Skarbu Pastwa i reformie walutowej z 1924 r. Od 1926 r. rozpatrywa i uchwala rzd w formie rozporzdze prezydenta (od konstytucji kwietniowej dekretw prezydenta) Skad: prezydent 3 wiceprezydentw 40 czonkw Kodyfikacja prawa i postpowania karnego w pracach uczestniczyli lekarze-psychiatrzy, psychologowie projekt kodeksu karnego przyjty 14.09.1931r. przekazany ministrowi komisja ministerialna zmiany: rozszerzenie zakresu przestpstw skierowanych przeciw pastwu na mocy rozporzdzenia prezydenta z 11.07.1932 r. sta si obowizujcym prawem wraz z KK zostao wydane: prawo o wykroczeniach, przepisy wprowadzajce kodeks karny rwnolegle prowadzone prace nad kpk projekt by gotowy 1926 r. przekazany ministrowi komisja ministerialna 19.03.1928 wydany w formie rozporzdzanie prezydenta Kodyfikacja prawa i postpowania cywilnego wiksze trudnoci 1921 r. przepisy rozstrzygajce kolizje miedzy rnymi systemami prawa prywatnego zawarte w projektach prawa midzynarodowego prywatnego i prawa prywatnego midzynarodowego stay si ustawami w 1926 r. 1926 r. ustawa o prawie autorskim 1924 r. ustawa o prawie patentowym 1926 r. ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 1924 r. prawo wekslowe i czekowe 1933 r. kodeks handlowy 1933 r. kodeks zobowiza (obowizywa od 1.07.1934 r.) kodyfikacja osobowego prawa maeskiego rozpoczta w 1920 r. 1926 r. przygotowanie projektu nie zdecydowano si na wprowadzenie go w ycie maestwo jako instytucja wiecka regulacja jednolita dla wszystkich obywateli niezalenie od wyznania fakultatywna forma zawierania maestwa: urzdnik lub duchowny dopuszczenie rozwodu jurysdykcja sdw powszechnych 1937 r. majtkowe prawo maeskie [zrwnanie sytuacji maonkw w zakresie stosunkw majtkowych] 1938 r. projekt prawa o stosunkach rodzicw i dzieci prawo rzeczowe w toku prawo spadkowe brak cz oglna pozostawiona na koniec kpc rozpoczte przed powoanie Komisji Kodyfikacyjnej kpc wydano w formie rozporzdzenia prezydenta w 1930 z moc obowizujc od 1.01.1933 r. 1932 r. przepisy o postpowaniu egzekucyjnym projekt prawa upadociowego i o postpowaniu ukadowym sta si prawem obowizujcym w 1934 r.

Prawo i postpowanie cywilne

Zasady prawa cywilnego 1) nienaruszalno wasnoci prywatnej wasno centralna instytucja prawna Konstytucja Marcowa uznawaa wasno prywatn za podstaw ustroju spoecznego i porzdku prawnego w pastwie
10

ujednolicenia

2 21

 wyjtki: wywaszczenie, ograniczenie wasnoci ze wzgldw wyszej uytecznoci inne ograniczenie reforma rolna (max ilo ziemi/rodzin, dobrowolna lub przymusowa parcelacja nadwyek) 2) rwno podmiotw prawa cywilnego ograniczenia wypywajce ze zrnicowanego usytuowania obywateli pod wzgldem statusu majtkowego, spoecznego, kulturalnego 3) swoboda umw art. 55 kodeksu zobowiza z 1933 r. podlegaa ograniczeniom znanym innym krajom kapitalistycznym 4) bezpieczestwo obrotu 5) zasada harmonijnego wspycia ludzi Przepisy oglne prawa cywilnego normoway elementarne pojcia stanowice podstaw stosunkw cywilno-pranych okrelay: podmioty stosunkw cywilnoprawnych, ich zdolno prawn, zdolno od czynnoci prawnych, przedmioty prawa cywilnego, oglne zasady powstawania, przejcia na inne osoby, zmiany treci i wyganicia stosunkw cywilnoprawnych osoba w znaczeniu prawnym uwaana bya za synonim podmiotu prawa osobowo: z chwil urodzenia, utrata z chwil mierci dziecko poczte, a nie narodzone mogo by podmiotem niektrych praw i obowizkw (prawo spadkowe) penia praw cywilnych: obywatel polski cudzoziemcy podlegali pewnym ograniczeniom ograniczenia w prawach mogy by spowodowane: wiekiem (maoletni), stanem zdrowia (choroba psychiczna), pci (upoledzenie w prawach kobiet), zawodem (wojskowi, duchowni) stan cywilny podlega wpisowi do publicznych rejestrw zwizki wyznaniowe, urzdy stanu cywilnego osoby prawne prawa publicznego: pastwo, instytucje pastwowe, organizacje samorzdu terytorialnego, gospodarcze, zawodowe osoby prawne prawa prywatnego powstaway z inicjatywy jednostek i realizoway cele prywatne np. s.a., sp. z o.o. prawo przysugujce podmiotom stosunkw cywilnoprawnych to prawo podmiotowe przedmiot prawa cywilnego dobra i rzeczy majce byt niezaleny od prawa, ktrego byy przedmiotem Prawo rodzinne rodzina podstawowa i trwaa komrka ycia spoecznego i gwny czynnik wychowania przyszych pokole zaborcze przepisy prawa rodzinnego zachoway przez cay okres moc obowizujc najwiksze rozbienoci przy zawieraniu i rozwizywaniu maestw wyodrbniano trzy systemy rozwiza: wieckie (byy zabr pruski) maestwo umow zawieran przed urzdnikiem stanu cywilnego brak uwzgldnienia przesanek natury wyznaniowej przy niemoliwoci i zawieraniu maestwa dopuszczony rozwd sdownictwo: sdy powszechne wyznaniowe (bye Krlestwo Polskie, wojewdztwa wschodnie) zawieranie maestwa zgodnie z postanowieniami prawa wewntrznego uznanego zwizku wyznaniowego moliwo rozwodu rozstrzygay zwizki wyznaniowe brak legalnych form zawierania maestwa dla nieuznanych zwizkw wyznaniowych wiecko-wyznaniowe (bya Galicja) maestwo umow zawieran przed duchownym uznanego przez pastwo zwizku wyznaniowego osoby innych wyzna zawieray lub w urzdzie stanu cywilnego dopuszczenie rozwodu (za wyjtkiem katolikw) sdownictwo: sdy powszechne uprzywilejowana pozycja ma do ony (w niejednakowym zakresie) w zakresie stosunkw majtkowych midzy maonkami obowizywa system ustawowy11 i umowny12 obowizek troszczenia si o utrzymanie i wychowanie dzieci a do penoletnioci upoledzenie dzieci nielubnych: brak praw do nazwiska ojca, utrudnienia w realizacji roszcze alimentacyjnych, w dochodzeniu ojcostwa, w prawach spadkowych Prawo rzeczowe obowizujce kodeksy jednakowo traktoway prawo wasnoci kapitalistycznej, drobnotowarowej bd wasnoci przedmiotw osobistych znana bya wasno podzielona w formie dzierawy wieczystej
11 12

znajdowa zastosowanie w przypadku braku umowy majtkowej, opiera si na zasadzie separacji dbr swoboda w ksztatowaniu majtkowych kontraktw maeskich: wsplno majtkowa, wsplno dorobku, wsplno ruchomoci, zarzd i uytkowanie wasnego majtku przez kadego z maonkw

2 22

 lokale w jednym budynku uznane zostay za odrbne przedmioty prawa w zakresie obrotu nieruchomoci wprowadzono w 1933 r. form aktu notarialnego jako obowizkow hipoteka, zabezpieczaa skutecznie prawa wierzyciela nie zdoano wprowadzi ksig wieczystych dla wszystkich nieruchomoci z formy kredytu zabezpieczonego hipotek korzystaa wielka wasno rolna i waciciele nieruchomoci miejskich Prawo spadkowe podstawowy trzon rozwiza, mimo odrbnoci dzielnicowych, stanowia kombinacja zasad typowych dla praw buruazyjnych spadek powinien przypa najbliszej rodzinie spadkodawca ma swobod dysponowania majtkiem instytucja zachowku wyczenie czci majtku do swobodnego rozporzdzenia przez spadkodawc rozmaite zwyczaje spadkowe wocian przekazanie gospodarstwa za ycia jednemu dziecku, zastrzegajc dla siebie doywocie13, pozostae dzieci otrzymyway spaty ( byy zabr pruski) podzia midzy wszystkie dzieci za ycia rodzicw, obowizek doywocia ciya na jednym lub na wszystkich dzieciach (bya Galicja, wojewdztwa centralne) dziedziczenie ustawowe Prawo zobowiza nowy kodeks wanym czynnikiem integracji przewodnie zasady: formalna rwno stron, wolno umw, bezpieczestwo obrotu zobowizania powstaway w wyniku: czynnoci prawnych (umowy), czynw niedozwolonych normowa szczegowo odpowiedzialno za rwnego rodzaju czyny niedozwolone (wasne, cudze, zwierzt, zwizane z prowadzeniem urzdze wykorzystujcych siy natury itd.) konstrukcja winy na zasadzie winy, ryzyka lub susznoci Prawo handlowe specyficzne prawo kupcw w 1933 r. zosta wydany kodeks handlowy, uzupeniony w 1934 r. przepisami o spkach, domach skadowych i sprzeday na raty (moc obowizujca od 1.07.1934 r.) kupiec ten kto we wasnym imieniu prowadzi przedsibiorstwo zarobkowe, czyli zawodowo i stale trudni si czynnociami handlowymi rejestrowy prowadzcy przedsibiorstwa zarobkowe w wikszych rozmiarach, w tym spki handlowe; podlegali wpisowi do rejestru handlowego prowadzonego przez sdy nierejestrowy drobniejsi kupcy prawo handlowe regulowao powstanie, organizacj i funkcjonowanie spek akcyjnych spki z ograniczon odpowiedzialnoci spek komandytowych spek jawnych uproszczenie czynnoci prawnych w obrocie handlowym surowo wobec dunikw, uatwienie dochodzenia roszcze wierzycieli Prawo spdzielcze ustaw z 20 padziernika 1920 r. spdzielnia dobrowolne zrzeszenie si nieograniczonej liczby osb o zmiennym kapitale i skadzie osobowym, majce na celu podniesienie zarobku lub gospodarstw czonkw przez prowadzenie wsplnego przedsibiorstwa udziay czonkw niezbywalne tworzyy fundusze zakadowe powstanie uzalenione od wpisu do rejestru prowadzonego przez sd struktur wewntrzn okrela statut ograny spdzielni: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarzd spdzielnie czyy si w zwizki rewizyjne, ktre kontroloway ich dziaalno i udzielay instrukcji centrale zrzeszajce okrelony pion spdzielni przy ministrze skarbu Pastwowa rada Spdzielcza Postpowanie cywilne Kodeks postpowania cywilnego obowizujcy od 1.01.1933 r. Zasady procesu 1)Zasada dyspozycyjnoci wyposaenie stron w prawo swobodnego rozporzdzania swymi roszczeniami, dochodzonymi w procesie cywilnym
13

utrzymanie do koca ycia

2 23

2)Zasada kontradyktoryjnoci wyznaczaa sdowi jedynie rol czynnika badajcego materia dowodowy, przedstawiony przez strony i zobowizywaa go do wydania na jego podstawie rozstrzygnicia 3)Zasada rwnoci stron gwarantowaa rwne prawa uczestnikom procesu Wniesienie pozwu Rozprawa z postpowaniem dowodowym Wydanie wyroku Instytucja prawa ubogich zwolnienie z kosztw sdowych rodki odwoawcze - apelacja - kasacja, uzaleniona od wysokich opat Postpowanie egzekucyjne - prowadzone przez sdy grodzkie i komornikw - rodki: zajcie lub sprzeda ruchomoci, rzadziej nieruchomoci - spod egzekucji wyczono rodki zapewniajce minimum egzystencji - przepisy o moratoriach odraczajce patno dunikw

Prawo i postpowanie karne

Zasady polskiego prawa karnego [zawarte w KK z 1932 r.] 1) zasada subiektywizmu subiektywne podstawy odpowiedzialnoci, w indywidualizacji winy i kary obcienie odpowiedzialnoci sprawcy za czyny zamierzone i przewidywane brak odpowiedzialnoci za okolicznoci i nastpstwa czynw ktrych nie mona byo przewidzie uwzgldnianie stanu intelektualnego i swobody woli wykluczenie odpowiedzialnoci dzieci poniej 13 lat odpowiedzialno warunkowa nieletnich 13 17 lat obrona konieczna odrzucenie winy za dziaanie innych osb 2) zasada humanitaryzmu indywidualizacja winy i kary ograniczenie rodkw represji karnej kara mierci w wyjtkowych przepadkach dla nieletnich rodki wychowawcze i poprawcze instytucja warunkowego zawieszania kary warunkowe zwolnienie 3) wprowadzenie rodkw zabezpieczajcych leczenie dla psychicznie chorych leczenie dla alkoholikw i narkomanw przymusowe, stosowane wobec osb dopuszczajcych si czynw wynikajcych ze wstrtu do pracy przymusowe, stosowane wobec recydywistw i przestpcw zawodowych Przestpstwa i kary Definicja formalna przestpstwa czyn zawiniony, zabroniony pod grob kary przez ustaw obowizujca w czasie jego popenienia14 Wykluczenie stosowania prawa wstecz i posugiwania si analogi. Czyn obejmowa: proces psychiczny (wina) dziaanie moga by czynne lub bierne (zaniechanie) skutek Podzia przestpstw zbrodnie przestpstwo zagroone kar mierci lub wizienia powyej 5 lat wystpki przestpstwo zagroone kar do 5 lat wizienia, aresztu powyej 3 m-cy, lub grzywn powyej 3000z wykroczenia regulowao jes specjalne prawo o wykroczeniach Przestpstwo umylne nieumylne Wykluczao przestpstwo dziaanie pod wpywem przymusu fizycznego pod wpywem istotnego bdu w obronie koniecznej Podzia kar zasadnicze orzekane samoistnie kara mierci, tylko w 5 przypadku i zawsze alternatywnie z kar wizienia kara wizienia, rodek karny charakterze habicym kara aresztu, nie habice pozbawienie wolnoci kara grzywny dodatkowe uzupenienia kar zasadniczych
14

przestpstwo musi by okrelone przez ustaw obowizujc w chwili jego popenienia

2 24

 utrata praw obywatelskich (czynne i bierne prawo wyborcze) obywatelskich praw honorowych prawa wykonania zawodu praw rodzicielskich i opiekuczych ogoszenie wyroku w pismach przepadek przedmiotw majtkowych i narzdzi Niedopuszczalne byo czenie kar z udrczeniami fizycznymi. Kodeks pozostawia sdziom szeroki zakres wadzy arbitralnej przy wymierzaniu kary (wskazywa min max). Dopuszczano nadzwyczajne zagodzenie kary jak i nadzwyczajne zaostrzenie kary. Pozwala na szerokie stosowanie warunkowego zawieszenia kary. Kodeks postpowania karnego z 19 III 1928 r. [obowizywa od 1.01.1929 r.] twr oryginalny wysoki poziom techniki kodyfikacyjnej gwarancja praw jednostki w postpowaniu karnym uzalenienie tymczasowego aresztowania od decyzji sdu prawo posiadania obrocy jawno rozprawy domniemanie niewinnoci oskaronego moliwo wniesienia rodkw odwoawczych zakaz zabraniajcy zaostrzenia kary w II instancji, jeeli oskaryciel nie zoy apelacji proces mieszany skargowo15-inkwizycyjny16 podzia przestpstw cigane z urzdu cigane z oskarenia prywatnego postpowanie przygotowawcze dochodzenie, prowadzone przez oskaryciela publicznego, a na jego wniosek przez policj ledztwo, prowadzone w sprawach zawiych przez sdziego ledczego pod nadzorem prokuratora aresztowanie podejrzanego na mocy decyzji sdu postpowanie przygotowawcze sporzdzenie aktu oskarenia wniesienie sprawy do odpowiedniego sdu postpowanie przed sdem: jawne ustalenie prawdy materialnej przez sd dowody ocenianie wedug wasnego przekonania o ich prawdziwoci rodki odwoawcze apelacja od wyroku I instancji do II instancji (rozpatrzenie sprawy merytorycznie) kasacja od II instancji do Sadu Najwyszego, tylko z powodu obrazy ustawy lub jej nieprawidowego zastosowania, za uiszczeniem opaty postpowanie dorane przyspieszony i uproszczony proces, zaostrzona sankcja karna, ktra moga przekroczy grn granic , brak rodkw odwoawczych, natychmiastowa wykonalno wyrokw (przy zagroeniu ustroju pastwa lub szerzeniu si przestpczoci szczeglnie niebezpiecznej dla spoeczestwa)

15

wszczynanie sprawy na danie uprawnionego oskaryciela, rozrnianie w postpowaniu gwnym funkcji sdzenie, oskarania i obrony 16 ciganie wikszoci przestpstw z urzdu i w trybie prowadzenia postpowania przygotowawczego

2 25