Przedsiebiorczosc Intelektualna XXI W

PRZEDSIBIORCZO INTELEKTUALNA I TECHNOLOGICZNA XXI WIEKU
Praca zbiorowa pod redakcj Mieczysawa Bka i Przemysawa Kulawczuka
KRAJOWA IZBA GOSPODARCZA Warszawa 2009
SPIS TRECI
I. II.
WSTP / Alicja Adamczak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . STRATEGIE ROZWOJU MIDZYNARODOWEGO POLSKICH PRZEDSIBIORSTW OPARTE NA ROZWOJU WASNOCI INTELEKTUALNEJ. WYTYCZNE RAMOWE DLA POLSKICH PRZEDSIBIORSTW / Przemysaw Kulawczuk . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
1. STRATEGIE ROZWOJU MIDZYNARODOWEGO OPARTE NA ROZWOJU WASNOCI INTELEKTUALNEJ. DZIAANIA STRATEGICZNE PRZEDSIBIORSTW W ZAKRESIE TWORZENIA I OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. CHARAKTERYSTYKI UCZESTNICTWA POLSKICH PRZEDSIBIORSTW NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH PREZENTACJA ZASADNICZYCH MODELI Z UWZGLDNIENIEM OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Produkcja kocowa wasnego produktu na rynki midzynarodowe (eksport) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1. Dostawca wasnego produktu bez nazwy bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2. Dostawca wasnego produktu pod cudz mark niskiego poziomu bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3. Dostawca wasnego produktu pod cudz mark wysokiego poziomu bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4. Dostawca wasnego produktu (z nazw lub bez nazwy) do porednika bez znanego odbiorcy kocowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.5. Dostawca wasnego produktu bezporednio do klientw kocowych . . . . . . . . . 2.2. Produkcja poddostawcza (subcontracting) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.1. Przerb usugowy (contract manufacturing) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.2. Produkcja poddostawcza przy wykorzystaniu dostarczonej lub okrelonej technologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.3. Produkcja poddostawcza przy zastosowaniu wasnej technologii . . . . . . . . . . . . . 2.2.4. Produkcja poddostawcza i kocowa strategie mieszane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.5. Przewaga produkcji poddostawczej i uzupeniajca rola produkcji kocowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2.6. Produkcja poddostawcza jako uzupenienie produkcji kocowej . . . . . . . . . . . . . .
13
16
18 18 18 18 19 19 20 20 21 21 22 22 23
Wydanie I
ISBN 978-83-913279-9-9
Wydawca: Krajowa Izba Gospodarcza, 2009 r.
Korekta: Urszula Jurczak
Opracowanie graczne i projekt okadki: Akcydens, Warszawa
SPIS TRECI 2.3. Integracja midzynarodowego procesu biznesowego (zarzdzanie acuchem wartoci) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . wartoci). 2.3.1. Integracja midzynarodowego procesu biznesowego na cudze zlecenie. . . . . . . 2.3.2. Integracja midzynarodowego procesu biznesowego pod wasn mark handlow. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.3. Specjalizacja usugowa wewntrz acucha wartoci (zarzdzanie ogniwem acucha wartoci) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.4. Wytwarzanie i oferowanie samodzielnych usug pod wasn mark wewntrz acucha wartoci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.5. Integracja acucha wartoci wewntrz ogniwa szerszego acucha wartoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Strategie oparte na midzynarodowym zarzdzaniu wasnoci intelektualn (zarzdzanie IP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1. Kreator i zarzdca praw wasnoci intelektualnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.2. Integrator midzynarodowego zarzdzania wasnoci intelektualn . . . . . . . . 2.4.3. Poddostawca w acuchu wartoci zarzdzania wasnoci intelektualn . . . . 2.4.4. Zarzdca wyodrbnionego ogniwa w acuchu wartoci zarzdzania wasnoci intelektualn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5. Bezporednie inwestycje zagraniczne i rne formy dochodzenia do nich . . 2.5.1. Biuro przedstawicielskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.2. Umowa o zarzdzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.3. Wsplne przedsiwzicie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.4. Filia lub oddzia zagraniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.5.5. Struktura holdingowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.6. Alians strategiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . strategiczny.
SPIS TRECI 3.2. Analiza poziomw ponoszenia kosztw na ochron IP (poziomy ochrony IP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
61
23 24 25 26 26 26 27 28 29 30 30 31 31 32 32 33 33 33
4. KORZYCI ZWIZANE Z OCHRON IP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IP.

4.1. Rodzaje i ocena korzyci zwizanych z ochron IP w rozwoju strategicznym przedsibiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Analiza korzyci zwizanych z ochron IP w rozwoju strategicznym przedsibiorstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65
65 66
5. ZASTOSOWANIE SYSTEMU KONTROLI I MONITORINGU DO OGRANICZENIA RYZYK OSZUSTWA, DEFRAUDACJI I KORUPCJI ZWIZANYCH Z NARUSZENIEM WASNOCI INTELEKTUALNEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1. Polityka w zakresie stosowania mechanizmw kontroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Przeszkolenie w zakresie odpowiedzialnoci karnej pracownikw i etyki biznesu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Wpyw mechanizmw kontroli na poziom ryzyka narusze IP . . . . . . . . . . . . . .
67
70 72 73
6. OCHRONA WASNOCI INTELEKTUALNEJ PRZEZ RYNEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
IV. STUDIA PRZYPADKW ROZWOJU STRATEGICZNEGO PRZEDSIBIORSTW OPARTE NA OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
1. OCHRONA WASNOCI INTELEKTUALNEJ UMOLIWIA GLOBALN SPRZEDA INNOWACYJNYCH TECHNOLOGII / Anna Szczeniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
Studium przypadku Read-Gene S.A., Szczecin

2. INNOWACYJNA TECHNOLOGIA RODOWISKOWA JAKO CZYNNIK WCZENIA DO MIDZYNARODOWEGO ACUCHA WARTOCI / Przemysaw Kulawczuk . . . . . . . . . . . . 109
3. PROJEKTOWANIE NOWYCH STRATEGII ROZWOJOWYCH NA RYNKACH

MIDZYNARODOWYCH PRZEZ POLSKIE PRZEDSIBIORSTWA Z UWZGLDNIENIEM OCHRONY PRAW WASNOCI INTELEKTUALNEJ. PROBLEMY I ZAGROENIA, WYMAGANIA PROCESU I WYTYCZNE RAMOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Studium Przypadku ChemTech-ProSynTech, Sawkw

34
35 40 43 44
3. INNOWACJA, KTRA ZDOBYA WIAT / Paulina Bednarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
3.1. Analiza strategiczna i mylenie strategiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Formuowanie strategii rozwoju IP z punktu widzenia rozwoju midzynarodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Projektowanie wdroenia strategii rozwoju IP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Projektowanie kontroli i monitoringu realizacji strategii rozwoju IP . . . . . . . . . III. ANALIZA RYZYK, KOSZTW I KORZYCI OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ W ROZWOJU STRATEGICZNYM PRZEDSIBIORSTWA / Przemysaw Kulawczuk . . . . .
Studium przypadku Crystal Fibre, Dania

4. MAA GLOBALNA FIRMA. ORGANIZATOR NOWEGO RYNKU I KREATOR GLOBALNEGO STANDARDU OCZYSZCZANIA ODPADW WIERTNICZYCH / Przemysaw Kulawczuk . . . . 152
Studium przypadku Thermtech AS, Norwegia

5. KREATYWNO I PODEJMOWANIE WYZWA WARUNKIEM WZROSTU KONKURENCYJNOCI / Anna Szczeniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
47
1. WPROWADZENIE. PODSTAWOWE OKRELENIA I DEFINICJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. RYZYKA ZWIZANE Z NARUSZENIEM WASNOCI INTELEKTUALNEJ W ROZWOJU STRATEGICZNYM PRZEDSIBIORSTWA (RYZYKA IP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Rodzaje ryzyka naruszenia IP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IP. 2.2. Analiza ryzyka IP w rozwoju strategicznym przedsibiorstwa . . . . . . . . . . . . . . .
47 48
48 58
Studium przypadku Moretto Plastics Automation, Massanzago, Wochy

6. STABILNY WZROST POPRZEZ INNOWACJE I OCHRON WASNOCI INTELEKTUALNEJ / Paulina Bednarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Studium przypadku Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne, Warszawa

7. INNOWACJE I OCHRONA WASNOCI PRZEMYSOWEJ PODSTAW NOWOCZESNEJ FIRMY / Anna Szczeniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
3. KOSZTY OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ W ROZWOJU STRATEGICZNYM PRZEDSIBIORSTWA (KOSZTY OCHRONY IP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Natura i typy rodzajowe kosztw ochrony IP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
60
Studium przypadku Biowet Puawy Sp. z o.o., Puawy
SPIS TRECI
Alicja Adamczak
8. KREATYWNA KONCEPCJA BIZNESOWO-TECHNOLOGICZNA I JEJ EKSPANSJA NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH / Przemysaw Kulawczuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Studium przypadku Young Digital Planet SA, Gdask

9. FENIKS Z POPIOW / Andrzej Poszewiecki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
Studium przypadku Termisil, Woomin

10. POGO ZA MARZENIAMI CZY REALIZM TECHNOLOGICZNY? JAK ZAPEWNI
RWNOWAG STRATEGICZN W PROCESIE ROZWOJU MIDZYNARODOWEGO OPARTEGO NA IP? / Przemysaw Kulawczuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. WSTP
266
Studium przypadku Morphic Technologies AS, Szwecja

11. OCHRONA WASNOCI INTELEKTUALNYCH - CHRONI NASZE RODOWISKO / Wojciech Januszko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Studium przypadku KAMITEC Sp. z o.o., Warszawa

12. DOSTAWCA WASNEGO PRODUKTU POD WASN MARK BEZPOREDNIO DO KLIENTA KOCOWEGO / Jacek Przelakowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
Studium przypadku rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN, Krakw

V. ZAKOCZENIE / Alicja Adamczak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
W teorii ekonomii, organizacji i zarzdzania znanych jest bardzo wiele denicji przedsibiorczoci. Wspln cech wikszoci z nich jest odwoywanie si do takich poj jak kreatywno, innowacyjno, dynamizm, zarzdzanie ryzykiem oraz ekspansywno, zwaszcza w dziedzinie tworzenia nowych rozwiza gospodarczych. W literaturze przedmiotu szczeglnie akcentuje si pewien nurt przedsibiorczoci, ktry bazuje na wiedzy, zwaszcza wiedzy chronionej, w tym prawach wasnoci przemysowej. Jest on okrelany mianem przedsibiorczoci intelektualnej, charakteryzujcej si midzy innymi umiejtnoci obserwacji, dostpem do informacji i jej przetwarzaniem, kreatywnoci oraz innowacyjnoci. Rozwj przedsibiorczoci intelektualnej jest warunkiem zrwnowaonego rozwoju gospodarczego w skali krajowej i regionalnej, a dla Polski stanowi jednoczenie szans na zmniejszenie dystansu rozwojowego w sferze ekonomii oraz innowacyjnoci w stosunku do gospodarek pastw wiodcych w Unii Europejskiej. Konkurencyjno gospodarki w ujciu Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) to dugookresowa zdolno otwartej na wiat gospodarki rynkowej do sprostania midzynarodowej konkurencji, a take skutecznej adaptacji do zmieniajcych si warunkw zewntrznych oraz osigania szybkiego i zrwnowaonego wzrostu gospodarczego, prowadzcego do zmniejszenia dystansu ekonomicznego, spoecznego i technologicznego wobec bardziej zaawansowanych gospodarek. Gospodarka, ktra jest konkurencyjna, zapewnia wysoki i trway poziom zatrudnienia, jak rwnie wysokie przychody z produkcji, wykazujc tendencj nie tylko utrzymania, ale take zwikszania realnych dochodw ludnoci w dugim okresie czasu.
WSTP
WSTP
Mona j rwnie rozpatrywa w aspekcie konkurencyjnoci podmiotw gospodarczych, tj. pojedynczych przedsibiorstw, mierzonej ich zdolnoci do utrzymania si na rynku, z tendencj do poprawy pozycji w danym sektorze w wymiarze krajowym czy midzynarodowym. Konkurencyjno gospodarki uzaleniona jest od szeregu czynnikw warunkujcych moliwoci jej rozwoju. Podany efekt, w postaci rozwoju gospodarczego, osigany jest dopiero po skumulowaniu wszystkich pozytywnych procesw, do ktrych bodcami mog by strategiczne dziaania rzdu oraz organw administracji centralnej. Wikszo dziaa pastwa koncentruje si zatem na ksztatowaniu odpowiednich warunkw, ktre w sposb poredni lub bezporedni wpywaj na tworzenie i wykorzystanie potencjau rozwojowego przedsibiorstw. W marcu 2000 r. w Lizbonie Rada Europejska przyja program Strategia Lizboska, ktrego celem jest uczynienie z Europy najbardziej konkurencyjnej, dynamicznej i opartej na wiedzy gospodarki na wiecie, co ma skutkowa dalszym systematycznym wzrostem gospodarczym we Wsplnocie. Ustalono, e dla realizacji tego strategicznego celu konieczne jest stworzenie infrastruktury umoliwiajcej rozwj wiedzy, co m.in. powinno sta si zacht do aktywniejszej wynalazczoci. W Strategii podkrelono, e w ramach funkcjonowania gospodarki opartej na wiedzy powinny by szczeglnie premiowane innowacje i wynalazczo, dla rozwoju ktrych przyjty zostanie nowy system ochrony wynalazkw w postaci patentu Wsplnoty. Ustalono, e szczeglna uwaga powinna by zwrcona na spoeczestwo informacyjne oraz na badania i rozwj, zwaszcza w takich dziedzinach jak: elektronika, przemys komputerowy, paliwowy, energii odnawialnej, farmaceutyczny, biotechnologiczny, telekomunikacyjny, transportowy, w tym szczeglnie lotniczy i kosmiczny. Dziaania w tym zakresie posu wzrostowi konkurencyjnoci i innowacyjnoci, a te z kolei bd czynnikiem decydujcym o potdze gospodarki europejskiej, jak rwnie o zasobnoci kadego z pastw czonkowskich Unii i poziomie ycia ich obywateli. Ze wzgldu na trudnoci w osigniciu zamierzonego celu, Rada Europejska w lutym 2005 r. zrewidowaa postanowienia Strategii, kadc szczeglny nacisk na podniesienie poziomu konkurencyjnoci i opierajc jej osignicie na innowacyjnoci oraz budowie gospodarki opartej na wiedzy, midzy innymi wiedzy chronionej prawami wasnoci przemysowej. Za niezbdne uznano przygotowanie i wdroenie przez pastwa czonkowskie indywidualnych programw reform w obszarach objtych Strategi. W odpowiedzi na wyzwania odnowionej Strategii Lizboskiej oraz w wyniku analizy kluczowych aspektw dotyczcych sytuacji spoeczno-
gospodarczej i przestrzennej Polski zosta sformuowany kluczowy cel Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) 2007-2013, jakim jest tworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsibiorczoci zapewniajcej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spjnoci spoecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski w ramach Unii Europejskiej i wewntrz kraju. Zgodnie z NSRO, aby moliwa bya realizacja tego celu, niezbdne jest skoncentrowanie zasobw na podstawowej infrastrukturze, kapitale ludzkim oraz badaniach i innowacyjnoci, wczajc w to dostp do technik informacyjno-komunikacyjnych i ich strategiczne wykorzystanie ukierunkowane na tworzenie i rozwj spoeczestwa informacyjnego. W powszechnym rozumieniu spoeczestwo informacyjne charakteryzuje si tym, i stosuje nowoczesne technologie suce gromadzeniu, analizowaniu i przesyaniu informacji oraz posiada wiedz niezbdn do korzystania z tych technologii. Niezaprzeczalnie gwnym wyznacznikiem konkurencyjnoci gospodarki jest innowacyjno, rozumiana jako proces obejmujcy wszystkie dziaania zwizane z przeksztacaniem idei czy pomysu w nowy produkt lub now technologi oraz z ich wdraaniem, czy te dziaania zwizane z doskonaleniem i rozwijaniem istniejcych ju produktw lub procesw technologicznych. W Europie czsto mona spotka si z okreleniem innowacyjnoci jako komercyjnego wykorzystywania dobrych pomysw. Niewtpliwie w Polsce nie brakuje dobrych pomysw, problemem jest jednak to, e nie s one wdraane i komercyjne wykorzystywane. Innowacyjno jest kwesti kluczow, gdy dziki niej mona dostarczy spoeczestwu lepsze towary oraz usugi, wprowadzi wydajniejsze oraz bardziej przyjazne dla rodowiska procesy produkcyjne, za innowacyjne przedsibiorstwa maj szans odnie sukces ekonomiczny, co przekada si wprost na zwikszanie dochodu narodowego oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Jako e system ochrony praw wasnoci intelektualnej, a szczeglnie przemysowej, odgrywa podstawow rol w komercyjnej eksploatacji wspomnianych wyej dobrych pomysw, niezbdne jest zagwarantowanie uytkownikom tego systemu stosownych ram prawnych, ktre z jednej strony bd naday za rozwojem technologicznym, a z drugiej bd w jak najwikszym stopniu odpowiaday potrzebom uytkownikw. Miar innowacyjnoci gospodarki jest zatem zdolno i motywacja przedsibiorcw do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wynikw prac badawczych i rozwojowych, nowych koncepcji, pomysw i wynalazkw. Zdolno do tworzenia i absorpcji innowacji technologicznych jest jedn z podstawowych cech gospodarek wsp-
10
WSTP
WSTP
11
czesnych pastw i regionw, determinujcych ich moliwoci zachowania dugotrwaej konkurencyjnoci. W Polsce wskaniki innowacyjnoci gospodarki s niskie, chocia w wielu krajach Polacy uznawani s za kreatywnych i przedsibiorczych. Wanym pytaniem jest zatem, jakie dziaania naley podj, aby zwikszy innowacyjno polskiej gospodarki, tak by twrcy i podmioty gospodarcze kreowali innowacje i wdraali je z sukcesem. W realiach polskich najwikszym wyzwaniem, jakie stao przed przedsibiorstwami oraz gospodark jeszcze w latach 90-tych, bya restrukturyzacja oraz obnienie kosztw produkcji, a take stae podnoszenie jej jakoci. Jednak nadchodzce lata stawiaj nowe zadania, do ktrych naley przede wszystkim komercjalizacja nowych wynalazkw i pomysw, bez ktrych polska gospodarka nie bdzie moga w sposb efektywny konkurowa na wiatowych rynkach. Naley rwnie pamita o tym, e innowacyjno odgrywa zasadnicz rol nie tylko w walce konkurencyjnej produktw i usug, ale wpywa rwnie na podniesienie poziomu i jakoci ycia w spoeczestwie. Aby to osign, naley pooy nacisk przede wszystkim na zwikszanie wiadomoci i promocj postaw innowacyjnych w spoeczestwie, wspieranie rozwoju rynku innowacji, upowszechnienie wasnoci przemysowej (np. poprzez wspieranie podmiotw zgaszajcych wynalazki w kraju i w innych pastwach, wsparcie dla zarzdzania wasnoci przemysow w pastwowych instytucjach naukowych, pomoc w wykorzystywaniu i wdraaniu wynalazkw na ktre udzielono patentw), wspieranie dziaalnoci badawczej oraz rozwj e-gospodarki (m.in. przez upowszechnianie dostpu do Internetu), rozwj e-biznesu. Wykorzystanie potencjau przedsibiorstwa posiadajcego w swoim portfolio patenty oraz inne prawa wyczne wymaga znajomoci technik zarzdzania wasnoci przemysow, a w szczeglnoci ryzykiem. Umiejtnoci te bywaj kluczowe przy podejmowaniu strategicznych decyzji rozwojowych i inwestycyjnych. Istotne jest rwnie wykorzystanie w procesie decyzyjnym w przedsibiorstwie narzdzi sucych wycenie wartoci ekonomicznej posiadanych przedmiotw wasnoci przemysowej, co pozwala na skuteczne wykorzystanie potencjau poszczeglnych rozwiza zarwno w drodze samodzielnej ich eksploatacji, jak rwnie przedsiwzi wsplnych z innymi podmiotami. Aby osign cel europejskiej polityki spjnoci w Polsce, tj. stworzenie warunkw dla wzrostu konkurencyjnoci polskiej gospodarki, opartej na wiedzy i przedsibiorczoci, ktra ma zapewni wzrost zatrudnienia oraz dobrobytu w kraju, podstawowe znaczenie ma kreowanie odpowiednich warunkw dla przedsibiorstw, tak aby stay si one jeszcze bardziej konkurencyjne. Elementy tej strategii oparte s m.in. na podniesieniu
poziomu technologicznego gospodarki poprzez inwestycje w badania i rozwj, zapewnienie wysokiego poziomu kreatywnoci i innowacyjnoci uzyskiwanych rezultatw tej dziaalnoci oraz zapewnienie im ochrony patentowej. Jest to warunek konieczny dla wprowadzenia nowych technologii na rynek, gwarantujcy jednoczenie nie tylko pewno i bezpieczestwo w obrocie nowymi produktami ale rwnie perspektywy uzyskiwania korzyci z dotychczasowych inwestycji w badania i rozwj oraz w dziaalno wynalazcz. Jednym z elementw tej strategii z pewnoci jest uatwianie i przyspieszanie procedury uzyskiwania praw wycznych na przedmioty wasnoci przemysowej, w tym szczeglnie patentw na wynalazki i praw ochronnych na wzory uytkowe i znaki towarowe oraz praw z rejestracji wzorw przemysowych.
Przemysaw Kulawczuk
13
II. STRATEGIE ROZWOJU MIDZYNARODOWEGO

POLSKICH PRZEDSIBIORSTW OPARTE NA ROZWOJU WASNOCI INTELEKTUALNEJ. WYTYCZNE RAMOWE DLA POLSKICH PRZEDSIBIORSTW
1. STRATEGIE ROZWOJU MIDZYNARODOWEGO OPARTE NA ROZWOJU WASNOCI INTELEKTUALNEJ1
Tworzenie strategii rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa jest zadaniem zoonym. Musi si ono opiera na dobrej znajomoci projektowania systemw zarzdzania, rozlegej wiedzy na temat rynkw dziaania przedsibiorstwa i rynkw docelowych oraz posiadaniu jasnej wizji i planu strategicznego w zakresie przyszego rozwoju przedsibiorstwa. Jak pisze A. uk W procesie strategicznym wyrni mona cztery gwne fazy: analiza strategiczna, formuowanie strategii, wdroenie strategii i kontrola strategiczna, ktra wpywa na biece dostosowania poszczeglnych elementw procesu, w zalenoci od nieprzewidzianych wczeniej zmian w uwarunkowaniach. W pewnym uproszczeniu mona stwierdzi, i proces strategiczny to przemylany sposb dochodzenia do takiej pozycji przedsibiorstwa na rynku, ktra zaspokaja aspiracje jego kierownictwa (lub szerzej jego interesariuszy).2 Jako organizacji kadej z powyszych faz procesu skada si na jego caociow efektywno. Polskie przedsibiorstwa zaczynaj w coraz wikszym stopniu czerpa z dowiadcze zagranicznych opracowujc strategie wejcia na nowe rynki. Jednak osigany sukces niekoniecznie musi by zwizany z naladownic1 Wedug wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej (WIPO) Wasno intelektualna oznacza, w szerokim zakresie, posiadanie uprawnie w sensie prawnym, ktre wynikaj z intelektualnej aktywnoci w obszarach przemysowych, naukowych, literackich i artystycznych. WIPO Intellectual Property Handbook: Policy, Law and Use, za: http://www.wipo.int/ about-ip/en/iprm/index.html . Szersza dyskusja na ten temat rwnie na stronie internetowej WIPO: http://www.wipo.int/ 2 A. uk, Zmiany w procesie tworzenia strategii polskich przedsibiorstw, w: Strategie przedsibiorstw w otoczeniu globalnym, pod red Z. Dworzeckiego i M. Romanowskiej, SGH, Warszawa 2008, s. 237.
14
W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W
15
twem. Bob de Wit i Ron Meyer twierdz wrcz, e przedsibiorstwa na rynkach midzynarodowych mog by konkurencyjne poprzez analizowanie paradoksw3. Jak pokazuje praktyka, sukces w zakresie rozwoju midzynarodowego przedsibiorstw osiga si w wyniku podejmowania dziaa niekonwencjonalnych, innowacyjnych czy te opartych na osiganiu przewagi technologicznej czy wzorniczej. Przewaga technologiczna czy wzornicza pozwala przedsibiorstwu, pod warunkiem odpowiedniej ochrony wasnoci intelektualnej, cieszy si z nowoci i przez pewien okres peni rol technologicznego czy wzorniczego pioniera monopolisty Ten ostatni czynnik jest szczeglnie istotny przy nowych produktach, wzorach przemysowych czy technologiach produkcyjnych. Jednak okres trwania przewagi technologicznej czy wzorniczej moe by bardzo zrnicowany, poniewa cigle powstaj nowe technologie i wzory przemysowe. Racjonalnie dziaajce przedsibiorstwo powinno prowadzi polityk udostpniania swoich rozwiza partnerom rynkowym. Wie si z tym prowadzenie klarownej strategii w zakresie ochrony innowacyjnych rozwiza polityki ochrony wasnoci intelektualnej i licencjonowania, czy te innych dziaa zwizanych z kontrolowanym upowszechnieniem produktu, usugi czy te wzoru przemysowego. Jeeli przedsibiorstwo buduje swoj strategi opierajc si na podejciu kreatywnym, ktre czasami oddala si od klasycznego systemowego rozumienia podejcia do zarzdzania, to pozwala mu to podejmowa nowe wyzwania w sposb nie opierajcy si tylko na twrczej analizie istniejcego problemu, ale niejako ponad nim. Jak pisz B. De Witt i R. Meyer Na jednym kocu spektrum mamy tych, ktrzy twierdz, e rozumowanie strategiczne powinno mie przede wszystkim charakter racjonalny, a zatem opiera si na logice jako podstawowym systemie mylenia. Ten pogld nazywamy perspektyw rozumowania racjonalnego. Na przeciwnym biegunie znajduj si ci, dla ktrych istota rozumowania strategicznego polega na zdolnoci odchodzenia od gboko zakorzenionych przekona i wymylania nowych sposobw widzenia oraz zachowania, co wymaga duej dozy kreatywnoci. Ten pogld nazywamy perspektyw rozumowania kreatywnego.4 Wczenie do strategii rozwojowej problematyki projektowania i wdraania nowych rozwiza technicznych, technologicznych czy organizacyjnych oznacza z reguy podjcie wikszego ryzyka w warunkach niepewnoci i, co za tym idzie, bardziej zblia si do podejcia kreatywne3 B. de Wit, R. Meyer, Synteza strategii. Tworzenie przewagi konkurencyjnej poprzez analizowanie paradoksw, PWE, Warszawa 2007. 4 B. De Witt,, wyd. cyt. s. 66.
go. Jednak czyste podejcie kreatywne i czyste podejcie logiczne to dwa bieguny tej samej skali. Nigdy praktyczny proces strategiczny nie zachodzi wedug skrajnoci zawsze jest pewn syntez obu podej. Oznacza to, e komponent logiczny i kreatywny musz w jakim zakresie wspistnie. W przedsibiorstwach, ktre opieraj strategi swojego rozwoju na innowacjach komponent kreatywny peni znacznie wiksz rol ni w pozostaych przedsibiorstwach. Ochrona wasnoci intelektualnej jest cile zwizana z pro-kreatywnym nastawieniem przedsibiorstwa, ktrego wanym motorem napdowym staj si innowacje. Pojawiajcy si w przedsibiorstwie strumie innowacji, czyli w pewnym sensie odkry nowych wyrobw, usug, technologii czy rozwiza organizacyjnych czy si z odkrywaniem nowych rynkw, klientw, zwyczajw i kultur. Problematyka ochrony i zarzdzania wasnoci intelektualn w przedsibiorstwach, ktre opieraj swoj strategi na rozwoju midzynarodowym nabiera charakteru wielokulturowego, obejmujcego zarwno kraj macierzysty, rynki docelowe i kraje, z ktrych mog wywodzi si konkurenci naladowcy. Problematyka ochrony wasnoci intelektualnej w takim ujciu musi uwzgldnia zasady i przepisy prawne obowizujce w wielu krajach, w zwizku z czym staje si relatywnie do zoona. Czasami przedsibiorstwo samo nie jest w stanie zaprojektowa samodzielnie strategii w tym zakresie i udaje si do wyspecjalizowanej kancelarii prawnej. Tego typu instytucje bardzo czsto w sposb wysoce fachowy s w stanie zaproponowa waciwy schemat ochrony i sposobu zarzdzania wasnoci intelektualn w rnych krajach. Jednak w kadym przypadku inicjatywa, idea i oryginalny sposb rozwizania tego problemu powinien wychodzi z samego przedsibiorstwa. Dla uatwienia przedsibiorstwu zrozumiemia problemu i zapoznania si z elementarnymi zasadami w tym zakresie, wskazano w ktrych momentach rozwoju strategicznego i rozwoju na rynkach midzynarodowych warto podejmowa dziaania z zakresu tworzenia, zarzdzania i ochrony wasnoci intelektualnej. Przedstawione poniej wytyczne ramowe w zakresie wczania ochrony wasnoci intelektualnej do strategii rozwojowych przedsibiorstw na rynkach midzynarodowych maj za zadanie uatwienie procesu planowania strategii rozwoju IP oraz wczania jej w caociowy kontekst strategii rozwojowej polskich przedsibiorstw na rynkach midzynarodowych. Z przedstawionych rozwaa wyeliminowano dziaalno czysto handlow.
16
17
2. CHARAKTERYSTYKI UCZESTNICTWA POLSKICH PRZEDSIBIORSTW NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH PREZENTACJA ZASADNICZYCH MODELI Z UWZGLDNIENIEM OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ
Poniej przedstawiono opis zasadniczych modeli uczestnictwa polskich przedsibiorstw w rynkach midzynarodowych. Dla zbudowania struktury wykorzystano opracowanie Poradnik eksportera dla MSP5, a pozosta cz oparto na dowiadczeniach nauki zarzdzania strategicznego (zwaszcza koncepcji acucha wartoci M. Portera). Oznacza to, e przedstawiona klasykacja czy dziaania eksportowe zwizane z wchodzeniem na nowe rynki z okrelonymi modelami biznesowymi funkcjonowania na wielu rynkach. Wykaz modeli uczestnictwa na rynkach midzynarodowych i ich opis oparto wic na kryterium sposobu wejcia na rynek oraz na kluczowych elementach modelu biznesowego z nim zwizanego.6 Wykaz modeli uczestnictwa polskiego przedsibiorstwa w rynkach midzynarodowych 1. Produkcja kocowa wasnego produktu na rynki midzynarodowe (eksport). 1.1. Dostawca wasnego produktu bez nazwy bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego. 1.2. Dostawca wasnego produktu pod cudz mark niskiego poziomu bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego. 1.3. Dostawca wasnego produktu pod cudz mark wysokiego poziomu bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego. 1.4. Dostawca wasnego produktu (z nazw lub bez nazwy) do porednika bez znanego odbiorcy kocowego. 1.5. Dostawca wasnego produktu bezporednio do klientw kocowych. 2. Produkcja poddostawcza (subcontracting). 2.1. Przerb usugowy (contract manufacturing). 2.2. Produkcja poddostawcza przy wykorzystaniu dostarczonej lub okrelonej technologii.
5 M. Bk, P. Kulawczuk, M. Szczepaniec, I. Mitruczuk, Poradnik eksportera dla MSP, PARP, Warszawa 1997. 6 Warto zwrci uwag na to, i przedstawione w niniejszym opracowaniu modele uczestnictwa polskich przedsibiorstw na rynkach midzynarodowych nie wyczerpuj pojcia modeli biznesu midzynarodowego i maj na celu zilustrowanie zagadnienia ochrony wasnoci intelektualnej na rynkach midzynarodowych. Szerzej na temat modeli biznesu polskich przedsibiorstw traktuje opracowanie: T. Gobiewski, T. Dudzik, M. Lewandowska, M. Witek-Hajduk, Modele biznesu polskich przedsibiorstw, SGH, Warszawa 2008.
2.3. Produkcja poddostawcza przy zastosowaniu wasnej technologii. 2.4. Produkcja poddostawcza i kocowa strategie mieszane. 2.5. Przewaga produkcji poddostawczej i uzupeniajca rola produkcji kocowej. 2.6. Produkcja poddostawcza jako uzupenienie produkcji kocowej. 3. Integracja midzynarodowego procesu biznesowego (zarzdzanie acuchem wartoci). 3.1. Integracja midzynarodowego procesu biznesowego na cudze zlecenie. 3.2 Integracja midzynarodowego procesu biznesowego pod wasn mark handlow. 3.3 Specjalizacja usugowa wewntrz acucha wartoci (zarzdzanie ogniwem acucha wartoci). 3.4 Wytwarzanie i oferowanie samodzielnych usug pod wasn mark wewntrz acucha wartoci. 3.5. Integracja acucha wartoci wewntrz ogniwa szerszego acucha wartoci. 4. Strategie oparte na midzynarodowym zarzdzaniu wasnoci intelektualn (zarzdzanie IP). 4.1. Kreator i zarzdca praw wasnoci intelektualnej. 4.2. Integrator midzynarodowego zarzdzania wasnoci intelektualn. 4.3. Poddostawca w acuchu wartoci zarzdzania wasnoci intelektualn. 4.4. Zarzdca wyodrbnionego ogniwa w acuchu wartoci zarzdzania IP. 5. Bezporednie inwestycje zagraniczne i rne formy dochodzenia do nich. 5.1. Biuro przedstawicielskie. 5.2. Umowa o zarzdzanie. 5.3 Wsplne przedsiwzicie. 5.4. Fila lub oddzia zagraniczny. 5.5. Struktura holdingowa. 6. Alians strategiczny. Poniej opisano poszczeglne modele uczestnictwa polskich przedsibiorstw w rynkach midzynarodowych z uwzgldnieniem problematyki rozwoju i ochrony wasnoci intelektualnej (IP).
18
19
2.1. Produkcja kocowa wasnego produktu na rynki midzynarodowe (eksport) Typowy eksport wasnych produktw jest jedn z najprostszych form uczestnictwa przedsibiorstwa w rynkach midzynarodowych. Pomimo swojej relatywnej prostoty, eksport moe sta si wstpem do wdraania bardziej zaawansowanych form uczestnictwa w rynkach midzynarodowych.
2.1.1. Dostawca wasnego produktu bez nazwy bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego
wysze ceny, jednak zdecydowana wikszo korzyci traa do waciciela marki. Rozsdn strategi jest zaproponowanie, pod warunkiem udowodnienia dugotrwaych relacji, strategii marki uzupeniajcej, znanej najczciej w postaci maych napisw wyprodukowano przez X wycznie dla Nazwa Wysokiej Marki. Rozwizanie tego rodzaju wie wytwrc polskiego z mark wysokiego poziomu i pozwala, w przypadku rozstania si z wacicielemtej marki, na korzystn eksploatacj rnych moliwoci dziaania na rynkach midzynarodowych przez polskiego wytwrc.
2.1.4. Dostawca wasnego produktu (z nazw lub bez nazwy) do porednika bez znanego odbiorcy kocowego
Dostawa wasnego produktu, ktry jest nie nazwany, dotyczy niemal zawsze najtaszego i najniej lokowanego segmentu. Nieumieszczenie na takim produkcie nawet nazwy dystrybutora czy jego sieci powoduje, e produkty z kategorii no name sytuuj si najniej i musz by bardzo tanie. W tej grupie towarw problematyka ochrony wasnoci intelektualnej moe w zasadzie dotyczy tylko samej technologii, poniewa produkt traktowany jako masowy i niezidentykowany nie posiada wasnej tosamoci rynkowej. Z punktu widzenia strategii rozwoju midzynarodowego polskich przedsibiorstw nie warto angaowa si w ten segment, gdy dotyczy on gwnie produktw niskiej jakoci.
2.1.2. Dostawca wasnego produktu pod cudz mark niskiego poziomu bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego
Sprzeda eksportowa wasnych produktw pod cudz mark niskiego poziomu dotyczy najczciej sprzeday do tanich sieci dystrybucyjnych. Dystrybutor ocenia jako produktu wyej ni no name i decyduje si nada mu mark sieci, poniewa nie wierzy, e zidentykowana marka polskiego producenta podniosaby warto towaru. W takim przypadku warto dba o zachowanie jakoci i po pewnym czasie zaproponowa wprowadzenie rwnolegej marki wasnej, po nieco wyszej cenie. Tego typu dziaania s regu, a administratorzy sieci dystrybucyjnej godza si na to, poniewa na zidentykowanych produktach maj wysz mar przy tej samej jakoci. Wysiek polskiego producenta powinien i w kierunku wprowadzenia wasnej marki i umiejscowienia jej powyej marki sieci dystrybucyjnej. Z wprowadzeniem marki wie si rwnie kwestia jej ochrony, o co bezwzgldnie warto zadba.
2.1.3. Dostawca wasnego produktu pod cudz mark wysokiego poziomu bezporednio do kanau zbytu do klienta kocowego
Dostawa wasnego produktu (z nazw lub bez nazwy) do porednika, bez jakiejkolwiek wiedzy na temat charakteru odbiorcy kocowego zmusza polskiego wytwrc do duej czujnoci. Sprzedajc swj towar porednikowi, polski wytw rca tak naprawd nie wie do kogo (jakiej sieci handlowej, ktrego ostatecznego kanau zbytu) tra jego produkt. Polski dostawca produktw z nazw handlow powinien da od porednika, aby w umowie znlaz si zapis zakazu re-brandingu, utrzymania nazwy handlowej lub przynajmniej danie informowania o wszelkich zmianach marki. W przypadku dostarczania porednikowi produktu bez nazwy polski wytwrca powinien by przynajmniej poinformowany o markach nadawanych przez nalne kanay zbytu lub dystrybutorw kocowych. Naley doda, e sprzeda przez porednikw jest dobrym rozwizaniem przy wstpnym penetrowaniu nowych rynkw lub przy niewielkim potencjale rynku. Z czasem warto dociera do dystrybutora kocowego lub te nawet do samych klientw kocowych. Dziaanie porednikw naley w wielu przypadkach traktowa jako testowanie rynku. Warto take pamita, e z czasem relacje z porednikami mog przyj posta porozumie partnerskich, w ktrych dwie strony nabieraj do siebie zaufania i dziel si korzyciami z opanowywania rynku.
2.1.5. Dostawca wasnego produktu bezporednio do klientw kocowych
Dostawa wasnego produktu pod cudz mark wysokiego poziomu ma za zadanie eksploatacj wartoci tej marki. Z reguy mona wtedy uzyska
Relatywnie rzadko udaje si polskiemu eksporterowi dostarczy wasny produkt bezporednio do klientw kocowych. Obserwacja ta dotyczy zwaszcza produkcji wyrobw konsumpcyjnych, w mniejszym stopniu dbr przemysowych. Osignicie tego typu wysokiej pozycji eksportowej pozwala osign znacznie wysze korzyci, jednak niesie bardzo due zobowizania dla przedsibiorstwa w zakresie ochrony swojej pozycji rynkowej. Ochrona ta, oprcz innych niezbdnych dziaa, powinna rwnie polega na ochronie wasnoci intelektualnej. Takie postpowanie niezbdne jest
20
21
zarwno z punktu widzenia klientw (dla ktrych chroniony produkt jest wicej warty), jak rwnie ze wzgldu na konkurencj, dla ktrej ochrona praw wasnoci intelektualnej stwarza due utrudnienia w zakresie naladownictwa.
2.2. Produkcja poddostawcza (subcontracting)
intelektualnej niemal nie istnieje i dlatego warto dy do usamodzielnienia si tak dalece, jak to tylko moliwe.
2.2.2. Produkcja poddostawcza przy wykorzystaniu dostarczonej lub okrelonej technologii
Produkcja poddostawcza charakteryzuje si tym, e polski wytwrca dostarcza podzespoy, pprodukty, prefabrykaty lub wstpnie przetworzone materiay, ktre dopiero stan si podstaw do produkcji wyrobw kocowych. Produkcja poddostawcza stoi nisko z punktu widzenia modelowego, midzynarodowego rozwoju przedsibiorstwa. Trudno rwnie osign lub utrzyma opacalno takiej produkcji, tym bardziej, e wytwrca produktu kocowego musi dopiero zmierzy si z problemem marketingu i dystrybucji wyrobu kocowego na rynkach midzynarodowych. Sytuacja ta powoduje, e produkcja poddostawcza podlega bardzo duym ograniczeniom cenowym. Naley jednak podkreli, i rwnie w tym segmencie, poprzez umiejtn strategi rozwoju oraz ochron wytworzonej przez przedsibiorstwo wartoci intelektualnej, mona osign wysok efektywno ekonomiczn.
2.2.1. Przerb usugowy (contract manufacturing)
Przerb usugowy stanowi prawdopodobnie najnisz form uczestnictwa polskiego przedsibiorstwa w obrocie midzynarodowym. Polega on na tym, e zamawiajcy kontrahent zagraniczny udostpnia polskiemu przedsibiorstwu wzory przemysowe, zakupuje kluczowe materiay, surowce i pprodukty, a czasami rwnie dostarcza technologii (zakupuje maszyny i urzdzenia). Polski przedsibiorca tylko przerabia dostarczone materiay i wykonuje prosty wyrb kocowy lub pwyrb sucy do dalszego przetwarzania gdzie indziej w innym przedsibiorstwie. Rozwizanie tego rodzaju znacznie obnia zapotrzebowanie polskiej rmy na kapita, ale utrudnia powane generowanie dochodu. Jego rdem moe by tylko praca polskich pracownikw. Sytuacja ta nie stwarza moliwoci uzyskania duego dochodu dla polskiego przedsibiorcy i powoduje, e nawet bardzo mae zmiany kursu walutowego mog zagrozi opacalnoci. W warunkach niestabilnych kursw walut nie warto podejmowa si przerobu usugowego przy nieduej wartoci zysku (np. mniejszej ni 40% wartoci produktu). Polski przedsibiorca moe jednak potraktowa czysty przerb usugowy jako moliwo nauczenia si produkcji wysokiej jakoci, jako sposb zdobywania dowiadczenia oraz jako sposb umoliwiajcy dozwolone naladownictwo. Przy przerobie usugowym kwestia ochrony praw wasnoci
Produkcja poddostawcza przy wykorzystaniu dostarczonej technologii wykonywana jest z reguy na wasny rachunek polskiego wytwrcy, jednak odbierajcy produkcj zleceniodawca zastrzega lub wymaga, aby pprodukty, materiay lub czci wykonywane byy przy wykorzystaniu dostarczonej przez niego technologii czy te technologii, na ktr wytwrcy zostaa udzielona licencja. Tego typu postpowanie wie si najczciej z wymaganiami, ktre dotycz caego procesu produkcji oraz ktre stawia zleceniodawca wobec poddostawcy. Tego typu danie moe wynika rwnie z braku zaufania do poziomu technologii, ktrymi dysponuje polski przedsibiorca. Rozwizania tego typu, poza pocztkowym okresem uczenia si obcej, najczciej nowej technologii, nie s na dusz met wskazane, poniewa polski wytwrca praktycznie nie moe uzyskiwa, przynajmniej przez pewien okres, zysku wynikajcego z zastosowania wasnej technologii. Wskazane jest, aby w miar opanowywania licencjonowanej technologii, wytwrca wzbogaca wasne rozwizania w modykacje czy uzupenienia. Zasadnicz ide jest, aby przedsibiorca dy do opracowania wasnej lub przeksztacenia udostpnionej technologii i zacz osiga dochodd z jej stosowania. Oczywicie nie zawsze i nie w kadym przypadku warto podejmowa dziaania w tym kierunku. Jednak, gdy koszt korzystania z obcej technologii jest istotny w oglnym koszcie produkcji, a moliwo jego ograniczenia lub eliminacji daaby due oszczdnoci lub moliwo osignicia przewagi kosztowej wwczas tego typu postpowanie jest szczeglnie wskazane. Zastpienie dostarczonej technologii wasn, bardziej doskona musi wiza si z ochron praw wasnoci.
2.2.3. Produkcja poddostawcza przy zastosowaniu wasnej technologii
Produkcja poddostawcza przy wykorzystaniu wasnej technologii lub niewskazanej konkretnie przez zamawiajcego daje polskiemu wytwrcy swobod wyboru technologii, w tym rwnie technologii opracowanej przez samo przedsibiorstwo. Tego typu podejcie zamawiajcego wynika najczciej z przekonania, e stosowany typ technologii nie decyduje o jakoci produktu lub te wiadczy o zaufaniu zamawiajcego okazywanego wytwrcy. Jeeli produkcja poddostawcza jest realizowana przy pomocy
22
23
wasnej, oryginalnej technologii, to warto podj wysiek jej ochrony. Natomiast wytworzony produkt to tylko produkt poddostawcy, produkowany na zamwienie i wedug specykacji zamawiajcego i nie ma adnego powodu, aby go chroni (czyni to z reguy wytwrca kocowy). Jeeli oryginalna wasna technologia jest konkurencyjna i daje okrelone korzyci materialne, to powinna by bezwzgldnie chroniona. Oczywicie nie zawsze te korzyci wynikaj z charakteru zastosowanej technologii. Najczciej mona je uzyska w wyniku zdobycia dostpu do taszych zasobw (siy roboczej, materiaw i innych). W kadym przypadku produkcji poddostawczej warto rozway przeznaczanie czci produkcji na otwarty rynek, jeeli tylko zleceniodawca nie zastrzega sprzeday tylko do wasnej sieci handlowej. Warto te zwrci uwag na polityk Unii Europejskiej, ktra zezwala na stosowanie taszych zamiennikw na rynku np. czci samochodowych.
2.2.4. Produkcja poddostawcza i kocowa strategie mieszane
2.2.6. Produkcja poddostawcza jako uzupenienie produkcji kocowej
Strategie mieszane polegaj na dostarczaniu przez poddostawc produkcji do wytwrcy wyrobu kocowego i sprzeday czci produkcji odbiorcom kocowym poszukujcym np. czci zamiennych.
2.2.5. Przewaga produkcji poddostawczej i uzupeniajca rola produkcji kocowej
Dane przedsibiorstwo moe si specjalizowa w produkcji poddostawczej do wytwrcw kocowych. Jeeli osignie wysoki poziom techniczny swoich wyrobw, powinno chroni swoj wasno intelektualn (wzory przemysowe, technologie, produkty). Decyzja w tym zakresie zaley zasadniczo od stopnia, w jakim produkty czy technologie rni si od produktw i technologii konkurencji oraz w jakim zakresie s konkurencyjne. W istocie rzeczy ochrona nie dotyczy wzorw przemysowych, oryginalnych produktw czy technologii, ale istniejcych lub przyszych rde dochodw przedsibiorstwa. W warunkach specjalizacji poddostawczej i dostarczania wikszoci produkcji do kilku odbiorcw kocowych, warto chroni wasno intelektualn przedsibiorstwa na rynkach naszych dostaw oraz rynkach obsugiwanych przez konkurentw polskiego przedsibiorstwa. Problem znacznie si komplikuje jeeli cz produkcji lokuje si w otwartych sieciach dystrybucji i tak naprawd nie wiadomo gdzie i do kogo tra polski produkt. Jednak posiadanie dodatkowych kanaw zbytu jest czynnikiem zwikszajcym efektywno prowadzenia biznesu. W takiej sytuacji warto przemyle wprowadzenie ochrony IP przynajmniej w kraju sieci dystrybucji, przez ktre przechodz nasze towary.
Omawiana sytuacja dotyczy przedsibiorstwa produkujcego gwnie pwyroby, czci lub prefabrykaty sprzedawane na rynku klientw kocowych, dodatkowo poprzez zrnicowane kanay dystrybucji. Ochrona IP jest konieczna, jeeli wyroby, wykorzystane technologie czy wzory rni si od innych i zapewniaj osiganie dochodw, ktre mogyby by utracone przy braku ochrony. Zasadniczym czynnikiem decydujcym o podjciu decyzji o ochronie jest zagroenie utraty dochodw w wyniku podjcia przez inne przedsibiorstwa produkcji naladowczej. Produkcja mieszana (na rzecz wytwrcw produktw kocowych oraz lokowana w otwartych sieciach dystrybucji) stwarza szczeglne zobowizania w zakresie oceny ryzyka utraty dochodw w wyniku naruszenia niechronionej IP. Czasami warto si zastanowi, czy dla bezpieczestwa IP lepiej nie lokowa towaru w maej liczbie sieci dystrybucji, ktrych dziaalno mona atwiej monitorowa. Reasumujc, produkcja mieszana obejmujc zarwno produkcj dla wytwrcw produktw kocowych, jak i dostarczan do otwartych sieci dystrybucyjnych, niewtpliwie daje korzyci takie jak: dywersykacja rynku zbytu, stabilizacja zbytu, zwikszenie oglnego bezpieczestwa. Niestety niesie rwnie ryzyko naraenia si na utrat dochodw z tytuu umocnienia produkcji naladowczej. 2.3. Integracja midzynarodowego procesu biznesowego (zarzdzanie acuchem wartoci) Koncepcja zarzdzania acuchem wartoci zostaa sformuowana przez M. Portera7 i opiera si na przekonaniu, e rne dziaania samego przedsibiorstwa jak i zwizanego z nim otoczenia maj wpyw na tworzenie kocowej wartoci produktu. W ujciu rynku midzynarodowego czy globalnego koncepcja ta zacza by wykorzystywana jako napd do dzielenia procesw produkcyjnych, izolowania rnych mniej opacalnych ogniw acucha wartoci i koncentrowania si na tych elementach acucha, ktre zapewniaj najwysz moliwo generowania dochodu. Konsekwencj przyjcia tego typu mylenia byo przeniesienie czci produkcji, ktra nie charakteryzowaa si szczeglnie wysok opacalnoci, do krajw o niskich kosztach wytwarzania. Jednak w efekcie doprowadzio to np. w USA do likwidacji produkcji w wielu dziedzinach i praktyczne przeniesienie ich do Chin, doprowadzajc do znacznych problemw ekonomicznych USA. Jednak
7
M. Porter, Competitive advantage, Free Press, New York 1998.
24
25
sama koncepcja acucha wartoci wcale nie musi by za, ale z pewnoci nie wolno jej zbyt przesadnie stosowa.
nowi one czsto znakomite rdo dochodw. Znacznie czciej chroni si opracowane struktury zarzdzania poszczeglnymi elementami acucha wsparte oprogramowaniem (np. systemy logistyki, zarzdzania produkcj, itp.). By moe wic stosujc wasne, innowacyjne systemy integracji biznesu midzynarodowego warto podda je opracowaniu softwareowemu i zacz je chroni od tej strony. Dotyczy to rwnie usug zarzdzania midzynarodowym acuchem wartoci na cudze zlecenie.
2.3.2. Integracja midzynarodowego procesu biznesowego pod wasn mark handlow
Rys. 1. acuch Wartoci M. Portera

rdo: M. Porter, Competitive advantage, Free Press, New York 1998, s. 60.
Zarzdzanie acuchem wartoci samo w sobie jest dziaaniem wymuszajcym pen kontrol wszystkich ogniw acucha, w tym wycen ryzyka zwizanego z naruszeniem praw wasnoci intelektualnej i zagroenia utrat lub spadkiem dochodw z tego wzgldu. Poniej przeanalizowano dwa procesy zarzdzania acuchem wartoci na cudze zlecenie lub te pod wasn mark handlow.
2.3.1. Integracja midzynarodowego procesu biznesowego na cudze zlecenie
Integracja midzynarodowego procesu biznesowego na cudze zlecenie polega na realizowaniu usugi zarzdzania w oparciu o umow zawart z wacicielem acucha wartoci lub te wacicielem zasadniczych praw IP, ktrych posiadanie jest niezbdne do zarzdzania tym procesem. Polskie przedsibiorstwo moe peni rol integratora, czyli jednostki ktrej zasadniczym zadaniem jest angaowanie innych jednostek do penienia roli ogniw acucha oraz dostarczanie usug szczegowych prowadzcych w ostatecznym rezultacie do wytworzenia okrelonego produktu kocowego. Teoretyczne zarzdzanie acuchem wartoci na cudze zlecenie nie musi tworzy nowych wartoci intelektualnych. Jednak sama integracja acucha wartoc,i jeeli jest dokonywana w innowacyjny, oryginalny sposb, przy wykorzystaniu wasnych procedur, tworzy wasno intelektualn, ktr mona i trzeba chroni. Trzeba jednak przyzna, i relatywnie rzadko chroni si innowacyjne technologie zarzdzania i to pomimo faktu, e sta-
Integracja midzynarodowego procesu biznesowego pod wasn mark handlow, czyli zarzdzanie midzynarodowym acuchem wartoci wymaga bardzo rozlegej analizy ryzyka naruszania praw IP oraz oszacowania dochodw, ktre mog by utracone (znajduj si w ryzyku) w wyniku dziaania zarwno konkurentw jak i operatorw poszczeglnych ogniw acucha praw IP nalecych do polskiego przedsibiorstwa. W praktyce penienie roli integratora midzynarodowego procesu biznesowego oznacza konieczno penego zarzdzania wasnoci intelektualn we wszystkich elementach ogniw acucha wartoci. Oznacza to konieczno przeprowadzenia wyceny ryzyka naruszenia IP we wszystkich ogniwach oraz podjcie decyzji o zakresie ochrony, wykorzystywanych rodkach (narzdziach), a take elastycznego decydowania o zakresie ochrony na poszczeglnych rynkach. Ocena zaangaowania przedsibiorstwa w ochron wasnoci intelektualnej na poszczeglnych rynkach zaley od oceny ryzyka. Na wycen ryzyka naruszenia IP najwikszy wpyw maj: funkcjonowanie na rynku konkurentw z produkcj podobn do naszej, charakter sieci dystrybucji (np. o skonnociach do zbytu produktw naruszajcych IP), charakter rynku i panujce na nim regulacje prawne. Im dany rynek (kraj) bardziej jest naraony na naruszanie IP, tym bardziej potrzebna jest ochrona. Warto rwnie zwrci uwag, e im wikszy potencja dochodowy danego rynku dla polskiego przedsibiorstwa, tym ochrona jest bardziej niezbdna. Podejmujc decyzj o ochronie wasnoci intelektualnej na rynkach objtych ryzykiem, dokonuje si alokacji rodkw na ochron, co w praktyce oznacza konieczno okrelenia jakie rodki na ochron zostan przeznaczone na konkretne rynki. W praktyce trzeba podj w pierwszej kolejnoci decyzj o umocnieniu ochrony w krajach, ktre dla danego acucha wartoci reprezentuj najwikszy poziom dochodw (lub alternatywnie kosztw). Sam poziom ryzyka peni wan, ale jednak drugorzdn rol. Przedsibiorstwo polskie, penic rol midzynarodowego integratora acucha wartoci, powinno rwnie zwraca uwag na ryzyko naruszenia
26
27
IP w poszczeglnych ogniwach acucha i szczeglnie zwraca uwag na treci umw z wykonawcami poszczeglnych zada i czynnoci w ramach acucha wartoci. Umowy powinny zawiera nie tylko postanowienia chronice IP polskiego przedsibiorstwa, ale take zakaz ujawniania istotnych elementw procesu zarzdzania, wynikajcych z charakteru wsppracy wewntrz danego ogniwa acucha wartoci.
2.3.3. Specjalizacja usugowa wewntrz acucha wartoci (zarzdzanie ogniwem acucha wartoci)
O ile zarzdzanie caym acuchem wartoci biznesu midzynarodowego jest zagadnieniem zoonym i dajcym du swobod w zakresie ustalania strategii ochrony wasnoci intelektualnej, o tyle specjalizacja wewntrz ogniwa i zarzdzanie okrelonym ogniwem acucha wartoci biznesu midzynarodowego jest pochodn treci i zakresu umowy zawartej pomidzy integratorem caego acucha wartoci a przedsibiorstwem, ktremu powierza si zarzdzanie tym wyodrbnionym ogniwem danego acucha.
2.3.4. Wytwarzanie i oferowanie samodzielnych usug pod wasn mark wewntrz acucha wartoci
Wytwarzanie i oferowanie usug pod wasn mark moe obejmowa np. takie zagadnienia jak: transport i logistyka, obsuga nansowa, dystrybucja i inne. W ramach umowy z integratorem caego procesu biznesowego partner, ktremu powierza si zarzdzanie danym ogniwem moe dziaa pod wasn mark, co powoduje, e moe on wykorzystywa skojarzenia (asocjacje) marek dla podniesienia reputacji wasnej marki. Postpowanie to jest bardzo czsto stosowane, a podniesiona ranga wasnej marki moe skutecznie pomaga w reklamie i promocji usug do innych potencjalnych zleceniodawcw. Posiadanie wysokiej wasnej marki, chronionej prawnie, a take sprawnych systemw zarzdzania danym ogniwem wartoci przy produkcji okrelonych grup wyrobw jest du wartoci rynkow, z ktr wie si moliwo osigania pokanych dochodw. Z tego te wzgldu czynnoci usugowe realizowane wewntrz okrelonego ogniwa wartoci dodanej rwnie powinny by chronione jako wasno intelektualna.
2.3.5. Integracja acucha wartoci wewntrz ogniwa szerszego acucha wartoci
zakresie moe polega na opracowaniu systemu zarzdzania acuchem wartoci, w ktrym poszczeglne czynnoci i dziaania zostan podporzdkowane osigniciu przewagi lub dominacji. Dziaania integrujce usugowy acuch wartoci mog polega na tworzeniu porozumie pomidzy integratorem systemu a zewntrznymi rmami dostarczajcymi usugi dla samego integratora. W tym aspekcie problematyka ochrony wasnoci intelektualnej zwizanej z systemami zarzdzania, a take z mark handlow pod ktr proces zarzdzania midzynarodowego jest prowadzony nabieraj istotnego znaczenia. Szczeglnie warto zwrci uwag na zagroenia wynikajce z dziaania konkurentw (czyli innych integratorw acucha wartoci w ramach danego ogniwa usugowego), a take dostawcw usug w ramach ogniw naszego acucha wartoci. Istnieje niebezpieczestwo, e bd oni chcieli przej pewne elementy zarzdzania i systemw organizacji w zakresie integracji acucha i wystpowa jako samodzielni wykonawcy, wykorzystujcy wytworzon przez polskie przedsibiorstwo warto intelektualn. Wydaje si, e ochrona IP powinna przynajmniej by uwzgldniona w umowie, ktr zawiera si z dostawcami usug w ramach naszego acucha wartoci. W czci przypadkw niezbdna moe okaza si ochrona prawna. W tym aspekcie trzeba podj decyzje dotyczce zakresu ochrony i rynkw na ktrych ta ochrona bdzie obowizywa. 2.4. Strategie oparte na midzynarodowym zarzdzaniu wasnoci intelektualn (zarzdzanie IP) Strategie oparte na midzynarodowym zarzdzaniu wasnoci intelektualn polegaj na twrczym wykorzystaniu koncepcji acucha wartoci i koncentracji na tych dziaaniach, ktre generuj najwiksz warto dodan oraz wyeliminowaniu wszystkiego, co nie jest zwizane z osiganiem maksymalnie wysokich zyskw. Oznacza to, e w praktyce osi modelu biznesowego jest tworzenie wartoci intelektualnych i doprowadzanie do tego, e niemal wszystkie lub zdecydowana wikszo czynnoci zwizanych z wytworzeniem danego produktu s zlecane na zewntrz. Ochrona i zarzdzanie prawami wasnoci intelektualnej staj si w tych strategiach czynnikiem kluczowym powodzenia caoci przedsiwzicia. Miejsce produkcji, strategie dystrybucyjne, marketing s tylko pomocniczymi dziaaniami majcymi na celu maksymaln eksploatacj praw wasnoci intelektualnej. Strategie oparte na midzynarodowym zarzdzaniu wasnoci intelektualn stanowi jedn z najwyszych form uczestnictwa w rynku midzynarodowym, charakteryzujc si bardzo du dynamik oraz rentownoci.
Integracja acucha wartoci wewntrz ogniwa szerszego acucha wartoci jest dziaaniem, ktrego celem jest zdobycie oglnej przewagi lub nawet dominacji na okrelonych rynkach usugowych stanowicych wyodrbnione ogniowo w innych acuchach wartoci. Szczeglnym tego przykadem jest transport przesyek kurierskich. Integracja acucha wartoci w tym
28
29
2.4.1. Kreator i zarzdca praw wasnoci intelektualnej
Pierwsza ze strategii opartych na midzynarodowym zarzdzaniu wasnoci intelektualn przyjmuje zaoenie, e przedmiotem biznesu jest tworzenie wartoci intelektualnych i czerpanie z nich korzyci. Podejcie to zakada, e dane przedsibiorstwo zajmuje si projektowaniem np. wzorw uytkowych, technologii, produktw czy usug, ktre nastpnie s upowszechniane poprzez licencjonowanie i upowszechniania wypracowanych rozwiza za pomoc wersji prbnych, czasowo ograniczonych czy te z ograniczon funkcjonalnoci. Mniej wicej w ten sposb dziaaj rmy softwarowe, ktre nastawiy si na masowego odbiorc programw komputerowych o wysokiej uytecznoci. Penic rol kreatora i zarzdcy wasnych praw wasnoci intelektualnej, udostpniaj bezpatnie rynkowi ograniczone funkcjonalnie wersje swoich produktw, a po ich upowszechnieniu oferuj patne produkty o znacznie wyszych walorach funkcjonalnoci. Tego typu modele biznesowe mog rwnie wystpowa w innych rodzajach dziaalnoci gospodarczej zwizanej z projektowaniem, sztuk, muzyk, lmem, literatur, itp. Cech charakterystyczn tego typu modeli biznesowych jest relatywnie niski koszt substancjonalny wytworzenia produktw reprezentujcych istotne wartoci uytkowe dla konsumentw w relacji do osiganych cen. Poniewa uyteczno jest dua to cena zdecydowanie przewysza koszt wytworzenia, co powoduje moliwo powa-
nego zaangaowania si w ochron wasnoci intelektualnej. Jednak tego typu modele mona rwnie powiela i w innych rodzajach biznesu. Kreator i zarzdca wasnej wartoci intelektualnej musi j w bardzo powany sposb zabezpiecza, poniewa istnieje due ryzyko ograniczenia dochodw z tytuu umniejszonej eksploatacji praw.
2.4.2. Integrator midzynarodowego zarzdzania wasnoci intelektualn
Koncepcja midzynarodowego integratora zarzdzania wasnoci intelektualn opiera si na przyjciu zaoenia, e cz wartoci intelektualnych moe by wytwarzana bezporednio przez integratora, jednak generalnie peni on rol organizatora procesu tworzenia, upowszechniania i ochrony wasnoci intelektualnej. Typowym przykadem midzynarodowych integratorw zarzdzania wasnoci intelektualn s rmy muzyczne czy lmowe, ktre zarwno same uczestnicz w realizacji produkcji, jak i zajmuj si wynajmowaniem laboratoriw i studiw nagraniowych, zawieraj umowy o zakupie praw autorskich lub przejmuj prawa do licencji, prowadz dziaania zwizane z upowszechnieniem eksploatacji licencji. Integrator midzynarodowego zarzdzania wasnoci intelektualn moe peni rol animatora wyznaczajcego trendy w rozwoju okrelonej dziedziny oraz wpywa w sposb znaczcy na rynek. Integrator moe rwnie poprzez swoje zainteresowanie lub jego brak doprowadza do eliminacji z rynku produkcji czy elementw usug, ktre nie s zgodne z jego strategi czy zagraaj jego pozycji.
Rys. 2. Kreator i zarzdca praw wasnoci intelektualnej. Trzy acuchy wartoci, oddziaywanie na trzy acuchy ale w rnym zakresie. IP skoncentrowane u kreatora. I tworzenie pomysw i idei, P projektowanie, IPM ochrona wasnoci intelektualnej, PR produkcja, L logistyka, M marketing, D dystrybucja przez kanay zbytu
rdo: opracowanie wasne
Rys. 3. Integrator midzynarodowego zarzdzania wasnoci intelektualn caego acucha. I tworzenie pomysw i idei, P projektowanie, IPM ochrona wasnoci intelektualnej, PR produkcja medialna, L logistyka, M marketing, D dystrybucja przez kanay zbytu
30
31
Budowa pozycji midzynarodowego integratora zarzdzania wasnoci intelektualn moe by ograniczona do wybranych, nielicznych rynkw czy te obejmowa pewne grupy krajw. Wydaje si, e penic rol midzynarodowego integratora zarzdzania wasnoci intelektualn mona osign due korzyci wynikajce z wprowadzenia kompletnej ochrony wasnoci intelektualnej.
2.4.3. Poddostawca w acuchu wartoci zarzdzania wasnoci intelektualn
zwraca uwag nie tylko na przestrzeganie praw wasnoci intelektualnej nalecych do integratora, ale take zapewni przestrzeganie swoich praw np. do organizacji procesu zarzdzania w ramach ogniwa, wiadczenia usug itp. Unikatowe i odrniajce si od konkurencji usugi w ramach danego ogniwa powinny by chronione zawsze wtedy, gdy wystpuje dajce si zdiagnozowa ryzyko utraty dochodw z powodu braku takiej ochrony.
Rola poddostawcy w acuchu wartoci obejmujcego zarzdzanie wasnoci intelektualn moe by ograniczona do wykonywania okrelonych usug w ramach acucha: tworzenia wasnoci, prowadzenia dystrybucji i licencjonowania produktu, prowadzenia ochrony prawnej, nansowania rozwoju oraz szeregu innych zagadnie. Warto zauway, i kady rodzaj usug w ramach acucha moe by przedmiotem dziaalnoci poddostawczej, nie wyczajc samego tworzenia wartoci intelektualnych. Naley jednak silnie rozrni znacznie silniejsz rol i wag zwizan z tworzeniem nowych wartoci intelektualnych od wiadczenia usug: prawnych, dystrybucyjnych i innych, ktre mog by wiadczone rwnie w innych acuchach wartoci, niekoniecznie obejmujcych zarzdzanie wasnoci intelektualn. Poddostawca usugowy w midzynarodowym acuchu tworzenia wartoci intelektualnej, pomimo swojej nieco poledniejszej roli, rwnie moe i powinien silnie chroni swoje prawa, jeeli tylko udowodni, e jego procesy, procedury i inne elementy usug posiadaj charakter innowacyjny, rnicujcy je od konkurencji i zapewniajcy okrelony dochd.
2.4.4. Zarzdca wyodrbnionego ogniwa w acuchu wartoci zarzdzania wasnoci intelektualn
Rys.4. Zarzdca wyodrbnionego ogniwa acucha zarzdzania wasnoci intelektualn. Trzy acuchy wartoci, zarzdzanie jedno ogniwo projektowanie I tworzenie pomysw i idei, P projektowanie, IPM ochrona wasnoci intelektualnej, PR produkcja, L logistyka, M marketing, D dystrybucja przez kanay zbytu
2.5. Bezporednie inwestycje zagraniczne i rne formy dochodzenia do nich Bezporednia inwestycja zagraniczna jest najbardziej dobitn i generujc najwiksze potencjalne korzyci form obecnoci na rynku zagranicznym. Bezporednia inwestycja zagraniczna powoduje, e pojawia si szansa na uzyskanie charakteru przedsibiorstwa narodowego, co oznacza w praktyce rozliczne preferencje w zakresie traktowania przez miejscowych klientw, rzdy, a czasami nawet przez krajowe sieci dystrybucyjne. Typowym przykadem nacjonalizacji charakteru przedsibiorstwa midzynarodowego jest funkcjonowanie koncernw midzynarodowych, ktre poprzez realizacj bezporednich inwestycji zagranicznych nabywaj szereg prerogatyw od krajw ich goszczcych.
2.5.1. Biuro przedstawicielskie
Integratorzy midzynarodowych procesw zarzdzania wasnoci intelektualn do czsto powierzaj zarzdzanie jednym ogniwem acucha wartoci wyspecjalizowanej rmie, na przykad w zakresie nansowania rozwoju acucha. Rozwizanie tego typu powoduje moliwo wykorzystania specjalizacji, obnienie kosztw, ale przede wszystkim zapewnia wysokiej jakoci usugi w ramach danego ogniwa. Jeeli integrator sam specjalizuje si w wykonywaniu najbardziej dochodowych czynnoci w ramach poszczeglnych ogniw acucha wartoci to pozostae, dla niego mniej zyskowne, pozostawia swoim partnerom biznesowym. Zarzdca wyodrbnionego ogniwa w acuchu wartoci moe osign szereg korzyci w zwizku z moliwoci uzyskania duego przerobu, ale specjalizujc si w danym rodzaju usug musi w sposb szczeglny
Biuro przedstawicielskie stanowi stosunkowo prost formu obecnoci na danym rynku. Polega ona na delegowaniu swoich pracownikw do obserwowania rynku i rozwijania relacji rynkowych, np. poprzez zawieranie
32
33
umw dystrybucyjnych, umw kooperacyjnych itp. Formua biura przedstawicielskiego jest rwnie bardzo dobrym rozwizaniem na monitorowanie przestrzegania praw wasnoci intelektualnej polskiego przedsibiorstwa na danym rynku.
2.5.2. Umowa o zarzdzanie
2.5.4. Filia lub oddzia zagraniczny
Umowa o zarzdzanie polega na tym, e eksporter wiadczy na rzecz importera usugi w zakresie zarzdzania przedsibiorstwem, ktre jest wasnoci importera. Umowa o zarzdzanie zawierana jest z reguy na okres kilku lat i doprowadza do duego transferu technologii i konw-how w zakresie prowadzenia biznesu.8 Moe ona dotyczy na przykad linii lotniczych, sieci hotelowych czy te zarzdzania przedsibiorstwem produkcji motoryzacyjnej w przypadku zakupu znaczcej licencji. Umowa o zarzdzanie ma miejsce wtedy, gdy niemoliwy jest lub niewskazany zakup lub umowa prywatyzacyjna przedsibiorstwa kraju importera. W takiej sytuacji eksporter dostarcza cz wyposaenia produkcyjnego, doprowadza do zgodnoci procesu produkcyjnego w fabryce kraju importera z obowizujcymi go wymogami jakoci. Rozwizanie tego rodzaju towarzyszy umowie licencyjnej i zapewnia niejako jej skuteczno. Umowa o zarzdzanie generuje dodatkowe dochody i jest z reguy bardzo korzystna dla kraju eksportera. Niesie ona rwnie szereg korzyci dla importera, a jednoczenie miejscowego producenta, poniewa pozwala mu opanowa skomplikowane procesy produkcyjne. W umowie tego typu nastpuje przekazanie praw do know-how czyli wiedzy technologicznej zwizanej z danym konkretnym rodzajem produkcji.
2.5.3. Wsplne przedsiwzicie
Filia lub oddzia zagraniczny to w praktyce tworzenie nowego przedsibiorstwa zagranic do poprowadzenia danego rodzaju biznesu czy produkcji. Oddzia lub la jest w peni lub w wikszoci kontrolowany przez przedsibiorstwo macierzyste, ktre posiada pene moliwoci decydowania o strukturze produkcji czy te szczegowej dziaalnoci. Oznacza to, e w tego typu strukturze istnieje moliwo ustalenia opat za rnego rodzaju usugi i pobierania ich od lii zalenej od przedsibiorstwa macierzystego. W czci krajw tego typu postpowanie moe by traktowane jako okazja do stosowania cen transferowych, moe by odpowiednio regulowane i czasami opodatkowane. Z tego te wzgldu stosujc podobne praktyki warto w szczegach zapozna si z przepisami kraju lokalizacji lii i zasign w tej kwestii opinii wyspecjalizowanej kancelarii podatkowej. Sama zyczna obecno lii przedsibiorstwa na danym rynku zagranicznym znakomicie uatwia ochron wasnoci intelektualnej na terenie danego kraju.
2.5.5. Struktura holdingowa
Wsplne przedsiwzicie na rynkach midzynarodowych jest formu wsppracy co najmniej dwch podmiotw, niekoniecznie pochodzcych z tego samego kraju, majce na celu osiganie wsplnych celw biznesowych, w tym w szczeglnoci uruchomienie i poprowadzenie produkcji wyrobw przemysowych. W umowie o wsplnym przedsiwziciu kwestie ochrony praw wasnoci intelektualnej posiadaj kluczowe znacznie, poniewa z reguy jedna strona dostarcza technologi i wiedz na temat zarzdzania biznesem, a druga z kolei zapewnia w przewaajcej czci elementy realizacji technicznej oraz eksploatacj przedsiwzicia.
Struktura holdingowa polega z reguy na utrzymywaniu udziaw kontrolnych w rmach krajowych i zagranicznych na rynkach midzynarodowych. Firmy te dziaaj najczciej niezalenie od siebie, a czasami nawet w sposb konkurencyjny. Operator struktury holdingowej dba o jak najwiksz warto portfela udziaw, std te kwestia wyceny praw wasnoci intelektualnej oraz ochrony tej wasnoci nabiera istotnego znaczenia. Mona wrcz stwierdzi, i ochrona wasnoci intelektualnej wchodzcej w skad struktury portfela spek posiada dla oglnej wartoci portfela znaczenie kluczowe. Wynika std jasny obowizek operatora struktury holdingowej w zakresie uruchomienia takiego programu nadzoru spek wchodzcych w skad struktury holdingowej, ktry zapewniaby pen ochron wasnoci intelektualnej tych przedsibiorstw. Operator holdingu jest rwnie w peni zobowizany do tego, aby doprowadzi do wymiany dowiadcze z zakresu ochrony wasnoci intelektualnej oraz, w szczeglnoci, informacji na temat zagroe dla wasnoci intelektualnej, ktre wystpuj na poszczeglnych rynkach. 2.6. Alians strategiczny Alians strategiczny jest formu wsplnego wystpowania na rynkach, w wyodrbnionych zakresach, obejmujcych na przykad systemy rezerwacji czy prowadzenie wsplnej dystrybucji usug np. lotniczych. Alianse strategiczne stay si szczeglnie popularne w pasaerskich liniach lotni-
Poradnik eksportera z MSP, , wyd. cyt. s. 98,
34
35
czych i w powanym stopniu uatwiaj funkcjonowanie tych linii na rynkach midzynarodowych. Umoliwiaj rwnie sprzeda usug drobnych operatorw lokalnych, poprzez uczestnictwo w sieci majcej dostp do wikszej liczby klientw (usugi turystyczne). Z reguy alians strategiczny jest skoncentrowany wok lidera najsilniejszego przedsibiorstwa, ktre jednak nie ma dostpu do wszystkich rynkw lokalnych. Uczestnictwo w aliansie strategicznym pozwala z jednej strony na poszerzenie dostpu do rynkw, a z drugiej wzmacnia lokalnych partnerw w zakresie ich moliwoci dystrybucyjnych. Alians strategiczny wymaga bardzo szczegowego porozumienia partnerskiego, ktrego istotnym elementem jest posugiwanie si nazw lub mark aliansu. W istocie rzeczy jednak wszyscy partnerzy dalej korzystaj z bardzo duej autonomii i kady z niech dba o zachowanie praw wasnoci intelektualnej we wasnym zakresie.9
3. PROJEKTOWANIE NOWYCH STRATEGII ROZWOJOWYCH NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH PRZEZ POLSKIE PRZEDSIBIORSTWA Z UWZGLDNIENIEM OCHRONY PRAW WASNOCI INTELEKTUALNEJ. PROBLEMY I ZAGROENIA, WYMAGANIA PROCESU I WYTYCZNE RAMOWE.
strategii przez przedsibiorstwa bdzie w tym opisie mocno podkrelany, poniewa polscy przedsibiorcy charakteryzuj si swoistymi cechami kulturowymi i specyczn kultur zarzdzania, ktre w okrelonych przypadkach sprzyjaj, a w innych utrudniaj proces sprawnego projektowania strategii rozwojowej. 3.1. Analiza strategiczna i mylenie strategiczne Jak pisze M. Moszkowicz Analiza strategiczna jest procesem badawczym umoliwiajcym diagnoz przedsibiorstwa i jego otoczenia. Zakres analizy strategicznej obejmuje identykacj i badanie trendw oraz zjawisk wystpujcych w otoczeniu, ktre stwarzaj szanse lub zagroenie dla dalszego rozwoju przedsibiorstwa, konkurentw i ich potencjau konkurencyjnego, si i saboci przedsibiorstwa, problemw strategicznych.12 Podejcie to oparte na bardzo tradycyjnym podejciu do projektowania strategii wypierane jest obecnie przez nowsze, opierajce si na myleniu strategicznym. Jak pisz B. De Witt i R. Meyer Problem strategiczny to splot okolicznoci wymagajcy ponownego przemylenia obecnej koncepcji dziaania w celu wykorzystania dostrzeonych moliwoci lub uniknicia przewidywanych zagroe. Aby upora si z tym problemem, nie wystarczy po prostu pomyle konieczne staje si przeprowadzenie procesu rozumowania strategicznego, w trakcie ktrego szuka si sposobw na zdeniowanie i wykonanie pojawiajcych si zada.13 Proces rozumowania mylenia strategicznego opiera si na czynnociach poznawczych, ktre z jednej strony charakteryzuj si pewnym uporzdkowaniem, a z drugiej strony wewntrznymi ograniczeniami i wynikaj zasadniczo ze zdolnoci poznawczych menedera14. B. De Witt i R. Meyer wyrniaj cztery elementy procesu rozumowania strategicznego: 1) identykacj majc na celu ustalenie znaczenia istniejcego problemu; 2) diagnoz majc na celu zgbienie struktury i przyczyn problemu; 3) tworzenie polegajce na wypracowaniu rozwiza majcych na celu rozwizanie problemu; 4) realizacj majc na celu wdroenie wypracowanych rozwiza.15 Autorzy ci zwracaj jednak uwag na ograniczone zdolnoci poznawcze czowieka, wynikajce z ograniczonej zdolnoci do pozyskiwania, przetwarzania i magazynowania infor-
Proces projektowania rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa wymaga usystematyzowanego podejcia, ktre z reguy uwzgldnia cztery podstawowe etapy: analiza strategiczna, formuowanie strategii, wdroenie strategii i kontrola strategiczna. Poniej zostan przedstawione zasadnicze problemy i zagroenia powstajce podczas budowy strategii rozwojowych przez przedsibiorstwa na rynkach midzynarodowych w podziale na 4 zasadnicze grupy czynnoci wymagajcych wysiku planistycznego z uwzgldnieniem ochrony wasnoci intelektualnej. W przedstawionym poniej opisie sformuowano zasadnicze wymagania i wytyczne, ktre powinny speni polskie przedsibiorstwa, aby kompleksowo zaprojektowa swj rozwj midzynarodowy, zarwno przy wykorzystaniu podej tradycyjnych jak i kilku innowacyjnych koncepcji, wrd ktrych szczeglne znaczenie posiadaj ogoszone kilka lat temu koncepcje projektowania ideau10 oraz strategia bkitnego oceanu11. Kontekst polski procesu projektowania
9 Szerzej na ten temat: Y. Doz, G. Hamel, Alianse strategiczne. Sztuka zdobywania korzyci poprzez wspprac, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2006. 10 R. Acko, J. Magidson, H. Addison, Projektowanie ideau. Ksztatowanie przyszoci organizacji, Komiski Przedsibiorczo i Zarzdzanie, Warszawa 2007. 11 W. Chan Kim, R. Mauborgne, Strategia bkitnego oceanu. Jak stworzy woln przestrze rynkow i sprawi, by konkurencja staa si nieistotna, MT Biznes, Warszawa 2005.
12 Zarzdzanie strategiczne. Systemowa koncepcja biznesu. Praca zbiorowa pod red. M. Moszkowicza, PWE Warszawa 2005, s. 225. 13 B. de Wit, R. Meyer, Synteza strategii. Tworzenie przewagi konkurencyjnej poprzez analizowanie paradoksw, PWE, Warszawa 2007, s. 50. 14 Tame s. 50-51. 15 Tame s. 52.
36
37
macji.16 Podejcie tradycyjne czy si z koncepcj mylenia strategicznego, z tym, e zakres analizy strategicznej obejmuje dwa pierwsze elementy mylenia strategicznego: identykacj i diagnoz. W takim ukadzie przedstawione zostan rozwaania w tym punkcie. W pozostaych punktach zastosowano podejcie tradycyjne. Identykacja problemu lub szansy strategicznej zwizanej z IP
Problemy i zagroenia
Identykacja problemu lub szansy strategicznej zwizanej z IP

Wymagania i zasadnicze wytyczne ramowe
Dostrzeganie przejaww nie przyczyn problemu zwizanych z IP. Bezkrytyczna akceptacja obcych rde informacji i brak werykacji praw obcych jednostek do IP. Brak wasnego rozpoznania rdowego uprawnie do IP rnych jednostek na poszczeglnych rynkach. Brak mylenia o wasnoci intelektualnej w kategoriach interesu do zrobienia. Brak zrozumienia dla rnego postrzegania wartoci ochrony IP na rynkach miejscowych. Rozpatrywanie perspektywy ochrony IP na rynku globalnym z perspektywy kraju macierzystego, a nie w ujciu globalnym. Identykacja problemu ochrony IP jako proste naladownictwo rozwiza innych rm. Brak umiejtnoci prostego sformuowani problemu lub szansy zwizanej z zarzdzaniem i ochron IP. Wykorzystywanie szans zwizanych z zarzdzaniem IP w owczym pdzie. Dostrzeganie szans w zakresie zarzdzania IP jako elementw na ktre nie mamy wpywu (brak umiejtnoci przetwarzania ich na modele biznesu). Brak widzenia wielobiegunowego i wielobiegunowych szans zwizanych z zarzdzaniem i eksploatacj IP. Brak podejcia integrujcego rne metody zarzdzania IP. Brak podejcia przeobraajcego problemy z IP na zyski z ni zwizane. Brak umiejtnoci przedstawiania zespoowi problemu zwizanego z zarzdzaniem wasnoci intelektualn w przedsibiorstwie i szansy z ni zwizanej dla wzbudzenia maksymalnego zaangaowania dla zbudowania dobrej strategii.
Oddzielenie przyczyn od przejaww problemw zwizanych z zarzdzaniem IP. Werykacja wiarygodnoci obcych rde informacji w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej. Przeprowadzenie wasnego rozpoznania rdowego w zakresie uprawnie podmiotw dotyczcych IP. Rozumowanie w kategoriach interesu do zrobienia na eksploatacji IP. Mylenie oddzielajce kwestie wane od pobocznych w zakresie zarzdzania IP. Kontakt miejscowy do wyjanienia praktyki w zakresie niezbdnych dziaa w zakresie zarzdzania IP. Perspektywa dziaania globalnego (policentrycznego) w zakresie zarzdzania IP. Autorska identykacja szans i problemw w zakresie moliwoci zwizanych z eksploatacj IP. Krytyczny pogld do owczego pdu w zakresie zarzdzania IP. Podejcie wielobiegunowe i policentryczne rozpatrywanie z punktu widzenia innych rynkw. Identykacja problemw i szans zwizanych z IP przy pomocy co najmniej dwch metod (matoda krzyowa). Widzenie problemw z IP w kategoriach szans do wykorzystania. Umiejtno przedstawiania zidentykowanego problemu lub szansy zwizanej z IP jako wyzwania dla zaogi, ktremu moe sprosta. Proste sformuowanie problemu lub szansy zwizanej z eksploatacj IP.
Komentarz
16
Tame s. 53.
Podczas dokonywania identykacji problemu lub szansy strategicznej zwizanej z wykorzystaniem wasnoci intelektualnej wanym czynnikiem skutecznoci dziaania jest oddzielanie przejaww problemw lub zjawisk od ich istoty. Oznacza to, e jeeli prbujemy okreli strategiczn szans w zakresie np. uplasowania nowego typu oprogramowania na danym rynku to nie powinnimy kierowa si tylko tym, e inne rmy podejmuj tego typu dziaania, ale oceni rzeczywisty potencja i potrzeby rynku w tym zakresie. Identykacja problemu i szansy strategicznej powinny by oparte na werykacji wiarygodnoci rde informacji oraz na przeprowadzeniu wasnego rozpoznania rdowego, ktrego celem jest potwierdzenie lub odrzucenie zaoenia o istnieniu szansy strategicznej. Przy zarzdzaniu IP
38
39
warto przyj lozo analizy moliwoci dochodowych z eksploatacji IP w rnych fazach rozwoju i wdroenia wasnoci intelektualnej, tak aby pniej zbudowa odpowiedni model biznesowy, ktry maksymalizowaby korzyci dla przedsibiorstwa. Bardzo czsto naley przyj, e prosta sprzeda praw do IP to utrata duej czci potencjau dochodowego i trzeba rozpatrywa szanse w caym acuchu wartoci zarzdzania IP. Bardzo czsto warto potencjay i szanse sprawdzi na miejscu na konkretnych rynkach, aby przekona si na jakich podstawach bdzie mona (lub nie) oprze modele biznesowe. Przy rozpoznaniu szans i problemw warto posugiwa si autorskimi, niekonwencjonalnymi metodami. Trzeba krytycznie podchodzi do panujcych md i dominujcych wzorw w zakresie zarzdzania IP, oceniajc czy rzeczywicie pasuj do naszych zamierze. Zawsze warto w identykacji problemu lub szansy zastosowa co najmniej dwie metody tak, aby upewni si czy wyprowadzone wnioski mona rzeczywicie potwierdzi. Zdiagnozowane problemy warto przeformuowa na szanse tak dalece jak si da. Dla zbudowania zaangaowania zaogi w zakresie wczenia si do budowy strategii eksploatacji IP warto jasno przedstawia zidentykowane problemy i szanse jako wyzwania do pokonania. Na zakoczenie warto w sposb prosty sformuowa problem lub szanse, aby mona byo zaadresowa odpowiednie instrumenty rozwojowe. Tworzenie diagnozy strategicznej rozwoju IP
Budowanie wnioskw w zakresie rozwoju IP tylko na podstawie obcych wnioskw. Poczucie zagroenia w przedsibiorstwie ze strony identykatorw szans strategicznych w zakresie rozwoju IP. danie dowodw na istnienie szans rozwoju IP, a nie ich uprawdopodobnienia. Wyduanie decyzji w zakresie wyprowadzenia ostatecznych wnioskw w zakresie kierunku rozwoju IP. Skrajne podejcie do ryzyka i nieumiejtno szacowania szansy i ryzyka. Naiwny optymizm i mylenie yczeniowe przecenianie moliwoci rozwoju IP. Analiza systemowa bez uwzgldnienia wanych informacji o otoczeniu, w tym o uwarunkowaniach wanych rynkw lokalnych. Przecenianie konkurentw (ich IP) i niedocenianie wasnej siy (wasnej IP). Brak inwentaryzacji wasnych aktyww i kompetencji oraz brak waciwej oceny potencjau do rozwoju IP. Bd ekstrapolacji w zakresie rozwoju tendencji rynkowych w zakresie rozwoju IP. Tworzenie diagnozy strategicznej rozwoju IP
Posugiwanie si konwencjonalnymi metodami hamujcymi kreatywno w zakresie rozwoju i eksploatacji IP (tradycyjne planowanie strategiczne). Analizowanie z bardzo ograniczon informacj wejciow. Bezkrytyczna adaptacja obcych sdw w zakresie przyczyn problemw, zwaszcza dysponentw konkurencyjnej IP. Przyjmowanie wynikw jednej metody diagnostycznej jako ostateczny wniosek brak analizy krzyowej problemu IP. Wykorzystywanie skomplikowanych pogldw dajcych niejednoznaczne oceny nie okrelajcych kierunku przyszego dziaania w zakresie rozwoju IP. Wykorzystywanie w analizie wtpliwych danych, czsto dostarczonych przez konkurentw lub lobbystw. Uproszczona analiza otoczenia na podstawie rankingw midzynarodowych.
Diagnoza strategiczna rozwoju IP przedsibiorstwa oparta na kreatywnoci i niekonwencjonalnym myleniu. Analiza strategiczna z bogatym materiaem wejciowym (wielostronnym). Krytyczny osd nadchodzcych z rynku informacji na temat rozwoju IP. Prowadzenie analizy krzyowej problemu IP. Wykorzystywanie pogldw dajcych jednoznaczne oceny. Werykacja danych dostarczonych do analizy z punktu widzenia ryzyka i pochodz od konkurentw lub lobbystw. Przyjmowanie rankingw wraz z ich metodologi. Krytyczna ocena obcych wnioskw w zakresie rozwoju IP. Promowanie osoby identykujcej szanse strategiczne w zakresie rozwoju IP. Otwarte podchodzenie do analizy zidentykowanych szans. Podejmowanie we waciwym czasie decyzji w zakresie wyprowadzenia ostatecznych wnioskw w zakresie kierunku rozwoju IP. Szacowanie ryzyka i szans jako podstawy diagnozy. Krytyczne podejcie do wasnych moliwoci rozwoju IP.
40
41
Analiza systemowa uwzgldniajca wane informacje o otoczeniu, w tym o uwarunkowaniach wanych rynkw lokalnych. Docenianie konkurentw (ich IP) i szacowanie wartoci wasnej siy (wasnej IP). Przeprowadzenie inwentaryzacji wasnych aktyww i kompetencji oraz oceny potencjau do rozwoju IP. Pamitanie, e rozwj IP na wiecie nie nastpuje w sposb liniowy.
Komentarz
Diagnoza strategiczna IP nie moe by oparta na jednym schemacie. Znalezienie jasnych odpowiedzi, co powoduje, e dane problemy powstaj z okrelonych przyczyn, wymaga krzyowych potwierdze. Dokonujc analizy strategicznej warto wykorzystywa przynajmniej dwie metody. Nie powinno si wnioskowa w oparciu o wyniki, ktre mog by interpretowane na rne sposoby. Najpierw trzeba doprowadzi uzyskane wyniki do takiej postaci, aby mona byo je jednoznacznie zinterpretowa. Nigdy nie naley lekceway istniejcych szans, nawet wtedy, gdy analiza wykae, e nie s do wykorzystania obecnie, poniewa mog by wykorzystane w przyszoci. Jeeli analiza wykae istnienie szans strategicznych w zakresie eksploatacji IP to powinna dawa odpowiedzi, kiedy te szanse s do wykorzystania oraz, szacunkowo, jak dugo bd one istnie. Diagnoza i analiza strategii IP oraz acucha wartoci IP powinna w szczeglnoci szacowa ryzyko i potencjalne dochody z podejmowania lub nie podejmowania dziaa w zakresie ochrony IP. Dobra analiza strategiczna bez pokazania, ktre elementy acucha wartoci nale do ryzyka lub wartoci ktrych dochodw s lub mog by zagroone, nigdy nie bdzie pena. Analiza i diagnoza strategiczna powinny uwzgldnia zarwno wane informacje na temat otoczenia, jak rwnie szacowa si konkurentw, wag ich produktw na rynku oraz wycenia wasne moliwoci w zakresie przeoenia wasnych aktyww i kompetencji na potencjalny dochodd. 3.2. Formuowanie strategii rozwoju IP z punktu widzenia rozwoju midzynarodowego
Istnienie tylko jednego wariantu rozwoju IP. Niech do mylenia kreatywnego (oderwanego od realiw). Brak ideau i cieki dojcia do niego. Planowanie tylko nastpnego kroku, brak koncepcji wizji ostatecznej. Formuowanie strategii oparte na prostym naladownictwie. Brak zaufania do niekonwencjonalnych i niepowtarzalnych rozwiza. Przyjmowanie proponowanych z zewntrz wzorcw biznesu bez denia do proponowania wasnych. Zanianie wasnej pozycji w partnerstwie eksploatujcym IP. Nadgorliwo we wsppracy, brak umiarkowania. Nadmierne zaufanie do partnerw. Preferencja pewnego zysku teraz zamiast spodziewanego duego w przyszoci. Nadmierna wiara w znajomo miejscowych ukadw i rynku. Preferencja wykonawcy i uczestnika zamiast integratora i organizatora. Brak wiary w zdolno organizacji acucha wartoci IP i zarzdzania nim. Trudnoci w tworzeniu przywdztwa w aliansie strategicznym. Wycofywanie si poprzez sprzeda praw do IP. Formuowanie strategii rozwoju IP w przedsibiorstwie
Wykorzystanie wyobrani i stworzenie wizji rozwoju IP. Zrwnowaenie niekonwencjonalnego mylenia i podejcia logicznego. Reeksja nad zamtem lub sformuowanie argumentu nierzeczywistego. Wielowariantowe rozpatrywanie strategii rozwoju IP. Mylenie kreatywne jako podstawa budowy myli strategicznej. Wyznaczenie stanu idealnego i cieki dojcia do niego. Planowanie poszczeglnych krokw dochodzenia do wizji ostatecznej.
Brak wyobrani i wizji w budowie strategii rozwoju IP. Wiara w schematyczne mylenie i jego skuteczno (brak niekonwencjonalnego mylenia). Nieumiejtno reeksji nad zamtem lub sformuowania argumentu nierzeczywistego17.
17 Zamt jest rozumiany jako zbir wzajemnie na siebie oddziaywujcych okazji i zagroe. Celem sformuowania zamtu jest ustalenie, w jaki sposb organizacja z czasem doprowadziaby do samozniszczenia, gdyby nadal robia to, co robi obecnie, czyli gdyby zaniedbaa dostosowanie do zmieniajcego si rodowiska wewntrznego i zewntrznego, chociaby nawet potraa w sposb doskonay przewidzie przebieg tej zmiany. Cyt. za: R. Acko, J. Magidson, H. Addison, Projektowanie ideau , s. 4. Argument nierzeczywisty (counterfactual argument) to stosowany w nauce zarzdzania tok mylenia polegajcy na opisaniu i przeanalizowaniu przebiegu procesu zarzdzania w przypadku gdyby nie miay miejsca zdarzenia, ktre faktycznie wystpiy. Argument nierzeczywisty ma za zadnie wskaza zmiany wywoane okrelonym zdarzeniem w procesie zarzdzania.
42
43
Krytyczne podejcie do naladownictwa w strategiach rozwoju IP. Eksperymentowanie z niekonwencjonalnymi i niepowtarzalnymi rozwizaniami zwerykowanie z punktu widzenia ich realnoci. Projektowanie wasnych wzorcw biznesowych. Szacowanie i egzekucja penej wasnej pozycji w partnerstwie eksploatujcym IP. Umiarkowanie w sytuacjach ekstremalnych. Zaufanie do partnerw poczone z ostronoci. Preferowanie zysku w duszym okresie zamiast maego teraz. Ostrono w zakresie oceny miejscowych ukadw i rynku. Preferowanie integrowania i organizowania zamiast wykonawstwa i uczestnictwa. Przeprowadzenie racjonalnej oceny w zakresie zdolnoci organizacji acucha wartoci IP i zarzdzania nim. Racjonalna ocena wasnej pozycji w ewentualnym aliansie strategicznym. Nie wycofywanie si poprzez sprzeda praw do IP gdy istniej szanse na dalszy skuteczny rozwj IP.
Komentarz
3.3. Projektowanie wdroenia strategii rozwoju IP

Formuowanie strategii rozwoju IP powinno by oparte na kreatywnej wizji, ktr mona wprowadzi w ycie. Mylenie kreatywne powinno by zrwnowaone podejciem logicznym, w szczeglnoci w takim zakresie w jakim jest to niezbdne do opanowania ywioowoci, ktra istnieje zawsze przy tworzeniu. Przy formuowaniu strategii warto eksperymentowa z elementami niekonwencjonalnymi, zwaszcza takimi, ktre bd budziy podziw klientw i zaskoczenie konkurentw. Przy wsppracy warto tak projektowa wzorce i modele biznesowe, aby stworzy jasne platformy rozwoju, zwaszcza dla wasnej rmy, ale rwnie paszczyzny dugofalowej wsppracy partnerskiej. Przy partnerstwach warto zawsze wycenia swoj warto i nie obnia jej. Formuujc strategi warto wykorzysta podejcie zintegrowane i rozpatrywa moliwo zarzdzania caym acuchem wartoci lub te jego poszczeglnymi ogniwami. Przy budowie strategii warto rozway kwestie dugookresowej eksploatacji praw do IP zamiast prostej ich sprzeday. W przypadku budowy aliansu strategicznego istotne jest rozpatrzenie moliwoci maksymalnego podniesienia swojej pozycji, czsto poprzez przejcie na siebie czci obowizkw zwizanych ze sprawami aliansu. Kluczow kwesti jest nie rezygnowanie z samodzielnoci gdy mona rozwija si dalej.
Dyrektywny proces projektowania wdroenia strategii rozwoju IP. Zbyt pobiene potraktowanie wdroenia jako czego oczywistego wobec istnienia planw. Nie wskazanie osb, zasobw czy limitw czasu oraz innych wanych czynnikw do osignicia celw zwizanych z wdreniem strategii rozwoju IP. Wybircze potraktowanie strategii w projekcie wdroenia plan wdroenia czciowy i niekompletny. Nadmierne zaufanie do wykonawcw zewntrznych i kooperantw wskazanie osb bez dowiadczenia. Brak rezerw i limitw czasowych w planie wdroenia strategii rozwoju IP. Brak planw awaryjnych i planw na sytuacje nadzwyczajne w przypadku zagroenia wasnoci intelektualnej. Nie rozwizana kwestia odpowiedzialnoci za kluczowe dziaania wdroeniowe. Nadmiernie podzielone dziaania wdroeniowe. Maa wiadomo zmiennoci otoczenia (np. zmiana kursu walut). Plan wdroenia rodzcy kolejne problemy. Brak motywacji i siy napdowej do dziaania przy realizacji wdroenia. Niedocenianie precyzji i dokadnoci w zakresie realizacji strategii rozwoju IP. Lekcewaenie pojawiajcych si problemw wdroeniowych i zagroe.
Wymagania i wytyczne ramowe
Procesowy i partycypacyjny (wczajcy wykonawcw) proces projektowania wdroenia strategii rozwoju IP. Precyzyjny, ale i elastyczny plan wdroenia. Precyzyjne wskazanie osb, zasobw, limitw czasu oraz innych wanych czynnikw do osignicia celw zwizanych z wdreniem strategii rozwoju IP. Kompletny plan wdroenia rozwoju IP. Ostrono wobec wykonawcw zewntrznych i kooperantw werykacja dowiadczenia. Zaplanowanie rezerw i limitw czasowych w planie wdroenia strategii rozwoju IP. Zaprojektowanie planw awaryjnych i planw na sytuacje nadzwyczajne w przypadku zagroenia wasnoci intelektualnej.
44
45
Jasno rozwizana kwestia odpowiedzialnoci za kluczowe dziaania wdroeniowe. Grupowanie dziaa wdroeniowych w pakiety. Uwzgldnienie zmiennoci otoczenia. Plan wdroenia rozwizujcy i zamykajcy problemy. Przewidziane rodki motywacji i zachty dla pracownikw wdraajcych strategi rozwoju IP. Precyzja i dokadno w zakresie realizacji strategii rozwoju IP. Zwracanie uwagi na wszystkie sygnay dotyczce pojawiajcych si problemw wdroeniowych i zagroe.
Komentarz
Brak rozrnienia kluczowych obszarw efektywnoci i punktw szczeglnej kontroli. Zbyt niski budet kontroli. Brak korekcyjnego nastawienia kontroli. Brak systemw reakcji na ujawnione odchylenia. Dyrektywne i nieprocesowe podejcie do kontroli. Schematyczne sposoby rozwizywania problemw ujawnionych w wyniku kontroli.
Wymagania i wytyczne
Przy projektowaniu wdroenia w odrnieniu od formuowania strategii warto postawi na przewag elementw logicznych i systemowych nad kreatywnymi. Projektujc wdroenie lepiej wicej elementw uj w procedury i procesy ni pozostawi ywioowoci. Zarwno procedury, jak i procesy powinny charakteryzowa si elastycznoci tak, aby w trakcie wdroenia mona byo podejmowa dziaania korygujce. Przy projektowaniu wdroenia warto zwrci uwag na takie zaprojektowanie wymaga wobec wykonawcw strategii, aby charakteryzowali si oni przedsibiorczoci, innowacyjnoci i kreatywnym podejciem do rozwizywania problemw. Wiedza zastana nie jest zawsze najwaniejsza. Przy projektowaniu skadu wykonawcw strategii warto sprawdzi ich dowiadczenie, ale w szczeglnoci kierowa si dowodami ich systematycznoci w deniu do celu, zaangaowaniem i umiejtnociami radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Oprcz stworzenia planu gwnego zawsze warto mie plany awaryjne na rne sytuacje. Plan wdroenia strategii rozwoju IP powinien przewidywa rwnie odpowiednie rodki motywacyjne. Przy planowaniu wdroenia warto te w sposb szczeglny zwrci uwag na kanay informacyjne i komunikacj wewntrz zespou, komunikacj z rynkiem oraz jasno okreli kanay za pomoc ktrych bdziemy oczekiwa informacji o zagroeniach. 3.4. Projektowanie kontroli i monitoringu realizacji strategii rozwoju IP
System kontroli uwzgldniajcy dziaania z zakresu monitoringu. Szczegowo systemu kontroli odpowiednia do celw systemu. Zdiagnozowanie obszarw, w ktrych wymagana jest dua, a w ktrych mniejsza czstotliwoci kontroli. Zidentykowanie kluczowych obszarw efektywnoci i punktw szczeglnej kontroli. Zapewnienie odpowiedniego budetu dla kontroli i monitoringu. Korekcyjne nastawienie systemu kontroli i monitoringu. Okrelenie szczegowych systemw reakcji na ujawnione odchylenia. Budujce zaangaowanie pracownikw i procesowe podejcie do kontroli. Zrwnowaone, kreatywne i schematyczne sposoby rozwizywania problemw ujawnionych w wyniku kontroli.
Komentarz
Projektowanie systemu kontroli bez monitoringu. Nadmierna szczegowo systemu. Nadmierna czstotliwo kontroli w mao wanych obszarach. Niedostateczna czstotliwo kontroli w obszarach wanych.
Kontrola realizacji strategii rozwoju IP jest podstawowym warunkiem korygowania odstpstw od planu wdroeniowego oraz czynnikiem zmniejszajcym ryzyko niepowodzenia strategii. W tym celu warto okreli obszary wymagajce szczeglnej troski oraz obszary mniej wane. Dla obszarw najwaniejszych naley stworzy tak zwane punkty szczeglnej kontroli i okreli zakres kontroli dla tych punktw. System kontrolny powinien by powizany z biecym monitoringiem, ktry powinien dawa wskazwki w zakresie obszarw kontroli, zakresu kontroli oraz czstotliwoci kontroli. Systemy kontrolne powinny mie zapewnione odpowiednie budety, ale ich funkcjonowanie powinno by niewidoczne i niedokuczliwe w obszarach, ktre dobrze daj sobie rad i szczegowe oraz przyczynowo-skutkowe w obszarach zagroe czy niedoskonaoci strategii. Pomidzy systemem kontroli a systemem bezporedniego kierowania ludmi powinny istnie bardzo silne wizi. Warto, aby system kontroli by w stanie przynajmniej wstpnie formuowa propozycje usprawnie. Wanym elementem
46
Przemysaw Kulawczuk
47
systemu kontroli powinna by samokontrola. Samokontrola pozwala na szybsze zdiagnozowanie odchyle i podjcie dziaa korygujcych przez samych wykonawcw strategii.
III. ANALIZA RYZYK, KOSZTW I KORZYCI OCHRONY

WASNOCI INTELEKTUALNEJ W ROZWOJU STRATEGICZNYM PRZEDSIBIORSTWA1
Bibliograa
1. Acko R., Magidson J., Addison H., Projektowanie ideau. Ksztatowanie przyszoci organizacji, Komiski Przedsibiorczo i Zarzdzanie, Warszawa 2007. 2. Allaire Y., Firsirotu M., Mylenie strategiczne, WN PWN, Warszawa 2000. 3. Bk M., Kulawczuk P., Szczepaniec M., Mitruczuk I., Poradnik eksportera dla MSP, PARP, Warszawa 1997. 4. Doz Y., Hamel G., Alianse strategiczne. Sztuka zdobywania korzyci poprzez wspprac, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2006. 5. Gobiewski T., Dudzik T., Lewandowska M., Witek-Hajduk M., Modele biznesu polskich przedsibiorstw, SGH, Warszawa 2008. 6. Kim W., Mauborgne R., Strategia bkitnego oceanu. Jak stworzy woln przestrze rynkow i sprawi, by konkurencja staa si nieistotna, MT Biznes, Warszawa 2005. 7. Porter M., Competitive advantage, Free Press, New York 1998. 8. Wit de B., Meyer R., Synteza strategii. Tworzenie przewagi konkurencyjnej poprzez analizowanie paradoksw, PWE, Warszawa 2007. 9. Zarzdzanie strategiczne. Systemowa koncepcja biznesu. Praca zbiorowa pod red. M. Moszkowicza, PWE Warszawa 2005. 10. uk A., Zmiany w procesie tworzenia strategii polskich przedsibiorstw, w: Strategie przedsibiorstw w otoczeniu globalnym, pod red Z. Dworzeckiego i M. Romanowskiej, SGH, Warszawa 2008.
1. WPROWADZENIE. PODSTAWOWE OKRELENIA I DEFINICJE
Dla przeprowadzenia analizy ryzyk, kosztw i korzyci ochrony wasnoci intelektualnej (IP) w rozwoju strategicznym przedsibiorstwa niezbdne jest okrelenie podstawowych poj zwizanych z omawianym zagadnieniem. Poniej wyjaniono pojcia ryzyka naruszenia wasnoci intelektualnej, kosztw ochrony, korzyci ochrony wasnoci intelektualnej oraz rozwoju strategicznego przedsibiorstwa. Ryzyko to moliwo wystpienia negatywnego lub niepodanego wydarzenia, ktre moe by klasykowane z punktu widzenia prawdopodobiestwa wystpienia i wagi zdarzenia, ktre moe nastpi. Bardziej formalnie, oczekiwany koszt niepodanego wydarzenia rwna si kosztom skutkw niepodanego wydarzenia pomnoonych przez prawdopodobiestwo jego wystpienia.2 Ta praktyczna denicja biznesowa posiada rwnie swoje jasne odniesienie do ryzyk naruszenia wasnoci intelektualnej, ktre moe by zdeniowane jako: Ryzyko naruszenia wasnoci intelektualnej przedsibiorstwa jest to moliwo wystpienia negatywnego lub niepodanego wydarzenia zwizanego bezporednio lub porednio z naruszeniem praw wasnoci intelektualnej, ktre wywouje lub moe wywoa negatywne skutki dla przedsibiorstwa lub osb majcych prawa do tej wasnoci.
1 W literaturze tocz si spory o natur ryzyka. Teoretycy generalnie przyjmuj, e ryzyko jest jedno, natomiast przyjmuje ono wiele form. Praktycy rynkowi stosuj najczciej sformuowanie ryzyka w liczbie mnogiej wychodzc z zaoenia, e funkcjonuje wiele rnych ryzyk. W pracy przyjto podejcie rynkowe. 2 Risk Taxonomy, Shannon Bayes Venture Comany, 2004, 2005,
48
ANALIZ A RYZ YK , KOSZTW I KOR Z YCI
ANALIZ A RYZ YK , KOSZ TW I KOR Z YCI
49
Koszty ochrony wasnoci intelektualnej s to wszelkie koszty ponoszone zarwno w postaci zapewnienia zewntrznych zastrzee do stosowania chronionej wasnoci intelektualnej przez osoby trzecie, a take wszelkie koszty uruchomienia i utrzymania wewntrznego systemu lub procedur kontroli informacji dotyczcej wasnoci intelektualnej w przedsibiorstwie, jak rwnie czynnej egzekucji tej ochrony w postaci dziaa prawnych oraz umw handlowych i cywilnych. Tak rozumiane koszty ochrony wasnoci intelektualnej obejmuj rwnie koszty zawizane z zapewnieniem odpowiedniego systemu kontroli informacji zwizanej z IP wewntrz przedsibiorstwa jak rwnie koszty zapewniania ochrony przez rynek. Korzyci ochrony wasnoci intelektualnej s to wszelkie korzyci ekonomiczne policzalne i niepoliczalne rzeczywiste i potencjalne, ktre s i mog by osignite w wyniku stosowania ochrony wasnoci intelektualnej. Korzyci tego rodzaju s w bardzo powanym stopniu zalene od stopnia rozwoju rynkowego danego przedsiwzicia oraz stopnia rozwoju produktu. Rozwj strategiczny przedsibiorstwa jest to rozwj oparty na jasnej wizji miejsca przedsibiorstwa w przyszoci, na posiadaniu cieki dojcia do tej wizji, opartej na planie strategicznym czy strategii rozwojowej, a take przyjciu zasadniczych kierunkw dziaa strategicznych przedsibiorstwa. W tym opracowaniu przyjto, e wanym elementem strategii rozwoju jest oparcie jej o tworzenie i eksploatacj korzyci z wasnoci intelektualnej. Przedstawione powyej okrelenia i denicje maj charakter ramowy i wyznaczaj pole dalszej analizy.
sne przedsibiorstwa W praktyce moe jednak wystpowa, i to relatywnie przedsibiorstwa. czsto, sytuacja, w ktrej nasze przedsibiorstwo moe zosta oskarone o naruszenie cudzego IP, gwnie ze wzgldu na niedostateczny charakter IP wasnej ochrony IP. Sytuacja taka moe wystpi wtedy, gdy przedsibiorstwo zaniedba ochrony IP na danym rynku, a inny podmiot ubiegnie je w zastrzeeniu wzoru, znaku towarowego, nazwy czy copyright. W pracy przyjto podzia ryzyk IP na nastpujce grupy3: Grupy ryzyk naruszenia wasnoci intelektualnej 1) Ryzyka zwizane z nielegalnym kopiowaniem i naladowaniem. 2) Ryzyka kradziey lub przywaszczenia IP. 3) Ryzyka ubiegnicia w ochronie IP. 4) Ryzyka naruszenia wartoci aktyww. 5) Ryzyka rynkowo-sprzedaowe. 6) Bezporednie straty i szkody nansowe. 7) Ryzyka zwizane z przepywem informacji. 8) Ryzyka nieuprawnionego dostpu do IP. 9) Ryzyka zwizane z wadliwym zarzdzaniem IP. 10) Ryzyka zwizane z utrat reputacji. 11) Ryzyka prawne. 12) Nieuprawnione wykorzystanie IP (np. programw komputerowych). Poniej przedstawiono ryzyka bdce skadnikami poszczeglnych grup wraz z ich omwieniem. 1. Ryzyka zwizane z nielegalnym kopiowaniem i naladowaniem lub wspomaganiem i tolerowaniem takiej dziaalnoci 1.1. Nielegalne kopiowanie, naladowanie lub reprodukowanie pod obcymi markami 1.2. Podrbki oparte na oryginalnej tosamoci rynkowej 1.3. Prowadzenie obrotu nielegalnie wyprodukowanymi towarami i usugami 1.4. Wsppraca produkcyjna, usugowa, logistyczna czy handlowa z producentami nielegalnych towarw 1.5. Udostpnienie powierzchni handlowych rmom prowadzcym sprzeda nielegalnych kopii i podrbek 1.6. Piractwo komputerowe 1.7. Naruszenie copyright
3 Podzia zosta przeprowadzony w oparciu o literatur artykuw zwartych w IP Risk Management Review z lat 2006-2009.
2. RYZYKA ZWIZANE Z NARUSZENIEM WASNOCI INTELEKTUALNEJ W ROZWOJU STRATEGICZNYM PRZEDSIBIORSTWA RYZYKA IP
2.1. Rodzaje ryzyka naruszenia IP Naruszenie wasnoci intelektualnej jest zwizane z wystpieniem ryzyka, ktre charakteryzuje si okrelonym prawdopodobiestwem oraz wartoci potencjalnych strat. Ocena wagi ryzyka jest trudna i niemal w kadym przypadku daje inne wyniki. Dla analizy ryzyka pomocny moe by jednak podzia poszczeglnych rodzajw ryzyka (ryzyk) na grupy, a nastpnie analiza poszczeglnych ryzyk w grupach. Poniej przedstawiono propozycj podziau poszczeglnych ryzyk naruszenia IP na grupy. Podzia ten w adnym stopniu nie aspiruje do miana penej klasykacji ryzyk IP, jednak moe by bardzo pomocny w analizie ryzyk IP kadego przedsibiorstwa. Warto te zwrci uwag, e do tej pory zwyczajowo przyjmowano, e ryzyka naruszenia IP dotycz sytuacji, w ktrej naruszane s prawa wa-
50
51
1.8. Istnienie nabywcw wiadomie nabywajcych podrbki lub nielegalne towary 1.9. Brak wsppracy z wadzami celnymi, ktre wpuszczaj na rynek towary z importu, ktre mog by podrbkami czy towarami nielegalnymi 1.10. Brak skutecznej inspekcji transportu, magazynowania, usug pocztowych czy kurierskich
Komentarz
Ryzyka zwizane z nielegalnym kopiowaniem i naladownictwem, take wspomaganiem i tolerowaniem takiej dzielnoci, s niewtpliwie najwiksz grup ryzyk zwizanych z naruszaniem IP. Wynika to przede wszystkim z ich masowoci, powszechnej bezkarnoci w wielu krajach, a take z funkcjonowania w szarej stree. Trudno znale kraje, ktre ocjalnie tolerowayby kopiowanie wyrobw znanych producentw, jednak cz wadz publicznych, zwaszcza krajw rozwijajcych si, nie panuje nad zorganizowan przestpczoci zwizan z nielegalnym rynkiem produktw kopiowanych najczciej pod mark producenta oryginau. Przy nielegalnym kopiowaniu pod mark producenta oryginau, istniej dwa przestpstwa: oryginau jedno zwizane z nielegalnym kopiowaniem a drugie z przywaszczeniem kopiowaniem, sobie cudzej tosamoci Jeeli tzw. podrbka jest dodatkowo znacznie nitosamoci. szej jakoci to doprowadza to do erozji znaczenia marki oryginalnej i utraty rynku przez producenta. Kopiowanie pod obcymi znakami handlowymi jest z reguy przestpstwem znacznie bardziej wyranowanym, ze wzgldu na fakt, i kopiujcy producent z reguy, dla zachowania pozorw, prbuje wprowadzi pewne charakterystyczne wyrniki, majce odrni jego produkt od produktu wyrniki oryginalnego. Przy tego typu naruszeniach kopiujcy producent z gry wkalkulowuje, e jego kopia zostanie zauwaona i prbuje si zabezpieczy przed roszczeniem ze strony producenta oryginau. Warto podkreli, i nie tylko samo kopiowanie czy podrabianie jest powanym naruszeniem IP. W wielu krajach obowizuj przepisy karne przewidujce, e przestpstwem jest rwnie prowadzenie obrotu nielegalnie wyprodukowanymi towarami (nawet niewiadome) oraz wsppraca produkcyjna, usugowa, logistyczna czy wrcz nawet wynajmowanie powierzchni w galeriach handlowych dla jednostek handlowych prowadzcych obrt nielegalnie wprowadzonych na rynek towarw. Znane s skuteczne pozwy przeciwko wacicielom tego typu powierzchni handlowych np. w Chinach. Szczeglnym rodzajem ryzyka naruszenia IP z tej grupy jest piractwo komputerowe, komputerowe ktre charakteryzuje si wieloci form (m.in. wykonywanie dodatkowych kopii oprogramowania, instalowanie nielegalnego oprogra-
mowania przy sprzeday komputera, faszowanie poprzez nielegalne powielanie i sprzeda jako oryginalne, piractwo internetowe oprogramowanie z Internetu, wypoyczanie lub wynajem oprogramowania, posiadanie nielegalnej kopii, sprzeda i uytkowanie niezgodne z licencj itp.4) Bardzo wanym ryzykiem jest istnienie segmentu nabywcw charakteryzujcych si skonnoci do nabywania produktw nielegalnie wytworzonych. Z reguy sami producenci prowokuj cz nabywcw, zwaszcza z niszych grup dochodowych krajw rozwijajcych si, do kupowania podrbek lub nielegalnych kopii, prowadzc polityk cenow niedostosowan do moliwoci nabywczych danego segmentu rynku. Z reguy dostosowanie polityki cenowej do moliwoci nansowych nabywcw skutecznie likwiduje rynek kopii i podrbek, poniewa klienci o niszych dochodach preferuj zakup produktw oryginalnych jeeli tylko s dla nich dostpne nansowo. Z reguy silnemu rynkowi nielegalnych produktw towarzyszy trudna lub wrcz niemoliwa wsppraca z wadzami celnymi, podatkowymi, karnymi. W krajach, w ktrych toleruje si istnienie szarej strefy opartej na kopiowaniu i podrbkach z reguy nie funkcjonuje inspekcja produkcji, transportu, magazynowania usug pocztowych czy kurierskich zwizana ze ciganiem producentw podrbek i nielegalnych kopii. Z tego te wzgldu podejmujc wysiek cigania tego typu nielegalnych dziaa naley ponie dodatkowe koszty trudnej komunikacji z wadzami pastwowymi krajw, w ktrych naruszenia IP maj miejsce (koszty wynajcia kancelarii prawnych, miejscowych porednikw handlowych itp.). 2. 2.1. 2.2. 2.3. Ryzyka kradziey lub przywaszczenia IP Kradzie dokumentacji technicznej Przywaszczenie znaku, nazwy czy wzoru uytkowego Kradzie danych komputerowych IP
Komentarz
Ryzyka kradziey lub przywaszczenia IP dotycz bezporednio samej wasnoci intelektualnej (nie produktw z ni zwizanych). Najczciej kradzie posiada charakter ukryty i moe polega na nielegalnym przejciu wanej dokumentacji technicznej, projektw, czy wzorw uytkowych, ktre z rnych wzgldw nie zostay zastrzeone prawnie lub te nie zostay zastrzeone na danych rynkach. Przywaszczenie znaku, nazwy lub wzoru uytkowego moe mie miejsce wtedy, gdy dany przedmiot wasnoci intelektualnej zosta ukradziony (np. wzr uytkowy czy znak handlowy), a nastpnie
4
Wicej na ten temat w http://www.piratnie.pl/pkomputerowe.php
52
53
podjto prb jego zastrzeenia na dowolnym rynku. Sytuacja taka jest szczeglnie niebezpieczna ze wzgldu na fakt, i nie tylko wasno intelektualna wytworzona przez przedsibiorstwo ulega zagarniciu przez obcy podmiot, ale take zastrzega on wykorzystanie tej wasnoci przez twrc oryginau na danym rynku. Oznacza to, e stwierdzajc kradzie dokumentacji, projektw czy te wytworzonych wzorw uytkowych mona si spodziewa prb zastrzeenia ich lub bardzo zblionych wersji w rnych krajach na szkod oryginalnego twrcy. Inn formu jest kradzie danych komputerowych. Ze wzgldu na fakt, i najczciej kradziee danych komputerowych dotycz danych klientw, z reguy zapomina si o tych danych treciowych zwartych w komputerach przedsibiorstwa, ktre s zwizane z wasnoci intelektualn, jak na przykad dane techniczne na temat parametrw materiaw, dane know-how o zaopatrzeniu, dane o wykonawcach, itp. dane typu know-how, ktre mog by wykorzystywane przez konkurencj, a ktre stanowi tzw. mikkie dane IP o wadze ktrych czsto przedsibiorstwo nie ma wiadomoci. IP, Czasami nawet bowiem kradzie dokumentacji technicznej nie jest w stanie pomc przestpczej organizacji, jeeli nie posiada ona wiedzy na temat parametrw np. materiaw czy czci, ktre powinny by wykorzystane do skonstruowania danego produktu. Dlatego te przy wszelkich kradzieach danych komputerowych naley sprawdza czy nie zostay naruszone prawa do wasnoci intelektualnej. 3. Ryzyka ubiegnicia w ochronie IP 3.1. Konieczno kupowania domen, znakw i uprawnie od wacicieli zastrzee na danych rynkach regionalnych 3.2. Konieczno przeorientowania polityki sprzedaowej 3.3. Dodatkowe nakady na reklam nowych tosamoci rynkowych 3.4. Koszty procesw i ugd pozasdowych 3.5. Niewano patentu czy innego zastrzeenia IP 3.6. Przerwanie dziaalnoci gospodarczej 3.7. Utrata opat licencyjnych 3.8. Strata nakadw na prace badawczo-rozwojowe 3.9. Koszty przeprojektowania
Komentarz
rzeczywicie tak jest, ale dziaajc w ten sposb rm naraa si na ryzyko ubiegnicia w ochronie IP, ktre polega na tym, e inny podmiot zastrzega nazw, wzr uytkowy, znak handlowy czy inny element IP blokujc rozwj rynkowy przedsibiorstwa twrcy oryginau na danym, z reguy obiecujcym, rynku. Prowadzi to do trudnych sytuacji, zwaszcza wtedy, gdy blokada ma charakter blokady martwej, czyli rma nie prowadzi adnej dziaalmartwej noci gospodarczej. Konsekwencje ubiegnicia w ochronie IP, ktra zostaa wytworzona w danym przedsibiorstwie mog by dla niego rozlege. Z reguy trzeba liczy si z koniecznoci zakupu domen, znakw handlowych i innych uprawnie, od jednostek, ktre je wczeniej zastrzegy na danych rynkach. Po drugie, czasami odzyskanie IP, nawet za opat, jest niemoliwe i wwczas trzeba na danych rynkach tworzy nowe tosamoci rynkowe czyli sprzerynkowe, dawa towary pod markami specjalnie zaprojektowanymi dla tych rynkw. Zwiksza to koszty reklamy i sprzeday, wymusza dodatkowy wysiek promocyjny (np. przygotowanie innych wersji reklam, opakowa, naklejek itp.). W wielu przypadkach ubiegnicie w ochronie IP prowadzi do koniecznoci wystpienia z powdztwem do jednostki, ktra zastrzega IP i z pozwem o podwaenie zastrzeenia prawnego. Czasami wygrywa miejscowe przedsibiorstwo i powstaje ryzyko uniewanienia ju posiadanego patentu lub innego zastrzeenia IP przedsibiorstwa. W skrajnych przypadkach ryzyko ubiegnicia moe spowodowa przerwanie dziaalnoci gospodarczej czy utrat nalenoci licencyjnych Bardzo czsto ubiegnicie moe spowodolicencyjnych. wa utrat nakadw na B+R, projektowanie czy te wymusza konieczno przeprojektowania urzdzenia. Ryzyko ubiegnicia wydaje si by trzeci urzdzenia pod wzgldem wanoci grup ryzyk zwizanych z naruszaniem IP. 4. Ryzyka naruszenia wartoci aktyww 4.1. Uszkodzenie aktyww, utrata wartoci aktyww 4.2. Brak wartociowania i wpisywania IP do aktyww rodzi brak ochrony poniewa nie s one aktywami 4.3. Problem ksigowego zniknicia aktyww zamortyzowanych, ktre cigle maj warto jak jej chroni 4.4. Brak ewidencji aktyww IP 4.5. Nieuprawnione wykorzystanie chronionych aktyww
Komentarz
Ryzyko ubiegnicia w ochronie IP jest ryzykiem czsto bardzo niedocenianym przez przedsibiorstwa. Cz rm wiadomie i celowo nie chroni wytworzonej przez siebie wasnoci intelektualnej (np. wzorw uytkowych, know-how, dokumentacji technicznej oryginalnych rozwiza) wychodzc z zaoenia, e publiczne zastrzeenie to zachta do naladownictwa. Moe
Wasno intelektualna posiada warto w tym sensie, e jest w stanie generowa uyteczno. Uyteczno ta posiada z reguy charakter dochodowy czy przychodowy, ale take moe mie inny charakter. Mankamentem wasnoci intelektualnej jest z reguy niedua warto oraz fakt, i moe
54
55
by ona zamortyzowana w bardzo krtkim okresie czasu (w wikszoci krajw z reguy od 1 do 3 lat). Oznacza to, e dane rozwizania prowadzce do sprzeday licencji s bardzo szybko zamortyzowane, nikn z bilansu, ale cigle posiadaj zdolno do generowania przychodu i dochodu w postaci opat licencyjnych. Oznacza to, e czasami wasno intelektualna posiada potencja odradzania si (regeneracji), ale nie znajduje to swojego odzwierciedlenia w ksigach. Jeeli wic IP ginie z bilansu to pojawia si powany problem z chronieniem aktyww, ktre nie posiadaj swojego wymiaru ksigowego. ksigowego Sytuacja ta znaczco utrudnia monitorowanie wartoci tych aktyww, ktre jedynie w maym stopniu moe by oparte o rachunkowo. Jeeli dana pozycja aktyww nie ma wartoci to powstaje ryzyko, e nie bdzie si jej odpowiednio chroni, a w efekcie spadnie jej potencja w zakresie np. generowania przychodw z licencji. Niestety czsto taka sytuacja moe mie miejsce. Warto te zwrci uwag, e ryzyko to wymaga zaprowadzenia odrbnej ewidencji aktyww IP tak aby nie dopuci IP, do nieuprawnionego wykorzystania aktyww. Naruszenie aktyww, (np. w postaci ujawnienia tajemnic handlowych, dokumentacji technicznej) prowadzi bezporednio do spadku wartoci tych aktyww i do utraty ich zdolnoci do zarobkowania. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. Ryzyka rynkowo-sprzedaowe Spadek sprzeday legalnych produktw Utrata udziau w rynku Ograniczenie liczby zamwie przez odbiorcw Uniewanienie zamwie Naruszanie tosamoci rynkowych Ryzyko nieprzejrzystoci dla konsumenta (gdy konsument nie wie jaka tosamo rynkowa jest ukryta w produkcie kocowym) 5.7. Ryzyko oskarenia o wsplnictwo przy wsppracy z partnerem handlowym naruszajcym IP (konieczno sprawdzania partnerw handlowych np. w Chinach rma udzielajca poyczki, usug itp. rmie produkujcej podrbki moe by traktowana jak wsplnik)
Komentarz
mwie, itp. Do tej grupy ryzyk zaliczy mona rwnie ryzyko oskarenia o wsplnictwo w przypadku, gdy przedsibiorstwo nawizao wspprac z partnerem handlowym czy innym, ktrego dziaalno narusza cudz wasno intelektualn. Moe si zdarzy, e wsppraca handlowa z tego typu kontrahentem, nawet w innej dziedzinie, ni objta naruszeniem IP, moe zaowocowa oskareniem naszego przedsibiorstwa o wsplnictwo w przestpstwie. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. Bezporednie straty i szkody nansowe Utrata lub zmniejszenie wpyww z licencji lub sprzeday Spadek sprzeday, zysku i innych wielkoci ekonomicznych Nieuzasadnione koszty nieuzasadnionej ochrony IP Ryzyko nabycia cudzej IP (brak dziaania, niedostateczna wydajno lub nie realizowanie specykacji)
Komentarz
Jeeli IP generuje bezporednie przychody czy dochody, np. z licencji, to kade naruszenie tej wasnoci moe bezporednio przyczyni si do zmniejszenia konkretnych wpyww. Jest to z reguy bardzo bolesne, poniewa opaty tego typu s traktowane jako pierwsze do eliminowania przez uytkownikw, jeeli s inne legalne alternatywy. Do tej grupy mona rwnie zaliczy poniesienie kosztw ochrony nieuzasadnionej oraz tak zwane ryzyko nabycia cudzej IP ktra to wasno intelektualna okazuje si IP, by nieskuteczna, nieefektywna lub nie speniajca pokadanych w niej nadziei. 7. 7.1. 7.2. 7.3. Ryzyka zwizane z przepywem informacji Swobodny wypyw tajnych informacji z rmy Nonszalancja w zabezpieczeniu informacji Brak systemw kontroli informacji
Komentarz
Ryzyka rynkowo-sprzedaowe to odrbna grupa ryzyk bdcych konsekwencj wystpienia innych ryzyk. Grupa ta moe te uwzgldnia przyczyny nie ujtych gdzie indziej. Ryzyka rynkowo-sprzedaowe to wszelkie naruszenia eksploatacji potencjau rynkowego, ktry moe przynie konkretrynkowego ne i wymierne efekty ekonomiczne. Te negatywne skutki rynkowe mog obejmowa zmniejszenie sprzeday legalnych produktw, utrat udziau w rynku, spadek liczby odbiorcw, uniewanienie lub odwoywanie za-
Ryzyko zwizane z przepywem informacji obejmuje moliwo wystpienia niekorzystnych wydarze, ktre mog wynika z wypywu tajnych informacji z rmy, zwizanego czsto z nonszalancj w zabezpieczaniu informacji, z wadliwym kwalikowaniem informacji dla celw publicznych czy te braku polityki upubliczniania informacji o rmie. W szczeglnoci ryzyko to moe przybra niebezpieczne formy, gdy w ogle brakuje systemu kontroli informacji w rmie. Praktyka pokazuje, e wiele rm dla celw PR niepotrzebnie lub wadliwie informuje opini publiczn o pracach prowadzonych w rmie, ktre mog naprowadza konkurencj na podejmowanie podobnych dziaa, prowadzcych w efekcie albo do ubiegnicia w zastrze-
56
57
eniu nowo tworzonej wasnoci intelektualnej albo te do niedozwolonego naladownictwa. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. Ryzyka nieuprawnionego dostpu do IP Wyciek danych handlowych Nieuprawniony dostp do chronionych aktyww Upowszechnienie wiedzy objtej ochron Utrata walorw dochodowych przez posiadan IP
nansowych na niepotrzebne rodzaje ochrony oraz brakiem ochrony tam gdzie jest ona rzeczywicie jest potrzebna. W praktyce mona zaobserwowa, e jeeli przedsibiorstwo zorganizuje system zarzdzani ryzykami IP to po pewnym czasie, i poniesieniu niektrych niepotrzebnych kosztw, system ten dociera si i daje jasne zabezpieczenia przed ryzykami. Najgorszym problemem jest sytuacja, kiedy rma rezygnuje z zabezpieczania IP i reaguje incydentalnie tylko wtedy, gdy jego interesy zostan skutecznie naruszone. Czyli ponosi konkretne starty nansowe. 10. 10.1. 10.2. 10.3. Ryzyka zwizane z utrat reputacji Rezygnacja z zamwie Erozja marki Utrata niewidocznej wartoci rmy
Komentarz
Ryzyka zwizane z nieuprawnionym dostpem s znacznie groniejsze ni ryzyka zwizane z przepywem informacji. Te ostatnie najczciej dotycz informacji, ktre rzadko przybieraj form szczegow, natomiast nieuprawniony dostp z reguy dotyczy informacji szczegowej i specycznej w tym kontekcie, e moe by on wykorzystany bezporednio do wrogich dziaa przeciwko przedsibiorstwu. Ryzyka nieuprawnionego dostpu s z reguy wad systemw zabezpiecze zycznych i systemw kontroli. 9. 9.1. 9.2. 9.3. 9.4. 9.5. Ryzyka zwizane z wadliwym zarzdzaniem IP Brak systemu zarzdzania ryzykiem IP Nieefektywny system ochrony IP Nieskuteczno systemw kontroli Brak monitoringu IP na rynkach obsugiwanych Poniesienie niepotrzebnych kosztw ochrony na rynkach bezpiecznych 9.6. Brak szacunkw w zakresie kalkulacji ryzyka, brak widomoci kosztowej ryzyka 9.7. Brak priorytetw ograniczania ryzyk i dziaanie ochronne lub obronne na olep 9.8. Brak monitorowania licencjobiorcw
Komentarz
Komentarz
Masowe podrbki, kopiowanie i naduywanie IP mog, w przypadku braku reakcji przedsibiorstwa, doprowadzi do erozji marki, rezygnacji z zamwie czy tez utraty niewidocznej wartoci rmy. Wydaje si, i wiadomo znaczenia reputacji dla prowadzenia dziaalnoci przez rm powinna by znaczna, jednak jak pokazuje praktyka wiele rm toleruje naruszenia IP na rynkach ich nie interesujcych (np. rozwijajcych si) lub nie prowadzi monitoringu narusze. 11. 11.1. 11.2. 11.3. 11.4. 11.5. 11.6. Ryzyka prawne Poniesienie kosztw obrony koszty kancelarii Koszty sdowe i wpisy Odszkodowania za przegrane procesy Dugotrwao procesw sdowych hamujca dziaalno objt IP Niefachowo sdw powszechnych (brak sdownictwa IP) Rezygnacja z dziaalnoci na danym rynku ze wzgldu na nieskuteczno prawnej ochrony IP 11.7. Brak determinacji ochrony prawnej (brak jasnego sygnau, e naruszanie IP bdzie bezwzgldnie zwalczane prawnie) 11.8. Konieczno roszcze cywilnych w sytuacji kiedy naruszenie prawa posiada charakter kryminalny
Komentarz
Przedstawiona powyej lista ryzyk zwizanych z wadliwym zarzdzaniem IP jest tylko prbk ogromnej liczby bdw, ktre s popeniane przez przedsibiorstwa. Wrd nich naley w szczeglnoci zwrci uwag na pierwsze trzy. Generalnie jeeli przedsibiorstwo analizuje ryzyko zwizane z wasnoci intelektualn, to z reguy podejmuje si zorganizowania okrelonego systemu ochrony IP. Jeeli system ten zostanie zorganizowany nieefektywnie, systemy kontroli oka si nieskuteczne, nie bdzie prowadzony monitoring naruszania IP to przedsibiorstwo, ktre istotn cz swojej dziaalnoci opiera na wasnoci intelektualnej, znajduje si w niebezpieczestwie. Grozi to w szczeglnoci wadliwymi alokacjami rodkw
Ryzyka prawne stanowi bardzo istotn grup ryzyk, poniewa koszty prawne, ktre trzeba ponosi dla ochrony IP mog by znaczne. Warto zwrci uwag, e nie okrelono w tych ryzykach kosztw zastrzeenia wasnoci intelektualnej, poniewa nie s one ryzykiem, ale maj charakter z gry akceptowalny. Wrd kosztw prawnych warto zwrci uwag na te koszty, ktre
58
59
wynikaj ze spowolnienia i uciliwoci postpowania prawnego. Dugie poprawnego stpowanie sdowe moe wstrzyma dziaalno gospodarcz, a to czsto jest znacznie bardziej kosztowne ni bezporednie koszty prawne. Wiele publikacji na ten temat wskazuje, e znacznie atwiej prowadzi sprawy prawne, jeeli w ustawodawstwie danego kraju dziaania naruszajce IP cigane s przez przepisy karne, a znacznie trudniej kiedy pozostaje tylko powdztwo cywilne. W niektrych krajach problemem jest rwnie brak fachowoci sdw w zakresie spraw dotyczcych IP, zwizany z brakiem wydzielenia odrbnego trybu sdownictwa do prowadzenia tego typu spraw. Reasumujc, naley do szeroko dostrzega moliwo negatywnego oddziaywania na przedsibiorstwo rnorodnych ryzyk prawnych. 12. 12.1. 12.2. 12.3. Nieuprawnione wykorzystanie IP (np. programw komputerowych) Naruszenia umw licencyjnych Dorbki (licencja na 2 stanowiska, wykorzystywanie na 3) Wykorzystanie rozwiza dla rynku detalicznego (domowego) na cele komercyjne
wasnym dowiadczeniem, dowiadczeniem innych przedsibiorstw, wynikami ujawnionych przypadkw narusze IP w brany, w ktrej dziaa nasze przedsibiorstwo. Ocena prawdopodobiestwa w przyszoci jest opcj i moe dotyczy okresu 3-5 lat. W czwartej kolumnie syntetycznie podaje si opis danego moliwego zdarzenia. Pita kolumna zmusza przedsibiorc lub analityka do oszacowania kwoty moliwej straty lub szkody (np. w kategoriach utraconego obrotu, zysku, itp.). Szsta kolumna obejmuje proponowany sposb przeciwdziaania ryzyku (np. poprzez ubezpieczenie, umowy rynkowe z partnerami, zastrzeenia patentowe czy te wasnoci przemysowej, itp.) Ostatnia kolumna zawiera koszt ochrony przed ryzykiem, ktr z reguy s rozwizania systemu zarzdzania i rozwizania prawne, np. zastrzeenia prawne wasnoci intelektualnej przedsibiorstwa.
Tabela 1. Przykadowa tablica analityczna do analizy ryzyk i kosztw
Prawdopodobiestwo wystpienia ryzyka (0,0-1,0) Teraz W przyszoci Jak si przejawia ryzyko opis Moliwa strata kwota Sposb przeciwdziaania Koszt ochrony przed ryzykiem
Komentarz
Rodzaj ryzyka
Chocia nieuprawnione wykorzystanie IP wydaje si by mniejszym zagroeniem dla przedsibiorstwa ni inne grupy ryzyk, to jednak jest to problemem jeeli zjawisko to charakteryzuje si du masowoci. W tym aspekcie warto zwrci uwag na zjawisko dorbek tzn. sytuacj w ktrej uytdorbek, kownik zakupuje licencje na 2 stanowiska, a w praktyce wykorzystuje j na 3, itp. Tego typu naduycia jest szczeglnie trudno ledzi, niecelowym jest rwnie prowadzenie postpowa sadowych w tych sprawach. Celowym jest natomiast kontrolowanie i zmuszanie do zapacenia opat licencyjnych w wymaganej wysokoci. 2.2. Analiza ryzyka IP w rozwoju strategicznym przedsibiorstwa Przedstawiona poniej tablica analityczna stanowi przykad w jaki sposb przedsibiorstwo moe przeprowadzi analiz ryzyk, oszacowanych moliwych strat oraz kosztw ewentualnej ochrony wasnoci intelektualnej. Pierwsza kolumna tablicy reprezentuje rodzaje ryzyk IP. Do tej kolumny wpisuje si ryzyka przedstawione w zestawieniu zawartym w poprzednim punkcie jako istotne i moliwe do wystpienia. Druga i trzecia kolumna su do oceny prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia zwizanego z danym rodzajem ryzyka. W tej kolumnie przedsibiorca (analityk) ocenia jego warto w przedziale od 0 do 1. Prawdopodobiestwo dotyczy z reguy jednego roku. Przy ocenie prawdopodobiestwa mona kierowa si
Linia analizy
1) Ustalanie danych na temat ryzyk, prawdopodobiestw, przejaww zdarze, moliwych strat, sposobw przeciwdziaania i kosztu ochrony IP. Naley wypeni tabel danymi i oszacowaniami. 2) Wyliczenie wartoci oczekiwanych ryzyk. Naley przemnoy prawdoryzyk podobiestwa wystpienia ryzyk przez kwoty moliwych strat - wwczas powstaje tzw. oczekiwana warto starty (szkody). 3) Ustalenie priorytetw. Naley uszeregowa wartoci oczekiwane od priorytetw najwikszej do najmniejszej wraz z podaniem ryzyk jakich dotycz oraz kosztw ochrony (lista ryzyk priorytetowych). 4) Komasowanie sposobw ochrony. Naley zastanowi si, czy najwikochrony szych wartoci oczekiwanych nie mona chroni za pomoc tych samych narzdzi lub jednego narzdzia, aby zmniejszy koszty ochrony. 5) Decyzja ochrony IP Naley podj decyzj o ryzykach, ktre warto IP. chroni, wybra system ochrony oraz okreli te ryzyka, ktre nie bd chronione, ale bd np. monitorowane.
60
61
generujcych koszty bezwzgldnie nie wolno oszczdza jest to koszt monitoringu ryzyk naruszenia IP. Nawet jeeli przedsibiorstwo posiada reaktywny system ochrony IP (dziaania podejmowane s w reakcji na naruszenia IP) to waciwy monitoring informacji rynkowych, ze szczeglnym zwrceniem uwagi na naruszenia IP, wydaje si by kluczowym zadaniem przedsibiorstwa. Pozwala on podejmowa dziaania by moe nie zapobiegajce ryzykom, ale ograniczajce ich negatywne oddziaywanie. Poniej przedstawiono zasadnicze kategorie (typy rodzajowe) kosztw ponoszonych na ochron wasnoci intelektualnej.
Koszty ochrony IP
Rys. 1. Analiza ryzyk, kosztw i celowoci ochrony IP

Omwiona procedura posiada charakter opcjonalny. Do analizy mona wykorzysta kady inny model, ktry bdzie porwnywa ryzyka i koszty ochrony przed ryzykiem. Kocowym rezultatem analizy powinno by podjcie decyzji o zakresie ochrony IP w przedsibiorstwie.
3. KOSZTY OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ W ROZWOJU STRATEGICZNYM PRZEDSIBIORSTWA KOSZTY OCHRONY IP
3.1. Natura i typy rodzajowe kosztw ochrony IP Koszty ochrony IP stanowi istotny czynnik decyzyjny w zarzdzaniu ryzykiem IP w przedsibiorstwie. Kada decyzja o poniesieniu okrelonych kosztw zwizanych z ochron IP musi by uzasadniona w tym sensie, e nie warto ponosi kosztw, gdy oczekiwane korzyci (lub ograniczenia ryzyk) nie bd wiksze lub rwne kosztom. To oczywiste zaoenie staje si bardziej problematyczne w sytuacji, kiedy koszty ochrony trzeba ponosi TERAZ, RAZ a z reguy korzyci z ochrony powstaj W PRZYSZOCI To oczywiste PRZYSZOCI. opnienie, ktre wystpuje niemal zawsze w zarzdzaniu wasnoci intelektualn nie suy podejmowaniu odwanych decyzji w zakresie angaowania si w ochron IP. Paradoksalnym jest, e na jednym rodzaju dziaa
1) Koszty opracowania i wdroenia strategii zarzdzania w zakresie ochrony IP 2) Koszty wizyt i rozpoznania sytuacji na miejscu na rynkach docelowych 3) Koszty usug prawnych zwizanych z rejestracj praw wycznych (kancelaria, rzecznik) 4) Koszty rejestracji i formalnoci urzdowych zastrzee prawnych IP na rnych rynkach 5) Koszty czasowe koncentracja zarzdu na ochronie IP (koszty alternatywne) 6) Koszty sporw prawnych pozasdowych zarwno jako powd jak i pozwany 7) Koszty prawne procesowe (sdowe) 8) Koszty budowy efektywnego systemu kontroli 9) Koszty utrzymania efektywnego systemu kontroli 10) Koszty zwizane z zabezpieczeniem zycznym aktyww 11) Koszty budowy i utrzymania systemu kontroli przepywu informacji 12) Koszty komunikacji z rynkiem ogoszenia prasowe i przesyanie informacji listowych do kluczowych klientw 13) Koszty ubezpieczenia przed ryzykami IP 14) Koszty audytu systemu kontroli (dla celw ubezpieczenia) 15) Koszt monitoringu ryzyk narusze IP Przedstawione powyej kategorie kosztw ochrony IP obejmuj najwaniejsze i najczciej spotykane kategorie kosztw. 3.2. Analiza poziomw ponoszenia kosztw na ochron IP (poziomy ochrony IP) Poniej przedstawiono tabel analityczn, ktra pokazuje zasadnicze poziomy ochrony IP stosowane przez przedsibiorstwa prowadzce dziaalno na rynkach midzynarodowych.
62
63
rednie
Tabela 2. Analiza celowoci i poziomw ochrony IP przed naruszeniami

Rodzaj kosztw ochrony IP Niski 1. Koszty opracowania i wdroenia strategii zarzdzania w zakresie ochrony IP 2. Koszty wizyt i rozpoznania sytuacji na miejscu, na rynkach docelowych 3. Koszty usug prawnych zwizanych z rejestracj praw wycznych (kancelaria, rzecznik) Nie wystpuj Poziom ochrony IP redni Strategia ramowa Istotny Strategia pena Wysoki Strategia pena
11. Koszty budowy i utrzymania systemu kontroli przepywu informacji 12. Koszty komunikacji z rynkiem ogoszenia prasowe i przesyanie informacji listowych do kluczowych klientw 13. Koszty ubezpieczenia przed ryzykami IP
Mae
rednie
rednie
Mae
Mae lub rednie
Mae lub rednie
rednie
Nie wystpuj
Bardzo rzadko wystpuj Wystpuj
Wystpuj w czci przypadkw Wystpuj
Wystpuj w czci przypadkw Wystpuj
Nie stosuje si
Nie stosuje si lub rzadko
Stosuje si tylko w niektrych przypadkach
Wystpuj
Stosuje si wtedy, gdy wasna ochrona jest drosza ni ubezpieczenie Czasami
14. Koszty audytu systemu kontroli (dla celw ubezpieczenia) Wystpuj na kluczowych rynkach rednie Wystpuj na rynkach kluczowych i ubocznych Due Wystpuj na rynkach kluczowych i ubocznych Bardzo due 15. Koszt monitoringu ryzyk narusze IP
Nie wystpuj Wystpuje
Rzadko
Rzadko
Wystpuj 4. Koszty rejestracji na i formalnoci urzdowych zastrzee nielicznych rynkach prawnych IP na rnych rynkach 5. Koszty czasowe koncentracja zarzdu na ochronie IP (koszty alternatywne) 6. Koszty sporw prawnych pozasdowych zarwno jako powd jak i pozwany 7. Koszty prawne procesowe (sdowe) 8. Koszty budowy efektywnego systemu kontroli 9. Koszty utrzymania efektywnego systemu kontroli 10. Koszty zwizane z zabezpieczeniem zycznym aktyww Mae
Wystpuje
Wystpuje
Wystpuje
Mae lub rednie
rednie lub due
Due
Due lub rednie
Due Nie wystpuj lub mae Mae lub nie wystpuj Mae lub rednie
Due rednie
rednie Istotne
rednie Due
rednie
Due
Due lub bardzo due Due lub bardzo due
rednie lub due
Due
Analizujc dane zawarte w tabeli mona stwierdzi, e im wyszy poziom ochrony, tym wiksze s nakady na elementy zwizane z systemem zarzdzania, ktre jednak owocuj znacznie mniejszymi kosztami procesowymi. Bardzo dobrze zabezpieczona rma nie musi si procesowa, poniewa nie dopuszcza do powaniejszych narusze albo zwalcza je w zarodku. Z kolei przedsibiorstwo stosujce niski poziom zabezpiecze oszczdza na kosztach zarzdzania, ale od czasu do czasu jest naraone na ponoszenie powanych kosztw procesowych, oraz innych strat. Nie ulega wtpliwoci, e im wyszy poziom ochrony, tym ryzyka wystpienia niepodanych zdarze zwizanych z naruszeniami IP znacznie malej. Ne zawsze jednak uzasadniony jest najwyszy poziom ochrony przy nieduym poziomie ryzyk lub maym rynku zbytu. Analizujc celowo przyjcia okrelonego poziomu ochrony IP mona te rozway brak ochrony IP w ogle (np. na okrelonych rynkach). To rozwizanie bardzo czsto spotykane, ale wymaga dogbnego przemylenia. Wydaje si, e dobrym rozwizaniem s strategie mieszane w zalenoci od charakteru i znaczenia danego rynku dla przedsibiorstwa. Poniej zobrazowano konsekwencje dwch skrajnych poziomw ochrony IP: niskiego i wysokiego.
64
65
Przedstawione schematy mona byoby uzupenia o kolejne konsekwencje, jednak faktem jest, e przyjcie skrajnych systemw ochrony IP wywouje powane skutki dla rozwoju strategicznego przedsibiorstwa i wymusza podejmowanie wyborw strategicznych.
4. KORZYCI ZWIZANE Z OCHRON IP
4.1. Rodzaje i ocena korzyci zwizanych z ochron IP w rozwoju strategicznym przedsibiorstwa Ochrona wasnoci intelektualnej przynosi korzyci jeeli efekty ekonomiczne ochrony s wysze ni koszty poniesione na ochron. To matemaochron tyczne stwierdzenie trzeba uzupeni o szereg czynnikw (korzyci) jakociowych takich jak: lepsze rozeznanie w zakresie posiadanych aktyww, w tym niematerialnych; lepsza kontrola przepywu informacji na zewntrz; zbudowanie, w oparciu o ochron IP, lepszego systemu zarzdzania; zbudowanie wikszej kultury organizacyjnej; wsparcie dla tworzenia prestiu i reputacji rmy; budowa szanowanej tosamoci rynkowej; ograniczenie prawdopodobiestwa ziszczenia si ryzyk; zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci nielegalnej przez podmioty naruszajce IP; eliminacja z rynku nieuczciwych wytwrcw, porednikw i dostawcw usug; zwikszenie wpyww z eksploatacji IP; zwikszenie szans na zawieranie korzystnych umw handlowych, poniewa elementy chronione mona nabywa tylko na zasadzie umowy. Te czynniki jakociowe s z reguy trudno mierzalne, a poza tym korzyci ekonomiczne generowane s przez cay system zarzdzania, a nie tylko jego cz zwizan z ochron IP. Przy analizie korzyci warto zwrci uwag na fakt, i tak naprawd zasadnicz korzyci ochrony IP jest moliwo realizacji zaplanowanej strategii rozwojowej przedsibiorstwa w sposb spjny i harmonijny, przy ograniczeniu do minimum zagroe z zewntrz.
Rys. 2. Konsekwencje dla przedsibiorstwa niskiego poziomu ochrony

Rys. 3. Konsekwencje dla przedsibiorstwa wysokiego poziomu ochrony

66
67
4.2. Analiza korzyci zwizanych z ochron IP w rozwoju strategicznym przedsibiorstwa Dla przeprowadzenia analizy korzyci jakociowych zwizanych z ochron IP w rozwoju strategicznym przedsibiorstwa pomocne mog by uzyskane odpowiedzi na nastpujce pytania: 1) Jakie jest znaczenie wasnoci intelektualnej w strategii rozwojowej przedsibiorstwa? 2) W jakim zakresie wasno intelektualna przyczynia si do generowania przychodw i zysku? 3) Ktre kluczowe czynniki sukcesu strategii rozwojowej zale od wasnoci intelektualnej? 4) W jakim zakresie przychody przedsibiorstwa tworzy zaawansowany kapita intelektualny, a w jakim zakresie kapita zyczny i praca prosta? 5) Jakie modele ochrony wasnoci intelektualnej funkcjonuj w brany (branach) w ktrych rma dziaa? 6) Jakie s koszty produkcji zycznej, a jakie koszty projektowania, tworzenia wartoci, zarzdzania acuchem wartoci? 7) Na ile wasno intelektualna moe lub jest rdem przewagi konkurencyjnej w brany i na rynkach na ktrych dziaa przedsibiorstwo? 8) Jakie jest znaczenie wkadu intelektualnego pracownikw przedsibiorstwa do tworzenia standardw produktu czy rynku? 9) Jak przedstawia si benchmark (porwnanie) wasnoci intelektualnej tworzonej przez przedsibiorstwo do wasnoci intelekrualnej liderw rynkowych? 10) W jakim stopniu intelektualne dokonania rmy mog by rdem dumy i prestiu rmy? Pozytywna i jakociowo bogata odpowied na te pytania moe wskazywa, e wasno intelektualna, jako kluczowy czynnik przewagi konkurencyjnej, musi by chroniona, a faktyczna i rzeczywista korzy z ochrony IP to w rzeczywistoci ochrona rda dochodw rmy i zapewnienie jej dugookresowych korzyci rozwojowych. Nie naley te zapomina, rozwojowych e przedsibiorstwo o silnej tosamoci rynkowej, nowoczesnej wasnoci intelektualnej to atrakcyjny pracodawca ktry przyciga zdolnych pracowpracodawca, nikw. Posiadanie wic systemu tworzenia wasnoci intelektualnej i jej efektywnej eksploatacji moe sprzyja jeszcze wikszemu nagromadzeniu twrczego kapitau intelektualnego w jednostce gospodarczej.
5. ZASTOSOWANIE SYSTEMU KONTROLI I MONITORINGU DO OGRANICZENIA RYZYK OSZUSTWA, DEFRAUDACJI I KORUPCJI ZWIZANYCH Z NARUSZENIEM WASNOCI INTELEKTUALNEJ5
Przestrzeganie praw do wasnoci intelektualnej przedsibiorstwa musi by zwizane z funkcjonowaniem skutecznego systemu kontroli obiegu dokumentw i upowszechniania informacji Bardzo czsto przedsibiorstwo trainformacji. ci bowiem swoje tajemnice handlowe w wyniku nieuwanego czy bdnego dziaania pracownikw. Bardzo wan i czst przyczyn wystpowania narusze praw wasnoci intelektualnej jest celowe i wiadome dziaanie pracownikw zwizane z kradzie wasnoci intelektualnej, jej nieuprawnionym udostpnieniem osobom trzecim w celu uzyskania korzyci osobistych. Dziaania tego typu s zblione do korupcji czy defraudacji (wykorzystanie aktyww w sposb niezgodny z ich przeznaczeniem) na szkod przedsibiorstwa. W zwizku z tym waciwym wydaje si przeanalizowanie moliwoci systemu zarzdzania, w tym w szczeglnoci, systemu kontroli i monitoringu w zakresie ograniczania ryzyka wewntrznego. Gwnym celem systemu kontroli w przedsibiorstwie jest zapewnienie, aby rzeczywiste dziaania byy zgodne z planowanymi.6 Zgodnie z tym klasycznym okreleniem system kontroli i nadzoru ma zapewnia przestrzeganie wszystkich istniejcych procedur dziaania. Jednak tego typu podejcie wydaje si idealistyczne. Nie wszystkie dziaania s regulowane procedurami, a cz z niech wrcz wynika z istniejcej w danej organizacji kultury organizacyjnej. R. Mosler proponuje podzia procesu kontroli na cztery etapy. Obejmuj one: ustalenie norm i metod pomiaru efektywnoci, dokonanie pomiaru efektywnoci, ustalenie czy efektywno jest zgodna z normami oraz podjcie dziaa korygujcych.7 Nie zawsze i nie w kadej sytuacji mona ustali normy. Dotyczy to zwaszcza pracy zoonej, umysowej czy te intelektualnej. Systemy kontroli powinny wic rzeczywicie sprawdza wykonanie dziaa, ale nie tylko w stosunku do planu, procedury czy istniejcego prawa, ale take w stosunku do misji, celw strategicznych czy te istniejcego systemu wartoci biznesowych lub etycznych obowizujcych w rmie. Oznacza to, e odwzorowaniem (systemem odniesienia) dla systemu kon-
5 Tre tego punktu nawizuje do pracy Polscy przedsibiorcy przeciw korupcji. Mechanizmy antykorupcyjne w praktyce przedsibiorstw, IBnDiPP, Warszawa 2008. 6 J. Stoner, R. Freeman, D. Gilbert, Kierowanie, PWE, Warszawa 2001, s. 538. 7 R. Mockler, The Management Control Process, Prentice-Hall, Englewood Clis, 1984, s. 2, cyt. za: J. Stoner, R. Freeman, D. Gilbert, Kierowanie, PWE, Warszawa 2001, s. 538-540.
68
69
troli powinny by zarwno twarde przepisy jak i mikkie uregulowania, nawet jeeli miayby one charakter oglny. Nauka zarzdzania wyodrbnia w systemach kontroli tak zwane kluczowe obszary efektywnoci, czyli te elementy danej jednostki lub organiefektywnoci zacji, ktre musz efektywnie funkcjonowa, aby caa jednostka czy organizacja moga osign sukces.8 Dla skutecznego pomiaru efektywnoci, zbierania informacji czy nadzorowania operacji okrela si miejsca (punkty) o zasadniczym znaczeniu i tam koncentruje si wysiek kontrolny. Jeeli liczba tego rodzaju punktw bdzie zbyt maa i nie bd one obejmowa krytycznych zakresw, to poza systemem kontroli pozostan wane operacje, ktre niekoniecznie bd realizowane zgodnie z celami organizacji. Z punktu widzenia ochrony wasnoci intelektualnej kluczowe punkty kontroli powinny w szczeglnoci obejmowa dziay projektowo-konstrukcyjne (kradzie lub udostpnienie dokumentacji technicznej), dziay prawne (wadliwe lub szkodliwe dziaania prawne), marketing i sprzeda (umowy handlowe nie chronice przed ryzykami IP). Wanym obszarem nad ktrym warto roztoczy opiek jest produkcja (wiedza na temat procesu produkcyjnego), a nawet zaopatrzenie (waciwoci i charakterystyki wykorzystywanych materiaw i surowcw, rda dostaw). Istnieje wiele podej do kontrolowania. R. Grin wyrnia dwa zasadnicze podejcia: kontrol biurokratyczn i kontrol z udziaem pracownikw9. Pierwsze podejcie opiera si na formalizmie, wymuszaniu podporzdkowania, koncentracji na wypenianiu minimalnych norm. W tego typu organizacji wielk wag przykada si do pisemnych procedur i wprowadza si wieloszczeblowy system sankcji za nie realizowanie procedur. Kontrola z udziaem pracownikw wcza ich w procesy kontroli, uruchamiajc procesy wzajemnej kontroli oraz samokontroli i czynic problem osigania celw ambicj kadego pracownika. Wydaje si, e ochrona wasnoci intelektualnej wymaga czynnej roli wszystkich pracownikw pracujcych w komrkach opierajcych swoje dziaanie na IP. Obserwacja praktyki pokazuje jednak, e profesjonalne zarzdzanie ryzykiem stosuje gwnie sektor bankowy i ubezpieczeniowy, a czasami rwnie due koncerny midzynarodowe. Problematyka ta jest praktycznie nieobecna w MSP, ktre nie wiedz jak zarzdza ryzykiem i nie rozumiej celowoci tego typu dziaa. Kompleksowe zarzdzanie ryzykiem nie moe by wic panaceum na potrzeby biznesu w zakresie ograniczania ryzyk
zawizanych z naruszeniem wasnoci intelektualnej, poniewa nie jest dostosowane do specyki maych i rednich rm. A. Zawilak, w swoim klasycznym ju opracowaniu Szkice o zarzdzaniu10, przytacza interesujc histori ratowania koncernu General Motors przed upadoci na pocztku lat 20-tych XX wieku. Podjta wwczas reforma zostaa okrelona jako centralizacja kontroli z decentralizacj odpowiedzialnoci.11 Wydaje si, e tego typu koncepcja, chocia zastosowana do innej sytuacji (dezorganizacji funkcjonalnej), moe mie rwnie pewne zastosowanie do rozwizywania problemw ograniczania ryzyk korupcji, defraudacji i oszustwa w zakresie IP w praktyce dziaania polskich przedsibiorstw. Podejcie zawierajce skuteczne mechanizmy scentralizowanej kontroli oraz wysoki poziom odpowiedzialnoci i samokontroli na stanowiskach decyzyjnych ulokowanych niej w strukturze, to korzystne wskazanie w zakresie redukcji omawianych ryzyk. Naley podkreli, i obserwujemy obecnie, w tym rwnie w Polsce, interesujce innowacje w zakresie budowy mechanizmw zapobiegania omawianym ryzykom. Firma certykacyjna Det Norske Veritas opracowaa i opublikowaa narzdzie pomiaru skutecznoci zarzdzania zmierzajcego do ograniczenia ryzyk defraudacji i korupcji Prol Odpornoci na Defraudacj i Korupcj12, ktre moe by w szczeglnoci zastosowane do ograniczenia ryzyka wewntrznych narusze wasnoci intelektualnej przedsibiorstwa. W 2007 r. rma DNV opracowaa prol odpornoci dla pierwszego polskiego przedsibiorstwa. W roku tym ukaza si rwnie polski przekad ksizki N. Iyera i M. Samociuka, Defraudacja i korupcja. Zapobieganie i wykrywanie13. Autorzy, podobnie jak Det Norske Veritas, wzywaj do zbudowania i wdroenia systemu odpornoci organizacji, ktry ma obnia poziom skonnoci pracownika do popenienia oszustwa, a take wprowadza zabezpieczenia przed podejmowaniem tego typu dziaa. Wydaje si, e mae i rednie rmy potrzebuj prostszych modeli, czy raczej uzupenie istniejcych systemw zarzdzania o elementy ograniczajce te ryzyka. Cze zalece rynkowych kieruje si ku systemom etycznym, ktre s atwiejsze do stosowania ni cise procedury kontrolne.
8 9
J. Stoner, , wyd. cyt. s. 543. R. Grin, Podstawy zarzdzania organizacjami, WN PWN, Warszawa 2006, s. 673-674.
A. Zawilak, Szkice o zarzdzaniu, PWN, Warszawa 1975 Tame, s. 119. 12 Prol Odpornoci Organizacji na Defraudacj i Korupcj (Fraud and Corruption Resistance Prole FCRP), DNV, 2005-2006 Det Norske Veritas 13 N. Iyer i M. Samociuk, Defraudacja i korupcja. Zapobieganie i wykrywanie, PWN, Warszawa 2007.
11
10
70
71
15,7 12,7
5.1. Polityka w zakresie stosowania mechanizmw kontroli Instytut Bada nad Demokracj i Przedsibiorstwem Prywatnym Krajowej Izby Gospodarczej przeprowadzi w 2008 r. badanie w zakresie wykorzystania systemw zarzdzania do zapobiegania przestpstwom korupcji, defraudacji i oszustwa, z ktrych istotna cz moe by zwizana z naruszeniami IP. Warto przedstawi wnioski z tych bada, ktrymi objto 104 przedsibiorstwa. Poniej przedstawiono krtki wycinek rezultatw badawczych. Badanie opiera si na zaoeniu, e dobrze zorganizowane mechanizmy kontroli w przedsibiorstwie powinny sprzyja ujawnieniu dziaa korupcyjnych, czy zwizanych z oszustwami lub defraudacj, lub do takich dziaa prowadzcych. Zesp Instytutu wyszczeglni naganne lub zabronione sytuacje, w ktrych mog uczestniczy pracownicy rmy i zadaa badanym respondentom pytanie: Czy istniejce w przedsibiorstwie mechanizmy kontroli pozwalaj na jednoznacznie ustalenie moliwoci popenienia tego typu czynw? Uzyskane wyniki przedstawia ponisza tabela.
Tworzona dokumentacja czynnoci odpowiada prawdziwym czynnociom Pracownicy dziau kontraktacji usug nie udzielaj zlece innym rmom pod wpywem korzyci, ktre od nich otrzymaj
71,6
49,0
31,4
19,6
rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych
Tabela 3. Polityka w zakresie mechanizmw kontroli procent respondentw

Czy funkcjonujce w rmie mechanizmy kontroli jednoznacznie pozwalaj okreli czy: Decyzje pracownikw na stanowiskach objtych ryzykami defraudacji, oszustwa i korupcji byy waciwe Nie dochodzi do nieformalnych kontaktw z przedstawicielami dostawcw lub odbiorcw Pracownicy przyjmuj prezenty lub inne korzyci od dostawcw Pracownicy oferuj prowizje od sprzeday pracownikom innych przedsibiorstw (np. odbiorcw) Pracownicy zaopatrzenia kupuj produkty pod wpywem prezentw czy oferowanych im korzyci przez dostawcw Nie udzielane s zlecenia na prace, ktre nigdy nie bd wykonane lub nie maj by wykonane Iloci i wielkoci dostaw rzeczywicie odpowiadaj dokumentacji Tak Nie Nie wiem
51,5
25,7
22,8
39,2 30,4
36,3 40,2
24,5 29,4
26,7
53,5
19,8
37,3
42,1
20,6
Na podstawie przeprowadzonych bada naley stwierdzi, e w ponad 70% badanych jednostek mechanizmy kontroli pozwalaj jednoznacznie stwierdzi zgodno dostaw z dokumentacj oraz, e tworzona dokumentacja odpowiada prawdziwym czynnociom. Radykalnie jednak spada poziom pewnoci (tylko okoo poowa badanych deklaruje stosowanie tego typu mechanizmw) w takich przypadkach jak: nie udzielanie zlece na prace, ktre nigdy nie bd wykonane lub nie maj by wykonane, nie udzielanie zlece innym rmom, przez pracownikw dziau kontraktacji usug, pod wpywem korzyci, ktre od nich otrzymaj, decyzje pracownikw na stanowiskach objtych ryzykami defraudacji, oszustwa i korupcji byy waciwe. Wyniki te jeszcze bardziej spadaj (tylko okoo 1/3 badanych przyznaje, e stosuje mechanizmy kontroli pozwalajce na jednoznaczne zidentykowanie sytuacji zagroe) jeeli chodzi o przypadki takie jak: pracownicy zaopatrzenia zakupuj produkty pod wpywem prezentw czy oferowanych im korzyci przez dostawcw, nie dochodzi do nieformalnych kontaktw z przedstawicielami dostawcw lub odbiorcw, pracownicy oferuj prowizje od sprzeday pracownikom innych przedsibiorstw (np. odbiorcw), pracownicy przyjmuj prezenty lub inne korzyci od dostawcw. Wyniki badania wiadcz o tym, e w wikszoci badanych przedsibiorstw stosowano elementarne mechanizmy kontroli, jednak okoo kontroli poowy badanych jednostek byo relatywnie bardzo zagroonych ryzykami wystpienia czynw zabronionych. Istnieje wic znaczna przestrze do poprawy w zakresie wykorzystania mechanizmw kontroli do identykacji czynw zabronionych.
51,0 72,5
37,2 17,6
11,8 9,9
72
73
5.2. Przeszkolenie w zakresie odpowiedzialnoci karnej pracownikw i etyki biznesu Wanym czynnikiem decydujcym o zagroeniu ryzykami narusze IP jest poziom wiedzy w zakresie odpowiedzialnoci karnej za czyny zabronione zabronione. Na posiadany poziom wiedzy w powanym stopniu wpywa zakres przeszkolenia w tym zakresie. Poniej przedstawiono tablic, ktra zawiera wyniki badania przedsibiorstw z analizowanej grupy.
Tabela 4. Przeszkolenie w zakresie odpowiedzialnoci karnej pracownikw i etyki biznesu procent respondentw
Czy pracownicy przedsibiorstwa zajmujcy kluczowe stanowiska z punktu widzenia ryzyka defraudacji, oszustwa i korupcji zostali przeszkoleni w zakresie: Odpowiedzialnoci karnej za czyny zabronione Zasad postpowania w przypadku uzyskania propozycji niezgodnych z prawem Zasad komunikowania kooperantom polityki rmy w zakresie etyki biznesu Zasad postpowania ze skargami pracownikw na postpowanie nieetyczne lub niezgodne z prawem Funkcjonujcych w przedsibiorstwie zasad etyki biznesowej i odpowiedzialnoci biznesowej Zasad postpowania w przypadku wypadkw przy pracy, kolizji drogowych, poarw i innych sytuacji nadzwyczajnych Wykorzystania konstruktywnych propozycji innych pracownikw w zakresie polepszenia funkcjonowania przedsibiorstwa
rdo: opracowanie wasne na podstawie bada ankietowych
rantom polityki zwizanej z przestrzeganiem zasad etyki biznesu. Podobna cz badanych uzyskaa przeszkolenie z zakresu postpowania ze skargami pracownikw na postpowanie nieetyczne. Warto podkreli, i niemal poowa badanych (45,5%) uzyskaa przeszkolenie w zakresie funkcjonujcych w rmie wartoci biznesowych i etycznych. 5.3. Wpyw mechanizmw kontroli na poziom ryzyka narusze IP Uzyskane wyniki Instytutu mona uj w formie spostrzee przedstawionych poniej. 1) Stosowanie pogbionych systemw kontroli sprzyja czstszemu prowadzeniu monitoringu ryzyk defraudacji, korupcji i oszustwa, sprzyja rwnie czstszej wycenie tych ryzyk. Pogbione systemy kontroli sprzyjaj lepszemu monitoringowi ryzyk IP. 2) Pogbione systemy kontroli bardzo silnie zachcaj do okrelenia punktw krytycznych objtych ryzykami. Jest to jedna z najsilniejszych tendencji. 3) W przedsibiorstwach, w ktrych nie funkcjonuj pogbione systemy kontroli rzadziej ustanawiano te zabezpieczenia formalne na stanowiskach kierowniczych, ktre mogyby przeciwdziaa wystpowaniu tych ryzyk. Nie bya to jednak bardzo silna tendencja. 4) W przedsibiorstwach, w ktrych funkcjonuj pogbione systemy kontroli kryteria podejmowania decyzji na stanowiskach zagroonych ryzykami byy czciej opisane pisemnie ni w pozostaych przedsibiorstwach. 5) Liczba przedsibiorstw, w ktrych funkcjonuj pogbione systemy kontroli jest niemal dwukrotnie nisza od liczby rm, w ktrych kierownicy w ogle nie s kontrolowani. 6) Przedsibiorstwa, w ktrych funkcjonuj pogbione systemy kontroli w znacznie w wikszym stopniu kontroluj swoich pracownikw z punktu widzenia kryterium dawania i otrzymywania upominkw. Tutaj rnice s niemal trzykrotne w obu grupach. 7) Przedsibiorstwa, w ktrych funkcjonuj pogbione systemy kontroli czciej day rekomendacji od pracownikw, zleceniobiorcw czy dostawcw i czciej je sprawdzay ni pozostae przedsibiorstwa. 8) Przedsibiorstwa, w ktrych funkcjonuj pogbione systemy kontroli co najmniej dwukrotnie czciej stosuj bezporednie mechanizmy przeciwdziaajce korupcji ni pozostae przedsibiorstwa. Istnieje zaleno pomidzy stosowaniem systemw kontroli a stosowaniem bezporednich mechanizmw antykorupcyjnych.
Tak w% 42,6 41,0 35,6 35,0 45,5 73,3
NIE w% 57,4 59,0 64,4 65,0 54,5 26,7
58,0
42,0
Analizujc uzyskane wyniki mona stwierdzi, i w najwikszym stopniu pracownicy kierownictwa zostali przeszkoleni w zakresie zasad postpowania w sytuacjach nadzwyczajnych: wypadkw drogowych, poarw itp. Ponad poowa badanych zostaa przeszkolona w zakresie wykorzystywania pozytywnych propozycji pracownikw, zmierzajcych do usprawnienia funkcjonowania przedsibiorstwa. 42,6% badanych zostao przeszkolonych w zakresie odpowiedzialnoci prawnej za czyny zabronione, podobna cz badanych zostaa przeszkolona w zakresie zasad postpowania w przypadku uzyskania propozycji niezgodnej z prawem. Mniej wicej jedna trzecia badanych uzyskaa przeszkolenie w zakresie zasad komunikowania koope-
74
75
Uzyskane wyniki porwnania danych dwch grup przedsibiorstw (w ktrych funkcjonuj pogbione systemy kontroli i pozostaych) wskazuj, e mechanizmy kontroli sprzyjaj zapobieganiu naduyciom. Systemy kontroli bardzo skutecznie, podobnie jak przeszkolenie etyczne, porzdkoway kwestie przyjmowania i dawania upominkw. Uzyskane wyniki wskazuj, e dobre zarzdzanie znaczco wpywa na obnienie poziomu ryzyka zwizanego z korupcj, oszustwami i defraudacj (w tym zwizanymi z IP). Zasadniczym czynnikiem ograniczajcym to ryzyko (w tym wewntrznych narusze IP) jest waciwie zaprojektowany system zarzdzania, ktry w umiejtny sposb czy system kontroli z bezzarzdzania porednimi mechanizmami ograniczajcymi ryzyka. Czynnik przeszkolenia etycznego jest co prawda wany, jednak elementy kontrolne systemu zarzdzania peni rol zasadnicz.
6. OCHRONA WASNOCI INTELEKTUALNEJ PRZEZ RYNEK14
Wiele przedsibiorstw uwaa, e ochrona formalna w postaci zastrzee prawnych nie jest najskuteczniejszym sposobem ochrony IP. W relacji do innych form ochrony negatywnej (patenty to zastrzeenia zakazu wykorzystania danej technologii) wiksze znaczenie mog posiada metody ochrony pozytywnej. Szczeglne znaczenie w tym zakresie odgrywaj porozumienia o poufnoci (condentiality agreements). Zawierane s one z pracownikami, licencjobiorcami, klientami (nabywcami urzdze) oraz podwykonawcami urzdze. Porozumienia te nakazuj osobom, ktre je zawary zachowanie poufnoci w zakresie szczegw technologii, szczegw budowy urzdze, np. zakaz udostpniania osobom trzecim rysunkw technicznych, oraz nakazuj informowanie przedsibiorstwa o wszelkich formach narusze praw patentowych czy licencyjnych przez osoby trzecie. System ten doprowadza do tego, e wikszo partnerw biznesowych rmy przykada wag do wypenienia tych standardw, a ponadto informuje j o zaobserwowanych przez nich prbach naruszenia praw technologicznych przez inne jednostki. Prowadzenie staego monitoringu tego typu umw powoduje stay spyw informacji o naruszeniach IP (cz si nie potwierdza) i umoliwia podjcie procedur wyjaniajcych czy reakcji prawnej. Dla uzyskania skutecznoci ochrony dokumentacji technicznej szczeglne znaczenie posiadaj umowy o poufnoci i zakazie powielania dokumentacji technicznej zwarte z klientami (zarwno licencjobiorcami
14 Punkt ten opracowano na przykadzie przedsibiorstwa Thermtech AS
jak i nabywcami urzdze). Rozwizanie to chroni przed wykorzystaniem dokumentacji technicznej bez zgody przedsibiorstwa. W ramach tego sposobu mylenia (tj. ochrony IP przedsibiorstwa przez rynek) miesz si pracownikw, rwnie zachty do zgaszania innowacji przez pracownikw ktre broni ich interesw oraz tworz racjonalny system podziau korzyci pomidzy przedsibiorstwo a pracownika - wynalazc. Przykadowo Przedsibiorstwo Thermtech AS zapewnia pomoc w skonstruowaniu umowy z pracownikiem w zakresie wsplnej ochrony wynalazku jak i eksploatacji pyncych z niego korzyci. Wedug lozoi rmy ten typ zabezpieczenia powoduje, e pracownicy chtnie zgaszaj si z propozycjami nowych udoskonale (czy usprawnie) zarwno urzdze jak i metod, poniewa mog liczy na korzyci w postaci udziau w opatach licencyjnych. Z drugiej strony pracownicy osobicie zainteresowani s jak najcilejsz ochron tych wartoci w przedsibiorstwie. Tego typu rozwizania chroni te przed wyciekiem danych, nieuprawnionym dostpem osb trzecich do tajemnic handlowych rmy, w tym zwaszcza do dokumentacji i know-how. Warto rozway ten typ ochrony, tj. ochrony przez rynek, w drodze umw cywilnych zobowizujcych strony do okrelonych zachowa a z drugiej strony zachcajcych je do podejmowania dziaa zwizanych z realizacj interesu przedsibiorstwa w zakresie rozwoju i ochrony wasnoci intelektualnej.
Bibliograa
1. Abrahams Ch., Custodians of IP & brands must recalibrate their online presence in 2009, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2009. 2. Bech S., Nonchalant about IP protection?, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2006. 3. Boanas K., Proactively testing integrity, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2008. 4. Colombo N., Intellectual property in Italy, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2008. 5. Eastwood D., Combating counterfeits: rst, control your licensing, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2007. 6. Grin R., Podstawy zarzdzania organizacjami, WN PWN, Warszawa 2006. 7. Iber N., Samociuk M., Defraudacja i korupcja. Zapobieganie i wykrywanie, PWN. Warszawa 2007. 8. Jaunzeme Z., Intellectual Property Risks and Solutions, Marsh & McLennan Companies 2005. 9. Jelev J., Grancharov V, A new approach to combating IP Crime, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2007. 10. Kauny S., Kontrola w banku, Tutor, Warszawa 1995. 11. Komiski A., Piotrowski W. (red), Zarzdzanie, teoria i praktyka, WN PWN, Warszawa 2004. 12. Lantos M., Recent development in enforcing patent rights in Hungary, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2006.
76
ANALIZ A RYZ YK , KOSZTW I KOR Z YCI 13. Mainini D., Criminal law protection of IP in Italy, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2006. 14. Markides H., Markides A., Tackling IP Crime in Cyprus, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2006. 15. Miserachs P., Comorera-Carmen Buganza J., Confusion Or exclusive rights: a dilemma for criminal jurisdiction in Spain, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2008. 16. Miserachs P., General report III, Criminal procedure In relation to organised crime and intellectual property rights, maszynopis. 17. Mockler R., The Management Control Process, Prentice-Hall, Englewood Clis, 1984. 18. Moore Ch, Oliver S., Intellectual property rights, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2008. 19. Pibus Ch., Counterfeit enforcement in Canada, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2006. 20. Pibus Ch., Positive trends in counterfeit enforcement in Canada, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2007. 21. Polscy przedsibiorcy przeciw korupcji. Mechanizmy antykorupcyjne na poziomie przedsibiorstw, Instytut Bada nad Demokracj i Przedsibiorstwem Prywatnym Krajowej Izby Gospodarczej, Warszawa 2008. 22. Pranevicius G., Enforcement of intellectual property rights in Lithuania, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2007. 23. Prol Odpornoci Organizacji na Defraudacj i Korupcj (Fraud and Corruption Resistance Prole FCRP), DNV, 2005-2006 Det Norske Veritas. 24. Protect your Digital brands with a global domain name strategy, Melbourne IT Digital Brand Services, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2008. 25. Rawlinson P., Fairhead N., The EU IP enforcement directive, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2008. 26. Risk Taxonomy, S Bayes Venture Corp., www.shannonbayes.com 2004,2005. 27. Sheldon A., Securing your brands and IP against digital pirates and counterfeiters, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2008. 28. Stoner J., Freeman R., Gilbert D., Kierowanie, PWE, Warszawa 2001. 29. Szczepankowski P., Kontrola i controlling, w: A. Komiski, W. Piotrowski (red), Zarzdzanie, teoria i praktyka, WN PWN, Warszawa 2004. 30. Szoszuk W., Barchaski A., Eective ways to combat counterfeiting in Poland, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2007. 31. Tsang H., Tackling counterfeit via landlords in China, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2006. 32. Value drivers, Sertytude, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2008. 33. Viles D., Park K., Trust but verify, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2007. 34. Wheeler P., IP protection time to get serious, IP RISK MANAGMENT REVIEW 2006. 35. Zawilak A., Szkice o zarzdzaniu, PWN, Warszawa 1975.
77
IV. STUDIA PRZYPADKW ROZWOJU STRATEGICZNEGO

PRZEDSIBIORSTW OPARTE NA OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNEJ
OCHRONA WASNOCI INTELEKTUALNEJ UMOLIWIA
GLOBALN SPRZEDA INNOWACYJNYCH TECHNOLOGII
Studium przypadku Read-Gene S.A., Szczecin1

Anna Szczeniak
1. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIBIORSTWA I JEGO OSIGNI
1.1. Historia przedsibiorstwa Spka Akcyjna Read-Gene z siedzib w Szczecinie zostaa zawizana 30 sierpnia 2005 r. Wikszo jej twrcw i akcjonariuszy to utytuowani naukowcy pracujcy na co dzie w Midzynarodowym Centrum Nowotworw Dziedzicznych (MCND) przy Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie pod kierownictwem prof. Jana Lubiskiego twrcy Centrum, a jednoczenie Prezesa Zarzdu Read-Gene S.A. Historia przedsibiorstwa jest cile zwizana z osob prof. Jana Lubiskiego jednego z najbardziej znanych genetykw-onkologw w Polsce. W 1992 r. stworzy on MCND, ktre stao si wiodc placwk w dziedzinie bada zwizanych z nowotworami, nastawionych na zidentykowanie schematw postpowania lekarskiego w zalenoci od zmian w genach.
1 Niniejsze studium przypadku opracowano na podstawie informacji zawartych w Dokumencie informacyjnym Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzonym 20 stycznia 2009 r., informacji przedstawionych na stronie internetowej spki www.read-gene.com, a take we wsppracy z prof. Janem Lubiskim, ktremu autorka dzikuje za powicony czas i zaangaowanie.
78
Studium prz ypadku READ GENE S. A .
79
Byo to moliwe dziki stworzeniu bazy danych o nowotworach dziedzicznych, zawierajcej ponad 1,5 mln rekordw z danymi klinicznymi pacjentw oraz blisko 200 tys. rekordw prbek DNA. Baza prawdopodobnie jest najwikszym bankiem danych tego typu na wiecie2. Centrum przyczynio si rwnie do powstania aktywnej midzynarodowej sieci badawczej. Badania prowadzone przez prof. Lubiskiego i jego zesp doprowadziy do wanych odkry w zakresie wczesnego wykrywania najbardziej rozpowszechnionych form raka, takich jak rak piersi (BRCA1 i BRCA2) oraz rak jelita grubego (HNPCC). Odkrycia te zostay opublikowane w pimiennictwie midzynarodowym oraz s przedmiotem zgosze patentowych3. Z relacji prof. Lubiskiego wynika, e naukowcy od pocztku prowadzenia bada przywizywali du wag do ich praktycznego zastosowania. Pomorska Akademia Medyczna nie zamierzaa ponosi ryzyka zwizanego z wprowadzaniem na rynek midzynarodowy nowej technologii, nie posiadaa take waciwych struktur umoliwiajcych profesjonaln ochron wasnoci intelektualnych na wiecie. Prof. Lubiski odbywajc stae naukowe w zagranicznych placwkach, m.in. w Stanach Zjednoczonych, zetkn si z przypadkami zakadania rm przez pracownikw naukowych, na bazie sukcesw w swojej pracy badawczej. Pozytywne przykady w tym zakresie byy dla profesora motywujce. Ponadto prof. Lubiski i czonkowie jego zespou badawczego pamitali o przypadku z 1999 r., kiedy w por nie opatentowano jednego z dokonanych odkry i zarwno jednostka badawcza, jak i twrcy wynalazku nie odnieli potencjalnych korzyci4. Zesp profesora odkry, e mutacje genu BRCA1 mona bada poprzez analiz trzech zmian, co 60-krotnie obniao koszt dostpnego wwczas testu przy zachowaniu porwnywalnej jakoci badania. Problemem byo zoenie zgoszenia patentowanego w kraju i zagranic, a rzecznik patentowy twierdzi, e odkrycie nie nadaje si do opatentowania i odradza ochron. Dla naukowcw bya to wana lekcja i przykad, e dokonujc tak spektakularnych odkry, jakie byy ich udziaem, naley jak najszybciej zadba o ochron wypracowanej wasnoci intelektualnej. Zaniedbanie tej kwestii spowodowao, e instytucja i osoby, ktre mogy osign korzyci nansowe w zwizku z zaangaowaniem w prace badawczo-rozwojowe nad now technologi tych korzyci nie uzyskay.
Wymienione uwarunkowania miay wpyw na powstanie spki Read-Gene. Jednym z istotnych bodcw byy negatywne dowiadczenia z przeszoci zwizane z brakiem ochrony wasnoci intelektualnej oraz utrat korzyci z tego powodu. Dlatego ostatecznie pracownicy naukowi zdecydowali si zaoy spk w celu komercjalizacji rezultatw wasnych bada, w ktrej ochrona IP miaa stanowi podstaw jej dziaania i rozwoju. Pomorska Akademia Medyczna (PAM) udzielia Read-Gene wycznej licencji na komercjalizacj poza Polsk wszystkich technologii wytworzonych do czasu podpisania umowy, a take technologii, ktre zostan wytworzone w przyszoci przez MCND i Zakad Genetyki i Patomorfologii (ktrym rwnie kieruje prof. Lubiski). Cay proces ustalania warunkw wsppracy pomidzy uczelni a rm zaoon przez pracownikw naukowych trwa 2-3 lata. W praktyce najpierw wynegocjowano umow, a potem przystpiono do rejestracji spki5. Jak dotychczas wsppraca pomidzy stronami umowy przebiega bez zarzutu. 1.2. Rodzaje dziaalnoci i ich rozwj Read-Gene zostaa zaoona jako spka innowacyjnych technologii dla komercjalizacji na szerok skal metod wykrywania, prewencji oraz leczenia najbardziej rozpowszechnionych rodzajw nowotworw zoliwych. W ocjalnych informacjach spka podaje, e jest rm wasnoci intelektualnej, zaoon w celu wiatowej promocji rozwoju testw genetycznych raka, suplementw, lekw oraz protokow zapobiegania, wczesnego diagnozowania i leczenia najbardziej powszechnych form raka, tj. raka piersi, jajnika, jelita grubego i prostaty. Te testy, suplementy, leki i metody oparte s na pionierskich, prowadzonych na du skal badaniach w genetyce nowotworowej, prowadzonych przez zaoycieli rmy w Polsce od ponad dziesiciu lat6. Innowacyjne podejcie Read-Gene do bada genetycznych i onkologii polega przede wszystkim na uwzgldnianiu i identykacji, przy wyborze metod prewencyjnych, diagnostycznych i leczniczych, podgrup pacjentw o zdeniowanym prolu genetycznym (przebadanych pod ktem znanych zmian genetycznych wpywajcych na ryzyko wystpienia choroby nowotworowej), zalenym od indywidualnych odziedziczonych cech genetycznych. Oznacza to stosowanie metod leczenia i zapobiegania zachorowaniom na nowotwory dobranych na podstawie prolu genetycznego danej
5 6
2 Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r., s. 53. 3 Tame, s. 53. 4 Renesans biotech w Polsce, www.inwestycjealternatywne.pl, 4 wrzenia 2008 r.
Tame. Informacje pochodz ze strony internetowej spki: www.read-gene.com.
80
81
osoby. Prezentowane podejcie znaczco zwiksza prawdopodobiestwo zapobiegania, wczesnego wykrycia i leczenia nowotworw, co wpywa na istotne zmniejszenie kosztw leczenia onkologicznego i jest szans na uratowanie ycia milionw ludzi. Read-Gene prowadzi te prace badawczo-rozwojowe nad wykorzystaniem informacji zawartych w genach do poznania przyczyn schorze oraz do odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczce cech organizmu ludzkiego. Na bazie odkry i rezultatw bada rma tworzy produkty i usugi wprowadzajc je na rynek krajowy oraz midzynarodowe. W 2009 r. spka oferowaa: przeprowadzanie bada klinicznych, ktrych gwnym celem jest okrelenie skutecznoci oraz bezpieczestwa stosowania leku lub innej technologii medycznej (testowanie nowych lekw, a take tzw. repozycjonowanie lekw czyli przeprowadzanie prb klinicznych tych lekw na wyspecykowanych populacjach jednorodnych genetycznie tych lekw, ktre w trakcie normalnej procedury badawczej nie wykazyway istotnej statystycznie skutecznoci); testy genetyczne i konsultacje genetyczne (testy wysokiego ryzyka: raka piersi, raka jelita grubego, raka prostaty; test znacznie obnionego ryzyka zachorowania na raka piersi; test umiarkowanie zwikszonej wielonarzdowej predyspozycji do nowotworw; test kwalikacji do udziau w prbie klinicznej leczenia cis-platyn nowotworw zoliwych; test kwalikacji do udziau w prbie klinicznej leczenia inhibtorem PARP raka jajnika u pacjentek z mutacj BRCA1; test kwalikacji do udziau w prbie klinicznej leczenia trabectedinem raka piersi u pacjentek z mutacj BRCA1). Rozwijajc swoj dziaalno Read-Gene uruchomia w kraju onkologiczne poradnie genetyczne. Spka Read-Gene wiadczy rwnie doradcze usugi planowania i wsparcia dla onkologicznych poradni genetycznych. W ten sposb rma realizuje swoj misj: Od genw do innowacyjnej onkologii. Prezes Zarzdu wierzy, e w niedugim czasie (po pozytywnym zakoczeniu prb klinicznych) uda si wczy do oferty rmy nowy produkt nioscy ogromny potencja: suplement diety preparat zawierajcy selen SelBRCA1, otwierajcy bardzo dobre perspektywy przed spk w obszarze chemoprewencji. Rokowania s obiecujce. Specjalici Read-Gene uwaaj, e w przyszoci zapobieganie wystpieniu choroby nowotworowej bdzie si opiera na podawaniu pacjentom suplementw diety, np. Sel-BRCA1, dedykowanych osobom zdeniowanym genetycznie. Prezentowane podejcie do tego zagadnienia jest unikalne.
Read-Gene oferuje przeprowadzanie bada klinicznych, jak rwnie testw genetycznych i konsultacji genetycznych nie tylko w Polsce, ale take zagranic. Podobnie, jeli chodzi o wprowadzenie na rynek suplementw diety pomylne zakoczenie bada klinicznych w tym zakresie umoliwi spce podjcie dziaa zmierzajcych do uruchomienia sprzeday nowego produktu na wiecie. Wicej informacji dotyczcych kompetencji przedsibiorstwa na rynkach midzynarodowych przedstawiono w czci 2 niniejszego studium przypadku. 1.3. Rozwj rmy i perspektywy W latach 2005-2007 Read-Gene S.A. nie prowadzia dziaalnoci operacyjnej, skupiajc si na pracach badawczo-rozwojowych oraz ochronie wasnoci intelektualnych kwestiach fundamentalnych dla spki. Na podstawie wynalazkw zespou naukowcw prof. Lubiskiego opracowano m.in. testy DNA, ktre s znacznie tasze ni testy wykonywane na Zachodzie i jest to istotna przewaga Read-Gene S.A. nad rmami konkurencyjnymi. Wanym elementem aktywnoci zarzdu w pierwszych latach istnienia spki byo planowanie jej rozwoju na bazie dokonanych odkry naukowych oraz poszukiwanie rde nansowania dziaalnoci. Nawizano kontakty z kilkoma rmami, aby wzmocni swoj pozycj poprzez korzystanie z ich doradztwa i pomocy, m.in. w pozyskiwaniu klientw, a take w dziaaniach marketingowych. W czerwcu 2006 r. spka podpisaa umow partnersk z Adamed Sp. z o.o., na pocztku 2008 r. umow o wsppracy ze spk Selvita Sp. z o.o. wspierajc Read-Gene w sprzeday testw genetycznych zagranic, a take w pozyskiwaniu klientw zainteresowanych repozycjonowaniem lekw, a na przeomie pierwszego i drugiego kwartau 2008 r. Read-Gene podja rwnie wspprac z KCR S.A. partnerem, ktry zobowiza si wspiera rm w pozyskiwaniu klientw na badania kliniczne. W drugiej poowie 2007 r. narodzi si projekt istotnej z punktu widzenia dalszego rozwoju Read-Gene inwestycji budowy orodka badawczorozwojowego o powierzchni 1500 m2 z przeznaczeniem na badania kliniczne, testy genetyczne oraz rozwijania innych nowych aplikacji, co uniezalenioby rm od szpitali publicznych i innych placwek, z ktrymi musi wsppracowa w wymienionym zakresie, a wsppraca ta niesie ze sob pewne ryzyko. W drugim kwartale 2009 r., poza dziak w Dobrej pod Szczecinem, na ktrej zostanie wybudowany orodek, rma posiadaa take pen dokumentacj inwestycji, a take wszelkie pozwolenia formalne. Zarzd przewiduje, e budowa orodka zajmie okoo roku, ale jej rozpoczcie jest uzalenione od pozyskania rde nansowania inwestycji.
82
83
W celu pozyskania kapitau na realizacj planowanej budowy, jak rwnie kontynuowanie bada i rozwoju oraz na ochron wasnoci intelektualnych, waciciele spki na pocztku 2008 r. podjli decyzj o debiucie na rynku NewConnect, w zwizku z tym rozpoczto czynnoci przygotowawcze i podpisano umow z Autoryzowanym Doradc. Prof. Lubiski by mile zaskoczony wsparciem ze strony Giedy Papierw Wartociowych, jakie Read-Gene otrzymaa w procesie przygotowywania si do wejcia na gied7. Wadze Read-Gene byy rwnie aktywne na polu pozyskiwania funduszy publicznych. Na przeomie pierwszego i drugiego kwartau 2008 r. rma uzyskaa grant badawczy z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego na badania dotyczce zmian genetycznych powodujcych wysokie ryzyko raka w populacjach europejskich. W midzyczasie spk interesowao si kilka funduszy venture capital, jednak oferowane warunki nansowania objcie 25-30% udziaw spki8 zarzd Read-Gene oceni jako niekorzystne, dlatego nie zdecydowano si na skorzystanie z tego rodzaju rda nansowania dziaalnoci9. W tym samym czasie podpisano pierwsze umowy na realizacj bada klinicznych, co byo szczeglnie istotne, poniewa jest to wany obszar dziaalnoci spki. We wsppracy z nowym partnerem biznesowym KCR S.A., na przeomie maja i czerwca 2008 r. przedstawiciele Read-Gene uczestniczyli w dorocznym spotkaniu American Society of Clinical Oncology w Chicago w Stanach Zjednoczonych, gdzie po raz pierwszy zaprezentowali innowacyjn ofert bada klinicznych na pacjentach o zidentykowanym prolu genetycznym. Wsplnie zorganizowane stoisko spotkao si z duym zainteresowaniem uczestnikw i zaowocowao podpisaniem kolejnych umw. Niedugo potem przystpiono do prac nad uruchomieniem internetowej platformy do sprzeday testw genetycznych. Platform ostatecznie uruchomiono w grudniu 2008 r. Za jej porednictwem, obok zakupu testw, mona zamwi konsultacje genetyczne. Klienci po zalogowaniu si na stronie www.read-gene.com, www.innowacyjnaonkologia.pl albo www.testygenetyczne.com.pl mog odpatnie zamwi zestaw do pobierania prbek DNA. Po samodzielnym pobraniu, klient wysya prbk do Read-Gene do badania. Klient moe zamwi konsultacje genetyczne w przychodniach,
telefonicznie lub za porednictwem e-maila, zalenie od preferencji klienta. W ofercie jest osiem testw (wymienionych ju powyej) dedykowanych osobom pochodzenia sowiaskiego, poniewa badane s zmiany w genach charakterystyczne dla tej populacji, dziki czemu koszt takiego testu jest znacznie niszy ni koszt penego testu przy zachowaniu praktycznie identycznej czuoci. Techniczny koszt wykonania testu wysokiego ryzyka raka piersi oferowanego przez Read-Gene jest kilkudziesiciokrotnie niszy ni peny analogiczny test z oferty zagranicznych konkurentw. Z kalendarium wydarze korporacyjnych wynika, e Read-Gene S.A. kontynuujc starania o debiut na rynku NewConnect realizowaa nastpujce dziaania: Od 24 czerwca 2008 r. do 23 wrzenia 2008 r. trwaa subskrypcja prywatna akcji serii E, wyemitowanych na podstawie uchway Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Spki nr 3/6/2008, zmienionej uchwaami nr 19/9/2008 i nr 1/12/2008. Z zaproszenia do objcia akcji skorzystao 57 inwestorw.10 W styczniu 2009 r. zarejestrowano akcje serii C, D oraz E w Krajowym Rejestrze Sdowym, a nastpnie zoono wniosek o rejestracj akcji serii E w Depozycie Papierw Wartociowych KDPW S.A., ktry przyzna Read-Gene S.A. status uczestnika KDPW S.A. w typie Emitent, a take dopuci do warunkowej rejestracji w KDPW S.A. 1.493.713 akcji zwykych na okaziciela serii E spki o wartoci nominalnej 0,05 z kada, pod warunkiem wprowadzenia ich do alternatywnego systemu obrotu. W lutym 2009 r. zoono do Zarzdu GPW w Warszawie S.A. wniosek o wprowadzenie do alternatywnego systemu obrotu na rynku NewConnect akcji zwykych na okaziciela serii E. GPW przydzielia spce dostp do Elektronicznej Bazy Informacji, a nastpnie Zarzd GPW w Warszawie S.A. podj uchwa w sprawie wprowadzenia do alternatywnego systemu obrotu na rynku NewConnect akcji zwykych na okaziciela serii E spki Read-Gene S.A., co nastpio 12 lutego 2009 r. Wedug stanu na dzie 28 stycznia 2009 r. wacicielami Read-Gene S.A. byli: GEN-PAT-MED. Sp. z o.o., Adamed Sp. z o.o., Jan Lubiski oraz inni akcjonariusze. Kapita zakadowy spki wynosi 589.500,50 z i dzieli si na 11.790.010 akcji o wartoci nominalnej 0,05 z kada. Warto nominalna akcji wprowadzonych na rynek NewConnect, wynosia 74.685,65 z. W wyniku emisji akcji serii E, spka pozyskaa kapita w wysokoci ponad 4 mln z. czny szacunkowy koszt przeprowadzenia oferty wynis 220 tys. z,
10
7 8 9
Zob.: Renesans biotech w Polsce, www.inwestycjealternatywne.pl, 4 wrzenia 2008 r. G. Cydejko, Profesorski biznes, FORBES nr 09/08. Renesans biotech w Polsce, www.inwestycjealternatywne.pl, 4 wrzenia 2008 r.
R. Anam, Debiut Read Gene SA na NewConnect, eGospodarka.pl, 13 lutego 2009.
84
85
w tym: koszt sprzeday akcji 144 tys. z, koszt sporzdzenia Dokumentu Informacyjnego 70 tys. z, a koszty promocji 6 tys. z.11 W kwietniu 2009 r. decyzj Wojewody Zachodniopomorskiego Niepubliczny Zakad Opieki Zdrowotnej Innowacyjna Onkologia, zaoony przez Read-Gene S.A., zosta wpisany do rejestru. Do zada statutowych NZOZ Innowacyjna Onkologia nale m.in.: badania i porady lekarskie; leczenie, badania i terapie psychologiczne; badania diagnostyczne i analizy medyczne; orzekanie o stanie zdrowia; prowadzenie dziaalnoci prolaktycznej i owiatowo-zdrowotnej; prowadzenie wasnych prb klinicznych, jak rwnie zleconych przez rmy zewntrzne oraz inne instytucje; opracowywanie i wykonywanie testw genetycznych stwierdzajcych dziedziczn predyspozycj do rozwoju nowotworw i/lub okrelajcych wraliwo na stosowane leczenie; chemoprewencja; a take opracowywanie i produkcja nowych lekw, suplementw lub substancji chemicznych zwizanych z leczeniem lub prolaktyk nowotworw12. Read-Gene S.A. nadal cile wsppracuje z MCND. Dziki temu, e Centrum czy badania podstawowe i stosowane z praktyk kliniczn, spka ma m.in. dostp do sieci 22 onkologicznych poradni genetycznych w caej Polsce, w ktrych codziennie jest wykonywanych okoo 1000 testw. Spce udao si uzyska trzy midzynarodowe patenty, a take dokona ponad 20 dodatkowych zgosze patentowych dotyczcych odkry z zakresu genetyki nowotworw. 1.4. Silne strony przedsibiorstwa Najsilniejsz stron Read-Gene S.A. jest zesp, ktry tworz gwnie specjalici pracujcy rwnie w MCND, autorzy patentw nalecych zarwno do Centrum, jak i spki, a take udziaowcy spki Gen-Pat-Med, gwnego akcjonariusza Read-Gene. Kluczowi naukowcy to m.in.: dr n. med. Tomasz Byrski, dr hab. n. med. Cezary Cybulski, dr hab. n. med. Tadeusz Dbniak, dr hab. n. med. Bohdan Grski, dr hab. n. med. Jacek Gronwald, dr n. med. Tomasz Huzarski, dr. n. med. Anna Jakubowska, dr hab. n. med. Grzegorz Kurzawski. Pracami zespou naukowego i spk Read-Gene S.A. kieruje prof. Lubiski, ktry dowiadczenie zdobywa m.in. w zagranicznych instytutach
11 Stan na dzie 28 stycznia 2009 r. wedug informacji na stronie internetowej spki: www.read-gene.com oraz: Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r., s. 16. 12 Decyzja o wpisie do rejestru Niepublicznego Zakadu Opieki Zdrowotnej Innowacyjna Onkologia, www.read-gene.com, 2009-04-20.
badawczych jako visiting scientist, aktywnie dziaa w midzynarodowych organizacjach zajmujcych si badaniami nad nowotworami oraz zapobieganiem zachorowaniom. Od 1998 r. jest te polskim krajowym konsultantem ds. genetyki klinicznej. Prof. Lubiski by organizatorem programu bada nad wykrywaniem nowotworw dziedzicznych dla ludnoci wojewdztwa zachodniopomorskiego, obejmujcych okoo 1,5 miliona osb. Jest autorem i koordynatorem kilku strategicznych projektw krajowych i unijnych (m.in. Rozwj polskiej sieci centrw nowotworw dziedzicznych, Rozwj rejestrw zespow nowotworw rodzinnych w Europie Wschodniej), a take redaktorem czasopisma publikowanego pod auspicjami UICC Nowotwory dziedziczne w praktyce klinicznej. Prof. Lubiski w swoim dorobku ma take blisko 300 prac naukowych na temat klinicznej i molekularnej genetyki nowotworw. Ponadto jest czonkiem Rady Naukowej polskich rm biotechnologicznych: KCR S.A. (organizacja bada klinicznych) i Selvita Sp. z o.o. (biotechnologia).13 W kocu 2005 r. z rm zwizanych byo kilka osb, w kwietniu 2009 r. zesp liczy 12 staych pracownikw i wsppracownikw. Wrd nich s wysokiej klasy specjalici. To dziki wybitnym naukowcom zwizanym z Read-Gene moliwe jest kreowanie wartoci przedsibiorstwa i szybkie rozwijanie nowych aplikacji. Istotn kwesti w dziaalnoci rmy jest rwnie umowa zawarta z Pomorsk Akademi Medyczn w Szczecinie, ktra zapewnia spce jasne zasady wsppracy w dziaalnoci badawczo-rozwojowej, bdcej podstaw funkcjonowania i dalszego rozwoju rmy. Dziki tej umowie Read-Gene ma midzy innymi dostp do prawdopodobnie najwikszej na wiecie biobazy onkologicznych danych genetycznych, co stanowi jej przewag nad konkurencj.
2. STRATEGIE DZIAANIA PRZEDSIBIORSTWA NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH
2.1. Motywy wejcia przedsibiorstwa na rynki midzynarodowe Zarzd rmy od pocztku dziaalnoci nastawia si na ekspansj midzynarodow, poniewa wynaleziona technologia i stworzone na jej bazie produkty s innowacjami w skali wiatowej. Zatem wejcie na rynki zagraniczne byo naturalnym kierunkiem rozwoju rmy i od pocztku byo wpisane w strategi dziaania. Zwaszcza, e Read-Gene dziki propono13
Wicej o midzynarodowej karierze prof. Lubiskiego w czci 2.2.
86
87
wanej ofercie obejmujcej usugi w zakresie szeroko rozumianej genetyki onkologicznej (indywidualne konsultacje i testy DNA, badania nad zwizkiem chorb z DNA, przeprowadzanie bada nad nowymi lekami) oraz usytuowaniu w Polsce jest uznawana za prekursora w Europie rodkowoWschodniej. Wymienione czynniki daway wic podstaw do oczekiwania wysokich zyskw z dziaalnoci prowadzonej na rynkach zagranicznych znacznie wyszych ni w przypadku funkcjonowania jedynie w Polsce, ale przy spenieniu kilku istotnych warunkw. Jednym z podstawowych bya polityka w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej, aby zapewni rmie silniejsz pozycj w obszarach jej dziaalnoci. Rezygnacja z prowadzenia dziaalnoci poza Polsk byaby niewykorzystaniem, wrcz marnowaniem potencjau Read-Gene i wielk strat dla milionw pacjentw. 2.2. Zastosowane zasadnicze strategie wejcia na rynki midzynarodowe Twrcy Read-Gene, majc wiadomo ponadprzecitnej innowacyjnoci wasnych odkry oraz ich potencjau rynkowego, stworzyli rm z myl o duej skali dziaania na rynkach midzynarodowych. Zdecydowali, e na pocztku przedsibiorstwo bdzie dostawc wasnych produktw i usug bezporednio do klientw kocowych. W przypadku polskich rm jest to dosy rzadkie podejcie i trudna do realizacji strategia. Jednak zrealizowanie ambitnego planu bdzie oznaczao dla rmy osiganie znacznie wikszych korzyci, ni ograniczenie si jedynie do rynku krajowego. Ustalenie strategii wejcia Read-Gene na rynki midzynarodowe oraz rozpoczcie jej realizacji, poprzedzia szeroka analiza strategiczna. Prowadzc przez wiele lat badania w dziedzinie genetyki i onkologii zesp prof. Lubiskiego zgromadzi szerok wiedz na temat problemw spoeczestw w tym obszarze, istniejcych rozwiza w zakresie identykacji, zapobiegania i leczenia raka oraz tendencji co do zachorowa na raka. Wobec posiadanych informacji na temat trendw uznano, e zapotrzebowanie na usugi i produkty oferowane przez Read-Gene bdzie roso oraz, e technologie, na bazie ktrych dziaa rma mog by take wykorzystywane w badaniach nad wieloma innymi chorobami pojawiajcymi si coraz czciej w spoeczestwach, co tym bardziej przemawiao za ekspansj na rynki zagraniczne. Przedmiot dziaalnoci Read-Gene jest unikalny oraz innowacyjny w skali wiatowej. Rynek, na ktrym rma rozpocza dziaanie, tzw. medycyny spersonalizowanej, dopiero powstaje. Potencjalny rynek dziaania spki jest nieograniczony, a waciwie ograniczony do liczby ludnoci na
wiecie. Uwzgldniajc fakt, e nie wszyscy bd zainteresowani wiedz na temat ryzyka zachorowania na nowotwr, jakiemu ewentualnie podlegaj, oszacowano, e wielko rynku, ktry moe w swojej strategii uwzgldnia Read-Gene bdzie uzaleniona od liczby ludzi zamonych i wiadomych odkry nowoczesnej medycyny, zainteresowanych produktami i usugami opartymi na rozwizaniach medycznych dopasowanych do kodu genetycznego (czyli spersonalizowanych). Jednak spka swoje produkty i usugi (rwnie planowane) kieruje gwnie do klientw biznesowych oraz instytucjonalnych takich, jak placwki opieki zdrowotnej, rmy farmaceutyczne, Clinical Research Organisation, czyli rmy zajmujce si organizowaniem i monitoringiem prb klinicznych na rzecz rm farmaceutycznych, laboratoria, a take orodki badawczo-rozwojowe. Do klientw indywidualnych rma kieruje testy genetyczne i konsultacje genetyczne oraz suplementy diety. W zwizku z tym, e spka zaplanowaa dziaanie w rnych dziedzinach (testy genetyczne, badania kliniczne, preparaty chemoprewencyjne) i jej odbiorcy kocowi to zrnicowane grupy, przeprowadzono pogbion analiz docelowych rynkw. Uwzgldniono m.in. warto rynkw w poszczeglnych sektorach w rnych krajach, regionach wiata, porwnywano z rynkiem krajowym, analizowano obserwowane trendy oraz dokonywano szacowania dynamiki tych rynkw, jak i moliwych przychodw i zyskw. Okazao si, e dziki lokalizacji rmy, jej wyjtkowej innowacyjnoci oraz ogromnej przewadze konkurencyjnej, jak jest wyczny dostp do bazy danych MCND, naturalnymi klientami spki mog by rmy europejskie. Ustalono take m.in., e koszt badania jednej osoby przy uyciu testu na wykrycie genu BRCA1 oferowanego przez spk wynosi okoo 50 euro i trwa dwa dni, podczas, gdy podobne badanie przy pomocy testw z oferty zachodnich konkurentw kosztuje 3 tys. euro i trwa dwa miesice14. Po przeprowadzeniu dogbnej analizy rynkw docelowych Read-Gene stwierdzono, e w sprzeday swoich produktw i usug spka bdzie wykorzystywaa zdywersykowane kanay dystrybucji. Wejcie na rynki zagraniczne bada klinicznych odbywa si poprzez midzynarodowe kontakty specjalistw wsppracujcych z Read-Gene. Najwaniejsza jest midzynarodowa pozycja prof. Lubiskiego, ktry w trakcie swojej pracy nawiza wiele cennych relacji. Dowiadczenie zdobywa m.in. w Instytucie Pasteura w Paryu, Instytucie Wistara i Uniwersytecie Jeersona w Filadeli jako visiting scientist. Zanim stworzy MCND, zosta
14
G. Cydejko, Profesorski biznes, FORBES nr 09/08.
88
89
reprezentantem na Polsk i czonkiem Komitetu Ekspertw na Europ i Afryk w programie UICC Familial Cancer and Prevention Midzynarodowej Unii Przeciwko Rakowi (1977 r.). Jako pierwszy Polak zasta czonkiem Europejskiego Towarzystwa Genetyki Czowieka, w ktrym od 2006 r. jest czonkiem zarzdu. Jest take redaktorem czasopisma publikowanego pod auspicjami UICC Nowotwory dziedziczne w praktyce klinicznej. Warto wspomnie, e w kontaktach zagranicznych pomagaj czonkowie Rady Naukowej, ktr spka powoaa. W drugim kwartale 2009 r. tworzyli j wybitni uczeni: John Burn (Wielka Brytania), Piotr Chomczynski (USA), Janis Gardovskis (otwa), Henry Lynch (USA), James MacKay (Wielka Brytania), Steven Narod (Kanada), ktry jest take Przewodniczcym Rady, Rodney Scott (Australia), Karol Sikora (Wielka Brytania) oraz Drakoulis Yannoukakos (Grecja). Z duym prawdopodobiestwem mona stwierdzi, e pomocne w wejciu na nowe rynki bd take relacje nawizane przez MCND z zagranicznymi orodkami z Czech, Grecji, Hiszpanii, Niemiec, otwy, Rosji, Sowacji, Wielkiej Brytanii, ktre podjy wspprac z Centrum przy realizowanych projektach badawczych. Wan rol w dotarciu do potencjalnych klientw Read-Gene spenia take reklama oraz prezentacja oferty na konferencjach i sympozjach naukowych, na ktrych staraj si by obecni reprezentanci rmy. Przedstawiciele spki planuj take, w miar moliwoci, uczestniczy w imprezach branowych, gdzie zamierzaj prezentowa zakres dziaania rmy. Intensywno wykorzystywania wymienionych kanaw bdzie zaleaa od moliwoci nansowych spki. Promujc ofert Read-Gene prof. Lubiski chtnie udziela wywiadw i rozmawia z dziennikarzami z rnych mediw, przedstawiajc dokonania i potencja przedsibiorstwa. Jest to niemal bezkosztowy i bardzo skuteczny sposb promocji rmy. W dotarciu do potencjalnych klientw bada klinicznych rma uwzgldnia rwnie fakt, e na wiecie ten sektor jest dobrze zorganizowany i posiada platformy cyfrowe, na ktrych kojarzeni s sponsorzy bada i rmy zajmujce si organizowaniem i monitoringiem prb klinicznych na rzecz rm farmaceutycznych. Dlatego bd czynione starania, aby oferta Read-Gene pojawia si w tym systemie. Zdecydowano rwnie, e w zaistnieniu na rynkach zagranicznych pomoe take platforma internetowa. Za jej porednictwem mona ju kupowa testy genetyczne. Platforma zostaa uruchomiona w grudniu 2008 r. Z myl o rynkach Europy rodkowo-Wschodniej, Wielkiej Brytanii, Stanw Zjednoczonych, Kanady i Australii, oprcz polskiej, przygotowano rwnie angielsk wersj jzykow platformy, a planowane s take kolejne wersje.
Platforma internetowa ma due znaczenie dla ksztatowania wizerunku rmy oraz upowszechniania jej oferty 15. W przypadku pozytywnego zakoczenia prb klinicznych nad preparatami chemoprewencyjnymi, rma planuje rozpoczcie ich sprzeday we wsppracy z zagranicznymi poradniami onkologicznymi opiekujcymi si pacjentami z grupy docelowej Read-Gene, a take lekarzami, za porednictwem ktrych preparat byby wprowadzany na rynki lokalne. Zatem, obok wykorzystywania przedstawionych powyej kanaw dystrybucji produktw i usug rmy, konieczne bdzie zbudowanie sieci promocji i dystrybucji zagranic. 2.3. Problemy z wdraaniem strategii wejcia na rynki midzynarodowe i podejmowane sposoby ich pokonywania Wdraanie strategii wejcia na rynki zagraniczne wymagao od Read-Gene przede wszystkim zabezpieczenia wasnoci intelektualnej dla umocnienia pozycji i moliwoci korzystania z pierwszestwa w danej dziedzinie. Kilka lat temu trudno byo znale rzecznikw patentowych z dowiadczeniem w procedurach zagranicznych. Kancelaria Rzecznikw Patentowych WTS, z ktr rozpoczto wspprac w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej rwnie nie zatrudniaa takich specjalistw. Jednak podja si przygotowania zgosze midzy innymi w Stanach Zjednoczonych, na podstawie ktrych spce przyznano patenty. Pierwsze przygotowane zgoszenia byy sprawdzianem dla obu wsppracujcych stron. Okazao si, e zarzd Read-Gene dokona waciwego wyboru decydujc si na powierzenie kluczowych dla rmy kwestii tej wanie kancelarii, a pozytywne nastawienie i denie do poprawnego przeprowadzenia procedury ochrony wasnoci intelektualnej, dotychczas nie praktykowanej przez rzecznikw patentowych kancelarii, doprowadzio do podanego zakoczenia. Procedury zwizane z ochron wasnoci intelektualnej zagranic wi si z duymi kosztami. Wydatki na tan cel spka pokrywaa z kapitau zakadowego, z zacignitych poyczek, a take z emisji akcji oferowanych w subskrypcji prywatnej. Gruntowna wiedza i rozeznanie Read-Gene na temat sytuacji na docelowych rynkach oraz midzynarodowa renoma zespou naukowego rmy nie wystarczyy, aby pozyska zlecenia na badania kliniczne. Firma musiaa zdoby zaufanie istotnych graczy na wiatowym rynku tych bada, wykazujc zdolno pozyskiwania do bada zadowalajcej liczby pacjen15
Wicej informacji na temat platformy internetowej zawarto w rozdziale 1.3.
90
91
tek. W przypadku zlecenia z Astra/Zeneca Read-Gene, dziki wycznemu dostpowi do biobazy MCND, zrekrutowaa do badania najwiksz liczb pacjentek spord kilkunastu orodkw z caego wiata zaproszonych do udziau w badaniu. Ta przewaga sprawia, e rma wygraa z konkurencj. Jednak konieczne s bardzo intensywne dziaania dla pozyskania kolejnych zlece i bd to oferty bezporednie, indywidualnie kierowane do potencjalnych zleceniodawcw. Pomimo uruchomienia internetowej platformy sucej globalnej sprzeday testw i konsultacji genetycznych, nie jest ona w peni wykorzystywana do pozyskiwania nowych klientw i upowszechniania oferty Read-Gene. Powodem jest przecigajca si w czasie inwestycja w zewntrznym laboratorium, z ktrego usug przy przeprowadzaniu testw genetycznych korzysta spka. Zakoczenie inwestycji umoliwi wykonywanie testw przy pomocy nowoczesnej, zaawansowanej technologii, jednak do tego momentu spka wstrzymaa szerok promocj portalu, aby nie zetkn si z problemem niemonoci obsugi masowo napywajcych zlece, a w konsekwencji utraty wizerunku solidnej i wiarygodnej rmy. Zaistnienie na rynkach midzynarodowych wymagao zatem pozyskania pienidzy na nansowanie rozwoju. W tym zakresie, oprcz poyczki oraz pozyskiwania grantw na dziaalno badawcz, waciciele spki zdecydowali si na zebranie kapitau poprzez emisj akcji i wejcie na NewConnect, co szczegowo przedstawiono w czci pierwszej. Co prawda planowano, e debiut na rynku rwnolegym nastpi we wrzeniu 2008 r., jednak ostatecznie miao to miejsce w lutym 2009 r. Pierwotny termin wejcia na gied okaza si niezbyt korzystny. Specjalici obserwujc rozwj rynkw nansowych odradzali debiut, cho zdania w tej kwestii byy podzielone. Wicej informacji dotyczcych dylematw w rozwoju rmy zaprezentowano w czci trzeciej i czwartej. 2.4. Osignity stan rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa i stojce przed nim dylematy Pierwsze umowy na realizacj bada klinicznych z klientami zagranicznymi podpisano na przeomie pierwszego i drugiego kwartau 2008 r. Kontrakty te opiewajce na znaczce kwoty i przewidujce kilkumiesiczne cykle realizacji s bardzo istotne dla Read-Gene. W kocu kwietnia 2009 r. rma realizowaa osiem umw z orodkami zagranicznymi z Europy. Klienci Read-Gene to wiatowi potentaci, m.in.: AstraZeneca (UK/Szwecja), Kudos
(UK), PharmaNet (globalny potentat). W celu pozyskania kolejnych zlece, oferta Read-Gene bdzie kierowana indywidualnie do potencjalnych klientw, ktrych baz rma ju posiada. W kocu 2008 r. dziki uruchomieniu platformy internetowej staa si moliwa globalna sprzeda testw genetycznych. Firma zacza ju uzyskiwa przychody z tego tytuu. Jednak ze wzgldw przedstawionych wczeniej ten kana dystrybucji nie jest w peni wykorzystywany. Praktycznie po kadym udzielonym przez prof. Jana Lubiskiego wywiadzie, zgaszaj si nowi klienci. Dlatego fundusze na reklam i promocj, obok przezwycienia trudnoci technologicznych lecych poza Read-Gene, bd mie istotne znaczenie w ekspansji midzynarodowej. Dalszy rozwj rmy i wejcie na nowe rynki zaley od pomylnego rozwijania posiadanych technologii w zakresie testw genetycznych, innowacyjnych schematw terapii czy preparatw chemoprewencyjnych. Decydujce znaczenie ma tutaj tempo prac badawczo-rozwojowych oraz ich rezultaty kocowe. Nie zawsze bowiem prowadzone prace kocz si sukcesem i pomimo ponoszonych wysokich nakadw nie musz przynosi oczekiwanych efektw. Kluczowe s w tym zakresie losy preparatu chemoprewencyjnego SEL-BRCA1 i ewentualnie kolejnych. Poraka na etapie prb nad preparatem uniemoliwiaby rozpoczcie komercjalizacji produktu. Jak dotychczas rokowania s pomylne. Prezes Zarzdu wierzy, e wkrtce Read-Gene rozpocznie sprzeda preparatu. Jak dotychczas dynamik tworzenia nowych wartoci intelektualnych przez zesp Read-Gene naley oceni jako bardzo wysok. Realizacj strategii dziaania rmy na rynkach midzynarodowych take mona uzna za zadowalajc. Zarzd Read-Gene zakada, e dotychczasowa strategia bezporedniego dostarczania wasnych produktw i usug do klientw kocowych moe si zmieni, jeli spka zdecyduje si na inne formy takie, jak sprzeda licencji czy wspudzia innych stron we wasnoci intelektualnej. Rozmowy w tym zakresie z potencjalnymi partnerami s w toku.
3. ROLA OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ W STRATEGII ROZWOJOWEJ PRZEDSIBIORSTWA
Twrcy Read-Gene dziaalno biznesow od samego pocztku opierali na ochronie wasnoci intelektualnej, bdcej w istocie podstaw funkcjonowania rmy. Dlatego zasadniczym elementem strategii rozwoju przedsibiorstwa, obok prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, jest patentowanie odkry i rezultatw bada naukowych. Pomimo niezbyt dugiego okresu dziaania, w kwietniu 2009 r. spka posiadaa imponujcy zestaw
92
93
patentw i licencji obejmujcy testy DNA i preparaty chemoprewencyjne16. Byy to m.in.: 1) przyznane trzy patenty zagraniczne: Determining a predisposition to cancer (NBS1) 10/867, 578 (USA), Determining a predisposition to cancer (NOD2, CHEK2, P-16/CDKN2A) PCT/PL2005/00006, 11/037, 657 (USA), Pharmaceutical compositions and methods for the prevention of breast and ovarian cancer ZA2006/02081 (RPA); 2) licencje do przyznanych szeciu polskich patentw: Sposb i zestaw diagnostyczny do wykrywania mutacji genw BRCA1 i BRAC2 w polskich rodzinach z agregacj rakw sutka i/lub jajnika PL 185957, Sposb i zestaw diagnostyczny do wykrywania mutacji genw MSH2 i MLH1 w polskich rodzinach z zespoem Lyncha (HNPCC) PL 192152, rodek farmaceutyczny do suplementacji poywienia dla ludzi oraz sposb wytwarzania rodka farmaceutycznego do suplementacji poywienia dla ludzi PL 192139, Sposb i zestaw do wykrywania wysokiej genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do raka prostaty oraz zastosowanie zmiany germinalnej w obrbie genu NBS1 P.360642, Sposb i zestaw do wykrywania genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do raka jelita grubego przez zastosowanie wykrywania zmiany germinalnej w obrbie genu NOD2 P.364412, Sposb i zestaw do wykrywania genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do nowotworu przez zastosowanie wykrywania zmiany germinalnej w obrbie genu NOD2 P.367577; 3) zgoszenia polskich i midzynarodowych wnioskw patentowych dla swoich odkry w dziedzinie genetyki nowotworw: Sposb i zestaw do wykrywania wysokiej genetycznie uwarunkowanej predyspozycji do raka sutka i/lub jajnika u osoby pochodzenia polskiego oraz zastosowanie wybranych mutacji w obrbie genu BRCA1 P.364413, Sposb i zestaw do wykrywania zwikszonej dziedzicznej predyspozycji do nowotworw zoliwych rnych narzdw poprzez identykacj mutacji germinalnych w obrbie genu CHEK2 P.367319, Sposb i zestaw diagnostyczny do wyrywania mutacji genw MSH2 i MSH1 w polskich rodzinach z zespoem Lyncha (HNPCC) P.350499,
16
Na podstawie informacji ze strony internetowej spki http://www.read-gene.com.
rodek farmaceutyczny do suplementacji poywienia dla ludzi oraz sposb wytwarzania rodka farmaceutycznego do suplementacji poywienia dla ludzi P.335918, rodek farmaceutyczny, zastosowanie selenu albo jego zwizku oraz sposb obniania ryzyka zachorowania na raka piersi lub jajnika P.361597, Sposb i zestaw do wykrywania zwikszonej dziedzicznej predyspozycji do nowotworw zoliwych rnych narzdw poprzez identykacj mutacji germinalnych w obrbie genu CDKN2A, Sposb i zestaw do wykrywania zwikszonej, o niskiej penetracji, predyspozycji do nowotworw zoliwych rnych narzdw poprzez identykacj konstytucyjnego wariantu A119S w obrbie genu CYP1B1 P.375857, Wykrywanie obnionej odpowiedzi na chemioterapi z zastosowaniem cytostatykw z grupy taksoidw P.379827, Oznaczenie predyspozycji do raka przez identykacj kombinacji genotypw specycznych wariantw genw CYP1B1, BRCA2 oraz CHEK2 PCT/PL2006/000062, Polymorphism in the human NBS1 gene useful in diagnostic of inherited predisposition to cancer PCT/PL05/00044 international patent application, The diagnostic test for identication of inherited predisposition to prostate cancer analysis of 657 del5 founder mutation in the NBS1 gene 60/478068 USA, USA provisional patent application, Determining a predisposition to cancer (NBS1) 10/867, 578 USA, USA utility patent application, Mode and composition of detection of inherited predisposition to cancer by identication of germline mutation within NOD2 gene 60/536,746 USA, USA provisional patent application, Methods and composition of detection of inherited predisposition to colorectal cancer by identication of germline mutation within NOD2 gene 60/536,746 USA, USA provisional patent application, Mode and compositions for detection of inherited predisposition to various cancers by identication of germline mutations within CHEK2 gene 60/563/089 USA, USA provisional patent application Determining a predisposition to cancer (NOD2, CHEK2, P-16, CDKN2A) PCT/PL2005/00006 international patent application, Determining a predisposition to cancer (NOD2, CHEK2, P-16, CDKN2A) 11/037,657 USA, USA utility patent application,
94
95
Pharmaceutical compositions and methods for the prevention of breast and ovarian cancer 60/494239, 10/916,025 USA, USA utility patent application, Pharmaceutical compositions and methods for the prevention of breast and ovarian cancer PCT/PL04/00063 international patent application, Mode and compositions for detection of increased low penetrace predisposition to various cancer by identication of specic genotype variant within CYP1B1 gene 60/693,149 USA, USA provisional patent application, Methods, used and compositions for detection of high-risk predisposition to various cancers by identication genotype combinations of specic variants of the genes CYP1B1, BRCA2, CHEK2 PCT/PL2006/ 00006, Serum selenium level as a diagnostic marker of breast/ ovarian cancer risk in BRCA1 mutation carriers EP09461508.5. Najwiksz barier w rozwoju rmy, ale moliw do pokonania, s koszty ochrony wasnoci intelektualnej. Spka wydaa okoo 800 tysicy zotych17 zarwno na prace badawczo-rozwojowe, jak i na patentowanie rezultatw bada, co dla rozpoczynajcej dziaalno rmy byo ogromnym wysikiem. W tym zakresie bardzo istotnym czynnikiem niwelujcym brak dostatecznego kapitau na dziaalno badawczo-rozwojow oraz ochron wynalazkw bya i jest staa wsppraca z MCND i Pomorsk Akademi Medyczn. Trzeba wic zaznaczy, e obok patentw nalecych do Read-Gene, dostarczycielem znacznej czci technologii wykorzystywanej przez spk jest i bdzie MCND na podstawie umowy licencyjnej z Pomorsk Akademi Medyczn. W kontekcie ochrony wasnoci intelektualnej kluczowej dla dziaalnoci Read-Gene bardzo wane byo poprawne przygotowywanie zgosze patentowych, skadanych nie tylko do polskich, ale take do waciwych instytucji w Stanach Zjednoczonych oraz innych pastwach. Rwnie istotna bya wiedza i umiejtno poruszania si w przepisach krajowych i zagranicznych dotyczcych procedury patentowania, aby szybko i sprawnie dokona zgoszenia wynalazku. Poniewa osoby zwizane ze spk nie miay dowiadczenia w tym zakresie, w procedurze ochrony kapitau intelektualnego rma od pocztku korzystaa z profesjonalnego doradztwa rzecznikw patentowych i wsppracowaa z kancelari WTS Kancelaria Rzecznikw Patentowych. Co istotne, kancelaria specjalizuje si gwnie
17
w prawnej ochronie wasnoci intelektualnej z dziedziny biotechnologii, chemii, farmacji i medycyny. To daje gwarancj skutecznoci oraz skraca czas caej procedury, poniewa wnioski patentowe s przygotowywane poprawnie i skadane prawidowo. Bdy w procedurze patentowania rezultatw bada prowadzonych przez specjalistw spki czy wrcz niepoprawnie realizowana polityka ochrony kapitau intelektualnego, zniweczyyby szanse Read-Gene na skorzystanie z przewagi jak jest pozycja monopolisty na danym rynku (przynajmniej w czasie ochrony) i mogyby nawet doprowadzi do upadku rmy. Wysiek zwizany z realizacj bada (nakady nansowe, czas, zaangaowanie specjalistw), przez zaniedbanie ochrony IP, mgby zosta zniweczony, a spka w ostatecznym rozrachunku mogaby nie uzyska spodziewanych przychodw. Szybkie i efektywne patentowanie rezultatw bada prowadzonych przez zesp naukowy spki zapewnia jej wic umocnienie pozycji rynkowej, a nastpnie stwarza szans na uzyskiwanie wyszych dochodw ze sprzeday produktw i usug, zwaszcza, e oferta Read-Gene w znacznej mierze jest pionierska. Std wsppraca z profesjonaln kancelari w dziedzinie ochrony kapitau intelektualnego jest kluczowa dla rmy. Zgoszenie wniosku patentowego na dan technologi czy produkt daje podstaw do dostosowania warunkw funkcjonowania rmy, aby mc wprowadzi na rynek now usug czy produkt. Przykadowo po opracowaniu kolejnych wnioskw patentowych, utworzono wasne pracowanie: chemiczn i diagnostyki biochemicznej. Dopiero dokonanie zgoszenia patentowego umoliwia podlegajce ochronie wejcie na rynek i uzyskiwanie przychodw.
4. RYZYKA W ROZWOJU FIRMY I SPOSOBY ELIMINOWANIA ICH
G. Cydejko, Profesorski biznes, FORBES nr 09/08.
Najwikszym zagroeniem dla dziaalnoci i rozwoju Read-Gene jest niezapewnienie cigoci prowadzenia prac badawczo-rozwojowych. Po zabezpieczeniu realizacji dziaalnoci naukowej, punktem krytycznym jest ochrona wypracowanych wartoci intelektualnych. Jej brak lub nienaleyta ochrona mogyby stwarza daleko idce negatywne skutki, podwaajce sens istnienia Read-Gene. Dlatego w Read-Gene tak wiele uwagi i rodkw jest kierowanych na tworzenie i ochron nowej wartoci intelektualnej, aby moliwie bezpiecznie uruchamia kolejne linie produktw i usug, poszerzajc w ten sposb ofert rmy i przybliajc osiganie kolejnych celw strategicznych. Pozycja rynkowa Read-Gene jest wyjtkowa, bowiem w przypadku czci oferowanych bada klinicznych na pacjentach o zidentykowanym
96
97
prolu genetycznym oraz oferty suplementw diety obniajcych ryzyko zachorowania na raka (bdcych jeszcze w fazie prb klinicznych), rma praktycznie nie ma bezporedniej konkurencji. Jednak stara si dokadnie rozpozna potencjalnych konkurentw. Zidentykowanie ich oraz rozpoznanie ich pozycji rynkowej jest bardzo istotne z punktu widzenia formuowania strategii, zwaszcza wejcia na rynki zagraniczne. Potencjalnych konkurentw spki mona podzieli na dwie grupy: rmy obsugujce klientw indywidualnych oraz rmy oferujce szeroki zakres usug, cznie z badaniami i produkcj lekw. Jeeli chodzi o wykonywanie testw genetycznych, konkurencj dla Read-Gene stanowi takie rmy, jak: 23andme.com, Navigenics, DNA Direct dziaajce gwnie na rynku USA oraz Genetic Technologies, operujca na rynku australijskim oraz na Dalekim Wschodzie. Do drugiej grupy rm zajmujcych si badaniami oraz rozwojem genetyki nale m.in. spki: deCODE Genetics (Islandia), Genentech (USA) oraz Myriad Genetics (USA). Wymienione rmy s znacznie silniejsze ekonomicznie od Read-Gene i dysponuj wielomilionowymi budetami na realizacj dziaa marketingowych, ktre przy tego rodzaju dziaalnoci s czsto decydujce. Dlatego w strategii rozwoju rmy, przy nadal ograniczonych moliwociach nansowych, przewidziano bardziej zindywidualizowane kanay dotarcia do poszczeglnych grup klientw. Niemniej trzeba podkreli, e Read-Gene jako pionier w testach genetycznych skierowanych do ludnoci pochodzenia sowiaskiego i rma, ktra opatentowaa swoje wynalazki w tym zakresie, praktycznie wyeliminowaa dziki temu niektrych potnych konkurentw. Read-Gene, aby zrealizowa obran strategi rozwoju rmy w oparciu o ochron IP (rwnie zagranic) musi skutecznie dociera z informacjami o medycynie spersonalizowanej do potencjalnych klientw i upowszechnia informacje o nowych moliwociach walki z nowotworami, obecnie jednym z najwikszych zagroe dla zdrowia i ycia ludzi. O tym, jak istotna jest wiedza na temat osobistych uwarunkowa w kierunku zachorowania na raka i moliwoci zapobiegania rozwojowi choroby z wykorzystaniem odkry zespou naukowego Read-Gene dla poszczeglnych osb i dla caego spoeczestwa, Jan Lubiski mwi w jednym z wywiadw: Gdyby w caym kraju byy prowadzone regularne badania genetyczne, moglibymy uratowa co najmniej kilka tysicy osb rocznie.18 eby z tak istotnymi informacjami dotrze do waciwych odbiorcw, spka musi skutecznie promowa i prezentowa posiadan technologi i wiedz. Spka bdzie musiaa zatem zapewni adekwatne fundusze na promocj i reklam, a na18
Z. Wojtasiski, M. Florek, Jak zapa raka?, WPROST nr 12/2005.
wet stworzy rynek na niektre oferowane produkty i usugi. Prezes Lubiski chtnie korzysta z okazji do promowania spki, udzielajc wypowiedzi dla mediw i jednoczenie prezentujc ofert Read-Gene. W dalszej perspektywie planowana jest promocja w krajowych i zagranicznych rodkach masowego przekazu oraz kontakty z duymi rmami farmaceutycznymi. Tymczasem dla zwikszenia siy rynkowej i poszerzenia kanaw dotarcia do potencjalnych klientw, rma zawara umowy o wsppracy strategicznej m.in. ze spkami KCR S.A., Selvita Sp. z o.o. i ADAMED Sp. z o.o. Warto doda, e obecne (i przysze) produkty i usugi oferowane przez Read-Gene s komplementarne, co pozytywnie wpywa na koszty promocji i pozycjonowania ich. Przykadowo pacjent, u ktrego po wykonaniu testu stwierdzono wynik pozytywny, automatycznie bdzie korzysta z innych produktw i usug Read-Gene, jak np. konsultacje i w przyszoci suplementy diety. Prezentowane podejcie powinno mie zastosowanie zarwno w Polsce, jak i zagranic. Posiadajc istotn przewag konkurencyjn zwizan z innowacyjn ofert bada klinicznych, Read-Gene jednoczenie bdzie musiaa skoncentrowa si na wyeliminowaniu ryzyka zwizanego z ich obsug. W 2009 r. rma wynajmowaa pomieszczenia, sukcesywnie adaptowane do aktualnych potrzeb. Jednak badania kliniczne wykonywane s za porednictwem zaplecza szpitali publicznych, przez co rma zmniejsza wasne mare, ale rwnie uzalenia wasn zdolno do wykonania usug od czynnikw zewntrznych. Dotychczas nie byo sytuacji zagraajcych realizacji zlecenia ze wzgldu na podejcie wsppracujcych szpitali. Jednak w przypadku duej liczby zlece, w efekcie prowadzonych dziaa wynikajcych z obranej strategii dziaania na rynkach midzynarodowych, mog pojawi si problemy z ich obsug z przyczyn niezalenych od Read-Gene. Ju w pierwszym proczu 2009 r. rma zderzya si z koniecznoci wyhamowania szerokiej promocji portalu internetowego umoliwiajcego sprzeda testw i konsultacji genetycznych z powodu korzystania z zewntrznego zaplecza laboratoryjnego, co spowolnio realizacj strategii ekspansji na rynki zagraniczne w tym zakresie. Dlatego istotna jest budowa wasnego orodka badawczo-rozwojowego (z laboratoriami badawczo-diagnostycznymi, przychodni i klinik), na ktry zarzd rmy bdzie stara si pozyska fundusze strukturalne w uzupenieniu zgromadzonego ju kapitau z emisji akcji. Rozpoczcie inwestycji, ktrej koszt szacowany jest na 7,7 mln z, planowane jest jeszcze w 2009 r. Innym ryzykiem zwizanym z komercjalizacj rezultatw prac badawczo-rozwojowych, a take realizacj ekspansji zagranicznej jest brak pomylnych wynikw prb klinicznych nad nowymi preparatami w oparciu
98
99
o uzyskane patenty. Sytuacja taka dotyczy przykadowo preparatw chemoprewencyjnych, w tym SEL-BRCA1 . Poraka na etapie prb uniemoliwiaby rozpoczcie komercjalizacji produktu. Jak dotychczas rokowania s pomylne. Prezes Zarzdu wierzy, e wkrtce Read-Gene rozpocznie sprzeda preparatu. Spka Read-Gene zgodnie ze statutem ma tworzy kapita zapasowy na pokrycie ewentualnej straty, w wysokoci co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy, dopki kapita ten nie osignie co najmniej jednej trzeciej kapitau zakadowego. Dotychczas spka odnotowywaa straty, jednak rok 2009 ma by pierwszym zakoczonym bez strat.
5. KORZYCI Z REALIZACJI STRATEGII OPARTEJ NA WYKORZYSTANIU I OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNYCH ORAZ ICH ROLA W PRZYSZYM ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
Ochrona wasnoci intelektualnej, obok prowadzenia bada, stanowi podstaw dziaania Read-Gene S.A. Jako rma wasnoci intelektualnej swoje funkcjonowanie we wszystkich aspektach opiera na jej ochronie. Jest to podstawa prowadzenia dziaalnoci gospodarczej i zapewnienie obrony pozycji rynkowej spki. Dziki patentowaniu swoich wynalazkw, rma osiga istotn przewag konkurencyjn. Ma te pewno, e przynajmniej przez czas ochrony bdzie jedynym podmiotem oferujcym usugi i produkty objte ochron, a tym samym jej przewaga nad konkurencj zdecydowanie ronie. Dla konkurentw, ktrzy s zobligowani do respektowania prawa, stanowi to utrudnienie w ewentualnym naladownictwie. Ma to rwnie zapewni wysze wpywy ze sprzeday produktw i usug ni w przypadku rezygnacji z ochrony wasnoci intelektualnej. Wszelkie niedocignicia czy pomyki w procedurze ochrony wasnoci intelektualnej mog oznacza dla rmy negatywne skutki w postaci prb kopiowania produktw czy procesw. Niestety takie prby zawsze mog pojawi si w krajach, w ktrych prawo dotyczce ochrony wasnoci intelektualnej jest sabo rozwinite lub nieskuteczne. Dziki ochronie wasnoci intelektualnej rma moe si rwnie cieszy wikszym zaufaniem ze strony klientw, dla ktrych chroniony produkt jest wicej wart. Zadbanie o waciw ochron wasnoci intelektualnej wpywa zatem bezporednio na efektywno wdraania strategii rozwoju rmy. Patenty pozwalaj budowa wizerunek Read-Gene, jako przedsibiorstwa innowacyjnego, a take istotnego uczestnika rynkw na ktrych dziaa. Po uzyskaniu pierwszego patentu, wszyscy jej wsppracownicy, kontrahenci i partnerzy zostali powiadomieni przez Prezesa o tym fakcie.
Dla Zarzdu i wacicieli spki przyznanie kolejnych patentw miao fundamentalne znaczenie. Przede wszystkim byo potwierdzeniem, e prawidowo zdeniowano cele strategiczne rmy oraz, e obrany kierunek rozwoju jest waciwy. Uzyskanie patentw zwykle nie koczy studiowania i zgbiania zagadnie obejmowanych przez dany patent, czy ulepszania opatentowanej technologii. Dalsza praca nad opatentowanym wynalazkiem prowadzi do kolejnych odkry, a tym samym otwiera nowe moliwoci rozwoju globalnego, poniewa odkrycia dokonywane przez zesp prof. Lubiskiego s innowacjami w skali wiatowej. Przyznanie rmie patentw zarwno w kraju jak i zagranic, pozwala realizowa strategi rozwoju i uwiarygodnia Read-Gene w oczach klientw, partnerw oraz inwestorw. W maju 2009 r. cena akcji spki wzrosa o ok. 70% w stosunku do ceny z dnia debiutu, co rwnie jest wyrazem wzrostu zaufania do rmy. Model biznesowy Read-Gene jest oparty na szybkim zastosowaniu testw genetycznych na du skal, a take zastosowaniu suplementw, lekw i protokow postpowania medycznego. W zwizku z tym, e do 2007 r. spka nie uzyskiwaa przychodw, jednoczenie ponoszc wydatki na ochron patentow odkry naukowych, jej kapita wasny mia warto ujemn i wynosi -212.051,59 z.19 W 2008 r. pojawiy si wpywy ze sprzeday usug, jednak wynik nansowy na koniec roku mia warto ujemn. Prezes Zarzdu przewiduje, e rok 2009 zakoczy si bez straty. Spka samodzielnie podejmowaa prby oszacowania korzyci ekonomicznych zaistnienia na rynkach docelowych po zabezpieczeniu praw do kapitau intelektualnego. Nie korzystano z pomocy rzecznika patentowego czy innych specjalistw, poniewa czonkowie zespou naukowego prof. Lubiskiego systematycznie prowadzc badania naukowe w dziedzinach, w ktrych specjalizuje si Read-Gene s w stanie samodzielnie oszacowa zarwno warto patentowanych technologii i produktw, jak rwnie wielko i warto docelowych rynkw zbytu. Szacunkw dokonywano m.in. na podstawie informacji o przychodach ze sprzeday podobnych usug, bada klinicznych i specykw, do produktw Read-Gene, a take na bazie danych o dynamice rozwoju tych rynkw. Uwzgldniano take stosowane na wiecie koszty i ceny przeprowadzania testw genetycznych zarwno na zlecenie klientw indywidualnych, jak i biznesowych czy instytucjonalnych. Przykadowo o potencjale rynku bada klinicznych, ktry jest bardzo istotny dla spki najlepiej mwi liczby: Obecnie warto rynku zewntrznych bada klinicznych na wiecie przekracza 14 mld USD i ronie w tempie
19
Zgodnie ze sprawozdaniem nansowym sporzdzonym na dzie 31 grudnia 2007 r.
100
101
10% rocznie. W Europie Centralnej warto tego rynku szacowana jest na 750 mln EUR, z czego 225 mln EUR przypada na CRO (Clinical Research Organisation). Wzrost tego rynku wynosi 15% rocznie, a w polskich klinikach i placwkach badawczych zagraniczne koncerny wydaj 700 mln PLN, cho to i tak niewiele w stosunku do potencjau populacji kraju. W cztery razy mniej zaludnionej Belgii rynek bada wart jest 1,3 miliarda EUR, a w obszarze tym zatrudnionych jest okoo 7 tysicy osb.20 Z kolei analiza sprzeday Avastinu, innowacyjnego leku, powszechnie uywanego w leczeniu nowotworw, produkowanego przez GenenTech (spk nalec do grupy Roche), wykazaa, e przychody producenta ze sprzeday tego preparatu w 2007 r. wyniosy okoo 2,3 mld USD. Z innych, bardzo ostronych szacunkw, uwzgldniajcych liczb kobiet na wiecie posiadajcych gen wysokiego ryzyka zachorowania na raka piersi, ktre bd chciay zapobiega chorobie przy wykorzystaniu preparatw z planowanej oferty Read-Gene wynika, e do rmy moe wpyn 25 mln USD zysku rocznie, jeli uda si dotrze zaledwie do 1 mln osb21. S to przykady ekonomicznego wymiaru odkry w medycynie opartej na genetyce, ale pod warunkiem waciwej ochrony wasnoci intelektualnej22. W poowie 2008 r. Read-Gene S.A. wyceniono na 35 mln z23. Dziki jasno sprecyzowanej i realizowanej przez spk polityce w zakresie ochrony wasnoci intelektualnych, przewidujcej take adekwatne wynagradzanie wspautorw patentowanych wynalazkw, prof. Lubiskiemu udao si stworzy zesp oddanych specjalistw, ktrzy pracuj z wielkim zaangaowaniem i s lojalni wobec spki, wic z ni swoj przyszo, widzc szanse dalszego rozwoju i pozytywne perspektywy. Ochrona wasnoci intelektualnych nadal bdzie stanowia podstaw dziaalnoci spki. Uzyskujc kolejne patenty, rma tworzy nowe pracownie, a tym samym nowe miejsca pracy. Naley oczekiwa, e wiksza dynamika w zakresie poszerzania zespou Read-Gene bdzie miaa miejsce w miar zdobywania nowych zlece na wykonywanie bada klinicznych oraz po zrealizowaniu planowanej inwestycji zbudowaniu wasnego orodka badawczo-rozwojowego. Pomylne zrealizowanie przedstawionych zamierze zapewni Read-Gene miejsce w midzynarodowej czowce rm specjalizujcych si w innowacyjnej onkologii i genetyce.
20 Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r., s. 60. 21 G. Cydejko, Profesorski biznes, FORBES nr 09/08. 22 Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r., s. 58-59. 23 G. Cydejko, Profesorski biznes, FORBES nr 09/08.
6. ROLA STRATEGII OPARTEJ NA OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNYCH W PRZYSZYM ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
6.1. Umiejscowienie wasnoci intelektualnej w obecnej i przyszociowej strategii rozwoju przedsibiorstwa spojrzenie przedsibiorstwa w przyszo Ochrona wasnoci intelektualnej jest zasadniczym aspektem w rozwoju rmy zarwno na rynku krajowym, jak i na rynkach midzynarodowych. Zabezpieczenie rodkw na ten cel jest kluczow kwesti dla pomylnej realizacji strategii, poniewa zesp naukowy spki nieustannie prowadzi badania nad kolejnymi aplikacjami, ktre zgodnie z lozo rmy bd podlegay ochronie. Wydaje si, e po 3 latach od zarejestrowania spka Read-Gene osigna waciw pozycj do dynamicznego zdobywania rynkw zagranicznych oraz uzyskiwania coraz wikszych przychodw z dziaalnoci w Polsce. Mona stwierdzi, e wejcie spki na rynek NewConnect zakoczyo pierwszy etap w rozwoju rmy, przygotowujcy do dalszej ekspansji. Prawidowe zarzdzanie w tym okresie, zwaszcza zadbanie o ochron kapitau intelektualnego rmy, stanowi punkt wyjcia do dalszej dziaalnoci i rozwoju, a take stwarza szanse na osignicie zakadanego stanu docelowego. W bliszej perspektywie spka zamierza zrealizowa planowan inwestycj i przenie prowadzenie dziaalnoci do wasnego orodka. Prof. Lubiski przewiduje, e budowa bdzie trwaa okoo roku, zatem jeli w 2009 r. udaoby si zgromadzi niezbdny kapita, mona zakada, e pod koniec 2010 r. rma przeniesie si do nowej, wasnej siedziby. W perspektywie 5-10 lat Read-Gene S.A. ma by wiatowym liderem w obszarze chemoprewencji. Oczekuje si, e jeli prowadzone obecnie prby kliniczne zakocz si pozytywnie, chemoprewencja bdzie przynosi okoo 57% zysku netto24. Z kolei realizowanie bada klinicznych bdzie zapewniao spce okoo 23% planowanego zysku25, pozostaa cz ma pochodzi ze sprzeday testw genetycznych. Firma zakada docelowy poziom dochodu w okresie najbliszych 5-10 lat, przy zaoeniu wprowadzenia na rynek preparatw z grupy chemoprewencyjnych, na poziomie okoo 17.500.000 z rocznie.26
24 Read-Gene prognozuje wzrost zysku netto za 5-10 lat do 17,5 mln z, onet.pl za: PAP, dd/12 lutego 2009, godz. 15:28. 25 Tame. 26 Raport biecy 06/2009 z dnia 12 lutego 2009: Prognoza wynikw nansowych Zarzdu READ-GENE S.A., www.read-gene.com oraz: Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r., s. 50.
102
103
Ocenia si, e zindywidualizowane podejcie do pacjenta (przez pryzmat jego kodu genetycznego) reprezentowane przez Read-Gene jest kierunkiem o ogromnym potencjale rozwojowym, zarwno w kategoriach naukowych, jak i biznesowych. Ponadto prowadzone stale badania naukowe przez specjalistw spki mog doprowadzi do odkry w dziedzinie genetyki i onkologii, ktrych potencja rynkowy obecnie nie jest znany27. Wiadomo natomiast, e kolejne nowe technologie i wynalazki bd podlegay ochronie patentowej. 6.2. Rola kapitau ludzkiego i wsppracy z nauk w budowaniu wartoci intelektualnych i pozycji przedsibiorstwa Jak wspomniano w pierwszej czci niniejszego studium, kapita ludzki jest najsilniejsz stron Read-Gene. To wysokiej klasy pracownicy naukowi tworz warto intelektualn, na ktrej spka opiera swoj dziaalno i rozwj. Nietrudno te stwierdzi, e najwikszy wpyw na przedsibiorstwo wywiera jego twrca, wspwaciciel i Prezes Zarzdu prof. Jan Lubiski, ktry jako wiatowej sawy genetyk-onkolog uwiarygodnia dziaalno spki. Sprawne wdraanie obranej strategii zapewniaj te fachowcy z innych dziedzin: prawnicy, ksigowi, rzecznicy patentowi czy specjalici z zakresu rynku kapitaowego. Dziki wysokiej klasy specjalistom w wymienionych dziedzinach udao si osign cele strategiczne, m.in. pomylnie wprowadzi akcje spki na NewConnect, dokona imponujcej liczby zgosze patentowych w kraju i zagranic, na podstawie ktrych przyznano ju kilka patentw oraz rozpocz dziaalno operacyjn spki. Bardzo istotn rol w budowaniu pozycji Read-Gene oraz realizowaniu strategii rozwoju rmy odgrywa bliska wsppraca z Pomorsk Akademi Medyczn, jej Midzynarodowym Centrum Nowotworw Dziedzicznych28 i Zakadem Genetyki i Patomorfologii (ktrym rwnie kieruje prof. Lubiski). Jak wspomniano ju w czci pierwszej, technologi opracowan w ramach MCND opatentowaa Pomorska Akademia Medyczna (PAM) i jednoczenie udzielia Read-Gene wycznej licencji na komercjalizacj poza Polsk wszystkich technologii wytworzonych do czasu podpisania umowy, a take technologii, ktre zostan wytworzone w przyszoci przez MCND i Zakad Genetyki i Patomorfologii. Umowa zawarta pomidzy stronami dotyczy: patentw, bazy prbek biologicznych i danych klinicznych pacjentw
zarejestrowanych w MCND, tajemnic handlowych, danych technicznych i innych informacji chronionych jako know-how. Obowizujca umowa podpisana w grudniu 2005 r. pomidzy PAM a Read-Gene przewiduje, e w przypadku jej rozwizania bd utrudniania jej realizacji przez PAM, caa technologia oraz kwota okrelona kar umown tra do Read-Gene. Z kolei rma Read-Gene zobowizaa si do ponoszenia wszelkich kosztw zwizanych z midzynarodowymi zgoszeniami patentowymi oraz do pokrywania opaty licencyjnej w wysokoci 20% przychodw uzyskanych z tytuu wykorzystania technologii objtej t licencj (z wyczeniem bada klinicznych). Umowa zostaa zawarta na czas okrelony do dnia upywu wanoci ostatniego zgoszonego patentu, ale traci ona moc w zakresie poszczeglnych patentw z upywem daty ich wanoci.29 Jak dotychczas wsppraca pomidzy stronami umowy przebiega bez zarzutu. Pomorska Akademia Medyczna z Midzynarodowym Centrum Nowotworw Dziedzicznych s wieloletnimi partnerami Read-Gene. Aktywno prof. Lubiskiego i jego zespou w obszarze komercjalizacji bada naukowych i niezbdnego w tym procesie patentowania, pozytywnie wpyna na podejcie PAM do ochrony wasnoci intelektualnej powstaych z wykorzystaniem zasobw uczelni. Do dnia podpisania umowy licencyjnej z Read-Gene, PAM dokonaa zgoszenia 17 wynalazkw w celu uzyskania ochrony patentowej w Polsce i w wybranych krajach wiata30. Takie podejcie do realizacji bada naukowych godne jest naladowania, niestety rzadko spotykane wrd polskich uczelni oraz instytutw badawczych, ktre najczciej jedynie publikuj wyniki bada. Wszystkie osoby i instytucje zaangaowane w wypracowywanie rezultatw bada bdcych nastpnie przedmiotem ochrony patentowej i komercjalizacji odnosz wymierne korzyci. Podzia wpyww pomidzy autorami patentw na wynalazki opracowane na bazie zasobw PAM jest nastpujcy: twrcy idei otrzymuj 30%, badacze 30%, osoby opracowujce rejestr i dane medyczne 20%, a pozostae 20% traa do PAM31. Prezentowane rozwizanie stanowi dobr podstaw trwaej i cisej wsppracy, ktr obie strony Read-Gene i PAM zamierzaj kontynuowa. Prof. Lubiski chciaby w Dobrej pod Szczecinem, gdzie planowana jest budowa siedziby Read-Gene, stworzy drug Dolin Krzemow. Wedug niego istniejcy w regionie zachodniopomorskim potencja intelektualny
Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r., s. 59. 28 Wicej informacji na stronach: www.pam.szczecin.pl, www.genetyka.com
27
29 Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r., s. 52. 30 Tame, s. 52. 31 G. Cydejko, Profesorski biznes, FORBES nr 09/08.
104
105
kadra naukowa i przedsibiorcy, mgby by podstaw takiego skupiska rm sektora genetyczno-onkologicznego32. Wida wic, e plany twrcy Read-Gene dotyczce wsppracy z rnymi rodowiskami s ambitne. Dla uatwienia dalszej dziaalnoci spki korzystne byyby zmiany w procedurach i zasadach przyznawania funduszy na pokrywanie przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci kosztw patentw. Read-Gene prbowaa pozyska dostpne pienidze, jednak bezskutecznie. Istotn wad jest moliwo przyznawania funduszy jedynie dwa razy w roku, w odstpach procznych. Uwzgldniajc dynamik tworzenia nowych wynalazkw i konieczno ich jak najszybszej ochrony dla zabezpieczenia interesw rmy, p roku to zdecydowanie za dugo. Lepszym rozwizaniem byaby moliwo pozyskania funduszy w kadej chwili. Ponadto bdem wydaje si te moliwo pokrywania z uzyskanych funduszy jedynie przyszych, a nie dokonanych ju wydatkw na opatentowanie wynalazkw. Skrcenie czasu oczekiwania na zezwolenie na prowadzenie bada klinicznych nad nowymi lekami take polepszyoby pozycj rmy w zakresie realizacji prb klinicznych. W Polsce redni czas oczekiwania na zezwolenie to 75 dni (chocia zgodnie z przepisami nie powinien przekracza 60 dni) i jest duo duszy, ni zagranic. Przykadowo w Wielkiej Brytanii, Niemczech czy Danii moe by to maksymalnie 30 dni, a w praktyce decyzje zapadaj zwykle szybciej33. Dla sponsora bada kady dzie oczekiwania oznacza wymierne straty. Wedug prof. Jana Lubiskiego w Polsce jest bardzo sabe wsparcie systemowe dla komercjalizacji wynikw bada naukowych. Przy braku pienidzy na ten cel i braku poszanowania prawa wasnoci osoby, przedsibiorstwa czy jednostki, ktre maj potencja twrczy, s zniechcone do ponoszenia kosztw zwizanych z ochron wasnoci przemysowej.
7. PODSUMOWANIE ZASADNICZE CZYNNIKI SUKCESU
Read-Gene S.A. ze Szczecina dowodzi, e opieranie dziaania i rozwoju rmy na ochronie wasnoci intelektualnej jest moliwe, a nawet stanowi istotn przewag konkurencyjn nie tylko w Polsce, ale take na wiecie. Co wicej, funkcjonowanie przedsibiorstwa w obranych obszarach praktycznie nie byoby moliwe, gdyby nie patentowano wynalazkw i osigni naukowych. Pomimo znacznych kwot przeznaczanych na ochron wasnoci
Tame. Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r., s. 60.
33 32
intelektualnych, Read-Gene w dalszym cigu kontynuuje prace nad nowymi projektami aplikacyjnymi, aby ich rezultaty po zastrzeeniu w kraju czy zagranic wprowadza na rynek. Przedstawiony sposb dziaania, zarzd spki traktuje jako naturaln drog rozwoju. Dotychczas rma kolejne etapy rozwoju generalnie pokonywaa zgodnie z planem, a dalsze perspektywy s bardzo pomylne. Na ten niewtpliwy sukces polskich uczonych zoyo si kilka aspektw. Lubiski. Twrca i Prezes Zarzdu Read-Gene S.A. prof. Jan Lubiski Jest on przykadem uczonego, ktry mia wizj i w peni wykorzysta swoje dowiadczenia zbierane przez wiele lat zarwno w kraju, jak i zagranic. Ju 20 lat temu uzna, e przyszo w onkologii stanowi badania nad genami. Tak mwi o pocztkach swojej pracy naukowo-badawczej w genetyce onkologicznej: W latach 80. wrciem do Polski, gdzie nie byo adnego zaplecza do bada genetycznych. Nasze pierwsze prby spotykay si z ogromnym sceptycyzmem i krytyk. Lekarze uwaali nas za dziwakw, a nasz prac za mao praktyczn. Pierwszy zakad bada powsta w Szczecinie, w piwnicy prosektorium, ktr sami zaadaptowalimy na laboratorium. Miaem wtedy chwile zwtpienia, czy warto w ogle zaczyna takie prace w Polsce. Ale pniej byo coraz lepiej.34 Profesor udowodni, e aby odnie prawdziwy sukces w nauce, oprcz wizji, trzeba by przedsibiorczym w szerokim znaczeniu tego sowa. Mimo trudnych momentw, nie zrezygnowa z podjtej drogi zawodowej, wierzy, e to co robi ma sens i przyszo. Zorganizowa od podstaw Midzynarodowe Centrum Nowotworw Dziedzicznych przy Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie i zbudowa silny zesp naukowy. Udao mu si pozyska 100 mln z na badania naukowe, m.in. od Komitetu Bada Naukowych, z funduszy europejskich, Fundacji na rzecz Nauki Polskiej i wielu innych rde.35 W kocu podj wysiek prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Autorzy technologii od ktrej spka Read-Gene rozpocza swoj dziatechnologii, alno. Doskonale znali potencja i moliwoci zwizane z wykorzystaniem tej technologii w komercyjnej dziaalnoci, a take byli bezporednio zainteresowani osigniciem sukcesu w przeniesieniu rezultatw swoich bada na rynek. W oparciu o wynalezion technologi naukowcy stworzyli produkty i usugi dla konkretnych odbiorcw kocowych. Byli take bardzo dobrze zorientowani, co si dzieje na wiecie w obszarze zainteresowa rmy zarwno w nauce, jak i na rynku. Rozpoznanie
34 35
Z. Wojtasiski, M. Rogowicz, owca raka, WPROST nr 28/2008. G. Cydejko, Profesorski biznes, FORBES nr 09/08.
106
107
rynku oraz potencjalnych i faktycznych konkurentw miao istotne znaczenie dla planowania ekspansji rmy, a nastpnie realizowania strategii rozwoju. Strategia rozwoju rmy oparta na wprowadzaniu na rynek produktw i usug komplementarnych wzgldem siebie w takich obszarach jak: wykrywanie, leczenie i zapobieganie nowotworom. Mona oczekiwa, e obrane podejcie spowoduje zwizywanie klientw z rm na duej, a w rezultacie, w wyniku synergii, pozwoli uzyskiwa lepsze efekty ekonomiczne. Finansowanie dziaalnoci rmy. Mona take stwierdzi, e uporano si z problemem, jakim byo nansowanie dziaalnoci rmy po skonsumowaniu kapitau zakadowego, zanim uruchomiono sprzeda produktw i usug. Dziki wprowadzeniu rmy Read-Gene na rynek rwnolegy NewConnect udao si zgromadzi kapita pozwalajcy prowadzi dalsz dziaalno. Kadra naukowa zwizana z rm. O wyjtkowej pozycji Read-Gene na rynku (nie tylko polskim) Read-Gene zadecydowaa, obok unikalnoci oferowanych produktw i usug, wyspecjalizowana kadra naukowa zwizana z rm. Dziki temu, e wybitni genetycy-onkolodzy zarwno z kraju, jak i z zagranicy pracuj na rzecz spki, praktycznie nie ma ona konkurencji w Polsce. Dla ewentualnych konkurentw, ktrzy z czasem mog si pojawi bdzie to naturaln barier wejcia na rynek, poniewa niezwykle trudnym zadaniem bdzie stworzenie zespou o zblionym potencjale intelektualnym. Wsppraca z Pomorsk Akademi Medyczn. Na dotychczasowy sukces Read-Gene S.A. zoyo si take uoenie korzystnych relacji z Pomorsk Akademi Medyczn w zakresie prowadzenia bada naukowych i komercjalizacji ich rezultatw. Dziki podpisanej umowie obie strony wiedz, czego mog oczekiwa po wsppracy i jakie obowizki na nich ci. Jasne zasady zapewniy sprawn wspprac, uniknito sytuacji prowadzcych do koniktw. Pracownicy naukowi mogli skupi si wycznie na dziaalnoci merytorycznej badawczo-rozwojowej. Wsppraca ze specjalistami w innych dziedzinach. Istotn kwesti w dotychczasowej dziaalnoci rmy, pozwalajc w miar pynnie pokonywa kolejne etapy w rozwoju byo rwnie korzystanie z profesjonalnego doradztwa prawnego, podatkowo-ksigowego, w zakresie ochrony kapitau intelektualnego czy rynku kapitaowego. Dziki wysokiej klasy specjalistom w wymienionych dziedzinach udao si m.in. pomylnie wprowadzi akcje spki na NewConnect oraz dokona imponujcej liczby zgosze patentowych w kraju i zagranic, na podstawie
ktrych przyznano ju cz patentw, a take rozpocz dziaalno operacyjn. Prof. Jan Lubiski uwaa, e aby osign obecny etap potrzeba byo duo, duo pracy i wysiku, podejmowania mdrych decyzji i troch szczcia. Jednoczenie ma wiadomo, e na sukces w penym wymiarze trzeba poczeka. W wywiadzie dla prasy mwi: Jestemy nastawieni na to, e na odniesienie sukcesu potrzebujemy kilku lat. 36 W drugim kwartale 2009 r. Read-Gene S.A. bya na dobrej drodze do dynamicznego wzrostu sprzeday swoich produktw i usug. Aby zrealizowa zamierzenia i osign peny sukces, w kolejnych miesicach spka skoncentruje si na nastpujcych dziaaniach: rozwoju kontaktw biznesowych i prezentowaniu swojej oferty w trakcie wydarze branowych, aby dziki temu pozyskiwa nowe zlecenia na realizacj bada klinicznych; promocji serwisu sprzeday testw genetycznych, co ma si przyczyni rwnie do zwikszenia rozpoznawalnoci rmy na wiecie; tworzeniu sieci sprzeday preparatu Sel-BRCA1, jeeli wyniki prowadzonych bada klinicznych bd pozytywne; pozyskaniu brakujcych funduszy, a nastpnie rozpoczciu budowy orodka badawczo-rozwojowego z przychodniami specjalistycznymi, oddziaem chemioterapii oraz laboratorium molekularnym. Przyszo Read-Gene w duym stopniu zwizana jest z potencjaem nowych odkry i projektw, obecnie jeszcze nieznanych, ktre mog si ujawni dziki obecnie realizowanym badaniom. Mona jednak oczekiwa, e nowe odkrycia i projekty biznesowe z nich wynikajce bd zawiera potencja do generowania dochodu, a take zdobywania nowych, niezidentykowanych jeszcze rynkw. Historia Read-Gene przeamuje stereotypowe postrzeganie ochrony wasnoci intelektualnej e jest to skomplikowana, kosztowna procedura, ktr przedsibiorstwom trudno przej pomylnie, a nawet jeli uda si uzyska patent, sukces rynkowy nie jest zagwarantowany, wic nie ma uzasadnienia ponoszenie kosztw ochrony. Przypadek szczeciskiej spki dowodzi, e proces ochrony wasnoci intelektualnej jest moliwy do przebrnicia, jeeli rma waciwie si do niego przygotuje i wpisze go w strategi rozwoju, jako fundamentalny aspekt dziaania. Mylc perspektywicznie i bez ogranicze o rmie, z pomoc specjalistw w dziedzinie ochrony wasnoci intelektualnych mona budowa siln pozycj przedsibiorstwa niemal w dowolnym regionie globalnego rynku.
36
Genetycy startuj na giedzie, Gazeta Wyborcza Szczecin, 12 lutego 2009 r.
108
Bibliograa
INNOWACYJNA TECHNOLOGIA RODOWISKOWA JAKO CZYNNIK

1. Anam R., Debiut Read Gene SA na NewConnect, eGospodarka.pl, 13 lutego 2009. 2. Berger A., Macherzy od genw wejd w lipcu na New Connect, Puls Biznesu, 12 maja 2008. 3. Cydejko G., Profesorski biznes, FORBES 09/08. 4. Decyzja o wpisie do rejestru Niepublicznego Zakadu Opieki Zdrowotnej Innowacyjna Onkologia, www.read-gene.com, 20 kwietnia 2009. 5. Dokument informacyjny Read-Gene Spka Akcyjna z siedzib w Szczecinie sporzdzony 20 stycznia 2009 r. 6. Genetycy startuj na giedzie, Gazeta Wyborcza Szczecin, 12 lutego 2009 r. 7. Raport o kapitale intelektualnym Polski, Warszawa 2008. 8. Raport biecy 06/2009 z dnia 12 lutego 2009: Prognoza wynikw nansowych Zarzdu READ-GENE S.A., www.read-gene.com 9. Read-Gene prognozuje wzrost zysku netto za 5-10 lat do 17,5 mln z, onet.pl za: PAP, dd/12 lutego 2009, godz. 15:28. 10. Renesans biotech w Polsce, www.inwestycjealternatywne.pl, 4 wrzenia 2008 r. 11. Wojtasiski Z., Florek M., Jak zapa raka?, WPROST 12/2005. 12. Wojtasiski Z., Rogowicz M., owca raka, WPROST 28/2008.
WCZENIA DO MIDZYNARODOWEGO ACUCHA WARTOCI
Studium Przypadku ChemTech-ProSynTech

Przemysaw Kulawczuk
2.2. Historia przedsibiorstwa Przedsibiorstwo ChemTech-ProSynTech powstao 31 grudnia 1999 r. w Sawkowie jako wydzielona jednostka produkcyjno-badawcza z rm: ChemTech Zakad Podstaw Technologii Organicznej S.C. oraz ProSynTech Inynieria Chemiczna. Przedsibiorstwa macierzyste zostay zaoone w Warszawie, pierwsze w 1995 r., a drugie w 1997 r. przez Wojciecha Laska.1 Spka cywilna ChemTech powstaa z przeksztacenia indywidualnej dziaalnoci gospodarczej, prowadzonej od 1993 r. Z chwil zaoenia przedsibiorstwa ChemTech-ProSynTech, rma ProSynTech ulega likwidacji, a ChemTech ograniczya swoj dziaalno do sfery handlowej i usugowej. W zaoeniu i pniejszym funkcjonowaniu przedsibiorstwa kluczow rol odgrywa i odgrywa prezes, dr in. Wojciech Lasek, absolwent Politechniki Warszawskiej, pracownik naukowy Instytutu Chemii Organicznej PAN oraz wsppracownik wczesnej Wyszej Szkoy Inynierskiej w Radomiu, ktry po latach kariery akademickiej zdecydowa si wykorzysta zdobyt wiedz w dziaalnoci gospodarczej.2 Dziaalno gospodarcza Wojciecha Laska, rozpoczta w 1993 r. w przedsibiorstwie ChemTech, obejmowaa: produkcj rodkw pomocniczych dla potrzeb przemysu, zwaszcza garbarskiego; przetwrstwo odpadw przemysowych w celu wytwarzania produktw uytecznych technicznie; handel w zakresie obrotu artykuami zaopatrzeniowymi dla przemysu, zwaszcza dla garbarstwa; obrt pomocniczymi rodkami produkcyjnymi; usugi w zakresie wykonywania analiz w tym analiz technicznych; dziaalno doradcz w zakresie wdroe wynikw bada; tumaczenie tekstw technicznych. Firma ProSynTech bya jednostk typowo produkcyjn, wytwarzajc rodki chemiczne, zwaszcza dla przemysu skrzanego, w tym przede wszystkim wodorozcieczalne farby kryjce o wysokich walorach
1 Informacja prasowa PARP, http://archiwum.parp.gov.pl/prasa/zapowiedzi/36CHEMTECH-RECYKLING-SKOR.doc 2 Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska.
rda internetowe:
www.genetyka.com www.pam.szczecin.pl www.read-gene.com
110
Studium prz ypadku CHEMTECH PROSYNTECH
111
uytkowych i ekologicznych. Oferowaa ponadto doradztwo technologiczno-aplikacyjne w zakresie produkowanych chemikaliw.3 Powstaniu rmy ChemTech-ProSynTech towarzyszya zmiana miejsca wykonywanej dziaalnoci: produkcja zostaa przeniesiona z podwarszawskiego Pruszkowa do lecego na obrzeach Grnego lska Sawkowa. Zmieni si take prol dziaalnoci rmy. Powstae przedsibiorstwo byo rm o wyranym prolu badawczo-wdroeniowym, dziaajcym w oparciu o wasne zaplecze produkcyjno-laboratoryjne. Przedmiot dziaalnoci gospodarczej obejmowa (i obejmuje): badania naukowe i prace rozwojowe w zakresie nauk przyrodniczych, technicznych i biotechnologii; badania i analizy techniczne, produkcj farb i lakierw oraz produkcj innych wyrobw chemicznych; doradztwo w zakresie oprogramowania komputerowego. Firma wyspecjalizowaa si we wsppracy z klientami majcymi problemy z gospodark wodno-ciekow, odpadami produkcyjnymi, skaeniami wd i gruntw. Dziaalno przedsibiorstwa rozwijaa si bardzo dobrze do momentu kryzysu rosyjskiego rubla i polityki schadzania gospodarki przez wczesny rzd polski.4 Produkty kierowane do przemysu skrzanego, dla ktrego w zasadzie zamknity zosta rynek wschodni, mniej wicej od przeomu wiekw zaczy coraz mniej way w przychodach rmy. By to take okres dostosowywania polskiego prawa do standardw Unii Europejskiej, co dla przemysu garbarskiego oznaczao konieczno zmniejszenia uciliwoci dla rodowiska. Oba czynniki spowodoway upadek licznych garbar, ktre nie potray dostosowa si do zmiany warunkw prowadzenia dziaalnoci w Polsce. Pocztkowo ChemTech-ProSynTech (ChP) ukierunkowaa dziaalno na pomoc garbarniom w zakresie dostosowania si do wymogw ochrony rodowiska, liczc na zwikszony popyt w tym zakresie, wywoany koniecznoci wypenienia standardw UE. Jednak sytuacja nansowa wspomnianego przemysu bardzo utrudnia wdraanie rozwiza pozwalajcych na skuteczne rozwizywanie problemw ekologicznych. Pierwszym odbiorc opracowanej technologii miay by Kpickie Zakady Garbarskie KEGAR, pooone nieopodal Supska. Bya to wwczas jedna z najlepszych garbar w Polsce, ktrej dyrektor d/s rozwoju produkcji, zdawa sobie spraw z wagi dostosowania rmy do nowych standardw ekologicznych. Podpisano wstpne porozumienie, lecz do realizacji umowy nie doszo, poniewa garbarnia upada w wyniku przytoczonych wczeniej, niekorzystnych
3 4
czynnikw wewntrznych i zewntrznych. Upado rwnie kolejne przedsibiorstwo chemiczne zainteresowane korzystaniem z technologii ChP: Chemiczna Spdzielnia Pracy ALFA.5 Negatywne dowiadczenia z przemysem garbarskim skoniy kierownictwo rmy do poszukiwania rozwiza, majcych szersze zastosowanie ni utylizacja odpadw garbarskich. Obserwujc trudnoci brany garbarskiej na przeomie XX i XXI wieku, W. Lasek uzna, e warto snansowa w rmie badania dotyczce odzysku chromu ze szlamw ciekw garbarskich (odpadu pynnego) oraz osadw ciekw komunalnych (biomasy nadmiarowego osadu czynnego). Badania opieray si na zaoeniu, e wspomniany rezultat mona uzyska za pomoc podobnych rodkw i metod, ktre posuyy do skutecznego usunicia chromu z odpadw skr. Zaoono rwnie, e przy oczyszczaniu wd ciekowych zwizanych ze szlamami ciekw garbarskich bdzie mona wykorzysta wiedz zdobyt podczas gromadzenia materiau badawczego do pracy doktorskiej W. Laska. Zaoenia okazay si suszne i w 2003 r. ChP dysponowa technologi umoliwiajc recykling odpadw skr chromowych, osadw ciekw komunalnych zanieczyszczonych m.in. chromem, elazem, glinem, niklem i kadmem oraz przemysowych szlamw ciekowych zawierajcych wymienione metale, pochodzcych gwnie z garbar, galwanizerni oraz zakadw obrbki powierzchniowej aluminium przed procesem barwienia i malowania proszkowego, co umoliwiao zastosowanie jej rwnie poza przemysem garbarskim.6 Przedstawione rozwinicie technologii skonio przedstawicieli ChP do podjcia prb zainteresowania sektora komunalnego technologi umoliwiajc zagospodarowanie osadw ciekowych. Jednak sektor komunalny nie by skonny do inwestowania w zakup i wdroenie nowoczesnego narzdzia, umoliwiajcego wywizanie si z obowizkw gospodarowania osadami ciekowymi zgodnie z wymogami unijnymi. Prby zainteresowania now nduktggi wadz gminnych oraz samorzdu wojewdztwa Maopolskiego nie przyniosy rezultatw7. Trudnoci ze sprzeda opracowanej technologii spowodoway problemy nansowe rmy w latach 2004-2007. Pozytywne efekty decyzji o przestawieniu dziaalnoci z produkcji dla potrzeb polskiego sektora skrzanego na dziaalno badawczo-wdroeniow, zwizan z ochron rodowiska pojawiy si dopiero w 2008 r.8
5
Martyna Jakubowska, Co z tym wynalazkiem, Wywiad dostarczony przez Wojciecha Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska. Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska. Tame.
Laska
6
Tame. Tame.
7 8
112
113
Firma po niemal 10 latach dziaalnoci pozostaa mikroprzedsibiorstwem, specjalizujcym si w komercjalizacji bada z zakresu nauk chemicznych, biologicznych i inynieryjnych. Pracuj w niej 3 osoby, a w przypadku pojawienia si zwikszonego zapotrzebowania na produkty rmy, zatrudniani s na krtkoterminowe kontrakty dodatkowi pracownicy o odpowiednich kwalikacjach.9 1.2. Zasadnicze kompetencje przedsibiorstwa na rynku krajowym i midzynarodowym Przedsibiorstwo ChP opiera si na wykorzystaniu bada z zakresu nauk biologicznych, chemii organicznej i nieorganicznej oraz inynierii chemicznej. Dziaa w ramach krakowskiego klastra LifeScience, a jednym z kierunkw rozwoju rmy s technologie zwizane z ochron rodowiska, m.in. uatwianie wyrwnywania niedoborw wody pitnej, ktrym rma usiuje zaradzi poprzez opracowywanie technologii odzyskiwania sodkiej wody z silnie zanieczyszczonych wd gruntowych oraz z zasolonych wd kopalnianych na terenach, gdzie odwrcona osmoza nie moe by stosowana w sposb ekonomicznie i ekologicznie nduniony.10 W zakresie kompetencji rmy le rwnie technologie ograniczajce emisj dwutlenku wgla i metanu do atmosfery, co pozwala ograniczy zagroenie efektem cieplarnianym.11 Najwiksze osignicia rmy zwizane s z opracowaniem technologii kompleksowego zagospodarowania odpadw garbarskich, w tym staych odpadw chromowych, w poczeniu z przerobem osadw ciekowych, w tym osadw zawierajcych chrom(III). Pocztki tej technologii zwizane s z pracami ukierunkowanymi na znalezienie nowego sposobu zagospodarowania staych odpadw, produkowanych przez przemys garbarski, prowadzonymi w Wyszej Szkole Inynierskiej w Radomiu przez zesp kierowany przez docenta Mieczysawa Gajewskiego w latach 1994-1998, w ramach grantu nansowanego przez KBN. W skad zespou, poza docentem Gajewskim, wchodzili: Maria Jesionek, Halina Kostrzewa, Wojciech Lasek, Ewa Magdziarz, Urszula Majewska, Lidia Mazur, Maria Pawowa, Magorzata Przybyek, Jadwiga Rudecka, Wodzimierz Siepracki, Alicja Wydra.12 Grant podzielony zosta pocztkowo na cztery czci i kada z nich miaa swego gwnego wykonawc. Jednym z nich by Wojciech Lasek, kierujc
Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska. Polska izba Gospodarcza Zaawansowanych Technologii, www.iztech.pl. 11 Tame. 12 Informacja prasowa PARP http://archiwum.parp.gov.pl/prasa/zapowiedzi/36CHEMTECH-RECYKLING-SKOR.doc.
10 9
przez niemal cztery lata kilkunastoosobowym zespoem, zoonym gwnie z pracownikw WSI w Radomiu. Zadaniem zespou W. Laska byo usunicie chromu ze staych odpadw garbarskich: struyn, dwoin i ndukt skr garbowanych zwizkami chromu trjwartociowego. Prace zespou zakoczyy si penym sukcesem, podobnie jak i realizacja caego grantu.13 Wczeniejsze kontakty rmy ChemTech, zwizane z wytwarzaniem farb dla przemysu skrzano-garbarskiego, pozwoliy na nawizanie kontaktw z przedstawicielami brany i poznanie ich problemw, w tym rwnie zagroe, jakie wspomniany przemys niesie dla rodowiska. Pniejsze dowiadczenia ukierunkoway rm na poszukiwanie szerszych zastosowa opracowanej technologii, a nacisk na ochron rodowiska i wyzwania, jakie dla utylizacji odpadw stanowio wejcie Polski do Unii Europejskiej, skoniy zesp rmy do opracowania technologii majcej szerokie zastosowanie w utylizacji odpadw. W ten sposb technologia ta staa si jednym z najwaniejszych obszarw funkcjonowania rmy. Dziki nowatorskiej metodzie utylizacji zoonych osadw ciekw chromowych i osadw ciekw komunalnych, silnie skaone cieki s oczyszczane do poziomu umoliwiajcego ich bezporednie odprowadzenie do wd powierzchniowych lub mog by stosowane w procesie produkcyjnym jako woda technologiczna. Technologia umoliwia zagospodarowanie odpadw biakowych, pozwalajc, n. w przypadku odpadw garbarskich, na odzysk obu kluczowych odpadw skry wyprawionej, czyli kolagenu, stanowicego 96% wagi odpadu i soli chromu, stanowicych pozostae 4% wagi. Proces jest cakowicie bezodpadowy.14 W jednej instalacji poczone s wzy suce oczyszczaniu odpadw z wzami produkcyjnymi, pozwalajc na wykorzystanie tych odpadw, ktre obecnie w najlepszym razie deponowane s na skadowiskach. Wszystkie zastosowane chemikalia staj si skadnikiem ndukttw rynkowych, a oczyszczone wody ciekowe rwnie maj zastosowanie w kolejnych cyklach procesu produkcyjnego.15 W przypadku odpadw garbarskich, ChP traktuje odpady skr jako niskoprocentow rud chromow i stosuje wymywanie zwizkw chromu z tkanki kolagenowej przy uyciu zwizkw tworzcych silniejsze kompleksy z metalem ni te, ktre wytworzyo biako skry. Podejcie takie umoliwia jednoczesne prowadzenie procesw odgarbowania kolagenu
Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska. Zagospodarowanie staych odpadw garbarskich w poczeniu z przerobem osadw ciekowych, Ekopartner, 2(172), 2006 r., s. 25. 15 Zagospodarowanie staych odpadw garbarskich, Recykling, 3(63), 2006.
14
13
114
115
i odchromowania odpadw skrzanych. Proces oczyszczania nastpuje w cyklu zamknitym typu ekstrakcja-regeneracja ekstrahenta, co eliminuje tworzenie ciekw. Dodatkowymi zaletami opracowanej technologii jest stosunkowo niska temperatura procesu, co ogranicza wykorzystanie energii cieplnej i brak koniecznoci odpowiedniego przygotowania odpadw do przerobu. Ponadto, jednoczenie przerabiana jest oczyszczona od metali cikich kolagenopochodna masa organiczna, zawarta w ciekach pogarbarskich oraz odwodnione, czciowo ustabilizowane osady ciekw komunalnych, ktre skadowane na wysypiskach bez przetworzenia, gro degradacj rodowiska naturalnego. Projekt daje wic wadzom lokalnym moliwo lepszego dostosowania si do zasad gospodarowania osadami ciekw komunalnych, narzucanymi przez rygorystyczne normy UE.16 Rezultatem procesu s produkty rynkowe, co obnia znacznie koszty dziaa chronicych rodowisko, umoliwiajc praktycznie samonansowanie procesu utylizacji. Organiczna pozostao obu osadw jest skadnikiem szeregu mieszanych organiczno/mineralnych preparatw nawozowych. Odzyskany z odpadw chrom(III) jest uywany do wytwarzania garbnika. Oczyszczony kolagen skr suy jako surowiec do produkcji elatyny technicznej, biopolimerw lub nawozw organicznych o specjalnej charakterystyce. Do oczyszczania szlamowatych osadw ciekw garbarskich suy m.in. ekstrakcja ciecz/ciecz z uyciem katalizatora przeniesienia midzyfazowego. W procesie tym usuwa si ze ciekw chrom(III), elazo(III) lub glin wraz z nadmiarem chlorkw do fazy organicznej, zastpujc je siarczanami. Wszystkie sole nieorganiczne, zarwno te wydzielone selektywnie ze strumienia wd ciekowych w kolejnych fazach procesu, jak i te uzyskane na etapie regeneracji katalizatora, po oczyszczeniu tworz penowartociowe produkty.17 Nowa technologia okazaa si wyjtkowo efektywna w porwnaniu z innymi metodami oczyszczania odpadw garbarskich, dajc dodatkowo moliwo oczyszczania ciekw zanieczyszczonych metalami cikimi.18
1.3. Rozwj rynkowy Firma wie swoj przyszo i szanse na rozwj z ukierunkowaniem dziaalnoci na prace badawcze. Rozwj w cigu ostatnich lat by zwizany z rozwojem technologii utylizacji odpadw biakowych i osadw ciekowych. Wysokie koszty budowy instalacji utylizacyjnych wykorzystujcych opracowan technologi uniemoliwiy rozwj w oparciu o dziaalno produkcyjn i ukierunkoway dziaalno rmy na badania i poszukiwanie inwestorw oraz partnerw, uatwiajcych dotarcie do inwestorw. W zakresie generowania przychodw nansowych i wzrostu zatrudnienia rma rozwija si wolno, przewidujc, e szybszy rozwj bdzie moliwy po wypromowaniu opracowanej technologii. Dowiadczenia biznesowe waciciela rmy, Wojciecha Laska, s zwizane z wykorzystaniem wynikw bada naukowych. Pierwsze osignicia przedsibiorstw, w oparciu o ktre utworzono ChP, zwizane byy z wdroeniem opracowanego przez W. Laska i wsppracownikw sposobu wytwarzania stonych roztworw chemicznie modykowanej kazeiny kwasowej. Rozwizanie to zostao zgoszone jako wynalazek i uzyskao ochron jako patent polski o numerze 141764. Pozostaymi autorami wynalazku byli badacze z Wyszej Szkoy Inynierskiej w Radomiu: Urszula Majewska i Zygmunt Pbratek19. Wynalazek zgoszono w sierpniu 1984 r., a opis patentowy opublikowano w maju 1988 r. Preparat otrzymywany sposobem wedug wynalazku znany pod handlow nazw ELWURON 40 przeznaczony by oryginalnie do bezporedniego wykorzystania w przemyle skrzanym w charakterze skadnika wicego zestaww kryjcych do wykoczania skr licowych i dwoin skrzanych. W wyniku bada wykonanych w latach 1995-1996 przez zesp kierowany przez W. Laska udao si na bazie tego preparatu wdroy technologi produkcji kilkudziesiciu wyrobw, w ktrych wykorzystano jego bonotwrcze waciwoci. Opracowane produkty mona podzieli na trzy szeregi wodorozcieczalnych farb, w zalenoci od siy krycia stosowanych pigmentw: silnie kryjce farby CHEMTECOL, transparentowe farby TRANSPROLACK oraz ultratransparentowe farby CHEMTESOL. Wszystkie z nich znalazy powszechne zastosowanie w przemyle skrzanym. Opracowane produkty nie zawieraj jakichkolwiek rozpuszczalnikw organicznych, a poprzez swoj wysok biodegradowalno s wyrobami przyjaznymi dla rodowiska naturalnego.
Ekopartner, op. cit. s. 25. W. Lasek, Kompleksowy recykling poprodukcyjnych odpadw i wszelkich osadw ciekowych zawierajcych chrom(III) jako warunek rewitalizacji terenw ze skupiskami wytwrcw skr wyprawy chromowe i przedsibiorstw galwanizerskich na przykadzie Maopolski, Problemy Ekologii 12, 2008, s.105. 18 Dokadny opis nowej technologii mona znale w opracowaniu Wojciecha Laska, Osady ciekowe zawierajce chrom, Wodocigi Kanalizacja 5(27), 2006, s. 32-35.
17
16
19
Opis Patentowy 141764 UPPRL.
116
117
Najwiksze nadzieje przedsibiorstwo wizao z przedstawion wczeniej technologi kompleksowego zagospodarowania odpadw biakowych i osadw ciekowych zanieczyszczonych metalami cikimi. W Polsce, do czasu powstania technologii opracowanej przez ChP, skupiano si gwnie na zagospodarowaniu odpadw garbarskich. Poza zespoem docenta Gajewskiego, ktrego prace przedstawiono powyej, metod zagospodarowania odpadw garbarskich zajmowa si w poowie lat 90-tych XX w. zesp badaczy na Politechnice dzkiej. Zesp ten, w ramach grantu KBN, opublikowa w 1997 r. opis technologii zagospodarowania struyn garbarskich, ktre przed procesem utylizacji powinny by odpowiednio rozdrobnione. Wspomniany zesp udoskonali metod, znan z wczeniejszego patentu 143545. Wad tego procesu s wymagania odnonie silnie kwanego rodowiska reakcji, co stwarza powane zagroenie dla zdrowia obsugi i jest rdem duej iloci ciekw technologicznych. W rezultacie procesu powstaje elatyna, jednak jej jako nie jest zadowalajca.20 Wymienionych wad nie ma technologia opracowana przez zesp ChemTech-ProSynTech. Technologia ta zostaa wysoko oceniona przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci, ktra przyznaa rmie pod koniec 2005 r. drug nagrod w IX Edycji Konkursu Polski Produkt Przyszoci za sposb kompleksowego zagospodarowania odpadw garbarskich w tym staych odpadw skr chromowych, w poczeniu z przerobem osadw ciekowych w tym osadw zawierajcych zwizki chromu(III), ktry uzyska zaszczytne miano Technologii Przyszoci.21 Przedstawiciele rmy dostrzegli due moliwoci nowej technologii, pozwalajce na rekultywacj terenw skaonych odpadami biakowymi i ciekami zawierajcymi metale cikie. Prezes rmy, W. Lasek, zwrci uwag na sytuacj w gminach Maopolski, gdzie problem skaenia odpadami chromowymi, w tym gwnie garbarskimi, jest szczeglnie dotkliwy. Warunkiem zapobieenia postpujcego skaenia rodowiska byoby zorganizowanie systemu punktw recyklingu odpadw skr chromowych i osadw ciekowych zanieczyszczonych chromem, umoliwiajcego legalne pozbywanie si odpadw i kierowanie ich do przetwarzania w uyteczne produkty, wedug opracowanej technologii. Wprowadzenie systemu w Maopolsce wymagaoby utworzenia jednego wikszego punktu odbioru odpadw lub trzech mniejszych22.
W 2003 r., w oparciu o opracowan technologi, w rmie powstaa koncepcja chemicznego oczyszczania ciekw w gminie Zembrzyce, w ktrej dziaaa dua liczba zakadw garbarskich w stosunku do liczby ludnoci proporcjonalnie wiksza ni np. w Nowym Targu. Zaproponowany program dziaa zmierza do zapobieenia skaeniom chromem wsi i okalajcych j dwch rzek. ChemTech-ProSynTech miaa dostarczy technologi i know-how oraz zaprojektowa instalacj23. Lokalna rma miaa wybudowa przetwrni odpadw garbarskich. Jednak, pomimo wpisania nowej inwestycji do planw gospodarki odpadami w gminie i powiecie, wadze samorzdowe zdecydoway si ostatecznie na inn koncepcj, w ramach ktrej cieki garbarskie miay by oczyszczane w wybudowanym odrbnie reaktorze SBR. Ostatecznie jednak w 2006 r. otworzono oczyszczalni bez jakiegokolwiek wza dostosowanego do ciekw garbarskich.24 Bardzo dobre kontakty z krajowymi wytwrcami skr skoniy ChP do podjcia prby zlokalizowania kolejnej inwestycji w pobliu garbarni w Krakowie-Bieanowie i w Niepoomicach. Obie rmy zadeklaroway ch pozbywania si swych odpadw w planowanym zakadzie przetwrczym, wykorzystujcym opracowan przez ChP technologi. Inwestycja, zaplanowana w Niepoomickiej Specjalnej Stree Ekonomicznej, miaa przyczyni si do poprawy stanu wd rzeki przepywajcej przez centrum miasta, skaonej chromem i innymi chemikaliami typowymi dla produkcji skr. W trakcie negocjacji, latem 2005 r., garbarnia w Niepoomicach legalnie pozbya si czci odpadw garbarskich skadowanych na swoim terenie, przekazujc je za opat rmie ze lska, ktra nastpnie nielegalnie pozbya si ich w lesie pooonym nieopodal Chrzanowa w Maopolsce. Spraw zaj si prokurator. Garbarni oczyszczono z zarzutw, ale niekorzystny klimat wok garbarni przyczyni si do jej likwidacji, a ChP nie dostaa zgody na umieszczenie inwestycji na terenie Niepoomickiej Strefy Ekonomicznej.25 Trudnoci ze sprzeda opracowanej technologii wpyny niekorzystnie na rozwj rynkowy przedsibiorstwa, pokazujc jednoczenie trudnoci z zainteresowaniem now technologi wadz komunalnych, pomimo przyznanych licznych nagrd i pozytywnych ocen ekspertw. Negatywne dowiadczenia ChP z lat 2001-2005 pokazuj, jak ciko komercjalizowa jest innowacyjn technologi, majc wyran przewag konkurencyjn w stosunku do innych rozwiza. Brakuje dostpu do potencjalnych inwestorw,
23 20 21 22
W. Lasek, Koncepcja chemicznego oczyszczania ciekw w gminie Zembrzyce, Krakw W. Lasek, Kompleksowy recykling, s. 106. Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska.
Recykling 3(63), 2006, s. 27. Polska Izba Zaawansowanych Technologii. Czonkowie. ChemTech-ProSynTech. W. Lasek, Kompleksowy recykling, op. cit, s. 106.
2003.
24 25
118
119
jak rwnie funduszy wyspecjalizowanych w nansowaniu przedsiwzi o zwikszonym stopniu ryzyka. W takiej sytuacji dalszy rozwj rynkowy by uwarunkowany umidzynarodowieniem dotychczasowych wynikw prac badawczych i wejciem na rynki midzynarodowe. 1.4. Silne i sabe strony przedsibiorstwa Siln stron rmy jest wykorzystywanie innowacyjnej technologii, jak rwnie dobre kontakty z orodkami badawczymi, dowiadczenie w zakresie komercjalizacji nowych technologii i dobra wsppraca z przemysem garbarskim. Kierownictwo rmy czy znajomo zagadnie badawczych z problemami prowadzenia przedsibiorstwa, a take docenia znaczenie posiadania praw wycznych do stosowanych rozwiza, speniajc tym samym niezbdne warunki do udanej komercjalizacji. Siln stron jest rwnie umiejtno nawizywania kontaktw, w tym kontaktw midzynarodowych, poprzez udzia w seminariach, wystawach, targach i konferencjach. Istotne jest take posiadanie, oprcz patentw, nagrd wiadczcych o innowacyjnoci opracowanych rozwiza i ich duym potencjale rozwojowym. Dla rozwoju rmy wane byo take zwizanie si z silnym partnerem, znanym na rynkach midzynarodowych, co uatwia wejcie na te rynki. Sab stron byo uzalenienie zastosowania nowej technologii od decyzji wadz lokalnych, a take dua kapitaochonno rozwiza, opartych na tej technologii. Wysokie koszty budowy instalacji przemysowych, znacznie przekraczajce moliwoci mikroprzedsibiorstwa, s szczeglnie dotkliwe w przypadku rmy dziaajcej w Polsce, gdzie brakuje funduszy gotowych zainwestowa w wynalezione rozwizania.
2.1. Motywy wejcia przedsibiorstwa na rynki midzynarodowe Zasadniczym motywem wejcia ChP na rynki zagraniczne bya moliwo wykorzystania przewagi technologicznej. Pierwsze prby zaistnienia na rynkach midzynarodowych byy zwizane z prbami sprzeday wodorozcieczalnych farb na rynku austriackim i niemieckim. Sposb produkcji wspomnianych rodkw, chroniony patentem uzyskanym na sposb wytwarzania stonych roztworw chemicznie modykowanej kazeiny kwasowej (patent 141764), by cakiem nowy i prowadzi do produktu, ktry by znacznie lepszy od istniejcych wwczas na rynku rodkw importowanych z pastw Europy Zachodniej. Zdaniem Wojciecha Laska, prezesa rmy ChP,
nawet obecnie (w 2009 r.) nie ma lepszego rodka wicego, bdcego jednoczenie binderem (spoiwem) oraz preparatem bonotwrczym o bardzo dobrych wasnociach wytrzymaociowych, ktry dodatkowo nie zawiera lotnych rozpuszczalnikw organicznych i jest biodegradowalny. Jednak te pierwsze prby zakoczyy si niepowodzeniem, gwnie ze wzgldu na koszty i dominacj potnych rm zachodnich na tamtejszych rynkach. Kolejne prby byy zwizane ze stosowaniem nowej technologii kompleksowego zagospodarowania odpadw garbarskich w poczeniu z przerobem osadw ciekowych. Porwnanie jej z rozwizaniami stosowanymi na wiecie wykazao, e polskie rozwizanie jest lepsze. Znane technologie skupiay si na osadach garbarskich i nie uwzgldniay komunalnych osadw ciekowych. Wrd wielu rozwiza najwiksz popularno zyskaa metoda enzymatycznej hydrolizy struyn chromowych, opracowana w Stanach Zjednoczonych i rozwinita w Europie przez specjalistw czeskich, a w Ameryce Poudniowej przez Argentyczykw. Wspomniany proces wymaga jednak duej iloci wody, stosowania bardzo drogiego enzymu proteolitycznego oraz duej iloci energii cieplnej, zwizanej z koniecznoci dugotrwaego ogrzewania roztworu do temperatury 70 C. Produktem otrzymywanym w wyniku stosowania tej technologii jest hydrolizat biakowy, zawierajcy mniej ni 15% suchej masy oraz szlam uwodnionego wodorotlenku chromu, zanieczyszczony wodorotlenkiem wapnia. Ponadto, wiksze odpady wymagaj wstpnej obrbki, co podnosi koszty utylizacji. Produkty otrzymane w trakcie utylizacji maj ograniczone zastosowanie w uprawie rolin. Kolejnym mankamentem jest niepene rozpuszczanie odpadw skrzanych, a osad chromowy po ltracji wymaga zoonego procesu oczyszczania 26. Wstpnego przygotowania odpadw wymaga rwnie metoda opracowana przez badaczy w Hiszpanii, polegajca na przeprowadzeniu chromu(III) w chrom(VI), w alkalicznych warunkach, w skrze i wymyciu uzyskanych chromianw(VI), ktre nie posiadaj wasnoci garbujcych, roztworami siarczanu sodowego. Opracowana metoda nie wymaga nakadw energetycznych, gdy niemal wszystkie operacje prowadzi si w temperaturze pokojowej, ale wymaga wysoce toksycznego formaldehydu oraz przeprowadzenia stosunkowo nieszkodliwego chromu(III) w mutagenny chrom(VI), co stanowi powane zagroenie dla bezpieczestwa obsugi. Wymaga ona take duego zuycia wody.27
26 27
Recykling, 3(63), 2006. Recykling, 3(63), 2006, s. 27.
120
121
Problem odpadw garbarskich jest rwnie rozwizywany przy pomocy spalania, uzyskujc ze spalania energi ciepln. Rozwizanie to powoduje jednak cay szereg zagroe ekologicznych, uwalniajc do atmosfery tlenki siarki i zwizki azotu. Uwalniany jest take chlorek chromylu, bdcy zwizkiem kancerogennym. Rozwizanie to budzi due opory spoeczne. Przedstawiciele rmy ChemTech-ProSynTech stwierdzili, e opracowana przez zesp W. Laska technologia jest znacznie efektywniejsza w porwnaniu do metod uywanych na wiecie. Budowa spalarni jest znacznie drosza i rodzi wicej zagroe dla rodowiska w porwnaniu do systemu zbirki i przerobu odpadw wedug technologii opracowanej przez rm. Istotn innowacj byo zrezygnowanie z dotychczasowego wykorzystywania odpadw jako surowca typowo garbarskiego, ktry naley przerabia w odwrconym procesie garbowania za pomoc tych samych chemikaliw i w zblionych warunkach do procesu garbowania skr surowych. W odpadach skr chromowych zastosowano wymywanie zwizkw chromu(III) z tkanki kolagenowej sposobami stosowanymi w procesach hydrometalurgicznych. Podejcie to pozwala na prowadzenie oczyszczania w dwustopniowym cyklu zamknitym typu ekstrakcja regeneracja ekstrahenta, co cakowicie eliminuje obecno ciekw poprzerobowych.28 Dodatkow, siln stron nowej technologii jest odzyskiwanie chromu, ktrego zoa nie wystpuj na terenie Unii Europejskiej. Surowiec ten jest importowany z terenu krajw byego Zwizku Radzieckiego, a take krajw muzumaskich. Moliwoci odzyskania tak cennego surowca zwikszaj bezpieczestwo surowcowe krajw UE. Tylko w Polsce powstaje rocznie okoo 50 tysicy ton odpadw skr chromowych, traajcych gownie na skadowiska odpadw. Nowa technologia pozwala odzyska ze wspomnianych odpadw 48 tysicy ton kolagenu i 2 tysice ton chromu29. Dostrzeona konkurencyjno nowej technologii utylizacji odpadw garbarskich, dajca rwnie moliwo utylizacji osadw ciekw komunalnych, skonia rm ChemTech-ProSynTech do poszukiwania moliwoci wejcia na rynki midzynarodowe. 2.2. Zasadnicze strategie wejcia na rynki zagraniczne Pocztkowo ChP zastosowaa strategi typowego eksportu wasnych produktw na rynek niemiecki i austriacki. Strategia ta, mimo swojej prostoty, moe sta si wstpem bardziej zaawansowanych form wejcia na rynki
midzynarodowe. Niepowodzenie wspomnianej strategii skonio zarzd ChP do poszukiwania innych form. Zdecydowano si na strategi oferowania samodzielnych usug badawczo-wdroeniowych pod wasn mark wewntrz acucha wartoci wytwarzanego przez du rm midzynarodow. W ramach umowy z integratorem caego procesu biznesowego, ChP wystpujc pod wasn mark, pomaga w reklamie i promocji usug do innych potencjalnych zleceniodawcw, wykorzystujc dotychczasowe kontakty z przemysem i wadzami komunalnymi, a take pozycj marki wynikajc z otrzymanych nagrd i wyrnie, licznych publikacji, patentw i uczestnictwa w konferencjach midzynarodowych. Posiadanie wysokiej wasnej marki, chronionej prawnie, a take sprawnych systemw zarzdzania danym ogniwem wartoci przy prowadzeniu dziaalnoci badawczowdroeniowej, jest du wartoci rynkow, z ktr wie si moliwo osigania dochodw. Z tego te wzgldu czynnoci badawczo-wdroeniowe, realizowane wewntrz okrelonego ogniwa wartoci dodanej, rwnie powinny by chronione z punktu widzenia wasnoci intelektualnej, ktr reprezentuj. Integratorem procesu biznesowego zostaa rma Rambll. Rambll to midzynarodowe przedsiwzicie inynieryjne, oferujce holistyczne podejcie do interesariuszy, z pooeniem nacisku na model zarzdzania, w ktrym zasoby rmy, stosowane procesy, wartoci s budowane w oparciu o kooperacj, uwzgldniajc aktywny udzia zasobw ludzkich, klientw i kontrahentw.30 Pierwszy kontakt z rm Rambll zosta nawizany przez ChP w 2007 r., podczas Poznaskich Targw POLEKO. Firma skandynawska planowaa wwczas otwarcie placwki w Krakowie, co uatwio pierwsze kontakty i podjcie wsppracy. Ju p roku po nawizaniu wsppracy rma ChP zostaa poproszona o zaproponowanie rozwizania technologicznego jednemu z klientw rmy Rambll.31 Rambll powsta w Kopenhadze, w 1945 r., jako maa rma inynierska, zaoona przez dwch partnerw, Borge Johannesa Ramblla i Joanna Georgia Hannemanna Po ponad 60 latach dziaalnoci przeksztacia si w multidyscyplinarne, midzynarodowe przedsiwzicie, dziaajc w takich dziedzinach jak budownictwo, energia, ochrona zdrowia, zarzdzanie zasobami naturalnymi, przemys chemiczny, farmaceutyczny, przetwrstwo ywnoci, transport, a take urbanistyka, administracja publiczna, edukacja, kultura. W kadej z tych dziedzin Rambll oferuje usugi
30 31
28 29
Recykling 4(64), 2006, s. 26. Tame, s. 27.
F. B. Pedersen, Rambll Holistic Operations, 1997. Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska.
122
123
doradcze, zwizane z projektowaniem, wyborem rozwiza technicznych, zarzdzaniem, utrzymaniem, renowacj. Jednym z kluczowych obszarw jest dla rmy ochrona rodowiska, w tym zwaszcza utylizacja odpadw przemysowych, gospodarka wodna, audyty rodowiskowe, instalacje suce ochronie rodowiska i przeciwdziaanie zanieczyszczeniom gleb i wd gruntowych. 32 Rambll prowadzi dziaalno rwnie w Polsce. W latach 2006-2007 przeprowadzaa m.in. audyt rodowiskowy na terenie Stoczni Gdaskiej w czci przeznaczonej na budow galerii handlowej, a take, we wsppracy z Muzeum Archeologicznym w Gdasku, prowadzia prace oceniajce przydatno wspomnianego terenu dla bada archeologicznych. Rezultatem bya ocena, wskazujca na brak zagroe rodowiskowych zwizanych z planowan inwestycj. Firma opracowywaa rwnie rozwizania urbanistyczne dla modego miasta, planowanego osiedla w Gdasku, majcego powiza funkcje nowoczesnego osiedla z histori terenu33. 2.3. Problemy z wdraaniem strategii i sposoby ich pokonywania Dowiadczenia wynikajce z podejmowanych prb zastosowania technologii utylizacji odpadw garbarskich w gminie Zembrzyce, a take pierwsze prby wykorzystania opracowanej technologii na rynkach midzynarodowych pokazay, e technologia nakierowana wycznie na zagospodarowanie odpadw garbarskich cieszy si stosunkowo maym zainteresowaniem ze strony potencjalnych inwestorw. Realizacja strategii oferowania usug badawczo-wdroeniowych wewntrz acucha wartoci wytwarzanego przez du rm midzynarodow, wymagaa elastycznej technologii, majcej moliwie jak najszersze zastosowanie w projektach wymagajcych zagospodarowania odpadw i ciekw w sposb jak najbardziej przyjazny dla rodowiska. Problem ten rozwizano poprzez wsplne badania zespow ChemTech-ProSynTech i Rambll Polska. Nowy program badawczy mia na celu nieselektywn redukcj zawartoci trudno biodegradowalnych zwizkw organicznych w ciekach. W rezultacie wsplnych bada powstaa nowa technologia, wspomagajca odzyskiwanie azotu i fosforu z osadw ciekowych zanieczyszczonych metalami cikimi. Nowa technologia jest wynikiem wsppracy Rogera M. Koniecznego, eksperta Rambll Group i badacza Uniwersytetu w Oslo z dr. Wojcie-
chem Laskiem, reprezentujcym ChemTech-ProSynTech. Elementy tej technologii stay si przedmiotem zgoszenia patentowego, a pniej wsplnej publikacji na pocztku 2009 r. 34 2.4. Osignity stan rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa ChemTech-ProSynTech ze swoj technologi wszed do oferty rmy Rambll. Moe wic korzysta z z midzynarodowej sieci partnera przy poszukiwaniu zlece. W wyniku wsplnego programu badawczego powstao rozwizanie, ktre mona skutecznie dopasowa do konkretnych potrzeb. Opracowana technologia poprawia efektywno wsplnego zagospodarowania odpadw garbarskich, majcych wysok zawarto biaka i niewielkie uwodnienie oraz ciekw komunalnych, zawierajcych z kolei wysoko uwodnione biako i metale cikie, co uniemoliwiao wykorzystanie osadw w rolnictwie.35. Wyniki wsplnych bada pozwoliy na rozszerzenie listy adresatw opracowanej technologii utylizacji ciekw. Odbiorcami jej mogy by, obok garbar, ubojnie zwierzt, przedsibiorstwa przetwrstwa misnego, mleczarnie, zakady przemysu organicznego, zakady komunalne, a take wadze samorzdowe, na ktrych terenie wystpuj skupiska przemysu garbarskiego, zakadw galwanizerskich i przetwrstwa misnego. Rozwinita dziki wsppracy ChemTech-ProSynTech z Rambll Polska technologia daje bardzo due korzyci dla ochrony rodowiska, gdy eliminowane s odpady, zarwno stae, jak i cieke, z sektora garbarskiego i ochrony antykorozyjnej metali zawierajce chrom. Moliwy jest recykling odzyskanych soli metali do dostawcw odpadw. Opracowana technologia stanowi uzupenienie procesu przerbki komunalnych osadw ciekowych, dziki czemu ustabilizowana pozostao moe by od razu wykorzystana w rolnictwie. Rozwizanie przyczynia si tym samym do zmniejszenia emisji gazw cieplarnianych z odpadw, ktre obecnie s niemal wycznie do skadowane. Utylizowane odpady wykorzystywane s do produkcji organicznych produktw nawozowych CNPK, zawierajcych atwo przyswajalny, lecz trudno wymywalny azot i fosfor, przeciwdziaajcych jaowieniu pl uprawnych, a stosowanie ich znaczco ogranicza stenie azotu amonowego w glebie oraz eliminuje z niej azotany. Proces technologiczny, podobnie jak we wczeniejszej technologii, pozosta pro-
32 33
www.ramboll.com www.ramboll.pl
34 W. Lasek, R. M. Konieczny, Odzysk azotu i fosforu z recyklingu osadw ciekowych, zanieczyszczonych metalami cikimi, Ekologia Przemysowa, 2, 2009, s. 30-31. 35 Tame, s. 30.
124
125
cesem bezodpadowym, bezciekowym i bezodorowym, speniajc kryteria zrwnowaonego rozwoju. 36 ChP dysponuje wic elastyczn technologi, umoliwiajc realizowanie zrnicowanych projektw z zakresu ochrony rodowiska, jak rwnie wsppracuje z partnerem, uatwiajcym dostp do klientw na caym wiecie.
3. ROLA WASNOCI INTELEKTUALNEJ W MODYFIKACJI STRATEGII ROZWOJOWEJ PRZEDSIBIORSTWA
Dla rmy nieduej takiej jak ChP i na wiecie nieznanej, wypromowanie nowej technogii wymagao polecenia oferty przez podmiot uznany na wiatowym rynku, taki jak Rambll, co m.in. uatwio dostp do inwestorw. Pokonanie barier zwizanych z uzyskaniem rodkw na ochron patentow na rynkach midzynarodowych i poparcie silnego partnera zagranicznego nie gwarantuje automatycznie sukcesu. ChP jest dopiero na pocztku drogi budowania pozycji midzynarodowej, a wypromowanie nowej technologii wymaga czasu. 3.2. Poszukiwanie rozwiza w IP dla usprawnienia zarzdzania strategicznego ChP wybraa ochron wypracowanych wartoci intelektualnych za porednictwem patentw. Technologia kompleksowego zagospodarowania staych odpadw garbarskich, w tym odpadw zawierajcych chrom(III), wypracowana w wyniku bada prowadzonych we wsppracy z radomsk WSI, nabraa zdolnoci patentowej, stajc si przedmiotem zgoszenia patentowego. Wyniki prac posuyy do sporzdzenia dwch zgosze patentowych, z ktrych jedno stao si patentem w 2005 r., a drugie przeszo pomylnie badanie wstpne przed Europejskim Urzdem Patentowym, ale nie uzyskao patentu, gwnie wskutek braku rodkw na opacenie fazy regionalnej postpowania.38 Zmusio to rm do poszukiwania partnera, ktry mgby pomc w przezwycieniu ogranicze i snansowaniu postpowania patentowego. Zwizanie si z silnym partnerem midzynarodowym miao dla ChemTech-ProSynTech implikacje dla strategii w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej. Biorc pod uwag koszty dziaa ochronnych, w tym zwaszcza koszty postpowania w EPO, jak rwnie koszty monitorowania ewentualnych narusze uzyskanych patentw, podjto decyzj, e kolejne dziaania zmierzajce do uzyskania praw wycznych za granic bd rmowane i opacane przez Rambll. Rezultatem tej decyzji byo zgoszenie patentowe, dotyczce oczyszczania ciekw trudnych do biodegradacji, ktre rmuje partner norweski39. ChP zdawaa sobie spraw, e bez dziaa ochronnych wejcie na rynki midzynarodowe zakoczy si porak. Oczywicie przeniesienie postpowania patentowego na rm Rambll ograniczyo
3.1. Bariery rozwoju strategicznego przedsibiorstwa Strategia rozwoju rmy napotyka na trzy gwne bariery: brak rodkw na postpowanie patentowe na rynkach wiatowych; niechtne nastawienie odbiorcw, wynikajce z pozornej przewagi technologii spalania osadw; brak inwestorw i brak moliwoci snansowania instalacji przetwrczych, pracujcych w oparciu o wypracowan technologi. Decyzja o zwizaniu si z silnym partnerem wynikaa w duym stopniu z ogranicze nansowych, utrudniajcych osignicie waciwego poziomu ochrony wasnoci intelektualnych wytworzonych w przedsibiorstwie i tym samym potgujcych trudnoci we wdroeniu opracowanych rozwiza na skal przemysow. Dostp do rynkw midzynarodowych wymaga dziaa ochronnych przynajmniej na rynku USA, Kanady, Unii Europejskiej i Japonii. Uzyskanie praw wycznych na wspomnianych rynkach gwarantuje ochron 90% wiatowych rynkw, istotnych z punktu widzenia technologii utylizacji odpadw i osadw ciekowych. Powan barier jest maa znajomo opracowanej technologii utylizacji osadw ciekowych w rodowisku zajmujcym si recyklingiem odpadw komunalnych, a take rozpowszechnione przekonanie o rzekomej przewadze technologii spalania. Wypromowaniu technologii suyy przede wszystkim udziay w seminariach branowych. W kwietniu 2009 r. podczas seminarium zorganizowanego przez Gdask Fundacj Wody37, dr W. Lasek promowa odzysk azotu i fosforu z osadw ciekowych, jako efekt kompletnego recyklingu osadw zanieczyszczonych metalami cikimi. Barier jest te silne lobby, ukierunkowane na spalanie odpadw.
Tame, s. 30. Program Seminarium Usuwanie fosforu w procesach oczyszczania ciekw moliwoci i uwarunkowania techniczne, Gdask, 15-17 kwietnia 2009 r.
37
36
38 39
Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska. Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska.
126
127
korzyci majtkowe z praw wycznych, zmuszajc do podzielenia si tymi korzyciami z partnerem, jednak stojc wobec dylematu czy rezygnowa z ubiegania si o patenty midzynarodowe, czy podzieli si spodziewanymi korzyciami z partnerem, waciciel rmy wybra strategi przeniesienia praw wycznych na partnera. 3.3. Przebieg wdroenia IP i jej ochrony do strategii rozwojowej przedsibiorstwa Doceniajc moliwoci zwizane z now technologi i jej wyran przewag nad innymi rozwizaniami stosowanymi na wiecie, autorzy zdecydowali si na podjecie dziaa ochronnych. Opracowana przez zesp ChemTech-ProSynTech technologia jest chroniona patentem PL190013 z 2005 r. oraz aplikacj patentow P-381326 z 2006 r. Twrcy technologii dokonali jeszcze jednego zgoszenia (P-315360), ktre przeszo pomylnie etap badania zdolnoci patentowej przed EPO, lecz jak wspominalimy koszty opacenia fazy regionalnej okazay si zbyt wysokie. Pozytywny wynik badania zdolnoci patentowej znalaz odzwierciedlenie w publikacjach EPO, co spowodowao, e technologia opracowana przez ChemTech-ProSynTech wesza do obecnego stanu techniki i tym samym patentowanie analogicznych rozwiza w innych krajach, zgaszanych przez innych twrcw jest niemoliwe.40 Kolejna faza rozwoju technologii utylizacji osadw ciekowych bdzie chroniona patentem midzynarodowym, uzyskanym przez partnera.
4. PUNKTY KRYTYCZNE WDROENIA I WSPPRACY ORAZ SPOSOBY ICH POKONYWANIA
4.2. Sposoby pokonywania trudnoci Zasadniczym sposobem pokonywania opisanych trudnoci bya modykacja technologii tak, aby zwikszy zakres jej stosowania w zrnicowanych projektach z zakresu ochrony rodowiska, jak rwnie podjcie wsppracy z silnym partnerem zagranicznym, przy zachowaniu wasnej marki. Technologia zostaa tak zmodykowana, aby mona byo j wykorzystywa w moliwie wielu obszarach zagospodarowywania odpadw i oczyszczania ciekw. W ramach podjtej wsppracy, ChP stara si pokaza rmie Rambll, e stworzenie wsplnej oferty technologicznej bdzie korzystne zarwno dla rmy polskiej, jak i skandynawskiej. Rambll uatwia negocjacje z potencjalnymi inwestorami zainteresowanymi budow instalacji technicznych, zmniejszajc przede wszystkim ryzyko zwizane z now inwestycj. Wsppracujc z rm Rambll, ChP pokazuje, e oferowane technologie s wartociowe i ekonomicznie uzasadnione. To wzmacnia wzajemne zaufanie i przyblia realizacj techniczn wypracowanych rozwiza. Jak twierdzi prezes rmy, Wojciech Lasek, Rambll docenia elastyczno oferowanych rozwiza. Nasz projekt jest jak ukadanka z klockw LEGO, ktre zostay wylansowane skutecznie przez Duczykw. Rambll jest dusk fundacj i docenia zalety elastycznoci rozwizania mona wybra z niego to, co jest aktualnie potrzebne do planowanych przez rm prac remediacyjnych, jak choby przykadowo sposb oczyszczania osadw dennych w jakim jeziorze mocno zanieczyszczonym metalami cikimi, ktre rma Rambll ma oczyci. To wszystko moe wzmocni szanse naszej rmy na wdroenie caoci opracowanego rozwizania.41
5. KORZYCI Z REALIZACJI STRATEGII OPARTEJ NA WYKORZYSTANIU I OCHRONIE IP
4.1. Zasadnicze punkty krytyczne w modykacji strategii W swojej dziesicioletniej dziaalnoci rma przesza przez wiele sytuacji krytycznych. Ju na pocztku dziaania rmy zaamaniu ulega wstpna strategia oparta na wsppracy z garbarniami, ze wzgldu na upadek brany. Kolejnym punktem krytycznym byo znalezienie rodkw na dziaania ochronne na rynkach midzynarodowym. Wobec trudnoci ze znalezieniem inwestorw, zdecydowano si na zwizanie z partnerem zagranicznym. Krytyczny by take brak zainteresowania now technologi utylizacji osadw ciekowych ze strony wadz komunalnych i silne lobby na rzecz spalania odpadw.
40
5.1. Wpyw ochrony IP na efektywno wdraania strategii rozwojowej Strategia rozwojowa rmy zwizana jest z produktami zawierajcymi gwnie wartoci intelektualne. ChP dostarcza licencj, projekt techniczny, know-how, pomoc merytoryczn w nadzorze nad realizacj inwestycji, nadzr nad uruchomieniem instalacji i wykwalikowan kadr zarzdzajc procesami jednostkowymi zachodzcymi w pracujcej instalacji. Elementy techniczne instalacji s typowymi produktami oferowanymi przez wytwrcw aparatury chemicznej. Taka strategia nie moe by realizowana
Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska.
41
Tame.
128
129
bez ochrony wasnoci intelektualnej. Jeeli uznamy, e realizacja strategii rozwojowej oznacza dochodzenie w sposb przemylany do takiej pozycji przedsibiorstwa na rynku, ktra zaspokaja aspiracje jego kierownictwa, to powinnimy uzna, e nie mona budowa strategii rozwoju opartej w tak duym stopniu na wykorzystaniu wartoci IP, jak ma to miejsce w ChP i nie podejmowa dziaa ochronnych. ChP upatruje swoje szanse rozwojowe w wejciu na rynki midzynarodowe. Sukces w zakresie rozwoju midzynarodowego osiga si w duej mierze dziki innowacyjnym produktom i usugom, dziki wypracowaniu przewagi technologicznej. Przewaga technologiczna pozwala przedsibiorstwu, pod warunkiem odpowiedniej ochrony wasnoci intelektualnej, cieszy si rent nowoci i przez pewien okres peni rol technologicznego czy wzorniczego pioniera monopolisty. Ten ostatni czynnik jest szczeglnie istotny przy nowych technologiach produkcyjnych, jak ma to miejsce w przypadku rmy ChP. 5.2. Korzyci ekonomiczne z wdroenia strategii opartej na IP dla przedsibiorstwa (jakociowe i ilociowe) Podstawow korzyci z uzyskania patentu jest moliwo uzyskiwania zyskw z tytuu licencji, nie tylko w kraju, ale i za granic. Problem zagospodarowania osadw ciekowych jest problemem powszechnym na caym wiecie, wymaga jednak silnego lobby zdolnego do przeciwstawienia si zyskujcej coraz bardziej na znaczeniu technologii spalania odpadw.42 Tymczasem rozwj spalarni jest ograniczany protestami spoecznymi, jak rwnie koniecznoci ograniczania emisji CO2 (Agenda 20). Posiadanie praw wycznych do technologii uatwio take nawizanie kontaktw z rm Rambll, uwiarygodniajc wag opracowanej technologii i zabezpieczajc moliwo osigania zyskw w przypadku wypromowania rozwiza opracowanych przez ChP. Dziaania chronice wypracowan warto s nieodcznym elementem wprowadzania innowacji. Wypracowany w przedsibiorstwie zasb wartoci intelektualnych nowych technologii, know-how czy rozwiza organizacyjnych moe stanowi wkad do wsplnych przedsiwzi z rm skandynawsk, pod warunkiem, e prawa do tych wartoci s udokumentowane. Posiadanie patentu do opracowanej technologii utylizacji ciekw byo niezbdnym warunkiem powanego
42 Przykadem rozwoju projektw ukierunkowanych na technologi spalania odpadw moe by projekt SUSAN, bdcy midzynarodowym konsorcjum, zoonym z wadz publicznych, uczelni, przedsibiorstw (w tym MSP) koordynowany przez Niemiecki Instytut Materiaoznawstwa w Berlinie. www.susan.bam.de.
potraktowania rmy ChP i odpowiedniego zabezpieczenia jej interesw w kontaktach z partnerem. Korzyci z podjcia dziaa ochronnych bya wic moliwo realizowania strategii wejcia na rynek globalny w oparciu o silnego partnera biznesowego. Patenty i ich opisy s czci midzynarodowej literatury technicznej, ktr mona si pochwali. Przechodz one werykacj przez niezalenych ekspertw, majcych rozeznanie w biecym stanie techniki, co daje pewno, e opatentowane rozwizanie jest rzeczywicie nowe, nie wynika bezporednio z istniejcego stanu wiedzy oraz, e moliwe jest jego techniczne stosowanie. Wedug prezesa rmy, W. Laska, patent jest czym wymiernym, czym co mona wyceni. Jeeli opatentowane rozwizanie jest lepsze i tasze od stosowanego do tej pory szansa na wdroenie jest bardzo dua. Dysponowanie opatentowanym rozwizaniem uatwia rozmowy w sprawie transferu technologii. Mona wic potencjalnemu kontrahentowi przekaza wicej informacji o nowym rozwiazaniu, nie obawiajc si jednoczenie, e ten przywaszczy sobie pomys43. Brak ochrony patentowej uniemoliwia praktycznie wejcie na rynki midzynarodowe. 5.3. Wpyw strategii opartej na IP na rozwj kapitau ludzkiego przedsibiorstwa Dowiadczenia w pracy naukowo-badawczej, a take dostrzeganie korzyci z ochrony patentowej, obserwowane przy komercjalizacji technologii wytwarzania stonych roztworw chemicznie modykowanej kazeiny kwasowej spowodoway, e ochrona IP traktowana jest w rmie priorytetowo. Ukierunkowanie rmy na prace badawczo-rozwojowe wpyno na zatrudnianie osb, zdolnych do wytwarzania wartoci intelektualnej. Dowiadczenie w zakresie prac badawczo rozwojowych prezesa rmy przycigao do przedsibiorstwa pracownikw o podobnych kwalikacjach.
6. ROLA STRATEGII OPARTEJ NA IP W DALSZYM ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
6.1. Umiejscowienie IP w obecnej i przyszociowej strategii rozwoju przedsibiorstwa Dotychczasowe dowiadczenia rmy pokazay, e trudno jest przej od bada do wdroe bez posiadania praw wycznych do opracowanej technologii w formie patentu. Jednoczenie wysokie koszty uzyskiwania patentw
43
130
131
midzynarodowych skoniy kierownictwo ChP do wykorzystania rodkw i kontaktw partnera rmy Rambll. Firma ta, dziaajc w skali globalnej, jest bardzo silnie zwizana z ide zrwnowaonego rozwoju, opartego na utylizacji odpadw przy pomocy technologii moliwie najbardziej przyjaznych dla rodowiska. Tego typu nastawienie uatwia wsplny lobbing na rzecz zrwnowaenia technologii spalania odpadw technologi ich utylizacji w drodze procesw chemicznych i odzysku cennych surowcw. W ocenie kierownictwa ChP, Rambll uatwi uzyskiwanie ochrony patentowej, jak rwnie umoliwi skuteczne monitorowanie ewentualnego naruszania praw do opatentowanych wynikw bada, a take wesprze wysiki rmy w deniu do przemysowego recyklingu atwo przyswajalnego wgla, azotu i fosforu z osadw i odpadw biakowych do zastosowania w rolnictwie i przeciwdziaania tym samym jaowieniu gleb, eutrozacji wd rdldowych i efektowi cieplarnianemu.44 Szanse na wykorzystanie technologii ChP s bardzo due, ale wymagaj zbudowania wzorcowej instalacji pilotaowej, ktra prowadziaby normaln dziaalno produkcyjn w oparciu o przyjmowane odpady i osady ciekowe. Nie ma lepszego argumentu dla potencjalnego klienta, jak dobrze dziaajca instalacja techniczna. ChP dysponuje wszystkimi elementami, niezbdnymi do zbudowania takiej instalacji, poza niezbdnymi funduszami. Tymczasem technologia ChP jest bardziej przyjazna od spalania odpadw, a ponadto umoliwia uzyskanie alternatywnych rde fosforu i azotu, niezbdnych dla rolnictwa. Wzrost cen gazu ziemnego, z ktrego produkowany jest wodr sucy do syntezy amoniaku, bdcy z kolei surowcem do produkcji mocznika i kwasu azotowego, niezbdnego do wytwarzania saletry amonowej, powoduje szybki wzrost cen nawozw. Przemawia to za koniecznoci poszukiwania alternatywnych rde azotu i fosforu do produkcji nawozw dla rolnictwa. Takim rdem s wanie odpady biakowe (garbarskie i misne) oraz osady ciekw komunalnych, ktre po oczyszczeniu (wedug technologii ChP), sterylizacji, wzbogaceniu niezbdnymi skadnikami i spenieniu wymogw ustawy o nawozach i nawoeniu mog sta si penowartociowym produktem dla rolnictwa. Stwarza to dobr perspektyw dla rozwoju rmy, o ile jej dziaania i dziaania partnera doprowadz do uznania przewagi technologii kompleksowego zagospodarowania odpadw biakowych i osadw ciekowych zanieczyszczonych metalami cikimi nad technologi spalania. Kierownictwo rmy chciaoby si przyczyni do powstania rozwizania eliminujcego cho jedno z powanych zagroe naszych czasw, takich
44
jak: kurczce si zasoby wody pitnej, rosncy poziom zanieczyszczenia, zwaszcza atmosfery w tym wzrastajce stenia gazw cieplarnianych, wczajc w to dwutlenek wgla, metan i par wodn; zmniejszajce si zasoby surowcw energetycznych i z mineralnych, majcych istotne znaczenie dla wyywienia rosncej wci liczby ludnoci; narastajca ilo odpadw, ktre s rdem skaenia chemicznego i mikrobiologicznego wd i gleb. Prezesowi rmy bardzo zaley na opracowaniu taniej technologii odsalania wd, ktr mona bdzie zastosowa na wielk skal dla powszechnego zaopatrzenia ludnoci w wod pitn, a jednoczenie wykorzysta dla celw ochrony rodowiska w rejonach wydobycia wgla kamiennego i rud metali, gdzie due iloci silnie zasolonych wd pochodzcych z odwadniania kopal wypuszcza si do rzek. Tak sytuacj mamy w naszym kraju na Grnym lsku i w Legnicko-Gogowskim Zagbiu Miedziowym, a cierpi na tym jako wd Wisy i Odry. Wojciech Lasek ma rwnie ogromn nadziej na wspprac z prof. Mieczysawem Mkosz przy wykorzystaniu metody katalizy przeniesienia midzyfazowego. Wierzy, e te prace zakocz si sukcesem. 6.2. Rola kapitau ludzkiego, wsppracy z nauk i budowy wartoci intelektualnych w kreowaniu przyszej wartoci intelektualnej Istotn przewag ChP jest dowiadczenie kierownictwa, zarwno w zakresie prowadzenia biznesu, jak i bada naukowych. Poczenie tych umiejtnoci jest kluczowe dla determinacji we wdraaniu opracowanych technologii. Prace w zespole zajmujcym si w poowie lat 90-tych XX w. opracowaniem technologii zagospodarowania odpadw garbarskich spowodoway dobr znajomo problemu zagospodarowania wspomnianych odpadw i jednoczenie zachciy do usunicia ogranicze w technologii wypracowanej w WSI w Radomiu. Dla przedsiwzicia kluczowe byo poczenie kilkunastoletniego dowiadczenia akademickiego, z kilkuletnim dowiadczeniem biznesowym, w kocu lat 90-tych XX wieku. Osoba majca wycznie dowiadczenie biznesowe miaaby ogromne trudnoci z wdroeniem technologii o tak duym poziomie innowacyjnoci, jak technologia kompleksowego zagospodarowania odpadw garbarskich, w tym staych odpadw chromowych, w poczeniu z przerobem osadw ciekowych, w tym osadw zawierajcych chrom(III). Bardzo wane byo rwnie dowiadczenie w uzyskiwaniu patentw i docenianie znaczenia tego typu dziaa dla pniejszego zarzdzania przedsibiorstwem. Posiadanie patentw uatwio z kolei rozpoczcie wsppracy z rm Rambll i umidzynarodowienie technologii.
132
133
7. PODSUMOWANIE
Bibliograa
1. F. B. Pedersen, Rambll Holistic Operations, 1997. 2. Informacja prasowa PARP, http://archiwum.parp.gov.pl/prasa/zapowiedzi/36CHEMTECHRECYKLING-SKOR.doc 3. Informacje uzyskane od dr. Wojciecha Laska. 4. Martyna Jakubowska, Co z tym wynalazkiem, Wywiad dostarczony przez dr. Wojciecha Laska. 5. Opis Patentowy 141764 UPPRL. 6. Polska izba Gospodarcza Zaawansowanych Technologii, www.iztech.pl Program Seminarium Usuwanie fosforu w procesach oczyszczania ciekow moliwoci i uwarunkowania techniczne, Gdask, 15-17 kwietnia 2009 r. 7. W. Lasek, Kompleksowy recykling poprodukcyjnych odpadw i wszelkich osadw ciekowych zawierajcych chrom(III) jako warunek rewitalizacji terenw ze skupiskami wytwrcw skr wyprawy chromowe i przedsibiorstw galwanizerskich na przykadzie Maopolski, Problemy Ekologii12, 2008, s. 105. 8. W. Lasek, Osady ciekowe zawierajce chrom, Wodocigi Kanalizacja 5(27), 2006, s. 32-35 9. W. Lasek, Koncepcja chemicznego oczyszczania ciekw w gminie Zembrzyce, Krakw 2003. 10. W. Lasek, R. M. Konieczny, Odzysk azotu i fosforu z recyklingu osadw ciekowych , zanieczyszczonych metalami cikimi, Ekologia Przemysowa, 2, 2009, s. 30-31. 11. Zagospodarowanie staych odpadw garbarskich w poczeniu z przerobem osadw ciekowych, Ekopartner, 2(172), 2006, s. 25. 12. Zagospodarowanie staych odpadw garbarskich, Recykling, 3(63), 2006 .
Firma ChP dostrzega szanse zwizane z wejciem na rynki midzynarodowe z ofert technologii utylizacji odpadw biakowych i osadw ciekowych, jednak wejcie to wymagao znalezienia inwestorw, ktrzy pomog zbudowa instalacj przemysow. Potrzebne byy rwnie rodki na dziaania ochronne wypracowanych wartoci IP na rynkach wiatowych, a take przekonanie wadz samorzdowych, e oferowana technologia jest lepsza ni spalanie odpadw. Rozwizanie trudnoci z upowszechnieniem opracowanej technologii znaleziono w zwizaniu si z silnym partnerem, majcym dobr pozycj na rynku projektw z zakresu ochrony rodowiska. Partner przej koszty zwizane z midzynarodow ochron patentow, co zmniejszyo korzyci z wypracowanych wartoci, jednak kierownictwo rmy zdawao sobie spraw z konsekwencji braku ochrony. Ponoszenie kosztw bada, bez moliwoci znalezienia formuy zapewniajcej ochron wypracowanym rezultatom byo bezcelowe, dlatego zdecydowano si na podzia korzyci. Dziki temu uzyskano rwnie lepszy dostp do projektw i wiksz szans na znalezienie inwestorw. Potencjalnie rma mogaby osign wiksze korzyci, ubiegajc si o ochron we wasnym zakresie, jednak rozoenie ryzyka dziaa ochronnych byo rozwizaniem bardziej realnym, dajcym szans realizacji wybranej strategii wejcia na rynki midzynarodowe, po negatywnych dowiadczeniach z eksportem na przeomie stuleci. Firma wybraa optymaln, z jej punktu widzenia, strategi oferowania samodzielnych usug badawczo-wdroeniowych pod wasn mark wewntrz acucha wartoci wytwarzanego przez du rm midzynarodow. Bardzo dobrze wybrano integratora procesu, stawiajc na rm o dobrej pozycji na rynku, ukierunkowan na rozwizywanie problemw ekologicznych, dajc szanse na wypromowanie technologii. Pomimo dziesiciu lat dziaalnoci rma ChemTech-ProSynTech jest na pocztku kariery midzynarodowej, dopiero od dwch lat przezwyciajc problemy ekonomiczne. Jednak konsekwentne dziaania w zakresie ochrony wypracowanych wasnoci intelektualnych, nawet za cen utraty czci korzyci, zaczynaj przynosi efekty. Mona oczekiwa, e w nastpnych latach powstan nowe instalacje przemysowe, dziaajce wedug opracowanej przez rm technologii, a wyniki prowadzonych bada pomog w ochronie rodowiska.
Studium prz ypadku CRYSTAL FIBRE
135
INNOWACJA, KTRA ZDOBYA WIAT1

Studium przypadku Crystal Fibre
Paulina Bednarz
1. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIBIORSTWA I JEGO OSIGNI2
Crystal Fibre A/S zostaa zaoona w 1999 r. jako spin-o Uniwersytetu Technicznego w Danii (Technical University of Denmark). Zaoycielami spki byo trzech pracownikw naukowych: Anders Bjarklev, Stig Barkou i Jes Broeng, a ide jej zaoenia byo projektowanie, wytwarzanie i sprzeda innowacyjnych wiatowodw z krysztaw fotonicznych (ang. Photonic Crystal Fibre PCF)3, nazywanych take wiatowodami mikrostrukturalnymi lub dziurawymi wiatowodami. Jest to nowa gama wiatowodw, ktra oferuje nowe moliwoci i zaawansowan funkcjonalno w szerokim zakresie zastosowa, np. w laserach wiatowodowych, telekomunikacji, optyce i innych. Pierwszy produkt rmy wszed na rynek latem 2000 r. i ju po paru latach Crystal Fibre staa si najwikszym producentem i dostawc wiatowodw z krysztaw fotonicznych o duych powierzchniach oraz innych wiatowodw specjalistycznych. Zdaniem wspzaoycieli Crystal Fibre w planowaniu dziaalnoci innowacyjnej wany jest jasny cel, ktry chcemy osign i to, aby by on spjny dla wszystkich osb zaangaowanych w proces tworzenia nowego przedsiwzicia. Naukowcy z Uniwersytetu Technicznego w Danii czerpali sw inspiracj z wczeniejszych prac dotyczcych emitowania wiata za pomoc okresowych mediw, takich przedstawicieli wiata nauki jak Eli Yablonovitch4 i Sayeev
1 Studium przypadku zostao opracowane w oparciu o wywiad przeprowadzony przez autork z prezesem NKT Photonics Jacobem Skov, wspzaoycielem Crystal Fibre Dr. Jesem Broeng. Przy opracowaniu wykorzystano take materiay prasowe Crystal Fibre i NKT Photonics. 2 W oparciu o Engineering a High-tech Business: Entrepreneurial Experiences and Insights (Press Monograph), Jose Miguel Lopez-Higuer, Anders Bjarklev, Jes Broeng. 3 Pojcie krysztau fotonicznego po raz pierwszy w literaturze pojawia si pod koniec lat 80-tych, gdy E. Yablonovich przedstawi rezultaty eksperymentw propagacji fali elektromagnetycznej w strukturach periodycznych w zakresie mikrofalowym. Struktury te charakteryzuj si periodycznym rozkadem wspczynnika zaamania, jedno-, dwu- lub trjwymiarowym, o okresie zblionym do dugoci fali. Idea krysztau fotonicznego zostaa wykorzystana do budowy pierwszego wiatowodu fotonicznego wytworzonego w 1996 r. przez Russella. www.jaroszewicz.com 4 E. Yablonovitch, Inhibited spontaneous emission in solid-state physics and electronics, Physical Review Letters, Vol. 58, pp. 2059-2062, May 1987.
John5 (wtedy profesorowie Uniwersytetu Princeton, prace z roku 1987). Ta inspiracja zostaa pogbiona i wzmocniona dziki pniejszemu wykadowi E. Yablonovitch w Kopenhadze w 1993 r. Wtedy to pniejsi wspzaoyciele Crystal Fibre zobaczyli szans dla siebie. Posiadali wiedz i znakomite rozeznanie w tematyce, a kolejne nowatorskie prace naukowe pozwoliy im zbudowa ide wok ktrej rozpoczli budow swojego przedsiwzicia. Ide t byy pogbione prace nad propagacj fal elektromagnetycznych, w ktrych widzieli ogromne moliwoci i potencja naukowy. Na tym etapie rozwoju nie wiedzieli jeszcze jakie bd efekty prac, wiedzieli jednak, e mog by one fenomenalne z punktu widzenia uytecznoci w nauce, gospodarce i przemyle. Niewtpliwym uatwieniem rozpoczcia prac naukowcw byo wsparcie udzielone im przez macierzyst uczelni, dziki ktrej ju w 1996 r. zainicjowano pierwsze prace doktorskie (rozpocz je Jes Broeng pniejszy zaoyciel Crystal Fibre) skupione wok szeroko rozumianych wielowymiarowych struktur okresowych. Zesp badawczy skoncentrowa swe dziaania szczeglnie na konstrukcji wiatowodw z krysztaw fotonicznych. Wybr takiego zakresu dziaa wynika przede wszystkim z duego dowiadczenia jakie zdobyli w trakcie swoich prac na Uniwersytecie Technicznym w Danii, ale take z wczesnego oglnego zainteresowania naukowego t tematyk (pionierskie prace w tym zakresie byy take prowadzone na Uniwersytecie Bath w Wielkiej Brytanii University of Bath). Jako punkt odniesienia przyjto oglnie uznan metodologi jak jest modelowanie numeryczne fal optycznych, ktra w poprzednich latach stanowia niezbdne narzdzie w rozwoju wzmacniaczy wiatowodowych domieszkowanych erbem. Stworzono take peny wektorowy model elektromagnetyczny na potrzeby analizy i do syntezy wiatowodw optycznych z otworami powietrznymi umieszczonymi regularnie na caej dugoci. W latach 1997-1998 okazao si, e naukowcom udao si znale zaskakujce waciwoci falowodw nowej generacji, co pocigno za sob konieczno zastanowienia si nad form ochrony tych odkry. Wanym elementem w tamtym czasie by fakt, e wyniki bada musiay zosta opublikowane jeeli miay zosta zakwalikowane do nansowania w ramach przyszych projektw, a take fakt, e rozpoczte prace doktorskie musiay pokazywa postp w osiganych wynikach. Przyszli wspzaoyciele Crystal Fibre zaczli zastanawia si nad obraniem spjnej polityki patentowej. Zgodnie z obowizujcym wwczas prawem duskim inicjatywa patento5 S. John, Strong localization of photons in certain disordered dielectric superlattices, Physical Review Letters, Vol. 58, No. 23, pp. 2486-2489, 1987.
136
137
wa bya w gestii naukowcw (w 2000 r. prawo zostao zmienione formalizujc rol uczelni wyszych w procesie patentowym). W tym czasie w Danii istniay ju krajowe programy wspierania inicjatyw patentowych w postaci porad i kursw dla zainteresowanych badaczy, jednak problemem byo ograniczone w czasie nansowanie takich inicjatyw oraz brak dowiadczenia w wiecie naukowym w podejmowaniu takich dziaa. Na pocztku 1998 r. zesp znalaz si w bardzo dobrej pozycji w zakresie dalszych prac naukowych. Nawizano wspprac z zespoem naukowym z Uniwersytetu Bath, ktry w 1996 r. rozpocz produkcj pierwszych wiatowodw mikrostrukturalnych i rozpocz eksperymentalne badania nad efektem przerwy fotonicznej6. Wsppraca zaowocowaa podpisaniem umowy, zgodnie z ktr Jes Broeng wyjecha do Bath, by razem z zespoem Uniwersytetu Bath kontynuowa badania prowadzce do produkcji wkien z przerw fotoniczn. Naukowcy z Kopenhagi pokadali ogromne nadzieje we wsppracy z zespoem z Bath ze wzgldu na wysokie kwalikacje i dowiadczenie tego zespou oraz fakt, e widoczne byy ju pierwsze teoretyczne dowody efektu przerwy fotonicznej.
Rys. 1. Pierwsze numeryczne prognozy lokalizacji pl optycznych we wknach o strukturze plastra miodu. Obliczenia zostay przeprowadzone na Uniwersytecie Technicznym w Danii w 1998 r.
Wanym elementem rozwoju bada by fakt przyznania przez dusk Narodow Rad Bada Naukowych wsparcia grantowego oraz cakowite poparcie zarzdu Uniwersytetu dla realizacji projektu. Problemem jednak nadal by brak moliwoci publikacji wynikw bada. Taki stan rzeczy wypywa, zdaniem naukowcw z Kopenhagi, take z faktu, i rodowisko skupione wok tematyki wiatowodw prowadzio zaawansowane prace, aby w peni zaspakaja potrzeby rozwijajcej si brany telekomunikacyjnej, w zwizku z czym standardy i zasady technologii wiatowodowych byy bardzo wysokie i zewntrzni recenzenci nie widzieli potrzeby opracowywania odmiennych do dotychczasowych rozwiza naukowych. Taka sytuacja wpywaa take na ogromn trudno w pozyskaniu nansowania na ochron patentow, ktra staa si szczeglnie wana w obliczu nawizania wsppracy z zewntrznym zespoem z Bath. Pod koniec 1998 r. sytuacja ulega zmianie. Po niespena trzech tygodniach wsplnych prac zespou z Kopenhagi i Bath udao si osign planowane rezultaty zesp na wasne oczy ujrza efekt przerwy fotonicznej bardzo jasne i kolorowe pola wyranie widoczne pod mikroskopem. Wynik prac zosta bardzo szybko opublikowany w czasopimie Nauka7 i stanowi prawdziwy przeom z naukowego punktu widzenia, poniewa wszystkie dotychczasowe wtpliwoci recenzentw i przedstawicieli wiata nauki zostay rozwiane i przerodziy si w pozytywne podejcie do idei efektu przerwy fotonicznej. Dziki temu sytuacja naukowcw z Kopenhagi zmienia si diametralnie. Majc na uwadze wyniki przeprowadzonych bada zaczli koncentrowa si na wykorzystaniu sukcesu naukowego w dziaalnoci komercyjnej. W tym procesie otrzymali due wsparcie w zakresie propagowania nowych rozwiza i idei. Pomocnym okaza si duski tygodnik Ingeniren, ktrego odbiorcami s przede wszystkim duscy inynierowie. Tygodnik nagoni wyniki prac zespou, publikujc artyku prezentujcy nowy rodzaj falowodu. Due wsparcie okaza te John Heebl, dyrektor nansowanej ze rodkw
Przerwa fotoniczna PBG (ang. Photonic Bandgap) jest optycznym odpowiednikiem wystpujcych w pprzewodnikach pasm wzbronionych. Pojawianie si pasm spowodowane jest wystpowaniem dyfrakcji Bragga na periodycznej strukturze dielektrycznej o staej sieci zblionej do dugoci wiata. Przerwa fotoniczna okrela zakres dugoci fali, dla ktrych wiato nie moe si rozchodzi dla tego zakresu struktura jest idealnym zwierciadem. Efekt ten wykorzystuje si w wiatowodach fotonicznych poprzez wykonywanie struktur zarwno szklano-powietrznych jak i dwuszklanych z centrycznym obszarem zaburzajcym periodyczno sieci. Zabieg ten prowadzi do lokalizacji wiata odbitego od periodycznej struktury w defekcie. (wikipedia.pl) W wiatowodzie fotonicznym prowadzenie modu moliwe jest dziki jego specycznej mikrostrukturze, zwaszcza istnieniu cylindrycznych
kanaw powietrznych. Dziurkowan struktur paszcza tworzy si na wzr sieci krystalicznej, najczciej heksagonalnej, w ktrej wzach umieszcza si kanay. Rol rdzenia w takiej strukturze peni defekt sieci, ktry powstaje poprzez zastpienie jednego powietrznego cylindra prtem wykonanym z litego szka. Mechanizm propagacji modu jest tu podobny do efektu cakowitego wewntrznego odbicia z tego powodu wkna te nazywane s wknami typu index-guiding. W drugim rodzaju, bez odpowiednika w klasycznych wiatowodach, propagacja fali wietlnej zachodzi dziki istnieniu fotonicznej przerwy wzbronionej w paszczu. W przypadku tych wkien, rol rdzenia peni dziura powietrzna o odpowiednio dobranej rednicy, za wkna te okrela si jako photonic bandgap bres. (www.jaroszewicz.com) 7 J. Knight, J. Broeng, T. Birks, and P. Russell, Photonic band gap guidance in optical bers, Science, Vol. 282, pp. 1476-1478, Nov. 20, 1998.
138
139
publicznych organizacji Innowacje Uniwersyteckie, ktry widzc perspektywy nowych rozwiza i idei zdecydowa si wspiera dalszy proces patentowania, co pozwolio na zaangaowanie profesjonalnych rzecznikw patentowych. Teraz celem stao si wic pozyskanie funduszy na uruchomienie dziaalnoci gospodarczej. Naukowcy zdecydowali, e najlepsz form pozyskania funduszy na rozwj bdzie poczenie si z Danish Industry Gropu NKT, ktra od wielu lat wsppracowaa z uniwersytetem i miaa due dowiadczenie w zakresie tworzenia innowacyjnych start-upw. Decyzja o rozpoczciu wasnej dziaalnoci pocigna za sob konieczno jeszcze wikszego zaangaowania si, m.in. w zakresie rozwiza prawnych, w tym powiza z Uniwersytetem Technicznym. Wspzaoyciele od pocztku zaoyli, e chc utrzyma wspprac z Uniwersytetem, gdy dalszy rozwj technologii wiatowodw z krysztaw fotonicznych wymaga powizania z know-how uczelni. Z drugiej strony chcieli unikn sytuacji, w ktrej naukowcy bd zmuszeni do opowiedzenia si po jednej ze stron albo uniwersytetu albo rmy. Zgodnie z prawem, macierzysta uczelnia nie musiaa zosta ocjalnie zaangaowana w now inicjatyw, ale majc na uwadze ch podtrzymania dotychczasowej wsppracy zdecydowano, e najlepszym rozwizaniem, w ktrym interesy zarwno uczelni, jak i rmy prywatnej bd na rwni reprezentowane, bdzie podpisanie dwustronnego porozumienia. Negocjacje pomidzy grup NKT i Uniwersytetem Technicznym zostay zwieczone wspln specykacj zakresu wsppracy. Okrelono, e prawa wasnociowe do wynikw bada wykonanych na Uniwersytecie w obszarze wkien mikrostrukturalnych bd przekazywane nowo powstaej spce, a w zamian za to Uniwersytet i indywidualni innowatorzy bd otrzymywali gwarancj w postaci udziaw wasnociowych w nowo tworzonym podmiocie. Podzia wzajemnych korzyci by bardzo istotny z punktu widzenia prowadzenia kolejnych dziaa, gdy przystpujcy do bada naukowcy wiedzieli od pocztku, ktre elementy ich pracy bd wykonywane w ramach pracy zespoowej z Uniwersytetem, a ktre poza t wspprac. Takie porozumienie zapewniao take wzajemne zrozumienie, e dziaania w ramach tych zespow s w interesie zarwno Uniwersytetu, jak i rmy. Ju w pierwszej fazie budowania rmy uksztatowa si naturalny podzia zada i zaangaowania midzy partnerami. Pierwsz siedzib rmy by Uniwersytet Techniczny, gdzie wynajmowano biura, laboratoria i korzystano z know-how. Rol pracownikw naukowych bya praca badawcza i dostarczanie nowych rezultatw oraz dbanie o ochron wasnoci
intelektualnej. W trakcie tej fazy partner biznesowy, jakim by NKT, wnis szerok wiedz o rynku i potencjalnych klientach, ktrymi pocztkowo byy laboratoria badawcze. Pracownicy rmy w naturalny sposb stali si odpowiedzialni za kontakty w wiecie biznesowym, tj. z klientami i potencjalnymi kontrahentami. Na tym etapie wspzaoycielom Crystal Fibre zaleao szczeglnie na jasnym i klarownym podziale obowizkw pomidzy konkretnych pracownikw, tak by unikn jakiegokolwiek koniktu interesw i aby kady pracownik wiedzia jakie s cele jego dziaania. Starano si take unika sytuacji, w ktrych ci sami pracownicy byliby zaangaowani w prac zarwno z ramienia Uniwersytetu, jak i samej spki, dlatego priorytetem byo waciwe podzielenie rl i zada, tak by kady zesp pracowa efektywnie i z najwikszym zaangaowaniem. Kolejne etapy rozwoju rmy przyniosy wiele zmian. Po niespena dwch latach Crystal Fibre wyprowadzia si z wynajmowanych biur na Uniwersytecie Technicznym do wasnych pomieszcze w Birkerod (pod Kopenhag), gdzie ma siedzib do dzi. Dziki zwikszeniu przestrzeni rma moga rozwin pen dziaalno produkcyjn na szerok skal. Pomimo przeprowadzki nadal utrzymane zostay cise kontakty z Uniwersytetem, ktrych owocem bya realizacja wielu projektw przemysowych. W cigu kilku lat Crystal Fibre rozpocza pen ekspansj midzynarodow i zyskaa miano lidera na rynku krajowym i midzynarodowym. Duy udzia w sukcesie rmy i jej sukcesywnym rozwoju miaa grupa NKT, poniewa dziaania Crystal Fibre byy w pewnym stopniu moliwe dziki temu, i stanowia ona cz tego holdingu. Wanie dziki temu w 2004 r. rma moga wykupi swojego konkurenta midzynarodowego, brytyjsk rm BlazePhotonics, a 5 lat pniej, w poowie 2009 r. poczy si z dusk rm Koheras, tworzc nowe przedsiwzicie NKT Photonics A/S, ktre jest teraz czci Holdingu NKT, a Crystal Fibre i Koheras, ze wzgldu na sw rozpoznawalno na rynku, pozostay czoowymi markami rmy.
Crystal Fibre dziki unikalnemu poczeniu wiedzy naukowej wywodzcej si z Uniwersytetu Technicznego i dowiadczenia biznesowego holdingu NKT mia od pocztku swej dziaalnoci ogromn si przebicia. W spce tej spotkay si dwa wiaty, ktre dziki odpowiedniemu zarzdzaniu, uzupeniay si na co dzie i wypeniay kompetencyjnie. Dziki temu zespoy stale pracoway nad rozwojem nowych produktw, a rwnoczenie szukano midzynarodowych partnerw merytorycznych i nansowych, ktrzy
140
141
wspierali nowe projekty na arenie krajowej i midzynarodowej. Ta dualno dziaa okazaa si jednym z czynnikw sukcesu. Zaoyciele Crystal Fibre zdawali sobie spraw z tego, e powodzenie ich przedsiwzicia i dalszy rozwj idei bdzie efektywniejszy i skuteczniejszy przy wspudziale partnerw zarwno krajowych, jak i zagranicznych, ktrzy take posiadaj wiedz i dowiadczenie w brany. Taka wsppraca zapewniaa rmie przede wszystkim wiksz moliwo rozwoju przy wykorzystaniu wiedzy partnerw, ale take rozgos midzynarodowy i uznanie na arenie wiatowej. Poszerzajc swe midzynarodowe dokonania Crystal Fibre prowadzia bardzo duo projektw z zagranicznymi orodkami badawczo-naukowymi i rmami przemysowymi. Do roku 2009 przeprowadzono ponad 100 komercyjnych projektw z takimi partnerami jak: Uniwersytet Stanforda (Stanford University), Kalifornijski Instytut Technologiczny (California Institute of Technology), University of Jena w Niemczech, Imperial College w Londynie, Sony, Boeing, Lockheed Martin, Northrop Grumman, Honeywell, QinetiQ, EOLITE i wiele innych. Kolejnym elementem realizacji zaoonego na pocztku dziaania celu strategicznego rmy byo nabycie w roku 2004 za kwot 3,3 milionw dolarw amerykaskich (tj. odpowiednik 20 mln DKK) BlazePhotonics, bdcym brytyjskim odpowiednikiem Crystal Fibre. Firma zostaa zaoona przez zesp z Uniwersytetu Bath, z ktrym w pocztkowej, naukowej fazie rozwoju idei wiatowodw z krysztaw fotonicznych, cile wsppracowali wspzaoyciele Crystal Fibre. Blaze Photonics powsta z podobnych przesanek co Crystal Fibre aby komercjalizowa wypracowane rezultaty bada naukowych. W pocztkowych latach swego istnienia, spka staa si rozpoznawalna i wysoko ceniona na caym wiecie. Jednak po wielkim kryzysie telekomunikacyjnym w 2001 r., zewntrzni inwestorzy zmniejszyli wsparcie nansowe dla spki, co uniemoliwio naukowcom dalsze prowadzenie bada. Gwnym powodem nabycia BlazePhotonics byo oczywicie wzmocnienie pozycji Crystal Fibre na rynku. Dziki temu przejciu Crystal Fibre zyskaa peny dostp do zasobw swego konkurenta technologii, a przede wszystkim patentw, ktre w znacznym stopniu uzupeniy te, ktre posiadaa ju Crystal Fibre. To posunicie zdecydowanie wzmocnio platform biznesow rmy i jej pozycj na rynku midzynarodowym oraz, co najwaniejsze, poszerzyo wachlarz oferowanych produktw. Ponadto dziki nabytej technologii rma moga rozwija i udoskonala swoje autorskie produkty. Motyw wejcia rmy Crystal Fibre na rynki midzynarodowe by oczywisty ze wzgldu na to, e oferowane przez rm produkty mogy by wykorzystywane w wielu wariantach, z wieloma zastosowaniami, np.
w przemyle, sektorze telekomunikacji, bada naukowych i obrony., rynkiem zbytu dla produktw i usug oferowanych przez rm by i jest cay wiat. Crystal Fibre nie moga ograniczy si tylko i wycznie do rynku duskiego. Ponadto waciciele widzieli te przyszy potencja tkwicy w innowacyjnoci produktu, ktry pozwala na znalezienie wielu jego innych zastosowa, jak np. w laserach wysokiej mocy, gdzie jego wyjtkowe waciwoci znacznie poprawiay wydajno w porwnaniu do istniejcych dotychczas laserw wykorzystywanych do spawania, cicia elementw ze stali, produkcji i wielu innych. Dlatego ju w pierwszych latach pracy naukowcw z Uniwersytetu Technicznego w Danii wsppraca midzynarodowa bya priorytetem wszelkich dziaa. Kolejne decyzje podejmowane przez Crystal Fibre pokazuj, e wejcie na rynki midzynarodowe byo jedyn, a jednoczenie oczywist szans powodzenia caego przedsiwzicia. Wanym wydarzeniem w rozwoju midzynarodowym i produktowym spki byo podpisanie na pocztku 2009 r. umowy licencyjnej z rm IMRA America, Inc, wiatowego lidera w dziedzinie bada, rozwoju, produkcji i zastosowania ultra szybkich laserw wiatowodowych. Licencja umoliwia Crystal Fibre korzystanie z szerokiego wachlarza patentw, ktre posiada IMRA zwizanych z elementami wiatowodowymi i laserami. Dla klientw Crystal Fibre oznaczao to uzyskanie dostpu do cakowicie zintegrowanych systemw wiatowodowych posiadajcych du moc. Uzyskanie licencji byo wic kolejnym krokiem do rozszerzenia zastosowania oferowanych produktw oraz umoliwio Crystal Fibre rozwj oferty produktowej w zakresie elementw wiatowodowych. Zwieczeniem dotychczasowych dziaa Crystal Fibre w zakresie wejcia na rynki midzynarodowe poprzez pozyskiwanie kluczowych partnerw oraz technologii umoliwiajcej rozwj produktowy byo poczenie z dusk rm Koheras liderem w technologii laserw wiatowodowych, SuperK Supercontinuum White Light Lasers. Ze wzgldu na to, e Koheras, podobnie jak Crystal Fibre, bya czci Holdingu NKT, obie rmy dziaay jak siostrzane spki od wielu lat, a Crystal Fibre bya kluczowym dostawc dla Koheras Widzielimy, e wielu naszych klientw przemysowych i akademickich oczekuje rozwiza, ktre zapewniaj zwikszon funkcjonalno optyczn, ale bez zwikszenia zoonoci systemw optycznych. Wymaga to projektowania i produkcji nowych wkien z rozbudowanymi waciwociami optycznymi, ktre s zintegrowane z prostymi w obsudze systemami. Poczenie wiedzy z Crystal Fibre i integracji systemw knowhow z Koheras, stanowi podstaw do przyspieszonego rozwoju nowych i przeomowych produktw z NKT Photonics. Dziki temu klienci mog
142
143
znale w rmie rozwizania pod klucz na poziomie produktw, moduw i systemw, a take wiedzy eksperckiej. Poczenie byo wic wiadom i przemylan decyzj strategiczn, gdy wykorzystujc efekt synergii dotychczasowych pozycji obu rm NKT Photonics rozpocza sw dziaalno z ogromn rozpoznawalnoci i znajomoci rynku. Efekt ten pogbia take decyzja o przyjciu dwch podstawowych marek: Koheras (optyka i lasery) Crystal Fibre (wiatowody) obie z ogromnymi osigniciami na rynku midzynarodowym. Crystal Fibre i Koheras jako jedna rma NKT Photonics doskonal dotychczas oferowane produkty, ale take tworz nowe pola do dziaania. W poowie 2009 r. rozpoczto nowy projekt wspierany nansowo przez Dusk Narodow Fundacj Zaawansowanych Technologii, ktrego celem jest opracowanie nowego lasera podczerwieni zdolnego do identykacji czsteczek w chmurze gazu. Taki laser oprcz zastosowania w przemyle bdzie mia wyjtkowe zastosowanie w wojsku, gdy pozwoli zobaczy chmur gazu i zidentykowa jej zawarto czsteczkow. Firma rozpocza ju prezentacj i promocj nowej idei m.in. w Waszyngtonie. NKT Photonics wsppracuje obecnie z kontrahentami z caego wiata, w tym z rmami ze Stanw Zjednoczonych, Niemiec, Wielkiej Brytanii i Japonii. Firma posiada bardzo duy potencja, unikaln technologi i znakomite podejcie do klientw. W NKT, podobnie jak kiedy w Crystal Fibre, utrzymany zosta podzia zespoowy na grup skupion na pracach badawczo-rozwojowych oraz grup biznesow odpowiedzialn za poszukiwanie nowych rynkw zbytu, nowych kontrahentw i partnerw projektowych. Firma zatrudnia bezporednich przedstawicieli handlowych w krajach o najwikszym potencjale Stanach Zjednoczonych i Niemczech (obsugujcych take rynki austriacki, szwajcarski i woski) oraz oczywicie w Danii. Spka wsppracuje take na zasadach prowizyjnych i mary produktowej z licznymi rmami handlowymi w Japonii, Chinach oraz w Unii Europejskiej. NKT Photonics zatrudnia obecnie 100 pracownikw. Kontynuujc tradycj i dorobek swych wspzaoycieli, wsppracuje cile z uniwersytetami z caego wiata i poszukuje nowych platform wsppracy z orodkami naukowymi. Unikalna, stale udoskonalana technologia, jest niewtpliwym atutem rmy, ktra wspomaga badania uczelni i rm, udoskonalajc je technologicznie, a tym samym zwikszajc zaawansowanie technologiczne prowadzonych prac rozwojowych. Firma bardzo duo inwestuje we wspprac i dba o jak najwysze zadowolenie klientw. Gwnym obszarem dziaania NKT Photonics jest rozwj relacji B2B czyli bezporednia wsppraca z innymi przedsibiorstwami.
3. ROLA IP W MODYFIKACJI STRATEGII ROZWOJOWEJ PRZEDSIBIORSTWA8
Crystal Fibre, a obecnie NKT Photonics, to rma wyjtkowo wiadoma koniecznoci ochrony wasnoci intelektualnej. Wspzaoyciele rmy traktuj ochron patentow jako niezbdn inwestycj, ktra nie tylko chroni ich innowacyjne pomysy, ale take przynosi zysk nansowy. Ta wiadomo jest take efektem zego dowiadczenia jednego ze wspzaoycieli Andersa Bjarkleva, ktry pomimo tego, e by jednym z pionierw technologii zapewniajcej szybki transfer przesyu informacji przez Internet, nigdy nie otrzyma z tego tytuu adnych protw, gdy nie opatentowa swej technologii. Ta lekcja nauczya profesora, e kad innowacyjn technologi naley chroni prawnie, tak by nie utraci prawa wasnoci do niej i korzysta z jej rozpowszechnienia. Dlatego te, ju w trakcie pierwszych dziaa podejmowanych przez naukowcw z Uniwersytetu Technicznego w Danii w zakresie technologii wiatowodw z krysztaw fotonicznych, pooono szczeglny nacisk na ochron uzyskanych rezultatw. Gdy Crystal Fibre rozpoczynaa dziaalno bya ma, niszow rm, ktra musiaa kooperowa na rynku takich gigantw jak Corning ze Stanw Zjednoczonych i OFS Fitel (wasno Furukawa Electric) z Japonii. Firma musiaa wic budowa przewag konkurencyjn na bazie swej unikalnej w skali wiata technologii i, co oczywiste, zadba o jej ochron prawn. Ochrona wasnoci intelektualnej od pocztku bya jednym z najwaniejszych elementw strategii Crystal Fibre. Uzyskanie pierwszego patentu, przy wsparciu nansowym Uniwersytetu Technicznego, byo przeomem dla naukowcw, gdy nie tylko chroni innowacyjn technologi, ale sta si podstaw do stworzenia przedsibiorstwa. Kolejne patenty uzyskiwane byy przy wsparciu zarwno Uniwersytetu jak i grupy NKT. Obecnie NKT jest wacicielem okoo 90% patentw chronicych technologie Crystal Fibre, pozostae 10% jest wasnoci wspzaoycieli rmy oraz Uniwersytetu (uzyskane na mocy pierwszego porozumienia). Crystal Fibre miaa niewtpliwie du przewag nad innymi podobnymi start-upami rozpoczynajcymi sw przygod na rynku midzynarodowym. W odrnieniu od nich Crystal Fibre miaa od pocztku dostp do zespou prawnikw i specjalistw patentowych pracujcych w grupie NKT. Dziki temu moliwe byo szybkie i kompleksowe zbudowanie strategii ochrony wasnoci intelektualnej, stanowicej kluczowy element dziaa biznesowych.
8 Rozdzia powsta z wykorzystaniem informacji zawartych w studium przypadku Fibre optics illuminati the path to success opracowanego przez Europejskie Biuro Patentowe.
144
145
Jak podkrela dr Jes Broeng, wspzaoyciel Crystal Fibre, patenty s bardzo wane dla rm rozpoczynajcych dziaalno na konkurencyjnych rynkach, szczeglnie w branach o zaawansowanych technologiach. Polityka zarzdzania patentami od pocztku bya kluczowym elementem strategii biznesowej Crystal Fibre. Polityka ta zakada ochron procesw i technologii, ale take kontrol rynku i dziaa konkurentw. Dr Broeng i jego wsppracownicy spdzaj duo czasu na przegldaniu patentowych baz danych. Dziki temu, na bieco kontroluj rynek i technologiczne posunicia konkurentw, ktre mogyby naruszy bezpieczestwo dziaalnoci Crystal Fibre. Ponadto, taki przegld skadanych aplikacji patentowych inspiruje zesp do nowych pomysw biznesowych i produktowych. Tak byo w przypadku rozwoju dziaalnoci spki w obszarze produkcji i zastosowania wkien laserowych o wysokiej mocy. Zesp widzia bardzo duy potencja tego rynku, dlatego gdy w trakcie przegldania baz patentowych dr Broeng zauway zgoszenie rmy dotyczce innowacyjnej procedury technologicznej w tym zakresie, postanowiono podj kroki w zakresie uzyskania do niej dostpu. Po przeprowadzeniu dodatkowych analiz i bada Crystal Fibre podjo negocjacje i uzyskao licencj na wykorzystanie pierwotnej technologii amerykaskiej. Jak si okazao by to bardzo dobry krok, gdy obecnie wkna laserowe o duej mocy s kluczowym produktem rmy, a dziki uzyskaniu ochrony prawnej tylko Crystal Fibre i jej amerykaski partner posiadaj t unikaln metodologi. Wynikiem kontroli rynku patentowego oraz realizacji zaoonej strategii biznesowej byo take przejcie brytyjskiego BlazePhotonics. Obie rmy koncentroway swe dziaania wok tej samej idei, rozwijajc j poprzez badania i analizy. Obie dziaay w obszarze podobnych produktw podlegajcych ochronie wasnoci intelektualnej. Jednak to BlazePhotonics zoyo pierwsze dwa wnioski patentowe na podstawowe procesy produkcyjne, nad ktrymi badania prowadzia take Crystal Fibre, przyjmujc w tym przypadku sabszy sposb ochrony wynikw bada utrzymanie ich w tajemnicy. Kroki podjte przez BlazePhotonics byy powanym zagroeniem dla Crystal Fibre, gdy opatentowane procesy stanowiy klucz do caej skomplikowanej produkcji. Dlatego te, gdy pojawia si sprzyjajca okazja Crystal Fibre wykupia brytyjskiego konkurenta wraz ze wszystkimi prawami do opatentowanych innowacji. Jak podkrela prezes NKT Photonics (dawne Crystal Fibre) Jakob Skov Patenty s bardzo istotne, gdy rozpoczyna si dziaanie w biznesie opartym w caoci na wasnoci intelektualnej. Rozpoczynajc dziaalno trzeba mie wiadomo, e pierwsze pi, a nawet dziesi lat nie przyniesie nam znaczcych zyskw i nie da pewnoci, e bdziemy w stanie sami utrzyma
rm. Wanie w tym okresie patenty s zabezpieczeniem i przepustk do dalszych dziaa. Ich rola jest nie do przecenienia szczeglnie w dwch zakresach. Po pierwsze, kiedy nie chroni si wypracowanych innowacji, inni, wiksi gracze rynku midzynarodowego prdzej czy pniej przejm twoj technologi. Po drugie, jeeli chce si zainteresowa potencjalnych partnerw biznesowych inwestowaniem wasnych funduszy w twoje przedsiwzicie to oczekuj oni, e otrzymaj gwarancj i poczucie pewnoci, e nie strac swoich pienidzy ani, e nie zostan oszukani. W tym kontekcie patent to swoistego rodzaju zabezpieczenie. Dr Broeng, zwraca take uwag na to, e uzyskanie patentu to bardzo skomplikowany i drogi proces, dlatego zawsze trzeba mie wiadomo po co to robimy. Czsto bazujc na nowoczesnej technologii sami na pocztku nie wiemy dokd zaprowadz nas dalsze badania i ktry element innowacji stanie si kluczowym dla dalszego funkcjonowania. Podobna sytuacja miaa miejsce w przypadku Crystal Fibre. Jak mwi dr Broeng Pocztkowo nie mielimy uszczegowionych potrzeb w zakresie patentw, moliwych aplikacji, rynkw itp. Dlatego ten proces by dla nas szczeglnie skomplikowany. Musielimy wykona wiele analiz i bada rynku oraz samych patentw. Wiedzielimy, e chcemy by nasza rma rosa i si rozwijaa, a poniewa bazowalimy na zupenie nowej technologii staralimy si zdoby ochron patentow na kady moliwy element tej technologii, kade innowacyjne i nowatorskie rozwizanie, pomys i ide. W naszym odczuciu takie dziaanie byo niezbdne, gdy nie wiedzielimy, ktre z naszych innowacji bd kluczowe i na ktrych rynkach ostatecznie skupimy nasze dziaania. W kolejnych latach, wraz ze wzrostem rmy, rozwojem technologii i wzrostem wiadomoci wspzaoycieli, Crystal Fibre przeformuowaa swoj strategi ochrony wasnoci intelektualnej. Zauwaono, e niektre posiadane patenty, ktre wymagay ogromnych nakadw nansowych nie wnosz wiele do dziaalnoci spki, poniewa nie obejmuj rynkw, na ktrych rma konkuruje. Ta sytuacja zmusia wacicieli rmy do przeanalizowania dotychczasowych zgosze patentowych i skupieniu si tylko na tych, ktre s kluczowe. Zaoono, e kolejne inwestycje patentowe bd dokonywane na podstawie biznesowej analizy rynku i konkurencji, a nie jak dotychczas na podstawie stopnia innowacji kolejnych rezultatw dziaa. Obecnie rma posiada 45 patentw w rnych krajach. Procedura zgoszenia zakada, e pierwszy wniosek patentowy zgaszany jest w Danii i/lub w Stanach Zjednoczonych. Przyjto, e podstawowe zgoszenie patentowe innowacji musi zosta zoone na rynku narodowym oraz na rynku gwnego konkurenta w danej dziedzinie. Jeeli jednak jaka technologia jest szczeglnie obiecujca z biznesowego punktu widzenia ochrona patentowa jest rozszerzana na inne rynki.
146
147
Analiza przypadku rmy Crystal Fibre pokazuje, e waciwe planowanie, strategia dziaania i wietnie zorganizowany zesp, dziki ktrym rma krok po kroku eliminowaa pojawiajce si na jej drodze rozwoju bariery, s kluczowymi czynnikami sukcesu. Gwnymi punktami krytycznymi, ktrym zesp Crystal Fibre musia stawi czoa, byy: niemono zidentykowania produktu i rynku nalnego co m.in. powodowao dugi czas zwrotu z inwestycji oraz konieczno wspistnienia na konkurencyjnym rynku wrd gigantw biznesowych.
Niemono zidentykowania produktu i rynku nalnego; dugi czas zwrotu z inwestycji
Historia wikszoci rm kooperujcych na rynkach midzynarodowych pokazuje, e punktem wyjciowym do rozpoczcia ich dziaalnoci bya jasna wizja zastosowania konkretnych rozwiza czy produktw. W przypadku Crystal Fibre w pocztkowej fazie dziaania jej wspzaoyciele nie tylko nie wiedzieli jakie bdzie konkretne zastosowanie ich produktw, ale co waniejsze nie wiedzieli jak bdzie wyglda nalny produkt, ktry zaoferuj rynkowi. Decyzja o rozpoczciu przedsiwzicia bya wic niezwykle miaa i ryzykowna. wiatowody z krysztaw fotonicznych w tamtym czasie byy przedmiotem bada i analiz, ale ju wiadomo byo, e tkwi w nich wielki potencja dajcy wielorodne moliwoci zastosowa. Jednak jak podkrela dr Jes Broeng Klienci nie czuj si komfortowo kiedy nie wiedz jak bardzo nowa technologia bdzie dla nich wartociowa. Oni potrzebuj pewnoci, e technologia bdzie rzetelna i bezpieczna oraz, e bdzie j cechowaa wysoka przydatno praktyczna. W tym przypadku pomocna okazaa si mocna ochrona patentowa, dziki ktrej atwiej byo przekona klientw do potencjau innowacji. Przewrotnie, mocna ochrona patentowa produktw z jednej strony pomagaa w ekspansji rynkowej, a z drugiej stanowia kolejny problem, z ktrym musieli zmierzy si wspwaciciele. Dr Broeng wyjania, e kolejnym problemem byo postrzeganie Crystal Fibre jako monopolisty patentowego. Klienci wiedzc, e nie udzielamy licencji na swoje technologie obawiali si, e jeeli co si stanie naszej rmie i przestaniemy funkcjonowa strac jedynego dostawc produktw, co z kolei zagrozi ich bezpieczestwu biznesowemu. Wspwaciciele Crystal Fibre zdali sobie z tego spraw po mniej wicej trzech latach dziaalnoci, kiedy pierwsze produkty zaczy pojawia si na rynku. Wtedy po raz pierwszy zaczto zastanawia si nad udzielaniem licencji zewntrznej, rozwaajc wszystkie
za i przeciw danego rozwizania. W tej pierwszej fazie funkcjonowania spki istniao ryzyko, e po udzieleniu licencji rma utraci swoj dominujc pozycj. Postanowiono wic, e rma bdzie oferowa swym kooperantom szerokie umowy dostaw (budujc zapasy poszczeglnych wkien i oferujc licencje uruchomiane w przypadku niezdolnoci do dostarczenia produktw), jednoczenie kadc nacisk na jako wyrobw i indywidualne podejcie do klientw (oferujc im prbne dostarczanie produktw skrojonych na ich specyczne potrzeby). Dziki wysokiej jakoci dziaa i jakoci dostarczanych prbek kontrahenci zazwyczaj nawizywali cis wspprac z Crystal Fibre, gdy stwierdzali, e produkty s zdecydowanie lepsze ni inne konkurencyjne, a ich zakup jest taszy ni indywidualne produkowanie. Wspzaoyciele Crystal Fibre wiedzieli, e ich inwestycja bdzie przynosi korzyci nansowe, w tym samonansowa si, po upywie dugiego okresu czasu. Musieli wic stworzy spjn strategi dziaania, ktra gwarantowaaby im moliwo prowadzenia bada, szukania partnerw i inwestorw, a take szuka rynkw zbytu. Te wszystkie dziaania moliwe byy dziki unikalnemu skupieniu w nowotworzonej rmie zespow naukowych wywodzcych si z uczelni i biznesowych wywodzcych si z NKT. Czynnik ludzki i wzajemnie uzupeniajce si kompetencje okazay si kluczem do sukcesu. Prace Crystal Fibre postpoway dualnie. Z jednej strony prowadzono badania nad nowymi zastosowaniami, a z drugiej szukano rynkw zbytu dla ju istniejcych produktw. Oba zespoy Crystal Fibre pracoway te nad strategi spki, stale j udoskonalajc. Pocztkowo spka znalaza odbiorcw swej technologii wrd instytutw naukowych i akademickich, jednak strategicznie zaoono, e rynkiem docelowym bdzie rynek telekomunikacyjny. Przyjta na pocztku dziaalnoci strategia bya starannie przemylana i racjonalna take ze wzgldu na ma dostpno infrastruktury. Pocztkowe wejcie na niszowy rynek orodkw naukowo-badawczych wynikao, w przypadku Crystal Fibre, take z braku wasnego zakadu produkcyjnego, do ktrego dostp rma zyskaa dopiero po przeniesieniu siedziby do kompleksu NKT w Birkerod. Ten specyczny i niezwykle trafny podzia rl zespou Crystal Fibre by kluczem do sukcesu gwnie dziki skupieniu si na znalezieniu klientw na cile zdeniowanym rynku, jednoczenie skupiajc si na udoskonalaniu produktu.
Konieczno wspistnienia na konkurencyjnym rynku wrd gigantw biznesowych
Crystal Fibre, tak jak wikszo modych rm, od pocztku musiaa uczy si kooperacji na wiatowym rynku i wywalczy sobie miejsce wrd gigantw branowych. Jak podkrela dr Broeng Kiedy zakadasz wasn rm jest
148
149
to dla Ciebie ogromnym wyzwaniem. Zaczynasz myle o wielu kwestiach, ktre dotychczas nie miay dla Ciebie znaczenia. Zanim rozpoczlimy swoj dziaalno musielimy zastanowi si nad tym co bdzie tworzyo nasz przewag konkurencyjn na tym ogromnym rynku. Uznalimy, e najlepsz pocztkow kart przetargow bdzie zabezpieczenie wasnoci intelektualnej. W pierwszej fazie rozwoju bardzo pomg nam Uniwersytet Techniczny w Danii przyznajc dziesi tysicy euro dotacji na rozpoczcie dziaalnoci i zoenie pierwszego wniosku patentowego. Pocztkowo zapleczem Uniwersytetu byy oczywicie patenty, ale pniej, kiedy Uniwersytet wycofa si z Crystal Fibre musielimy stworzy now platform wsppracy pomidzy rm a naukowcami. Ostatecznie ustalilimy, e naukowcy (pracownicy uniwersytetu), ktrzy bd uczestniczy w procesie tworzenia innowacji otrzymaj w zamian udziay w spce (w roku 2008 na uczelni byo 9 innowatorw, ktrzy posiadali udziay w Crystal Fibre). Na tym etapie niezwykle wana okazaa si te dziaalno spki na polu pozyskiwania grantw z Unii Europejskiej. Projekty te pozwalay rmie rozwija technologi i produkty przy wykorzystaniu zewntrznych rodkw nansowych. Sukces Crystal Fibre to w duej mierze sukces przyjtej strategii ochrony wasnoci intelektualnej oraz wsparcia wspzaoyciela holdingu NKT. Jak podkrela dr Broeng, NKT byo bardzo cierpliwe i to pozwalao nam na rozwinicie skrzyde. Niezwykle pomocne okazay si wiedza i dowiadczenie o rynku i brany zespou wywodzcego si z holdingu. NKT okazao due zaufanie w stosunku do naszej technologii, a wiara w sukces bya umacniana poprzez stale powikszajce si portfolio patentw i postp technologiczny.
przez NKT Holding decyzji o wsppracy. Zarzd NKT od pocztku wierzy w technologi nad ktr pracowa zesp, jednak jedyn gwarancj powodzenia inwestycji by uzyskany patent. Czonkowie grupy NKT, dziki swemu wieloletniemu dowiadczeniu na rynku innowacji, wiedzieli doskonale, e brak ochrony patentowej znacznie utrudni prowadzenie biznesu, poniewa albo trzeba bdzie utrzyma w tajemnicy now technologi (a wic nie produkowa i nie zarabia), albo podj ryzyko, e prdzej czy pniej konkurencja wykorzysta niechronion technologi i dziki przewadze konkurencyjnej wykluczy Crystal Fibre z rynku. Ogromn si i kolejnym kluczowym czynnikiem sukcesu Crystal Fibre a obecnie NKT Photonics, jest kapita ludzki. Niezwyke zaangaowanie personelu oraz unikalna umiejtno szybkiej reakcji przyczyniy si bezporednio do sukcesywnej realizacji strategii, a poprzez to do staego rozwoju i wzrostu znaczenia spki. Najlepszym przykadem jest w tym zakresie midzy innymi przejcie konkurencyjnego BlazePhotonics. To strategiczne posunicie pozwolio rmie na przejcie rodziny patentw zabezpieczajcych podstawowe procesy produkcyjne, na ktrych rma pracuje do dzi. Wynikajca z wdroonej strategii ochrony wasnoci intelektualnej staa kontrola rynku midzynarodowego i pojawiajcych si patentw byy podstaw do realizacji zaoonych celw rozwoju spki. Dziki tym dziaaniom rma moga na bieco nawizywa strategiczne partnerstwa, jak chociaby w przypadku amerykaskiego partnera IMRA, oraz przy wsppracy z holdingiem NKT umacnia swe pozycje na kolejnych rynkach. Przykadem takich dziaa jest chociaby decyzja o poczeniu Crystal Fibre i Koheras, ktre z konkurencyjnego punktu widzenia byo znakomitym posuniciem, poniewa wzmocnio obie rmy.
6. ROLA STRATEGII OPARTEJ NA IP W PRZYSZYM ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
Analizujc przypadek Crystal Fibre mona stwierdzi, e rma zawdzicza swj sukces odpowiedniej polityce zarzdzania wasnoci intelektualn. W historii Crystal Fibre patenty odegray kluczow rol i bezporednio wpyny na efektywno wdraania strategii biznesowej rmy. Ochrona wasnoci intelektualnej bya od pocztku jednym z najwaniejszych elementw dziaa podejmowanych przez wspzaoycieli spki. Wychodzili oni z zaoenia, e patenty s wane z punktu widzenia inwestycji i przyszego nansowania rmy. S swoistego rodzaju ochron dla prowadzonego biznesu. Jak si pniej okazao podejcie to byo suszne. Waciwa polityka ochrony wasnoci intelektualnej wypracowana w zespole wspzaoycieli Crystal Fibre bya jedn z przesanek podjcia
W obecnej strategii rozwoju NKT Photonics (dawniej Crystal Fibre) patenty odgrywaj rwnie istotn rol jak na pocztku dziaalnoci rmy, lecz zmienia si polityka w tym zakresie. Jak podkrela dr Broeng Wiksza rma wymagaa zmiany polityki chronienia IP. Na pocztku staralimy si patentowa wszystko, kad technologie i kad wypracowan innowacj. Taka strategia okazaa si bardzo kosztowna, szczeglnie kiedy staralimy si zachowa wszystkie patenty przez dugie lata. Dr Broeng podkrela, e klasyczne niezrozumienie polityki ochrony wasnoci intelektualnej zakada, e patenty daj cakowit wolno i swobod w danej dziedzinie czy technologii, a nie jest to prawd. Patenty chro-
150
151
ni przed konkurencj specyczn technologi lub sposb rozwizania pewnego problemu, jednak moe si zdarzy, e ten sam problem zostanie rozwizany przy uyciu innego podejcia. Dlatego NKT Photonics zdecydowao nie aplikowa o patenty w sytuacji gdy istniej alternatywne, nie chronione prawem, rozwizania technologiczne i naukowe. Strategia dziaania na kolejne lata zakada, e patenty bd jednym z wielu stosowanych narzdzi i bd stopniowo ograniczane. Firma skupi si przede wszystkim na uzyskiwaniu praw wasnoci do innowacji, ktre bd mieciy si w gwnej sferze zainteresowa i kompetencji tzw. core business & core competences oraz te, ktre zwiksz potencja rmy. Gwne zaoenie jest takie, by patentowa podstawowe technologie w produkcji wiatowodw, gdy s one podstaw dla pozostaych produktw oferowanych przez rm. W tym zakresie przyjto take zasad, e potencja rynku innowacji, ktra ma podlega patentowaniu, musi pokry koszt zgoszenia i utrzymania ochrony, tj. koszt patentu musi si zwrci w planowanym przyszym zysku, uzyskanym przy wykorzystaniu tego patentu. Celem jest, by spka miaa wiele patentw w kilku kluczowych krajach zamiast kilku aplikacji w wielu krajach. Nowa strategia zakada take, e zgoszenia patentowe bd dotyczyy tylko podstawowych technologii, a wszelkie uzupenienia do wczeniej istniejcych patentw bd podlega innym rodkom ochrony, np. technologie, ktre nie s kluczowe z punktu widzenia przyjtej strategii rmy, bd licencjonowane. Jest to rwnie dobre rozwizanie z punktu widzenia zabezpieczenia praw produkcji, a jego uzyskanie jest o wiele tasze. Pewn nowoci w strategii rmy jest to, e wszelkie usprawnienia do kluczowych technologii, ktre s ju objte patentem bd upowszechniane, tak by nikt inny nie mg ich wykorzystywa i/lub obj ich wasn ochron patentow Nowa strategia zarzdzania wasnoci intelektualn zakada take, e rma zacznie udziela zewntrznych licencji na technologie, ktrych sama nie bdzie wykorzystywa lub udostpnia rynki, ktrymi nie jest zainteresowana, jak np. rynek japoski. Przyznajc licencje zewntrzne NKT Photonics chce wzmacnia swoj pozycj na rynku midzynarodowym. Takie rozwizanie nie wymaga dodatkowych nakadw technologicznych, a przynosi rmie zyski. Obecnie NKT Photonics zakada uzyskiwanie na wikszo rozwiza patentw w Stanach Zjednoczonych i na rynku europejskim m.in. w Niemczech (najwikszy rynek zbytu), Wielkiej Brytanii i Francji. Wszystkimi patentami w rmie zarzdza dr Jes Broeng i jego zesp. Oni te, przy udziale zarzdu spki, ustalaj biec strategi w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej. Firma cile wsppracuje z prywatn rm patentow z Danii,
ktra na bieco pomaga zespoowi dr. Broenga w wyszukaniu patentw branowych i decydowaniu ktre technologie naley nimi chroni. Ponadto spka nadal wsppracuje z centrami badawczo-naukowymi w zakresie innowacji.
Analiza rmy Crystal Fibre pokazuje, jak wane jest waciwe zarzdzanie innowacj i jak due znaczenie ma zaangaowanie zespou. Firmy takie jak Crystal Fibre, dziaajce w innowacyjnych branach musz precyzyjne okreli swe cele, strategi ochrony wypracowanych rezultatw i strategi wejcia na rynki komercyjne i midzynarodowe. Musz waciwie dobiera narzdzia zarzdzania i skupia sw uwag zarwno na innowacjach jak i rynku. Przypadek Crystal Fibre pokazuje take, e raz opracowana strategia musi by stale analizowana i uzupeniana, aby na bieco dostosowywa j do zmieniajcych si realiw rynkowych. Ta komplementarno kompetencji, szczeglnie w pierwszym okresie dziaalnoci, bya kluczowym elementem sukcesu Crystal Fibre.Przypadek Crystal Fibre pokazuje, e budowanie strategii patentowej na pocztku istnienia rmy dziaajcej w oparciu o nowe technologie jest bardzo trudne, ze wzgldu na nie wiadom specycznych celw biznesowych. Dlatego musi by ona na bieco analizowana. Zesp Crystal Fibre doskonale wiedzia, e przyjta na pocztku dziaania strategia musi podlega staej kontroli. Dziki temu w por zauwaono, e dotychczasowy system patentowania kadej innowacji jest niebezpieczny, gdy grozi utrat pynnoci nansowej. Kluczowym czynnikiem sukcesu w tym zakresie byo stae dopasowywanie strategii do rzeczywistych potrzeb biznesowych i wewntrznych moliwoci rmy. Firma zrezygnowaa z czci kosztownych patentw, ktre nie przynosiy jej wymiernych rezultatw, a zainwestowaa tylko w kluczowe z punktu widzenia jej rozwoju biznesowego. Jednoczenie, dziki staej obserwacji konkurencji i zgosze patentowych rmie udao si zaspokoi podstawowe potrzeby technologiczne, m.in. poprzez wykupienie akcji konkurenta i wykup licencji na podstawowe procesy produkcyjne, ktre rozszerzyy jej docelowy rynek zbytu.
Studium prz ypadku THERMTECH AS
153
MAA GLOBALNA FIRMA. ORGANIZATOR NOWEGO RYNKU
12 4
I KREATOR GLOBALNEGO STANDARDU OCZYSZCZANIA ODPADW WIERTNICZYCH
1.2. Rodzaje dziaalnoci i ich rozwj Podczas bada i wykonywania odwiertw wykorzystuje si tak zwany szlam wiertniczy, zawierajcy zwykle wysokiej jakoci olej wykorzystywany do smarowania podczas procesu wiertniczego. Szlam wiertniczy jest czsto nazywany szlamem na bazie oleju (Oil Based Mud OBM). Podczas procesu wiertniczego OBM jest mieszany ze ska lub innymi czstkami staymi z ziemi, powstaje masa, ktr mona nazwa oleistym urobkiem wiertniczym, zawierajcym zwykle od 10 do 20% olejw bazowych. Mieszanina ta jest uwaana za niebezpieczny odpad w wikszoci krajw na wiecie. Zasadniczym przedmiotem dziaalnoci przedsibiorstwa Thermtech jest zagospodarowywanie odpadw powstajcych w czasie prowadzenia odwiertw w poszukiwaniu ropy naftowej i gazu. Przedsibiorstwo jest wacicielem opatentowanej technologii termochemicznego oczyszczania urobku wiertniczego, ktry powstaje podczas odwiertw. Technologia ta zostaa nazwana Thermomechanical Cuttings Cleaner (TCC)1 i z jednej strony jest wanym elementem walki o czysto rodowiska, a z drugiej umoliwia odzyskanie produktw ropopochodnych oraz innych mineraw. Kocowym rezultatem pracy urzdzenia TCC s wysokiej jakoci produkty pochodne ropy naftowej (oleje bazowe) moliwe do dalszej przerbki oraz cz mineralna, ktra rwnie moe podlega zagospodarowaniu (np. w drogownictwie). Metoda TCC moe by wykorzystywana zarwno na ldzie, jak i na morzu (o-shore) i posiada niezwyke walory rodowiskowe, pozwalajce na ograniczanie skadowisk urobku odwiertowego lub ponownego wstrzykiwania produktw odpadowych pod ziemi, pomimo, e zawieraj uyteczne pprodukty. Technologia TCC oparta jest na wykorzystaniu energii kinetycznej (ruchu), ktra w specjalnym mynie przeksztacana jest w energi tarcia, a nastpnie w energi ciepln. Proces ten doprowadza do odparowania lotnych substancji, w tym w szczeglnoci olejw bazowych i pozwala na obnienie zawartoci substancji ropopochodnych poniej 1%, co oznacza spenienie wyrubowanych norm ekologicznych. Technologia Thermtech zostaa zastosowana do oczyszczania urobku wiertniczego (waste cuttings) powstajcego w wyniku odwiertw w poszukiwaniu ropy naftowej i gazu ziemnego. Z reguy tego typu odpady zawieraj okoo 15% substancji ropopochodnych i stanowi powane zagroenie dla rodowiska naturalnego. W wielu krajach (USA, Kraje Azji Centralnej) rodowisko w obszarach wydobycia zostao powanie zdewastowane
1
Studium przypadku Thermtech AS

Przemysaw Kulawczuk
1.1. Historia przedsibiorstwa Przedsibiorstwo Thermtech AS powstao w 2002 r., jako prywatna spka akcyjna. Thermtech AS jest nastpc przedsibiorstwa, ktre byo zaoone w poowie lat 80-tych w oparciu o chroniony patentem wynalazek Wykorzystanie energii kinetycznej do ekstrakcji olejw bazowych z odpadw raneryjnych. Technologia ta nigdy nie doczekaa si istotnego komercyjnego zastosowania. W poowie lat 90-tych poprzednik Thermtechu zosta wykupiony przez nowego waciciela (przedsibiorstwo rodzinne), ktry testowa rne zastosowania patentu. Przedsibiorstwo nigdy nie osigno fazy stabilnoci, pomimo incydentalnie wikszej sprzeday w niektrych latach. W roku 2008, dla uzyskania wikszej przejrzystoci w kontroli licencjonowania oraz sprzeday usug i urzdze, wydzielono spk Thermtech Holdings AS, ktra zajmuje si licencjonowaniem, natomiast Thermtech AS prowadzi dziaania serwisowe i produkuje urzdzenia. W latach 1997-2007 przedsibiorstwo byo wacicielem spki serwisowej Solicare, ktra w 2007 r. zostaa sprzedana na rzecz przedsibiorstwa TWMA. Spka ta prowadzia bezporednio proces oczyszczania odpadw wiertniczych i suya jako wygodne narzdzie do testowania urzdze TCC. Midzynarodowa historia przedsibiorstwa Thermtech rozpocza si w roku 2002, w ktrym przeksztacono je w spk akcyjn. W 2003 r. zatrudniono profesjonalny management, ktremu postawiono zadanie przeksztacenia innowacyjnego, niezorientowanego rynkowo przedsibiorstwa w rm o silnym rynkowym nastawieniu, obsugujc gwne segmenty rynku. W roku 2002 przedsibiorstwo otrzymao patent chronicy proces (metod) oczyszczania odpadw przerbki ropy naftowej. W szczeglnoci opatentowana technologia moe by stosowana do oczyszczania urobku wiertniczego powstajcego podczas odwiertw ropy naftowej i gazu ziemnego. Kluczowy patent chroni technologi, ktra naley do przedsibiorstwa do roku 2022.
Termochemiczny oczyszczacz urobku odwiertowego.
154
155
w wyniku otwartego skadowania tego typu odpadw ropopochodnych. Skadowanie odpadw nie tylko powoduje dewastacj krajobrazu, ale utrudnia lokalizacj w pobliu skadowisk innych przedsibiorstw, ze wzgldu na nieprzyjemne zapachy powstajce na skutek utleniania si oleju. Na rysunku 1 przedstawiono ideowy schemat budowy myna energii kinetycznej wykorzystujcego metod TCC. Urobek wiertniczy z reguy przybiera form szlamu (mud), ktry jest pompowany do komory roboczej. W komorze umieszczony jest myn, w ktrym szereg ramion roboczych (hammer arms), w wyniku ruchu obrotowego powodujcego tarcie, podnosi temperatur oczyszczanego materiau do tego stopnia, e czci lotne (gwnie oleje bazowe) ulegaj odparowaniu. Pary olejw bazowych s nastpnie schadzane i kocowym pproduktem komercyjnym s pynne oleje bazowe. Pozostaa cz mineralna w postaci substancji staych rwnie moe by wykorzystywana. Na rysunku 2 przedstawiono schemat ideowy procesu stosowanego przez Thermtech. Analizujc proces TCC warto zwrci uwag na to, e pozwala on na separacj podstawowych skadnikw odpadw wiertniczych: olejw bazowych, wody i staych czci mineralnych. Jedynie bardzo niewielka ilo gazw, ktrych nie da si skropli emitowana jest do atmosfery.
Wedug przedsibiorstwa Thermtech technologia TCC pozwala na osignicie nastpujcych rezultatw w porwnaniu z rozwizaniami konkurencyjnymi: bezporednie ogrzewanie strumienia odpadw daje maksymaln sprawno energetyczn; odzyskany olej bazowy jest porwnywalny do nowo wytworzonych olejw bazowych i moe by bezporednio przetwarzany; osuszone stae pozostaoci mineralne s czyste i nadaj si do komercyjnego wykorzystania np. w budownictwie drogowym; urzdzenie TCC mona atwo przemieszcza i wykorzystywa na morzu (oshore), na platformach wiertnicznych; urzdzenie TCC mona szybko wcza i wycza, co znaczco uatwia obsug. W porwnaniu do innych technologii termicznego oczyszczania urobku wiertnicznego technologia TCC charakteryzuje si wysok wydajnoci. Urzdzenie moe by zasilane dieslowsk jednostk napdow i wwczas moe by napdzane wytwarzanymi przez nie olejami bazowymi. Oznacza to, e do napdzania urzdzenia nie trzeba wykorzystywa energii zewntrznej. Zuycie produktw oczyszczania do napdu wynosi
Rys. 1. Schemat ideowy budowy myna energii kinetycznej metody TCC

rdo: Thermomechnical Cuttings Cleaner (TCC), Thermtech 2009;
Rys. 2. Schemat ideowy procesu TCC

rdo: Thermomechnical Cuttings Cleaner (TCC), Thermtech 2009;
156
157
z reguy okoo 1/3 uzyskanego oleju bazowego. Oznacza to, e urzdzenie TCC posiada pozytywny bilans energetyczny w zakresie wykorzystania energii uytkowej z wytworzonych przez siebie olejw bazowych. Korzyci te wynikaj zasadniczo z metody obrbki termicznej zastosowanej w metodzie TCC. Oczywicie, jeeli odpady wiertnicze s przetwarzane na ldzie wwczas mona zastosowa elektryczne urzdzenia napdowe i sprawno energetyczna caego procesu jest wysza. Generalnie w procesie TCC mona odzyska okoo 95% energii bezporednio zastosowanej. Kluczem do sukcesu przedsibiorstwa jest wysza wydajno procesu TCC w porwnaniu do innych metod termicznych. Metoda ta zapewnia rwnie due bezpieczestwo personelu oraz charakteryzuje si nieskomplikowan obsug. Metoda zostaa po raz pierwszy zastosowana w 1995 r. w odniesieniu do przerbki odpadw raneryjnych. 1.3. Rozwj rynkowy Przedsibiorstwo nie prowadzi statystyk sigajcych wiele lat wstecz dotyczcych zatrudnienia i obrotw. Jednak wedug wypowiedzi wieloletnich pracownikw wielko zatrudnienia stale si wahaa. W 1992 r. w rmie zatrudnionych byo tylko 2 pracownikw. W 2000 r. zatrudnienie wzroso do 20 osb, po czym w 2003 r. spado do 4 osb. W 2007 r. zatrudnienie ponownie wzroso do okoo 20 pracownikw i podobnej wielkoci utrzymuje si w 2009 r. Wielko zatrudnienia w tak maej rmie jak Thermtech zaley od pracochonnoci zwizanej z wytwarzaniem urzdze TCC, a take z rozbudow rynku. W Thermtechu zawsze zatrudnieni byli: dyrektor wykonawczy, prawnik, a take dyrektor techniczny. Zatrudnienie innych osb zaleao od pracochonnoci w okrelonych okresach. Analizujc zatrudnienie warto podkreli, i przedsibiorstwo zlecao produkcj urzdze w maych wytwrniach w Norwegii oraz raz czy dwa razy zatrudnio wykonawc holenderskiego. Generalnie przedsibiorstwo nie utrzymuje wasnego zakadu produkcyjnego (warsztatu montaowego) ani magazynu czci zamiennych, korzystajc z usug wsppracujcych przedsibiorstw. Przedsibiorstwa te s powizane z Thermtechem umowami, zawierajcymi klauzule poufnoci, dajcymi gwarancj, e prawa wasnoci intelektualnej nie zostan naruszone na etapie produkcji urzdze TCC. Wyprodukowane urzdzenia s sprzedawane przez pracownikw technicznych Thermetechu, tak wic klient kontaktuje si w sprawach technicznych wycznie z Thermtechem.
Bezusterkowa produkcja u zewntrznych producentw wymaga bardzo pogbionego nadzoru nad procesem produkcji. W szczeglnoci Thermtech bardzo zwraca uwag na jako wszystkich czci i komponentw wykorzystywanych w produkcji urzdze TCC. Pomimo faktu podzlecania produkcji, Thermtech zapewnia usugi serwisowe oraz dostp do czci zamiennych. Umowy sprzeday urzdze przewiduj konieczno okresowej wymiany silnie zuywajcych si mynw, co skutkuje zmniejszeniem wydajnoci urzdze. Magazyn czci zapasowych i zamiennych utrzymywany jest u jednego z poddostawcw. Pocztkowo przedsibiorstwo dziaao na rynku norweskim i brytyjskim (szelfy Morza Pnocnego), z czasem poszerzyo swoje oddziaywanie na kraje Europy, Afryk, Azj Centraln i Syberi. W tabeli 1 przedstawiono gwnych klientw i ich lokalizacj wedug stanu na rok 2008.
Tabela 1. Gwni klienci i obsugiwane przez nich rynki wydobywcze
Klienci TWMA (*) MISWACO (*) Halliburton Scomi Oiltools North Renery West Africa Waste mgmt Baker Hughes Liczba jednostek TCC 8 6 w 2008 roku 2 2 w 2008 roku W 2 2008 roku 1 w 2008 1 1 1 w 2008 roku Lokalizacje Nigeria, Egipt, Norwegia, Wlk. Brytania na morzu i ldzie Kazachstan, Niderlandy, Niemcy, Syberia (Rosja) Wlk. Brytania, Kazachstan Turkeministan Niderlandy Nigeria Brak danych
rdo:P. Handgraaf, Termtech AS, Setting the standard for the treatment of oily drilling waste, 2009 (*) przedsibiorstwa, ktre posiadaj licencj na produkowanie urzdze TCC
Jak pokazuj dane zawarte w tabeli 1 technologia TCC zostaa mocno upowszechniona jako rezultat przyjcia strategii obsugi kluczowych klientw z rynku rm serwisowych. Kwesti charakterystyczn jest rwnie maa liczba urzdze na rynku. Wedug szacunkw Thermechu liczba urzdze do termicznego oczyszczania odpadw wiertniczych wynosi obecnie na wiecie od 100 do 200 urzdze. Rynek ten jest jednak dopiero w pocztkowej fazie rozwoju.
158
159
2005 226 000 0 0 0
Poniej przedstawiono tabel z podstawowymi wynikami ekonomicznymi przedsibiorstwa Thermtech AS w latach 2005-2008.
Tabela 2. Podstawowe dane ekonomiczno-nansowe Thermtech AS w latach 2005-2008 (NOK)
RACHUNEK WYNIKW Rok Przychd netto Inne przychody operacyjne Koszt towarw i materiaw handlowych Zmiana poziomu zapasw Wynagrodzenia i koszty socjalne Amortyzacja Umorzenia Inne wydatki operacyjne Wynik po amortyzacji Przychd nansowy Amortyzacja aktyww nansowych Koszty nansowe Wynik przed opodatkowaniem Podatek od dochodu nansowego Wynik z dziaalnoci Przychody nadzwyczajne Wydatki nadzwyczajne Podatek od zyskw nadzwyczajnych Podatek 2008 38 445 000 0 23 632 000 0 7 784 000 124 000 0 7 454 000 -549 000 2 825 000 0 2 203 000 73 000 29 000 44 000 0 0 0 29 000 2007 6 528 000 170 000 0 0 3 827 000 170 000 0 1 988 000 543 000 108 000 0 530 000 121 000 45 000 76 000 0 0 0 45 000 2006 7 570 000 1 200 000 20 000 0 4 096 000 256 000 0 1 223 000 1 975 000 115 000 0 410 000 1 680 000 23 000 1 657 000 0 0 0 23 000 2005 4 749 000 1 200 000 0 0 3 210 000 215 000 0 996 000 328 000 64 000 0 167 000 226 000 0 226 000 0 0 0 0
Rok Zysk netto Wkad do grupy kapitaowej Dywidendy Dugi przeterminowane BILANS Majtek trway Wartoci niematerialne i prawne Warto przedsibiorstwa Goodwill rodki trwae Nieruchomoci Maszyny i urzdzenia Finansowe aktywa trwae Majtek obrotowy Zapasy Materiay i surowce Towary do sprzeday Nalenoci ogem Nalenoci krtkoterminowe Inwestycje Aktywa pynne Kapita wasny Kapita zdeponowany Zobowizania ogem Zobowizania dugoterminowe Zobowizania dugoterminowe wobec grupy kapitaowej
2008 44 000 0 0 0
2007 76 000 0 0 0
2006 1 657 000 0 0 0
427 000 0
290 000 0
2 825 000 0
1 880 000 0
0 427 000 0 0 0 44 818 000 15 728 000 0 15 728 000 18 701 000 14 936 000 0 10 389 000 346 000 100 000 44 899 000 98 000
0 290 000 0 0 0 6 629 000 0 0 0 1 129 000 750 000 0 5 500 000 302 000 100 000 6 617 000 69 000
0 2 825 000 0 0 0 422 000 0 0 0 188 000 10 000 0 234 000 226 000 100 000 3 021 000 1 669 000
0 1 880 000 0 0 0 1 234 000 0 0 0 964 000 0 0 270 000 -1 430 000 100 000 4 544 000 1 996 000
160
Rok Poyczki podporzdkowane Zobowizania krtkoterminowe ogem
161
2008 0
2007 0
2006 0
2005 0
1.4. Zasadnicze kompetencje przedsibiorstwa ma rynkach krajowym i midzynarodowych Zasadnicze kompetencje przedsibiorstwa obejmuj: opracowywanie feasibility studiem i konsulting, projektowanie i instalacj urzdze TCC w konkretnych lokalizacjach, dostarczanie urzdze TCC i innych wsppracujcych urzdze, konstruowanie i budowanie urzdze dostosowanych do indywidualnych potrzeb uytkownikw, serwisowanie urzdze TCC, wsparcie operacyjne przy wdroeniach, dostarczanie rozwiza w zakresie oczyszczania odpadw wiertniczych pod klucz. Do roku 2007 przedsibiorstwo oferowao za porednictwem wasnej rmy serwisowej Soilcare rwnie oczyszczanie urobku wiertniczego, powstajcego przy odwiertach ropy naftowej i gazu ziemnego. Jednak podjto decyzj o sprzeday tej rmy ze wzgldu na przedeniowanie swojej roli w acuchu wartoci. Thermetch postanowi koncentrowa si na dostarczaniu usug, licencji i urzdze do rm serwisowych, zamiast z nimi konkurowa na rynku lokalnym. Przedstawione powyej kompetencje s identyczne zarwno na rynku norweskim jak i na midzynarodowym. 1.5. Silne i sabe strony przedsibiorstwa
44 801 000 0 5 816 000
6 548 000 0 4 000
1 352 000 0 13 000
2 548 000 0 11 000
Przekroczenia limitw kredytowych Zobowizania handlowe WSKANIKI ROCZNE Mara operacyjna w % Wskanik pynnoci biecej Wskanik kapitau wasnego w % Wskanik zobowiza Przychd z aktyww w %
-1,43 1 0,8 129,77 5
8,32 1,01 4,4 21,91 9,4
26,09 0,31 7 13,37 64,4
6,91 0,48 -45,9 -3,18 12,6
rdo: dane uzyskane z rmy Thermtech AS
Analizujc dane ekonomiczno-nansowe warto podkreli niezwykle du dynamik sprzeday (przychodw netto) omiokrotny wzrost w okresie czterech lat. Pozwolio to rmie Thermtech zaj wysokie, 22 miejsce w Deloite Technology Fast 500 EMEA Ranking 2008. Z drugiej strony, jeeli si bliej przeanalizuje te wyniki, to okae si, e wzrost ten wynika w powanym stopni z podzlecania produkcji urzdze TCC wykonawcom zewntrznym, co dao bardzo du warto kosztu towarw i materiaw handlowych, czyli produktw wytworzonych poza Thermtech, odsprzedawanych dalej na zewntrz. Przedsibiorstwo w kadym roku osigao zysk netto, jednak jego wielko nie bya dua. Majtek trway przedsibiorstwa rwnie nie by duy, co wynikao z przyjtej strategii zlecania produkcji. Ograniczao to zapotrzebowanie na zakup wyposaenia przemysowego. Naley zwrci uwag, e na przestrzeni kilku lat nastpia poprawa relacji ekonomicznych przedsibiorstwa. Jednak jak zaznaczaa kadra kierownicza przedsibiorstwa wyniki w roku 2009 nie bd tak dobre jak w roku 2008, ze wzgldu na zahamowanie inwestycji u wikszoci klientw Thermtechu.
Do silnych stron przedsibiorstwa Thermtech AS zaliczy mona: posiadanie wiodcej technologii w zakresie oczyszczania urobku wiertniczego, du elastyczno w zakresie dostosowania do potrzeb klientw, oparcie rozwoju rmy na skutecznej ochronie i odpatnym udostpnianiu IP, wejcie w kluczowy dla rozwoju technologii TCC rynek rm serwisowych, wysok wydajno oferowanej technologii. Do sabych stron dziaalnoci prowadzonej przez Thermtech zaliczy mona: ulokowanie w mniej korzystnej czci acucha wartoci przemysu wydobycia ropy i gazu, tu przy kocu, co powoduje presj na redukcj kosztw (usug i urzdze oferowanych przez Thermtech); du zaleno od waha inwestycji (wszelkie spowolnienia wywouj bardzo due wahania obrotw);
162
163
niski poziom wiadomoci ekologicznej w wielu krajach rozwijajcych si, ktry skutkuje liberalnym ustawodawstwem w zakresie ochrony rodowiska i hamowaniem naturalnego rozwoju rynku na ktrym dziaa Termtech; due zagroenie naduyciami w zakresie IP przy istniejcym modelu biznesowym (licencjonowanie samodzielnego wytwarzania urzdze opartych na technologii TCC przez innych wytwrcw).
2.1. Motywy wejcia przedsibiorstwa na rynki midzynarodowe Przedsibiorstwo Thermetch od samego pocztku rozwijao si jako przedsibiorstwo globalne, poniewa wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego odbywa si w rnych regionach wiata. Trudno wic mwi o jaki specjalnych motywach, ktre w sposb szczeglny zachcayby do wchodzenia na rynki zagraniczne. Oczyszczanie urobku wiertniczego jest obowizkiem kompanii wydobywczych, takich jak Shell, BP, Texaco czy innych. Jednak w praktyce acuch wartoci jest zorganizowany w ten sposb, e kompanie wydobywcze uzyskuj prawa wydobywcze, natomiast do czynnoci wiertniczych zatrudniaj wyspecjalizowane rmy usugowe (zwane dalej rmami serwisowymi). Firmy te prowadz odwierty, zatrudniaj pracownikw oraz s zobowizane do zachowania przepisw ochrony rodowiska w poszczeglnych krajach. Pomimo deklarowania przez wielkie koncerny naftowe spoecznej i pro rodowiskowej orientacji tak naprawd problematyka zagospodarowywania odpadw wiertniczych ley w gestii rm serwisowych. Przedsibiorstwa te, prowadzc outsourcing dziaa wielkich koncernw, musz dziaa konkurencyjnie i s zmuszone do obniania kosztw. Doprowadza to do sytuacji, w ktrej redukuj rwnie koszty zwizane z oczyszczaniem odpadw wiertniczych. Zasadniczym czynnikiem, ktry zadecyduje w jaki sposb poszczeglne rmy serwisowe bd uwzgldniay ochron rodowiska jest miejscowa legislacja oraz sposb jej egzekwowania. Jeeli przepisy s wyrubowane to przyjmuje si rozwizania techniczne pozwalajce na eliminacj zdecydowanej wikszoci frakcji ropopochodnych. Jeeli natomiast przepisy s liberalne to urobek skaduje si na powierzchni albo te stosuje najtasze metody oczyszczania, ktre nie s obojtne dla rodowiska naturalnego. Gwnymi odbiorcami technologii Thermetechu s due rmy serwisowe takie jak: TWMA (dziaajca w Wielkiej Brytanii, Nigerii, Norwegii, Libii,
ZEA i USA), M-I SWACO (dziaajca w Kazachstanie, Rosji, Holandii i Niemczech), Halliburton (dziaajca w Kanadzie i Nigerii), SCOMI Group (dziaajca w Turkmenistanie). Obok nich wystpuj mniejsze, lokalne przedsibiorstwa. Thermtech dostarcza rwnie swoje technologie mniejszym rmom, ale usadowionym w segmencie rm serwisowych albo w segmencie mniejszych kompanii naftowych. Przedsibiorstwa serwisowe s gwnymi odbiorcami sprztu lub licencji do produkcji sprztu opartego na metodzie TCC. Przedsibiorstwa serwisowe s powizane z Thermtechem umowami licencyjnymi, umowami sprzeday i umowami o poufnoci, ktre silnie wi je z Thermtechem. W efekcie, tam gdzie dziaaj rmy serwisowe powizane umowami z Thermtechem, nawet jeeli na danym rynku nie ma ochrony patentowej to ochron zapewniaj umowne powizania rynkowe. Gorzej przedstawia si sytuacja na takich rynkach jak: Chiny, Indie, Indonezja czy Rosja. Pomimo faktu, i w niektrych tych krajach obecne s rmy serwisowe to jednak ich udzia nie wydaje si wielki. W efekcie najsilniejsz ochron wasnoci intelektualnej zapewnia si poprzez rynek, a dokadnie poprzez porozumienia z partnerami rynkowymi. Teoretycznie rzecz biorc jest moliwym, aby kompanie naftowe poza obszarami ochrony naduyway rozwiza Thermtechu, jednak tego nie czyni. Zasadniczym czynnikiem jest fakt, i rynek oczyszczania urobku wiertnicznego nie jest gwnym obszarem ich dziaalnoci, jednak usugi oczyszczania odpadw s dochodowe. 2.2. Zastosowane zasadnicze strategie wejcia na rynki zagraniczne. Komunikacja z rynkiem. Upowszechnienie wiedzy o technologii Cakowity rynek na urzdzenia oczyszczajce odpady wiertniczne by w 2009 r. szacowany na 100-200 urzdze. Nie oznacza to wcale, e potencjalne potrzeby nie s wiksze. Rynek na te urzdzenia w 2009 r. znajdowa si w fazie pocztkowej. W tym samym roku wielko rynku wynikaa zarwno z charakteru legislacji w krajach, ktre s gwnymi rdami pozyskania ropy naftowej i gazu, jak i ze wiadomoci ekologicznej poszczeglnych krajw. Pracownicy Thermtechu zwracali uwag w szczeglnoci na niskie zainteresowanie kompanii wydobywczych dziaajcych na rynkach arabskich, Rosji, Chin i Indii. Ostatnio jednak wiadomo ekologiczna ronie rwnie i w tych krajach. Thermtech prowadzi kampanie edukacyjne, uczestniczy w wystawach, targach, konferencjach (IAPC, EIPPCB), seminariach, ktre powicone s problematyce wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego. Podczas tych
164
165
spotka prezentuje problematyk ochrony rodowiska, w tym rwnie przy wykorzystaniu wasnej technologii. Wan rol w promocji norweskiego przemysu i technologii peni rzdowa organizacja INSTOK, ktra organizuje wystawy, pomaga mniejszym uczestnikom z rynku norweskiego odpowiednio zorganizowa wyjazd czy stoisko. INSTOK wydaje rwnie wydawnictwa, w ktrych zamieszczane s informacje o technologii TCC. Generalnie Thermtech pragnie by jak najbliej agencji wydobywczych i ich strony produkcyjnej, co powoduje, e pracownicy przedsibiorstwa uczestnicz w seminariach powiconych technologiom wydobywczym. 2.3. Rynek napdzany zmianami w legislacji rodowiskowej Potrzeba zwikszania przerobu i oczyszczania urobku wiertnicznego przy odwiertach ropy naftowej i gazu wynika ze zmieniajcej si legislacji w zakresie ochrony rodowiska. Przykadowo do 1988 r. wydobyty urobek wiertniczy mona byo wyrzuca do morza (Norwegia). Od roku 1992 wprowadzono zasad, e nie wolno wyrzuca do morza lub skadowa na ldzie urobku z zawartoci produktw ropopochodnych powyej 10%. W 1993 r. ten wymg drastycznie zaostrzono do maksymalnie 1%. Przepisy w tym zakresie i na tym poziomie stopniowo przyjy wszystkie gwne kraje europejskie ju w latach 90-tych. W 2004 r. analogiczne przepisy przyjy kraje b. ZSRR (1%). Na tym tle niekorzystnie wygldaj przepisy rodowiskowe USA i Kanady, ktre zezwalaj na zawarto 6,9% produktw ropopochodnych w odpadach, Indonezji zezwalajce na 10% oraz kraje afrykaskie (np. Nigeria 5%). Jak si wydaje zasadniczym czynnikiem zmuszajcym kompanie naftowe do zwikszenia przerbki i oczyszczania odpadw wiertniczych bya zmiana lozoi ustawodawcw i spoeczestw w zakresie przerbki odpadw. Obecnie dominuje pogld, e kady odpad powinno si ponownie zagospodarowywa po to, aby zmniejsza zapotrzebowanie na nowe zasoby. Pozwala to optymalizowa wykorzystanie zasobw i zmniejsza niekorzystne przeksztacenia rodowiska naturalnego.
3. ROLA IP W MODYFIKACJI STRATEGII ROZWOJOWEJ PRZEDSIBIORSTWA
Ochrona wasnoci intelektualnej w Thermtechu obejmuje nastpujce zakresy: patenty (zgaszanie wnioskw patentowych oraz egzekwowanie ochrony); porozumienia o poufnoci (Condentiality agreements) z pracownikami, dostawcami, klientami i poddostawcami (np. urzdze);
kontrol dokumentw; copyrights; zabezpieczenia przed naladownictwem (kopiowaniem). Rwnolegle, inne zabezpieczenia obejmuj takie dokumenty jak: umowy licencyjne, umowy o sprzeday wyposaenia (urzdze TCC). Pomimo objcia ochron patentow kluczowej technologii w gwnych krajach wiata: USA, Kanadzie, krajach Europy Zachodniej czy Azji, ochrona ta nie jest uwaana za najlepsze i najskuteczniejsze narzdzie ochrony wasnoci intelektualnej. Znaczenie patentw i innych form ochrony negatywnej jest mae (patenty to zakaz wykorzystania danej technologii), wiksze znaczenie posiadaj metody ochrony pozytywnej. Szczeglne znaczenie w tym zakresie odgrywaj porozumienia o poufnoci (condentiality agreements). Zawierane s one z pracownikami, licencjobiorcami, klientami (nabywcami urzdze) oraz podwykonawcami urzdze. Porozumienia te nakazuj osobom, ktre je zawary zachowanie poufnoci w zakresie szczegw technologii, szczegw budowy urzdze, np. zakaz udostpniania osobom trzecim rysunkw technicznych oraz nakazuj informowanie Thermtechu o wszelkich formach narusze praw patentowych czy licencyjnych przez osoby trzecie. Dziki temu systemowi wikszo partnerw biznesowych Thermtechu przykada du wag do wypenienia tych standardw, a ponadto informuj o zaobserwowanych prbach narusze praw technologicznych. Dla kontroli skutecznoci ochrony dokumentacji technicznej szczeglne znaczenie posiadaj tego typu umowy z klientami (zarwno licencjobiorcami jak i nabywcami urzdze). Wane znaczenie dla ochrony wasnoci przemysowej przedsibiorstwa posiada kontrola dokumentw obejmujca z jednej strony system dokumentw, kwalikowania wanoci dokumentw pod wzgldem moliwoci ich udostpniania, a z drugiej strony system monitorowania bezpiecznego obiegu dokumentw. Wanym elementem jest rwnie system obrotu dokumentw zuytych czy niepotrzebnych, w szczeglnoci obejmuje on system ich niszczenia. System kontroli dokumentw pozwala ustali jakie jest miejsce danego dokumentu i kto w procesie jego obiegu ponosi odpowiedzialno za jego bezpieczestwo. Ponadto przedsibiorstwo w szeregu umowach handlowych wprowadza zapisy zabraniajce kopiowania zarwno rozwiza jak i procesw (metod produkcji), co wymusza na kontrahentach zachowanie wysokich standardw rzetelnoci. Jak wydaje si powizanie skutecznej kontroli dokumentw wraz z porozumieniami o poufnoci, treciami licencji, zastrzeeniami patentowymi
166
167
oraz zakazami kopiowania wytwarza spjny system ochrony wasnoci intelektualnej. System ochrony wasnoci intelektualnej nastawiony na uniemoliwienie naduy przez pracownikw, jak i osoby trzecie jest uzupeniany poprzez system ochrony wasnoci intelektualnej wobec klientw i kontrahentw. Teoretycznie dziaanie tego rodzaju wydaje si nielogiczne: kontrahenci nabywaj licencje czy te same urzdzenia i pac za nie. Jednak w praktyce operacyjnej zdarzay si takie sytuacje, w ktrych Thermtech wyda licencje na wytworzenie dwch urzdze, a licencjobiorca wytworzy trzecie bez ponoszenia opat licencyjnych. Po ujawnieniu tego zdarzenia Thermtech wyperswadowa klientowi tego typu postpowanie i doprowadzi do zapacenia za licencj. Niestety pocztkowo Thermtech by zmuszony wyj z powdztwem sdowym. Nastpnie doprowadzono do porozumienia. Tego typu podejcie, w ktrym twardo walczy si o swoje interesy daje najlepsze rezultaty zamiast niepotrzebnego kontynuowania sporu sdowego. Niewykluczone, e przegrywajcy kontrahent straciby ochot na dalsz wspprac w przyszoci. Jednak doprowadzenie do porozumienia, a w szczeglnoci zmuszenie kontrahenta do przyznania, e naruszy prawa wasnoci intelektualnej pozwolio na znalezienie rozwizania polubownego, ale jednoczenie szanujcego prawa Thermtechu. Oba przedsibiorstwa dalej ze sob wsppracuj. W ramach swojej polityki licencyjnej Termtech zabrania modykowania dostarczanych przez siebie urzdze czy technologii, jeli modykacji ulega wykorzystanie mechanizmu podgrzewania opartego na tarciu jako rdle ciepa. Zakaz dotyczy zarwno licencji na produkcj urzdze, jak i modykowania samych urzdze. Thermtech stosuje rwnie porozumienie z uytkownikiem licencji (user license agrement ), ktre zabrania odsprzeday urzdze kolejnemu uytkownikowi bez zapacenia za kolejn licencj rmie Thermetch. Tego typu rozwizania umowne zabezpieczaj interesy prawne rmy w sposb do skuteczny. Z drugiej strony warto zwrci uwag na fakt, e maa wielko rmy jest czsto pokus dla wikszych przedsibiorstw, dysponujcych duymi dziaami prawnymi, do podejmowania prb naduy praw majtkowych. Czasami zdarza si, e kontrahenci przedsibiorstwa Thermtech prbuj zaoszczdzi na opatach licencyjnych.
Zgaszanie propozycji innowacyjnych przez pracownikw
skiej chronicej prawa wynalazcw, zapewniajc pomoc w skonstruowaniu umowy z pracownikiem w zakresie wsplnej ochrony wynalazek, jak i eksploatacji pyncych z niego korzyci. Wedug lozoi rmy ten rodzaj zabezpieczenia powoduje, e pracownicy chtnie zgaszaj propozycje nowych udoskonale (czy usprawnie) zarwno urzdze, jak i metody, poniewa mog liczy na korzyci w postaci udziau w opatach licencyjnych. Wedug typowej umowy, wynalazca otrzymuje wynagrodzenie z tytuu opatentowania wynalazku oraz prowizj lub udzia z tytuu opat licencyjnych. Postpowanie tego rodzaju ma zachca pracownikw do zgaszania nowych pomysw. Po zgoszeniu wsplnie z kierownictwem analizowane s moliwoci komercyjnego wykorzystania nowych udoskonale.
4. PUNKTY KRYTYCZNE ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA WDROENIA I WSPPRACY ORAZ SPOSOBY ICH POKONYWANIA
4.1. Zasadnicze problemy w strategii rozwoju Przedsibiorstwo Thermtech przez dugi okres czasu poszukiwao swojej specjalizacji produkcyjnych i zasadniczego rynku zastosowa produkcyjnych. Do roku 2002 testowano wiele rnych zastosowa urzdze TCC, jednak poczynajc od roku 2004 przedsibiorstwo zaczo si koncentrowa na rynku przedsibiorstw wydobywczych poszukujcych ropy naftowej i gazu ziemnego. Zasadnicza koncepcja przedsibiorstwa polegaa na tym, aby wypracowa globalny standard technologiczny w zakresie oczyszczania odpadw wiertniczych i maksymalnie go upowszechni. W ramach tej koncepcji zdeniowano wielkie rmy serwisowe jako klientw kluczowych. Dostp do nich zosta w istotnym stopniu otwarty w wyniku wsppracy z wielkimi rmami wydobywczymi, ktrych zleceniobiorcami byy rmy serwisowe. Thermtech wielokrotnie wykorzystywa rekomendacje od rm wydobywczych, aby zacz wspprac z rmami serwisowymi. Z punktu widzenia modelu biznesowego istotn saboci przedsibiorstwa Thermtech jest jego pozycja w acuchu wartoci, ktre ze swoimi usugami czy dostawami sytuuje si blisko koca acucha wartoci, w ktrym jest podwykonawc lub licencjodawc dla rm serwisowych, ktrym z kolei zlecenia daj rmy wydobywcze. Pozycja ta stwarza naturalne skonnoci rm serwisowych do eliminowania wysokich kosztw usug, np. dostarczanych przez Thermtech. Z tego te wzgldu Thermtech utrzymuje maksymalnie bliskie kontakty z rmami wydobywczymi jako naturalnym sojusznikiem w zapewnianiu wysokiej jakoci usug.
Ostrej ochronie wasnoci intelektualnej towarzyszy system zacht do zgaszania innowacji przez pracownikw. Przedsibiorstwo stworzyo wytyczne w tym zakresie, ktre wykraczaj daleko poza przepisy ustawy norwe-
168
169
4.2. Sposoby pokonywania trudnoci i rola czynnika ludzkiego w tym procesie Zasadniczym czynnikiem, ktry pozwala skutecznie rozwizywa problemy wynikajce z nieatwej pozycji w acuchu wartoci jest bardzo dua aktywno w zakresie komunikacji z rynkiem. Jak ju wspomniano, przedsibiorstwo utrzymuje bardzo cise kontakty z rynkiem i na bieco kontaktuje si z koncernami wydobywczymi. Przedsibiorstwo ledzi zasadnicze tendencje w zakresie ochrony rodowiska, w tym zwaszcza ochrony morza i zaobserwowao silny trend w kierunku upowszechnienia Najlepszych Praktyk rodowiskowych (Best Environmental Practices BEP) lub Najlepszych Dostpnych Technologii (Best Available Technique BAT). Celem tych standardw, czy te najlepszych praktyk jest poszukiwanie rozwiza, ktre byyby najlepsze dla rodowiska. W Europejskiej Dyrektywie dotyczcej zintegrowanej ochrony rodowiska przed zanieczyszczeniem i jego kontroli (IPPC Directive) sformuowano denicj Najlepszej Dostpnej Technologii oraz wytyczne w zakresie ich stosowania. Konwencja midzynarodowa OSPAR, ktra ma zastosowanie przy poszukiwaniu i wydobyciu ropy naftowej zawiera okrelenia dotyczce zarwno BAT jak i BEP. Kadra kierownicza Thermtechu ywo interesuje si midzynarodowym procesem ochrony rodowiska zarwno morskiego jak i ldowego przed negatywnymi skutkami procesu wydobycia ropy naftowej i gazu. Jednym z ostatnich pomysw jest wykorzystanie technologii TCC do stworzenia wiatowego standardu czystoci procesu wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego. Praca zespou Thermtechu idzie w kierunku stworzenia z technologii TCC punktu odniesienia do innych technologii oczyszczania odpadw wiertniczych i doprowadzenie do tego, aby ustawodawcy poszczeglnych krajw przyjli rozwizania, ktre zapewni przestrzeganie wysokich standardw w tej dziedzinie. Na przykad Kazachstan i Angola przyjy w ostatnim okresie zakaz wyrzucania do morza odpadw wiertniczych nawet z minimaln zawartoci olejw bazowych. Thermtech posiada rzeczywicie bardzo dobr technologi, a jego dziaania promocyjne zmierzj do tego, aby rynek rm serwisowych uzna TCC za Najlepsz Dostpn Technologi. W ramach tworzenia standardu czy punktu odniesienia Thermtech bardzo blisko wsppracuje z NTSOK Norwegian Oil and Gas Partners, ktra zostaa zaoona w 1997 r. przez norweskie rmy wydobywcze oraz rzd. Organizacja ta promuje norweski przemys wydobywczy oraz norwesk technik w zakresie poszukiwania
i wydobycia ropy naftowej, organizuje wystawy, konferencje i sympozja. Kadra menederska Thermtechu aktywnie uczestniczy w przedsiwziciach Intsoku organizowanych na caym wiecie, promujc technologi TCC jako tworzc globalny standard Najlepszej Praktyki rodowiskowej czy te Najlepszej Dostpnej Technologii.
Przedsibiorstwo Thermtech AS odnosi istotne korzyci z realizacji strategii opartej na wykorzystaniu i ochronie wasnoci intelektualnej, ale take wpywa na tworzenie midzynarodowych standardw wysokiej jakoci ochrony rodowiska naturalnego, w tym zwaszcza morskiego. Oprcz korzyci przedsibiorstwa, pracownikw czy rodowiska naturalnego, Thermtech kreuje lepsz jako zarwno sfery technologicznej jak i ekonomicznej. Pomimo orientacji technologicznej, dziaania rmy w zdecydowanym stopniu nastawione s na eksploatacj IP, a nie na tworzenie bez koca nowych rozwiza technologicznych. W dyskusji z kierownictwem oszacowano czas zwizany z komercjalizacj i ekspansj rynkow na 80%, w relacji do 20% powicanego na rozwj technologii. To pragmatyczne podejcie Thermtechu daje rezultaty w postaci budowy coraz silniejszej pozycji rynkowej. Warto rwnie zwrci uwag na znaczc rol kapitau ludzkiego w przedsibiorstwie. Kadra przedsibiorstwa jest midzynarodowa. Jzykiem rmowym jest angielski. Wszystkie istotne dokumenty, zwizane zwaszcza z komunikacj rynkow, przygotowywane s angielsku tym jzyku. Firma dziaa midzynarodowo czy te globalnie. Jej pracownicy spdzaj bardzo duo czasu pracy w drodze do kontrahentw czy te spotykajc si z reprezentantami rynku.
Przedsibiorstwo nie zamierza koncentrowa si tylko na jednym rynku. Obecnie dy do znalezienia kolejnych zastosowa dla swojej technologii opartej na posiadanym patencie. Zgodnie z koncepcj masowej kustomizacji, przedsibiorstwo dy do zaproponowania rozwiza uniwersalnych (masowych), ale jednoczenie dostosowanych do indywidualnych potrzeb poszczeglnych grup czy segmentw klientw.
170
KREATYWNO I PODEJMOWANIE WYZWA WARUNKIEM

7. ZASADNICZE CZYNNIKI SUKCESU
Zasadnicze czynniki sukcesu przedsibiorstwa Thermtech AS obejmuj: 1) posiadanie wiodcej technologii w zakresie oczyszczania urobku wiertniczego, stale doskonalonej i dostosowywanej do indywidualnych potrzeb klientw; 2) umiejtno przeorientowania strategii rozwojowej i odwaga w eksploatowaniu niekonwencjonalnych rozwiza (np. z rynkiem rm serwisowych); 3) oparcie rozwoju rmy na skutecznej ochronie i odpatnym udostpnianiu IP, ktre to dziaania s znacznie bardziej zrozumiae ni tylko prosta prawna ochrona wasnoci intelektualnej; 4) potraktowanie kwestii komunikacji z rynkiem jako priorytetu do rozpoznania zapotrzebowania na wasn technologi oraz udzia w budowie rynku; 5) praca nad stworzeniem globalnego standardu oczyszczania odpadw wiertniczych za pomoc technologii TCC jako wanym punktem odniesienia; 6) zapewnienie ducha pracy zespoowej w przedsibiorstwie oraz bardzo dobrego klimatu wspdziaania.
12 5
WZROSTU KONKURENCYJNOCI
Studium przypadku Moretto Plastics Automation, Massanzago (Wochy)1

Anna Szczeniak
1.1. Historia przedsibiorstwa Moretto Plastics Automation to woska rma z niemal 30-letnim dowiadczeniem, naleca do wiatowej czowki producentw maszyn do przetwrstwa tworzyw sztucznych. Moretto eksportuje swoje urzdzenia do ponad 50 krajw, midzy innymi do Polski. Waciciel i twrca rmy Renato Moretto postawi na innowacje i ich ochron, co zadecydowao o sukcesie Moretto Plastics Automation. Moretto S.p.A. powstaa 14 stycznia 1980 r. jako Moretto di Moretto Renato przedsibiorstwo osoby zycznej. Na pocztku rma wytwarzaa sprzt, komponenty i akcesoria do transportu mechanicznego i pneumatycznego rodkw kontroli oraz technik automatyzacji, zatrudniajc oprcz waciciela jeszcze jedn osob. Jednak do szybko nastpia zmiana prolu i przedsibiorstwo zaczo produkowa urzdzenia dla przetwrstwa tworzyw sztucznych. Byo to spowodowane fascynacj Renato Moretto plastikiem i jego wiar w ogromny potencja tego materiau. Prezes Zarzdu cigle pamita emocje towarzyszce mu pierwszego dnia w pracy w 1970 r., kiedy zetkn si ze wiatem plastiku rozpoczynajc prac zawodow. W tamtym czasie tworzywa sztuczne byy uwaane za mniej istotny, a nawet problematyczny materia, zamiecajcy rodowisko. Jedynie niewielu dostrzego wwczas potencja drzemicy w plastiku. Renato Moretto by zafascynowany moliwociami, jakie dawa ten niedoceniany materia, a swoim entuzjazmem zarazi wiele osb, ktre w pniejszych latach razem z nim cierpliwie, z powiceniem, czasami popeniajc bdy pracoway na sukces Moretto S.p.A. Na decyzj o utworzeniu wasnej rmy wpyn rwnie fakt, e Renato Moretto spotyka si w swojej pracy z uwagami
Bibliograa
1. 2. 3. 4. 5. 6. Intsok 2008 Annual Report. P. Handgraaf, Termtech AS, Setting the standard for the treatment of oily drilling waste, 2009 Thermomechnical Cuttings Cleaner (TCC), Thermtech 2009. Deloite Technology Fast 500 EMEA Ranking 2008. Oil and gas, Norway exports, Annual 51 2008/2009. Pine II, J. (1992), Mass Customization: The New Frontier in Business Competition, Boston, Mass.: Harvard Business School. 7. Wywiady z kierownictwem rmy Thermtech AS.
rda internetowe
http://www.thermtech.no/ http://www.intsok.com/
1 Niniejsze studium przypadku opracowano m.in. na podstawie informacji przedstawionych na stronie internetowej www.moretto.com, a take na podstawie rozmowy i we wsppracy z Renato Moretto oraz Michel Salizzato i Ilari Zanini, ktrym autorka dzikuje za powicony czas i zaangaowanie.
172
Studium prz ypadku MORET TO PL ASTICS AUTOMATION
173
ze strony klientw i komentarzami dotyczcymi sprzedawanych produktw oraz z propozycjami ich udoskonalenia, ale nikt w rmie nie przywizywa wagi do tych cennych informacji, ani te nie robi z nich uytku z korzyci dla obu stron. We wrzeniu 1987 r. Renato Moretto wraz z zaog liczc 20 pracownikw zacz produkowa pod znakiem Moretto P.A. srl. Zmiana formy prawnej bya dosy dugim procesem, poniewa rwnoczenie prowadzono waciwie dwa podmioty rm osoby zycznej zajmujc si produkcj oraz spk z ograniczon odpowiedzialnoci, zajmujc si sprzeda i marketingiem. Dopiero w 1990 r. zakoczya si operacja przenoszenia dziaalnoci do nowego przedsibiorstwa. W lipcu 2005 r. nastpia ponowna zmiana formy prawnej na spk akcyjn Moretto S.p.A. gwnie ze wzgldw wizerunkowych. Jako spka akcyjna, rma jest odbierana przez partnerw i klientw jako bardziej wiarygodna. W 2009 r. Moretto zatrudniaa 200 pracownikw we Woszech i 30 zagranic. 1.2. Rodzaje dziaalnoci i ich rozwj Na pocztku w rmie Moretto produkowano urzdzenia suce do podawania, nastpnie suszenia. Stopniowo wzbogacono asortyment o sprzt do mielenia oraz obsugujcy inne etapy przetwrstwa tworzyw sztucznych. W 2009 r. zakres dziaania Moretto obejmuje systemy i produkcj urzdze do przetwarzania tworzyw sztucznych, a w szczeglnoci sucych do podawania, suszenia, odwilania, granulacji, mikrodozowania, dozowania grawimetrycznego, magazynowania, termostatowania i chodzenia. Wszystkie oferowane produkty zostay zaprojektowane przez pracownikw Moretto. Siedziba i centrala Moretto znajduje si w Massanzago, na pnocy Woch (w prowincji Padwa, w regionie Veneto), niedaleko Wenecji i std odbywa si zarzdzanie dziaalnoci rmy zarwno w kraju, jak i zagranic. Rwnie tutaj prowadzona jest produkcja. W Moretto przywizuje si ogromn wag do jakoci, w zwizku z tym na kadym etapie produkcji odbywa si kontrola, a kady produkt przechodzi odbir techniczny polegajcy na wykonaniu prb technicznych oraz prb wydajnoci. Firma dysponuje rwnie znaczn powierzchni magazynow, co umoliwia przechowywanie okoo 48 tysicy rnych komponentw i czci, dziki czemu rma gwarantuje szybk obsug klientw i obsug zamwie kadego rodzaju. Zapanowanie nad tak ogromn liczb towarw
jest moliwe dziki wykorzystywaniu technologii RFID2 kada cz jest oznakowana kodem i ma swoje stae miejsce w magazynie, a jakiekolwiek zmiany stanw magazynowych s automatycznie rejestrowane on-line w czasie rzeczywistym. W celu zapewnienia kompetentnej obsugi klientw zorganizowano rwnie serwis techniczny. Pracownicy serwisu zapewniaj informacje techniczne i doradztwo dotyczce korzystania i obsugi zakupionego sprztu, dokonuj te napraw w siedzibie klienta. Dla zapewnienia wysokiej jakoci oferowanych urzdze i komponentw, caa produkcja do niedawna odbywaa si we Woszech. Cztery hale zlokalizowane w Massanzago zajmuj 22 tys. m2. W 2008 r. uruchomiono produkcj urzdze w Polsce, gdzie dziaa naleca do grupy Moretto rma Enckel Sp. z o.o. Rozwj i sukcesy rmy s bezporednio zwizane z uwan obserwacj zmian zachodzcych na rynku oraz z identykowaniem i uwzgldnianiem potrzeb klientw, a take kreatywnoci i innowacyjnoci zespou Moretto. Aby mc tworzy i testowa nowe rozwizania technologiczne zorganizowano dzia techniczny i dzia badawczo-rozwojowy. Pracownicy wykorzystuj najnowoczeniejsze przyrzdy obliczeniowe oraz narzdzia umoliwiajce wykonywanie modeli projektowanych maszyn. Dziaalno badawczo-rozwojowa stanowi bardzo istotn cz aktywnoci rmy i co roku pochania znaczne nakady, jest to jednak podstawowy warunek istnienia i rozwoju rmy Moretto. W maju 2006 r. Moretto zacza realizowa now strategi nastawion na poszerzenie bazy klientw. Decyzja o wejciu na rynek dyskw optycznych zapocztkowaa zainwestowanie w obiecujcy i perspektywiczny rynek. 1.3. Rozwj rynkowy Najwaniejsz cz dziaalnoci stanowi produkcja systemw do odwilania przynoszca rmie okoo 40% przychodw, 25% zapewniaj centralne systemy do podawania, kolejne 15% urzdzenia dozujce, a pozostae pozwalaj uzyskiwa reszt dochodw. Prezes Moretto twierdzi, e 20% produktw przynosi rmie 80% dochodw. Pocztkowo przedsibiorstwo sprzedawao swoje produkty jedynie we Woszech. W 1988 r. rozpoczto sprzeda zagranic i stale j poszerzano. W cigu niemal 30 lat istnienia oprcz pomylnych lat rma przeywaa
2
Radio frequency identication.
174
175
take trudne momenty (szerzej na ten temat w punktach 2.3 i 4.1). Po nieatwych latach 2000-2002, lata 2003 i 2004 byy rekordowe w rozwoju rmy. W kocu 2004 r. rma bya obecna w 42 krajach, a eksport stanowi 66% produkcji. Na koniec pierwszego kwartau 2004 r. rma odnotowaa wzrost sprzeday o 19%, a po dziewiciu miesicach o 20%. Ostatecznie rok 2004 zamknito sprzeda w wysokoci 23 mln euro, co stanowio o 18% wicej w stosunku do poprzedniego roku. Uzyskane wyniki byy moliwe dziki inwestycjom w dziaalno badawczo-rozwojow3. Zapewniy te rmie pite miejsce wrd wiatowych producentw urzdze do przetwrstwa tworzyw sztucznych, drugie wrd rm woskich oraz trzecie w Europie. Na fali sukcesw z roku 2004, a take obiecujcych wynikw przewidywanych w roku 2005, zarzd rmy zdecydowa o zmianie formy prawnej. Formalnie 27 lipca 2005 r. Moretto P.A. srl staa si spk akcyjn i zmienia nazw na Moretto S.p.A.4 Jednoczenie kapita zakadowy spki wzrs do kwoty 4 mln euro. W 2005 r. woski rynek urzdze dla przetwrstwa tworzyw sztucznych przeywa stagnacj, podczas gdy rynki zagraniczne chony produkcj Moretto i rma osigna lepsze wyniki sprzeday ni w roku 2004 5. W tym czasie 30% obrotu rmy pochodzio z rynku krajowego, 36% z rynku europejskiego, a pozostaa cz z rynkw pozaeuropejskich. Kadego roku Moretto wytwarzaa ponad 30 tys. aplikacji dla 4 tys. rnych modeli urzdze. Najpopularniejszymi wwczas produktami rmy byy urzdzenia do odwilania i transportu we wszelkich przypadkach i aplikacjach. Na pocztku 2006 r. rma sprzedawaa swoje urzdzenia w 49 krajach i miaa 3 oddziay: w Niemczech, Brazylii oraz w Singapurze6. W 2006 r. rma notowaa obroty na poziomie 24 mln euro i zatrudniaa 200 pracownikw7. 45,6% sprzeday realizowano na rynku krajowym, 32,3% w Unii Europejskiej, a pozostae 22,1% na rynkach pozaeuropejskich. W lutym 2007 r. podano do wiadomoci, e przychody w 2006 r. wzrosy o 6% w porwnaniu do poprzedniego roku oraz, e plan na rok 2007 zakada wzrost sprzeday o 10% w stosunku do roku 2006, ktry miay zapewni gwnie zamwienia z Azji.
Na pocztku 2007 r. rynek azjatycki sta si najwikszym rynkiem dla Moretto. Firma staa si na tyle znana, e otrzymaa dwie propozycje joint venture z Chin8. Rok 2007 zamkn si rwnie pomylnie dla rmy, jak poprzednie lata odnotowano kolejny wzrost sprzeday. Zmieniay si take proporcje spada sprzeda we Woszech (do poziomu 38,6%), a wzrosa w Unii Europejskiej (do 34,8%) oraz na rynkach pozaeuropejskich (do 26,5%). W kwietniu 2008 r., po 20 latach obecnoci w Wielkiej Brytanii, rma uruchomia swj oddzia Moretto UK w Milton Keynes. W 2008 r. 34,2% przychodw rmy stanowiy wpywy ze sprzeday na rynkach pozaeuropejskich, jednoczenie odnotowano spadek wpyww ze sprzeday krajowej o 5,5 punktw procentowych, a rynek europejski oceniano jako stabilny ze sprzeda na poziomie 32,7%. Najwysz sprzeda odnotowano w Korei, a w Europie we Francji i w Polsce. Kompetencje przedsibiorstwa na rynku krajowym i rynkach midzynarodowych nie rni si. Na caym wiecie rma zapewnia wszystkim klientom te same urzdzenia i serwis. Jednak, aby nie traci klientw, a wrcz zyskiwa nowych, Moretto tworzy wiele wariantw podstawowych urzdze, uwzgldniajcych indywidualne wymagania klientw oraz uwarunkowania na rynkach lokalnych, odnoszce si midzy innymi do wymogw technicznych i prawnych. W 2009 r. rma jest obecna na 52 rynkach i posiada sze oddziaw zagranicznych. Wsppracuje z 12 agencjami we Woszech i 42 wycznymi dystrybutorami zagranic.
2.1. Motywy wejcia przedsibiorstwa na rynki midzynarodowe Firma Moretto S.p.A. po 8 latach dziaania rozpocza sprzeda w Wielkiej Brytanii, Francji, Polsce i Hiszpanii. Renato Moretto zdecydowa si na sprzeda poza rynkiem krajowym, poniewa pozytywnie oceni moliwoci dystrybutorw w tych krajach. Uzna, e bd w stanie uzyska lepsze wyniki sprzeday dziaajc bezporednio na rynkach docelowych, ni poprzez dziaania podejmowane z Massanzago. Waciciel Moretto by take przekonany o wysokiej jakoci oferowanych produktw i wierzy, e wygraj z kon-
3 Moretto PA: Up 20% in the First Nine Months of 2004, informacja prasowa, Massanzago, Padua, 20.10.2004. oraz Moretto PA Presents OMS&P and Training Area: Space for Innovation, informacja prasowa, Massanzago, 22.02.2005. 4 Moretto Becomes a Joint-Stock Company. 8% Increase in Turnover During the First Six Months of 2005, informacja prasowa, 28.07.2005. 5 Answers from the world of ancillary equipment, Tecnoplast, October 2005. 6 Moretto S.p.A.: Turnover 2005 up 4%, informacja prasowa, 15.02.2006. 7 Taking on the Optical Disc market, RepLix, Issue 8 August 2006.
Cost-driven innovations, Plastics & Rubber Asia, February 2007.
176
177
kurencj. Dla niego oraz dla caej zaogi byo to prawdziwe wyzwanie, ktre zdecydowano si podj, pracujc z wielkim zaangaowaniem i pasj. Nie bez znaczenia byy take osobiste relacje i kontakty Renato Moretto z osobami, ktre rozpoczy wspprac z rm jako jej przedstawiciele. Z czasem poszerzano sie dystrybucyjn, a sprzeda realizowano take poza Europ. Podejmowanie wsppracy z kolejnymi przedstawicielami byo zwizane z rewolucj w komunikacji midzyludzkiej i postpujc globalizacj. Dziki rozwojowi nowych technologii oraz wykorzystywaniu Internetu, telefonw komrkowych i GPS9 w komunikacji, zdecydowanie skrci si dystans pomidzy producentem a odbiorc jego produktw. Niemniej klienci wol kontaktowa si bezporednio z rm, std nacisk na rozwijanie wasnej sieci dystrybucyjnej na caym wiecie, poniewa uytkownicy urzdze Moretto pochodz z najdalszych zaktkw. 2.2. Zastosowane zasadnicze strategie wejcia na rynki midzynarodowe Ekspansj zagraniczn Moretto rozpocza w 1988 r. wchodzc na rynek brytyjski, francuski, polski oraz hiszpaski. Z czasem urzdzenia woskiego producenta znalazy odbiorcw w Ameryce Pnocnej i Poudniowej, na Bliskim i Dalekim Wschodzie, w Afryce, a take w Australii i Oceanii. Strategi wejcia Moretto na rynki zagraniczne najkrcej mona opisa, jako denie do zaspokajania potrzeb klientw i podanie za nimi, poniewa to klienci wyznaczaj rmie kierunki rozwoju jak mwi w jednym z wywiadw Renato Moretto10. Nastawianie si na sprzeda globaln, pociga za sob konieczno zapewnienia jednakowego poziomu usug dla wszystkich klientw, bez wzgldu na kraj ich pochodzenia czy rezydowania. W zwizku z tym bardzo istotne byy nowe kontakty i otwarto na pojawiajce si moliwoci wsppracy z podmiotami na rynkach lokalnych. Std tak wiele uwagi Morretto przywizuje do wsppracy z przedstawicielami i wycznymi dystrybutorami. Poszerzaniu tej sieci towarzyszyo tworzenie zagranicznych oddziaw rmy. Drugim elementem ekspansji zagranicznej Moretto, obok tworzenia midzynarodowej sieci sprzeday, jest udzia w licznych targach i wystawach. Budowanie wizerunku rmy, poza wysok jakoci produktw, w znacznym stopniu oparto na szerokiej promocji marki poprzez udzia w targach branowych, na ktrych zazwyczaj rma prezentuje swoje innowacje oraz ma moliwo obserwacji tendencji i nowinek technologicznych
pojawiajcych si na rynku i oceny wasnej konkurencyjnoci. Dlatego co roku Moretto uczestniczy w okoo trzydziestu targach krajowych i midzynarodowych we wszystkich pastwach, w ktrych ma swoj sie sprzeday. Oprcz kontaktu z obecnymi i potencjalnymi klientami, obecno na imprezach targowych poprawia wspprac rmy z dystrybutorami. Firma Moretto prezentowaa swoje produkty midzy innymi na takich imprezach, jak: Plast 2006 w Mediolanie (Wochy), Scanplast 2006 w Goteborgu (Szwecja), Chinaplast w Szanghaju i w Guangzhou (Chiny), Chemexpo 2006 w Budapeszcie (Wgry), Typrex w Bangkoku (Tajlandia), MSV 2006 w Brnie (Sowacja), Telford (Wielka Brytania), Fakuma w Friedrichshafen (Niemcy), ArabPlast 2007 w Dubaju (Zjednoczone Emiraty Arabskie), Interplastica 2007 w Moskwie (Rosja), Plastics & Rubber Vietnam w Ho Chi Minh (Wietnam), Expoplasticos w Monterrey (Meksyk), Propak Africa 2007 w Johanessburgu (RPA), Interplastica w Kijowie (Ukraina), Plagkem w Sowenii, Brasilplast w St. Paul (Brazylia), Technical Fair of Belgrade (Serbia), Mediatech Expo w Long Beach (USA), Plastix Expo w Tunezji, Samuplast w Pordenone (Wochy), Plastpol w Kielcach, Go Plast 2007 w Angers (Francja), Rosupak 2007 w Moskwie (Rosja), MSV 2007 w Brnie (Sowacja), K 2007 w Dsseldore (Niemcy), Plastics&Rubber, Jakarta (Indonezja), Plasteurasia w Instambule (Turcja), a take Plastvision w Mumbai (Indie). Powysze dziaania s wspierane przez intensywne kontakty z mediami w trakcie targw i wystaw, jak i w codziennej dziaalnoci. Moretto wsppracuje z kilkunastoma magazynami branowymi na wiecie. Przy okazji targw rma zwykle kupuje dodatkow powierzchni w katalogach towarzyszcych tym imprezom, aby jeszcze intensywniej promowa swoj ofert i mark, a Prezes Moretto chtnie udziela wywiadw, przedstawiajc swoj rm i jej dokonania. Uzupenieniem powyszych dziaa jest wchodzenie na nowe, perspektywiczne i obiecujce rynki, jak np. rynek dyskw optycznych (opticaldisc market). W maju 2006 r. rma Moretto zacza realizowa now strategi nastawion na poszerzenie bazy klientw11. Decyzja o wejciu na rynek dyskw optycznych wynikaa z faktu, e oferowane przez rm urzdzenia oraz rozwizania technologiczne mogy by atwo zaadaptowane do wymaga rynku dyskw optycznych. Opisane inicjatywy Moretto nie wystarczyyby do osignicia wysokiej pozycji na rynkach midzynarodowych, gdyby nie stale prowadzone intensywne prace badawczo-rozwojowe nad innowacjami, a nastpnie ochrona wasnoci intelektualnej (o czym szczegowo traktuje rozdzia 3).
11
9 10
Global Positioning System, czyli Globalny System Pozycjonowania. Automation for Plastic Industry, Plast, January 2008.
Taking on the Optical Disc market, RepLix, Issue 8 August 2006.
178
179
2.3. Problemy z wdraaniem strategii wejcia na rynki midzynarodowe i podejmowane sposoby ich pokonywania Midzynarodowemu rozwojowi rmy stale towarzysz dwa elementy: konkurencja oraz niezbyt dobra reputacja woskich technologii zagranic. Konkurenci obecni na rnych rynkach nie pozwalaj o sobie zapomnie, a ponadto pojawiaj si nowi, jak na przykad producenci z krajw rozwijajcych si, ktrzy na pocztku XXI wieku byli w stanie w znacznie krtszym czasie dostarcza porwnywalne urzdzenia. Do 2000 r. rma miaa mnstwo zamwie na swoje produkty, jednak w zwizku z ostr konkurencj na przeomie 2001 i 2002 r. wielu klientw wycofao si ze zoonych zamwie. W 2002 r. sytuacja jeszcze si pogorszya, poniewa konkurenci przenosili produkcj midzy innymi do Chin, co powodowao obnienie cen oraz skrcenie czasu oczekiwania na realizacj zamwie, czemu wwczas Moretto nie bya w stanie sprosta. Renato Moretto zwoa wwczas zebranie caej zaogi, przedstawi sytuacj i wsplnie ustalano, jakie dziaania naley podj dla naprawy sytuacji. Zaczto wtedy rwnie analizowa midzynarodow pozycj rmy i zastanawia si, w jakim kierunku naley poda. Moretto zajmowaa wwczas sidm pozycj w brany w Europie. Ostatecznie sformuowano now strategi. Postanowiono rozszerzy zakres produktw, poprawi obsug klientw, skrci cykl produkcyjny, a take wzmocni dziaalno badawczo-rozwojow. Przeprowadzono zmiany w strukturze i organizacji rmy, wszystkie procesy produkcyjne zautomatyzowano, nie zwalniajc adnego pracownika, chocia okoo 30 osb zmienio swoje miejsce w rmie. Podczas gdy konkurenci nastawili si na oferowanie produktw jak najtaszych i jak najszybciej, w Moretto skoncentrowano si na spenianiu niestandardowych potrzeb klientw, a w tym sektorze konkurencja ju bya mniejsza. Zaaplikowana kuracja spowodowaa zmniejszenie kosztw o liczb dwucyfrow i pozwolia skutecznie pozyskiwa nowych klientw. Kolejne lata byy dla rmy bardzo dobre, o czym wspomniano wczeniej. Drugi problem, z ktrym boryka si Moretto dziaajc na rynkach zagranicznych, to za opinia u zagranicznych odbiorcw o woskich technologiach. Trudno jest przekona klientw, e nie tylko moda made in Italy jest najwyszej jakoci oraz, e systemy oferowane przez woskiego producenta przewyszaj jakoci i funkcjonalnoci nawet najbardziej cenionych za solidno producentw europejskich. W tej kwestii rma podejmuje akcje majce na celu zmian postrzegania jej dorobku przez zagranicznych klientw, a su temu przede wszystkim bezporednie kontakty za po-
rednictwem przedstawicieli i wycznych dystrybutorw, a take udzia Moretto we wspomnianych wczeniej targach i wystawach branowych, jak rwnie wsppraca z mediami i szeroka promocja produktw. Elementem wspomagajcym jest lozoa i logo OMS&P. Poszerzanie bazy klientw rmy Moretto, poprzez wejcie na rynek dyskw optycznych, wymagao posiadania odpowiednich specjalistw, ktrych w rmie nie byo. Pierwszym krokiem byo zatem zatrudnienie specjalisty w tej dziedzinie na stanowisku dyrektora sprzeday, odpowiedzialnego za sprzeda zarwno w kraju, jak i zagranic. Oprcz rynku wewntrznego, nacisk pooono na rynki europejskie. W sierpniu 2006 r. przewidywano, e pierwszy system zaprojektowany specjalnie dla CD bdzie gotowy w padzierniku, natomiast zestawy urzdze do odwilania oraz pojedynczego i centralnego dozowania zostan zaprezentowane w 2007 r. w trakcie targw Media-Tech Expo w Long Beach. I rzeczywicie w kwietniu 2007 r. ogoszono wprowadzenie do sprzeday caej serii nowego urzdzenia OX Dryer Optical dla producentw dyskw optycznych (DVD i CD). 2.4. Osignity stan rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa i stojce przed nim dylematy W 1998 r., czyli po okoo 10 latach obecnoci na rynkach zagranicznych Moretto otworzya swj pierwszy oddzia w Sao Paulo (Moretto Do Brasil), w Brazylii. Do dzisiaj jest to bardzo istotny oddzia rmy ze wzgldu na wiele duych projektw realizowanych na rynkach poudniowoamerykaskich. Punktem strategicznych spotka midzy Zachodem i Wschodem jest Singapur, gdzie woski producent rwnie ma swj oddzia Moretto Plastechnic Asia PTE Ltd. Decyzja o utworzeniu oddziau w Singapurze w 1999 r. okazaa si punktem zwrotnym w rozwoju rmy i ekspansji midzynarodowej, poniewa dziki temu Moretto zdobya nowe rynki poudniowo-wschodniej Azji i uzyskaa imponujce wyniki ekonomiczne w kolejnych latach. Zoyy si na to dostawy pojedynczych urzdze, jak i realizacja kompletnych instalacji oddawanych pod klucz. Od 2001 r. dziaa biuro rmy w Paderborn w Niemczech. W 2008 r. rma uruchomia swj oddzia w Wielkiej Brytanii w Milton Keynes Moretto UK Ltd., a w 2009 r. zarejestrowano oddzia Moretto Deutschland GmbH w Neunkirchen am Sand w Niemczech, ktry sta si gwnym oddziaem rmy w tym kraju. W obydwu oddziaach jest prowadzone testowanie i ekspozycja produktw rmy, znajduje si powierzchnia magazynowa, odbywa si take dziaalno administracyjna, obsuga, szkolenia i serwis urzdze.
180
181
Pocztkowo budowaniu sieci dystrybucji oraz tworzeniu nowych oddziaw Moretto zagranic nie towarzyszyo uruchamianie produkcji poza Wochami. Niemniej w kwietniu 2005 r. ogoszono, e Moretto S.p.A. rozwaa inwestycj w Polsce lub Sowacji, ktra zapewniaaby dostawy na rynek wschodnioeuropejski i rosyjski, a take inwestycj w Chinach lub Indiach z myl o obsudze zamwie klientw z Azji12. Wspomniane dwa obszary w tamtym okresie byy strategiczne dla przedsibiorstwa, a poniewa odnotowywano gwatowny wzrost zapotrzebowania na produkty Moretto w tych regionach, rozwaano przyblienie do nich produkcji i jednoczenie serwisu. W 2008 r. zrealizowano cz tych planw, rozpoczynajc produkcj w Czstochowie w rmie Enckel Sp. z o.o., nalecej do grupy Moretto. Produkcja w Polsce spenia oczekiwania rmy matki, dlatego w planach jest jej rozszerzanie. Jeszcze w 2006 r. zawarto umow z rm Yudo Star (kapita poudniowokoreaski i japoski), ktra zostaa dystrybutorem produktw Moretto i miaa rwnie poszukiwa moliwoci uruchomienia na tamtym rynku produkcji. W jednej z wypowiedzi z tego okresu Prezes Moretto podkrela, e nie bdzie si pieszy z podejmowaniem decyzji w tej kwestii13. Niemniej w kwietniu 2007 r. w Korei Poudniowej uruchomiono showroom Yudo-Moretto Plastic Automation, gdzie obok ekspozycji odbywa si szkolenie klientw rmy 14. W 2007 r. rynek azjatycki sta si najwikszym rynkiem dla Moretto. Firma staa si na tyle znana, e otrzymaa dwie propozycje joint venture w Chinach15. Jednak Prezes Renato Moretto widzia bariery przyjcia tej propozycji przede wszystkim ze wzgldu na jzyk, kultur i nastawienie do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Uwaa rwnie, e ogromny rynek chiski, ktrego nie wolno ignorowa, jest napdzany poprzez poziom cen, a nie ze wzgldu na zapotrzebowanie na zaawansowane technologie. Uwaa wrcz, e produkty oferowane przez jego rm s zbyt nowoczesne, jak na potrzeby rynku chiskiego i upyn jeszcze dwa, trzy lata zanim zostan zaakceptowane. W 2009 r. nawizane kontakty nadal s utrzymywane. Spka Yudo-Moretto Asia z siedzib w Chinach nadal pozostaje w sferze planw, w oczekiwaniu na waciwy moment. Podobna sytuacja ma miejsce w Indiach. W 2009 r. rma jest obecna w 52 krajach, a eksport stanowi 66% produkcji. Firma nadal naley do piciu najlepszych przedsibiorstw produk12 13 14 15
cyjnych tej brany na wiecie, jest trzecim producentem w Europie i drugim we Woszech. Do klientw Moretto naley wiele znanych rm z rnych bran: producenci sprztu AGD (Merloni, Zoppas, Zanussi, Whirpool, Panasonic), owietlenia (iGuzzini), odziey sportowej (Nordica), rodkw czystoci (Procter & Gamble, Casalplast), samochodw i komponentw dla przemysu motoryzacyjnego (dostawcy Fiata, BMW, Mercedesa, Volkswagena, Renault, Autobianchi, Iveco, Piaggio), sektora medycznego (Gambro Dasco, Queenplastic, Dideco, Plastech, Rexam), a take liderzy na kolejnych rynkach: San Benedetto (producent wody mineralnej), Teuco-Guzzini (producent wyposaenia azienek) i Guala Closures (jedyny na wiecie producent bezpiecznych zamkni do napojw alkoholowych). Moretto zaopatruje take dwch wiatowych liderw Siemensa oraz Magneti Marelli producentw komponentw do produkcji samochodw. Moretto S.p.A. posiada zagraniczne oddziay w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Brazylii i Singapurze. W Polsce Moretto jest obecna od ponad 20 lat za spraw wsppracy z rm Muehsam, a od 2008 r. poprzez Enckel Sp. z o.o. prowadzi te dziaalno produkcyjn. Uwzgldniajc oglnowiatow sytuacj w roku 2009, spodziewana jest lekka redukcja sprzeday na rynkach pozaeuropejskich i wzrost sprzeday na rynku krajowym, ktry okaza si bardziej stabilny. Niemniej Moretto planuje osign wzrost sprzeday na rynkach Stanw Zjednoczonych, Rosji oraz Chin.
3. ROLA OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ W MODYFIKACJI STRATEGII ROZWOJOWEJ PRZEDSIBIORSTWA
3.1. Bariery rozwoju strategicznego przedsibiorstwa Rozszerzenie sprzeday produktw Moretto poza granicami Woch ujawnio brak ich ochrony. Zwrcono wwczas uwag, e bez ochrony patentowej rma naraa si na moliwo atwego skopiowania przez nieuczciwych konkurentw oryginalnych produktw rmy, cieszcych si popularnoci wrd klientw. Inwestujc pokane kwoty na tworzenie nowych urzdze czy udoskonalanie wczeniej wdroonych do produkcji bez ochrony wasnoci intelektualnej, rma naraaa si na znaczne straty. Przez cay czas dziaania Moretto innowacyjno zajmowaa istotn pozycj w rozwoju rmy. Nie byo jednak wydzielonego w strukturze dziau, ktry zajmowaby si wycznie t sfer. W dziaalno rozwojow angaowa si Renato Moretto, jednak aby realizowa wiksze projekty badawczorozwojowe pozwalajce utrzyma konkurencyjno, potrzebna okazaa si lepiej zorganizowana jednostka.
Moretto PA Internationalises its Production, informacja prasowa, Massnzago, 11.04.2005. Cost-driven innovations, Plastics & Rubber Asia, February 2007. Yudo Star, notatka, http://www.moretto.com, June 2007. Cost-driven innovations, Plastics & Rubber Asia, February 2007.
182
183
Jak wspomniano w rozdziale 2, na pocztku XXI wieku miaa miejsce globalna rewolucja w zakresie produkcji, wczajc sektor przetwrstwa tworzyw sztucznych16. Liderzy przenosili swoj produkcj w rejony, gdzie atwiej byo osign konkurencyjno oraz gdzie koszty produkcji byy nisze. Przenoszenie masowej produkcji dotyczyo rwnie Woch, w zwizku z tym dla woskiego producenta automatyki, ktry chcia nadal produkowa swoje towary we Woszech i utrzymywa konkurencyjno, jedynym wyjciem, obok obniania kosztw produkcji, bya dywersykacja produktw, wprowadzanie rozwiza i technologii innowacyjnych17 przy jednoczesnej wielkiej dbaoci o najwysz jako. Naleao nieustannie mie nowe idee i stara si przewidywa potrzeby klientw. 3.2. Poszukiwanie rozwiza w tworzeniu i ochronie wasnoci intelektualnej dla usprawnienia zarzdzania strategicznego Kierownictwo Moretto uznao, e dla waciwej realizacji strategii rozwoju i ekspansji midzynarodowej rmy niezbdne bd inwestycje w dziaalno badawczo-rozwojow i przeznaczanie na ten cel wypracowywanych rodkw. Impulsem do prowadzenia prac rozwojowych miao by nieustanne ledzenie i analizowanie stanu dostpnych rozwiza technologicznych w brany, a nastpnie poszukiwanie najlepszych moliwych pomysw. Kreowane rozwizania maj by przekuwane w prototypy poddawane nastpnie skrupulatnym testom. Rezultat kocowy caego procesu ma by chroniony patentem. Renato Moretto mwi: Wierzymy, e ochrona wasnoci intelektualnych poprzez patentowanie jest kwesti o fundamentalnym znaczeniu dla rmy. Stosujc j, moemy broni oryginalnoci wasnoci intelektualnej oraz nasz potencja innowacyjny. Nie jest konieczne podwyszanie ce, a zamykanie granic na rynku globalnym nie ma sensu. Zamiast tego, moim zdaniem, istotniejsze jest wspieranie generowania nowych idei, tworzenia nowych produktw, wprowadzania innowacji w procesach, ktre s cile powizane z instrumentami nansowymi, dostpnoci wykwalikowanych zasobw ludzkich, a przede wszystkim dugoterminowymi strategiami przedsibiorstwa.18 Z tego punktu widzenia znaki towarowe oraz patenty mog odgrywa unikaln rol.
Za kluczowe sektory w strategii uznano wwczas systemy i technologie osuszania, pozwalajce oszczdza energi wykorzystywan w procesie przetwrstwa tworzyw sztucznych. Postanowiono rwnie maksymalnie upraszcza obsug produkowanych urzdze oraz aplikacji. 3.3. Przebieg tworzenia wasnoci intelektualnej i procedury jej ochrony w strategii rozwojowej przedsibiorstwa W strategii rozwoju przedsibiorstwa wypracowanie, a nastpnie ochrona wasnoci intelektualnej odgrywa fundamentaln rol i jest podstawowym czynnikiem umoliwiajcym rmie konkurowanie na rynku globalnym. Pod koniec lat dziewidziesitych w Moretto wydzielono biuro badawczo-rozwojowe. Przykadano wielk dbao do wyposaenia laboratoriw oraz pomieszcze, w ktrych odbyway si testy i eksperymenty, w zaawansowane systemy i urzdzenia do projektowania oraz realizacji prototypw. Renato Moretto, cigle aktywnie uczestniczcy w projektach badawczo-rozwojowych, podkrela wag zespoowej pracy nad innowacjami. Do dzisiaj wiodc jednostk w rmie jest biuro badawczo-rozwojowe. Do poowy lat dziewidziesitych rma przeznaczaa 8% obrotu na inwestycje zwizane z innowacjami produktowymi. W kolejnych latach wydatki na dziaalno badawczo-rozwojow pochaniay 4% obrotu, dziki czemu udawao si uzyska rednio 4 patenty rocznie, a w ostatnich latach nawet 5-6. Pierwszy patent rma uzyskaa w 1988 r., czyli w tym samym okresie, kiedy rozpoczto sprzeda poza granicami Woch. Ochronie patentowej poddawane s jedynie urzdzenia i technologie uznane za strategiczne. W kocu 2004 r. Moretto posiadaa 16 patentw, w tym 6 midzynarodowych. W pierwszym kwartale 2005 r. rma bya wacicielem 20 patentw19, a rok pniej ju 28, wrd nich byo 17 patentw midzynarodowych20. W 2006 r. rma przeznaczya na dziaalno badawczo-rozwojow 6% obrotu/przychodw (turnover/revenues), w kocu roku posiadaa 37 patentw21. Taki poziom inwestycji w B+R utrzymano w kolejnych latach, rwnie plan na rok 2009 przewiduje podobn cz. Proces patentowania wasnoci intelektualnej Moretto przebiega w przemylany i zorganizowany sposb. W kadym przypadku wniosek patentowy najpierw jest skadany we Woszech, nastpnie w Europejskim Urzdzie Patentowym (The European Patent Oce) umoliwiajcym Moretto
19 20 21
16 The role of Italian manufacturers on foreign markets, Plast, Italian review of plastic materials, February 2006. 17 On-demand drying and automation systems, IT Italian Technology, February 2006. 18 Moretto PA, A Model Case in Patents, informacja prasowa, Massanzago, 7.03.2005, s. 2.
Moretto PA, A Model Case in Patents, informacja prasowa, Massanzago, 7.03.2005. Moretto S.p.A.: Turnover 2005 up 4%, informacja prasowa, 15.02.2006. First Place for Research and Development, IT Italian Technology, October 2006.
184
185
zintegrowan procedur ochrony w 18 pastwach europejskich, a nastpnie uwzgldnia si reszt wiata. Dokumentacj patentow zajmuje si w rmie jeden inynier oddelegowany wycznie do tej pracy. Ponadto Moretto wsppracuje z trzema krajowymi agencjami (z Padwy, Turynu i Werony), ktre pomagaj dopeni niezbdnych formalnoci. Zdaniem Prezesa Moretto procedura patentowa jest skomplikowana i wymaga fachowego podejcia, aby nie popeni bdw. Poza tym naley nieustannie ledzi sytuacj w kwestii rejestracji nowych wnioskw patentowych, jak i przyznawania patentw w interesujcych rm regionach. Renato Moretto chwali tempo rozpatrywania wnioskw patentowych w Stanach Zjednoczonych, gdzie caa procedura zwykle trwa najduej okoo roku, w przeciwiestwie do urzdu woskiego, ktry rozpatruje wnioski od 2 do 5 lat. Nie liczc kwot przeznaczanych na utrzymanie patentw, Moretto wydaje okoo 200 tys. euro rocznie na uzyskanie nowych patentw. Podstaw ubiegania si o patenty bya wytrwaa, twrcza praca zespou inynierw, pracownikw technicznych, a take waciciela rmy. W zakresie urzdze do osuszania postanowiono skoncentrowa si na projektowaniu, czego rezultatem byo stworzenie szeregu suszarek z wyposaeniem towarzyszcym, ktre poprawiao ich funkcjonalno i upraszczao panel sterowania interfejs uytkownika. Skonstruowano Dry Air (wprowadzony do sprzeday w 2005 r.) oraz seri 200 X-Dryer. Ostatnie z wymienionych urzdze w pewnych warunkach pozwala zaoszczdzi do 70% energii. Jest to o tyle istotne, e w przetwrstwie tworzyw sztucznych koszt energii jest drugim, po koszcie materiau, najwikszym kosztem produkcji. Ponadto w odrnieniu od innych urzdze tego typu traktujcych jednakowo wszystkie wykorzystywane materiay, X-Dryer w procesie produkcji dostosowuje cykl do specycznych materiaw. Prace badawczo-rozwojowe nad nim trway trzy i p roku i byy prowadzone we wsppracy z dwoma centrami uniwersyteckimi. Dry Air po raz pierwszy ocjalnie zaprezentowano podczas targw K 2004 w Dsseldore, a jego kolejn, innowacyjn wersj podczas targw Plast 2006 w Mediolanie, ktre byy bardzo wane dla Moretto, poniewa zachwyt i optymizm zaogi mia si tam zderzy z opiniami klientw i odwiedzajcych targi. Z czasem okazao si, e rwnie rynek pozytywnie oceni nowe urzdzenia, poniewa w cigu roku sprzedano ponad 2500 sztuk Dry Air (w 2007 r. tylko na rynkach azjatyckich sprzedano ponad 1200 sztuk22, a w sumie w cigu 3 lat od wprowadzenia na rynek, czyli w latach 2004-2007, sprzedano 3000 maMorettos minidryer Dry Air has achieved impressive market success in Asia, Modern Plastics & Polymers, March 2008.
22
szyn23), a X-Dryer w tym czasie sta si liderem rynkowym w segmencie od 50-200 m3/h24. Zaangaowanie Moretto w prace nad technologiami osuszania odzwierciedla take zaprojektowanie Flowmatik. Dziaalno Moretto w zakresie technologii osuszania przynosi rmie ok. 40% obrotu i staa si centralnym larem strategii rozwoju Moretto. Na wystawie K 2007 w Dsseldore zaprezentowano dwa kolejne innowacyjne urzdzenia (XD 600 Dryer w zakresie odwilania, DGM 1000 Doser w zakresie dozowania grawimetrycznego), speniajc tym samym oczekiwania klientw producentw duej skali.25 Przedstawione urzdzenia to jedynie przykad kreatywnoci zespou badawczo-rozwojowego rmy, ktry nie ustaje w realizacji nowych projektw wynikajcych z uwanego ledzenia rynku oraz wsuchiwania si w potrzeby klientw. Rezultaty tych prac s chronione patentami. 3.4. Rozwizanie kocowe uzyskany efekt kocowy w postaci zmodykowanej strategii W 2009 r. w pracy badawczo-rozwojowej rma Moretto wykorzystuje najnowszy sprzt i technologie. W poczeniu z talentem pracujcych nad nowymi rozwizaniami osb udao si wypracowa 114 patentw, w tym wiele midzynarodowych. W pracach badawczo-rozwojowych skoncentrowano si na rozwizaniach pozwalajcych oszczdza energi podczas procesu przetwrstwa tworzyw sztucznych. Takie podejcie zapewnio Moretto wysok pozycj w brany, poniewa oferowane produkty charakteryzuj si nieporwnywalnie lepszymi parametrami ni urzdzenia konkurencyjnych producentw. Moretto S.p.A. nieustannie wprowadza na rynek nowe, wysoce innowacyjne urzdzenia i systemy. W padzierniku 2008 r. na targach Fakuma w Friedrichshafen w Niemczech Moretto zaprezentowaa kolejne innowacyjne urzdzenie MORETTO PET KRYSTALLIZER26, a na midzynarodowych targach Plast 2009 system KruiseKontrol27. Jednoczenie nieprzerwanie trwaj prace nad kolejnymi innowacjami. W 2009 r. Moretto realizuje dwa due projekty badawczo-rozwojowe, ktrych rezultaty bd jak zwykle prezentowane w trakcie uznanych targw branowych, przycigajcych tysice obecnych i potencjalnych klientw i partnerw biznesowych.
23 24 25 26 27
The entire gamut of auxiliaries, Plastics & Rubber Asia, April 2008. Low Energy Consumption for High Production Capacity, Tecnoplast, October 2007. Low Energy Consumption for High Production Capacity, Tecnoplast, October 2007. PET Crystaliser, European Plastics Products Manufacturer, November 2008. Eciency in Granules Conveying, IT Italian Technology, February 2009.
186
187
4.1. Zasadnicze punkty krytyczne w modykacji strategii Pomimo sumiennie i konsekwentnie realizowanej strategii rozwoju w oparciu o innowacyjno i ochron wasnoci intelektualnej, Renato Moretto widzi pewne zagroenia. Jednym z nich jest dugi czas oczekiwania na uzyskanie patentu europejskiego, szczeglnie we Woszech, pomimo ochrony wynalazku od momentu zoenia zgoszenia. Ponadto posiadanie patentw na wytworzon przez rm wasno intelektualn nie daje cakowitej pewnoci, e nie pojawi si prby kopiowania oryginalnych urzdze. Niestety w historii Moretto miay miejsce takie przypadki. Firma dowiadczya kilku prb imitacji w rnych krajach. W tych krajach, w ktrych rynek jest niewielki, Moretto zwraca uwag na dziaania konkurencji. W innych krajach, gdzie marka mogaby ucierpie w wyniku bezprawnego kopiowania, podejmowane s czynnoci prawne w celu egzekwowania prawa wasnoci intelektualnej. Przestrzeganie prawa w poszczeglnych krajach jest zagadnieniem kluczowej wagi. Najlepiej sytuacja pod tym wzgldem wyglda w Stanach Zjednoczonych, gdzie uzyskanie patentu gwarantuje pen ochron, natomiast sytuacja nie jest tak dobra i wymaga poprawy w Europie, np. we Woszech lub w innych krajach. W opinii Prezesa Moretto problemem jest te etyka konkurencji. Niektre przedsibiorstwa stosuj wiadom polityk imitacji urzdze i maszyn cieszcych si popularnoci wrd klientw, zamiast oenia znacznych kwot na dziaalno badawczo-rozwojow i ochron ich rezultatw lub zakup licencji. Szczeglnie niektrzy producenci we Woszech licz, e ich nieuczciwe dziaania pozostan bez konsekwencji prawnych, ze wzgldu na niewydolno systemu prawnego. 4.2. Sposoby pokonywania trudnoci i rola czynnika ludzkiego w tym procesie Jedynym sposobem pokonywania wymienionych wczeniej trudnoci jest ucieczka do przodu, czyli intensywne prace nad kolejnymi innowacjami, a nastpnie patentowanie nowoci, aby konkurencja nie nadaa za zmianami w urzdzeniach i systemach wprowadzanych przez Moretto na rynek. Nie byoby to jednak moliwe bez waciwych osb. Moda i wysoko wykwalikowana zaoga stanowi siln stron rmy. rednia wieku to 35 lata, 65% posiada co najmniej rednie wyksztacenie, a ponad 10% wysze. Szkolenia i doskonalenie zawodowe kadry nale do priorytetw. Czasami
obraca si to przeciwko rmie, poniewa osoby, ktre zdobyy w Moretto dowiadczenie i wysze kwalikacje, czasami odchodz do innych rm. Renato Moretto uwaa to za naturalne zjawisko, a zmiany za proces odbywajcy si nieustannie. Kreowanie nowych technologii oraz innowacyjnych rozwiza jest podstawowym celem w dziaalnoci Moretto S.p.A., ale ludzie, z ich kreatywnoci, inteligencj oraz pasj, licz si ponad wszystko. To ludzie inicjuj kade dziaanie i kady projekt. Dla podkrelenia tej lozoi stworzono certykat OMS&P28, czyli logo etyczne gwarantujce najwysz jako oferowanych urzdze, stworzonych z pasj i dowiadczeniem ludzi z myl o ludziach przyszych uytkownikach. Logo, przedstawiajce czowieka witruwiaskiego, autorstwa Leonarda da Vinci, w czerwonym kole, symbolizuje skoncentrowanie na ludziach i ich inteligencji oraz gwarancj woskiej kreatywnoci. Moretto S.p.A. stawia na humanizm technologiczny rozumiany jako opieranie si w relacjach biznesowych na takich wartociach, jak oryginalno, inteligencja i ludzkie podejcie zamiast bezosobowych i chodnych kontaktw wynikajcych z globalizacji. Renato Moretto mwi: Nasza rma musi by fabryk idei, poniewa jestem coraz bardziej przekonany, e to jest najefektywniejsza i perspektywiczna droga, jeli chcemy konkurowa ze wschodzcymi rynkami29. Logo OMS&P pojawia si jedynie na najnowszych urzdzeniach, unikalnych ze wzgldu na wykorzystywan technologi, jako i poziom innowacji. W 2009 r. logo OMS&P byo umieszczone na 22 urzdzeniach oferowanych przez Moretto S.p.A. Symbol ten jest jednoczenie elementem dziaa rmy na rzecz poprawy kultury przedsibiorczoci, w tym etyki biznesu.
5. KORZYCI Z REALIZACJI STRATEGII OPARTEJ NA WYKORZYSTANIU I OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNEJ
5.1. Wpyw ochrony wasnoci intelektualnej na efektywno wdraania strategii rozwojowej Aktywno badawczo-rozwojowa bya podstaw dziaania rmy Moretto od samego pocztku i jest obecnie. W cigu pierwszych 15 lat dziaalnoci, a wic do poowy lat dziewidziesitych przeznaczano 8% przychodw na inwestycje w innowacje produktowe.30
28 29 30
Original Moretto System & People. http://www.moretto.com/company_moretto/omsep_philosophy_f.htm. Moretto S.p.A. Company Prole, www.moretto.com.
188
189
Konsekwentnie realizowany plan aktywnoci badawczej i wdroeniowej, a nastpnie patentowanie jej rezultatw byo i jest podstaw zdobywania przez rm rynkw zagranicznych. Jedynie pozycja jedynego producenta rewolucyjnych w brany urzdze, o nieprawdopodobnym, trudnym do okrelenia potencjale, dawaa gwarancj realizacji strategii globalnego rozwoju Moretto. Trzeba podkreli, e bez ochrony wasnoci intelektualnej, rma nie rozwijaaby si. Patenty daj rmie monopol na oferowane oryginalne rozwizania w tych regionach, w ktrych je zgoszono, a jednoczenie stanowi ochron przed nieuczciwymi konkurentami. Zastrzeony znak towarowy OMS&P pozwala odrni produkty rmy od ewentualnych podrbek, a jednoczenie promuje uczciwo w dziaalnoci gospodarczej i podkrela kreatywno woskich konstruktorw, jak rwnie najwysz jako produktw. 5.2. Korzyci ekonomiczne z wdroenia strategii opartej na rozwijaniu i ochronie wasnoci intelektualnej dla przedsibiorstwa (jakociowe i ilociowe) Strategia konkurowania Moretto S.p.A. poprzez innowacje i ich ochron przynosi rmie wymierne korzyci. wiadcz o tym uzyskiwane wyniki sprzeday, a take poszerzajce si grono klientw wywodzcych si z 52 krajw. Ponadto atwiej jest pozyskiwa nowych odbiorcw i zdobywa kolejne rynki majc opini rzetelnej, powanej rmy. Za tak wanie uchodzi Moretto, poniewa sprzeda wasnych, opatentowanych produktw stanowi bardzo istotny element ksztatowania wizerunku przedsibiorstwa. Dodatkowo posugiwanie si logo OMS&P w kontaktach z klientami i partnerami poprawia relacje z nimi, a dziki temu atwiejsze staje si realizowanie strategii rozwoju Moretto. Opisana polityka Moretto zapewnia jej take szersz promocj, poniewa rma zostaa doceniona przez midzynarodowe gremia. W marcu 2005 r. Prezes Renato Moretto prezentowa rm podczas midzynarodowego sympozjum Patents boosting economy zorganizowanego przez European Patent Academy, poniewa rma zostaa uznana za przedsibiorstwo godne naladowania i upowszechniania, ktre swj rozwj i wzrost konkurencyjnoci oparo na patentowaniu rezultatw wasnych prac badawczorozwojowych.31 W tym samym czasie Moretto S.p.A. otrzymaa rwnie nagrod w trakcie wystawy Arab Plast 2005 w Dubaju, gdzie wystawiaa swoje
produkty po raz pierwszy. Organizatorzy dostrzegli i docenili w ten sposb najwysz innowacyjno produktw Moretto32. W Chinach, 17 wrzenia 2009 r., komisja midzynarodowa przyznaa Moretto S.p.A. nagrod za nowe urzdzenie KruiseKontrol najlepsz innowacj zaprezentowan w czasie wystawy Chinaplast w maju 2009 r. Dziki przemylanej strategii patentowania wasnoci intelektualnej, Moretto S.p.A. zostaa jednym z piciu wiatowych liderw wrd producentw urzdze dla przetwrstwa tworzyw sztucznych. Korzyci jakie osiga realizujc przyjt strategi mobilizuj do dalszych wysikw w prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych, a nastpnie w przygotowywaniu wnioskw patentowych. Liczby mwi same za siebie w 2009 r. rma bya wacicielem 114 patentw. 5.3. Wpyw strategii opartej na ochronie wasnoci intelektualnej na rozwj kapitau ludzkiego przedsibiorstwa Wraz z rozwojem rmy wzrastaa liczba zatrudnianych pracownikw od 2 do 230 osb. Z czasem, poza Renato Moretto, coraz wicej osb angaowano w dziaalno badawczo-rozwojow, w tym rwnie obsug procedury patentowania nowych produktw i technologii. W 2009 r. zesp biura badawczo-rozwojowego liczy 15 osb. Postawienie na innowacyjno produkcji i dbao o najwysz jako oferowanych klientom rozwiza wymusio rwnie podnoszenie kwalikacji pracownikw. Renato Moretto uwaa, e na etapie poszukiwania pracownikw najwaniejsze s cechy osobowe kandydata, a w mniejszym stopniu licz si kwalikacje i dowiadczenie. Prezes rmy przywizuje wielk wag do rekrutacji personelu, angaujc si w ten proces osobicie, pomimo rozlicznych obowizkw. Niekiedy znalezienie waciwej osoby na dane stanowisko trwa duszy czas, ale najwaniejsze jest zatrudnienie pracownika wykazujcego podane w rmie podejcie do pracy i do klientw. Pracownikom wszystkich szczebli i struktur wpajane jest wykonywanie swoich obowizkw z uwzgldnieniem punktu widzenia klientw. Dziki temu w Moretto wdraa si do produkcji tak wiele nowych urzdze poddawanych ochronie patentowej, a take setki wariantw podstawowych maszyn. Podejcie kierownictwa rmy do pracownikw przedstawiono rwnie w punktach 4.2 oraz 6.2.
31
Moretto PA, A Model Case in Patents, informacja prasowa, Massanzago, 7.03.2005.
32 Moretto PA Receives a Prize at Dubais Arabplast, informacja prasowa, Massanzago, 30.03.2005.
190
191
6. ROLA STRATEGII OPARTEJ NA OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNEJ W PRZYSZYM ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
6.1. Umiejscowienie ochrony wasnoci intelektualnej w obecnej i przyszociowej strategii rozwoju przedsibiorstwa Zdecydowana wikszo sprzedawanych produktw Moretto jest chroniona patentami. Firma nie przewiduje zmiany obranej strategii. Mimo niekorzystnych zjawisk w gospodarce wiatowej w roku 2009, dziaalno badawczo-rozwojowa nie moe zosta zahamowana. Nadal okoo 6% przychodw rmy bdzie przeznaczane zarwno na prace badawczo-rozwojowe, jako podstawowe w dziaalnoci i rozwoju, take midzynarodowym rmy, jak rwnie na ochron, czyli nowe patenty i utrzymanie patentw przyznanych w poprzednich latach. Nowe produkty Moretto bd nosiy logo OMS&P, pracujc tym samym na wzmocnienie wizerunku woskiego producenta zaawansowanej technologii najwyszej jakoci. Innowacyjno, szybko wprowadzania zmian oraz rzetelno w podejciu do klienta to kluczowe czynniki sukcesu na rynku globalnym. Nie mona tych wartoci sprzeda, ale dziki dziaalnoci czowieka, jego umiejtnociom, talentowi oraz pasji rma moe zaoferowa klientom wysz konkurencyjno, stworzy nowe wartoci i wygenerowa prawidow i zdrow konkurencj. Kiedy wynik takiej dziaalnoci staje si wynalazkiem, powinien by bezwzgldnie chroniony. Wasno intelektualna jest chroniona na caym wiecie, a dziki temu rmy, ktre chc liczy si na rynku i realizowa swoj misj, mog rozwija innowacje w interesie swoich klientw. Firma bez klientw nie ma uzasadnienia dla swojej egzystencji. 6.2. Rola kapitau ludzkiego, wsppracy z nauk i budowy wartoci intelektualnych w kreowaniu przyszej wartoci intelektualnej spojrzenie przedsibiorstwa w przyszo Jak wspomniano wczeniej, w przekonaniu Renato Moretto, w rmie najwaniejsi s ludzie. To oni s twrcami idei, wszelkich pomysw i rozwiza. To od nich zaley czy opinie pynce od klientw zostan wykorzystane do udoskonalenia produkowanych ju urzdze i technologii lub stworzenia nowych. Dlatego rma nadal bdzie przywizywaa du wag do doboru odpowiednich pracownikw, bezporednio wpywajcych na kreowanie przyszych wartoci intelektualnych Moretto S.p.A. Tylko ludzie z pasj, jak Renato Moretto, bd w stanie tworzy istotne dla rozwoju rmy innowacje. Zaoyciel rmy jest wspierany w pracy zawodowej przez on i dwoje najstarszych dzieci. Mimo to podejcie do pracownikw nie ulega
zmianie, a skrupulatno w rekrutacji niekiedy jest prawdziwym wyzwaniem, biorc pod uwag lokalizacje, gdzie rma prowadzi swoje oddziay, biura i sprzeda. Od lat Moretto S.p.A. wsppracuje z kilkoma uczelniami wyszymi. Wrd nich s uczelnie woskie (Uniwersytet w Padwie, Uniwersytet w Mediolanie oraz Centrum Uniwersyteckie Alessandria przy Politechnice w Turynie) oraz niemiecki uniwersytet. Firma zleca orodkom akademickim prace nad konkretnymi zagadnieniami zawsze zawierajc z nimi umow. W zapisach umowy szczegln wag przywizuje si do sprecyzowania praw wasnoci do wypracowanych rezultatw bada. Moretto zgadza si, aby dana placwka wykorzystywaa wnioski z bada do celw edukacyjnych, jednak wacicielem wypracowanej na podstawie umowy wasnoci intelektualnej zawsze jest Moretto S.p.A. Wsppraca ze rodowiskami naukowymi bdzie kontynuowana.
Moretto S.p.A. jest wzorcowym przykadem rmy, ktra rozpoczynajc dziaalno od podstaw na rynku lokalnym jako mikroprzedsibiorstwo osoby zycznej, z czasem staa si jednym z najlepszych na wiecie producentw urzdze i systemw dla przetwrstwa tworzyw sztucznych spk akcyjn obecn w 52 krajach. Swj rozwj i niewtpliwy sukces Moretto opara na dziaalnoci innowacyjnej, a take na ochronie wypracowanych wartoci intelektualnych. Mona stwierdzi, e motto rmy: the challenge goes on wyzwanie trwa odzwierciedla podejcie do pracy Renato Moretto i jego pracownikw przez wszystkie minione lata. Zaoyciel Moretto nie zawa pola dziaania swojej rmy wycznie do rynku krajowego, ktry do szybko sta si po prostu za may, aby absorbowa wysoce innowacyjne rozwizania technologiczne kreowane przez zesp Moretto. Nie obawia si wyjcia poza Wochy, a nastpnie poza Europ. Utworzenie pierwszego zagranicznego oddziau rmy w Brazyli z pewnoci byo wielkim wyzwaniem, podobnie, jak rozwijanie sprzeday na kolejnych kontynentach, mimo pojawiajcych si trudnoci. Jednoczenie bardzo starannie podejmowano decyzje, co do rozwoju sieci sprzeday i dystrybucji. Kierownictwo rmy skutecznie mobilizowao pracownikw badawczych do kreatywnoci dziki temu co roku do sprzeday wprowadzano kilka innowacyjnych urzdze i zawsze prezentowano je w trakcie liczcych si targw midzynarodowych. Z reguy towarzyszya temu aktywno public relations i promocja. Udao si take uzyska zaangaowanie pozo-
192
193
staych pracownikw (produkcyjnych i administracji), co zapewnio wysok jako oferowanych produktw oraz wysoki poziom obsugi klientw. Nie byoby to moliwe bez szczeglnego podejcia do pracownikw ze strony zaoyciela i twrcy rmy Moretto, dla ktrego ludzie s najwaniejsi, i dlatego tak wiele wysikw kieruje na rekrutacj waciwych osb. Pomimo wysokiej kreatywnoci i systematycznego patentowania nowych rezultatw prac badawczo-rozwojowych, Renato Moretto wraz ze swoimi pracownikami nigdy nie zaprzestaje poszukiwania nowych rozwiza, nowych rynkw oraz analizowania nowych pomysw, rwnie pochodzcych od klientw. Jednoczenie, zarwno w przeszoci, jak i obecnie, rma asygnowaa znaczne kwoty na prace koncepcyjne i wdroeniowe, w tym na wspprac z orodkami akademickimi, a take na ochron midzynarodow rezultatw bada. Wedug Renato Moretto jedynym sekretem utrzymywania wzrostu i rozwoju przedsibiorstwa jest zaawansowanie technologiczne projektw realizowanych przez jego rm, oferowanych produktw, rozwiza i usug33. Mona z duym prawdopodobiestwem spodziewa si, e kontynuujc strategi patentowania wasnych wynalazkw, Moretto S.p.A. niebawem osignie swj cel zajcie pozycji wiatowego lidera w dziedzinie automatyki dla przetwrstwa tworzyw sztucznych.
Bibliograa
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. Answers from the world of ancillary equipment, Tecnoplast, October 2005. Automation for Plastic Industry, Plast, January 2008. Cost-driven innovations, Plastics & Rubber Asia, February 2007. Eciency in Granules Conveying, IT Italian Technology, February 2009. First Place for Research and Development, IT Italian Technology, October 2006. Low Energy Consumption for High Production Capacity, Tecnoplast, October 2007. Moretto Becomes a Joint-Stock Company. 8% Increase in Turnover During the First Six Months of 2005, informacja prasowa, 28.07.2005. Moretto PA, A Model Case in Patents, informacja prasowa, Massanzago, 7.03.2005. Moretto PA Internationalises its Production, informacja prasowa, Massnzago, 11.04.2005. Moretto PA Presents OMS&P and Training Area: Space for Innovation, informacja prasowa, Massanzago, 22.02.2005. Moretto PA Receives a Prize at Dubais Arabplast, informacja prasowa, Massanzago, 30.03.2005. Moretto PA: Up 20% in the First Nine Months of 2004, informacja prasowa, Massanzago, Padua, 20.10.2004. Morettos minidryer Dry Air has achieved impressive market success in Asia, Modern Plastics & Polymers, March 2008. Moretto S.p.A. Company Prole, www.moretto.com Moretto S.p.A.: Turnover 2005 up 4%, informacja prasowa, 15.02.2006. On-demand drying and automation systems, IT Italian Technology, February 2006. PET Crystaliser, European Plastics Products Manufacturer, November 2008. Taking on the Optical Disc market, RepLix, Issue 8 August 2006. The entire gamut of auxiliaries, Plastics & Rubber Asia, April 2008. The role of Italian manufacturers on foreign markets, Plast, Italian review of plastic materials, February 2006. Yudo Star, notatka, www.moretto.com, June 2007.
rda internetowe:
www.moretto.com
33 Moretto PA Presents OMS&P and Training Area: Space for Innovation, informacja prasowa, Massanzago, 22.02.2005.
Studium prz ypadku KUCHARCZ YK TECHNIKI ELEK TROFORET YCZNE
195
STABILNY WZROST POPRZEZ INNOWACJE I OCHRON
WASNOCI INTELEKTUALNEJ1
Studium przypadku Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne, Warszawa

Paulina Bednarz
1. HISTORIA FIRMY KUCHARCZYK TECHNIKI ELEKTROFORETYCZNE
Firma Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne (KTE) powstaa w 1992 r. jako przedsibiorstwo rodzinne (innowacyjne przedsiwzicie) bazujce na wiedzy z zakresu biologii molekularnej. Kluczowym obszarem dziaania spki jest rozwj, produkcja i sprzeda narzdzi do analizy DNA/RNA i biaek. Gwn grup produktw rmy s urzdzenia do elektroforezy oraz zestawy biochemiczne suce badaniom i rozwojowi bada naukowych. Odbiorcami usug i produktw oferowanych przez rm Kucharczyk s laboratoria wykonujce badania w zakresie biologii molekularnej, tj. zarwno laboratoria naukowe dziaajce przy uczelniach i jednostkach naukowo-badawczych, jak i laboratoria przyszpitalne, ktre prowadz dziaalno naukow i diagnostyczn oraz laboratoria kryminalistyczne. Obecnie Kucharczyk TE to jedyny krajowy producent urzdze do elektroforezy DNA/RNA, biaek oraz genotypowania. Zaoycielem Spki jest dr Krzysztof Kucharczyk absolwent wydziau Fizyki Technicznej Politechniki Gdaskiej oraz doktorant Wydziau Biologii Uniwersytetu Gdaskiego. Historia powstania spki jest cile zwizana z prac naukow jej waciciela. W latach 80-tych, jako pracownik naukowy Uniwersytetu Gdaskiego, dr K. Kucharczyk pracowa nad swoim doktoratem na temat zmian w bonach Escherichia coli wywoanych szokiem termicznym. Niezbdnym elementem pracy byy metody analityczne elektroforeza, ktra pomimo wzgldnej prostoty i powszechnoci, bya trudna do przeprowadzenia ze wzgldu na ograniczenia w dostpnie w Polsce do niezbdnych urzdze i aparatury. Wychodzc naprzeciw potrzebie przyszy doktor wraz z ojcem, skonstruowa domowymi metodami kilka prostych urzdze, ktre umoliwiay przeprowadzenie bada i analiz oraz byy uzupenieniem doktoratu. Tym sposobem zicio si przysowie, i potrzeba jest matk wynalazkw. Jak si szybko okazao problem utrudnionego dostpu do urzdze dotyczy szerszej grupy pracownikw naukowych, ktrzy obser1 Studium przypadku powstao w oparciu o materiay informacyjne KTE oraz wywiadu z prezesem rmy dr. Krzysztofem Kucharczykiem przeprowadzonego przez autora studium.
wujc dokonania kolegi, zaczli zgasza proby o wypoyczenie lub wprost budow kolejnych egzemplarzy aparatu na sprzeda. Dostrzegajc fakt istnienia rynku zbytu na aparatur do elektroforezy w roku 1992 dr Krzysztof Kucharczyk podj mia decyzj o zaoeniu rmy KTE. Dziaalno KTE rozpocza si od produkcji i sprzeday drobnego sprztu i aparatw laboratoryjnych, ktrych dostpno w Polsce bya znikoma. W pocztkowej fazie rozwoju rmy z powodu ograniczonych moliwoci warsztatowych spki wykonanie sprztu byo zlecane rmie zewntrznej. Kluczem do zbudowania przewagi rynkowej bya dziaalno na rynku, na ktrym wystpowaa niska dostpno sprztu oraz wysokie ceny. Spka Kucharczyk, w odrnieniu od rm amerykaskich i europejskich (sprzedajcych urzdzenia do elektroforezy na caym wiecie) robia aparatur opart na podobnej technologii, ale tasz, a tym samym osigaln dla polskich organizacji. Zbudowanie tej przewagi moliwe byo dziki budowie urzdzenia w Polsce z wykorzystaniem czci sprowadzanych zza granicy, niedostpnych na rynku polskim. Kolejne lata dziaalnoci spki przyniosy nowe pomysy na wzbogacenie oferty rynkowej. W 2001 r. zesp KTE zakoczy z sukcesem opracowanie innowacyjnej metody analizy DNA (Multitemperature Single Stand Conformation Polymorphism w skrcie MSSCP), nowoczeniejsz od istniejcej dotychczas technologii wykrywania mutacji w kwasach nukleinowych. MSSCP to prosta technika, ktra moe by wykorzystywana do wykrywania mutacji punktowych w kwasach nukleinowych. Przy stosowaniu tej metody nie trzeba zna rodzaju mutacji, co sprawia, e MSSCP moe by wykorzystane we wszystkich przypadkach gdzie wystpuj due iloci prbek zawierajcych znane i nieznane mutacje. Bya to pierwsza innowacyjna technologia rmy Kucharczyk opatentowana w 2006 r. w Stanach Zjednoczonych, a w Europie w 2009 r. (zgoszenie patentowe nr PCT/PL01/00012). Wnioski patentowe zostay take zoone w Japonii. Technologia MSSCP staa si punktem wyjcia dla kolejnych dziaa KTE. Na jej bazie opracowano tzw. DNAPointerSystem. Jest to zaawansowany, a jednoczenie atwy w uyciu, aparat pozwalajcy na wykonywanie analizy zmiennoci genetycznej DNA oraz biaek. Gwnymi atutami tej technologii jest: min. 95% czuoci w wykrywaniu mutacji (5-10% wysza ni przy innych metodach), wykrywanie znanych i nieznanych mutacji, niski koszt (0,45 euro za prbk), szybkie i atwe przygotowanie prbek do analizy, 99,5% odtwarzalnoci wynikw w DNAPointerSystem,
196
197
moliwo jednoczesnej analizy 44 prbek, bardzo krtki czas genotypowania do 44 prb wynoszcy poniej 1,5 godziny. DNAPointerSystem moe suy jako otwarta platforma, w ktrej mona szybko przeczy system z genotypowania do interakcji biaek oraz powtarzalnej elektroforezy 2D. System mona take, po wprowadzeniu optymalnych warunkw dla prbek, zaprogramowa do uytku automatycznego, bez koniecznoci wprowadzania ustawie przy kadym uyciu. Zalet DNAPointerSystem jest moliwo wykorzystania aparatu do innych metod elektroforezy, nie tylko MSSCP, ale take m.in. DGGE i TGGE. Na bazie DNAPointerSystem zesp KTE opracowa kolejn unikaln w skali wiata technologi PMES pozwalajc na wykrywanie mniejszociowych wariantw genetycznych wystpujcych w materiale heterozygotycznym. Technika ta umoliwia wykrycie np. w niejednorodnym materiale klinicznym kilku wariantw genetycznych tego samego genu wystpujcych na poziomie 1% cakowitej iloci DNA. Znajduje to zastosowanie np. w onkologii, gdzie na bardzo wczesnym etapie rozwoju guza (np. na podstawie biopsji) mona wykry obecno mutacji istotnej z punktu widzenia doboru optymalnej terapii. Technologia PMES znajduje take zastosowanie w wirusologii i analizie lekoopornoci, tj. kontrolowania przebiegu terapii lekowej i oceny odpowiedzi organizmu na podawane leki, m.in. przy zakaeniach taczk (HCV), HIV i wirusach grypy (wirusy RNA). Wirusy RNA wytwarzaj w zakaonym organizmie tzw. genetyczne wirusowe warianty. Obecno wariantw wirusowych (tzw. quasispecies szczepw rzekomych) i obcienia wirusowego jest istotnym czynnikiem okrelajcym przebieg caego zakaenia. Jednym z gwnych skutkw natury wariantw wirusowych RNA jest szybki rozwj opornoci pacjentw na podawany lek. Aktualnie najczciej stosowana metoda badania podgatunkw wirusowych oparta jest o klonowanie i sekwencjonowanie klonw. Jednak stosowanie tej metody zabiera bardzo duo czasu i pracy. Metoda PMES bazujca na DNAPointerSystem i MSSCP umoliwia ocen genetycznej rnorodnoci i zoonoci wariantw wirusowych dla rnych prbek w cigu dwch dni. PMES umoliwia wykrycie drobnych wariantw wirusowych bez koniecznoci rozlegego sekwencjonowania duej liczby prbek, ktre s niezbdne przy klonowaniu molekularnym. Gwnymi zaletami metody jest dua szybko i wysoka czuo wykrywania drobnych wariantw wirusowych w heterogenicznej prbce oraz niski koszt eksploatacyjny okoo 2 euro na prbk. PMES jest kolejnym wynalazkiem powstajcym na bazie wykorzystania DNAPointerSystem.
DNAPointerSystem sta si produktem agowym KTE. Zesp spki cigle pracuje nad udoskonalaniem aparatury (m.in. powstaa wersja DNAPointerSystem II) oraz opracowywaniem nowych technik i metod jej wykorzystania. Poszukiwanie i opracowywanie kolejnych moliwoci wykorzystania tego urzdzenia stao si jednym z gwnych celw zespou KTE. Dotychczas opracowano m.in. odczynniki do biologii molekularnej zestaw do barwienia DNA oraz innych analiz biochemicznych, moliwych do przeprowadzenia za pomoc urzdzenia DNAPointerSystem. Pierwsza wersja tego urzdzenia traa na rynek polski, gdzie do roku 2009 sprzedano ponad 40 sztuk. Na przeomie lat 2007/2008 KTE zacz wprowadza produkt na rynki midzynarodowe. Warto wspomnie, e prototyp urzdzenia zosta skonstruowany take dziki zaradnoci ekonomicznej waciciela, ktry uzyska donansowanie na budow pierwszej wersji urzdzenia z Naczelnej Organizacji Technicznej. Firma Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne od pocztku budowaa sw mark na dowiadczeniu i pracy naukowej oraz wsppracy z jednostkami naukowymi. Dziki staej i cisej wsppracy z jednostkami naukowymi zoono wsplne wnioski patentowe m.in. z: Uniwersytetem Gdaskimi i Instytutem Biotechnologii i Antybiotykw w Warszawie w zakresie opracowania testu immunoenzymatycznego do zakae wi wirusem PRV, wywoujcym chorob Aujeszkyego (wcieklizna rzekoma); Wydziaem Fizyki na Uniwersytecie Warszawskim w zakresie opracowania prototypu nowej wersji DNAPointerSystem, na podstawie ktrego przygotowana zostaa nowa wersja urzdzenia, ktra spenia normy EC oraz niezbdne warunki do tego, by produkt ten mg by sprzedawany na rynkach Unii Europejskiej i Stanw Zjednoczonych. Ponadto KTE wraz z Instytutem Biochemii i Biozyki PAN w Warszawie zainicjowa powstanie konsorcjum badawczego, ktrego celem jest m.in. miniaturyzacja obecnej wersji DNAPointerSystem oraz wskazanie zastosowa dla metody genotypowania w zakresie onkologii, kardiologii, wirusologii oraz innych obszarw diagnostyki medycznej. Jednoczenie KTE uczestniczy w trzech midzynarodowych konsorcjach badawczych w UE aplikujcych do Komisji Europejskiej o nansowanie projektw badawczych z zakresu wirusologii, w tym wirusa HCV oraz grypy H5N1. Niewtpliwie silnymi stronami KTE jest pomys (urzdzenie do genotypowania mutacji punktowych wraz z metodami) i technologia, ktre s unikalne w skali wiatowej. Pomimo swej innowacyjnoci KTE ma konkurencj na rynkach polskim i zagranicznym w postaci duych rm wiatowych. Wynika to gwnie z obszaru zastosowa produktu i jego branowoci. Du przewag KTE jest jednak specyka DNAPointerSystem i jego dua specjalizacja. Urzdzenie to z zaoenia suy do pewnych konkretnych
198
199
zastosowa, w ktrych jest o wiele lepsze ni urzdzenia oferowane przez inne rmy, a suce do generalnego uytku bez adnych specjalizacji. Sab stron KTE jest dotychczasowa niewielka moliwo ekspansji na rynki wiatowe, wynikajca z maego zespou i braku dowiadczenia, w skutecznej sprzeday produktu w Europie i na wiecie. 1.1. Zaplecze nansowo-rzeczowe Siedzib rmy w pocztkowej fazie rozwoju by Gdask. Jednak ju w drugiej poowie lat 90-tych waciciel podj decyzj o przeniesieniu do Warszawy. Ostatecznie rma znalaza sw siedzib w kampusie Ochota w IBB PAN, co byo jednym z elementw strategii utrzymywania staych kontaktw z sektorem nauki. Dr Kucharczyk chcc odda si cakowicie pracy w KTE w 1994 r. zrezygnowa z pracy na uczelni, pozostajc jednak w cisym kontakcie ze rodowiskiem naukowym. Konieczno staego, technologicznego usprawniania oferowanego urzdzenia wymusia na wacicielu poszukiwanie inwestora zewntrznego. Firma, by mc si dalej rozwija i oferowa urzdzenie DNAPointerSystem odpowiadajce potrzebom rynku, potrzebowaa zastrzyku kapitau. Po wielu prbach, w 2005 r. udao si pozyska prywatnego inwestora, ktry w zamian za nansowanie obj cz udziaw spki i sta si jej wspwacicielem. Dziaalno rmy od pocztku prowadzona bya na styku nauki i wdroenia wynikw prac naukowych do praktyki. Firma posiada obecnie wasne laboratorium, jednak nadal okoo 50% bada w zakresie DNA i analiz diagnostycznych realizowana jest we wsppracy z rnymi jednostkami i instytucjami naukowymi. Ponadto KTE wsppracuje z 10 instytutami badawczymi z Polski, Austrii, Francji i Szwecji. Wiele z realizowanych wsplnie projektw koczy si wsplnymi patentami, np. z Instytutem Medycyny Wojskowej (w zakresie metody genotypowania genw kodujcych kanay jonowe). Wszystkie projekty powstaj w oparciu o DNAPointerSystem, ktry dziki moliwoci wykrywania bardzo maych iloci DNA, np. komrek lekoopornych, jest jedynym tak specjalistycznym urzdzaniem do analiz genetycznych. Z pocztkowo zatrudnianych 2 osb zesp spki powikszy si w roku 2008 do 6 osb, z ktrych a 4 stanowi kadr naukowo-badawcz, 2 osoby odpowiedzialne s za konstrukcje, ulepszanie produktu i prowadzenie bada, a 2 pozostae (w tym waciciel) odpowiedzialne s za rozwj strategii, sprzeda i zarzdzanie.
Firma wsppracuje z sieci podwykonawcw 9 zewntrznych rm, ktrym zlecane s prace zwizane m.in. z elektronik i mechanik. Firmy te produkuj rwnie pprodukty do DNAPointerSystem. Do roku 2009 KTE udao si podpisa jedn umow przedstawicielsk z niemieck rm Biostep, produkujc i sprzedajc urzdzenia laboratoryjne i medyczne. KTE stale poszukuje partnerw biznesowych i naukowych w dziedzinie m.in. nanotechnologii, optyki laserowej, rozwoju systemu i technologii oraz wirusologii. W II poowie 2009 r. rma zamierza przeksztaci si w Spk Akcyjn w celu wprowadzenia jej na rynek NewConnect.
2. STRATEGIA DZIAANIA PRZEDSIBIORSTWA KTE NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH
Strategia dziaania KTE ju w pierwszej fazie funkcjonowania zakadaa ekspansj na rynki midzynarodowe, szczeglnie Europ Zachodni, Stany Zjednoczone i Japoni. Taka strategia zostaa podjta przez dr. Kucharczyka po wnikliwej analizie danych dotyczcych chonnoci i dostpnoci rynkw. Bezporednimi odbiorcami produktu i usug oferowanych przez KTE s jednostki naukowo-badawcze (w zakresie genotypowania i analiz interakcji oraz wynalazczoci lekw), jednostki diagnostyki medycznej i weterynaryjnej, naukowcy, lekarze i pacjenci (w zakresie medycyny indywidualnej), a take jednostki dziaajce w sferze kryminalistyki i ochrony rodowiska. Z przeprowadzonego specjalnie na potrzeby KTE przegldu wynika, e w Polsce jest kilkuset potencjalnych klientw (jednostek naukowych i indywidualnych klientw), ktrzy mog by zainteresowani kupnem DNAPointerSystem, bd skorzysta z oferowanych usug. Jednoczenie Polska stanowi 0,3-0,5% rynku oglnego, jaki funkcjonuje w sferze zainteresowania KTE. Najwikszym rynkiem docelowym dla KTE s Stany Zjednoczone z a 50-60% chonnoci. Jak wykazaa analiza du szans dla rmy s take rynki Unii Europejskiej 20-30% chonnoci oraz Japonii 10%. Przedstawiona analiza jednoznacznie wskazuje wic, e rma dziaajca w brany technologicznej, jeeli chce si stale rozwija, musi myle o wejciu na rynki midzynarodowe, zwaszcza rynki Stanw Zjednoczonych i Europy. KTE po raz pierwszy rozpocz starania wejcia na rynek midzynarodowy pod koniec 2007 r. Gwn barier wejcia na te rynki by brak wystarczajcych rodkw nansowych, niezbdnych do prowadzenia rozmw i spotka handlowych oraz udoskonalania oferty, tak by odpowiadaa ona poszczeglnym rynkom. Ta bariera bya jednym z gwnych powodw poszukiwania inwestora zewntrznego. Dopiero po jego pozyskaniu moliwa staa si ekspansja na rynki midzynarodowe.
200
201
Strategicznie rma zakada, e rynki europejskie bd dla niej swoistego rodzaju przedsionkiem do rynkw amerykaskiego i japoskiego. Ze wzgldu na mae dowiadczenie w tym zakresie zaoono, e pierwsze dowiadczenia zdobyte w Europie posu wzmocnieniu i udoskonaleniu oferowanego produktu, dziki czemu KTE bdzie mg zaoferowa produkt speniajcy oczekiwania duo bardziej wymagajcego, ze wzgldu na rozwj i zaawansowanie technologii, rynku amerykaskiego i japoskiego. Wstpna strategia wejcia na rynki midzynarodowe zakada utworzenie tzw. spek crek w kluczowych krajach oraz pozyskanie lokalnych rm, ktre mogyby z powodzeniem zaj si dystrybucj sprztu. Zaoono trzy gwne obszary dziaania i zasoby, jakie bd niezbdne dla efektywnego wejcia z ofert na rynki midzynarodowe. 1) Promocja gwne dziaania w tym obszarze prowadzone bd poprzez biuro gwne w Warszawie. Docelowo planowane jest utworzenie biura promocyjnego w Londynie, ktre zajmowaoby si promocj oferty KTE na rynku midzynarodowym. 2) Dystrybucja zaoono cztery sposoby dziaania: Stany Zjednoczone ustanowienie dwch spek crek; Unia Europejska ustanowienie jednej spki crki lub nawizanie wsppracy z zagraniczn rm dystrybutorem; Japonia ustanowienie jednej spki crki; Reszta wiata nawizanie wsppracy z lokalnymi rmami dystrybutorami. 3) Serwisowanie/usugi zaoono cztery sposoby dziaania: Stany Zjednoczone poprzez dziaalno dwch spek crek oraz partnerw krajowych; Unia Europejska we wasnym zakresie oraz partnerw krajowych; Japonia poprzez dziaalno spki crki lub nawizanie wsppracy z zagraniczn rm usugow; Reszta wiata nawizanie wsppracy z lokalnymi rmami. Analizujc potencja rynku globalnego oraz jego do du hermetyczno zesp KTE obra strategi indywidualnego, stopniowego wchodzenia i penetracji rynku midzynarodowego. Pocztkowo zaoono, e w pierwszym etapie naley przede wszystkim pokaza potencjalnym klientom produkt, zapozna z rm, zaprezentowa urzdzenie i jego przydatno, a pniej, kiedy rozpoznawalno na rynku wzronie, zainteresowa lokalnych dystrybutorw i nawiza wspprac w zakresie umowy sprzedaowo-przedstawicielskiej. W praktyce, zesp KTE wyszukuje potencjalnych klientw poprzez rekomendacje, wasne bazy oraz informacje dostpne w Internecie. Nastpnie rma nawizuje kontakt telefoniczny bd mailowy
z wybranymi laboratoriami i instytutami zagranicznymi przekazujc potencjalnym klientom materiay promocyjno-informacyjne oraz szczegowe informacje dotyczce DNAPointerSystem i jego zastosowania praktycznego. W sytuacji gdy dana instytucja wyraa zainteresowanie urzdzeniem, umawiane jest bezporednie spotkanie, w trakcie ktrego pracownicy KTE przeprowadzaj wstpne szkolenie z obsugi urzdzenia, jego uytecznoci i sposobu przeprowadzania rnorakich analiz i testw. Po takim spotkaniu potencjalnemu klientowi wypoyczana jest wersja testowa (DEMO) urzdzenia na okres okoo 3 tygodni. Po tym czasie klient podejmuje decyzj czy jest zainteresowany kupnem DNAPointerSystem czy rezygnuje z zakupu. Taka procedura sprzeday jest korzystna zarwno dla sprzedajcego jak i dla kupujcego. Strona kupujca ma moliwo przetestowania urzdzenia i sprawdzenia jego praktycznej uytecznoci pod ktem konkretnych analiz i prac, a KTE przeprowadza swoistego rodzaju badanie rynku, gdy okres testw daje rmie moliwo usprawniania sprztu i lepszego dopasowywania do potrzeb odbiorcw, uwzgldniajc ich uwagi i problemy pojawiajce si w trakcie testowania. Do roku 2008 rmie udao si sprzeda 3 urzdzenia na rynku niemieckim i woskim. W wielu krajach (np. w Wielkiej Brytanii) klienci wyraaj due zainteresowanie zakupem i skadaj tzw. przyrzeczenie zakupu. Wsparciem wejcia na rynki midzynarodowe jest promocja i prezentacja produktw. Przedstawiciele rmy uczestnicz w targach branowych i innych imprezach wystawienniczych, nawizujc bezporednie, mailowe i telefoniczne kontakty z wybranymi klientami. W celu zminimalizowania kosztw promocji KTE stara si take o nansowanie zewntrzne, m.in. w 2004 r. uzyskaa z Ministerstwa Gospodarki granty na wyjazdy i dziaania pro-eksportowe na obszarze Europy. Jednym z elementw strategii wejcia na rynki midzynarodowe byo take przyjcie nowej nazwy handlowej rmy, takiej ktra byaby bardziej przyjazna dla zagranicznych klientw (nazwa Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne jest dla klientw zagranicznych zupenie niezrozumiaa, nawet po przetumaczeniu na jzyk angielski). Na potrzeby rynku midzynarodowego rma Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne funkcjonuje pod nazw BioVectis. Utworzono te specjaln stron internetow www.biovectis.com, na ktrej potencjalni klienci mog znale m.in. podstawowe informacje o rmie, oferowanych usugach i technologiach, o uytecznoci DNAPointerSystem oraz rekomendacje dotychczasowych klientw KTE. Wejcie na rynki midzynarodowe dao rmie wiele korzyci, ale jedna z nich wydaje si by najwaniejsza moliwo rozwoju i poszerzenia oferowanych usug. W wyniku rozszerzenia dziaalnoci na rynki midzy-
202
203
narodowe i uzyskania wstpnych ocen oferowanego produktu rma KTE uznaa, e warto zastanowi si nad ofert usug wykonywanych na bazie urzdzenia DNAPointerSystem. Wstpne rozeznanie rynku wykazao, e istnieje dua potrzeba na dostarczanie konkretnych analiz i bada z wykorzystaniem DNAPointerSystem. Cz instytucji i osb, ktre testoway urzdzenie stwierdziy, e jego skomplikowanie technologiczne jest dla nich barier w wykorzystaniu praktycznym (brak moliwoci efektywnego wykorzystania i do skomplikowana obsuga niektrych procesw, powoduje e nie wszyscy chc lub dysponuj czasem aby j opanowa) i dlatego chtniej bd korzysta z oferty zlecenia wykonania danego badania ni zakupu aparatury. Te dowiadczenia skoniy waciciela KTE do zastanowienia si nad rozszerzeniem dziaalnoci i wczeniem wykonywania bada i analiz na DNAPointerSystem do wachlarza usug wiadczonych przez rm. W roku 2009 rma rozpocza pogbione badanie popytu na tego typu usugi. Wejcie na rynki midzynarodowe i realizacja strategii w tym zakresie wizao si te z wieloma barierami, ktre zesp KTE musia krok po kroku rozwizywa. Gwn barier, bdc rwnie problemem dla innych rm z Polski, jest opinia spoeczestwa midzynarodowego na temat rozwoju technologicznego naszego kraju. Wiele osb cigle uwaa Polsk za kraj bardzo sabo rozwinity, a tym samym produkujcy sprzt prosty, o niskim poziomie technologicznym i niskiej jakoci. Firma KTE barier t stara si pokonywa dziki dowiadczeniu i doskonaemu przygotowaniu merytorycznemu zespou rmy. Problemem w realizacji strategii midzynarodowej by te brak dowiadczenia i wiedzy jak dziaaj rynki zagraniczne, co powoduje cige zmiany w strategii wejcia, w zalenoci od informacji zwrotnej jak KTE uzyskuje od potencjalnych i aktualnych klientw. Jak podkrela waciciel KTE, mae rmy nie s w stanie zaj si efektywnie sprzeda na rynkach midzynarodowych, nie posiadajc rozbudowanej sieci sprzeday, ktra wymaga zatrudnienia dodatkowych pracownikw i poniesienia duych nakadw, ze wzgldu na bardzo rnorodn specyk rynkw midzynarodowych i konieczno posiadania wiedzy nie tylko z zakresu dziaalnoci czy brany, ale take z zakresu szeroko rozumianego marketingu. Najtrudniejszy, zdaniem dr. Kucharczyka, jest pierwszy etap przeistoczenia si maej rmy, dziaajcej na krajowym rynku, w rm o zasigu midzynarodowym, oferujc swe produkty i usugi na caym wiecie. Przyjcie strategii wejcia na rynki midzynarodowe zmusio KTE do zwikszenia zaplecza technicznego i personalnego oraz poszukiwania zewntrznego sponsora, gdy rozbudowanie dziau sprzeday i usprawnienie urzdzenia byo moliwe
tylko dziki podwyszeniu kapitau (wejcie prywatnego inwestora tzw. Business Angel). Do zespou KTE udao si przycign dwch dowiadczonych handlowcw: Polaka, ktry przez wiele lat kierowa dziaem handlowym jednego z czoowych midzynarodowych koncernw farmaceutycznych oraz Szweda z dwudziestoletnim dowiadczeniem w brany biotechnologicznej. Ich zadaniem byo zbudowanie kanaw sprzeday i wprowadzenie DNAPointerSystem II na rynek europejski i amerykaski. Pocztkowa wsppraca ukadaa si bardzo dobrze, jednak ju po p roku okazao si, e sia przebicia midzynarodowych koncernw jest znacznie wiksza ni maej rmy biotechnologicznej, w efekcie czego jeden z pozyskanych sprzedawcw (Polak) odszed z KTE. Drugi z handlowcw, po roku wsppracy wrci do swojego ojczystego kraju, jednak wsppraca zostaa podtrzymana i obecnie jest on zwizany z rm KTE umow o przedstawicielstwo na rynku szwedzkim. Pocztkowo waciciel KTE chcia ponownie zatrudni dowiadczonego sprzedawc, jednak szybko okazao si, e na rynku nie ma osoby, ktra mogaby pomc rmie (tj. speniaaby wymagania rmy i jednoczenie akceptowaa oferowane warunki pracy) w kwestii wejcia i rozwoju na rynkach zagranicznych. Jak si okazao jest to do dua bariera dla KTE, gdy z jednej strony osoby mogce rozwija dugookresowe strategie wejcia na midzynarodowy rynek branowy s tylko za granic, a zatrudnienie takich osb przewysza nansowe moliwoci rmy, a z drugiej strony specyka brany nie gwarantuje, e osoba ktra funkcjonowaa wczeniej na rynku bdzie w stanie efektywnie rozwin sprzeda urzdzenia i usug oferowanych przez rm. Po tych dowiadczeniach strategia rozwoju KTE na rynkach midzynarodowych ulega zmianie. Kluczowym elementem strategii wejcia staa si wsppraca z lokalnymi rmami zajmujcymi si dystrybucj aparatury biotechnologicznej. Zesp KTE na bieco poszukuje partnerw handlowych o rozbudowanej sieci dystrybucji w Europie i Ameryce. Jak podkrela dr Kucharczyk, istnieje wiele rm na rynku, ktre s chtne do wsppracy z KTE i dystrybucji DNAPointerSystem. Szybko okazao si, e zainteresowanie rm w tym obszarze jest bardzo due, ale nie wszystkie byy w stanie zagwarantowa KTE odpowiedni poziom wsparcia sprzeday produktu oraz poziom penetracji rynku. Gwnym problemem w poszukiwaniu dobrych i niezawodnych partnerw handlowych jest wizerunek Polski na wiecie, jako kraju niestabilnego i nie dysponujc zaawansowan technologi. W trakcie bezporednich spotka i rozmw z przedstawicielami KTE cz rm, potencjalnych partnerw, wyraaa obaw, e oferowane urzdzenie moe nie spenia wymaga rynku lub by po prostu niskiej jakoci. Oba-
204
205
wiali si take, e po duych nakadach czasu, pracy i nansw wsppraca nie dojdzie do skutku ze wzgldu na niestabilno partnera polskiego, nieterminowo dostaw lub z obsug. Kolejnym problemem w realizacji strategii KTE wejcia na rynki midzynarodowe byo niedopasowanie produktu do potrzeb rynku. Podczas prb ekspansji midzynarodowej okazao si, e urzdzenie, ktre praktycznie sprawdza si w Polsce jest niewystarczajco dobre na rynku midzynarodowym. Standard technologiczny urzdzenia, sposb wykonania, jego konstrukcja oraz oferowana moliwo praktycznego zastosowania nie odpowiada potrzebom europejskim i nie spenia norm istniejcych na rynkach zagranicznych. Niezbdne byo wypracowanie nowej, ulepszonej wersji specjalnie na potrzeby rynku midzynarodowego, a to wymagao duych nakadw nansowych. Udao si to osign dziki nakadom inwestora zewntrznego i w 2009 r. zakoczono proces usprawniania urzdzenia. Pocztkowo strategia rozwoju midzynarodowego nie zakadaa pozyskania inwestora zagranicznego. Szybko jednak okazao si, e jest to niezbdne dla dalszej obecnoci produktu na rynkach zagranicznych. Opisane powyej bariery: brak rozbudowanej sieci sprzeday, konieczno usprawnienia oferowanego produktu oraz problemy ze znalezieniem partnerw handlowych zmusiy waciciela KTE do poszukiwa zewntrznego inwestora branowego. Inwestorzy zagraniczni wymagaj jednak czsto, jako warunek konieczny do podjcie wsppracy, przeniesienia rmy do kraju inwestora, odmawiajc wrcz inwestowania w spk dziaajc w Polsce. W procesie poszukiwania inwestora dr Kucharczyk mia duo szczcia, gdy po wielu rozmowach, ktre koczyy si askiem, udao mu si nawiza kontakt, dziki porednikowi z Teksasu (USA), z prywatnym inwestorem z Polski, ktry sta si wsplnikiem KTE. Jak wida w trakcie realizacji strategii wejcia na rynki midzynarodowe, zesp KTE napotyka wiele przeszkd i barier, ktre w rnoraki sposb wpyway na zmian zaoe. Brak dowiadczenia, niech ze strony potencjalnych rm partnerskich (ze wzgldu na stereotypy dotyczce Polski i naszego zaawansowania technologicznego) a take brak wystarczajcych rodkw nansowych, to gwne bariery, ktre z jednej strony wymagay zmiany strategii i podjcia dodatkowych stara i dziaa, ale z drugiej strony pozytywnie wpyny na rozwj KTE, dziki czemu rma jest w trakcie wchodzenia na rynki midzynarodowe. Odnotowano sprzeda kilku urzdze w Europie Zachodniej. Wyprodukowanych zostao kilka DEMO DNAPointerSystem gwnie na potrzeby rynku niemieckiego i woskiego. Jest to bez wtpienia wstpny etap penetracji tych rynkw.
Jak podkrela dr Kucharczyk, adna rma biotechnologiczna dziaajca w sferze wynalazczoci nie moe istnie bez ochrony wasnoci intelektualnej. Jednoczenie jednak zwraca uwag na potrzeb ochrony caociowej, nie tylko na rynku polskim, ale przede wszystkim na rynku amerykaskim, w Unii Europejskiej i na rynkach azjatyckich. Jak trafnie zauwaa, chcc dziaa na rynkach midzynarodowych, naley pamita o ochronie wasnoci intelektualnej na caym wiecie, gdy pojedyncze patenty nie zabezpiecz naleycie rmy przed plagiatem i kradzie pomysw przez nieuczciwych konkurentw z innych krajw. Strategia ochrony wasnoci intelektualnej i jej wczenie do oglnej strategii rozwoju KTE opiera si na opisanych wczeniej waciwociach rynku biotechnologicznego i dowiadczeniach rmy we wprowadzaniu do uytku urzdzenia DNAPointerSystem. Ogromny rynek zbytu w Stanach Zjednoczonych i bardzo szybko rozwijajca si brana technologiczna wymuszaj na rmach konieczno ochrony wasnoci intelektualnej w obawie przed ich skopiowaniem. Waciciel KTE od pocztku mia wiadomo potrzeby ochrony wypracowanych przez niego i jego wsppracownikw rezultatw. Takie podejcie wynika gwnie z przyjtej strategii i analizy ryku docelowego, z ktrej jednoznacznie wynika, e najwikszym potencjalnym rynkiem zbytu dla KTE s Stany Zjednoczone, Europa i Japonia. Firmy dziaajce na tych rynkach rozwijaj si bardzo szybko i dysponuj o wiele wiksz infrastruktur technologiczno-nansow, co stawia ich w uprzywilejowanej pozycji i pozwala w cigu kilku miesicy skopiowa rezultat kilkuletnich prac caego zespou KTE. Jedyn form ochrony rezultatw wypracowanych przez KTE jest posiadanie dobrego patentu. Strategia w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej ewoluowaa razem z rozwojem rmy KTE i zmian strategii jej rozwoju. Pocztkowo, gdy dziaalno KTE opieraa si gwnie o prost obsug i sprzeda odtwrcz urzdze istniejcych na rynku, wikszo dziaa koncentrowaa si wok minimalizacji kosztw, jako najwaniejszego elementu, dziki ktremu rma z powodzeniem konkurowaa na rynku polskim z rmami amerykaskimi i rosa w si. Rwnoczenie z tymi dziaaniami zesp KTE pracowa nad nowymi, unikalnymi metodami oraz technikami analiz i bada. Przeprowadzone analizy i badania pokazay, e take w tej sferze dziaalnoci rma KTE bdzie musiaa poradzi sobie z rmami konkurencyjnymi ze Stanw Zjednoczonych, a take Japonii. Ten fakt oraz dua znajomo specyki brany sprawiy, e od pocztku prac nad nowymi metodami biotechnologicznymi zesp KTE przywizywa du wag do ochrony rezultatw tych
206
207
prac, ktre osignito w cigu wielu miesicy pracy, prb i bada. Czonkowie zespou angaujc si w wypracowanie nowych metod i technik elektroforezy zachowuj w tym zakresie cis tajemnic. Potencjalni partnerzy informowani s oglnie o prowadzonych dziaaniach. Przed powstaniem ostatecznego produktu rma nie informuje o wynikach prac, majc wiadomo, e dziaania promocyjne moe rozpocz dopiero po zoeniu wniosku patentowego. Majc na uwadze rynek docelowy oraz szybko procedur patentowych KTE du wag przywizuje do patentowania w Stanach Zjednoczonych. Tamtejszy Urzd Patentowy dziaa szybciej ze wzgldu na nieco prostsze procedury w stosunku do procedur polskich czy europejskich. Ponadto zoenie wniosku patentowego w Stanach Zjednoczonych daje KTE dat pierwszestwa patentowego, w oparciu o ktr rma wystpuje z wnioskami patentowymi na pozostaych rynkach. Uzyskuje tym samym ochron do momentu uzyskania ocjalnego wpisu patentowego. Obecnie KTE posiada przyznany jeden patent amerykaski na technologi MSSCP, oraz 2 zgoszenia patentowe w Unii Europejskiej i Japonii. Ponadto rma zoya w Stanach Zjednoczonych wnioski patentowe na metody analityczne i diagnostyczne DNA oraz metod terapeutyczn.
Dla rmy Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne posiadanie patentw gwarantujcych ochron wasnoci intelektualnej wygenerowao kilka podstawowych korzyci. I. Zaufanie partnerw handlowych. Jak podkrela waciciel KTE wczenie strategii ochrony wasnoci intelektualnej do strategii rozwoju rmy byo motorem do jej dalszego rozwoju. Pozyskany patent pozwoli na wejcie na rynki europejskie, bez obaw o nieuczciw konkurencj. Posiadanie patentu byo te kluczowe dla pozyskiwania partnerw handlowych i inwestora. Dla nich patent by wytyczn tego, e przedsiwzicie, w ktrym maj uczestniczy jest dugofalowe, a nie paromiesiczne do czasu gdy konkurencja skopiuje wprowadzony na rynek produkt. Takie zaufanie partnerw jest dla rmy rozpoczynajcej dziaalno midzynarodow szczeglnie wane, poniewa nie przekrela wsppracy gdy pojawiaj si nieprzewidziane bariery wynikajce z braku dowiadczenia czy zego zarzdzania. KTE przekona si o tym m.in., kiedy okazao si, e oferowany produkt nie spenia wymaga rynku i odbiorcw z rynkw midzynarodowych. Przykad rmy stworzonej przez dr. Kucharczyka pokazuje, e ochrona pa-
tentowa ma kluczowe znaczenie dla pozyskiwania partnerw handlowych i nansowych oraz dla prowadzenia wszelkich kontaktw biznesowych. II. Moliwo pozyskania inwestora. Posiadanie patentu gwarantujcego ochron wasnoci intelektualnej na usugi oferowane przez KTE byo istotn kart przetargow przy rozmowach z inwestorami. Jak podkrela dr Kucharczyk aden potencjalny inwestor nie chcia podejmowa rozmw przed uzyskaniem informacji o istniejcej ochronie wasnoci dla oferowanych produktw. Jest to kwestia oczywista, gdy zawsze istnieje ryzyko, e inwestor zainwestuje w dany produkt i skutecznie go wypromuje, a konkurencja ten sam produkt skopiuje i zacznie go sprzedawa swoimi kanaami szybciej i skuteczniej. Posiadany patent i zoone wnioski patentowe stay si gwnym argumentem w negocjacjach z inwestorami. III. Ochrona przed konkurencj. Jak podkrela dr Kucharczyk szczeglnie mae polskie rmy, ktre chc wej na rynki midzynarodowe powinny mie wiadomo potrzeby ochrony IP. Na rynkach midzynarodowych istnieje bardzo dua konkurencja praktycznie w kadej dziedzinie, a przewag wielu rm jest posiadanie znacznie wikszych rodkw nansowych, ktre mog przeznaczy na skopiowanie produktu, a dziki dostpowi do rynku, szybsze i skuteczniejsze rozwinicie wasnej sprzeday. Dlatego ochrona wasnoci intelektualnej jest w tym zakresie jedyn metod na zdobycie przewagi konkurencyjnej i zabezpieczenie przyszych dziaa. IV. Wzrost wartoci rmy. Kada rma chcca rozpocz dziaalno na rynkach midzynarodowych i pozyska partnerw handlowych musi wykaza, e zaangaowanie we wspprac z ni bdzie dugoterminowe, opacalne i przede wszystkim stabilne. Dlatego kady potencjalny partner dokonuje swoistego rodzaju wyceny rmy jej zdolnoci rozwoju i posiadanego zaplecza. W przypadku rm maych, rozpoczynajcych dopiero sw przygod z rynkami midzynarodowymi jest to szczeglnie trudne, bo zazwyczaj nie posiadaj one duego zaplecza nansowego, rozbudowanego systemu zarzdzania czy dystrybucji. Dla takich rm, take dla rmy Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne, najwiksz wartoci jest posiadany potencja intelektualny i posiadane prawa. Patenty stanowi w tym zakresie najwysz warto. KTE, jak wiele innych rm, jest na etapie gdy nie wycenia si jej na podstawie wielkoci np. sprzeday czy EBITA, ale na podstawie posiadanych patentw. Potencjalni partnerzy i inwestorzy oceniaj stabilno rmy przez pryzmat jej potencjau i szans na przyszy rozwj, a nie posiadanego udziau w rynku. Jak podkrela dr Kucharczyk, w brany biotechnologicznej nie wystarczy fakt, e rma jest wietnie zorganizowana, bo nie daje to pewnoci zbudowania dugoterminowej przewagi konkurencyjnej. Takie rmy musz posiada take produkt chroniony patentem.
208
209
Ochrona wasnoci intelektualnej to dla KTE wiadomy wybr i droga obrana jako caociowa strategia w caym cyklu rozwoju rmy. Strategia rozwoju KTE zakada w najbliszych lata wprowadzenie produktu i usug na rynki europejskie, a pniej amerykaskie i japoskie. Obecnie rma skupia si jedynie na rynku badawczym, ale docelowo, ze wzgldu na du chonno, prezes Kucharczyk zamierza take wprowadzi DNAPointerSystem na rynek diagnostyki medycznej. Problemem w tym zakresie s jednak nanse, gdy wprowadzenie produktu na rynek diagnostyki wymaga spenienia dodatkowych warunkw jakociowych oraz norm, a to wie si z opracowaniem udoskonalonego aparatu i usug. Priorytetem rozwojowym KTE jest opracowanie zestawu usug, ktre bd oferowane w ramach DNAPointerSystem, tzn. opracowanie metod diagnostycznych i analitycznych oraz szczegowego zastosowania produktu w wirusologii i onkologii. Strategia zakada, e wszystkie opracowane metody i techniki bd wprowadzane przy wykorzystaniu ochrony IP, tzn. w oparciu o patent. Prezes Kucharczyk nie wyobraa sobie sytuacji, gdy innowacyjna metoda bada bdzie wprowadzana na rynki midzynarodowe bez wczeniejszego zapewnienia jej ochrony prawnej. Jak podkrela dr Kucharczyk, w chwili obecnej w Polsce mona prowadzi biznes na wielu polach, bez koniecznoci posiadania ochrony prawnej na oferowane produkty i usugi. Jednak te moliwoci bd si z czasem zawa, i musi o tym pamita kady przedsibiorca. Procesy globalizacyjne i napierajce zewszd tanie kopie produktw wysokiej jakoci doprowadz do sytuacji, w ktrej bez patentu nie bdzie moliwe przetrwanie na rynku, a zwaszcza na innowacyjnym rynku. Prezes KTE podkrela, e jeeli przedsibiorstwo myli o istnieniu na rynku w kontekcie dugofalowym, musi mie pomys na innowacj i moliwie szybko chroni ten pomys patentem. Jeeli nawet rma dokona innowacji, to i tak powodzenie wprowadzenia produktu na rynek i czerpanie z tego tytuu korzyci w dugiej perspektywie, zaley w gwnej mierze od tego czy dany produkt bdzie na tym rynku chroniony przed skopiowaniem. To wanie patent zapobiega szybkiemu naladownictwu i daje przedsibiorcy czas na udane wprowadzenie produktu i marki na rynek, bez koniecznoci ogldania si na konkurencj. Ochrona patentowa daje swoistego rodzaju wyczno, zabezpiecza sprzeda i osabia dziaania konkurencji. Jak podkrela prezes KTE jego rma jest obecnie na etapie, w ktrym rola patentw staje si niezwykle wana. Zesp KTE jest w trakcie opraco-
wywania nowych innowacyjnych metod biotechnologicznych z du wartoci diagnostyczn w zakresie onkologii i wirusologii, a rma wchodzi na rynek globalny. Wie si to z szeregiem zagroe, takich jak np. globalna konkurencja. Dlatego na kadym etapie rozwoju midzynarodowego KTE, od wynalazku do rynku, patent odgrywa szczegln rol, bo to dziki ochronie rma buduje swoje zaplecze nansowe i odnosi sukcesy. KTE nadal bdzie dziaa w oparciu o dotychczasow strategi rozwoju, w tym wspdziaa z rmami zagranicznymi. Strategia ta nabiera szczeglnego znaczenia w sytuacji kryzysu. Jak zauwaa dr Kucharczyk, w dobie kryzysu due rmy z reguy nie rozpoczynaj nowych inwestycji, lecz gotowe s podejmowa wspprac partnersk. Mae rmy z kolei nie maj dostpu do rozbudowanego rynku i nie maj zasobw nansowych by go rozwin. W przypadku takiej rmy jak KTE, ktra posiada patent i wiedz wsppraca wydaje si naturalnym dziaaniem.
Jak pokazuje przykad rmy Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne przedsibiorstwa dziaajce w obszarze innowacyjnych biotechnologii nie mog skutecznie konkurowa na rynkach midzynarodowych bez zapewnienia ochrony swej wasnoci intelektualnej. KTE, pomimo tego, e istnieje od kilkunastu lat dopiero rozpoczyna sw dziaalno na rynkach zagranicznych. Przykad KTE pokazuje jak wiele pracy i czasu wymaga zaprojektowanie i wdroenie strategii wejcia na rynki midzynarodowe uwzgldniajcej ochron wasnoci intelektualnej. Kamieniem milowym w rozwoju KTE bya zmiana strategii dziaalnoci z rmy opartej na prostym montau i sprzeday sprztu w rm bazujc na wynikach pracy intelektualnej. Ta zmiana modelu biznesowego otworzya przed rm nowe moliwoci, ktrych wykorzystanie pocigao za sob konieczno wczenia do strategii polityki ochrony wasnoci intelektualnej. Wykorzystujc pojawiajce si szanse rma KTE opara sw polityk rozwoju o wasno intelektualn, tj. opracowanie nowych metod i technologii do bioanaliz z wykorzystaniem w diagnostyce i badaniach medycznych. Zmiana prolu dziaalnoci wymagaa od waciciela KTE przeformuowania sposobu zarzdzania rm i dotarcia z oferowanymi produktami i usugami do potencjalnych odbiorcw. Zachowujc podstawowe zasady biznesowe, formuowanie strategii rozpoczto od analizy potencjau rynku i jego chonnoci, ktra wykazaa, e gwnym obszarem dziaa rmy powinien by rynek midzynarodowy, szczeglnie Stany Zjednoczone, Japonia i Europa. Okrelenie rynku docelowego byo kluczem do zbudowania strategii
210
211
ochrony wasnoci intelektualnej, pokazujcej, e dziki ochronie w wymienionych 3 czciach wiata, KTE zyskuje ochron produktw na 90% swego rynku docelowego. Gwnym problemem KTE w wejciu na rynki midzynarodowe by brak dowiadczenia i wystarczajcych rodkw nansowych, ktre pozwoliyby na nawizanie wsppracy z osobami posiadajcymi due dowiadczenie we wprowadzaniu produktw innowacyjnych na rynki zagraniczne. Ta bariera skonia rm do przeformuowania strategii wejcia i rozpoczcia poszukiwa potencjalnych dystrybutorw i partnerw zagranicznych, ktrzy byliby zainteresowani podjciem wsppracy na zasadach biznesowego przedstawicielstwa. Jak si okazao, sam proces poszukiwania partnerw nie by zbyt skomplikowany, ale przekonanie rm zagranicznych co do stabilnoci i rzetelnoci KTE byo szczeglnie utrudnione. Gwnym problemem byo przewiadczenie rm zagranicznych, e Polska jest krajem, w ktrym nie s rozwijane wysokiej jakoci technologie, a wic nie jest te krajem, w ktrym dziaaj rzetelne rmy wykorzystujce innowacyjne metody i techniki. Barier dziaania na rynkach midzynarodowych okaza si te niewystarczajco wysoki standard jakociowy oferowanego urzdzenia DNAPointerSystem. Oba te czynniki wymagay od KTE duych nakadw pracy, czasu i nansw. Te punkty krytyczne udao si pokona dziki zdobyciu inwestora zewntrznego, ktry zdecydowa si zainwestowa w rm KTE i wspomc jej rozwj strategiczny. Zdobycie inwestora zewntrznego byo dla KTE kamieniem milowym, ktry zdecydowa o dalszym rozwoju rmy na rynkach midzynarodowych. Proces poszukiwania inwestora by niezwykle mudnym i cikim procesem, a gwn kart przetargow byo posiadanie ochrony prawnej dla wypracowanych rezultatw. Jak podkrela prezes KTE, podczas rozmw z potencjalnymi inwestorami pierwsz i gwn kwesti bya ochrona wasnoci intelektualnej. Inwestorzy decydowali si na rozmowy dopiero po uzyskaniu informacji, e KTE posiada patent i kady z nastpnych produktw zostanie objty tak sam ochron. Ochrona wasnoci intelektualnej bya i jest nadal spraw kluczow, take przy podejmowaniu wsppracy z partnerami biznesowymi, tj. rmami, ktre zajm si dystrybucj produktw i usug na rynkach zagranicznych. Jedn z najwaniejszych korzyci jakie osigno KTE dziki wejciu na rynki midzynarodowe i wczeniu strategii ochrony wasnoci intelektualnej jest moliwo rozwoju i poszerzenia oferowanych usug. Rynek polski, na ktrym dotychczas dziaaa rma KTE, nie stwarza takiej moliwoci gwnie ze wzgldu na stosunkowo ma liczb odbiorcw i ich jednorodno. Rynki midzynarodowe stworzyy nowe moliwoci dziki rno-
rodnoci odbiorcw, a co za tym idzie rnym potrzebom i oczekiwaniom w stosunku do wykorzystania oferowanego przez KTE produktu. Ponadto, dziki realizacji strategii opartej na wykorzystaniu i ochronie wasnoci intelektualnej, KTE zyskao oczywist ochron swych pomysw przed konkurencj i zaufanie partnerw handlowych, wzrosa take warto rmy na rynku midzynarodowym. Wszystkie wymienione powyej czynniki oraz wiadomo rozwoju rynku globalnego w naturalny sposb kreuj dalszy rozwj KTE w oparciu o polityk ochrony wasnoci intelektualnej wytworzonych rezultatw prac. KTE zamierza rozwija sw ofert o innowacyjne usugi wiadczone w oparciu o DNAPointerSystem. Taka dziaalno w oczywisty sposb wie si z ochron proponowanych innowacji, szczeglnie na rynku amerykaskim, europejskim i japoskim.
Studium prz ypadku BIOWET
213
INNOWACJE I OCHRONA WASNOCI PRZEMYSOWEJ PODSTAW NOWOCZESNEJ FIRMY

Studium przypadku Biowet Puawy Sp. z o.o.1
Anna Szczeniak
1.1. Historia przedsibiorstwa2 Biowet Puawy Sp. z o.o. jest nowoczesn wytwrni lekw weterynaryjnych, ktra jako prywatna spka pracownicza, przeksztacona z pastwowego przedsibiorstwa moe by inspirujcym przykadem, jak nieustannie rozwija si, mimo wielu zawirowa, w oparciu o prace badawczo-rozwojowe i tworzenie chronionych wartoci intelektualnych. Chocia sama nazwa Biowet pojawia si w 1951 r., historia rmy siga lat dwudziestych ubiegego wieku, kiedy to po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci, palcym problemem byo opanowanie gronych chorb zakanych rozprzestrzeniajcych si wrd zwierzt gospodarskich. W padzierniku 1920 r. wczesny minister rolnictwa i dbr pastwowych podj decyzj o zorganizowaniu wytwrni surowicy przeciwksigosuszowej przez Pastwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puawach (PINGW). Doprowadzenie do realizacji decyzji ministra byo pocztkiem zorganizowanej produkcji lekw weterynaryjnych w Puawach-Michawce, dziki ktrym udao si zwalczy ksigosusz3, co uznano za wielki sukces producenta i polskiej weterynarii. Dalsz produkcj biopreparatw, a do roku 1935, prowadzi Wydzia Serologiczny PINGW. Od roku 1935 kontynuatorem dziaalnoci Wydziau Serologicznego sta si nowoutworzony, samodzielny Wydzia Weterynaryjny w ramach PINGW. Dla unowoczenienia produkcji poczyniono wwczas kosztowne inwestycje oraz rozbudowano zesp naukowy. Pomylny rozwj zarwno nauk weterynaryjnych, jak
1 Niniejsze studium przypadku opracowano m.in. na podstawie informacji przedstawionych na stronie internetowej spki: www.biowet.pl, a take we wsppracy z panem Tomaszem Adachem, ktremu autorka dzikuje za powicony czas i zaangaowanie. 2 Rozdzia 1.1. opracowano na podst.: M. Grzda, Jubileusz 75-lecia produkcji lekw weterynaryjnych w Puawach-Michawce, ycie Weterynaryjne 9/1995, M. Grzda, 80 lat dziaalnoci Zakadw Biowet w Puawach, Medycyna Weterynaryjna 56(10), 2000, oraz Preparaty weterynaryjne. Katalog 2008, Biowet Puawy, sierpie 2008 r. 3 Ksigosusz wet. zakana choroba wirusowa przewodu pokarmowego przeuwaczy (g. byda); przebieg ostry; objawy: wysoka gorczka, krwawa biegunka; miertelno do 95%; w Polsce od 1921 r. nie wystpuje. Encyklopedia PWN.
i produkcji lekw weterynaryjnych zakci wybuch II wojny wiatowej. Co prawda produkcja nie zostaa przerwana ze wzgldu na potrzeby okupanta. Wytwrnia stracia jednak cenniejsz aparatur, odczynniki i sprzt laboratoryjny, ktry Niemcy wywieli uciekajc przed ofensyw rosyjsk. Kilku pracownikw z naraeniem wasnego ycia, uratowao pozostay majtek. W czerwcu 1945 r. z PINGW wyodrbniono samodzieln jednostk Pastwowy Instytut Weterynaryjny (w miejsce Wydziau Weterynaryjnego PINGW), ktry obok dziaalnoci naukowo-badawczej zajmowa si take produkcj lekw weterynaryjnych, m.in. w Michawce i Puawach. Dziki powracajcym po wojnie pracownikom zakadu produkcyjnego, ktrzy z energi i wielkim zaangaowaniem przystpili do naprawy zniszcze, mona byo kontynuowa produkcj biopreparatw. W odpowiedzi na rosnce zapotrzebowanie na leki weterynaryjne, na mocy rozporzdzenia ministra rolnictwa z 31 grudnia 1951 r., utworzono samodzielne zakady produkcji lekw weterynaryjnych, m.in. Puawskie Zakady Przemysu Bioweterynaryjnego Biowet. Do dyspozycji nowoutworzonego zakadu przekazano budynki, cz pomieszcze w gmachu gwnym Pastwowego Instytutu Weterynaryjnego, a take kompleks budynkw ze stacj przeciwpomorow w Michawce. Kierownictwo Zakadw Biowet miao wwczas trudne zadanie, poniewa trzeba byo od pocztku zorganizowa produkcj, przygotowa kadry, zapewni odpowiedni aparatur i sprzt, wybudowa nowe, niezbdne obiekty, a take zorganizowa takie dziay, jak: nansowy, planowania, zaopatrzenia i zbytu oraz transportu. W kolejnych latach struktura organizacyjna przedsibiorstwa ulegaa zmianom, pojawiy si m.in. nowe dziay administracyjne. Od drugiego roku po formalnym ustanowieniu Puawskich Zakadw Przemysu Bioweterynaryjnego, przedsibiorstwo przeywao systematyczny rozwj. Zgodnie z planem zrealizowano liczne inwestycje powstay nowe budynki produkcyjne, instalacje i zaplecze infrastruktury technicznej, cznie z sieci drg wewntrznych i dojazdowych, a nawet zbudowano osiedle mieszkaniowe dla 51 rodzin. Prowadzono badania naukowe, rwnie we wsppracy z jednostkami zewntrznymi, a ich rezultaty wdraano do produkcji. Niemal co roku poszerzano asortyment, a take dokonywano inwestycji w nowoczesny sprzt oraz budynki, co umoliwiao stosowanie nowoczesnych technologii. Okres prosperity zakoczy si na pocztku lat osiemdziesitych, po wprowadzeniu stanu wojennego i usztywnieniu systemu rozdzielczo-nakazowego. By to trudny okres dla przedsibiorstwa z powodu limitowania wielkoci produkcji, cen produktw, wysokoci wynagrodze oraz innych
214
215
parametrw. W nowej sytuacji gospodarczej przeomu lat osiemdziesitych i dziewidziesitych, po zniesieniu rynku regulowanego, Zakady Biowet znalazy si w jeszcze trudniejszym pooeniu. Zniesiono wtedy bezpatne szczepienia zwierzt w masowych akcjach prolaktycznych, na czym bezporednio ucierpia zakad, jako podstawowy producent szczepionek. Odnotowano drastyczny spadek popytu na biopreparaty wytwarzane w zakadach, tym bardziej, e pojawia si silna konkurencja ze strony zagranicznych rm. W maju 1991 r., nowy zarzd przedsibiorstwa podj si trudnego zadania, jakim byo zapewnienie dalszego funkcjonowania przedsibiorstwa, a take stworzenie perspektyw rozwoju w cakowicie zmienionym otoczeniu gospodarczym. Pomimo nagego zaamania produkcji, nie poddano si i stworzono program naprawczy. Zgodnie z nim opracowano nowe leki, a nastpnie pomylnie wdroono je do produkcji i wprowadzono na rynek. W nowej rzeczywistoci, w listopadzie 1995 r., Rada Pracownicza podja uchwa o prywatyzacji przedsibiorstwa w formie spki pracowniczej. Umow spki z ograniczon odpowiedzialnoci podpisano 29 grudnia 1995 r. Proces prywatyzacji ostatecznie zakoczy si w kwietniu 1997 r. Wwczas wszyscy pracownicy stali si udziaowcami i jednoczenie wacicielami przedsibiorstwa. Z perspektywy lat okazao si, e prywatyzacj rmy jako jedn z nielicznych w Polsce, naley uzna za udan. Odwane decyzje i perspektywiczne mylenie zarwno kierownictwa przedsibiorstwa, jak i pozostaych pracownikw w poowie lat dziewidziesitych, miay odzwierciedlenie rwnie w podejmowaniu innowacyjnych dziaa. Majc na wzgldzie perspektyw przystpienia Polski do Unii Europejskiej i jednoczenie wiadomo koniecznoci przygotowania si do produkcji lekw na zasadach obowizujcych w Europie Zachodniej, skoncentrowano si na dziaaniach zwizanych ze spenieniem wymogw Good Manufacturing Practice (GMP)4. W tym celu rozpoczto szkolenie kadry inynieryjno-technicznej, przystosowywano pomieszczenia, aparatur, urzdzenia i procesy technologiczne. Zarzd spki zdawa sobie spraw, e ten mudny i kosztowny proces, wymaga przede wszystkim zmiany mentalnoci pracownikw. W poowie 1998 r. nowy zarzd spki przystpi do opracowania strategii rozwoju Biowet okrelono cele i koncepcj dalszego dziaania spki,
4 Dobra Praktyka Produkcyjna dziaania, ktre musz by podjte i warunki, ktre musz by speniane, aby produkcja ywnoci oraz materiaw i wyrobw przeznaczonych do kontaktu z ywnoci odbyway si w sposb zapewniajcy bezpieczestwo ywnoci, zgodnie z jej przeznaczeniem., Ustawa o bezpieczestwie ywnoci i ywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 171, poz. 1225.
wyznaczono rwnie priorytety. Strategia przewidywaa m.in. program rozwoju i unowoczeniania produkcji wytwarzanych preparatw. W zarzdzaniu wykorzystywano nowoczesne metody, m.in. z zakresu rachunkowoci zarzdczej, nansowego motywowania pracownikw czy marketingu i promocji. Dbajc o spenianie najwyszych standardw prowadzonej dziaalnoci, obok realizowanych inwestycji, dokonano zmian prowadzonej dokumentacji dotyczcej m.in. specykacji surowca wyjciowego, wyrobw gotowych, metod bada oglnych i specjalistycznych, rejestracji lekw oraz metod kontroli jakoci. Jesieni 2003 r. oddano do uytku nowy Wydzia Preparatw Iniekcyjnych jeden z najnowoczeniejszych tego typu obiektw w Polsce. Budynek, oprcz typowych instalacji, wyposaony jest w instalacje specyczne dla produkcji farmaceutycznej. W sumie uzbrojenie techniczno-technologiczne Wydziau skada si z 12 rnych instalacji, wikszo z nich jest w tzw. wykonaniu higienicznym. Dziki opisanej inwestycji, na ktr przeznaczono ponad 12 mln z5, Biowet mg zapewnia najwysz jako wytwarzanych lekw, ktre s bezpieczne i skuteczne oraz speniaj rygorystyczne wymogi. Wiceprezes zarzdu Andrzej Borowski, w wypowiedzi dla jednego z czoowych dziennikw mwic o dalszych planach inwestycyjnych w 2004 r. (w wydzia produkcji szczepionek i dzia kontroli jakoci) za 12 mln z, nawiza do postawy zaogi liczcej wwczas 250 osb: W rozsdku naszej zaogi tkwi przyczyna naszego sukcesu. Nie przejadamy zyskw, tylko wci inwestujemy. Nie jest to raczej regu w przypadku spek pracowniczych.6 W 2008 r. uruchomiono nowy Wydzia Preparatw Biologicznych. Inwestycja polegaa m.in. na wymianie znacznej czci urzdze i linii produkcyjnych. We wszystkich podejmowanych dziaaniach Biowet Puawy uwzgldnia ochron rodowiska naturalnego, speniajc obowizujce, rygorystyczne przepisy w tym zakresie. Duy nacisk kadziony jest take na ochron wasnoci intelektualnej i znakw towarowych. Cz aktualnej produkcji przedsibiorstwo opiera rwnie na licencjach zakupionych w kraju, jak i zagranic.
Nie przejadaj zyskw, Rzeczpospolita, 20 styczna 2004 r. Biowet Puawy zosta uznany za jedn z najlepszych rm wojewdztwa lubelskiego w 2003 r. Wybr by dokonywany na podstawie analizy wynikw nansowych w 2001 i 2002 r. Najwicej punktw przyznawano za dynamik przychodw ze sprzeday w latach 1999-2002 oraz rentowno sprzeday. W ocenie efektywnoci premiowano zwrot z aktyww (ROA), zwrot z kapitau (ROE), dynamik aktyww i kapitaw oraz mar zysku operacyjnego. Nie przejadaj zyskw, Rzeczpospolita, 20 stycznia 2004 r. oraz Najlepsze przedsibiorstwa wojewdztwa lubelskiego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Biuletyn Ekonomiczny nr 4 (602), 26 stycznia 2004 r.
6 5
216
217
Podejmowane dziaania zaowocoway zyskaniem przez Biowet opinii rzetelnego partnera, cieszcego si zaufaniem odbiorcw lekw oraz sub weterynaryjnych. 1.2. Rodzaje dziaalnoci i rozwj rynkowy Biowet Puawy swoj dziaalno, praktycznie od samego pocztku, opiera na badaniach naukowych. Rezultaty prac badawczo-rozwojowych prowadzonych zarwno przez wasn kadr inynieryjno-techniczn, jak placwki zewntrzne, wdraa do produkcji, a nastpnie wprowadza na rynek krajowy i rynki zagraniczne. Produkowane biopreparaty najnowszej generacji s skierowane do sub weterynaryjnych, rolnictwa i hodowcw. Najwysz jako oferowanych szczepionek i surowic gwarantuje wielostopniowa wewntrzna kontrola kadej serii oraz kontrola prowadzona w Pastwowym Instytucie Weterynaryjnym Pastwowym Instytucie Badawczym w Puawach, z ktrym Biowet wsppracuje od wielu lat. W pierwszym proczu 2009 r. w ofercie rmy znajdowao si 60 preparatw obejmujcych szczepionki, surowice, preparaty diagnostyczne, antybiotyki, preparaty wapniowe, sulfonamidy, rodki przeciwpasoytnicze, preparaty mineralno-witaminowe i wiele innych specjalistycznych grup lekw przeznaczonych dla rnych gatunkw zwierzt: psw, kotw, byda, trzody chlewnej, gobi oraz pszcz. Asortyment i zakres oferty ulega zmianom w cigu kilkudziesiciu lat dziaalnoci. W 1952 r., czyli w pierwszym roku dziaalnoci pod nazw Zakady Biowet, wytwarzano 18 preparatw, m.in. surowice i szczepionki. Od 1953 r. notowano stay rozwj przedsibiorstwa, co oznaczao systematyczne poszerzanie oferty zakadu. Do produkcji wdraano nowe preparaty, ktrych autorami byli gwnie pracownicy przedsibiorstwa, cz technologii przekazyway zewntrzne placwki naukowe najczciej Instytut Weterynarii w Puawach. Do najwaniejszych osigni zespou naukowego tamtego okresu mona zaliczy: szczepionk przeciw pomorowi wi z krystalicznym oletem, szczepionk doustn przeciw pomorowi rzekomemu ptakw, tuberkulin PPD dla ssakw, tuberkulin PPD dla ptakw i nowy standard tuberkuliny. Dziki prowadzonym w zakadzie badaniom opracowano i wdroono do produkcji pierwsz w Polsce szczepionk przeciw botulizmowi (Norvac C) oraz antygeny diagnostyczne (Maleina, Pullognost, Tuberkulognost, Mycognost)7.
Nowe leki i preparaty opracowywano i wdraano do produkcji w miar rozwoju hodowli rnych zwierzt i pojawiajcych si potrzeb w zakresie prolaktyki i leczenia. Poszerzanie asortymentu byo moliwe take dziki dokonywanym inwestycjom, jak zakup nowoczesnej aparatury. Wany moment w rozwoju przedsibiorstwa stanowio utworzenie w 1963 r. Wydziau Technologiczno-Badawczego. Zapewni on dalszy rozwj prac badawczo-rozwojowych i w ogle rozwj zakadu, poniewa rezultaty prowadzonych na szersz skal bada wdraano do produkcji i poprawiano zarwno jako lekw, jak i kontrol jakoci. W Zakadach Biowet wykorzystywano w tamtym okresie nowe technologie, m.in. stosowano nowoczesne metody hodowli komrek. Praktycznie w kadym roku wprowadzano do produkcji nowe produkty, zwikszaa si take sprzeda. Drastyczne zaamanie produkcji nastpio na przeomie lat osiemdziesitych i dziewidziesitych, po wprowadzeniu wolnego rynku, a take zniesieniu bezpatnych akcji prolaktycznych szczepie zwierzt, w wyniku czego Biowet nagle praktycznie straci zamwienia na swoje produkty. W nowych warunkach, po zmianie zarzdu zakadu, nacisk pooono na prace badawczo-rozwojowe nad nowymi lekami, ktre nastpnie wprowadzono do produkcji i sprzeday. W latach 1990-1995 wdroono do produkcji 34 nowe leki niemal we wszystkich grupach terapeutycznych, a take unowoczeniono 11 technologii. W rezultacie w 1995 r. produkowano 110 biopreparatw8. Dziki nowym technologiom i metodom, usprawniano proces produkcji i obniano koszty wytwarzania. Nawizano take wspprac z czoowymi krajowymi orodkami naukowymi w zakresie ksztacenia pracownikw, a take praktycznego wykorzystania w produkcji biopreparatw nowych technologii. W poowie lat dziewidziesitych w badaniach farmaceutycznych skoncentrowano si na pracach nad nowymi postaciami lekw. Dziaania podjte w ramach wdraania GMP rwnie przyczyniy si do zwikszenia potencjau przedsibiorstwa, poniewa szkolono kadr inynieryjno-techniczn, przystosowywano pomieszczenia, aparatur, urzdzenia i procesy technologiczne do nowych standardw. Z myl o zdobywaniu nowych rynkw utworzono dzia marketingu, ktry stopniowo rozbudowywano. Unowoczeniano rwnie prac innych sub skomputeryzowano i zapewniono dostp do Internetu, m.in. dziaowi handlowemu, planowania, rachuby i ksigowoci. W latach 1996-1998, a wic w cigu 3 lat dziaania spki pracowniczej, do obrotu wprowadzono 27 nowych preparatw9. W pracach badawczych
Tame, s. 290. M. Grzda, 80 lat dziaalnoci Zakadw Biowet w Puawach, Medycyna Weterynaryjna 56(10), 2000, s. 620.
9 8
M. Grzda, Jubileusz 75-lecia produkcji lekw weterynaryjnych w Puawach-Michawce, ycie Weterynaryjne 9/1995, s. 288-289.
218
219
nacisk pooono wtedy na badania nad kontrol jakoci. Uzyskano postp w chemii analitycznej lekw, dokonano zmian w zakresie badania czystoci mikrobiologicznej i biologicznej i wiele innych. Sprywatyzowanie przedsibiorstwa w latach 1995-1997, a take opracowanie i stopniowe wdraanie strategii rozwoju z 1998 r. przyniosy pozytywne rezultaty. Wprowadzone zmiany umocniy pozycj spki, umoliwiy sprostanie silnej konkurencji krajowych i zagranicznych producentw lekw weterynaryjnych, co miao wyraz w uzyskiwaniu coraz lepszych wynikw nansowych. Kolejne lata zamykay si rosncym zyskiem. Biowet, jako jedna z najlepszych rm Lubelszczyzny o najwikszej opacalnoci inwestycji, otrzyma wyrnienie (tzw. zot zotwk) za wyniki w 1999 r.10 Rok 2003 Biowet zamkn zyskiem w wysokoci okoo 9 mln z, przy przychodach sigajcych 48 mln z. Byy to nieco sabsze wyniki ni odnotowywane w poprzednich latach. Andrzej Borowski, wiceprezes zarzdu, wyjania: Przyczyn sabszych wynikw jest dekoniunktura i oglny zastj w gospodarce. S one take efektem sytuacji w rolnictwie, poniewa to rolnicy s naszymi ostatecznymi odbiorcami.11 Wpyw na dalsze obnianie si przychodw miao rwnie wycofanie si z kooperacji istotnego klienta z Niemiec. W ostatnich latach warto przychodw uzyskiwanych przez Biowet Puawy ksztatowaa si na poziomie okoo 30 mln z rocznie. Ponad 90% przychodw przynosia sprzeda lekw dla zwierzt, a pozostae 10% dodatkw paszowych. Wedug szacunkw rmy, jej udzia w rynku preparatw dla zwierzt w Polsce wynosi okoo 5%. 1.3. Zasadnicze kompetencje przedsibiorstwa na rynkach krajowym i midzynarodowych Dostosowujc si do wymogw rynku i dynamiki otoczenia, Biowet modykowa swoj ofert. Przykadowo zmala popyt na specyki weterynaryjne dla niektrych gatunkw zwierzt gospodarskich ze wzgldu na sytuacj polskiego rolnictwa (np. drastycznie spado pogowie owiec), ale cigle ronie popyt na preparaty dla zwierzt domowych (gwnie psw, kotw, gobi). Znalazo to swoje odzwierciedlenie w przygotowanej ofercie. Najwaniejszym wskanikiem dla rmy i jej kompetencji s klienci. Ich krg stale si poszerza i do odbiorcw krajowych doczyli kontrahenci m.in. z Litwy, Ukrainy, Biaorusi, Albanii, Korei Poudniowej, Wgier, Belgii, a take Holandii. Eksportowany asortyment obejmuje kilkanacie produk10 11
tw, gwnie dla trzody chlewnej i gobi. S one rzadko spotykane w ofertach konkurencyjnych rm. Oryginalno produktw Biowet jest ich atutem zarwno w kraju, jak i zagranic. 1.4. Silne i sabe strony przedsibiorstwa Biowet Puawy jest rm postrzegan na rynku jako wysoce innowacyjne przedsibiorstwo. Spka od lat funkconuje w oparciu o dobrze zorganizowan dziaalno naukowo-badawcz wasn i we wsppracy z jednostkami zewntrznymi. Nie bez znaczenia jest take kilkudziesicioletnia tradycja i wynikajce z niej zaufanie do rmy, jako wiarygodnego producenta oryginalnych i skutecznych lekw oraz preparatw weterynaryjnych. Siln stron przedsibiorstwa jest rwnie kapita intelektualny pracownicy o wysokich kwalikacjach, czsto zwizani z rm przez wiele lat, bardzo zaangaowani i oddani. Biowet udowodni, e potra podejmowa wyzwania nawet w najtrudniejszych momentach i wykaza si umiejtnoci dostosowywania do najtrudniejszych warunkw stwarzanych przez otoczenie. Firma, nie bojc si ryzyka, systematycznie inwestowaa w odnow swojego majtku i powikszanie jej potencjau, rwnie intelektualnego. Znacznym utrudnieniem w prowadzonej dziaalnoci s restrykcyjne przepisy dotyczce obrotu lekami weterynaryjnymi, do ktrych rma musi si dostosowywa. W Polsce procedura rejestracji nowych lekw trwa zbyt dugo, co w pewnym stopniu ogranicza dziaalno rmy.
2.1. Motywy wejcia przedsibiorstwa na rynki midzynarodowe Biowet ju w latach osiemdziesitych eksportowa swoje produkty do krajw RWPG12, jednak bya to sprzeda symboliczna. Z bardzo siln konkurencj zagraniczn rma zderzya si na rynku krajowym na przeomie lat osiemdziesitych i dziewidziesitych po uwolnieniu rynku w Polsce.
Tame, s. 620. Nie przejadaj zyskw, Rzeczpospolita, 20 stycznia 2004 r.
12 Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej midzynarodowa organizacja gospodarcza pastw socjalistycznych, zaoona w styczniu 1949 r. Jej czonkami byy: Albania (wycofaa si w 1962 r.), Bugaria, Czechosowacja, Jugosawia (od 1964 r.), Kuba (od 1972 r.), Mongolia (od 1962 r.), NRD (od 1950 r.), Polska, Rumunia, Wgry, Wietnam (od 1978 r.) i ZSRR. W 1973 r. Finlandia podpisaa porozumienie o wsppracy gospodarczej z RWPG. Status obserwatora posiadaa Koreaska Republika Ludowo-Demokratyczna i Chiska Republika Ludowa. RWPG przestaa istnie w 1989 r. (formalnie rozwizana w 1991 r.) wraz z rozpadem ZSRR i wejciem krajw czonkowskich na drog transformacji gospodarek planowych w rynkowe.
220
221
Wwczas przedsibiorstwo faktycznie poznao si zagranicznych rm z brany, poniewa musiao zmierzy si z bogat ofert konkurentw i podwyszy jako oferowanych produktw, poszerzy ich asortyment, a take obniy ceny wytwarzanych lekw. Do wejcia na rynki zagraniczne i do sprostania wymaganiom stawianym przez zagranicznych konkurentw przedsibiorstwo zaczo przygotowywa si w poowie lat dziewidziesitych. Uwzgldniajc perspektyw wstpienia Polski do Unii Europejskiej i widzc zarwno zagroenia, jak i szanse z ni zwizane, pooono nacisk na ukierunkowanie i przygotowanie przedsibiorstwa do rywalizacji z zagranicznymi konkurentami ju nie tylko w kraju, ale take na zjednoczonym rynku, a take rynkach pozaeuropejskich. By to naturalny krok w rozwoju innowacyjnego przedsibiorstwa, jakim niewtpliwie by i jest Biowet. Jak wspomniano wczeniej, podjto wwczas dziaania zapewniajce spenienie wymogw GMP (Good Manufacturing Practice), zarwno w sferze materialnej, technicznej, jak i intelektualnej przedsibiorstwa. Bya to zarwno przyczyna uwzgldnienia ekspansji zagranicznej w dalszym rozwoju, jak i dziaanie wspomagajce wejcie na rynki zagraniczne, poprzez podniesienie potencjau rmy. Wprowadzanie nowych, wysokich standardw produkcji wymagao zapewnienia rodkw niezbdnych na realizacj inwestycji i szkole, a te planowano zdoby poprzez wejcie na nowe rynki zbytu, rwnie zagraniczne. 2.2. Zastosowane zasadnicze strategie wejcia na rynki zagraniczne W poowie 1998 r., po zmianie zarzdu Biowet, opracowano strategi rozwoju spki, okrelono cele i koncepcj dalszego dziaania przedsibiorstwa, wyznaczono rwnie priorytety. Obok programu rozwoju i unowoczeniania produkcji wytwarzanych preparatw, strategia przewidywaa take ekspansj na rynki zagraniczne. Przeprowadzono wwczas analiz stanu i kierunkw rozwoju rynku lekw weterynaryjnych. Zebrane dane, ale take ograniczenia zwizane ze swobod wejcia na rynki zagraniczne, wynikajce z przepisw prawa w poszczeglnych krajach, spowodoway podjcie decyzji o zwikszeniu wydatkw na promocj, a take o zatrudnieniu przedstawicieli handlowych zapewniajcych potencjalnym klientom informacj naukowo-techniczn na temat oferowanych preparatw. Wzmocniono take wydzielony z biura handlowego dzia marketingu, ktry z dwch osb rozrs si (w 2009 r.) do dziewiciu pracownikw i zamierza zatrudnia kolejnych. Sytuacja producentw lekw weterynaryjnych jest o tyle trudna, e moliwoci wprowadzenia preparatw na rynek s obwarowane cisymi
regulacjami prawnymi. Zarwno w Polsce, jak i w wikszoci krajw wiata, stosowanie lekw weterynaryjnych w prolaktyce, terapii, diagnostyce albo w celu poprawy cech uytkowych zwierzt jest uregulowane odpowiednimi przepisami. Maj one zapewni pozytywne nastpstwa klinicznego wykorzystania lekw w praktyce weterynaryjnej zarwno zwierztom, jak i wykonujcym zabiegi lekarzom, rodowisku naturalnemu, a take konsumentom ywnoci pochodzenia zwierzcego. Wikszo oferowanych przez Biowet produktw to klasyczne leki, ktre mog by stosowane jedynie po zaordynowaniu ich przez lekarza, ktry wydaje recept. Sprzeda tego typu lekw w rnych krajach podlega dystrybucji jedynie poprzez hurtownie farmaceutyczne. W zwizku z tym pierwszym krokiem w planowaniu sprzeday zagranic musi by rozpoznanie sytuacji w zakresie obowizujcych w danym kraju przepisw. Najwaniejszymi partnerami Biowet na poszczeglnych rynkach s zatem porednicy i hurtownie farmaceutyczne. Firma wsppracuje z nimi przy rejestracji produktw, ktre zamierza sprzedawa w danym kraju, co stanowi podstaw funkcjonowania na rynkach zagranicznych. Dziaaniom majcym na celu sprostanie wymaganiom formalnym towarzysz przedsiwzicia promujce Biowet i oferowane produkty, w zakresie na jaki pozwalaj przeznaczone na ten cel fundusze. Do zasadniczych sposobw upowszechniania informacji naley promocja za porednictwem wydawnictw ksikowych, elektronicznych, udzia w midzynarodowych targach, wystawach, konkursach, konferencjach i sympozjach naukowych, jak rwnie udzia w opracowaniach i publikacjach, jak niniejsze studium przypadku, gdzie prezentowane jest przedsibiorstwo i jego oferta. Biowet stara si by obecny w branowych i tematycznych portalach internetowych, katalogach i bazach rm (branowych i producentw lekw weterynaryjnych). Oferuje rwnie niektre swoje produkty w sklepach internetowych. W 2009 r. informacje o rmie lub jej produktach mona byo znale na kilkudziesiciu rnych stronach internetowych.13 Biowet uczestniczy m.in. w Midzynarodowych Targach Ferma wi i Drobiu w Poznaniu, Midzynarodowych Targach Ferma Byda w Poznaniu, a take w Midzynarodowych Targach Gobi Pocztowych EXPOGobie.
13 m.in. na: www.export-forum.com; www.informed.com.pl; goliath.ecnext.com; kontakt.polandtrade.eu; www.scacqc.net; www.africa-trade.ci; www.veterynaria.pl; www.cyberbiznes.pl; portal.infoglobal.pl; www.businessstreet.eu; www.alejarm.pl; www.bazarm.org; wikimapia.org; katalog.eserwis.info; www.baza-rm.com.pl; www.sortorama.pl; www.euroadres.pl; www.yellowpages.pl; company.yellowpages.pl; msp.money.pl; www.serenus.istore.pl; www.cylex.pl; www.kupuj.pulawy.pl; www.zumi.pl; www.rmy.net; szczegoly.pkt.pl; www.polecam-lekarza.pl; www.pozytki.pl.
222
223
Promujc swoje produkty wrd potencjalnych klientw zagranicznych, Biowet od wielu lat wsppracuje take z Pastwowym Instytutem Weterynaryjnym Pastwowym Instytutem Badawczym w Puawach (PIWet), organizujcym m.in. wiele midzynarodowych szkole dla specjalistw. Jest to bardzo dobra okazja do zdobywania nowych klientw, poniewa PIWet, ktry jest znanym i cenionym orodkiem naukowo-badawczym rwnie poza Polsk, przyciga wielu uczestnikw z rnych stron wiata. Biowet upowszechniajc wasn ofert, organizuje take sympozja naukowe w trakcie midzynarodowych targw (od 2004 r. sympozja podczas Midzynarodowych Targw Gobi Pocztowych EXPOGobie, ostatnie VI odbyo si w styczniu 2009 r. w Sosnowcu). Od kilkunastu lat uczestniczy take w midzynarodowych zjazdach hyopatologw, ktrym towarzysz wystawy i prezentacje rm z brany. Co istotne, w konferencjach i zjazdach midzynarodowych specjalistw organizowanych przez PIWet uczestnicz zwykle przedstawiciele z kilkudziesiciu krajw wiata. 2.3. Problemy z wdraaniem strategii wejcia i podejmowane sposoby ich pokonywania Wejcie na nowe rynki jest trudne, jeli informacje dotyczce warunkw, ktre trzeba speni, eby wprowadzi na rynek leki i preparaty weterynaryjne s trudno dostpne. O ile w przypadku Stanw Zjednoczonych i Kanady wszystkie niezbdne dla producenta informacje s dostpne w Internecie, a do tego s jasne i czytelne oraz towarzysz im dodatkowo pomocne instrukcje i wskazwki, o tyle w Unii Europejskiej dotarcie do wymaga stawianych producentom lekw weterynaryjnych jest utrudnione. Kuriozalna wrcz jest konieczno zapacenia w niektrych krajach za dostp do przepisw prawa, ktre s narzucone producentom. Przepisy s formuowane w sposb trudny do zrozumienia, s niejednoznaczne i niejasne. W przezwycieniu tych utrudnie, Biowet wsppracuje z dystrybutorami dziaajcymi na rynkach zagranicznych, ktrzy usugowo zajmuj si wszelkimi formalnociami zwizanymi z rejestracj lekw. W 2009 r. brak harmonizacji, czyli dostosowania dokumentacji lekw kilku istotnych produktw do wymaga Unii Europejskiej, stanowi problem w realizacji strategii. T trudn sytuacj rma prbuje pokona poprzez wprowadzenie nowych wyrobw. Inn przeszkod na niektrych rynkach jest bariera jzykowa. Wszelkie ulotki oraz informacje o preparatach musz by dostpne w jzyku kraju, w ktrym sprzedaje si dany specyk. Czasami bardzo trudno znale tumacza o odpowiednich kwalikacjach, ktry jest w stanie prawidowo
przetumaczy specjalistyczne informacje zawarte w ulotce o leku. Biowet zwykle stara si znale osob z danego kraju mieszkajc w Polsce, ktra tumaczy tekst, a nastpnie ju przetumaczon informacj Biowet wysya do hurtowni farmaceutycznej, z ktr wsppracuje w danym kraju, gdzie tre jest poddawana werykacji. 2.4. Osignity stan rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa i stojce przed nim dylematy Prezentowane wczeniej przedsiwzicia majce na celu dotarcie do klientw zagranicznych spowodoway, e udzia eksportu w sprzeday powoli ronie. Na pocztku 2004 r. rma eksportowaa niewielk cz produkcji, gwnie na Litw, Biaoru i Ukrain14. W 2009 r. Biowet eksportowa swoje produkty do kilkunastu krajw. Poza Litw, Ukrain i Biaorusi, take do Korei Poudniowej, Albanii, Wgier, Belgii, Holandii, otwy, Sowacji, Malty oraz Palestyny. Udzia eksportu w sprzeday w 2008 r. wynis okoo 10%, a eksportowany asortyment obejmowa kilkanacie produktw, ktre nie s obecne w ofertach konkurencyjnych rm. W planach jest wejcie na rynki azjatyckie oraz rynki kolejnych krajw Unii Europejskiej. Firma prawdopodobnie jeszcze w 2009 r. otrzyma wszelkie pozwolenia niezbdne do rozpoczcia eksportu do Woch i Grecji oraz poszerzenia oferty do innych, wymienionych powyej, pastw Europy Zachodniej. Zwikszenie sprzeday poza Polsk z pewnoci bdzie stanowio jeden z gwnych celw rmy. Jak ju wspomniano, zaistnienie na nowych rynkach zagranicznych jest o tyle trudne, e rynek lekw jest cile regulowany przepisami prawnymi i rmy z tej brany maj ograniczone moliwoci swobodnego ksztatowania swoich strategii w tym zakresie.
3. ROLA OCHRONY WASNOCI INTELEKTUALNEJ W ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
3.1. Zarzdzanie innowacyjnoci i ochron wasnoci intelektualnej Polityka ochrony wasnoci intelektualnej od wielu lat bya obecna w Biowet. Z ni jest cile zwizana innowacyjno i kreatywno przedsibiorstwa. Od pocztku funkcjonowania rmy bardzo du wag przywizywano do wynalazczoci. W rmie obowizuje zasada: chronimy wszystko,
14
Nie przejadaj zyskw, Rzeczpospolita, 20 stycznia 2004 r.
224
225
co nasze. Jednak eby mona byo zabezpiecza wartoci intelektualne, najpierw musz one powsta. W 1998 r. przy opracowaniu nowej strategii rozwoju Biowet, opracowano take i wdroono nowy system dziaalnoci wynalazczej. W oparciu o ten system w cigu 3 lat przyjto 28 projektw wynalazczych.15 W 2009 r. system wynalazczoci nadal funkcjonuje w Biowet i spenia swoj rol. W rmie zawsze bya zatrudniona osoba, ktra w swoich obowizkach miaa zagadnienia zwizane z wynalazczoci. Od lat prowadzony jest rejestr projektw wynalazczych. System przewiduje zachty materialne i niematerialne dla osb, ktre zgosz innowacyjne pomysy. Pracownik zgaszajcy projekt interesujcy z punktu widzenia rmy i przynoszcy tym samym rmie korzyci jest odpowiednio wynagradzany. W przypadku nowych technologii, udzia w przychodach z wykorzystania jej w produkcji maj osoby, ktre prowadziy badania naukowe oraz grupa zajmujca si pracami wdroeniowymi. Dziki kreatywnej oraz pracowitej zaodze, Biowet opiera swj rozwj gwnie na wasnych pracach badawczych, ewentualnie na rezultatach wypracowanych wsplnie z jednostkami zewntrznymi. Dziki temu wprowadza do swojej oferty nowe produkty, ktre w wikszoci s poddawane ochronie. W 2009 r. Biowet Puawy mia aktywne patenty krajowe na osiem wynalazkw, a take zastrzeone dwa wzory uytkowe, jeden wzr przemysowy oraz okoo siedemdziesiciu znakw towarowych. W zwizku ze wspprac w zakresie prac badawczo-rozwojowych z podmiotami zewntrznymi, Biowet produkuje take leki w oparciu o licencje. Firma zakupia take licencj zagranic na wytwarzanie jednego preparatu. Pierwszy patent Biowet pochodzi z roku 1953, a pierwsz licencj kupiono w 1958 r. Trzeba jednak przyzna, e w przeszoci, ze wzgldu na uwarunkowania gospodarki socjalistycznej i brak penej niezalenoci, nie zawsze dopilnowywano kwestii dookrelenia autorstwa wynalazkw i uprawnionych podmiotw, a nastpnie ich waciwej ochrony. Cz wynalazkw ju przestaa podlega ochronie. 3.2. Przebieg procedury ochrony wasnoci intelektualnej W latach 2006-2008 Biowet wyda na dziaalno innowacyjn okoo 35 mln z16, w ktrych zawieraj si take kwoty na ochron wasnoci in-
telektualnej. W 2009 r. trwaj prace badawczo-rozwojowe nad nowymi technologiami, ktre maj potencja patentowy. Przewiduje si, e w cigu dwch lat zakocz si i wwczas rozpocznie si procedura patentowania wynalazku. W zakresie ochrony wasnoci intelektualnej Biowet wsppracuje z rzecznikami patentowymi. Firma zleca specjalistom przeprowadzenie caego procesu od sprawdzenia zdolnoci patentowej, poprzez przygotowanie niezbdnej dokumentacji, po zoenie wniosku. Jeeli chodzi o ochron znakw towarowych, na ktrej rma skupiaa si w ostatnich latach, kada nazwa oryginalna jest chroniona, a procedura rozpoczyna si od ustalenia odpowiedniej nazwy dla danego specyku. Nastpnie jest przeprowadzany przegld nazw ju zastrzeonych i odbywa si sprawdzenie czy ta konkretna nazwa nie jest zastrzeona, jeli nie, rozpoczyna si cieka formalna. Cz preparatw czy znakw towarowych nie poddaje si prawu wasnoci przemysowej (np. jeli s to znane substancje chemiczne). Dotychczas Biowet nie sprzedawa licencji na swoje produkty, poniewa nie byo takiego zapotrzebowania. Firma nie odrzuca takiej moliwoci, jednak wydaje si, e nie miaoby to uzasadnienia ekonomicznego.
4. PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU FIRMY I SPOSOBY ICH POKONYWANIA
Jak wspomniano wczeniej, w dziaalnoci rmy byo wiele wrcz dramatycznych momentw. Na pocztku lat dziewidziesitych Biowet musia zmierzy si z zaamaniem rynku wewntrznego i ostr konkurencj ze strony rm zagranicznych. Kiedy radykalnie zmienio si otoczenie gospodarcze, rma poddaa si cakowitej transformacji, a wczeni pracownicy stali si wspwacicielami rmy. Obyo si wtedy bez restrukturyzacji zaogi, polegajcej zazwyczaj na zwolnieniach grupowych. W opinii Konwentu Wojewodw, bya to jedna z niewielu w Polsce udanych prywatyzacji, prowadzona z uwaszczeniem pracownikw i przy poszanowaniu prawa.17 Przystpiono wtedy do modernizacji przedsibiorstwa, pooono nacisk na dostosowanie oferty do wymaga zmieniajcego si rynku, poprzez prace badawcze nad nowymi lekami i preparatami, ktrych nie byo w ofercie konkurentw. Kiedy otworzyy si szanse na zaistnienie na rynkach Zachodniej Europy, w zwizku z akcesj Polski do Unii Europejskiej, bez wahania rozpoczto wdraanie standardw Dobrej Praktyki Produkcyjnej. W ostatnich
15 M. Grzda, 80 lat dziaalnoci Zakadw Biowet w Puawach, Medycyna Weterynaryjna 56(10), 2000, s. 620. 16 Wedug statystyki GUS.
17
H. Piekut, W poszukiwaniu produktw przyszoci, Przegld Techniczny nr 13/2005.
226
227
latach, powanie podchodzc do zaistnienia w szerszej skali na rynkach zachodnioeuropejskich, skoncentrowano si na konkretnych dziaaniach zwizanych przede wszystkim z rejestracj lekw. W tym przypadku sprawdza si wsppraca z lokalnymi hurtowniami farmaceutycznymi, ktre orientujc si w procedurach wewntrznych sprawnie zaatwiaj kwestie formalne. Rozpoczto take poszukiwania nowych rynkw, rwnie w bardziej odlegych regionach wiata, co zaowocowao pozyskaniem klientw m.in. z Korei Poudniowej. Firma co pewien czas odnotowuje zmiany w popycie na swoje produkty, ktre wynikaj ze zmian zachodzcych nie tylko na wsi, ale w caym spoeczestwie. Zmienio si np. pogowie niektrych grup zwierzt gospodarskich, wic spado zapotrzebowanie na leki i preparaty przeznaczone dla nich, ale jednoczenie wzrosa liczba zwierzt domowych (psw, kotw, ptakw).18 Biowet stara si nada za tymi zmianami, ukierunkowujc produkcj lekw i preparatw zgodnie z wymogami rynku. Od czasu do czasu zdarzaj si prby wprowadzania na rynek podrabianych produktw Biowet. Podstawowym sposobem zapobiegania takim sytuacjom jest zastrzeganie znakw towarowych oraz stosowanie na opakowaniach hologramw lub innych elementw trudnych do podrobienia. W krajach, gdzie sporadycznie dochodzi do podobnych sytuacji, prawo wasnoci przemysowej nie jest respektowane, wrcz sdy nie zajmuj si takimi przypadkami, niemniej Biowet sprzedaje gwnie produkty chronione, a obrany sposb zasadniczo spenia swoj rol. Trudno znale w historii rmy moment, kiedy brakowao pienidzy na biec dziaalno. Zapewnienie pynnoci i cigoci nansowania dziaalnoci innowacyjnej, a take ochrony wasnoci przemysowej byo i jest zasug kolejnych zarzdw i wacicieli Biowet. Mimo, e co roku udziaowcom wypacano dywidendy, wikszo wypracowanego zysku zostawaa w przedsibiorstwie, powikszajc kapita zapasowy, na wypadek trudniejszych czasw. Dodatkowo fundusze na projekty celowe pozyskiwane z Ministerstwa Nauki wzmacniay moliwoci realizowania bada. W ramach projektw byy i s prowadzone prace badawcze i wdroeniowe. Ich rezultaty to nowe produkty, przede wszystkim leki do zwalczania warrozy pszcz, jak Apifos i Browar, ktre wzbogaciy ofert Biowet.
5. KORZYCI Z REALIZACJI STRATEGII OPARTEJ NA WYKORZYSTANIU I OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNEJ
18
Tame.
Biowet, jako jedyny wytwrca pewnych produktw ma siln przewag nad konkurencj. Z tego powodu produktami rmy interesuj si kontrahenci z rnych stron wiata. Ochrona wynalazkw i znakw towarowych sprawia, e rma jest wiarygodnym producentem. W brany farmaceutycznej oferowanie produktw, ktre nie s chronione jest praktycznie niemoliwe. Hurtownie i porednicy w sprzeday lekw zarwno w kraju, jak i zagranic przywizuj wielk wag do tego, jakie produkty przyjmuj do sprzeday. Produkty z widocznym oznakowaniem przynalenoci do danego producenta ciesz si wikszym zaufaniem ze strony klientw. Producent dbajcy o ochron oferowanych preparatw wzbudza wiksze zaufanie rynku. Zatem bez ochrony znakw towarowych nie daoby si prowadzi dziaalnoci, a w kadym razie byoby to bardzo utrudnione. Patentowanie wynalazkw z pewnoci znacznie ogranicza ewentualne zapdy konkurentw, eby podrabia produkty. Biowet nie spotka si z prbami podrabiania opatentowanych produktw, nawet tych, ktre ju przestay by chronione. Kojarzenie Biowet Puawy Sp. z o.o. z jej produktami jest tak wysokie na rynku, e podjcie prby faszowania danego preparatu nie spotkaoby si z zainteresowaniem potencjalnych klientw. Jednak wczeniej przez wiele lat rma zapewniaa ochron patentow. Mona stwierdzi, e waciwa polityka w zakresie ochrony wasnoci przemysowej zostaa przyjta w Biowet Puawy za spraw osb, ktre przez lata mdrze zarzdzay rm. Kolejne zarzdy doceniay aktywno naukowo-badawcz, innowacyjn, a take miay wiadomo duego znaczenia ochrony wasnoci przemysowej, przywizujc wiele uwagi do tych zagadnie i traktujc je priorytetowe. Stworzony system wynalazczoci (przedstawiony w czci 3.1) rwnie przyczyni si do powstawania nowych wynalazkw, opracowywania nowych produktw i poszerzania w ten sposb oferty rmy. Dziki temu, e osoby zarzdzajce miay osignicia w dziedzinie wynalazczoci, przycigay do rmy podobne osoby, tworzc zintegrowany, dobrze zmotywowany zesp (wicej na temat kapitau ludzkiego w czci 6). Produkty objte ochron przynosz Biowet znaczn cz przychodw, a dodatkowo charakteryzuj si wysok rentownoci. Jest to niezaprzeczalna korzy dla rmy, dlatego w swoich dalszych dziaaniach Biowet bdzie kontynuowa polityk ochrony wypracowanej wasnoci przemysowej.
228
229
6. ROLA STRATEGII OPARTEJ NA OCHRONIE WASNOCI PRZEMYSOWEJ W PRZYSZYM ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
6.1. Umiejscowienie ochrony wasnoci przemysowej w obecnej i przyszociowej strategii rozwoju przedsibiorstwa Zasada chronimy wszystko, co nasze nadal bdzie obowizywaa w Biowet Puawy. Jeeli tylko trwajce obecnie prace badawczo-rozwojowe nad nowymi preparatami zakocz si sukcesem, a rokowania s pomylne, przedsibiorstwo bdzie chroni nowe wynalazki. Podobnie rma bdzie postpowa w przypadku nowych znakw towarowych czy wzorw uytkowych i przemysowych. Jest to podstawa uzyskania opinii wiarygodnego producenta lekw weterynaryjnych nie tylko na rynku krajowym, ale take na rynkach midzynarodowych. A tak opini od lat cieszy si Biowet Puawy i bdzie stara si j utrzyma przy pomocy stosowania prawa wasnoci przemysowej. 6.2. Rola kapitau ludzkiego, wsppracy z nauk i budowy wartoci intelektualnych w kreowaniu przyszej wartoci intelektualnej Pomylne uruchomienie produkcji lekw weterynaryjnych w Michawce-Puawach, a nastpnie kontynuowanie jej w Zakadach Biowet, potem w Biowet Puawy Sp. z o.o. nie byoby moliwe, gdyby nie zaangaowanie, wytrwaa praca i powicenie wielu pracownikw, kadry inynieryjno-technicznej i kolejnych kierownictw przedsibiorstwa. Przez blisko 90 lat od uruchomienia pierwszej zorganizowanej produkcji lekw weterynaryjnych w Michawce, dziki ludziom, ktrzy naraali swoje ycie, a potem pracowali z wyjtkowym oddaniem, byy moliwe liczne wynalazki i nowe wdroenia, a take stay rozwj przedsibiorstwa. Wiele osb zwizanych z przedsibiorstwem przez wikszo swojego ycia, twrcz prac i kreatywnoci przyczyniao si do rozkwitu i kolejnych sukcesw rmy. W najtrudniejszym dla zakadu okresie na przeomie lat osiemdziesitych i dziewidziesitych ubiegego wieku pracownicy nie poddali si, jak wielu wwczas, a postanowili wsplnie rozwiza powane problemy, stawiajc czoo nagemu kryzysowi. To w kocu pracownicy zdecydowali si prowadzi w latach dziewidziesitych dalsz dziaalno na wasne ryzyko. Znowu wytrwale pracujc zrealizowali kolejne cele, wywizujc si z wszystkich zobowiza wobec Skarbu Pastwa. Przez wszystkie lata, kolejne zarzdy oraz kadra inynieryjno-techniczna Zakadw Biowet, poprzez inicjatyw i dobre zarzdzanie, niewtpliwie
miaa decydujcy wpyw na sposb funkcjonowania przedsibiorstwa, w tym na19: tworzenie sprzyjajcego klimatu pracy, trafny dobr tematyki badawczej i dowiadczalnej, zrozumienie roli, jak odgrywa postp naukowo-techniczny w procesie produkcji preparatw leczniczych, sprawne poczenie podstawowej dziaalnoci produkcyjnej z prac badawczo-rozwojow dla zagwarantowania staego postpu technologicznego i uzyskania podanych efektw ekonomicznych. Wielu pracownikw przedsibiorstwa w uznaniu za ich prac, kreatywno i zaangaowanie zostao uhonorowanych rnymi nagrodami (w tym naukowymi), m.in. ministra rolnictwa, ministra kierownika Urzdu Naukowo-Technicznego i Wdroe, Polskiego Towarzystwa Nauk Weterynaryjnych, Naczelnej Organizacji Technicznej, nagrody pastwowej I stopnia20. Wieloletni dyrektor i prezes Biowet Puawy Mirosaw Grzda w jednym ze swoich artykuw pisa: Najwikszym skarbem rmy jest nie tylko najnowsza technologia, ale przede wszystkim czowiek jego praca, wiedza, moralno, wyksztacenie, dowiadczenia zawodowe, wysokie umiejtnoci kadry kierowniczej. Takimi cechami jest obdarzona nasza zaoga i dlatego mwimy o sukcesie Spki Biowet. Zakady Biowet s dzieem wielu osb zwizanych ze sob sercem, prac, zadaniami i odpowiedzialnoci zrodzon z tych samych ideaw i trudw, z tej samej przyjani, ktra tu zawsze panowaa.21 W przywoanym stwierdzeniu mona dostrzec, jak wielkie znaczenie w pokonywaniu trudnoci oraz w ociganiu sukcesu przez przedsibiorstwo maj waciwe relacje midzyludzkie i dobr odpowiednich osb wyznajcych ten sam system wartoci. Wsppraca Biowet Puawy z jednostkami naukowymi ma wieloletni tradycj. Istotn rol w rozwoju przedsibiorstwa odegra Instytut Weterynarii oraz Wydzia Weterynaryjny Akademii Rolniczej w Lublinie. O jakoci wsppracy decydoway relacje midzyludzkie, a wic nastawienie i zaangaowanie pracownikw Biowet, ale take pracownikw naukowych wczeniej wymienionych jednostek. To dziki ich przychylnoci i chci wsplnego rozwizywania problemw naukowych i technicznych udawao si podtrzymywa rozwj przedsibiorstwa uzyskujc wybitne osignicia.
19 M. Grzda, Jubileusz 75-lecia produkcji lekw weterynaryjnych w Puawach-Michawce, ycie Weterynaryjne, 9/1995, s. 290. 20 Tame, s. 291. 21 M. Grzda, 80 lat dziaalnoci Zakadw Biowet w Puawach, Medycyna Weterynaryjna, 56 (10), 2000, s. 620.
230
231
Rozwijaa si rwnie wsppraca z wyspecjalizowanymi placwkami naukowymi w kraju i zagranic. Przedsibiorstwo wspierali specjalici ze wszystkich dziedzin medycyny weterynaryjnej w kraju i zagranic: z Akademii Rolniczych, Instytutw, Wyszych Uczelni Politechnicznych i Uniwersyteckich. W 2009 r. Biowet kooperowa z najlepszymi orodkami naukowymi w Polsce. Staa wsppraca w zakresie dziaalnoci badawczo-rozwojowej odbywa si z: Pastwowym Instytutem Weterynaryjnym Pastwowym Instytutem Badawczym w Puawach (PIWet), Instytutem Przemysu Organicznego, Uniwersytetem Przyrodniczym w Lublinie, a take Instytutem Sadownictwa i Kwiaciarstwa. Biowet bdzie kontynuowa t wspprac, poniewa dziki niej potencja rmy w kreowaniu nowych produktw i technologii jest zdecydowanie wikszy. W 2009 r. Biowet zatrudnia okoo 200 pracownikw. Przy ich udziale, a take we wsppracy z wymienionymi jednostkami zewntrznymi, rma bdzie pracowaa nad zwikszeniem swojego udziau na rynkach zagranicznych, zwaszcza zachodnioeuropejskich. Przewag nad konkurencj bd stanowiy nowoczesne produkty wysokiej jakoci, ktre rma zamierza obj ochron, aby nadal cieszy si opini wiarygodnego producenta lekw weterynaryjnych i w ten sposb wyrnia si na rynku.
Biowet Puawy Sp. z o.o. jest przykadem przedsibiorstwa, ktre dziki nadzwyczajnemu zaangaowaniu i determinacji ludzi zwizanych z rm nigdy nie przestao si rozwija, a swoj dziaalno opierao na innowacjach i ochronie wasnoci przemysowej. Biowet niewtpliwie ma wielkie zasugi dla rozwoju polskiego rolnictwa. Dziki wytwarzanym lekom weterynaryjnym wyeliminowano i ograniczono grone choroby zakane zwierzt, co znacznie poprawio efektywno i opacalno hodowli. W 2009 r. jako innowacyjne przedsibiorstwo, Biowet pracowa nad nowymi lekami i preparatami oraz poszerza swoj sprzeda poza Polsk. Produkty polskiego producenta znajduj coraz to nowych nabywcw na rynkach midzynarodowych, dziki temu, e rma koncentruje si na tworzeniu nowoczesnych i oryginalnych preparatw, ktre nie s obecne w ofercie innych wytwrcw. Na tym polega przewaga konkurencyjna Biowet Puawy. Rozumiejc to rma dba o zapewnienie zasobw technicznych oraz intelektualnych: inwestuje w budynki, sprzt i aparatur, szkoli pracownikw dziaa wedug najlepszych standardw midzynarodowych nie aujc pienidzy na te cele.
Na sukcesy Biowet Puawy zoyo si kilka czynnikw. Od lat pidziesitych, czyli od chwili utworzenia samodzielnego zakadu produkcji lekw weterynaryjnych, Puawskich Zakadw Przemysu Bioweterynaryjnego Biowet, rma bya dobrze zorganizowana. Funkcjonowanie przedsibiorstwa zostao bardzo dobrze przemylane, a struktura organizacyjna zostaa waciwie dostosowana do specyki dziaalnoci. Zasug wczesnego kierownictwa Biowet byo rwnie odpowiednie uporzdkowanie takich zagadnie jak: wynalazczo, kwestie technologiczne, administracyjne. Uwzgldniajc realia polskiej gospodarki na przestrzeni ostatnich dziesicioleci, nie bez znaczenia by take fakt, e pastwo dosy szybko dao producentom lekw weterynaryjnych stosunkowo duo swobody. W rezultacie rmy z tej brany mogy nauczy si dziaa w warunkach wolnego rynku, co szybko dao im przewag konkurencyjn. Bardzo istotne znaczenie w rozwoju rmy oraz ekspansji na rynki zagraniczne miay czste kontakty ze rodowiskiem naukowym nie tylko w kraju, ale i zagranic. Dziki nim pracownicy Biowet mieli wiee, i na szersz skal, spojrzenie na bran, na pojawiajce si szanse czy zagroenia. Zaowocowao to podejmowaniem kolejnych prac badawczych i wdroeniowych, nastpnie modykacj oferty rmy, a take podnoszeniem kultury organizacyjnej w przedsibiorstwie. Wymienione powyej czynniki nie miayby wikszego znaczenia, gdyby nie ludzie pasjonaci, ktrzy tworzyli i rozwijali Biowet. Kolejne osoby zajmujce si zarzdzaniem przedsibiorstwem charakteryzowa duch innowacyjnoci. Mirosaw Grzda, Andrzej Pochodya, Adam Dzierawski i wiele innych osb obok zarzdzania zajmowali si pracami badawczymi i wdroeniowymi, rozumieli rol innowacji, a take ochrony wasnoci przemysowej w rozwoju rmy. Mieli rwnie wiadomo, jak wane dla pozycji Biowet jest pobudzanie kreatywnoci pracownikw i jakie korzyci dziki temu przedsibiorstwo moe osign. Bdc osobami twrczymi, bardzo aktywnymi i zaangaowanymi w swoj prac, odpowiednio dobierali wsppracownikw osoby przejawiajce inicjatyw i reprezentujce podobne podejcie do dziedziny, ktr pasjonowali si. W ten sposb zbudowali silny i kreatywny zesp, utosamiajcy si z przedsibiorstwem. Sukcesy i osignicia Biowet Puawy zostay zauwaone i docenione przez rne gremia. Firmie przyznano m.in. nastpujce nagrody: Mistrz Techniki, Polski Produkt Przyszoci, I miejsce w rankingu Najbardziej innowacyjne przedsibiorstwo farmaceutyczne w 2006 r. w Polsce, Zoty Inynier 2002, czonkostwo w elitarnym klubie 50-ciu przedsibiorstw innowacyjnych w Polsce, Zota Zotwka za dobre wyniki ekonomiczne,
232
KREATYWNA KONCEPCJA BIZNESOWO-TECHNOLOGICZNA

Gazela Biznesu 2002, Lew Wrd Pracodawcw, Ambasador Wojewdztwa Lubelskiego.22 W 2007 r. Mirosaw Grzda dugoletni prezes Biowet Puawy zosta wyrniony Zot Tarcz Agrobiznesmena w dowd uznania za wieloletnie zarzdzanie przedsibiorstwem, ktre pod jego kierownictwem stao si nowoczesn, dobrze prosperujc rm, wytwarzajc wysokiej jakoci leki weterynaryjne.23 Wiele nagrd i wyrnie przyznano rwnie produktom wytwarzanym przez Biowet Puawy. Jednak najwaniejszym sprawdzianem dziaalnoci rmy jest to, jak oceniaj j odbiorcy. Rozszerzajcy si krg klientw krajowych i zagranicznych Biowet potwierdza, e obrana cieka rozwoju rmy w oparciu o innowacje i ochron wasnoci przemysowej jest waciwa.
I JEJ EKSPANSJA NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH
Studium przypadku Young Digital Planet SA, Gdask

Przemysaw Kulawczuk
1.1. Historia przedsibiorstwa

1.1.1. Pocztki. Poszukiwanie prolu
Bibliograa
1. Agrobiznesmen 2007 www.pulawy.powiat.pl , 2. BIOWET PUAWY Sp. z o.o., maszynopis, www.um.pulawy.pl 3. Grzda M., Jubileusz 75-lecia produkcji lekw weterynaryjnych w Puawach-Michawce, ycie Weterynaryjne 9/1995. 4. Grzda M., 80 lat dziaalnoci Zakadw Biowet w Puawach, Medycyna Weterynaryjna 56(10), 2000. 5. Najlepsze przedsibiorstwa wojewdztwa lubelskiego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Biuletyn Ekonomiczny nr 4 (602), 26 stycznia 2004 r. 6. Nie przejadaj zyskw, Rzeczpospolita, 20 stycznia 2004 r. 7. Piekut H., W poszukiwaniu produktw przyszoci, Przegld Techniczny nr 13/2005. 8. Preparaty weterynaryjne. Katalog 2008, Biowet Puawy, sierpie 2008 r. 9. Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 czerwca 2003 r. w sprawie kryteriw, ktre powinny spenia jednostki organizacyjne wykonujce badania substancji i preparatw chemicznych, oraz kontroli spenienia tych kryteriw, Dz. U. z 2003 r. nr 116, poz. 1103. 10. Ustawa o bezpieczestwie ywnoci i ywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 171, poz. 1225.
rda internetowe
www.biowet.pl www.pulawy.powiat.pl. www.um.pulawy.pl.
Przedsibiorstwo Young Digital Planet (YDP) powstao w 1990 r. jako spka cywilna, pocztkowo pod nazw Young Digital Poland Laboratorium Inynierii Dwiku. Firma zostaa zaoona przez czterech studentw Politechniki Gdaskiej: Waldemara Kucharskiego, Artura Dyro, Piotra Mroza i Jacka Kotarskiego. Pierwotna nazwa nawizywaa do zainteresowania problematyk kart dwikowych, ktrymi zajmowaa si rma w pierwszym okresie swojej dziaalnoci. Czterech zaoycieli od pocztku istnienia przedsibiorstwa do chwili obecnej dziaao razem1, tworzc zarzd YDP. Warto kapitau zaoycielskiego przedsibiorstwa w momencie jego zaoenia wynosia 10 milionw starych zotych (1000 PLN) plus komputer AT 286 bez twardego dysku. Zaoyciele rmy byli rwnie jej pierwszymi pracownikami. Pierwszym przedmiotem dziaalnoci przedsibiorstwa bya sprzeda kart dwikowych, jak rwnie obrt handlowy produktami znanych producentw. Firma dziaaa w ten sposb kilka lat, w praktyce realizujc rne zlecenia i poszukujc prolu dziaalnoci, ktry zapewniby stabilne rdo dochodw. Byo to typowe dla pierwszej poowy lat 90-tych, w ktrej wiele rm w Polsce poszukiwao swojej specjalizacji i zmieniao brane w wyniku duych uktuacji i niestabilnej polityki gospodarczej tego okresu.
1.1.2. Odkrycie multimediw. Poszerzanie funkcjonalnoci istniejcych produktw
Jednym z typowanych wyborw prolu dziaalnoci byo wydawanie publikacji multimedialnych, czyli nadanie istniejcemu wydawnictwu, funkcjonujcemu w formie papierowej, charakteru dwikowego oraz wizualnego, aby w efekcie realizowa znacznie wicej funkcji ni tylko czytelnicza forma przekazu. Szczeglnie trafnym wyborem okaza si Sownik Polsko-An22 23
BIOWET PUAWY Sp. z o.o., maszynopis, www.um.pulawy.pl. Agrobiznesmen 2007 www.pulawy.powiat.pl. ,
Studium przypadku napisano w 2009 r.
234
Studium prz ypadku YOUNG DIGITAL PL ANET
235
gielski i Angielsko-Polski Collinsa, ktremu dodano dodatkowe funkcjonalnoci w tym zwaszcza podawanie wymowy sw (1995 r.). YDP kupowao od wydawnictwa, bdcego wacicielem praw autorskich, prawa do przetworzenia ksikowego wydawnictwa w form multimedialn, nadawaa mu wasn form multimedialn i w oparciu o podzia korzyci z eksploatacji wydawnictwa multimedialnego zapewniaa sobie dogodne rdo dochodw. Pocztkowo wydawao si, e najlepszym rozwizaniem jest poszukiwanie popularnych wydawnictw i nadawanie im formy multimedialnej, a nastpnie uzyskiwanie korzyci wsplnie z wacicielem praw do formy papierowej. Ten kierunek dziaania by kontynuowany, jednak z czasem przedsibiorstwo wybrao inny typ rozwoju.
1.1.3. Kursy jzykowe jako podstawowy przedmiot dziaalnoci. Eksperymentowanie z innymi produktami
1.1.4. Programy edukacyjne
W 1994 r. YDP stworzyo od podstaw program multimedialny do nauki jzyka angielskiego MediaEuro, zapisany na pycie CD i sprzedawany w ramach tzw. sprzeday pudekowej. W 1994 r. powsta rwnie program Euro Plus + Flying Colours interaktywny kurs jzyka angielskiego. Program ten, cigle udoskonalany, nadal stanowi istotne rdo przychodw przedsibiorstwa. W latach 1995-1997 przedsibiorstwo koncentrowao si na interaktywnych kursach jzykowych, oferujc takie programy jak np. LinguaLand. Sukcesy adaptacyjne (nadawanie formy multimedialnej istniejcym wydawnictwom) zachciy YDP do prb tworzenia wasnych produktw. W roku 2000 do oferty wprowadzono kursy jzykowe z serii Reex, ktre poszerzay rwnie wiedz o poszczeglnych krajach. Ponadto eksperymentowano z tumaczeniem na jzyk polski gotowych programw multimedialnych funkcjonujcych na rynkach zagranicznych lub te rozwijano je od postaw. W ramach kierunku adaptacyjnego (adaptacja ksiek na multimedia) rozwinito takie produkty tematyczne jak: seria Barbie, Jan Pawe II. Przekroczy prg nadziei, Kuchnia wegetariaska, Sekrety Urody Elle, ktrych cele byy zarwno poznawcze jak i poradnicze. Okres ten charakteryzowa si rozlegym eksperymentowaniem, dlatego cz produktw zaspokajaa niezbyt wyranowane potrzeby konsumentw. Produkty multimedialne tego typu zapewniay istotne rda przychodw, lecz ich cykle yciowe nie byy dugie, czsto obejmoway rok lub tylko kilka miesicy.
W roku 1998 inynierowie YDP, zachceni sukcesami pierwszych wasnych wydawnictw, podjli prb stworzenia wasnych programw edukacyjnych, nie tylko jzykowych. W ramach tego kierunku dziaalnoci stworzono takie programy jak: Wirtualna Szkoa Matematyka oraz Andy Warhol (we wsppracy z Muzeum Narodowym w Warszawie oraz z udziaem znanych przedstawicieli wiata kultury: m.in. Andrzeja Wajdy i Urszuli Czartoryskiej). W roku tym zostaa wydana rwnie seria Tuwim i Brzechwa, ktra uzyskaa liczne nagrody midzynarodowe, w szczeglnoci na targach edukacyjnych w Bolonii. W latach 1998-1999 YDP rozpoczo due wsplne przedsiwzicie z Macmillan Heinemann ELT z Oxfordu, w wyniku ktrego powsta kilkupoziomowy program edukacyjny do nauki jzyka angielskiego REWARD, ktry okaza si bardzo duym sukcesem rynkowym i w efekcie umoliwi szersze wejcie na rynki midzynarodowe (m.in. na Tajwan oraz liczne rynki europejskie). W roku 2000 program REWARD wszed na rynek rosyjski, z ktrym wizano bardzo due nadzieje. W latach 1999-2001 YDP rozpoczo realizacj najwikszego przedsiwzicia edukacyjnego tworzenia multimedialnych podrcznikw dla szkoy podstawowej i gimnazjum. W ramach tego zakresu dziaalnoci zrealizowano podrczniki do nauki kilku przedmiotw oraz zapocztkowano tworzenie najwikszej biblioteki zasobw edukacyjnych. Warto zaznaczy, i zgodnie z lozo rmy wszystkie zasoby, poczynajc od scenariuszy, poprzez grak, (zdjcia, rysunki, itp.) oraz lmy (technika 2D, 3D oraz lmy audio) powstaway w YDP. W 2009 r. digitalna biblioteka tego typu zasobw liczya ponad 20 tys. pozycji. Warto podkreli, i w roku 1999 przedsibiorstwo pozyskao mniejszociowego inwestora strategicznego koncern medialny Sanoma Learning and Literature, z siedzib centrali w Finlandii.
1.1.5. Budowa wsppracy z klientami instytucjonalnymi w Polsce. Pierwsza dua poraka
Sprzeda caych serii wydawnictw edukacyjnych w sprzeday pudekowej czy te nawet oferowanych on-line nie rozwizywaa problemu poszerzenia dostpnoci tych produktw. Byy one uwaane za relatywnie drogie i dostp do nich by ograniczony dla klientw indywidualnych oraz nauczycieli, ktrzy polecali te wydawnictwa uczniom. Plany YDP zakaday poszerzenie dostpu do tych wydawnictw poprzez udostpnianie ich bezporednio szkoom. Kluczowy element w strategii wejcia z produktami edukacyjnymi do szk opiera si na uczestnictwie i wygrywaniu przetargw na nowo-
236
237
czesne narzdzia nauczania, ktre miay by instalowane w szkoach. Pierwszy taki powany przetarg by planowany na rok 2001, jednak ze wzgldu na splot szeregu niekorzystnych okolicznoci takich jak: wydarzenia 11 wrzenia 2001 r. czy synna dziura budetowa Min. Bauca, wczesne Ministerstwo Edukacji odwoao przetarg i YDP po dwuletniej cikiej pracy w zakresie budowy narzdzi edukacyjnych zosta z niesprzedanym produktem.
1.1.6. Wsppraca z wadzami publicznymi innych krajw. Konsolidacja nansowa
Poniewa polityka w zakresie przetargw publicznych koca lat 90-tych i lat 2000-2001 funkcjonujca w Polsce nie bya oceniana przez YDP jako przejrzysta, a ponadto perspektywy kraju, ktry jako jeden z nielicznych w Europie znalaz si w tym czasie w recesji, byy niepewne (restrykcyjna polityka kredytowa i skalna), YDP stano przed trudnym dylematem czy wsppracowa z wadzami szkolnictwa publicznego oraz jak wzmocni potencja nansowy przedsibiorstwa. Pierwszy problem zosta rozwizany pozytywnie i YDP postanowia poszuka poza Polsk partnerw w obrbie wadz szkolnictwa publicznego, ktrzy w sposb przejrzysty zapewnialiby popyt na wytworzone produkty dla systemu edukacyjnego. Wybr pad na Malezj i Republik Chin (Tajwan). Uczestnictwo w konkurencyjnych procedurach przetargowych funkcjonujcych w tych krajach przynioso YDP due i dobre zlecenia oraz otworzyo rynki w innych czciach wiata. Ponadto YDP pozyskao kolejny kapita od swojego mniejszociowego akcjonariusza (Sanoma Learning and Literature), ktry w 2001 r. obj 55,1% udziaw YDP. Zapewnio to stabilno nansow i uatwio dostp do nansowania bankowego.
1.1.7. Rozwj midzynarodowy oparty na aktywach
nie polega na tworzeniu zawartoci portali internetowych powiconych edukacji. Jednak kocowe produkty byy oferowane zawsze pod mark zagranicznego lub krajowego zleceniodawcy, chocia YDP zawsze dbao, aby podawano informacj o wykonawcy formy multimedialnej. YDP mogo w coraz szerszym zakresie peni funkcj referencyjnego dostawcy, poniewa jego zasoby aktyww multimedialnych rosy w coraz szybszym tempie. W efekcie tak zwany rynek serwisowy zacz peni coraz wiksz rol w przychodach rmy. Przykadowo: zagraniczny zleceniodawca zwraca si z prob o propozycj wydawnictw multimedialnych czy treci edukacyjnych portali internetowych, a YDP z coraz wiksz atwoci by w stanie sprosta tym zamwieniom z uwzgldnieniem wymogw programowych danego kraju.
1.1.8. Reintrodukcja na polski rynek publiczny
Poczwszy od roku 2001 i 2002 przedsibiorstwo bardzo silnie rozwijao swoje narzdzia programistyczne oraz poszerzao zawarto biblioteki aktyww multimedialnych. Proces ten by kontynuowany rwnie w kolejnych latach. W efekcie powstaa moliwo wykorzystania, po przetumaczeniu na inne jzyki, stworzonej biblioteki w rnych krajach. Oznaczao to konieczno rozwizywania wielu nowych problemw, m.in. zwizanych z tworzeniem wydawnictw bez systemw alfabetycznych (np. w jzyku chiskim). Ponadto przedsibiorstwo uruchomio na szerok skal tak zwane usugi serwisowe dla innych wydawnictw, realizowane najczciej na ich zamwienie lub w ramach wsplnych przedsiwzi. W praktyce tego typu usugi serwisowe polegay na tym, e albo z inicjatywy YDP albo z inicjatywy innego wydawnictwa podejmowano digitalizacj istniejcych wydawnictw i nadawano im form multimedialn. Usugi serwisowe mogy rw-
Coraz wiksze sukcesy na rynkach midzynarodowych oraz reorientacja zainteresowania polskich wadz w zakresie szkolnictwa publicznego w kierunku nowoczesnych technologii,2 a take niewtpliwy postp w zapewnianiu przejrzystoci w polityce przetargowej w Polsce, spowodoway powrt YDP na polski rynek szkolnictwa publicznego. W 2006 r. YDP, na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej, opracowao i wypenio treci portal edukacyjny scholaris.pl. Dzieki sukcesem krajowym na rynku publicznym oraz porozumieniom z wieloma krajami (np. Belgi i Niderlandami) zakres oddziaywania YDP zacz si poszerza na inne kraje Azji (Indonezja) i kolejne kraje Europejskie (m.in. Chorwacja i Wgry). W 2006 r. struktura wewntrzna przedsibiorstwa zostaa rozbudowana powstay dwie jednostki biznesowe: Business Unit Poland i Business Unit International, co w szerszym stopniu odpowiadao midzynarodowej i krajowej specyce przedsibiorstwa, poniewa nie sposb prowadzi dwa gwne nurty w obrbie tej samej jednostki organizacyjnej.
1.1.9. Reorganizacja rynku serwisowego poprzez zagraniczne lie i oddziay
Szybki wzrost sprzeday serwisowej dla szkolnictwa publicznego w innych krajach oraz bardzo powany wzrost wsppracy partnerskiej z czoowymi wydawnictwami europejskimi spowodoway znaczny wzrost pracochonnoci i czynnoci operacyjnych, ktre powinny byy by realizowane poza Pol-
2 W bardzo duym stopniu byo to wynikiem rosncych wymaga ze strony UE dotyczcych udoskonalenia edukacji na poziomie krajw czonkowskich, zwaszcza uzyskania postpu w realizacji Strategii Lizboskiej.
238
239
sk. W efekcie w 2008 r. YDP otworzyo dwie lie zagraniczne: jedn w Wielkiej Brytanii (YDP UK) i drug w Norwegii (CyberBook). Te nowe przedsibiorstwa nie peni roli biur przedstawicielskich czy sprzedaowych, ale uczestnicz w formuowaniu propozycji YDP na rynki na ktrych dziaaj, w tym rwnie propozycji nowych produktw edukacyjnych na tych rynkach. 1.2. Rodzaje dziaalnoci i ich rozwj Przedsibiorstwo Young Digital Planet zajmuje si rozleg sfer dziaalnoci gospodarczej, ktr mona zdeniowa jako e-publishing, a w polskim nazewnictwie najblisze temu jest okrelenie wydawnictwa multimedialne. W ramach prowadzenia wydawnictw multimedialnych prowadzone jest: cyfrowe modelowanie zjawisk; tworzenie wirtualnej rzeczywistoci, czyli obrazu symulowanego rodowiska wraz podstawowymi zalenociami i zachowaniami jednostek i grup w tym rodowisku; tworzone s rwnie interfejsy multimedialne MIHD, ktre s systemami pozwalajcymi na komunikacj pomidzy czowiekiem a maszyn (uczniem a komputerem i jego programem). Szeroko rozumiany e-publishing obejmuje: telewizj, kino, Internet, e-edukacj, gry komputerowe i reklam. W YDP mona wyranie okreli zasadniczy przedmiot dziaalnoci, ktrym jest elektroniczna edukacja, okrelana rwnie jako e-edukacja. W strategii YDP wanym elementem mylenia biznesowego jest zastpienie edukacji zorientowanej na bierne suchanie, metodami wraliwymi na indywidualne moliwoci, potrzeby i tempo uczenia si. Wedug przedsibiorstwa mona spodziewa si, e w przecigu kilku- kilkunastu lat: rola podrcznikw w procesie edukacyjnym znacznie spadnie, od czasu do czasu, CD-ROM-y s dodawane do podrcznikw (edukacja szkolna), rzadko zdarza si, e towarzyszce witryny internetowe s oferowane z podrcznikami. Sformuowana powyej perspektywa, zapowiada integracj zarwno wydawnictw papierowych, jak i dodawanych do nich nonikw oraz dostpu do internetowych portali o czciowo lub cakowicie patnym dostpie. Tego rodzaju perspektywa zmniejsza szans na wyczn sprzeda pudekow wydawnictw multimedialnych, ale kreuje perspektyw, w ktrej multimedia stanowi pakiet usugi wydawniczej oraz caego kompleksu usug internetowych, ktre mog generowa kolejne potrzeby klientw.
Proces produkcyjny
Dziaalno YDP w zakresie rynku wydawnictw multimedialnych mona atwiej zrozumie w oparciu o przedstawione poniej zasadnicze etapy procesu tworzenia i dystrybucji produktw przedsibiorstwa. 1. Pierwszym etapem w procesie produkcyjnym YDP jest sformuowanie pomysu na projekt ktrego celem byoby zaoferowanie nowej lub projekt, ulepszonej uytecznoci, funkcjonalnoci czy komfortu wykorzystania oraz okrelonego zakresu wiedzy, ktry ma by przekazany potencjalnemu uytkownikowi. Pomysy formuowane s zarwno przez pracownikw i kierownictwo przedsibiorstwa, jak i autorw zewntrznych, z reguy wsppracujcych z przedsibiorstwem. Pomys z reguy jest formuowany w formie krtkiego opisu i prezentacji autora lub autorw projektu. 2. Drugi etap obejmuje przeprowadzenie dyskusji grupowej, w wyniku grupowej ktrej rozpatrywane s wszystkie za i przeciw danego pomysu, zarwno od strony zawartoci (kontentu), moliwoci technologicznych i realizacyjnych. W ramach tego etapu dyskutuje si rwnie perspektywy biznesowe projektu oraz podejmuje decyzj o przygotowaniu lub nie specykacji projektu. 3. Opracowanie specykacji projektu prowadzi do precyzyjnego okrelenia zasobw niezbdnych do realizacji projektu, w tym zasobw ludzkich i nansowych, wykorzystywanych technologii, harmonogramu, osb kierujcych i innych wanych elementw rozwoju projektu. 4. Konsultacja programistyczna obejmuje sprawdzenie czy i w jakim zakresie posiadane przez YDP technologie pozwalaj na zrealizowanie projektu. Jeeli konsultacja ta wypada pozytywnie to projekt jest kierowany do nastpnego etapu podjcie decyzji o jego realizacji. 5. Kolejnym etapem jest podjcie decyzji o realizacji, wstrzymaniu realizarealizacji cji (ze wzgldu na wysoki poziom ryzyka w danym momencie) lub rezygnacji z realizacji projektu. Decyzje podejmuje kierownictwo YDP, w tym czonkw zarzdu i dyrektorw odpowiedzialnych za poszczeglne linie biznesowe.. 6. Realizacja projektu multimedialnego moe by oparta albo na pracownikach YDP, albo na potencjale reprezentowanym przez autorw zewntrznych. Zadaniem pracownikw YDP jest najczciej dostarczenie scenariusza wydawnictwa, natomiast autorzy, zarwno zewntrzni jak i pracownicy YDP, dostarczaj zawarto danego wydawnictwa multimedialnego. Czsto autorzy (wolni strzelcy, pracownicy edukacyjni,
240
241
nauczyciele, wykadowcy akademiccy) w zasadniczy sposb wpywaj na ostateczny ksztat scenariusza. Integratorem procesu jest YDP. autorami 7. Wsppraca z autorami. rdem sukcesu YDP jest utrzymywanie bardo dobrych relacji z autorami i oferowanie zasad wsppracy, ktre s wzajemnie korzystne dla obu stron. Z reguy wsppraca z autorami jest organizowana w nastpujcy sposb: a) rma stwierdza, e potrzebny jest pewien zakres opisw tekstowych (zawarto skryptu), b) YDP zwraca si do autorw z propozycj wsppracy, c) dzia techniczny szkoli autorw w zakresie wypeniania standardw tworzenia w systemie ekranowym, d) YDP oczekuje, e autorzy nabd zdolno do pisania ekranowego, poniewa pokaz jest celem multimediw, e) przeszkolony autor dostarcza zawarto ekranow w oparciu o swoj wiedz i dowiadczenie edukacyjne, f) dzia programowania nadaje zawartoci opracowanej przez autora form multimedialn, czyli form gotowego produktu, co obejmuje rwnie opakowanie, a czasami dodatkowe materiay. 8. Sprzeda i dystrybucja. Gotowy produkt jest dystrybuowany przez dwie linie biznesowe: Business Unit Poland i Business Unit International. Warto podkreli, i prezentowany schemat dotyczy stosunkowo najprostszego przypadku, w ktrym YDP tworzy produkt od podstaw. W coraz wikszym stopniu proces produkcyjny polega na adaptacji istniejcych aktyww multimedialnych do potrzeb specycznego odbiorcy albo na stworzeniu innej wersji jzykowej. Warto podkreli, i w okresie tworzenia produktu bardzo wanym elementem jest tworzenie tosamoci produktu, a take zadbanie o ochron znakw towarowych. 1.3. Rozwj rynkowy Wedug serwisu internetowego Wirtualny Wydawca, YDP znajdowao si na 7 miejscu w Polsce na rynku wydawnictw multimedialnych w roku 2008. Jednak rnica pomidzy liderem Grup PWN a sidmym na licie YDP wynosia tylko okoo 1/3 poziomu sprzeday lidera. Przedstawione poniej zestawienie wskazuje na siln pozycj YDP na polskim rynku multimedialnym, a take dowodzi, e YDP jest jednym z kilku przedsibiorstw o najwyszej dynamice wzrostu w ostatnim okresie.
Tabela 1. Zestawienie 20 czoowych przedsibiorstw polskiego edukacyjnego rynku wydawniczego w 2007 i 2008 roku
L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Wydawnictwo Grupa PWN WSiP Wolters Kluwer Nowa Era Readers Digest wiat Ksiki Young Digital Planet* Pearson Education Wiedza i Praktyka Grupa Edukacyjna SA** Agora*** Hachette Livre Polska Egmont C.H. Beck Grupa Publicat SIW Znak Operon Grupa Muza LexisNexis Polska Forum Sprzeda w mln z 2008 195,91 172,00 157,40 143,00 138,96 129,00 128,40 78,68 77,30 69,88 63,20 47,59 46,81 45,00 43,89 42,10 42,00 40,99 39,62 38,68 2007 136,19 168,39 140,66 133,50 147,68 131,00 81,78 54,94 75,00 61,71 127,20 37,13 42,13 38,00 45,50 37,60 33,50 35,65 34,49 25,00 Zmiana w% 43,9 2,1 11,9 7,1 -6,0 -1,5 57,0 43,2 3,0 13,2 -50,3 28,2 11,1 18,4 -3,5 12,0 25,0 15,0 14,8 55,0
* Przychody ze sprzeday elektronicznych publikacji edukacyjnych. ** Przychody Grupy kapitaowej: MAC Edukacja, Wydawnictwo Juka-91, Poltext za rok obrotowy od 01.10.2007 r. do 30.09.2008 r. *** Przychody ze sprzeday kolekcji. rdo: http://wirtualnywydawca.pl/a/showitem/id/22704/cat/RZRP.html z dnia 20 maja 2009 r.
Dane przedstawione w tabeli 1 wskazuj, e YDP znajduje si w czowce wydawnictw edukacyjnych w Polsce. Pozycja YDP ronie wraz ze wzrostem postpu technologicznego w edukacji. Warto zwrci uwag, e postp ten zmierza w kierunku zmniejszenia roli wydawnictw papierowych na rzecz wydawnictw multimedialnych, pocztkowo zapisywanych na dyskach magnetycznych (CD-romach), a nastpnie pobieranych z Internetu. Jak wydaje si wersje o-line bd wspistniay z wersjami on-line ze wzgldu na wygod uytkownikw i nie zawsze dobre funkcjonowanie cznoci internetowej. Cz wydawnictw edukacyjnych znajduje si pod
242
243
kontrol midzynarodowych grup medialnych, cz natomiast (dwa pierwsze) s (2009 r.) niezalenymi podmiotami rynkowymi. W tabeli 2 przedstawiono podstawowe dane ekonomiczne dotyczce rozwoju YDP SA.
Tabela 2. Dane ekonomiczno-nansowe YDP za lata 1999-2008
Rodzaj danych Lata 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 W milionach zotych 15,9 14,5 12,1 9,8 10,2 11,2 10,5 10,9 8,2 7,3 0,49 0,72 0,83 0,84 1,43 1,83 1,96 2,36 1,24 1,46
Aktywa trwae w tym wartoci niematerialne i prawne Aktywa obrotowe Kapitay wasne Zobowizania Przychody netto ze sprzeday Zysk brutto Rentowno majtku Rentowno kapitau wasnego Rentowno sprzeday
si amortyzoway. Oznacza to, e przedsibiorstwo ponioso najwiksze nakady na tworzenie tych wartoci do roku 2001 wcznie, natomiast korzyci z tych aktyww powstaway w latach kolejnych i miay zdecydowany wpyw na przyrost obrotw. Wydaje si, e pomimo penej prawidowoci rachunkowej przedstawionych danych (byy one werykowane przez biegych rewidentw ksigowych) obecny system rachunkowoci nie uatwia wykorzystania IP do zaliczania kosztw podatkowych. Problem polega na tym, e polskie przepisy pozwalaj na amortyzowanie nakadw na nabycie wartoci niematerialnych i prawnych oraz nie pokazuj jak rzeczywist warto ma wasno intelektualna w przedsibiorstwie po zamortyzowaniu nakadw. Na rys. 1 przedstawiono wykres wielkoci zatrudnienia i obrotw YDP w latach 2001-2008.
58,0
46,3
38,6 43,3 7,4 77,7 12,9
67,3 38,3 38,8 77,3 19,9
20,4 23,6 6,9 42,8 6,1
21,6 19,1 13,7 31,6 6,1
16,4 14,3 12,6 21,9 1,3
19,3 12,9 17,3 13,4 -5,2
13,0 8,1 2,4 14,8 -0,5
7,5 8,2 2,7 13,4 2,4 7,00
54,4 40,5 19,5 20,3 128,4 81,8 20,0 21,53 4,9 6,45
W procentach 20,13 20,60 15,75 14,80 5,06 -17,21 -2,24
29,24 9,69 23,57 41,45 20,37 25,39 9,51 -40,28 -5,87 15,56
12,40 4,80
13,14 20,56 11,24 15,36
6,19 -38,89 -2,86
9,54
rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozda nansowych YDP
Young Digital Planet rozpoczynao jako spka cywilna i osigno przed nabyciem formy osoby prawnej (najpierw sp. z o.o., potem SA) relatywnie nieduy poziom obrotw, nieco przekraczajcych 10 milionw zotych. Od 1999 r. spka posiadaa kapita mieszany polsko-ski i sytuacja ta utrzymywaa si do 2009 r. Do 2001 r. wcznie spka odnotowywaa obroty po kilkanacie milionw zotych i dopiero od 2002 r. zaznaczy si szybki wzrost przychodw ze sprzeday. Przedsibiorstwo od roku 2002 byo rentowne w zakresie wszystkich gwnych wskanikw rentownoci. W latach 2005, 2006 i 2008 rentownoci te byy szczeglnie wysokie. Bardzo interesujcy trend obserwowano w zakresie aktyww: w latach 1999-2008 aktywa trwae rosy przez wikszo okresu, przy czym w latach 2002-2008 systematycznie spada poziom wartoci niematerialnych i prawnych, ktre
Rys. 1. Zatrudnienie i warto sprzeday w milionach euro w YDP SA

rdo: Young Digital Planet. Prezentacja Firmy, Gdask 2009
Przedstawione na wykresie dane wskazuj na systematyczny wzrost przychodw ze sprzeday, a jednoczenie szybki wzrost zatrudnienia, ktre osigno w 2008 r. 372 pracownikw, w porwnaniu do 43 w 1998 r., 104 w 2001, 205 w 2003 i 287 w 2005 roku. W ostatnich latach obserwuje si stabilizacj zatrudnienia poniej 400 pracownikw. Przedstawione dane ekonomiczne wskazuj, e przedsibiorstwo notuje systematyczny wzrost, ale tempo wzrostu jest jednak zmienne, a rok 2009 moe by zwizany ze spowolnieniem tempa wzrostu.
244
245
1.4. Zasadnicze kompetencje przedsibiorstwa na rynkach krajowym i midzynarodowych Do zasadniczych kompetencji przedsibiorstwa YDP naley zaliczy nastpujce cechy i umiejtnoci: 1) zdolno do rozpoznawania potrzeb rynku owiatowego na podstawowym i rednim poziomie edukacyjnym oraz kreowania nowoczesnych produktw do zaspokojenia tych potrzeb; 2) umiejtno wykorzystania standaryzacji zarzdzania edukacj, zwaszcza wprowadzanych standardw edukacyjnych do tworzenia nowych propozycji edukacyjnych odpowiadajcych na te standardy; 3) innowacyjno na rynku multimedialnych pomocy edukacyjnych proponowanie nowych rozwiza i produktw; 4) wysoka zdolno do adaptacji do rnych warunkw kulturowych, oferowanie nowych wersji produktw i nowych produktw na rnych rynkach wiata; 5) wysokie umiejtnoci techniczne i technologiczne w zakresie projektowania i wdraania multimediw; 6) umiejtno wsppracy z autorami poprzez sformuowanie jasnych zasad podziau korzyci; 7) umiejtno precyzyjnego deniowania celw w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej oraz ich osigania w wyniku zastosowania procedur ochronnych. Reasumujc, YDP posiada rozlege kompetencje w zakresie tworzenia produktw multimedialnych, adaptacji posiadanych zasobw do zindywidualizowanych potrzeb klientw, a take penienia funkcji zarwno poddostawcy, jak i integratora midzynarodowych oraz krajowych procesw tworzenia wartoci na rynku publikacji elektronicznych. 1.5. Silne i sabe strony przedsibiorstwa Przedsibiorstwo Young Digital Planet posiada zarwno silne jak i sabe strony. Do silnych stron YDP zaliczy mona niewtpliwie wszystkie kluczowe kompetencje przedsibiorstwa (okrelone powyej), a ponadto: 1) umiejtno znajdowania miejsca w rnych acuchach wartoci, zarwno jako podwykonawca, zarzdzajcy okrelonym ogniwem czy te integrator ogniw tego samego rodzaju w rnych acuchach wartoci; 2) dysponowanie duymi zasobami ludzkimi, zgromadzonymi materiaami edukacyjnymi oraz technologiami przeksztacajcymi je w gotowe produkty edukacyjne;
3) wysoka elastyczno w zaspokajaniu potrzeb edukacyjnych rnych grup klientw, skrojonymi na miar produktami; 4) bardzo due umiejtnoci zarzdzania przedsibiorstwem w rnych modelach biznesowych; 5) bardzo dua zdolno do kooperacji i budowy wsplnych platform biznesowych z partnerami; 6) prowadzenie polityki ochrony wasnoci intelektualnej dostosowanej do specyki rnych rynkw na wiecie; 7) du zdolno do przetrwania trudnych okolicznoci i niesprzyjajcych warunkw, w tym zdolno do budowy aliansu i sojuszu dla wzmocnienia siy przedsibiorstwa. Liczba sabych stron przedsibiorstwa, ktre zaznaczyy si zwaszcza przed okresem jego szybszego rozwoju nie bya dua. Zaliczy do nich mona byo: 1) sabo kapitaow w pierwszym okresie dziaania przedsibiorstwa, 2) du podatno na wpywy rodowiska administracyjnego, rynku zamwie publicznych czy te du wraliwo na decyzje wadz skarbowych, 3) niezbyt wysoki image kraju pochodzenia rmy z punktu widzenia wdraania nowoczesnych rozwiza, 4) zajmowanie zbyt niskich pozycji w acuchach wartoci w pocztkowym okresie wchodzenia na obce rynki, ni umoliwiaby to potencja przedsibiorstwa. Naley jednak zwrci uwag, e sabe strony przedsibiorstwa miay w zdecydowanej wikszoci charakter rodowiskowy, a ostatni wymieniony czynnik by charakterystyczny dla wikszoci polskich przedsibiorstw rozpoczynajcych dziaalno na rynkach zagranicznych. Te sabe strony s przez przedsibiorstwo stopniowo pokonywane i sia przedsibiorstwa ulega staemu wzmocnieniu. Niezwykle due znacznie odgrywa w tym zakresie posiadanie rosncej biblioteki wasnych zasobw multimedialnych, ktre w 2009 roku przekroczyy 20 tys. pozycji.
2.1. Motywy wejcia przedsibiorstwa na rynki midzynarodowe Young Digital Planet na pocztku rozwijao si jako przedsibiorstwo dziaajce na rynku krajowym. Pierwsz grup klientw w zakresie e-edukacji byli klienci indywidualni zainteresowani kursami jzykowymi. Zasadniczy
246
247
model biznesowy polega na tym, e zawierano umowy z najlepszymi na wiecie wydawnictwami zajmujcymi si kursami jzykowymi i nadawano im form elektroniczn i interaktywn, czyli traktowano rynki zagraniczne jako rynki zasobowe, a efekt sprzedawano na rynku krajowym. Naturaln kolej rzeczy musiao by oferowanie gotowych produktw na rynkach pochodzenia zasobw. Z czasem, gdy zasoby tworzone w Polsce zaczy dominowa, kierunki ekspansji musiay ulec odwrceniu i zaczto poszukiwa rynkw zbytu na wersje produktw krajowych w jzykach obcych. W praktyce wejcie we wspprac z zagranicznymi wydawnictwami, jako rdami zasobw, pozwalao na budowanie wsppracy dwustronnej, korzystnej dla obu partnerw, z ktrych kady, korzystajc ze swoich kanaw zbytu, mg dokonywa w swojej sieci sprzeday produktw wytwarzanych przez YDP. Wanym motywem wejcia na midzynarodowe rynki zamwie publicznych byo niepowodzenie w realizacji duego zamwienia publicznego dla polskiego ministerstwa edukacji. Jak wskazano wczeniej, YDP pod koniec lat 90-tych i na pocztku XXI wieku intensywnie przygotowywao si do wejcia z ofert e-edukacji do polskiego szkolnictwa publicznego. Efekty tych wysikw okazay si negatywne. Ministerstwo odwoao przetargi lub zmniejszyo ich zakres i YDP znalazo si w trudnej sytuacji nansowej. W rezultacie przedsibiorstwo musiao dokona kolejnego wysiku idcego w kierunku strategii globalnej i zaoferowania produktw na innych rynkach. Reasumujc, gwnymi motywami wejcia na rynki zagraniczne bya moliwo odwrcenia modeli biznesowych i oparcie ich na wasnych zasobach oraz niewydolno polskiego rynku zamwie publicznych, czyli ograniczonego lokalnego rynku zbytu. YDP, aby przey i rozwija si musiao wchodzi na rynki zagraniczne. 2.2. Zastosowane zasadnicze strategie wejcia na rynki zagraniczne Przedsibiorstwo YDP wchodzio na rynki zagraniczne poprzez kontakty z dostawcami zasobw edukacyjnych (zagranicznymi wydawnictwami). Strategia tego rodzaju jest czsto nazywana eksportem porednim czy te eksportem poddostawczym. Produkty wytworzone przez YDP byy sprzedawane pod mark wydawnictw zagranicznych, pomimo faktu, e ich digitalizacja bya zasug YDP. YDP wychodzia z zaoenia, i najkorzystniejszym rozwizaniem jest skorzystanie z istniejcych kanaw dystrybucji znanych dostawcw ni testowanie wejcia bezporedniego. Do grona swoich partnerw w tym zakresie Young Digital Planet SA zalicza wiodce wydawnictwa europejskie, midzy innymi: Cambridge University Press, Oxford University Press, Harcourt Education i Malmberg. Z czasem YDP zdoa wprowadzi do
nazw produktw tych wydawnictw swoj submark (niszego rzdu) jako informacj dla klientw kto dokona digitalizacji. Inn strategi wchodzenia na rynki zagraniczne byo monitorowanie rynku zamwie publicznych w innych krajach i udzia w przetargach publicznych. Dziaanie to musiao by poparte uczestnictwem w licznych targach i wystawach midzynarodowych, czsto z referatami i wystpieniami o charakterze popularyzatorskim i naukowym. Budowa obecnoci na rynkach zagranicznych wymagaa osobistej obecnoci pracownikw YDP na szeregu konferencjach, wystawach i targach, co zwikszao znaczco znajomo marki przedsibiorstwa. Poniewa YDP by pierwotnym dostawc wielu rozwiza sprzedawanych przez porednikw, wsppraca z nim jednostek wadz publicznych innych krajw bya wyrazem racjonalnoci gospodarki publicznej. Zamwienie usug u pierwotnego dostawcy obniao koszt ich wykonania. Ponadto wraz z upywem czasu lista wykonanych zamwie i uzyskiwanych rekomendacji potwierdzaa wysokie kompetencje przedsibiorstwa i skaniaa do wsppracy z nim. Ten model biznesowy YDP nazwao modelem serwisowym (rynkiem serwisowym), poniewa polega on na tworzeniu produktw skrojonym wedug konkretnego zamwienia i potrzeb nabywcy, ktrym z reguy byy agendy edukacyjne rnych krajw. Po szerokim wejciu na rynki zagraniczne, rwnie polskie wadze publiczne wykazay zainteresowanie wspprac, czego rezultatem byy zamwienia publiczne ze strony szkolnictwa powszechnego w Polsce. 2.3. Problemy z wdraaniem strategii wejcia i podejmowane sposoby ich pokonywania Wejcie na rynki zagraniczne wymagao bardzo duej elastycznoci, a z drugiej strony staej troski o realizowanie interesu ekonomicznego przedsibiorstwa. Elastyczno wymagaa nawizywania kontaktw z autorami i tumaczami, w tym rwnie mieszkajcymi poza Polsk. W wielu przypadkach dla uzyskania lepszego rezultatu w ubieganiu si o zamwienia publiczne, nawizywano wspprac z miejscowymi rmami, najczciej maymi i wystpowano wsplnie w ramach konsorcjum. Ten kierunek dziaania okaza si bardzo obiecujcy i zaowocowa szeregiem udanych kontraktw. Z drugiej strony przedsibiorstwo zakadao osiganie konkretnych rentownoci poszczeglnych kontraktw i pilnowao, aby nie schodzi poniej limitw ceny. Osiganie celw ekonomicznych na rynkach midzynarodowych stawao si tym atwiejsze im w wikszym stopniu mona byo korzysta z wasnych zasobw multimedialnych, do ktrych prawa autorskie posiadao przedsibiorstwo. Wedug stanu na rok 2009 wiksza cz
248
249
sprzeday serwisowej dokonywana bya w oparciu o gotowe rozwizania, a mniejsza w wyniku tworzenia nowych rozwiza. 2.4. Osignity stan rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa i stojce przed nim dylematy Young Digital Planet osigno niezwykle szeroki zakres obecnoci na rynkach midzynarodowych. Obejmuje on Europ Zachodni, Chorwacj, Wgry, Rosj, kraje Azji (Chiny, Malezj, Indonezj), Afryk (RPA). W 2009 r. YDP przejo udziay w norweskiej rmie Cyberbook oraz utworzyo swj oddzia w Wielkiej Brytanii, tworzc spk YDP UK Ltd. W 2009 r. trway przygotowania do wejcia na rynek USA. Zasadniczym celem YDP jest przesuwanie si w gr acucha wartoci poprzez tworzenie wasnych spek na rynkach docelowych. Dokonywa ma si to albo poprzez przejcia cakowite lub czciowe ju istniejcych, najczciej maych, wyspecjalizowanych przedsibiorstw, albo tworzenie przedsibiorstw od podstaw. Zasadniczy sposb mylenia YDP polega na tym, aby lokalnym przedsibiorcom na rynkach docelowych proponowa partnerskie podjcie tworzenia wartoci, a nie traktowa je tylko jako kanay dystrybucji. Jedynie poprzez stworzenie prawdziwych wizi, korzystnych dla przedsibiorstw zlokalizowanych na rynkach docelowych jak i rmy matki, mona budowa si grupy. Oczywicie partnerskie podejcie wymaga udostpnienia przez YDP wiedzy i technologii miejscowym partnerom. Postpowanie takie, wedug kierownictwa YDP w Polsce, zaprocentuje wikszym zaangaowaniem si na rzecz caej grupy YDP. Podstawowy problem rozwojowy YDP na obecnym etapie rozwoju (2009 r.) polega na tym, jak umidzynarodowi proces tworzenia wartoci oraz jak zbliy si do rynkw docelowych. Oznacza to, e strategia eksportu bezporedniego czy usug serwisowych bdzie stopniowo zmieniana na strategi oddziaywania na rnych rynkach przez coraz to bardziej samodzielne jednostki. Warto jednak wyjani, i YDP centralizuje wasno intelektualn w jednostce macierzystej i w tym zakresie nie przewiduje adnych zmian.
3. ROLA IP W MODYFIKACJI STRATEGII ROZWOJOWEJ PRZEDSIBIORSTWA W TYM JEJ OCHRONY
i midzynarodowych. Sytuacja ta w szczeglnoci zaznaczya si pod koniec lat 90-tych i w latach 2000-2001, kiedy przedsibiorstwo przeznaczyo due nakady na wytworzenie wartoci intelektualnych i jednoczenie nie byo w stanie ich sprzeda na preferowanym rynku krajowym. Zaistniaa wwczas trudna sytuacja nansowa, ktrej nie byo w stanie rozwiza zewntrzne nansowanie dune (kredytowe). W rezultacie waciciele przedsibiorstwa podjli decyzj o poszukiwaniu inwestora strategicznego. W 1999 r. waciciele YDP sprzedali 29,9% akcji midzynarodowej grupie Sanoma, a w 2001 r. udzia inwestora strategicznego wzrs do 55,1%. Wejcie inwestora strategicznego w sposb zdecydowany poprawio moliwoci pozyskiwania rodkw nansowych z rynku kredytowego. Poza barier nansow, tak dotkliw dla polskiego redniego przedsibiorstwa, wszystkie inne czynniki miay mniejsze znaczenie. Potencjaln, wan barier rozwoju midzynarodowego YDP mogo by naruszanie praw wasnoci intelektualnej przez konkurencyjne wydawnictwa na rynkach docelowych czy te dokonywanie pirackich podrbek produktw YDP. 3.2. Zarzdzanie IP jako czynnik zwikszenia skutecznoci zarzdzania strategicznego. Cykl rozwoju zarzdzania IP Biznes multimedialny jest biznesem ryzykownym w tym sensie, e stosunkowo may wysiek skierowany przeciwko przedsibiorstwu moe w sposb znaczcy ograniczy jego zdolnoci do generowania dochodw. Zagroenia w naruszaniu wasnoci intelektualnej YDP upatrywao w podrbkach, piractwu czy te w niedozwolonym naladownictwie. YDP jest wewntrznym twrc prac autorskich, jak i nabywc praw do eksploatacji zewntrznych produktw. Z reguy umowy o prac pracownikw YDP zawieraj klauzul o przeniesienie praw autorskich do wytworw powstaych podczas pracy w YDP i podobna zasada obowizuje przy zawieraniu umw cywilno-prawnych z autorami zewntrznymi. W sytuacji, kiedy YDP chce zdigitalizowa ksik edukacyjn nalec do wydawnictwa zagranicznego, kupuje od tego wydawnictwa licencj do eksploatacji praw autorskich w postaci nadania podrcznikowi formy interaktywnej i multimedialnej. Rozwizanie to powoduje, e YDP eksploatuje cudze prawa autorskie, przenosi prawa autorskie na siebie od autorw polskich oraz udziela licencji na eksploatacj nalecych do siebie praw w sytuacji, kiedy dostarcza usug serwisowych (wykonuje usug na rzecz podmiotu zewntrznego, chyba, e ten dokona nabycia praw autorskich do danego wykonania produktu multimedialnego).
3.1. Bariery rozwoju strategicznego przedsibiorstwa Zasadniczym problemem rozwoju YDP by szybszy proces narastania zasobw multimedialnych ni moliwoci ich eksploatacji na rynkach krajowym
250
251
W efekcie obrt prawami autorskimi i prawami do ich eksploatacji stanowi wany element biznesu YDP i decyduje o jego powodzeniu. Specyka programw komputerowych polega na tym, e nie podlegaj one prawu patentowemu i mona je chroni zasadniczo za pomoc prawa autorskiego. W praktyce YDP zastrzega znaki towarowe i wzory przemysowe na wielu rynkach na ktrych dziaa. Podczas tworzenia produktu multimedialnego wanym czynnikiem jest tworzenie tosamoci produktu, czyli jego nazwy czy te znaku towarowego. Opracowana tosamo produktu jest nastpnie badana przez przedsibiorstwo z punktu widzenia jej oryginalnoci i jeeli jest oryginalna wwczas podlega zgoszeniu do Urzdu Patentowego RP oraz unijnego urzdu OFFICE FOR HARMONIZATION IN THE INTERNAL MARKET (OHIM), ktrego siedziba mieci si w Alicante w Hiszpanii. Urzd ten rejestruje znaki towarowe (Community Trade Mark CTM) oraz wzory przemysowe (Community Design Registered CDR). Niektre decyzje OHIM s odmowne, ze wzgldu na wnoszenie sprzeciww przez konkurencj. Przedsibiorstwo odwouje si jednak skutecznie od tego typu decyzji. Ponadto znaki towarowe i wzory przemysowe YDP rejestruje w odpowiednich urzdach na gwnych rynkach zbytu swoich produktw. YDP rejestruje take znaki w postpowaniu midzynarodowym w trybie Protoku i Porozumienia Madryckiego za porednictwem WIPO (Word Intellectual Property Organization). Z punktu widzenia bilansu w zakresie nabywania i tworzenia wasnoci intelektualnej lata do 1997 r. to w praktyce okres uczenia si, w ktrym YDP by przewanie licencjobiorc. W latach 1997-98 rma zacza pozyskiwa zasoby IP poprzez przenoszenie na ni praw autorskich. Poczwszy od 1999 r. przedsibiorstwo zaczo wystpowa jako licencjodawca i uczy si wsppracy midzynarodowej oraz osigania korzyci z licencjonowania. Wraz z rozwojem rynku serwisowego (wytwarzanie produktw skrojonych na miar) w kraju i zagranic przedsibiorstwo stosuje rne zasady umw udostpniajcych swoje produkty od czasowych licencji poprzez przeniesienie praw na danym rynku. Jednak produkty multimedialne YDP nigdy nie starzej si. Przedsibiorstwo co kilka lat wprowadza nowe odmiany produktw, zawierajce coraz to bardziej zaawansowane funkcjonalnoci. Bardzo wanym elementem zarzdzania IP jest stay monitoring ewentualnych narusze praw wasnoci intelektualnej. W swojej historii przedsibiorstwo zanotowao kilka istotnych narusze swojej IP, z czego jedna sprawa zakoczya si korzystn dla YDP ugod. W 2009 r. obserwowano due zagroenie IP w jednym z krajw afrykaskich, jednak przedsibiorstwo prbuje rozwiza problem drog perswazji. Sprawa jest w toku.
Reasumujc, naley stwierdzi i zarzdzanie i ochrona wasnoci intelektualnej w YDP przebiegaa w trzech fazach. W pierwszej fazie przedsibiorstwo byo gwnie nabywc IP i uczyo si funkcjonowania na rynku wasnoci intelektualnej. Druga faza to faza mieszana, w ktrej wydatki na IP rwnowayy wpywy z licencji i przenoszenia praw autorskich. Trzecia faza to faza przewagi wpyww z IP nad wydatkami na ten cel, ktre jednak te wystpuj. Ten niejako naturalny proces rozwoju zosta silnie wzmocniony poprzez wejcie inwestora strategicznego, ktry pomg przej do fazy drugiej.
4. PUNKTY KRYTYCZNE ROZWOJU I SPOSOBY ICH POKONYWANIA
4.1. Zasadnicze punkty krytyczne w modykacji strategii Przedsibiorstwu YDP nie brakowao punktw krytycznych w rozwoju. Analizujc histori przedsibiorstwa warto wskaza na przynajmniej trzy takie punkty. 1) Pierwszym punktem zwrotnym w rozwoju przedsibiorstwa byo przejcie z rynku kart dwikowych na rynek wydawnictw multimedialnych (1993 r.). By to kluczowy wybr strategiczny, ktry zadecydowa o dalszym szybkim rozwoju przedsibiorstwa. 2) Drugi punkt krytyczny to decyzja podjta w 1998 r. o umidzynarodowieniu przedsibiorstwa, co byo zwizane z poszukiwaniem inwestora strategicznego. Waciciele YDP nie ukrywali, e wybr ten mia rwnie charakter strategiczny i realizacja koncepcji rozwoju midzynarodowego miaa przeksztaci YDP z rosncego przedsibiorstwa lokalnego (krajowego) w gracza midzynarodowego. 3) Trzecia strategiczna decyzja bya zwizana z poszerzeniem wielkoci udziau inwestora strategicznego do ponad 55% i chci odegrania wanej roli na globalnym rynku multimedialnym, poprzez udzia w wiatowym koncernie SANOMA zlokalizowanym w Finlandii. Nie mona te ukry faktu, i decyzja ta bya w pewnym sensie wymuszona nieprzychyln sytuacj kredytow w Polsce oraz sporem z wadzami skarbowymi w Polsce. Dwa czynniki, ktre przypieszyy decyzj o globalizacji (czy internacjonalizacji) YDP miay charakter krajowy. Pierwszy to nieufne postpowanie bankw ulokowanych w Polsce, ktre nie rozumiay idei biznesowych YDP i niezwykle ostronie kredytoway przedsibiorstwo. Dopiero objcie wikszociowych udziaw przez koncern midzynarodowy diametralnie zmienio sytuacj. Oznacza to, e sektor nansowy w Polsce posiada w tym
252
253
czasie (2001 r.) nik wiedz w zakresie nansowania nowoczesnych przedsibiorstw i dopiero wczenie inwestora strategicznego jako wikszociowego udziaowca spowodowa zmiany w postpowaniu bankw. Zadziwiajce byo postpowanie wadz skarbowych, ktre realizujc swoje uprawnienia, na tle interpretacji podatku VAT, cigny z konta przedsibiorstwa pokan kwot gotwki, co w krtkim czasie wpyno na pogorszenie sytuacji nansowej przedsibiorstwa, w wyniku czego przedsibiorstwo byo zmuszone zwolni 60 kluczowych pracownikw. YDP znalazo si na skraju zapaci. Warto doda, e postpowanie sporne trwa nadal (2009 r.), a YDP uwaa, e ma racj w tym sporzesporze (co jest poparte ekspertyzami autorytetw w zakresie prawa autorskiego w Polsce). 4.2. Sposoby pokonywania trudnoci i rola czynnika ludzkiego w tym procesie Zasadniczym kierunkiem dziaania po zapaci w roku 2001 byo zdecydowana restrukturyzacja zatrudnienia i redukcja kosztw funkcjonowania przedsibiorstwa oraz podjcie zwikszonego wysiku marketingowego ukierunkowanego na rynki zagraniczne. W ten proces zaangaowani byli niemal wszyscy kluczowi pracownicy przedsibiorstwa, ktrzy pozostali w rmie. W roku 2002 przedsibiorstwo dokonao wanej zmiany narzdziowej, przechodzc z programu Java Scripts na Macromedia Flash, co w znaczcy sposb uatwio funkcjonowanie na rynkach midzynarodowych (technologia ash pokonaa jav w zakaresie multimediw). Dla zwikszenia skutecznoci realizacji strategii rozwoju globalnego YDP zamienio nazw ostatniego czonu swojej nazwy z Poland na Planet. Interesujce byy przyczyny tej zmiany. Na pocztku nazwa miaa sugerowa, e rma to zesp utalentowanych Polakw, ktrzy chc zmienia wiat w kierunku nowoczesnych technologii. Interesujce, e nie zawsze tak to byo odbierane. W Europie Zachodniej czon Poland raczej przeszkadza i nie kojarzy si z nowoczesnymi technologiami. Dopiero po osobistym poznaniu rmy i jej pracownikw kontrahenci europejscy zmieniali zdanie. Z kolei w krajach Azji (drugi wany rynek docelowy) czon Poland trci szowinizmem narodowym (jak twierdzili klienci), co byo o tyle zdumiewajce, e Polska nigdy nie miaa problemw spornych na tych terenach. W efekcie w 2005 r. podjto decyzj o zmianie nazwy na bardziej neutraln. Zmiana ta okazaa si dobrym wyborem. Jest charakterystycznym, e logo przedsibiorstwa, pokazujce symbole ludzi rnych ras i narodowoci zostao zachowane, wymieniony zosta tylko jeden czon nazwy pod symbolem gracznym. Logo przedsibiorstwa symbolizowao midzynarodowo i jego przekaz zosta utrzymany.
Rys. 2. Logo przedsibiorstwa

rdo: http://www.ydp.eu/
Pomimo dokonania w 2001 r. duej restrukturyzacji zatrudnienia, wymuszonej zbiegiem niekorzystnych okolicznoci, przedsibiorstwo szybko zaczo odzyskiwa siy i ju po roku zatrudnienie zaczo rosn. Cz osb, ktre wczeniej zwolniono powrcio do pracy. Reasumujc, przedsibiorstwo skutecznie reagowao na zmiany otoczenia zewntrznego i poszukiwao nowych rynkw w sytuacji, w ktrej istniejce okazyway si mao wydajne. Firma nie wahaa si przeprowadzi bolesnego procesu restrukturyzacji i przewartociowa rol inwestora strategicznego w sytuacji, w ktrej instytucje nansowe bay si kredytowa przedsibiorstwo. Przedsibiorstwo podjo te decyzj o zmianie stosowanej technologii na inn, kiedy zorientowao si, e nowa technologia dominuje. Jak wydaje si, przedsiwzicia te byy waciwe i zostay przeprowadzone w odpowiednim czasie.
5.1. Wpyw ochrony IP na efektywno wdraania strategii rozwojowej Young Digital Planet SA jest niewtpliwie przedsibiorstwem, ktre swj rozwj zwizao w sposb integralny z nabywaniem, tworzeniem i zarzdzeniem wasnoci intelektualn. Wynikiem aktywnoci przedsibiorstwa w zakresie IP stao si zgromadzenie biblioteki gotowych rozwiza multimedialnych liczcej ponad 20 tys. pozycji. Przedsibiorstwo moe teraz opiera swj rozwj na wykorzystaniu posiadanych zasobw, co wydaje si by trwa podstaw rozwoju. Pomimo faktu posiadania a tak licznych zasobw przedsibiorstwo okresowo podejmuje dziaania majce na celu ich aktualizacj, poprzez wprowadzenie nowych rozwiza technologicznych czy te nowych treci. Zwiksza rwnie poziom interaktywnoci wydawnictw.
254
255
Uzyskanie efektw ekonomicznych okrelonych we wczeniejszej czci opracowania nie byoby moliwe bez ostronej polityki w zakresie ochrony IP, w tym w szczeglnoci w zakresie nabywania praw autorskich od autorw, ktrzy byli wykonawcami projektw edukacyjnych. Konsekwentna polityka w tym zakresie spowodowaa powikszanie si rzeczywistej wasnoci intelektualnej i to pomimo faktu, e wydatki na nabycie IP ulegay stopniowej amortyzacji. YDP bardzo przestrzegao i przestrzega uprawnie swoich licencjodawcw w zakresie nabywanych licencji na gotowe wydawnictwa papierowe, ktre poddaje digitalizacji i przeksztaca w wydawnictwa multimedialne. 5.2. Korzyci ekonomiczne z wdroenia strategii opartej na IP dla przedsibiorstwa (jakociowe i ilociowe) Obserwujc funkcjonowanie YDP mona stwierdzi, i efektywno ekonomiczna jest zasadniczo funkcj dwch zmiennych: jakoci i wielkoci zgromadzonych zasobw multimedialnych oraz zdolnoci marketingowych i sprzedaowych przedsibiorstwa. Motorem dziaania YDP prowadzcym do osigania tej efektywnoci jest kreatywne zaspokajanie potrzeb uytkownikw z rnych segmentw, poprzez dostarczanie wysokiej klasy interaktywnych narzdzi pogbiania wiedzy. Naley podkreli, i YDP jest zarwno dostawc uniwersalnych produktw dla szerokich grup klientw indywidualnych, jak i producentem produktw (np. portali edukacyjnych) skrojonych na miar i dopasowanych do konkretnych potrzeb klientw, w tym klientw instytucjonalnych. Realizujc swoj strategi rozwojow YDP zdoao zgromadzi wysokiej klasy zesp specjalistw o unikatowych specjalnociach, ktry charakteryzuje si wysokim poziomem kreatywnoci i elastycznoci. Uzyskane przez przedsibiorstwo wyniki ekonomiczne charakteryzuj si bardzo znaczc pozytywn dynamik, przy pewnej zmiennoci poziomu rentownoci, co wynika z bardzo zmiennego charakteru rynku. Warto jednak podkreli, e od roku 2002 przedsibiorstwo notuje wycznie dodatnie rentownoci w zakresie kluczowych wskanikw. 5.3. Wpyw strategii opartej na IP na rozwj kapitau ludzkiego przedsibiorstwa Rozwj midzynarodowy przedsibiorstwa bardzo pozytywnie wpyn na rozwj kapitau ludzkiego YDP. Przedsibiorstwo wsppracowao ze znanymi polskimi aktorami oraz z wybitnymi specjalistami w poszczeglnych dziedzinach bdcych przedmiotem zainteresowania rmy. Pracownicy
przedsibiorstwa w coraz wikszym stopniu realizuj zlecenia midzynarodowe, co wymusza na nich stae doskonalenie si i poznawanie nowych krajw i kultur, ale take nowych technik i technologii. Opracowywanie produktw edukacyjnych dla klientw azjatyckich zachca do studiowania specyki i zwyczajw tych krajw, co powoduje, e praca przy tego typu zleceniach jest niezwykle interesujca. YDP jako rma oraz jej zesp wielokrotnie uzyskiway cenne krajowe i midzynarodowe nagrody. Lista wyrnie YDP jest imponujca. Czynnik ten posiada bardzo due znaczenie w zakresie motywowania pracownikw, poniewa wiadomo pracy w zespole, ktrego osignicia s uznawane przez profesjonaln spoeczno midzynarodow daje poczucie satysfakcji. Warto rwnie podkreli, i w YDP panuje duch zespoowy, mona zaobserwowa bardzo silne wspieranie si przez czonkw rnych zespow. Kwesti nie budzca adnych wtpliwoci jest niekwestionowany autentyczny autorytet zaoycieli przedsibiorstwa, co w bardzo duym stopniu uatwia wspprac i pozwala na koncentrowanie si pracownikw na budowaniu i osiganiu celw przedsibiorstwa. Nie bez znaczenia jest rwnie fakt bardzo dobrego poziomu wynagrodze, co nie tylko pozwala zaspokoi pracownikom potrzeby materialne, ale rwnie udowadnia wysoki presti miejsca pracy. Reasumujc, naley podkreli, i kapita ludzki przedsibiorstwa ulega staemu wzbogacaniu zarwno poprzez zdobywanie wiedzy na zewntrz przedsibiorstwa (kursy i szkolenia), ale take w wyniku kreatywnoci i dzielenia si wiedz oraz umiejtnociami wewntrz przedsibiorstwa.
Young Digital Planet SA jest przedsibiorstwem gdaskim i miejscem pracy dla wielu absolwentw Politechniki Gdaskiej i Uniwersytetu Gdaskiego oraz innych uczelni. Siedziba przedsibiorstwa mieci si w pobliu lotniska Gdask-Rbiechowo im. L. Wasy. Tego typu lokalizacja bardzo sprzyja rozwojowi midzynarodowemu, w miar jak Gdask staje si portem europejskim, a by moe z czasem midzykontynentalnym. Rozwj tego lotniska wydaje si bezprecedensowy w cigu ostatnich 5 lat, czyli od czasu kiedy Polska zastosowaa europejsk zasad otwartego nieba. YDP jest niewtpliwie benecjentem akcesji Polski do Unii Europejskiej. Przysza strategia YDP opiera si na dalszym rozwoju technologicznym przedsibiorstwa oraz na rozwoju midzynarodowym. Jej osi jest ch lepszego poznania rynkw docelowych poprzez powoywanie na nich
256
257
miejscowych przedsibiorstw lub te przejmowania istniejcych rm. YDP wchodzi w faz globalizacji i jak si wydaje jego zamierzeniem jest obecno na wielu rynkach, zarwno dojrzaych jak i wschodzcych.
Bibliograa
1. MAC Edukacja, Wydawnictwo Juka-91, Poltext. 2. Przyborska-Bojanowska A., Kierowanie i zarzdzanie projektem edukacyjnym w wydawnictwie multimedialnym. Aspekty prawnoautorskie, Projekt Dyplomowy MBA, Gdask 2009. 3. Sprawozdania nansowe Young Digital Planet SA z lat 2005-2008. 4. Sprawozdania nansowe Young Digital Poland SA z lat 1999-2004. 5. Young Digital Planet. Prezentacja rmy. Gdask 2009.
Zasadnicze czynniki sukcesu przedsibiorstwa Young Digital Planet SA z Gdaska obejmuj nastpujce elementy: 1) Oparcie rozwoju przedsibiorstwa na innowacyjnym pomyle, konsekwentnie wdraanym od wczesnego etapu rozwoju przedsibiorstwa, a take na trafnie wytypowanych produktach. 2) Systematyczne denie do internacjonalizacji i globalizacji dziaalnoci przedsibiorstwa, zwaszcza wobec ograniczonych moliwoci popytowych rynku wewntrznego. 3) Wyjcie z zaoenia, e mode przedsibiorstwo musi dopiero nauczy si prowadzenia strategii w zakresie IP jako aktywny nabywca i jednostka stosujca innowacyjne rozwizania, a dopiero po pewnym czasie jako dostawca i zarzdca IP. 4) Dziaanie w oparciu o wspprac i porozumienia partnerskie ze znanymi, pierwszorzdnymi partnerami zagranicznymi, co od razu budowao presti modego przedsibiorstwa. Zapewnienie wysokiej jakoci pierwszych klientw rmy. 5) Ogromy poziom kreatywnoci w zakresie projektowania nowych produktw oraz ich duy poziom dopasowania do rnych kultur i zwyczajw. Trafno speniania potrzeb klientw. 6) Elastyczno przedsibiorstwa w warunkach silnych zmian, w tym zdolno do przemiany strategicznej w punktach zwrotnych. 7) Oparcie zarzdzania i ochrony wasnoci intelektualnej na rzeczywistych potrzebach przedsibiorstwa oraz poczuciu zdrowego rozsdku, w tym w szczeglnoci na unikaniu sporw sdowych w sytuacjach, w ktrych wytumaczenie i perswazja mog przynie lepszy rezultat. 8) Korzystny rozwj rodowiska edukacyjnego na wiecie i jego rosnca podatno na innowacje i przemiany technologiczne. Przedstawione powyej wyszczeglnienie zasadniczych czynnikw sukcesu Young Digital Planet SA nie wyczerpuje w peni problematyki zasadniczych rde sukcesu, ale wskazuje najwaniejsze. Obserwujc praktyk funkcjonowania YDP mona stwierdzi, i integratorem funkcjonowania tych obiektywnych czynnikw by cile zintegrowany zesp pracowniczy, ktry z bardzo duym zaangaowaniem budowa i realizowa cele przedsibiorstwa.
rda internetowe
http://wirtualnywydawca.pl/a/showitem/id/22704/cat/RZRP.html z dnia 20 maja 2009 http://www.ydp.com.pl/ http://www.ydp.eu/ http://www.yteach.com/
Studium prz ypadku TERMISIL
259
FENIKS Z POPIOW
Studium przypadku Termisil

A. Poszewiecki
1. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIBIORSTWA I JEGO OSIGNICIA
Hutnictwo szka to brana, ktrej pocztki s niezwykle stare. Najstarsze znalezione przedmioty wykonane czciowo ze szka maj okoo 9000 lat. Niektrzy z naukowcw twierdz jednak, e szko moe mie jeszcze dusz histori, sigajc nawet kilkunastu tysicy lat. Pocztki szklarstwa zwizane s z krajami Orientu i garncarstwem. Najprawdopodobniej wynalezienie tego materiau zawdziczamy przypadkowemu dostaniu si piasku na powierzchni przedmiotw glinianych przed ich wypaleniem. Na pocztku szko byo tylko polew na naczyniach ceramicznych. Najstarsze w caoci szklane naczynia odnalezione przez archeologw maj okoo 3500 lat. Tysic lat przed nasz er powstaway ju do skomplikowane przedmioty pierwsze szklane kielichy i akony. Badania archeologiczne wiadcz o istnieniu w Polsce pracowni produkujcych szko ju w X w. W XV i XVI w. szczeglnie duo hut powstao w Maopolsce. Rozkwit produkcji szka na terenie Polski mia miejsce duo pniej w XVIII i XIX w. Pod koniec XIX rozwina si na ziemiach polskich produkcja na skal przemysow. W Woominie huta rozpocza dziaalno w 1905 r. Termisil Huta Szka Woomin S.A. jest kontynuatorem tradycji Huty Szka Woomin zbudowanej przez Szlama Kon. W 1905 r. uruchomiono w niej produkcj szka stoowego, prasowanego i rnokolorowego oraz lamp szlifowanych. W 1913 r. w Woominie powstaa druga dua huta pod nazw PRACA, w ktrej produkowano szko apteczne i perfumeryjne. W 1914 r. zakady zatrudniay 2/3 ogu robotnikw przemysowych z terenu Woomina i okolic1. W 1918 r. w Polsce dziaao 35 hut szka, a pod koniec okresu midzywojennego liczba ta bya ju dwa razy wiksza. Po II wojnie wiatowej w Polsce powsta nowoczesny przemys szklarski. Okoo roku 1930 zarejestrowanych byo okoo 113 hut. Po zakoczeniu wojny huty upastwowiono, a w styczniu 1951 r. obie huty poczono w jedno przedsibiorstwo pod nazw Woomiskie Zakady Szklarskie, nadajc im w 1952 r. imi Feliksa Papliskiego. W 1960 r. zakady powrciy do nazwy Huta Szka Woomin im. F. Papliskiego. W 1962 r.
1
Po II Wojnie wiatowej obie huty upastwowiono i poczono w jedn cao.
przyczono do niej Hut Przyszo w Tuszczu. 1 stycznia 1972 r. huta stracia osobowo prawn i wesza w skad Zjednoczonych Hut Szka Gospodarczego i Technicznego Vitropol w Sosnowcu. W 1981 r. Hucie Szka Woomin przywrcono osobowo prawn. Upado ogoszono 10 czerwca 1999 r., ktr zakoczono 11 padziernika 2001 r. W 1974 r. uruchomiono produkcj wyrobw cienkociennych-dmuchanych na woskim automacie Oliwotto. Produkowano rwnie butelki do alkoholi oraz do napojw (Cola), a rwnoczenie metod rczn wytwarzano rnego typu i ksztatu wyroby, rwnie szko laboratoryjne. W latach 80. XX w. w zwizku z wprowadzeniem na rynek pralek automatycznych, pojawio si zapotrzebowanie na wzierniki szklane do pralek. Huta rozpocza wspprac z wczesnym potentatem rynkowym rm Polar oraz takimi partnerami jak Amica i Wiatka. Produkcja wziernikw zapocztkowaa now lini naczy prasowanych. Po przemianach ustrojowych w 1989 r. pastwowy zakad znalaz si w nowych warunkach wolnego rynku. Nowa sytuacja i jednoczesny kryzys na rynku rosyjskim, gdzie huta sprzedawaa znaczn cz produkcji, doprowadziy w 1998 r. do jej zamknicia. W czerwcu 2000 r. cz upadej Huty Szka Woomin zakupili przedsibiorcy z Krosna Janusz Michna (wyksztacenie rednie mechanik) i Anna Malczewska-Michna (wyksztacenie wysze historyk sztuki), ktrzy rozpoczli prac nad odbudowaniem znanej od prawie 100 lat marki TERMISIL. Nowi waciciele huty wczeniej zajmowali si produkcj oraz handlem drobnym sprztem AGD, ale take reklam na szkle. Zreszt szko i hutnictwo szka byy im o tyle bliskie, e J. Michna ju jako 4 latek zacz odwiedza ma hut prowadzon przez jego wujka. Nowo uruchomiony zakad pocztkowo zatrudnia 80 osb. Potem liczba pracownikw skokowo rosa do 140, 180 i obecnie okoo 240 osb (w latach 80. XX w. szczytowa wielko zatrudnienia wynosia ponad 2000 osb). Struktura rmy jest do paska i skupiona przede wszystkim na dziaalnoci produkcyjnej, przy ktrej pracuje 220 osb. Pozostaych 20 pracownikw skada si na zarzd, dzia handlowy (kraj i eksport), ksigowo, logistyk, kadry. W 2006 r. przy wsparciu z funduszy Unii Europejskiej rozpoczto du inwestycj w wydzia produkujcy szklanki, kubki, lianki i dzbanki. Obecnie w rmie dziaaj dwie linie szka prasowanego grubociennego, na ktrych wytwarzane s: aroodporne naczynia kuchenne o pojemnoci 1-8 l, wyroby techniczne, np. szklane wzierniki do pralek automatycznych, szklane elementy do sprztu AGD.
260
261
Firma dysponuje rwnie lini szka cienkociennego, na ktrej wytwarzane s naczynia o pojemnoci 0,2-2 l, np. szklanki, kubki, lianki, dzbanki z osprztem plastikowym, zaparzacze do kawy, herbaty i zi, salaterki, naczynia miarowe oraz szko laboratoryjne. Huta rozwija take produkcj dla nowych bran, midzy innymi: owietleniowej, motoryzacyjnej. Po zrealizowaniu zaplanowanych inwestycji w Hucie bdzie dziaa 5 linii produkcyjnych. Obecnie Termisil Huta Szka Woomin ma w swojej ofercie nastpujce produkty: Wyroby dla przemysu AGD. Termisil Huta Szka Woomin od lat zajmuje si produkcj elementw szklanych dla przemysu AGD. Produkuje midzy innymi wzierniki do pralek automatycznych oraz dzbanki do ekspresw do kawy. Szko laboratoryjne. Specjalna formua i proces wytwarzania sprawiaj, e szko Termisil moe by wykorzystywane w laboratoriach. Wytwarzane s z niego naczynia laboratoryjne, w peni odporne na dziaanie substancji chemicznych, nie wydzielajce alkalii i nie wchodzce w reakcj z zawartoci. Szko owietleniowe. Najnowoczeniejsze na wiecie technologie umoliwiaj produkcj dla nowych bran, midzy innymi owietleniowej. Termisil Huta Szka Woomin rozwija wspprac miedzy innymi z bran motoryzacyjn w zakresie produkcji elementw reektorw. Obecnie rma bardzo szybko si rozwija. Jest regularnie wyrniana i nagradzana za wysok jako produktw i rzetelno w biznesie. Zmiany podstawowych wskanikw dotyczcych przedsibiorstwa przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Podstawowe wskaniki dotyczce Termisil Huta Szka Woomin S.A.
Rok 2001 2005 2009 (I procze) Liczba pracownikw 195 224 237 Warto sprzeday 18 512 672,20 30 877 271,70 15 194 549,44 Liczba obsugiwanych rynkw zagranicznych 12 26 38 Procentowy udzia eksportu w sprzeday 25,99 31,44 32,13
Zakoczenie realizacji znaczcych inwestycji powinno pozwoli rmie na dalsze zwikszenie zatrudnienia. Do momentu zakoczenia inwestycji dalszy rozwj przedsibiorstwa by i jest hamowany przez stare technologie, ktrymi rma dysponowaa. Realizacja inwestycji pozwoli na szeciokrotne zwikszenie produkcji. W ofercie rmy znajduje si obecnie ponad 140 artykuw ze szka Termisil, a asortyment jest stale powikszany o nowe produkty, oparte na autorskich pomysach.
2. STRATEGIA DZIAANIA PRZEDSIBIORSTWA NA RYNKACH MIDZYNARODOWYCH
Wanym elementem odbudowy rmy po jej przejciu przez nowych wacicieli byo stworzenie nowych kanaw dystrybucji, szczeglnie na rynkach zagranicznych. Ju w 2004 r. woomiska huta staa si wiodc rm na rynku polskim w sprzeday szka aroodpornego, a jej produkty znalazy uznanie w 38 krajach na caym wiecie. Waciciele zainwestowali w now lini do produkcji naczy aroodpornych oraz w najnowoczeniejsze urzdzenia do przygotowania form, dziki czemu Termisil Huta Szka Woomin ma obecnie jeden z najnowoczeniejszych parkw maszynowych na wiecie. Dokonujc zakupu przedsibiorstwa, jego nowi waciciele zakadali, e eksport bdzie stanowi fundament rozwoju huty. Planowano wykorzysta rwnie mark Termisil (szko hartowane wytwarzane przez pastwowego poprzednika). Szko Termisil2 nie wchodzi w adn reakcj chemiczn oraz charakteryzuje si bardzo wysok odpornoci termiczn. Waciciele przedsibiorstwa, podejmujc decyzj o pooeniu duego nacisku na dziaalno eksportow stwierdzili, e zwiksz szanse rmy na sukces jeli ich oferta nie bdzie naladownictwem konkurencji. Narzdziem, ktre miao sta si gwnym orem byy patenty. Patentowanie niektrych rozwiza ma przede wszystkim utrudnia konkurencji wejcie na rynek z podobnymi produktami. Jak mwi prezes rmy patentowanie to dla niego rwnie oznaka przedsibiorczoci i jego pomysowoci. Gwnym atutem, ktry zapewni sukces bya wasna, zastrzeona marka szka Termisil znana w prawie 40 krajach, midzy innymi w Japonii,
rdo: opracowanie na podstawie informacji przekazanych przez Termisil Huta Szka Woomin S.A.
2 Termisil gatunek twardego szka laboratoryjnego. Zawiera 80% SiO2, 12% B2O3, 4% Termisil, Na2O oraz tlenki glinu, wapnia, arsenu, magnezu i potasu. Termisil ma may wspczynnik rozszerzalnoci termicznej, wykazuje odporno na dziaanie chemikaliw, wysok temperatur i jej gwatowne zmiany. (portalwiedzy.onet.pl)
262
263
Stanach Zjednoczonych, Francji i Rosji. Klienci docenili jako produktw, innowacyjne pomysy i oryginalne wzornictwo. Najwaniejsze rynki eksportowe to UE (gwnie Niemcy), USA i Japonia. Ale produkty z Woomina traaj rwnie do Korei, Urugwaju czy te na Antyle Holenderskie. Pocztki dziaalnoci eksportowej to wyzwanie dla kadego przedsibiorstwa. HutaTermisil postawia na dotarcie do kontrahentw zagranicznych poprzez udzia w targach. Pierwszymi byy targi brany szklarskiej w Poznaniu. Potem przyszed czas na udzia w targach we Frankfurcie. Dao to bardzo pozytywny efekt. Kontrahenci zainteresowali si ofert polskiej huty, a szczegln uwag zwrciy posiadane patenty. Mona wrcz pokusi si o wniosek, e to wanie posiadane patenty przyczyniy si do sukcesu dziaalnoci eksportowej. Obecnie rma eksportuje okoo 40% swojej produkcji, jednak plany na najbliszy okres przewiduj zwikszenie eksportu do 70%. Zmiana ta zwizana jest przede wszystkim ze zrealizowanymi inwestycjami i podniesieniem jakoci wytwarzanych produktw. Wsppraca z klientami z rnych rejonw wiata daje rmie silne impulsy do wdraania innowacji w zakresie swojej dziaalnoci produkcyjnej. Japoczycy s niezwykle trudnymi klientami, z ktrymi wsppraca dostarcza jednak rmie bardzo duo korzyci zwizanych przede wszystkimi z licznymi sugestiami dotyczcymi rozwoju produktw. Jak mwi J. Michna Spotkania z kontrahentami japoskimi s zazwyczaj bardzo dugie, jednak kocz si niezwykle owocnie i pozwalaj nam na popraw jakoci i funkcjonalnoci naszych produktw. Przedsibiorstwo ma w swej ofercie dwa rozwizania, ktre chronione s patentami, z czego opatentowane rozwizanie Grill&Drop stanowi okoo 60% produkcji szka hartowanego sprzedawanego przez Hut Woomin. Docenieniem potencjau przedsibiorstwa w zakresie dziaalnoci eksportowej moe by fakt, e w konkursie pod patronatem Prezesa Rady Ministrw RP Wybitny Polski Eksporter, Huta Szka Woomin otrzymaa nagrod Laur Eksportera. Ten tytu przyznawany jest rmom, ktre w ubiegych latach zdobyy nagrod Wybitny Polski Eksporter i nadal utrzymuj wysok dynamik eksportu oraz zdobywaj nowe rynki. Zarzd huty otrzyma te tytu Eurolidera za szczeglne osignicia w kreowaniu wizerunku rmy. O pozycji rmy z Woomina moe wiadczy rwnie fakt, e naczynia aroodporne marki Termisil mona kupi w najwikszym centrum handlowym w Dubaju, Mall of the Emirates. Mall of the Emirates to centrum handlowe z jedynym na wiecie krytym stokiem narciarskim. Przy 40-stopniowym upale sztuczny stok cieszy si niezwyk popularnoci wrd mieszkacw Dubaju i turystw. Na 223 tys. metrw kwadratowych
znajduje si 450 sklepw, w ktrych dostpne s produkty najlepszych wiatowych marek. Huta Szka Woomin jest jedyn polsk rm z brany szklanej, ktrej produkty znajduj si w tym niezwykym i ekskluzywnym miejscu.
Jak ju wspomniano wyej rozwj rmy i jej znaczca pozycja na rynku midzynarodowym opiera si m.in. na patentach. Firma w swej dotychczasowej dziaalnoci wykorzystaa dwa patenty Grill&Drop System oraz Safe lid system . Wprowadzony w 2001 r. autorski Grill&drop system zrewolucjonizowa sposb pieczenia w naczyniach aroodpornych. System ten wymusza termoobieg aromatu i pary wodnej. Na pokrywie umieszczono krople szklane, ktre daj efekt rwnomiernego nawilania potrawy. Zastosowanie ryi szklanych na dnie naczynia chroni potraw przed przywieraniem (rys. 1).
Zastosowanie kropli szklanych w pokrywie daje efekt rwnomiermego nawilenia potrawy.
Zastosowanie ryi szklanych na dnie naczynia chroni potraw przed przywieraniem Grill&drop system wymusza termoobieg aromatu i pary wodnej. Rys. 1. Grill&drop system
rdo: Termisil Huta Szka Woomin S.A
Drugi patent to pokrywka do dzbankw caoszklanych z systemem zapobiegajcym wypadaniu podczas nalewania napojw Safe lid system . Rozwizanie wprowadzono do produkcji w 2004 r. Co ciekawe rozwizanie to, chronione patentem, byo efektem utraty przez Hut Woomin znaczcego kontraktu na dostarczenie wyrobw szklanych na rynek brytyjski. Przyczyn przegrania by fakt, e pokrywa dzbanka do herbaty wypadaa przy nalewaniu. J. Michna szybko wpad na pomys rozwizania tego problemu tworzc Safe Lid System (rys. 2).
264
265
Rys. 2. Safe lid system

rdo: Termisil Huta Szka Woomin S.A
Cech, ktra pcha ludzi do patentowania jest przedsibiorczo. J. Michna jest autorem okoo 20 rnych patentw. S to rozwizanie nie tylko z brany hutniczej. Wrd opatentowanych rozwiza s m.in.: noga krzesa lub fotela o zmiennej wysokoci, nadwozie kontenerowe do przewozu towarw na palecie, dystrybutor pynu do spryskiwaczy szyb samochodowych. Wedug prezesa rmy decydujcym czynnikiem, jeli chodzi o moliwo patentowania, jest umiejtno dostrzegania tego co ludziom przeszkadza i znajdowanie rozwiza tych problemw. S to zazwyczaj rozwizania proste, tanie i skuteczne, ktre nie wymagaj pracy inynierw. W opinii J. Michny tego typu patenty mog stanowi o sile polskiej gospodarki. Nie sta nas na bardzo kosztowne rozwizania. mwi prezes Huty Termisil Nasz specjalnoci powinny by przede wszystkim proste, praktyczne rozwizania, dajce efekty bez duych nakadw nansowych. Koszt uzyskania patentu na jeden wynalazek to okoo 20.000 PLN. W przygotowaniu wnioskw patentowych rmie pomagaj zewntrzni rzecznicy patentowi, ktrzy badaj dokumenty w 9 krajach, w ktrych huta patentuje swoje rozwizania. Wynalazki zgaszane s do ochrony patentowej tylko na rynku europejskim, gdy patentowanie w USA i Japonii jest bardzo drogie i rmy w chwili obecnej nie sta na to Co warte podkrelenia zarwno koncepcje nowych produktw, jak te ich wzornictwo w wikszoci powstaje w samej rmie. W ramach swojej dziaalnoci rma wsppracuje rwnie ze sfer naukow. W latach 2003-2005 realizowany by celowy projekt badawczy z Politechnik Warszawsk (Wydzia Inynierii Materiaowej) na temat doboru stali i odpowiednich powok dla form ze szka prasowanego i cienkociennego. Projekt mia na celu dobr stali, pracujcych w temperaturach powyej 1450C, pod ktem ywotnoci tych form, regeneracji oraz uzyskiwania najlepszych parametrw jakociowych produktw szklanych. Wsppraca daa zaplanowany efekt.
W cigu swego rozwoju Huta Woomin stana przed problemem znalezienia nowych rde nansowania. Na pocztku 2007 r. zapada decyzja o pozyskaniu rodkw z rynku pierwotnego za pomoc wejcia spki na rynek giedowy. Plany przewidyway pozyskanie z GPW 50 mln z na dalszy rozwj i realizacje inwestycji niezbdnych do dalszego rozwoju przedsibiorstwa. Przygotowany by ju prospekt emisyjny, jednak w ostatniej chwili zapada decyzja o innym sposobie pozyskania kapitau. Bank obsugujcy przedsibiorstwo udzieli kredytu i t drog pozyskano rodki na realizacj tak znaczcych inwestycji. Rezygnacja z wejcia na gied wizaa si z jednej strony z obaw przed utrat kontroli nad rm przez jej dotychczasowych akcjonariuszy, a z drugiej z pojawiajcymi si symptomami zaamania rynkowego (w tym take silnych spadkw na giedzie) i obaw zwizan z ryzykiem nieuplasowania emisji.
5. PODSUMOWANIE ZASADNICZE CZYNNIKI SUKCESU ORAZ PLANY NA PRZYSZO
Siln stron rmy jest innowacyjno jej oferty, nastawienie na szukanie nowych rozwiza, a take wysoki poziom technologiczny i jakociowy (po przeprowadzonej modernizacji parku technologicznego). Firma upatruje swoich szans przede wszystkim w poszerzeniu gamy oferowanych produktw. Termisil Huta Szka Woomin dy do uzyskania pozycji wiatowego lidera w produkcji szka aroodpornego. Chcemy uzyska pozycj lidera w naszej brany oraz wzbogaci ofert produktw wymagajcych najwyszej precyzji wykonania. Ju dzi pracujemy nad propozycjami dla nowych bran. Zwikszone moce produkcyjne pozwol realizowa zlecenia zwizane z najnowoczeniejszymi technologiami mwi Anna Michna, wiceprezes zarzdu Huty Szka Woomin. Plany na przyszo to take dalsza ekspansja na rynek midzynarodowy silniejsze zaistnienie na nich oraz wejcie z nowymi produktami. Jak mwi J. Michna Pracuj rwnie nad nowymi rozwizaniami technologicznymi, ktre mog da nowy impuls rozwojowy dla jego przedsibiorstwa. Chcemy uzyska pozycj lidera w naszej brany oraz wzbogaci ofert produktw wymagajcych najwyszej precyzji wykonania. Ju dzi pracu-
266
jemy nad propozycjami dla nowych bran, midzy innymi motoryzacyjnej. Zwikszone moce produkcyjne pozwol realizowa zlecenia zwizane z najnowoczeniejszymi technologiami.
12 10
POGO ZA MARZENIAMI CZY REALIZM TECHNOLOGICZNY? JAK ZAPEWNI RWNOWAG STRATEGICZN W PROCESIE ROZWOJU MIDZYNARODOWEGO OPARTEGO NA IP?
Studium przypadku Morphic Technologies AS
Przemysaw Kulawczuk
Bibliograa
1. http://www.polish-glass.pl 2. E. Gubaa, Przemys szklarski w II R.P. i jego organizacja, http://www.polish-glass.pl/pliki/ 2007_07_25_09_45_32_Przemysl_szklarski_w_II_RP_i_jego_organizacja.pdf 3. Informacje osobicie udzielone przez Ann Malczewsk-Michn oraz Janusza Michn.
WPROWADZENIE
Nie kade studium przypadku musi zawiera jedynie pozytywne dowiadczenia, ktre warto naladowa. Czasami dobr lekcj jest obserwacja bdw innych przedsibiorcw i takie zaprojektowanie wasnej wizji rozwojowej, aby proces rozwoju wasnoci intelektualnej (IP), w zorientowanym technologicznie przedsibiorstwie, przebiega harmonijnie. ycie gospodarcze pokazuje, e w wyniku systematycznej i cierpliwej pracy mona osign bardzo wiele, zwaszcza w zakresie rozwoju technologicznego opartego na wasnoci intelektualnej. Jednak proces rozwoju zawiera wiele pokus, aby wykorzysta drog na skrty i osign to, co z reguy uzyskuje si przez okres kilku kilkunastu lat, w okresie roku dwch. Dokonuje si to z reguy poprzez prowadzenie polityki fuzji i przej. Wiele tych dziaa moe by susznych i uzasadnionych, jednak nadmierne poleganie na przejmowaniu obcych dowiadcze i nie rozwijanie wasnych kluczowych kompetencji, nieuchronnie musi prowadzi do powanego zakcenia rwnowagi strategicznej przedsibiorstwa. W takiej sytuacji znalazo si szwedzkie przedsibiorstwo Morphic Technologies AS. Przedstawione studium jest wic ostrzeeniem, ale zawiera rwnie pozytywn wymow. Jak wydaje si, kierownictwo zrozumiao, jakie bdy popeniono i wraca do takiego modelu rozwoju, ktry pomoe ustabilizowa przedsibiorstwo i nada gbszy sens budowie wasnoci intelektualnej.
1.1. Historia przedsibiorstwa1 Przedsibiorstwo Morphic Technologies zostao zaoone w 1999 r. przez Petera Ena i Kurta Dahlberga. Przedsibiorstwo zlokalizowano w Karlskodze, w Centralnej Szwecji. Obaj zaoyciele mieli dowiadczenie w zakresie
1 Tre punktu dotyczcego historii przedsibiorstwa oparto na danych ze strony internetowej http://www.morphic.se/history
268
Studium prz ypadku MORPHIC TECHNOLOGIES AS
269
dziaalnoci przemysowej (pracowali m. in. w rmie Bofors i SKF). Celem obu zaoycieli byo uruchomienie i komercjalizacja technologii (wydajniejszej i taszej ni np. w zakresie typowych technologii wytaczania), ktra umoliwiaaby formowanie materiaw za pomoc ekstremalnie duych cinie z wysokim poziomem precyzji do masowej produkcji komponentw przemysowych. Pomys zaoycieli polega na tym, aby siy ksztatowania (np. wytoczki) oddziayway zarwno z dou, jak i z gry ksztatowanego elementu, co wielokrotnie zwikszao efektywno procesu formowania. Wychodzc od technologii ksztatowania materiaw przedsibiorstwo przeszo do produkcji prostych urzdze opartych na tej technologii. Wytaczane elementy mogy by wykorzystywane do produkcji wymiennikw ciepa czy te ogniw paliwowych (ktre skaday si z reguy z wielu membran). Przez pierwsze lata przedsibiorstwo koncentrowao si na produkcji na rynek szwedzki i osigao umiarkowane efekty. W roku 2004 przedsibiorstwo zapocztkowao sprzeda ogniw paliwowych na rynkach midzynarodowych, poprzez swoj spk podleg o nazwie Cell Impact AB, ktrej zasadniczym celem byo zaadoptowanie posiadanych technologii do rozwoju produkcji ogniw paliwowych. W padzierniku 2004 roku akcje rmy Morphic Technologies zaczy by notowane na giedzie Nya Marknaden List (obecnie First North). W kolejnych latach Morphic Technologies AS rozwija si w wyniku wykorzystania zarwno strategii fuzji i przej, jak i rozwoju organicznego. W ramach tego procesu w padzierniku 2005 roku Morphic naby system automatyzacji i manipulacji materiaami SensActive AB, ktry wczono do spki Dynamis AB, ktra rwnie bya spk zalen. W grudniu tego samego roku Morphic naby Aerodyn AB, ktra specjalizowaa si w dziaalnoci zwizanej z wykorzystaniem energii wiatrowej do siowni elektrycznych i napdw oraz integracji technologii alternatywnych rde energii z technologi ogniw paliwowych. Ten kierunek zainteresowa wynika z moliwoci przeobraania energii si przyrody w paliwa palne (np. wodr czy etanol), mogce suy jako rda napdu do silnikw. W 2006 r., inna spka zalena Cell Impact AS, rozpocza produkcj ogniw paliwowych w nowym zakadzie produkcyjnym w Karlskodze. W tym samym roku Morphic zawar umow partnersk z skim przedsibiorstwem zajmujcym si wykorzystaniem energii wiatru WinWinD. Dziaalno operacyjna w zakresie energii odnawialnej zostaa rozdzielona na trzy jeszcze bardziej wyspecjalizowane przedsibiorstwa: Aerodyn AB, Finshyttan Hydro Power AB i DynaWind AB. Dziaalno tych przedsibiorstw bya wspierana poprzez pozyskiwanie z rynku szeregu kluczowych specjalistw w tej dziedzinie, ktrzy przejmowali funkcje prezesw i dyrek-
torw wykonawczych spek zalenych. W roku 2006 przedsibiorstwo podpisao szereg umw w zakresie ogniw paliwowych z przemysem motoryzacyjnym, telekomunikacyjnym, elektroniki uytkowej i innymi branami. W tym samym roku przedsibiorstwo otrzymao rwnie due zamwienia na turbiny wiatrowe. W roku 2007 zaczto rozwija wasny system energetyczny, w ktrym integrowano wykorzystanie energii wiatrowej oraz technologi ogniw paliwowych. Ogniwa paliwowe mona okreli jako przetworniki energii wodoru i innych nonikw energii w elektryczno i ciepo. Podczas procesu spalania wodr (lub inny nonik) czy si z tlenem i w efekcie powstaje woda. Technologia ta jest wic rodowiskowo czysta. Do produkcji wodoru (z wody), w wyniku procesu elektrolizy, zuywa si energi elektryczn. Opisany proces z punktu widzenia zasady zachowania energii jest cakowicie nieoszczdny, poniewa do wyprodukowania okrelonej iloci energii z wodoru trzeba zuy znacznie wicej energii elektrycznej do jego wyprodukowania. Jednak proces ten moe by opacalny, jeeli energia elektryczna ma charakter nadwykowy lub jest wytwarzana z wiatru (ktry nic nie kosztuje, ale energia z niego trudno daje si magazynowa). Rezultatem procesu s paliwa takie jak: wodr, etanol czy metan, ktre mona zarwno magazynowa, jak i przewozi. Barier s natomiast koszty urzdze do produkcji energii elektrycznej. Jednak w miar upywu czasu koszty te stopniowo zmniejszaj si, co czyni proces proponowany przez Morphic AS wartym przynajmniej testowania. W roku 2007 przedsibiorstwo otworzyo obiekt demonstracyjny w Karskodze, w ktrym energia odnawialna jest czona z technologi ogniw paliwowych. Ju na jesieni tego roku przedsibiorstwo uzyskao pierwsze dwa masowe zamwienia na ogniwa paliwowe, o wartoci 196 milionw koron szwedzkich. W tym okresie przedsibiorstwo nabyo 55% akcji rmy Helbio, zajmujcej sie energetyk, 100% akcji Arcotronics Fuel Cells s.r.l (obecnie Exergy Fuel Cells), po 100% akcji AccaGen i Euro Industrial Automation AB (EIA). W roku 2008 przedsibiorstwo podpisao umow partnersk z niemieckim producentem turbin wiatrowych Kenersys oraz nabyo 80% akcji norweskiego wytwrcy turbin wiatrowych. W 2009 roku spka zalena Morphic Impact uzyskaa zamwienie od przedsibiorstw motoryzacyjnych na trzy produkcyjne platformy testowe.
270
271
1.2. Rodzaje dziaalnoci i ich rozwj

Cele operacyjne przedsibiorstwa2
Zakres dziaalnoci Grupy Morphic obejmuje dwa gwne zakresy dziaalnoci i kilka pobocznych. Kluczowe zakresy dziaalnoci obejmuj energetyk wiatrow oraz ogniwa paliwowe. W zakresie energetyki wiatrowej zasadniczym celem Morphic jest wzmocnienie pozycji przedsibiorstwa w segmencie duych turbin wiatrowych obejmujcych urzdzenia o mocy 1-4 MW. Przedsibiorstwo postawio sobie za cel osignicie 20% udziau w rynku, mierzonego zainstalowan moc znamionow w segmencie turbin powyej 2,5 MW. W zakresie ogniw paliwowych Morphic zamierza zosta strategicznym partnerem i globalnym dostawc membran przepywowych do ogniw paliwowych. W zakresie kompletnych systemw energetycznych celem Morphic jest zostanie czoowym dostawc systemw produkujcych energi elektryczn i wodr przy wykorzystaniu energetyki wiatrowej. Zasadniczym priorytetem przedsibiorstwa jest opracowanie efektywnej oferty w zakresie zastpienia dieslowskich generatorw zasilajcych stacje telekomunikacyjne i inne tego typu instalacje.3 Dziaalno Morphic Technologies AS zostaa pogrupowana wedug specjalizacji, a koordynacja dziaa caej grupy oraz ochrona praw wasnoci intelektualnej zostaa skoncentrowana w przedsibiorstwie macierzystym, ktre jest spk publiczn notowan na giedzie w Sztokholmie (OMX). Przedsibiorstwo macierzyste jest odpowiedzialne za ogln dziaalno w zakresie produkcji ogniw paliwowych, podczas gdy wyspecjalizowana dziaalno w zakresie projektowania i produkcji, marketingu czy sprzeday zostaa przetransferowana do cakowicie lub czciowo zalenych: Cell Impact AB, Helbio S.A., AccaGen S.A. i Exergy Fuel Cells S.r.l. W zakresie energetyki wiatrowej dziaalno grupy jest prowadzona przez Morphic Wind AB i dwie spki zalene: DynaWind AB i Finshyttan Hydro Power AB. Poniej przedstawiono zakresy dziaalnoci caej Grupy Morphic z podziaem na dziaania poszczeglnych spek zalenych.
Pyty (membrany) przepywowe Cell Impact AB4
skie koszty produkcji oraz du szybko i wysok jako. Przedsibiorstwo rozwino technologi, ktra zapewnia przewagi konkurencyjne w zakresie kosztw i jakoci nad innymi technologiami. Rynek ogniw paliwowych jest rynkiem przyszoci, a gwne zamwienia pyn z przemysu motoryzacyjnego, przemysu przenonych urzdze elektronicznych (urzdzenia do zasilania urzdze elektrycznych) oraz stacjonarnych stacji zasilania w energi elektryczn (np. dla potrzeb telekomunikacji).5 Biznes Cell Impact AB opiera swoj dziaalno na problemie magazynowania energii elektrycznej. Dotychczas problemem rozwoju produkcji samochodw elektrycznych jest niedostateczna moc baterii, ktra ogranicza zasig samochodw. Samochody elektryczne zasilane prdem elektrycznym produkowanym z ogniw paliwowych, np. z wodoru, mog mie duy zasig porwnywalny z dotychczasowym zasigiem samochodw spalinowych, poniewa wydajno energetyczna ogniw paliwowych jest porwnywalna z wydajnoci klasycznych silnikw spalinowych. Jedynym problemem jest paliwo (wodr), zarwno ze wzgldu na jego relatywnie wysoki dotychczasowy koszt produkcji, jak i zapewnienie bezpiecznego transportowania wodoru w pojazdach. W przypadku, gdyby udao si pokona problem kosztw pozyskania wodoru (np. poprzez wykorzystanie do jego produkcji energii wiatru czy te energii nadwykowej) oraz jego bezpieczny transport w pojazdach, to powstaaby ekologiczna alternatywa obecnych pojazdw zasilanych silnikami spalinowymi. W ramach przedsibiorstwa Cell Impact AB uruchomiono zakad produkcyjny, unikatowy w wiecie, ktry pozwala na masow, szybk produkcj membran przepywowych do ogniw paliwowych przy wykorzystaniu stali nierdzewnej lub innych materiaw. Poprzednio membrany przepywowe produkowano z gratu, czsto pokrywanego platyn jako katalizatorem. Siedziba przedsibiorstwa Cell Impact AB mieci si w Karskodze.
Systemy produkcji wodoru Helbio SA6
Przedsibiorstwo Cell Impact AB jest odpowiedzialne za projektowanie i produkcj pyt (membran) przepywowych w sposb zapewniajcy niOperational Goals for Morphics Core Business Areas, za: http://www.morphic.se/ Operational Goals for Morphics Core Business Areas, za: http://www.morphic.se/ 4 Na podstawie stron internetowych: http://www.cellimpact.com/ oraz http://www.morphic.se/
3 2
Przedsibiorstwo Helbio S.A. zostao zaoone w 2001 r. i jest jednym z dostawcw systemw wytwarzajcych tanio wodr w oparciu o wydajne i przyjazne rodowiskowo paliwa takie jak: etanol i biogas. Opracowany system moe by wykorzystany w poczeniu z przemysowym wykorzystaniem wodoru oraz, we wstpnej fazie, jako paliwo do ogniw paliwowych wykorzystywanych do produkcji elektrycznoci i ciepa. W 2007 r. Grupa Morphic nabya 55% udziaw tej greckiej rmy energetycznej, ktrej siedzi5 6
Tame. Na podstawie strony internetowej http:// www.morphic.se/en/Helbio/
272
273
ba mieci si w miejscowoci Rio, w pobliu Patras, a sama rma jest zlokalizowana w Parku Naukowym Uniwersytetu Patras.
Urzdzenia do elektrolizy Acca Gen7
AccaGen jest producentem elektrolizerw czyli urzdze wykorzystujcych elektroliz wody do uzyskania wodoru i tlenu. Przedsibiorstwo zostao zaoone w 2003 r. i zaczo rozwija technologie magazynowania energii pierwotnie pozyskiwanej z takich rde energii jak: soce, wiatr, fale morskie czy biogaz. Wyprodukowany wodr moe by wykorzystywany w systemach energetycznych opartych na ogniwach paliwowych. Siedziba rmy mieci si w Szwajcarii w miejscowoci Mezzovico.
Stacjonarne ogniwa paliwowe Energy Fuel Cells8
Przedsibiorstwo Energy Fuel Cells specjalizuje si w projektowaniu i produkcji ogniw paliwowych z zastosowaniami w stacjonarnych systemach produkcji energii oraz w generatorach prdu elektrycznego. Przedsibiorstwo wypracowao ca palet ogniw rnych rozmiarw i o rnej wydajnoci, od projektw i prostych prototypw do produkcji w maej skali. Przedsibiorstwo produkuje rwnie komponenty do produkcji ogniw paliwowych, ktre mog by wykorzystywane przez innych producentw. Wedug informacji Grupy Morphic przedsibiorstwo przygotowuje si do masowej produkcji ogniw paliwowych. Siedziba przedsibiorstwa mieci si w Cadriano di Granarolo w prowincji Bolonia we Woszech.
Energia wiatrowa DynaWind 9
cyjny z przedsibiorstwem Vatenfall. Gwne instalacje, ktre powstay z wykorzystaniem turbin DynaWind to Uljabuouda Wind Park w Arjeplog w pnocnej Szwecji oraz Lake Vnern Wind Park, pierwsza dua instalacja w klimacie arktycznym. Podstawy turbin przedsibiorstwo produkuje w swoim zakadzie produkcyjnym w Kristinehamn, w Szwecji. Rocznie produkuje si okoo 100 podstaw. Kluczowe elementy s rwnie produkowane przez Morphic w zakadzie w Filipstad, rwnie w Szwecji. Turbiny wiatrowe produkowane przez Morphic dziaaj przez siedem dni w tygodniu przez 24 godziny. Przedsibiorstwo zapewnia rwnie kompleksow usug w zakresie organizacji farmy wiatrowej czy te lokalizacji pojedynczego obiektu. Produkcja turbin wiatrowych przez DynaWind oparta jest na umowie z skim przedsibiorstwem WinWinD, ktre nadao wyczne prawo do stosowania swojej technologii na rynku szwedzkim oraz niewyczne prawo w Norwegii. Ponadto DynaWind zawaro umow partnersk z niemieck rm Kenersys, duym producentem turbin wiatrowych, ktry nada wyczne prawa do sprzeday swoich turbin o mocy 2 i 2,5 MW w Krajach Batyckich i w Skandynawii oraz niewyczne w Polsce. Turbiny te produkowane s w Niemczech, natomiast podstawy do nich w zakadzie Morphic w Kristinehamn, w Szwecji. Zgodnie z podpisan umow Morphic jest rwnie odpowiedzialny za serwisowanie turbin Kenersysa w tych krajach.
Usugi modernizacji i renowacji turbin wodnych Finshyttan Hydro Power AB10
Dziaania operacyjne w zakresie energetyki wiatrowej s prowadzone przez spk zalen DynaWind, ktra oferuje turbiny wiatrowe o mocy 1-3 MW i wiksze kategorii. Zakres oferowanych produktw obejmuje turbiny wiatrowe rnych klas i rnych zastosowa, do produkcji energii elektrycznej zarwno na ldzie, jak i na morzu. Klienci DynaWind to zarwno przedsibiorstwa energetyczne, jak i przedsibiorstwa dziaajce na redni skal albo wrcz grupy klientw indywidualnych. Zasadniczym celem przedsibiorstwa jest sprzeda turbin wiatrowych dla wiodcych producentw energii w Szwecji. Morphic podpisa w tej sprawie list inten7 Na podstawie stron internetowych: http://www.morphic.se/ oraz http:// www.accagen.com 8 Na podstawie strony internetowej http://www.morphic.se/en/Exergy/ 9 Na podstawie strony internetowej http://www.morphic.se/sv/DynaWind/
Przedsibiorstwo Finshyttan Hydro Power AB prowadzi dziaalno w czterech obszarach: renowacji i modernizacji caych turbin, zwiekszania wydajnoci istniejcych turbin, zapewnienia serwisu i utrzymania turbin, wykonywania napraw mechanicznych. Dziaalno jest prowadzona w zakadzie produkcyjnym w Filipstad. Od 2001 r. przedsibiorstwo uczestniczyo w renowacji lub modernizacji ponad 20 turbin. Przedsibiorstwo posiada bardzo dug histori w zakresie produkcji turbin wodnych, sigajc pocztkw XX wieku. W 2005 r. przedsibiorstwo Johan Fallgren AB poczyo si z Aerodyn AB w Karlskodze, ktre nastpnie zostao przejte przez Grup Morphic. W maju 2006 r. postanowiono podzieli rm na trzy oddzielne przedsibiorstwa i dziaalno w zakresie turbin wodnych zostaa ulokowana w Finshyttan Hydro Power
10
Na podstawie strony internetowej http://www.morphic.se/nshyttan/
274
275
AB. W efekcie tego rozwoju przedsibiorstwo powrcio do dawnej nazwy, jak i zakresu dziaalnoci.
Produkcja rub okrtowych Aeorodyn AB11
Produkcja rub okrtowych zlokalizowana jest w spce zalenej Aerodyn AB w Karkskodze. Zakad produkuje ruby okrtowe do rnego typu statkw, wczajc w to tankowce, kontenerowce, promy i statki wycieczkowe. Klienci wywodz si z przedsibiorstw dostarczajcych kompletne systemy napdowe, takich jak: Rolls Royce, Wrtsil, MAN oraz Berg Propulsion. Klientami s rwnie poszczeglne rmy przewozowe na caym wiecie. Reasumujc, zakres dziaalnoci przedsibiorstwa Morphic koncentruje si na deniu do integrowania systemw produkcji energii odnawialnej oraz przejmowaniu poszczeglnych elementw acucha produkcyjnego stanowicego najwiksz cz acucha wartoci w zakresie energetyki wiatrowej i magazynowania energii. Dziaania w zakresie energetyki wodnej czy produkcji rub okrtowych odchodz od tego gwnego kierunku dziaania, ale s bliskie biznesowi wiatrowemu ze wzgldu na wykorzystywanie zblionych lub potencjalnie zblionych technologii. Mona sobie wyobrazi sytuacj, e dowiadczenia w zakresie produkcji czy serwisowania turbin wodnych daoby si w jakim zakresie przenie na turbiny wiatrowe. 1.3. Rozwj rynkowy i wyniki ekonomiczne Grupa Morphic jako przedsibiorstwo technologiczne notuje relatywnie szybki wzrost, np. obroty wzrosy z 1,8 mln koron szwedzkich (SEK) w roku nansowym 2004/2005 do ponad 356 mln w roku nansowym 2007/2008. W zwizku z szybkim rozwojem koszty operacyjne byy zdecydowanie wysze od przychodw i to przez cay okres dziaalnoci spki. Finansow pynno spki zapewniay cige emisje akcji przedsibiorstwa. Powodowao to stae zwikszanie si wpyww z transakcji nansowych (emisji wasnych akcji). Pozwalao to utrzymywa pynno nansow, ale koszty operacyjne stale rosnc, cigle przewyszay przychody netto. Przedsibiorstwo nie notowao adnej rentownoci (wielkoci negatywne) i jego dalsze istnienie byo oparte na cierpliwoci akcjonariuszy w oczekiwaniu na osiganie zyskw w przyszoci. Grupa Morphic utrzymywaa kluczowych pracownikw (czsto pozyskanych z dziaw technologicznych innych przedsibiorstw) za pomoc atrakcyjnych programw emisji opcji na akcje. Przedsibiorstwo
miao bardzo niski wskanik dugu do kapitau, co wynikao z faktu, e wobec istniejcych wynikw ekonomicznych nie mogo liczy na nansowanie kredytowe w wikszym zakresie. Przedstawiony w uproszczeniu model nansowania rozwoju dziaalnoci poprzez emisje nowych akcji, z ktrych wpywy byy przeznaczane na inwestycje technologiczne oraz przejcia rm z brany technologicznej, mia charakter niezwykle ryzykowny. Nastroje akcjonariuszy bardzo si wahay, co powodowao ogromn zmienno cen akcji. Na przykad w 2008 r. najniszy kurs akcji wynis 1,0 SEK, a najwyszy 13,8 SEK. Polityka tego rodzaju napotyka jednak na barier w postaci trudnoci ze zbyciem kolejnych emisji akcji, co w efekcie ogranicza pynno nansow przedsibiorstwa. Pojawia si wic moment, w ktrym przychody ze sprzeday decyduj o przetrwaniu przedsibiorstwa. Te natomiast w przypadku Grupy Morphic stale znajduj si poniej kosztw operacyjnych. Wydaje si, e po zakoczeniu zasadniczych przej i najwikszych inwestycji przedsibiorstwo bdzie musiao przej okres sanacji, ktra dostosuje aktywa do rzeczywistej wielkoci osiganej sprzeday. Oznacza to, e proces dochodzenia do rentownoci moe by dugi. Wydaje si, e przedstawiona strategia nansowa nie jest zbyt atrakcyjna dla akcjonariuszy, poniewa kolejne emisje doprowadzaj do rozmywania wasnoci. Jednak obszary dziaalnoci Morphic, w szczeglnoci energetyka wiatrowa, gwarantuje bardzo duy potencja rozwojowy. W Szwecji tylko 1% energii by produkowany z tego typu energii, co obrazuje poziom opnienia w porwnaniu do Danii czy Niemiec. Jeeli wic na rynku pojawia si przedsibiorstwo, ktre istniejcy potencja chce zagospodarowa to inwestorzy mog podziela optymizm dotyczcy szans na sukces nansowy takiego przedsibiorstwa. Poniej przedstawiono zasadnicze wyniki ekonomiczne Grupy Morphic za lata 2004/2005 2008. W roku 2008 zmieniono daty roku nansowego, ktrym teraz jest rok kalendarzowy.
Tabela. Tabela Podstawowe dane ekonomiczne Grupy Morphic AS (tys. koron szwedzkich (SEK), chyba, e wskazano inaczej)
2008* Rachunek wynikw Przychody netto Inne przychody Koszty operacyjne 310,218 17,936 675,948 356,651 28,988 492,537 143,738 24,810 236,498 38,574 3,574 66,659 1,815 392 18,201 2007/08 2006/07 2005/06 2004/05
11 Na podstawie stron internetowych http://www.aerodyn.se/ oraz http://www.morphic.se/
276
277
2004/05
2008* Strata operacyjna Przychody nansowe Strata po przychodach nansowych Podatek Przychody Bilans Aktywa ogem Wartoci niematerialne i prawne Aktywa trwae rzeczowe Aktywa nansowe trwae Aktywa biece Kapita wasny Zobowizania dugoterminowe Zobowizania krtkoterminowe Wpywy z dziaalnoci operacyjnej Inwestycje w wartoci niematerialne i prawne Inwestycje w rzeczowe aktywa trwae Inwestycje w nansowe aktywa trwae Wpywy z operacji nansowych Wpywy roczne rodki pienine na koniec roku Miary rentownoci Kapita wasny Kapita pracujcy Stopa zysku, % Zwrot z kapitau cakowitego, % Zwrot z kapitau wasnego, % 858,885 923,696 ujemna ujemny ujemny 1,211,740 434,305 201,845 535 575,055 858,885 120,816 232,039 347,794 12,850 334,944 28,107 306,837
2007/08 106,898 6,711 100,187 2,468 97,719 946,667 355,285 148,683 8,837 433,863 625,216 105,869 215,582
2006/07 67,950 1,215 66,735 215 66,950 602,495 73,017 101,446 573 427,459 441,127 13,574 147,794
2005/06 24,511 108 24,619 12 24,631 259,186 65,851 73,124 642 119,569 216,774 12,890 29,522
2004/05 15,994 575 16,569 11 16,558 48,278 7,913 12,388 586 28,391 30,052 7,238 11,987 Struktura kapitaowa Stopa dugu do kapitau wasnego, % Stopa pokrycia oprocentowania, ilo razy Kapita wasny / Aktywa, % Kapita wysokiego ryzyka, % Personel Przecitna liczba pracownikw Liczba pracownikw na koniec roku nansowego Przychd na 1 pracownika Dane na temat akcji Liczba akcji na koniec roku Waona liczba akcji zarejestrowanych Liczba akcjonariuszy Cena akcji
2008*
2007/08
2006/07
2005/06
8 29 71 72
11 26 66 71
4 71 73 73
7 30 84 84
48 25 61 61
220 246 1,410
163 192 2,244
113 118 1,321
44 90 886
12 11 190
Rachunek przepyww pieninych 260,236 22,432 18,332 208,757 488,623 21,134 124,967 38,863 12,052 57,319 231,802 296,683 40,362 146,101 55,041 14,875 35,882 84,141 286,298 97,913 186,463 25,622 5,610 17,303 1,588 112,941 62,818 88,550 12,363 1,643 2,345 62 37,650 21,361 25,732
327,744,044 150,772,022 136,744,996 109,368,543 70,096,839 207,353,552 147,149,682 113,068,632 90,553,688 28,858 23,930 20,924 9,598 60,075,900 2,008
Cena akcji na koniec roku 1.30 nansowego, SEK Najwysza cena akcji w czasie roku 13.80 nansowego, SEK Najnisza cena akcji podczas roku 1.00 nansowego, SEK Warto rynkowa na 426,067,257 koniec roku nansowego Dane na poszczegln akcje Strata na akcj, SEK Kapita wasny na akcje, SEK 1.46 3.89
10.35 29.90
26.60 30.00
13.60 15.00
3.08 4.30
9.40 1,560,490
7.80
2.90
1.70 215,898
3,637,416,894 1,487,412,184
625,216 691,704 ujemna ujemny ujemny
0.65 4.14
0.52 3.90
0.27 2.39
0.28 0.50
* Odnosi si do okresu maj- grudzie 2008, skrcony rok nansowy

rdo: Morphic. Annual Report 2008, s. 30
278
279
1.4. Zasadnicze kompetencje przedsibiorstwa ma rynkach krajowym i midzynarodowych Zasadnicze kompetencje Grupy Morphic obejmuj: integrowanie energetyki wiatrowej i magazynowanie energii z wiatru, wejcie w produkcj ogniw paliwowych i komponentw do nich, jako jednego z najbardziej obiecujcych rynkw zasilania urzdze przenonych oraz pojazdw, opanowanie wysokowydajnej technologii produkcji membran przepywowych wykorzystywanych w produkcji ogniw paliwowych, budowanie acucha produkcyjnego zintegrowanego wok idei kompleksowego systemu pozyskiwania i magazynowania energii odnawialnej, due umiejtnoci wsppracy z maymi rmami technologicznymi z rnych czci Europy (Wochy, Szwajcaria, Norwegia, Grecja) i zachcenie ich do wejcia do Grupy Morphic, stopniow budow pozycji sprzedaowej na rynku szwedzkim i wchodzenie na inne rynki europejskie poprzez wspprac z nieduymi wolumenowo klientami, zbudowanie wizji przedsibiorstwa jako grupy midzynarodowej z daleko idcym podziaem specjalizacji produkcyjnych. Kompetencje te realizowane s przez, skadajce si na Grup Morphic, przedsibiorstwo macierzyste Morphic Technologies AS oraz szereg spek zalenych. Wedug prezesa grupy Martina Valfridssona Rynek dla produkcji i magazynowania energii odnawialnej posiada ogromny potencja. Oczekiwany wzrost jest napdzany przez konieczno ograniczenia emisji dwutlenku wgla moliwie szybko, aby odwrci negatywne zmiany klimatu. Wizj Grupy Morphic jest zmiana drogiej i szkodliwej energii na tani i czyst energi. Przedsibiorstwo ma mao czasu, aby zdoby dowiadczenie w zakresie kilku technologii, ktre bd peni kluczow rol w zapewnieniu poday energii przyszoci. Due siy polityczne i ekonomiczne oraz stale rosnca wiadomo zagadnie rodowiskowych pracuj na nasz korzy i pomagaj w naszym rozwoju.12 Morphic jest niewtpliwie jedn z tych rm, ktre widz przedmiot biznesu szeroko, staraj si integrowa rne zastosowania technologii do osignicia daleko idcych korzyci z integracji rnych, zarwno znanych jak i dopiero odkrywanych procesw technologicznych.
12 Big Challenges and Big Potential, Martin Valfridsson, April 2009, w: http://www.morphic.se/
Cele strategiczne Grupy Morphic obejmuj13: osignicie pozycji lidera rynkowego w zasadniczych zakresach dziaalnoci rmy, skupianie si na rozwizaniach przyjaznych rodowisku, zaawansowanej technologii i jakoci, prowadzenie dziaalno przez niezalene i ekonomicznie zdrowe jednostki, rozwijanie si poprzez rozwj organiczny i uzupeniajco poprzez komplementarne przejcia, dziaanie jako cakowity lub czciowy waciciel jednostek i opieranie si na staych ocenach tych czynnikw, ktre optymalizuj zdolno jednostki do pozyskania kapitau, konkurencyjno, synergi i partnerstwa przemysowe. Cele te okrelaj jeszcze jedn kompetencj przedsibiorstwa umiejtne czenie rozwoju opartego na technologii oraz sprawne, klarowne zarzdzanie. 1.5. Silne i sabe strony przedsibiorstwa Analizujc obecn pozycj Grupy Morphic warto wskaza na zasadnicze silne i sabe strony. Do silnych stron zaliczy mona: wizj rozwoju opart zarwno na pozyskiwaniu energii odnawialnej, jak i jej magazynowaniu; opracowanie kilku kluczowych technologii, ktre czyni moliwym osignicie celu gwnego pod warunkiem dalszego rozwoju technologicznego; pozyskiwanie partnerw do wsppracy w zakresie dziedzin technologicznych pokrewnych specjalizacji Morphic oraz zbudowanie skutecznej wsppracy; uzyskanie dostpu do wiedzy w zakresie technologii niezbdnych do zintegrowania procesu produkcji i magazynowania energii ze rde odnawialnych; oparcie rozwoju przedsibiorstwa w powanym stopniu na rozwoju organicznym. Do sabych stron zaliczy mona: ryzyko technologiczne, polegajce na tym, e zostan odkryte proste i tanie metody magazynowania energii elektrycznej, ktre uczyni cz zakresu biznesu Grupy Morphic bezuytecznym;
13
Strategic Objectives, w: http://www.morphic.se/
280
281
sabo sprzedaow i sabo rynkowa na kluczowych rynkach przedsibiorstwo ma zaledwie kilkuprocentowy udzia rynkowy; nadmiern dywersykacj produkcji i technologii, utrudniajc koncentracj na kluczowych zakresach dziaalnoci; nadmierny rozwj organizacyjny, poprzez powstanie duej grupy spek zalenych, utrudniajcy koordynacj; utracenie lub opnienie realizacji czci zamwie z powodu wiatowego kryzysu nansowego i wynikajcego std spowolnienia gospodarczego; zbyt dua koncentracja na technologiach wysokiego poziomu ryzyka (ogniwa paliwowe) i zbyt maa na stabilizujcych si rynkach energii wiatrowej; bardzo due ryzyko nansowe i niemono nansowania rozwoju dugiem. Wskazane silne i sabe strony ujawniaj, e sytuacja przedsibiorstwa, chocia potencjalnie obiecujca, jest cigle niepewna i nie ma gwarancji, e przedsiwzicia rozwojowe rmy zakocz si sukcesem.
Grupa Morphic dziaa na szeregu rynkach europejskich (od 2009 r. w Japonii) poprzez zastosowanie strategii przej maych, ale silnie wyspecjalizowanych technologicznie przedsibiorstw, dziaajcych na rynkach lokalnych. Przedsibiorstwa te zachowuj swoje rynki lokalne i maj wiksz szans na wchodzenie na kolejne rynki europejskie jako jednostki Grupy Morphic. 2.1. Motywy wejcia przedsibiorstwa na rynki midzynarodowe Z reguy zasadniczym motywem wchodzenia na rynki midzynarodowe jest ch poszerzenia rynkw zbytu. W przypadku Grupy Morphic zasadniczym motywem bya ch pozyskania technologii komplementarnych do technologii ogniw paliwowych, dziki ktrym mona byo zbudowa koncepcj integracji wytwarzania i magazynowania energii ze rde odnawialnych. Poniej wyszczeglniono zasadnicze motywy przej poszczeglnych podmiotw i rozwijania wasnych na poszczeglnych rynkach produktowych. 1) Systemy produkcji wodoru przejcie Helbio SA ch zapewnienia dostaw wodoru do produkowanych ogniw paliwowych w oparciu o odnawialne rda energii.
2) Urzdzenia do elektrolizy przejcie Acca Gen ch rozwoju technologii wydajnej przemiany energii elektrycznej w wodr, czyli paliwo do ogniw paliwowych. 3) Stacjonarne ogniwa paliwowe przejcie Energy Fuel Cells ch wejcia z ogniwami paliwowymi do segmentu stacjonarnych urzdze wymagajcych zasilania bez dostpu do sieci elektrycznej. 4) Energia wiatrowa rozwj wasnej rmy DynaWind ch wejcia na rynek dostaw dla energetyki wiatrowej i objcie 20% rynku szwedzkiego w tym zakresie. 5) Usugi modernizacji i renowacji turbin wodnych przejcie Finshyttan Hydro Power AB ch zdobycia dowiadczenia technologicznego w zakresie produkcji turbin wodnych i wejcia na kolejny rynek. 6) Produkcja rub okrtowych przejcie Aerodyn AB rozwj technologii mechanicznych i wejcie do segmentu napdw okrtowych. Analizujc motywy Grupy Morphic w zakresie wchodzenia na poszczeglne rynki produktowe mona zauway, i zdecydowana wikszo powikszaa moliwo oferowania kompletnych systemw wytwarzania i magazynowania energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Do tej koncepcji zdecydowanie mniej pasuje produkcja rub okrtowych oraz wytwarzanie i naprawa turbin wodnych. Jak wydaje si rynek napdw do statkw jest bardzo konkurencyjny, std te rozwj ilociowy maego przedsibiorstwa moe by bardzo trudny. Z drugiej strony rynek energii wodnej jest w wikszoci ju cakowicie zagospodarowany i trudno si spodziewa, e bd budowane kolejne nowe due elektrownie wodne. Std rynek ten posiada charakter niszowy. 2.2. Zastosowane zasadnicze strategie wejcia na rynki zagraniczne Przy wchodzeniu na kolejne rynki Grupa Morphic zastosowaa metod przej drobnych rm o nastawieniu technologicznym oraz strategi zwierania umw partnerskich w zakresie dystrybucji produktw najbardziej liczcych si dostawcw wiatowych w zakresie turbin wiatrowych. Przedsibiorstwo zostao potraktowane jako wiodce na rynku szwedzkim i uzyskao prawa wyczne na rynku szwedzkim na dystrybucje turbin niemieckiej rmy Kenersys oraz skiej WinWinD. 2.3. Problemy z wdraaniem strategii wejcia i podejmowane sposoby ich pokonywania Przejcia maych spek technologicznych na rynkach lokalnych, chocia zdecydowanie poszerzyy przepyw informacji technologicznej pomidzy
282
283
poszczeglnymi jednostkami grupy, to nie przyczyniy si do zdecydowanego wzrostu sprzeday. W efekcie przedsibiorstwo byo zmuszone nieustannie poszukiwa rodkw na rozwj na rynku kapitaowym poprzez dokonywanie kolejnych emisji akcji. W roku 2008 i 2009 w przedsibiorstwie zmieni si zarzd, gwnie pod wpywem niekorzystnych wynikw ekonomicznych. Ponadto przedsibiorstwo sprzedao norwesk spk zalen zajmujc si energetyk wiatrow, tak aby skoncentrowa si na kluczowych obszarach generujcych przychody. 2.4. Osignity stan rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa i stojce przed nim dylematy Przedsibiorstwo Morphic zastosowao dwie odmienne strategie zarzdzania midzynarodowego w swoich kluczowych dziedzinach biznesu. W zakresie energetyki wiatrowej przedsibiorstwo koncentruje si na rynku szwedzkim i opiera si na sprawdzonych technologiach sprowadzanych od niezalenych, duych przedsibiorstw z zagranicy. Wydaje si, e przedsibiorstwo Morphic nie chce eksperymentowa i dy do eksploatacji istniejcych potencjaw w oparciu o posiadane zasoby i zdolnoci w zakresie budowania wsppracy. Z kolei w zakresie ogniw paliwowych przedsibiorstwo podjo prb stworzenia caego acucha wartoci, zorientowanego wertykalnie (od produkcji surowca zasilajcego ogniwa paliwowe do produkcji samych ogniw), ale stan zaawansowania technologicznego tego acucha wartoci jest niski. Rynki, ktre obsuguj poszczeglne jednostki Grupy Morphic s mao dojrzae i charakteryzuj si du zmiennoci. Ponadto obserwowany jest bardzo wysoki poziom ryzyka technologicznego na tych rynkach. W adnym przypadku Grupy Morphic nie weszy na rynek zaspokajajcy potrzeby duej liczby klientw czy tez rynek masowy14. Rynki niszowe, obsugiwane przez Grup Morphic, oparte s na badaniach i rozwoju, czyli na dziaaniach z pogranicza eksperymentu, z ktrym wie si duy poziom ryzyka. Wydaje si, e przedsibiorstwo Morphic stoi w chwili obecnej przed nastpujcymi dylematami: 1) Jak znale dochodow dziedzin biznesu tak, aby nansowa dalszy rozwj swoich koncepcji technologicznych? Czy nadal (i jak dugo) polega na emisji akcji?
2) Jak zrestrukturyzowa swoj bardzo szerok palet podejmowanych dziaalnoci, aby skoncentrowa si na najbardziej obiecujcych? Czy kontynuowa proces przejmowania przedsibiorstw zapewniajcych kluczowe dla zakresu dziaalnoci Grupy Morphic technologie? 3) Jakie dziaania podj, aby doprowadzi do wikszej dojrzaoci rynkw technologicznych, ktre przedsibiorstwo obsuguje? Czy zdecydowanie skoncentrowa si na rynkach niszowych?
3.1. Bariery rozwoju strategicznego przedsibiorstwa Pomijajc problemy operacyjne, takie jak brak dostatecznej wielkoci sprzeday dla pokrycia kosztw operacyjnych, czy niestabilno wskanikw nansowych, rozwj przedsibiorstwa hamuj powane bariery strategiczne. 1) Pomimo posiadania stale rosncej liczby rozwiza technologicznych tylko jedno posiada obecnie duy potencja generowania przychodw (technologia wytaczania membran przepywowych). Powanym problemem jest wic niezbyt dua zdolno innych rozwiza do generowania przychodw. 2) Brak rwnowagi pomidzy wizj docelow a moliwociami jej rzeczywistej realizacji. Problem polega na tym, e pomimo posiadania moliwoci budowy kompleksowych systemw wytwarzania i magazynowania energii opartej na rdach odnawialnych, rozwizania te nie wyszy poza obrb pojedynczych zlece dla nielicznych klientw. Problemem jest wic takie ujcie moliwoci technicznych, aby zaoferowa atwo sprzedawalny i powtarzalny produkt. 3) Zagroenie, e przedsibiorstwo wchodzc coraz gbiej w nierozpoznane zagadnienia technologiczne, doprowadzi do pogbienia nierwnowagi nansowej, co moe zagrozi stabilnoci nansowej przedsibiorstwa. Jak si wydaje przedsibiorstwo bdzie musiao zwolni tempo rozwoju. 4) Dotychczasowe metody pozyskiwania funduszy w wyniku emisji akcji wyczerpi si i akcjonariusze bd coraz natarczywiej zadawali pytania o efektywno ich inwestycji.
14 Du szans w tym zakresie moe by produkcja ogniw paliwowych do elektronicznych urzdze przenonych.
284
285
3.2. Poszukiwanie rozwiza w IP dla usprawnienia zarzdzania strategicznego15 Pod koniec 2008 r. Grupa Morhic bya wacicielem 33 wynalazkw, z czego 9 naleao bezporednio do jednostek grupy. Wikszo z nich zostaa zarejestrowana w Szwecji, a take w innych gwnych krajach. Strategia Grupy Morphic w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej jest ukierunkowana na zabezpieczenie praw do kluczowych technologii i ich zastosowa. Przedsibiorstwo ubiega si o patenty, znaki towarowe i wzory uytkowe w rnych regionach wiata wwczas, gdy mona oczekiwa, e zwikszy to ochron przed nielegalnym wykorzystaniem. Oznacza to, e ochron patentow stosuje si zasadniczo w gwnych krajach, w ktrych zlokalizowane s rmy konkurencyjne. Dziaalno w zakresie patentowania jest prowadzona przez central, jednak te patenty, ktre zostay uzyskane przez spki zalene do tej pory s w ich posiadaniu. Jeeli warto komercyjna wynalazku przewysza koszt patentowania przedsibiorstwo z reguy chroni je w Szwecji, Stanach Zjednoczonych, Japonii, Chinach, a nastpnie w Europie w takich krajach jak: Niemcy, Francja, Hiszpania i Wielka Brytania. Jeeli dany wynalazek jest istotny dla dziaania poszczeglnych jednostek grupy, np. posiada wpyw na ponad 10% wartoci sprzeday danej jednostki, Morphic podejmuje ochron rwnie na innych rynkach. Kluczowym patentem Grupy Morphic (wanym do roku 2022) jest patent na metod zabezpieczenia przed powstaniem szkd podczas szybkiego formowania elementw ksztatowanych (pyt lub membran przepywowych). Ogniwo paliwowe skada si z elektrolitu oraz dwch elektrod na kadej ze stron. Pyty przepywowe s montowane pomidzy elektrodami, midzy ktrymi jest dostarczane paliwo (np. wodr lub etanol), ktre reaguje z tlenem. Pyty posiadaj powierzchni poznaczon kanalikami lub wytoczeniami do prowadzenia gazu. Wzr jest unikatowy dla kadego z wytwrcw. Cakowity system ogniwa paliwowego skada si z setek tego typu pyt. Oznacza to, e pyty stanowi kluczowy element ogniw paliwowych. Patent Grupy Morphic pozwala na produkcj pyt (membran) przepywowych szybciej, taniej i z wysz jakoci ni stosowane do tej pory metody. Patent ten polega na obustronnym oddziaywaniu na ksztatowan pyt podczas jej formowania z dwoma elementami ruchomymi, zamiast typowego wytaczania z jednym elementem wytaczajcym oraz jednym elementem staym.
15
Intellectual Property Rights, za: http://www.morphic.se/
Inny patent, uzyskany w 2008 r., dotyczy absorpcji atmosferycznego dwutlenku wgla przy wykorzystaniu turbiny wiatrowej, a nastpnie czeniu go z wod i nadwykow energi elektryczn do produkcji pynnych biopaliw. Przedsibiorstwo opracowao i opatentowao ten system wykorzystujcy reakcje biochemiczne, przy wykorzystaniu enzymu (katalizatora), ktry jest wykorzystywany przy oczyszczaniu ludzkiej krwi z dwutlenku wgla. Opatentowany przez Morphic proces posiada charakter laboratoryjny i przedsibiorstwo poszukuje moliwoci komercjalizacji przedsiwzicia. W roku 2007 spka zalena Morphic AS uzyskaa patent na system przemieszczania materiaw w ramach gospodarki magazynowej. System pozwala lokalizowa obiekty i przesya informacje do manipulatora w celu zautomatyzowanego przemieszczania obiektw. Wrd 30 uzyskanych patentw jest wiele, ktre s nieistotne z punktu widzenia realizacji celw gwnej dziaalnoci. Wydaje si, e Grupa Morphic przez dugi czas nadmiernie interesowaa si wielokierunkowym rozwojem technologicznym, zamiast doskonali te rozwizania, ktre s kluczowe dla jej rozwoju. Analizujc kierunki rozwoju technologicznego przedsibiorstwa z punktu widzenia zarzdzania midzynarodowego logicznie nasuwaj si nastpujce opcje rozwoju. 1) Poszukiwanie rozwiza technologicznych, ktre wpynyby na obnienie kosztw produkcji ogniw paliwowych, czyli logicznej kontynuacji najwaniejszego patentu (budowanie przewag kosztowych na rynku ogniw paliwowych). 2) Poszukiwanie rozwiza w zakresie jak najtaszej konwersji nadwykowej energii wiatrowej lub innej na wodr poprzez wykorzystywanie procesu elektrolizy w jak najwydajniejszy sposb. Wymaga to z kolei pracy nad duymi instalacjami w zakresie elektrolizy i ukierunkowania si na due elektrownie. Z punktu widzenia zarzdzania midzynarodowego wymaga to poszukiwania partnerw i kontrahentw zwaszcza w Polsce i Niemczech, czyli krajach o bardzo duej energetyce wglowej, w ktrej istniej sezonowo i dobowo due wahania zuycia energii elektrycznej, czyli wystpuje duo energii nadwykowej. 3) Denie do opracowania nieduych, kompaktowych i prostych w eksploatacji oraz montau instalacji konwertujcych energi wiatrow na wodr, pozwalajcych na jego magazynowanie i produkcj energii elektrycznej nie tylko wtedy gdy s dobre warunki wietrzne, ale wtedy gdy istnieje zapotrzebowanie na energi. Jak wydaje si warto w tym zakresie skoncentrowa si na maych odbiorcach (domach, maych i rednich przedsibiorstwach), ktrzy byliby zainteresowani wasnym rdem energii elektrycznej i cieplnej. Oferta tego rodzaju moe by
286
287
rwnie skierowana do duych dostawcw energii elektrycznej, w sytuacji w ktrej instalacja sieci w odlegej lokalizacji jest nieopacalna. Denie do stworzenia rozwiza kompaktowych wymaga z kolei pokonania bariery kosztw. Bariera kosztw moe by pokonana w zasadzie tylko wtedy gdy produkcja bdzie zlokalizowana w krajach o niskich kosztach produkcji, a jednoczenie blisko potencjalnych rynkw zbytu. Stworzenie rozwiza kompaktowych wymaga z kolei przemylenia wielu kwestii technicznych w zakresie np. taniego magazynowania wodoru, itp. Z punktu widzenia zarzdzania midzynarodowego tego typu orientacja rynkowa i produkcyjna miaaby charakter pocztkowo niszowy, jednak z czasem zainteresowanie posiadaniem wasnych rde energii przez przedstawicieli klasy redniej moe rosn. To z kolei wymaga budowy sieci dystrybucji obejmujcej kluczowe rynki, zwaszcza europejskie. Okrelone powyej kierunki dziaa s w pewnych zakresach podejmowane (np. punkt 3) Natomiast brakuje konkretnych decyzji na czym przedsibiorstwo chce si koncentrowa (na jakich produktach generujcych przychd). Wydaje si, e przedsibiorstwo musi w sposb bardziej precyzyjny pokona bariery nie tyle zwizane z technologi, ale z lepszym sformuowaniem strategii rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa. 3.3. Przebieg wdroenia IP i jej ochrony do strategii rozwojowej przedsibiorstwa Rozwj przedsibiorstwa Morphic zosta dostrzeony przez opini publiczn i specjalistyczne rmy konsultingowe. Firma konsultingowa Deloitte w swoim rankingu16 Deloitte Technology Fast 500 EMEA Ranking 2008 umiecia przedsibiorstwo Morphic Technologies AS na 4 miejscu pod wzgldem wysokoci picioletniej stopy wzrostu. Jednak typow saboci rankingw jest ich jednostronno. Ranking rmy Deloitte w adnym stopniu nie ujawnia, e rozwj by moliwy tylko dziki bezustannym emisjom nowych akcji i pozyskiwaniu kapitau z giedy. Wyniki ekonomiczne przedsibiorstwa przez cay czas byy ujemne i bdzie musia nadej moment, kiedy przedsibiorstwo bdzie zmuszone wykaza si rentownoci. W roku 2008 przedsibiorstwo notowao bardzo dynamiczny wzrost kosztw operacyjnych oraz gwatowne narastanie straty netto. W roku tym proces przej by bardzo intensywny i dokonywano zapaty za przejte przedsibiorstwa. Finalizowano rwnie szereg inwestycji w caej grupie. Z drugiej strony przychody przedsibiorstwa ze sprzeday
16
zamiast rosn ustabilizoway si, co spowodowao bardzo powane zagroenie pynnoci nansowej. Przedsibiorstwo ratowao si poprzez emisj kolejnych akcji, ale sytuacja ta pogarszaa warto kapitau akcji ju wyemitowanych. W efekcie powstao silne napicie nansowe, ktre doprowadzio do przesilenia w przedsibiorstwie. W efekcie zmieniono zarzd, a w konsekwencji zmian w polityce rmy, z przedsibiorstwa odeszli rwnie jego zaoyciele. W pewnym momencie, pomimo szumnego programu technologicznego, wydawao si, e zasadniczym przedmiotem pozyskiwania wpyww jest rynek kapitaowy, a nie przychody ze sprzeday, co w prostej linii prowadzi do zaamania si kadego biznesu, zwaszcza wobec faktu, i po pewnym czasie akcjonariusze zaczynaj interesowa si wynikami rmy. Groba wywoania lawiny czy przerwania kolokwialnego acuszka w. Antoniego stawaa si coraz bardziej widoczna, w efekcie czego nowy zarzd zosta zmuszony do przeprowadzenia restrukturyzacji. W ramach programu restrukturyzacji przedsibiorstwo postanowio skoncentrowa si na dwch kluczowych obszarach dziaalnoci: ogniwach paliwowych i energii wiatrowej. Oznaczao to konieczno pozbycia si spek zalenych dziaajcych w takich dziedzinach jak produkcja rub okrtowych czy remonty turbin wodnych (czyli sprzeday spek zalenych: Dynamis AB, Aerodyn AB oraz Finhyttan Hydro Power AB). Dziaania te doprowadz w kocowym efekcie do ograniczenia zatrudnienia o okoo 15% (do okoo 200 pracownikw w caej Grupie Morphic), minimalnego ograniczenia sprzeday, ale znaczco pozwol koncentrowa si na najbardziej obiecujcych rodzajach dziaalnoci. Jednoczenie przedsibiorstwo podjo decyzj o dostosowaniu bazy kosztowej do realnych wpyww ze sprzeday.17 Dla wzmocnienia jakoci swojej polityki technologicznej przedsibiorstwo powoao Doradcz Rad Naukow i Przemysow. W jej skad weszli przedstawiciele nauki, w tym gwnie profesorowie politechnik i dyrektorzy technologiczni wielkich przedsibiorstw, a take prezes zarzdu Morphic Technologies AS. Zasadniczym zadaniem rady ma by udzielanie porad w zakresie rozwoju produktw i dugoterminowej polityki technologicznej. Wydaje si, e powoanie Doradczej Rady Naukowej i Przemysowej jest wynikiem denia przedsibiorstwa do wprowadzenia wikszego realizmu w prowadzonej polityce technologicznej. Ze wzgldu na krotki okres funkcjonowania rady trudno wyrokowa o jej skutecznoci.
Deloitte Technology Fast 500 EMEA Ranking 2008, za: http://www.deloitte.com/
17 Restructuring and Rationalization, Press release, 14.04.2009, za: http://www.morphic.se/
288
289
4.1. Zasadnicze punkty krytyczne w modykacji strategii Rozwj przedsibiorstwa Morphic nie przebiega atwo. Na pocztku przedsibiorstwo rozwijao si w oparciu o rozwj organiczny napdzany ideami swoich zaoycieli. Te idee byy rozsdne i pozwoliy na opatentowanie kluczowego patentu obejmujcego produkcj pyt/membran przepywowych. Rozwj ten by dokonywany przy niewielkich zasileniach kapitaem z zewntrz. Z czasem ten spokojny wzrost zosta zastpiony bardzo dynamicznym procesem budowy rozlegej strategii produktowej, opartej na deniu do przejcia lub stworzenia caego acucha wartoci, obejmujcego energetyk wiatrow oraz ogniwa paliwowe. Przy okazji nabyto wiele aktyww i przejto kilka spek, ktrych zakres dziaalnoci by pokrewny w stosunku do dwch kluczowych obszarw dziaalnoci. Procesy te byy napdzane cigymi emisjami akcji, co powodowao obto nansowania, ale rwnie pogbiao narastanie rnicy pomidzy kosztami operacyjnymi a przychodami ze sprzeday. Okres ten zakoczy si tpniciem nansowym, w wyniku ktrego zarzd by zmuszony do ograniczenia dziaalnoci i koncentrowania si na obszarach kluczowych. Szczeglnie trzecia faza rozwoju jest interesujca, poniewa zmusza przedsibiorstwo do koncentracji na komercjalizacji tych technologii, ktre posiadaj rzeczywiste zdolnoci do generowania przychodu i rezygnacji z tych pomysw, ktre chocia uruchamiaj marzenia to s luno zwizane z realnymi moliwociami biznesowymi. 4.2. Sposoby pokonywania trudnoci i rola czynnika ludzkiego w tym procesie Mimo zapaci przedsibiorstwo nie utracio wiarygodnoci swoich kontrahentw. Wrcz przeciwnie stale notuje zwikszenie iloci zamwie w dwch kluczowych obszarach swojej dziaalnoci. Reakcj na nadmierne poszerzenie frontu produktowego i technologicznego okazaa si restrukturyzacja oraz poddanie polityki technologicznej wywaonej kontroli niezalenego ciaa (Doradczej Rady Naukowej i Przemysowej). Rosnca sia i roszczenia akcjonariuszy, ktrzy zaczli domaga si zaprowadzenia elementarnego porzdku nansowego, doprowadzia do bolesnych posuni. Z zarzdu odsunity zosta poprzedni prezes, w najwikszym stopniu odpowiedzialny za proces rozlegych przej, a nastpnie zaoyciele przedsibiorstwa, poniewa biznes napdzany gied, a w szczeglnoci Nordyc-
k Gied OMX w Sztokholmie, rzdzi si nieubaganymi prawami i nawet osoby bardzo zasuone, pomimo ich niewtpliwego wkadu do rozwoju przedsibiorstwa nie mog liczy na zrozumienie, jeeli popeni zasadnicze bdy. Inwestorzy (akcjonariusze) zdawali sobie spraw z bardzo trudnej pozycji ekonomicznej przedsibiorstwa i ich nastroje bardzo wahay si w ostatnich dwch latach. Dokonywanie kolejnych emisji akcji rozmywao uprzednio zgromadzony kapita i doprowadzao do tego, e potencjalny przyszy zysk za akcje spada. W praktyce notowano jedynie rosnce straty i proces ten musia zosta przerwany. Pomimo odsunicia z zarzdu, byli zaoyciele dalej s wanymi akcjonariuszami i w 2009 r. praktycznie zablokowali emisj akcji zwykych z pominiciem prawa pierwokupu obecych akcjonariuszy.18 Sytuacja Grupy Morphic jest wic zoona. Zarzd przedsibiorstwa by w 2009 r. w cigym konikcie z zaoycielami, co nie pomagao w budowaniu dobrego image przedsibiorstwa. Jeeli przyj, i akcjonariusze inwestuj w ryzykowny kapita spki technologicznej, takiej jak na przykad Morphic Technologies AS po to, aby warto ich akcji systematycznie rosa, to kluczowym czynnikiem jest doskonay PR. Grupa Morphic taki PR zapewniaa, co powodowao, i znajdowali si nabywcy kolejnych akcji. Jednak prowadzony przez przedsibiorstwo PR w bardzo wielu zakresach nie mia pokrycia w rzeczywistoci. W raportach rocznych i innych raportach okresowych Morphic bez przerwy powtarzano sformuowania szybki wzrost rynku, ogromny potencja, prezentowano klarowne schematy urzdze i procesw, jednake nawet bez najmniejszej wzmianki o czynnikach kosztowych i efektywnociowych. Raporty te prezentuj bardzo mao twardych konkretw. Powstaje pytanie: Na ile zarzdzajcy rm Morphic karmi akcjonariuszy marzeniami, a na ile twardymi realiami? Jeeli ten pierwszy element przewaa, co trudno w obecnej chwili przesdzi, to przedsibiorstwo bdzie czekao twarde ldowanie, kiedy akcjonariusze zadaj spenienia obietnic i zrealizowania wizji.
5.1. Wpyw ochrony IP na efektywno wdraania strategii rozwojowej Przedsibiorstwo Morphic bez wtpienia zyskao bardzo wiele dziki zarwno przyjciu koncepcji rozwoju technologicznego, jak i ochronie tego
18 Morphics Board of Directors Withdraws Proposal on Authorization for Issue of New Shares, press release, 25.05.2009, za: http://www.morphic.se/
290
291
rozwoju. Jednak powstaje pytanie: Na ile nadmierne rozbudowanie programu rozwijania nowych technologii nie zagrozio stabilnoci ekonomicznej przedsibiorstwa? Powane wtpliwoci budz niektre przejcia. Na przykad Grupa Morphic spodziewa si straty ponad 135 mln koron19 na przejciu ScnaWindu AS, a nastpnie sprzedaniu jej koncernowi energetycznemu GE Energy. Producent morskich turbin wiatrowych z Norwegii okaza si zbdnym elementem systemu technologicznego Morphic, zwaszcza wobec faktu, i niska gsto zaludnienia w Szwecji nie przeszkadza w lokalizacji farm wiatrowych na ldzie. Osignicia przedsibiorstwa w zakresie rozwoju technologii opartych na rodzimych wynalazkach okazay si bardzo due. Kluczowa technologia produkcji pyt przepywowych w ogniwach paliwowych jest bardzo wanym czynnikiem, ktry stwarza realne szanse na uzyskanie sukcesu nansowego, pod warunkiem znacznego zwikszenia klasy zastosowa ogniw paliwowych. 5.2. Korzyci ekonomiczne z wdroenia strategii opartej na IP dla przedsibiorstwa Bez wtpienia szybki rozwj przedsibiorstwa Morphic nie byby moliwy bez systematycznego zwikszenia wolumenu posiadanych patentw czy wzorw uytkowych. Z drugiej strony nadmierny rozwj ilociowy spowodowa kopoty w koordynacji i trudnoci w zarzdzaniu ca grup. Kupno norweskiego przedsibiorstwa ScandWind, produkujcego turbiny wiatrowe okazao si niepowodzeniem. Niewtpliwie caa strategia zarzdzania opieraa si na rozwoju technologicznym i ochronie wynalazkw powstaych w przedsibiorstwie. Jednak bardzo dyskusyjne byo budowanie pozycji konkurencyjnej w wyniku kosztownego przejmowania innych przedsibiorstw. Zdecydowanie tasz opcj mogoby by nabywanie licencji lub te podpisywanie umw partnerskich w zakresie wsplnych przedsiwzi. Te prostsze rozwizania wcale nie uniemoliwiyby rmie Morphic oferowania kompleksowych rozwiza energetycznych. Jeeli potraktujemy ostateczne wyniki ekonomiczno-nansowe jako ocen efektywnoci polityki rozwoju i ochrony wasnoci intelektualnej to niewtpliwie ocena jest niekorzystna. Jednak jeeli doceni si wpyw stosowanej polityki na pozyskiwanie kapitau, ktry zapewnia rmie pynno nansow i rodki na inwestycje, to strategia rozwoju i ochrony IP okazaa si bardzo skuteczna. Niestety ten typ rozwoju oparty
GE Energy to Acquire ScanWind, Provider of Oshore Wind Turbine Technology, press release, 12.08.2009, za: http://www.morphic.se/
19
na PR i do oglnikowych, nadmiernie optymistycznych informacjach dla akcjonariuszy, zacz wyczerpywa swj potencja w 2008 r. Reasumujc, polityk opart na organicznym rozwoju IP i umowach partnerskich (np. w zakresie ldowej czci biznesu wiatrowego) naley oceni bardzo wysoko. Korzyci z polityki przej naley oceni nagatywnie przynajmniej w poowie przypadkw. Polityka ta bya prowadzona na koszt akcjonariuszy i jej jedynym skutkiem byo zbudowanie Grupy Morphic o nikym jak do tej pory poziomie kooperacji pomidzy poszczeglnymi spkami. 5.3. Wpyw strategii opartej na IP na rozwj kapitau ludzkiego przedsibiorstwa Grupa Morphic opiera swj rozwj na szerokim wykorzystaniu kapitau ludzkiego. Przyjto charakterystyczne dla brany technologicznej wynagradzanie kluczowych pracownikw (dyrektorw nie bdcych czonkami zarzdu) poprzez umiarkowane jak na warunki szwedzkie wynagrodzenie 200 tys. koron rocznie, natomiast zasadniczym czynnikiem motywacji materialnej sta si program opcji na akcje, w ramach ktrego kluczowi pracownicy otrzymywali przydziay opcji, ktre w przypadku wzrostu kursu akcji bd mogli zrealizowa z zyskiem. W warunkach zaamania na giedach w roku 2008 i 2009 ten mechanizm motywacyjny by dalej stosowany, chocia perspektywy zyskw z opcji znacznie si oddaliy. Wanym czynnikiem motywujcym pracownikw by jednak fakt bardzo interesujcej pracy w rodowisku tworzcym ogromne wyzwania oraz posiadajcym wizj rozwoju. Pomimo tych mankamentw wpyw stosowanej przez przedsibiorstwo polityki na rozwj kapitau ludzkiego naley oceni bardzo wysoko. Liczba zatrudnionych w Grupie Morphic wzrosa wielokrotnie osigajc ponad 240 pracownikw. Dopiero program restrukturyzacji doprowadzi do zmniejszenia tej liczby do okoo 200 pracownikw w 2009 r.
6.1. Umiejscowienie IP w obecnej i przyszociowej strategii rozwoju przedsibiorstwa Przedsibiorstwo Morphic Technologies AS znajdowao si w 2009 r. w punkcie przeomowym. Dalszy rozwj przedsibiorstwa stan pod znakiem zapytania z punktu widzenia narastajcych strat operacyjnych, wynikajcych
292
293
z wadliwych przej oraz realizowania nadmiernie rozlegego programu rozwoju. Nowy zarzd przedsibiorstwa postanowi skoncentrowa si na dwch dziaalnociach kluczowych, z ktrych jedna (energetyka wiatrowa) zwizana jest z mniejszym ryzykiem ni produkcja ogniw paliwowych i systemw z nimi zwizanych. Niewtpliwie Grupa Morphic, jeeli chce si harmonijnie rozwija, musi odpowiedzie na kilka dylematw rozwojowych, w rozwizaniu ktrych technologia moe zdecydowanie pomc. Kluczem jest znalezienie takich zastosowa, ktre dawayby klientom korzyci ekonomiczne. Nie mona bez koca polega na regulacjach rzdowych, ktre zapewniaj sztuczn opacalno. Przedsibiorstwo musi powrci do rozwoju organicznego oraz bardzo wstrzemiliwie podchodzi do przej, zwaszcza wobec bolesnych dowiadcze w tym zakresie. Niewtpliw szans Grupy Morphic jest budowa wsppracy z innymi jednostkami, niekoniecznie musi by to wsppraca kapitaowa. 6.2. Rola kapitau ludzkiego, wsppracy z nauk i budowy wartoci intelektualnych w kreowaniu przyszej wartoci intelektualnej Jak wydaje si Morphic zrozumia konieczno werykowania koncepcji technologicznych i przemysowych przez niezalenych specjalistw. Powoanie Doradczej Rady Naukowej i Przemysowej z udziaem profesorw politechnik oraz przedstawicieli wielkiego przemysu jest bardzo obiecujcym rozwizaniem. W 2009 r. trudno byo okreli skuteczno tej inicjatywy, jednak tego typu rozwizanie wdroone w niezrwnowaonym przedsibiorstwie buduje jego wiksz wiarygodno. Ludzie pracujcy w Grupie Morphic potrzebuj wikszej stabilizacji, koncentracji na moliwych do osignicia realistycznych zadaniach, a nie na rozwizywaniu problemw przyszoci. Rozsdnym podejciem jest podejmowanie tematw mniej ambitnych, a w wikszym stopniu nastawionych na zwiekszenie sprzeday. Dla skutecznego wykorzystania kapitau ludzkiego w zakresie jego pracy twrczej niezbdnym wydaje si koncentracja na praktycznych zastosowaniach, zwerykowanych z punktu widzenia przemysowego i handlowego. Pracownicy Grupy Morphic oczekuj, e kurs akcji przedsibiorstwa w przyszoci wzronie, poniewa ich wynagrodze nia nie s wysokie, a cz jest de facto wypacana w formie opcji na akcje. Czynnik ten powoduje, e zarzd przedsibiorstwa dla utrzymania wysokiej klasy specjalistw musi silniej zadba o osignicie dobrych wynikw ekonomicznych, w szczeglnoci powinien dy do osignicia zyskw z dziaalnoci operacyjnej.
Sytuacja ta wydaje si paradoksalna ale kapita ludzki zatrudniony przy tworzeniu wasnoci intelektualnej bdzie mg stabilnie si rozwija pod warunkiem odzyskania rwnowagi ekonomicznej przez przedsibiorstwo.
7. PODSUMOWANIE
Analiza rozwoju technologicznego rmy Morphic wskazuje, e rozwj technologiczny i budowanie wasnoci intelektualnej musz by oparte na reguach, ktre zapewniaj harmonijny rozwj przedsibiorstwa. Budowanie IP drog kosztowych przej nansowanych kolejnymi emisjami akcji moe by wysoce ryzykowne, zwaszcza wtedy gdy nabywana wasno intelektualna nie posiada udowodnionych zdolnoci do generowania zyskw. Bardzo du wartoci w biznesie jest prowadzenie rozwoju IP w oparciu o rozwj organiczny oraz budowanie wsppracy partnerskiej. Sprawdzio si to w przypadku wszystkich przedsiwzi tego typu podejmowanych przez Morphic. Generalnie bdy w fuzjach i przejciach dotyczyy obu kluczowych zakresw dziaania, przy czym w zakresie energetyki wiatrowej byy one bardziej kosztowne. Przejcia w brany ogniw paliwowych byy tasze i budoway logiczn struktur przedsiwzicia. Jednak gdyby Grupa Morphic moga unikn niepotrzebnych przej to jej rozwj byby bardziej zrwnowaony, a wyniki ekonomiczne zdecydowanie lepsze. W procesie przej wiele transakcji byo cakowicie nietraonych, o czym wiadczy konieczno odsprzeday trzech spek zalenych i to z duymi stratami. Czy oznacza to, e przejcia w brany technologicznej s bezcelowe? Nie zawsze. Gdy przejmowane przedsibiorstwo posiada duy potencja technologiczny, ktrego nie umie przeoy na sukces ekonomiczny, a nabywca wie jak taki sukces osign wwczas przejcie jest w peni uzasadnione. Niecelowe jest natomiast nabywanie aktyww, dla ktrych dopiero przewiduje si ich przysze wykorzystanie. Przejcie przedsibiorstwa technologicznego jest wic celowe, kiedy mona osign ewidentny efekt synergii, w szczeglnoci zwizanej ze skutecznym dostarczeniem sprzedawalnych produktw do klientw. Praca nad technologiami wymaga rwnie zrwnowaenia tak zwanych celw wysokich i celw niskich. Przedsibiorstwo musi koncentrowa si na budowie wasnoci intelektualnej, ktra posiada zdolno generowania przychodu, z czym wie si z reguy kwestia odsunicia na plan dalszy bardziej ambitnych przedsiwzi. Jednak mona realizowa ambitne cele stopniowo, bez angaowania kluczowych zasobw, ktre musz by wykorzystywane na realizacj celw realistycznych, ktrych osignicie pozwala na realizacj celw ekonomicznych przedsibiorstwa.
294
295
Dziedzina, ktr zajmuje si Morphic bez wtpienia posiada wielk przyszo i ogromne perspektywy rozwojowe. Jednak sposb zarzdzania, w tym zarzdzania midzynarodowego wymaga konkretw, w szczeglnoci okrelenia celw mierzalnych, moliwych do osignicia w czasie. Morphic znajduje si obecnie w fazie przejcia od romantycznego procesu ekspansji, napdzanego PR-em i nadmiernymi oczekiwaniami, a nansowanego przez akcjonariuszy, do procesu rozwoju skoncentrowanego na celach zarzdzania i nansowanego przez aktywa posiadane przez przedsibiorstwo. Proces rozwoju technologicznego przedsibiorstwa moe by nansowany za pomoc rynku kapitaowego, jednak proces ten musi by zrwnowaony. Pomimo zajmowania wysokich miejsc w midzynarodowych rankingach nie jest przesdzone, e Morphic przetrwa. Wszystko zaley od skutecznoci realizacji planu restrukturyzacji i koncentracji na kluczowych dziaalnociach. Rok 2009 bdzie wic wany dla przyszoci przedsibiorstwa. Przypadek Morphica jest interesujcym dowiadczeniem rwnie dla polskich przedsibiorstw, ktre chciayby oprze swj rozwj na budowie i eksploatacji wasnoci intelektualnej. Pierwszy wany wniosek to obserwacja, e rozwj przedsibiorstwa powinien by na tyle zrwnowaony, aby czy cele operacyjne (sprzeda i wyniki ekonomiczne) z celami strategicznymi (budowa rozwoju opartego na IP). Przedsibiorstwo nie powinno zaniedbywa adnego z tych zakresw, ale oba kierunki dziaa powinny by zharmonizowane. Druga obserwacja dotyczy przewagi rozwoju organicznego nad taktyk fuzji i przej, ktra czsto doprowadza do zaburzenia rwnowagi. Rozwj biznesowy mona realizowa rwnie drog wsppracy partnerskiej czy te nawet zakupw licencji, a niekoniecznie trzeba angaowa bardzo due zasoby kapitaowe na kosztowne przejcia. Po trzecie, warto wsppracowa z nauk (politechnikami i uniwersytetami) oraz z wielkim przemysem, poniewa gos przedstawicieli tych dziedzin moe racjonalizowa dziaania rmy i sprawdza ich sens. Warto take zwrci uwag na to, e jedno kluczowe dobre rozwizanie technologiczne mona tak obudowa rnymi jego zastosowaniami, e bdzie generowao due korzyci nansowe z coraz to nowych rynkw. Wedug doniesie prasowych podanych w sierpniu 2009 r., Polska Marynarka Wojenna w Gdyni nabya do testowania na okrtach podwodnych ogniwa paliwowe rmy Morphic, idc ladem wczeniejszych transakcji tego typu dokonywanych przez Rosyjski Orodek Bada Nuklearnych.20
20 Polish Navy orders a Fuel Cell for testing in underwater crafts, press release, 14.08.2009, za: http://www.morphic.se/
Bibliograa
1. Big Challenges and Big Potential, Martin Valfridsson, April 2009, w: http://www.morphic.se/ 2. Deloitte Technology Fast 500 EMEA Ranking 2008, za: http://www.deloitte.com/ 3. GE Energy to Acquire ScanWind, Provider of Oshore Wind Turbine Technology, press release, 12.08.2009, za: http://www.morphic.se/ 4. http:// www.morphic.se/en/Helbio/ 5. http://www.aerodyn.se/ 6. http://www.cellimpact.com/ 7. http://www.energia-odnawialna.info/content/view/33/2/ 8. http://www.morphic.se/ oraz http:// www.accagen.com 9. http://www.morphic.se/en/Exergy/ 10. http://www.morphic.se/nshyttan/ 11. http://www.morphic.se/history 12. http://www.morphic.se/sv/DynaWind/ 13. http://www.ogniwa-paliwowe.ovh.org/ 14. http://www.ogniwa-paliwowe.pl/ 15. Intellectual Property Rights za: http://www.morphic.se/ 16. Morphic Annual Report 2005/06. 17. Morphic Annual Report 2006/07. 18. Morphic Annual Report 2007/08. 19. Morphic, Annual Report 2008. 20. Morphics Board of Directors Withdraws Proposal on Authorization for Issue of New Shares, press release, 25.05.2009, za: http://www.morphic.se/ 21. Operational Goals for Morphics Core Business Areas, za: http://www.morphic.se/ 22. Polish Navy orders a Fuel Cell for testing in underwater crafts, press release, 14.08.2009, za: http://www.morphic.se/ 23. Restructuring and Rationalization, Press release, 14.04.2009, za: http://www.morphic.se/ 24. Strategic Objectives, w: http://www.morphic.se/
Studium prz ypadku KOMITEC
297
11
OCHRONA WASNOCI INTELEKTUALNYCH - CHRONI NASZE RODOWISKO

Studium przypadku KAMITEC Sp. z o.o., Warszawa1
Wojciech Januszko
1.1. Historia przedsibiorstwa Historia przedsibiorstwa zwizana jest z dziaalnoci dwojga naukowcw z Warszawy, ktrzy swoje zainteresowania i pasje zawodowe zwizali z przetwarzaniem odpadw z tworzyw sztucznych. Mgr farmacji Izabella Bogacka i mgr in. Stanisaw Lewandowski, bo o nich mowa, prowadzili badania na wasny koszt w prywatnym przedsibiorstwie. Pani Izabella Bogacka jest z zawodu farmaceut, specjalizuje si w technologii syntezy, skoczya studia na Akademii Medycznej w Warszawie. Pan Stanisaw Lewandowski skoczy chemi na Politechnice Warszawskiej. Wsppracujc ze sob od dawna, w roku 1996 rozpoczeli prac nad urzdzeniem do przerobu mieci na paliwo. W tyme roku powstaa koncepcja zagospodarowania odpadw komunalnych jako rda energii. Jednym z najtrudniejszych zagadnie okazay si tworzywa sztuczne, std w pierwszej kolejnoci podjto prace zwizane z ich recyklingiem. Jako metod wiodc wybrano depolimeryzacj sterowan, oryginalne rozwizanie zespou badawczego. W dniu 5 czerwca 2002 r. w Urzdzie Patentowym RP zostao zoone zgoszenie wynalazku nr 354272 pt.: Urzdzenia do pirolizy odpadowych tworzyw sztucznych . Uprawnieni i twrcy wynalazku to Izabella Bogacka, Stanisaw Lewandowski i Stefan Ho-chi Kubiak. W dniu 31 lipca 2007 r. Urzd Patentowy RP przyzna patent nr 194973. Zaprojektowane urzdzenie jest nieszkodliwe dla rodowiska i bardzo wydajne 80% masy surowca (mieci) przetwarza na pynne paliwo. Moe wytwarza tzw. szerok frakcj, czyli produkt ropopodobny bdcy mieszanin rnych produktw rozpadu polimerw. Mieszanina ta moe by nastpnie przetwarzana w ranerii na poszczeglne produkty, takie jak: olej opaowy, benzyny niskooktanowe, parany surowe i gaz. Urzdzenie
1 Niniejsze studium przypadku opracowano na podstawie informacji zawartych w zamieszczonej bibliograi, informacji przedstawionych na stronie internetowej rmy www.kamitec.eu, a take w wyniku konsultacji z Panem Dyrektorem Jakubem Jurzakiem z rmy Kamitec, ktremu autor dzikuje za uwagi i wspprac.
moe rwnie rozdziela mieszanin na poszczeglne frakcje, chocia twrcy twierdz, e ranerie wol kupowa szerok frakcj, ktr rozdzielaj samodzielnie. Gwn czci aparatury jest depolimeryzator, w ktrym pod wpywem wysokiej temperatury polimery rozpadaj si na mniejsze czsteczki i paruj. Urzdzenie wyposaone jest rwnie w podajnik surowca, a take zestaw chodnic i zbiornikw magazynowych skraplajcych gazy powstajce w depolimeryzatorze. Jako produkt rozpadu mieci uzyskuje si take gaz w postaci nieskroplonej, ktry mona wykorzystywa do napdzania urzdzenia w czasie pracy. Jedynie do rozruchu potrzebne jest dodatkowe paliwo. Podstawowym problemem przy tworzeniu takiej instalacji jest rwnomierne dostarczanie energii. Przy temperaturze rzdu 400C istnieje ryzyko, e zamiast parowania rozpocznie si koksowanie polimerw i powstan niepodane produkty, takie jak smoy i inne odpady. Trzeba w szybkim tempie dostarczy du ilo energii do caej masy, eby proces si powid. I ten problem udao nam si rozwiza wyjania wsptwrca urzdzenia Pan Stanisaw Lewandowski. Otrzymane produkty zostay przebadane zarwno przez laboratoria akredytowane (CLN Centralne Laboratorium Naftowe w Warszawie), jak i w samych raneriach, otrzymujc wszdzie pozytywn ocen. Testy emisji szkodliwych substancji podczas pracy urzdzenia wykazay, e maszyna jest przyjazna dla rodowiska. Jak zaznacza wynalazca, wielko urzdzenia moe by rna, w zalenoci od wymaga uytkownika. Najwiksze mog przerabia nawet 3 tys. kg mieci na godzin. Na razie jednak w Polsce nie ma takiej iloci surowca, wic zapotrzebowanie bdzie prawdopodobnie na mniejsze instalacje. Technologia pozwala na budow aparatury o rnych parametrach. W wyniku prac powstaa aparatura pracujca periodycznie, o wydajnoci okoo 200 kg/h przerabianych tworzyw. W oparciu o t prototypow instalacj sporzdzono raport oddziaywania na rodowisko oraz przeprowadzono analizy produktw kocowych depolimeryzacji tworzyw. Wyniki byy bardzo obiecujce. Uzyskane komponenty speniay normy stosownych paliw (olej napdowy, benzyna bazowa), co potwierdzono badaniami przeprowadzonymi w akredytowanym laboratorium CLN (np. nr sprawozdania z SPP/AM/78/2001). W 2003 r. technologia KAMITEC zostaa zgoszona do konkursu Polski Produkt Przyszoci, organizowanego przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci.
298
299
26 listopada 2003 r. Izabella Bogacka i Stanisaw Lewandowska we wsppracy z dr. Piotrem Banaszukiem (Politechnika Biaostocka) zostali laureatami VII edycji Konkursu Polski produkt przyszoci w kategorii Technologia przyszoci za projekt Instalacja do przerobu odpadowych tworzyw sztucznych. Opracowana instalacja do przerobu takich tworzyw na paliwa pynne jest maa i sprawna. Moe by ukierunkowana na wytwarzanie w przewaajcej iloci benzyn i olejw, albo wikszej iloci paran i wglowodorw cikich. Instalacja skada si z trzech elementw: urzdzenia zaadowczego, depolimeryzatora i kondensatora oparw. Urzdzenie zaadowcze suy do cigego lub okresowego wtaczania tworzyw do wntrza aparatu. Depolimeryzator aparat gwny jest zbiornikiem ogrzewanym przeponowo z wykorzystaniem maej czci wasnego paliwa gazowego lub pynnego. Niesegregowane tworzywa ulegaj tu procesowi przemiany z wytworzeniem oparw depolimeryzatu. Charakter opracowanego rozwizania pozwala na efektywne i szybkie przekazywanie energii spalanego paliwa bez strat, a sposb i czas spalenia paliwa pozwalaj na uzyskanie niezwykle czystych spalin. Dodatkowo reszt energii spalin wykorzystuje si do wysuszenia, podgrzania i odtlenienia wsadu. Kondensator oparw pozwala na strefowe wykraplanie depolimeryzatu, co pozwala na dobre wydzielenie produktw w postaci szerokiej frakcji wglowodorw ropopodobnych lub podzielenie jej na odpowiednie frakcje. Nie skraplajce si wysokoenergetyczne gazy mona stosowa do wytwarzania dowolnego rodzaju energii na potrzeby instalacji (energia cieplna, obrotowa, elektryczna), co umoliwia postawienie instalacji w dowolnym miejscu bez potrzeby podczenia elektrycznoci i wody. Zastosowanie instalacji pozwala zdecydownie zmniejszy ilo odpadw na wysypiskach. Innowacyjno projektu polega na wysokosprawnym i szybkim przekazywaniu oraz rozprowadzaniu energii spalanego paliwa, przez co elementy grzejne nie ulegaj zakoksowaniu. Pozwala na budowanie i eksploatacj instalacji o bardzo wysokiej sprawnoci pracujcej w systemie cigym bez koniecznoci zatrzymania celem czyszczenia. Zanieczyszczenia wprowadzane z tworzywami s usuwane bez zatrzymywania urzdzenia. Sukces, ale bez nansowego przeoenia. Autorzy przyznaj, e bez pomocy Pana Jakuba Jurzaka (kolegi syna Pani Izabelli), ktry znalaz inwestora, nie daliby rady wyj ze swoim pomysem poza etap laboratoryjnego prototypu. Prace nad technologi KAMITEC trway sze lat. Dzi urzdzenie produkuje paran, olej i benzyn z niesortowanych plastikowych odpadw. Zmieszane tworz paliwo do wysokoprnego silnika, ktry napdza generator energii elektrycznej.
Powstaa rwnie kompletna instalacja pokazowa o wydajnoci uzyskiwanych frakcji pynnych 5 kg/h. Instalacja pozwalaa na uzyskanie dwch frakcji tzw. redniej olejowej oraz benzynowej. W dniu 9 padziernika 2003 r. (data rejestracji w KRS) dokonano rejestracji rmy KAMITEC Sp. z o.o. Adres rmy: 00-854 Warszawa Al. Jana Pawa II 23 (KRS 0000175251, Regon: 15582275) Pierwsza ocjalna prezentacja instalacji odbya si w listopadzie 2003 r. na terenie ranerii Jedlicze, podczas ktrej pobrano prbki oraz przeprowadzono analizy (nr raportu P 10 202). W 2005 r. rma KAMITEC rozpocza prace nad budow przemysowej instalacji pilotaowej o projektowanej wydajnoci 500 kg/h. Przez kolejne dwa lata trway testy i modernizacje instalacji. W latach 2006-2008 prowadzono prace umoliwiajce wdroenie instalacji przemysowych, a w wyniku prowadzonych prb i testw wyprodukowano 45 ton komponentw paliwowych. Produkty kocowe byy wielokrotnie analizowane w akredytowanych laboratoriach koncernw Orlen i Lotos. W latach 2006-2008 przeanalizowano i dopracowano szereg istotnych elementw umoliwiajcych wdroenie instalacji przemysowych, midzy innymi takich jak: opracowanie metody zaadunku przy pomocy ukadw limakowych, gwarantujcych optymalnie precyzyjne podawanie tworzyw do komory reakcyjnej; opracowanie ukadu cigego usuwania zanieczyszcze tzw. koksu z reaktora; przeanalizowanie wpywu rnych mieszanek tworzyw na produkty kocowe; opracowanie procesu produkcyjnego gwarantujcego jako produktw kocowych; zawrt gazw technologicznych oraz oparw ze zbiornikw magazynowych do zasilania palnikw; opracowanie metody oczyszczania chodnic strefowego skraplania frakcji w ukadzie destylacyjnym; kontrola iloci wykraplanych lekkich frakcji gazowych kierowanych do palnikw, dziki czemu mona bilansowa zapotrzebowanie instalacji na paliwo. 26 listopada 2008 r. rma KAMITEC zostaa laureatem XII Edycji Konkursu organizowanego przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci Polski produkt przyszoci, w kategorii Technologia przyszoci w fazie
300
301
przedwdroeniowej. Przedmiotem wyrnienia jest Linia technologiczna do odzysku surowcw z opakowa wielowarstwowych. Metoda ta polega na ogrzewaniu opakowa wielowarstwowych lub ich skrawkw w rozpuszczalniku organicznym, w ktrym rozpuszcza si polietylen, skutkiem czego mona atwo wydzieli aluminium i tektur. Po odparowaniu rozpuszczalnika nadaj si one do ponownego przetworzenia w zakadach specjalistycznych (papierniach i hutach) na penowartociowe wyroby. Polietylen jest przerabiany na paliwa lub materia pierwotny. Dziki opracowaniu unikalnej technologii wypukiwania polietylenu sklejajcego poszczeglne warstwy opakowania moliwe jest atwe wydzielenie pozostaych skadnikw, czyli aluminium i tektury. Ciecze organiczne uywane jako rozpuszczalniki, w odrnieniu od kwasu octowego czy wody, maj bardzo niskie ciepo parowania i ciepo waciwe, zuycie energii cieplnej i elektrycznej jest niewspmiernie niskie w porwnaniu z innymi stosowanymi metodami. W wyniku stosowania tej metody mona z wysok wydajnoci ok. 99,9% odzyska wszystkie surowce wchodzce w skad opakowania. Pozostae 0,1% stanowi zanieczyszczenia wchodzce w skad odzyskanego aluminium. Naley rwnie podkreli, e metoda ta wychodzi naprzeciw dyrektywom unijnym, poniewa charakteryzuje si niskimi nakadami energetycznymi oraz pozwala na znaczn oszczdno wysokoenergochonnego surowca jakim jest aluminium, a co za tym idzie zdecydowanie ogranicza emisj dwutlenku wgla do atmosfery. 1.2. Rodzaje dziaalnoci i ich rozwj Firma KAMITEC jest pionierem w skali wiatowej w zakresie opracowywania i wdraania nowoczesnych, w peni ekologicznych oraz innowacyjnych technologii zagospodarowania odpadw cywilizacyjnych. Nadrzdnym celem rmy jest ochrona rodowiska naturalnego. KAMITEC jest czonkiem Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony rodowiska. Firma powstaa w celu wdroenia technologii umoliwiajcej recykling odpadw komunalnych. Spka prowadzi swoj dziaalno w oparciu o system zarzdzania rodowiskowego wedug normy ISO 14001:2004. Wizj KAMITEC jest Przyjazne, nie zanieczyszczone rodowisko, gdzie odpady cywilizacyjne staj si alternatywnym rdem energii. 1.3. Rozwj rmy i perspektywy Spord 10-11 mln ton odpadw komunalnych produkowanych rocznie w Polsce, a 95% wci traa na wysypiska. Nie tylko sukcesywnie powik-
sza to hady mieci i sam bomb ekologiczn, ale i marnotrawi energi oraz surowce wtrne zawarte w odpadach. Dla porwnania, w Niemczech na wysypiska traa tylko 20% mieci komunalnych, 20% do spalarni, ale a 60% jest poddanych recyklingowi bd kompostowaniu. KAMITEC jest autorem trzech unikalnych na skal wiatow technologii: technologii do depolimeryzacji sterowanej odpadowych tworzyw sztucznych, nagrodzonej w kategorii Technologia Przyszoci w konkursie Polski Produkt Przyszoci 2003, zorganizowanym przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci; technologii do odzysku surowcw z opakowa wielowarstwowych, nagrodzonej w kategorii Technologia Przyszoci w Fazie Przedwdroeniowej w konkursie Polski Produkt Przyszoci 2008, zorganizowanym przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci; technologii ACREN do gbokiego recyklingu odpadw komunalnych. Technologia ACREN, przygotowana po szeciu latach bada nad sposobem poczenia utylizacji odpadw komunalnych z wykorzystaniem tego procesu do wytwarzania energii, jest alternatyw wobec spalarni odpadw. Znajduje si ona obecnie w fazie wdroeniowej i w poowie 2010 r. zostanie uruchomiony pierwszy prototypowy obiekt do utylizacji odpadw z odzyskiem energii. Prace nad technologi ACREN s wspnansowane z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, wspieranego rodkami unijnymi. Metoda recyklingu odpadowych tworzyw sztucznych, bdca sercem innowacyjnej technologii ACREN, jest chroniona patentem uzyskanym w 2007 r. Wynikiem nalnym prac i bada jest projekt kocowy, ktry bdzie wdraany w wielu lokalizacjach na terenie Polski zapowiada KAMITEC na swojej stronie internetowej. Firma KAMITEC funkcjonuje obecnie na terenie Polski, prowadzc dziaalno badawczo-rozwojow oraz realizujc inwestycje o cznej wartoci ok. 150 mln z. Firma, wedug jej prezesa Arkadiusza Fenickiego, ma szans sta si polsk Noki w brany recyklingu. Mona powiedzie, e to biznesowe perpetuum mobile. Ju sama opata, ktr pobierzemy za przyjcie odpadw, pokryje nam koszty. Obecnie wynosi ona 300 z za ton, a bdzie rosn. Podobnie bdzie z cenami energii, ktr bdziemy produkowa cytuje A. Fenickiego portal pb.pl. Szef spki ma klarown wizj w niedugim czasie przeksztacenie rmy w spk akcyjn, za dwa lata debiut na giedzie warszawskiej lub nowojorskiej. W 2015 r. bdziemy warci 4 mld z mwi Arkadiusz Fenicki.
302
303
Atutem spki jest technologia: odpady komunalne poddawane s sortowaniu metodami chemicznymi, potem utylizowane, a dodatkow korzyci jest uzyskanie energii cieplnej i elektrycznej oraz wody destylowanej. Firma KAMITEC zbudowaa najpierw prototypowe urzdzenie, ktre przerabiao 500 kg odpadw na godzin, a w tym roku w Toruniu rusza budowa instalacji pracujcej na skal przemysow. Zakad powstanie przy ul. Skodowskiej-Curie w budynku dawnej polimeryzacji toruskiej Elany. Monta instalacji rozpocznie si na przeomie 2009 i 2010 r. Rozruch zaplanowano pod koniec 2010 r. Moemy wic powiedzie, e mamy produkt szlachetny, ktry daje zarobi powiedzia A. Fenicki Pulsowi Biznesu. Wedug A. Fenickiego zakady wykorzystujce t technologi stan si alternatyw dla spalarni. Podczas spalania mieci uzyskujemy ciepo, ktrego nie da si magazynowa zauwaa prezes. Mona podgrza nim wod, zrobi par lub wpuci w turbin. W spalinach jest jednak caa tablica Mendelejewa. W naszej hermetycznej instalacji spalamy nie mieci, ale propan butan. Czystszy od tego, ktry mamy w kuchenkach gazowych. Do atmosfery traa wic wycznie dwutlenek wgla i para wodna. Zakad w Toruniu bdzie przetwarza rocznie 28 tys. ton odpadw, czyli tyle, ile wytwarza miasto liczce ok. 40 tys. mieszkacw. Wyprodukuje z nich tyle prdu, ile zaspokoi potrzeby miejscowoci o takiej wielkoci. W pnocnej czci Polski jest mao rde energii mwi A. Fenicki. Nie moemy jej sprzeda miastu, ale moemy sprzeda do systemu elektroenergetycznego np. koncernowi Energa. Co wane, paliwo, ktre otrzymamy mona magazynowa i wytwarza z niego prd, kiedy jest takie zapotrzebowanie. KAMITEC zamierza dostarcza rwnie ciepo do zakadw zlokalizowanych na terenie Elany. Dlaczego wybrano Toru? Zdecydoway o tym wzgldy nansowe. Na budow zakadu i badania nad technologi rma dostaa donansowanie z unijnego programu Innowacyjna Gospodarka. Projekt pochonie 45 mln z, z czego 30 mln z, czyli 70% wartoci przedsiwzicia, wyniesie dotacja. Gdyby zakad powsta np. w Warszawie, rma otrzymaaby 50% tej kwoty. Pomoc jest wiksza, bo wojewdztwo kujawsko-pomorskie jest uznawane za mniej rozwinite mwi A. Fenicki. Poza tym chcielimy mie dostp do wysoko wykwalikowanych pracownikw. W ostatnich miesicach Elana ograniczya produkcj i zwolnia wiele osb. Docelowo zamierzamy zatrudnia 100 osb. Wedug stanu na 21 wrzenia 2009 r. w Zarzdzie Spki dziaaj: Prezes Arkadiusz Fenicki, Wiceprezes Krzysztof Trojanowski. KAMITEC nadal cile wsppracuje z Instytutem Paliw i Energii Odnawialnej z Warszawy
Prezes KAMITEC mylami jest ju w Stanach Zjednoczonych: Chcemy postawi nasz instalacj w Nowym Jorku. Bierzemy pod uwag Wyspy Brytyjskie, ktre maj ogromny problem z odpadami komunalnymi. Z Niemiec najprawdopodobniej zrezygnujemy, bo jest tam silne lobby spalarniane. KAMITEC nie zapomina o Polsce. Tu lista projektw jest ju gotowa. Spka chce kupi od syndyka upad elektrociepowni w Starachowicach, ktr napdzaj turbiny gazowe. Gdybymy j przejli, moglibymy obok niej wybudowa nasz instalacj i ju od przyszego roku by pierwszym w Polsce producentem energii, pochodzcej wycznie z paliwa z recyklingu marzy Arkadiusz Fenicki. W Pionkach, spka zalena od KAMITEC, zamierza kupi rm, ktra zajmuje si segregacj odpadw oraz planuje postawi instalacj Acren w Chrzanowie 1.4. Silne strony przedsibiorstwa Mocn stron rmy jest dua elastyczno oraz niekonwencjonalne podejcie do realizacji projektw, dziki czemu may zesp jest wstanie zarzdza duymi przedsiwziciami. Dodatkowym atutem jest rwnie to, e rma nie sprzedaje rozwiza, a wic porednio nie zwiksza ewentualnej konkurencji, lecz nastawiona jest na pozyskiwanie inwestorw poprzez emisj udziaw. Kontrola nad rm oraz know-how jest najwiksz wartoci chronion przez udziaowcw. Kluczowym atutem i jej najsilniejsz stron jest zesp, ktry tworz Grupa Technologiczna: Stanisaw Lewandowski Technolog, Izabella Bogacka Technolog, Bartosz Szczytowski Technolog, Jakub Jurzak Dyr. ds. Rozwoju, oraz kadra zarzdzajca: Arkadiusz Fenicki Prezes Zarzdu, Krzysztof Trojanowski Wiceprezes, Maciej Fenicki Projekt Koordynator, Rafa Stolarski Gwny Ksigowy. Zatrudnienie w rmie zmieniao si od kilku osb w roku 2004 r., do 12 osb we wrzeniu 2009 r. Wrd zatrudnionych s specjalici z ronych dziedzin od marketingu poczwszy do specjalizacji w technologii przetwrstwa chemicznego. Wadze KAMITEC s rwnie aktywne na polu pozyskiwania funduszy publicznych w 2009 r. rma uzyskaa donansowanie w celu wdroenia technologii do odzysku surowcw wielowarstwowych. Na stronie internetowej www.kamitec.eu zamieszczone s informacje dotyczce realizowanych projektw oraz wyniki prac badawczo rozwojowych.
304
305
Aktualnie rma koncentruje si na dziaalnoci krajowej, nie zaniedbujc oczywicie planowania dziaalnoci na innych rynkach. W najbliszych latach planowane jest rozpoczcie dziaalnoci spki w krajach Unii Europejskiej, a take na Bliskim Wschodzie i w USA. Strategia ta oparta jest na przekonaniu, e rma posiada unikalne rozwizanie technologiczne, mogce da przewag konkurencyjn w brany gospodarki odpadami. Strategia rmy polega na utworzeniu nowych przedsibiorstw zagranic i prowadzenie w nich dziaalnoci zwizanej z przerobem odpadw. Przewiduje si, e przedsibiorstwa te bd w peni lub w wikszoci kontrolowane przez przedsibiorstwo macierzyste, ktre zachowa moliwoci decydowania o szczegowej dziaalnoci. Obecno lii za granic w sposb oczywisty uatwi ochron wasnoci intelektualnej. Podczas opracowywania zaoe tej strategii starano si rozpozna sytuacj na rynkach zagranicznych identykujc wystpujce tam szanse i zagroenia. Zwrcono take uwag na szanse rozwoju, a take na mogce wystpi ryzyka. W tym obszarze dokonano analizy konkurencji i ich pozycji na tych rynkach, a take ich pogldw na temat ochrony wasnoci intelektualnej. Szczeglnie dotyczy to zasad i procedur ochrony wasnoci intelektualnej. Aktualnie rma KAMITEC pracuje nad ochron patentow dla stosowanych i nowych rozwiza na terenie USA, gdzie sposb i zakres ochrony dotyczcej przerobu odpadw komunalnych jest inny ni na obszarze Unii Europejskiej.
3. ROLA WASNOCI INTELEKTUALNEJ W STRATEGII ROZWOJOWEJ PRZEDSIBIORSTWA
W rmie KAMITEC ochrona IP jest podstaw funkcjonowania od momentu jej powstania. Mona powiedzie, e najpierw powstay technologie, rozwizania, ochrona patentowa i na tej bazie rma KAMITEC. Jest to wic bardzo wany element w dziaalnoci rmy, stanowicy o rozwoju i bezpieczestwie rmy, a wic patentowanie jest podstawowym skadnikiem strategii rozwoju przedsibiorstwa. Przykadem moe tu by technologia recyklingu tworzyw sztucznych. Diagnoza KAMITEC wskazywaa, e rozwizanie tego problemu stanowi kluczowy czynnik rozwoju i istnienia rmy. Std te prace specjalistw KA MITEC i poszukiwanie nansowania wanie tej technologii. Dlatego te po jej opracowaniu, zdajc sobie spraw z wanoci ochrony IP, rma doprowadzia do uzyskania patentu nr 194973 Urzdzenia do pirolizy odpadowych
tworzyw sztucznych. KAMITEC ma podpisan umow o staej wsppracy z kancelari rzecznika patentowego, ktry na bieco pomaga w tworzeniu dokumentacji do kolejnych zgosze patentowych. Powanym ograniczeniem w rozwoju rmy s koszty ochrony wasnoci intelektualnej. Spka wydaa okoo 5 mln z. zarwno na prace badawczo-rozwojowe, jak i na opracowywanie dokumentacji niezbdnej do zgosze patentowych. Barier t spka pokonuje stosujc monta nansowy z rnych rde. S to rodki wasne, rodki pozyskane z programw zasilanych rodkami unii europejskiej. Poza rodkami wasnymi i pozyskanymi z unii europejskiej rma uzyskaa rodki od inwestora zagranicznego rmy Canton Venture Capital Company (CVCC). CVCC zostaa zaoona w 25 listopada 1999 r. Jest rm typu venture capital z siedzib w Guangzhou w Chinach, specjalizujc si w nansowaniu dziaalnoci high-tech na rnych etapach rozwoju. Gwne obszary to telekomunikacja, Internet, oprogramowanie komputerowe, biotechnologia, medycyna i modernizacja rolnictwa. Std te zainteresowanie dokonaniami rmy KAMITEC. Znalezienie inwestora byo trudne. Dokonano tego dziki atrakcyjnoci projektu oraz zbudowaniu maej instalacji prototypowej do pokazu. Argumentem kluczowym byo rwnie posiadanie patentu na demonstrowan technologi. W Polsce szans na odniesienie sukcesu przez rm KOMITEC jest narastajcy problem z zagospodarowywaniem mieci, konieczno jego rozwizania z powodu ograniczonej liczby ich skadowisk, a take obowizek spenienia wymaga stawianych Polsce przez Uni Europejsk. Firma uwaa, e tylko kwesti czasu jest signicie po technologie przygotowane przez KAMITEC, ktre s bardziej efektywne od technologii spalania i skadowania mieci. W strategii tej rola ochrony wasnoci intelektualnych jest kluczowa. Firma zakada, e w niedalekiej przyszoci Pastwo bdzie musiao si zdecydowa na nowe technologie, a wybiera bdzie spord tych, ktre poprzez patentowanie zapewni waciw jako i bezpieczestwo. Takimi technologiami jest pakiet przygotowywany przez KAMITEC. Firma analizuje take sytuacj w tej dziedzinie na wiecie. Nie istnieje tu jednolita polityka gospodarki odpadami, bazujca na naukowym rozeznaniu poprzez wybranie najefektywniejszej z moliwych technologii. W gospodarce odpadami w rnych krajach decyzje podejmuje si czsto na podstawie pogldw spoeczno-politycznych decydentw. S one wic bardzo zrnicowane. Przykadowo we Francji ju przed wieloma laty wydano zakaz deponowania odpadw, ktre nie byy poddane selekcji oraz okrelonej obrbce. W krajach skandynawskich natomiast najwikszy nacisk stawia si
306
307
na ich termiczne przetwarzanie celem maksymalnego uzyskania energii elektrycznej oraz ciepa uytkowego dla scentralizowanej sieci grzewczej danego osiedla czy miasta. W Holandii na pierwszym planie jest selekcja odpadw w sprzeniu z obrbk termiczn dla uzyskania maksymalnej iloci energii elektrycznej. W Niemczech od 1 czerwca 2005 r. obowizuje termiczne przetwarzanie odpadw z maksymalizacj uzysku energii elektrycznej oraz ciepa uytkowego. W tym obszarze ogromny rozwj obserwuje si w przemyle rolno-spoywczym w ramach nowo wznoszonych biogazowni. Sporo czyni si rwnie w tym kraju w zakresie utylizacji biogazu z wysypisk odpadw komunalnych. W Szwajcarii obowizuj od 20 lat nastpujce zasady: Odpady naley w moliwie maksymalnym stopniu przetwarza zawsze wtedy, kiedy przez to dziaanie mniej obciy si rodowisko, ni przez ich deponowanie, wzgldnie now produkcj. Palne odpady ktrych nie udaje si zuytkowa naley spali. W USA dopiero od kilku lat s w tym obszarze realizowane ogromne dziaania inwestycyjne. Do 2012 r. ma si tu wybudowa okoo 20 instalacji termicznego przetwarzania odpadw o wydajnoci prawie 5 mln ton rocznie. Analiza wymienionych strategii zagospodarowania odpadw w innych krajach daje rmie KAMITEC moliwo dopasowywania swojej polityki rozwoju do sytuacji na lokalnych rynkach. Std te planowana w przyszoci ekspansja na rynek USA. Ochrona wasnoci intelektualnej porednio przyczynia si do pokonania barier zwizanych z rozwojem rmy wspomaganie nansowe, poszukiwanie nowych rozwiza technologicznych. Barier nansow udao si pokona poprzez znalezienie inwestora zainteresowanego rozwojem w dziedzinie ochrony rodowiska i zainteresowanego osigniciami, a szczeglnie patentami, rmy KAMITEC. Tym inwestorem jest rma Canton Venture Capital Company z Chin (CVCC). Nie do przecenienia jest te fakt, e CVCC posiada utworzone przedstawicielstwo w San Francisco (USA), co moe mie znaczenie dla przyszych inwestycji KAMITEC w USA. Barier w poszukiwaniu nowych rozwiza technologicznych rma pokonuje poprzez wspprac z instytutami naukowymi oraz zapewnienie ochrony nowym technologiom, co daje gwarancj twrcom i wynalazcom, e ich praca woona w rozwj nie pjdzie na marne i nie zostanie wykorzystana przez konkurencj.
4. RYZYKA W ROZWOJU FIRMY I SPOSOBY ICH POKONYWANIA
Podstawowym zagroeniem dla rozwoju i funkcjonowania rmy KAMITEC jest powstanie konkurencyjnych, lepszych technologii, ewentualne bdy decyzyjne zwizane z kierunkiem rozwoju technologii oraz zagroenia prawne. Przepisy czsto nie przewiduj zdarze gospodarczych, ktre s lub bd wynikiem wdroenia nowych technologii. Posiadajc istotn przewag konkurencyjn zwizan z innowacyjn ofert usug w brany przetwarzania odpadw, KAMITEC bdzie musiaa skoncentrowa si na wyeliminowaniu pewnych ryzyk zwizanych z ich realizacj, w tym kradzie rozwiza oraz powstanie lepszych technologii w mocno rozwijajcym si rynku Dodatkow trudnoci, ale i jednoczenie szans, jest to, e problem gospodarki odpadami by dotychczas w Polce niedostrzegany. W czasie, kiedy rozwinite kraje europejskie inwestoway w modernizacje systemu utylizacji odpadw, w naszym kraju wci skupiano si na skadowaniu mieci. W obecnej sytuacji konieczna jest zatem edukacja wadz i instytucji odpowiedzialnych za polityk gospodarki odpadami na temat nowoczesnych metod ich utylizacji. W przeciwnym razie, w momencie gdy w Europie Zachodniej odpady stan si cennym surowcem, z ktrego bdzie mona czerpa znaczne korzyci ekonomiczne, w Polsce bd one problemem nie tylko ekologicznym, ale i powodujcym olbrzymie straty nansowe z tytuu kar, ktre Polska bdzie musiaa paci na rzecz UE.
Tak jak wspomniano wykorzystanie i ochrona wasnoci intelektualnej w dziaalnoci KAMITEC stanowi zasadniczy sposb i podstaw dziaania oraz jest istotnym elementem bezpieczestwa rmy i jej dalszego funkcjonowania. Posiadanie patentu dotyczcego unikalnej technologii przetwarzania odpadw dao rmie KAMITEC przewag konkurencyjn na rynku, wynikajc z tego, e aktualnie jest jedyn rm oferujc tego typu usugi. Konkurencja krajowa, a take zagraniczna, planujc ekspansje rynkow w obszarze przetwarzania odpadw musi liczy si z obowizujcym prawem i ochron wasnoci intelektualnej, dziki ktrej rma KAMITEC w okresie dziaania tej ochrony bdzie miaa uatwione zadanie na rynku. Tylko od aktywnoci kadry zarzdzajcej zaley w jakim stopniu ta niewtpliwa szansa zostanie wykorzystania.
308
309
Kolejn korzyci z posiadania technologii chronionej prawem jest zyskanie opinii wiarygodnego dostawcy usug. Dziki temu mona uzyskiwa dodatkowe zyski wynikajce z wikszego zaufania klienta do rmy i produktu oraz z wyszych cen. Opinia wiarygodnego dostawcy pozwala rwnie zwikszy efektywno planowanych dziaa inwestycyjnych i rozwojowych oraz uatwia w kontakty z inwestorami i partnerami. Take wsptwrcy opatentowanego wynalazku, funkcjonujc w rmie w ktrej strategia oparta jest na ochronie wasnoci intelektualnej, czuj si docenieni, bezpieczni i w efekcie chtnie, i na lata, wi swoj karier zawodow z rm, widzc w niej szanse dalszego osobistego rozwoju. Daje to take dobry przykad dla innych specjalistw, ktrzy s pobudzani do wasnego rozwoju, bdc pewnym docenienia ich wysiku.
6.1. Umiejscowienie wasnoci intelektualnej w obecnej i przyszej strategii rozwoju przedsibiorstwa spojrzenie przedsibiorstwa w przyszo. Przepisy unijne nakazuj od 2010 r. ograniczenie iloci odpadw skadowanych na wysypiskach, co dla Polskich miast bdzie duym problememBudowane spalarnie nie wystarcz do wywizania si z zobowiza wynikajcych z przepisw UE. Za nowe sortownie odpadw, w wikszej liczbie, zostan zbudowane i uruchomione nie wczeniej ni przed rokiem 2013. Obecnie jest ok. 100 sortowni, o przecitnej mocy przerabiania 1,2-1,8 tys. ton mieci rocznie. Tymczasem, dla porwnania, Krakw produkuje rocznie 250 tys. ton, a Warszawa 600 tys. ton mieci. Nie ma te nadal dobrej technologii kompostowania odpadw komunalnych, a sam kompost jest sabej jakoci, zawiera bowiem wiele substancji niekorzystnych dla rodowiska. Jak podaj statystyki przecitny Polak wytwarza w cigu roku 300-500 kg mieci, co w skali kraju daje cznie ok. 10-11 mln. ton, z ktrych zdecydowana wikszo traa po prostu na wysypiska. Jakub Jurzak, Dyrektor ds. Rozwoju w KAMITEC uwaa, e ilo odpadw wytwarzanych w Polsce w cigu roku jest jeszcze wiksza, ni wynika to z ocjalnie podawanych informacji, ktre opieraj si wycznie na rejestrowanych na wysypiskach ilociach odpadw. Tymczasem, co nietrudno zauway, wiele odpadw traa w Polsce po prostu do lasu, bd na tzw. dzikie wysypiska. Odpadw jest zatem obecnie ju znacznie wicej ni podaj statystyki.
Dodatkowo, wraz z rozwojem gospodarczym i wzrastajc konsumpcj, ich ilo bdzie w przyszoci rosa. Od kilku lat zwiksza si ona w tempie ok. 1% rocznie. Dynamika ta w najbliszych latach znaczco si zwikszy, co ma zwizek z coraz wiksz konsumpcj w naszym kraju. Wzrastajcej w Polsce co roku iloci odpadw nie towarzyszy rozwj i wprowadzanie jakichkolwiek technologii pozwalajcych nie tylko na cakowit ich utylizacj i zmniejszenie szkodliwego wpywu na rodowisko, ale i na odzysk zgromadzonej w nich energii i surowcw. Koszt skadowania odpadw na wysypiskach ronie od kilku lat i jest ju obecnie wyszy od utylizacji mieci za pomoc nowoczesnych i ekologicznych metod zauwaa Bartosz Szczytowski z KAMITEC. Naley si spodziewa, e taka tendencja wzrostowa bdzie si utrzymywaa przez kolejne lata. W zwizku z tym w pewnym momencie, z powodu zbyt wysokiej ceny wywozu odpadw moe doj do sytuacji, w ktrej znacznie wiksza ni obecnie ilo odpadw bdzie przez mieszkacw wywoona do lasw. Oznacza to, e w Polsce istnieje potrzeba wybudowania duej iloci sortowni tumaczy Jakub Jurzak, KAMITEC. W tym momencie funkcjonuje ich w naszym kraju ok. 100. Przecitna sortownia w Polsce ma wydajno na poziomie 1,2-1,8 tys. ton odpadw rocznie. Obiektw tego typu jest wic stanowczo za mao i biorc pod uwag czas trwania procesw inwestycyjnych, nie zd one by zbudowane i uruchomione przed 2013 r. Za dramatyczny wrcz stan gospodarki odpadami w Polsce eksperci wini obowizujce przepisy. Na przeszkodzie w podejmowaniu dziaalnoci gospodarczej, ukierunkowanej na tworzenie i rozwj nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi, stoj przede wszystkim due bariery biurokratyczne oraz brak jakichkolwiek prawnych mechanizmw stymulujcych. Na problemy te nakada si rwnie dua niestabilno prawa, ktre jest zbyt czsto zmieniane. Ponadto, bezporednio odpowiedzialne za gospodark odpadami samorzdy, byy dotychczas w maym stopniu zainteresowane inwestycjami w sposoby faktycznego unieszkodliwiania odpadw. Wynika to przede wszystkim z braku wiadomoci korzyci zastosowania nowoczesnych technologii. Produkcja paliw odzyskiwanych z odpadw plastikowych w ramach nowoczesnych metod recyklingu jest obecnie w Polsce nieopacalna tumaczy Bartosz Szczytowski, KAMITEC. W rozwinitych krajach dziaalno tego typu jest wspierana przez pastwo za pomoc odpowiednich regulacji prawnych, np. ulg podatkowych. W Polsce akcyza na tego typu paliwa jest obecnie zbyt dua, co powoduje, e ich cena jest za wysoka dla potencjalnych nabywcw, np. ranerii. Z podobnych wzgldw nieopacalna staa si rwnie produkcja wyrobw plastikowych z surowcw wtrnych,
310
311
pozyskiwanych w ramach recyklingu. Ze wzgldu na brak mechanizmw prawnych stymulujcych i wspierajcych tego typu dziaalno, znacznie bardziej zyskowne jest obecnie wytwarzanie takich produktw z surowcw pierwotnych. S one po prostu tasze. Odpady s w Polsce wci traktowane jako mie i zbdny balast, ktrego naley si pozby i powszechnie uwaa si, e najlepszym rozwizaniem jest ich skadowanie na wysypisku z dala od miasta, bez wikszej troski o aspekty ekologiczne. Tymczasem nowoczesne metody pozwalaj nie tylko na wyeliminowanie szkodliwego wpywu odpadw na rodowisko, ale i na znaczne korzyci ekonomiczne. W wytwarzanych codziennie przez kadego z nas odpadach znajduje si znaczna ilo energii, ktr mona odzyska w postaci energii i jej nonikw, czyli gazu, paliw pynnych i staych wyjania Jakub Jurzak, KAMITEC. Energia ta moe by przerabiana na energi elektryczn bd suy do ogrzewania mieszka. Dodatkowo zagospodarowanie odpadw przy uyciu nowoczesnych technik jest tasze od skadowania ich na wysypiskach, co przyczynia si do obnienia kosztu wywoenia mieci ponoszonego bezporednio przez mieszkacw. Inwestycje w nowoczesne i ekologiczne metody s ponadto wspierane i nansowane przez UE. Modernizacja i ucywilizowanie systemu gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce nie bdzie moliwe bez inwestowania i rozwijania nowoczesnych metod w tym zakresie. Jednym z rozwiza jest zgazowanie i piroliza odpadw komunalnych, pozwalajce na ich przerb na paliwa stae. Innym sposobem jest kompostowanie, ktre zdaniem specjalistw przynosi zadowalajce efekty jedynie w przypadku biomasy. Kompostowanie i technologia metanowa nie pozwalaj jednak na zagospodarowanie odpadw w sposb kompleksowy. Dotycz one bowiem nie wszystkich rodzajw odpadw i w niektrych przypadkach s mao efektywne. Poza tym zazwyczaj nie pozwalaj na odzysk i wykorzystanie energii zawartej w mieciach, a jeli ju taka moliwo istnieje, to sprawno takich instalacji jest bardzo niska. Jedyn stosowan dotychczas na rynku technologi pozwalajc na kompleksowe zagospodarowanie odpadw i tym samym likwidacj wysypisk mieci s spalarnie. W Polsce istnieje jeden tego typu obiekt, a w planach jest budowa kilku nastpnych. Poniewa Polsce zostao ju bardzo mao czasu na spenienie unijnych wymaga w zakresie zmniejszenia wykorzystywania wysypisk, dziaajc troch w panice, wadze samorzdowe zaczy zastanawia si nad budow spalarni wyjania Jakub Jurzak, KAMITEC. Wodarze nie widz alternatywy dla tej technologii. Wydaje si, e rozwizanie to jest najszybsze, jednake
z ca pewnoci nie jest najlepsze. W nowoczesnej gospodarce odpadami chodzi bowiem nie tylko o skuteczne zlikwidowanie odpadw, ale przede wszystkim o maksymalnie duy odzysk zawartej w nich energii. Spalarnie maj nisk sprawno, poniewa odpady w pierwszej fazie mog by jedynie przetwarzane na energi ciepln, ktra dalej moe by przetworzona na elektryczn, ale ju z bardzo ma sprawnoci. Znaczca cz energii zgromadzonej w odpadach, ktre w przypadku bardziej zaawansowanego technologicznie rozwizania mogaby by wykorzystana np. do produkcji paliwa bd energii, w przypadku spalarni jest wypuszczana przez komin. Jedn z szans nie powikszania wysypisk mieci w Polsce moe by opracowana i wdraana przez rm KAMITEC technologia do gbokiego recyklingu odpadw komunalnych ACREN, uwaa Jakub Jurzak, dyrektor ds. Rozwoju. Dziki niej mieci zostan przetworzone na energi elektryczn i ciepo, w procesie znacznie efektywniejszym pod wzgldem ekonomicznym i ekologicznym od utylizacji w spalarniach. Nonikiem energii s paliwa gazowe, pynne i stae, ktre dalej mog by wykorzystane do produkcji energii, w tym elektrycznej, w dowolnym miejscu i czasie. Jak wyjania Jakub Jurzak, koszt budowy instalacji ACREN waha si bdzie pomidzy 30 a 50% kosztu budowy spalarni. Progiem rentownoci jest roczny przerb 15 tys. ton mieci. Poniewa zagospodarowanie odpadw przy uyciu metod recyklingu jest tasze od ich skadowania na wysypiskach, przeoy si to dodatkowo na obnienie kosztu wywoenia mieci ponoszonych bezporednio przez mieszkacw. Technologia ACREN jest poczeniem kilku znanych ju wczeniej metod z cakowicie nowymi, rewolucyjnymi rozwizaniami stworzonymi od podstaw przez rm KAMITEC i zawiera: sortowani mechaniczn, sortowani zyko-chemiczn, zwglanie biomasy oraz depolimeryzacj tworzyw sztucznych. Metoda ta jest energetycznie samowystarczalna i nie potrzebuje dostarczania energii z zewntrznych rde. Energia potrzebna do utylizacji odpadw pochodzi wycznie z procesu odzysku energii z przerabianych mieci. Technologia ACREN nie ma w zasadzie obecnie konkurencji, poniewa znajduje si kilka poziomw wyej jeli chodzi o efektywno, sprawno i zaawansowanie technologiczne od pozostaych metod mwi Bartosz Szczytowski, KAMITEC. ACREN podobnie jak spalarnie pozwala na utylizacj wszelkiego rodzaju odpadw. Na tym jednak podobiestwa si kocz. Opracowana przez nas technologia jest przede wszystkim znacznie tasza od spalarni i dodatkowo pozwala na duo wikszy odzysk energii z odpadw wyjania Jakub Jurzak, KAMITEC. Koszt budowy instalacji ACREN oscyluje w granicach 30-50% kosztu spalarni. Najwiksz przewa-
312
313
g naszej metody jest jednak elastyczno. Budowa spalarni zaczyna by opacalna dopiero w momencie, gdy bdzie ona przerabiaa 250 tys. ton odpadw rocznie, czyli tyle, ile wytwarza Krakw. ACREN jest opacalny ju przy przerobie 15 tys. ton rocznie, zachowujc jednoczenie pen moliwo obsugiwania duych metropolii. Bardzo istotn rnic jest rwnie lokalizacja. Spalarnia ze wzgldu na due iloci produkowanego ciepa musi zosta usytuowana blisko miasta tak, by zapewni odbir wytworzonej energii cieplnej. Ciepo powstae w wyniku stosowania technologia ACREN jest natomiast wykorzystywane do procesw przerobu odpadw i w zwizku tym obiekt tego typu moe zosta usytuowany w dowolnym miejscu. Spalarnie s poza tym rozwizaniem archaicznym, gwarantujcym odzysk energii przy maej wydajnoci. W ramach ACREN odzyskiwane s natomiast wysokiej jakoci paliwa gazowe, pynne i stae, ktre dalej mog by wykorzystane do produkcji energii, w tym elektrycznej w dowolnym miejscu i czasie. Technologia ACREN jest wreszcie rozwizaniem nieporwnywalnie bardziej przyjaznym dla rodowiska i otoczenia ni spalarnie. Technologia opracowana przez rm KAMITEC jest nowatorska i unikalna, dlatego te ochrona wasnoci intelektualnej jest kluczowym warunkiem bezpieczestwa i rozwoju rmy, zarwno na rynku krajowym i w przyszoci na rynkach zagranicznych. Posiadanie rodkw wasnych czy te pochodzcych z rnych rde zewntrznych bdzie kluczow kwesti dla rmy. Jak wspomniano wyej opracowywane s nowe technologie, ktre zgodnie ze strategi rmy rwnie bd podlegay ochronie. Firma prowadzi aktualnie kolejny projekt badawczo-rozwojowy, rozwijajcy dotychczasowe osignicia. W efekcie realizacji tego projektu rma przewiduje, e powstan nowe rozwizania i wynalazki, ktre bezwzgldnie bd chronione. Finansowanie tej dziaalnoci w 40% pochodzi ze rodkw unii europejskiej, a w 60% ze rodkw wasnych. Wanym zadaniem jest take utrzymanie, rozwj i ochrona kapitau intelektualnego rmy, warunku niezbdnego dla dalszej dziaalnoci i rozwoju rmy, szczeglnie na tle programu inwestycyjnego zakadajcego, e w perspektywie 5-10 lat KAMITEC ma by krajowym, a moe nawet wiatowym liderem recyklingu 6.2. Rola kapitau ludzkiego, wsppracy z nauk i budowy wartoci intelektualnych w kreowaniu przyszej wartoci intelektualnej spojrzenie przedsibiorstwa w przyszo. Od pocztku swojej dziaalnoci rma KAMITEC za swoj najsilniejsz stron uwaaa kapita ludzki. Historia przedsibiorstwa zwizana jest z dziaalno-
ci naukowcw Pani Izabelli Bogackiej i Pana Stanisawa Lewandowskiego, ktrzy pozostali w rmie do dzi i gdzie stworzono im warunki do realizacji pomysw i osobistego rozwoju. Kolejne osoby dziaajce w rmie to wysokiej klasy specjalici z rnych dziedzin. Kluczow osob jest Prezes Spki Pan Arkadiusz Fenicki znany polski przedsibiorca. Bardzo wane znaczenia dla dziaalnoci rmy ma wsppraca z Politechnik Biaostock oraz Centralnym Laboratorium Naftowym w Warszawie. Istotna jest te wsppraca z laboratoriami branowymi u producentw paliw Lotos i Orlen. Wsppraca ta bya niezbdna przy w opracowywaniu nowych rozwiza technicznych, ich patentowaniu oraz jest postrzegana jako konieczna w przyszym rozwoju formy.
Analiza dziaalnoci rmy KAMITEC Sp z o.o. wskazuje, e traktowanie ochrony wasnoci intelektualnej jako elementu niezbdnego dla funkcjonowania i rozwoju rmy jest nie tylko moliwe, ale stanowi istotny czynnik stabilizujcy i pozycjonujcy rm na rynku oraz budujcy jej trwao i przewag konkurencyjn. Opatentowany w 2007 r. wynalazek pt: Urzdzenie do pirolizy odpadowych tworzyw sztucznych sta si rdem kolejnych rozwiza innowacyjnych i nowych technologii. Mona wic bez przesady powiedzie, e funkcjonowanie i rozwj rmy byby ograniczony gdyby nie opatentowano tego wynalazku. Sukces rmy to przede wszystkim konsekwencja w realizacji kolejnych etapw rozwoju rmy. Na osignicie sukcesu zoyy si rwnie nastpujce fakty: od pocztku dziaania rmy postawiono na rozwj nowych technologii i ochron IP; produkt stworzyli autorzy technologii, ktra daa impuls do utworzenia rmy; autorzy byli bardzo dobrze zorientowani, co si dzieje na wiecie w obszarze zainteresowa rmy zarwno w nauce, jak i na rynku; dokonano dobrego rozpoznania rynku oraz potencjalnych i faktycznych konkurentw; obok unikalnoci oferowanej technologii, zgromadzono i utrzymano wyspecjalizowan kadr zwizan z rm. Dziki tym dziaaniom KAMITEC praktycznie nie ma konkurencji w Polsce. Dla ewentualnych konkurentw, ktrzy z czasem mog si pojawi, barier wejcia na rynek bdzie fakt opatentowania najistotniejszych
314
Studium prz ypadku KOMITEC www.plastech.pl/wiadomosci/artykul_2442_1/Linia-technologiczna-do-odzysku-surowcow-z-opakowan-wielowarstwowych - Linia technologiczna do odzysku surowcw z opakowa wielowarstwowych - 2009-03-02 www.polityka.pl/zrob-to-sam/Lead30,936,260562,18/ - Polityka - Zrb to sam 1.08.2009 r. www.rynekinstalacyjny.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=4161: energia-z-recyklingu-odpadow-komunalnych&catid=71&Itemid=185 - Energia z recyklingu odpadw komunalnych 14.08.2009 www.laboratoria.net/pl/modules.php?name=News&le=article&sid=649 Laboratoryjny serwis informacyjny - Nowoczesna metoda przetwarzania odpadw z tworzyw sztucznych
315
elementw technologii odzyskiwania oraz trudno w zatrudnieniu kadry o podobnym zasobie wiedzy i kompetencji. Istotnym czynnikiem osignicia sukcesu bya wspomniana wyej wsppraca z Politechnik Biaostock, Centralnym Laboratorium Naftowym w Warszawie oraz laboratoriami branowymi u producentw paliw Lotos i Orlen. Przykad KAMITEC pokazuje, e podstaw sukcesu jest dobrze i profesjonalnie opracowana technologia, ktrej zastosowanie i rozwj opiera si na rozpoznaniu rynku i poddaniu ocenie poprzez procedur patentow oraz udzia w rnorodnych konkursach. W rmie KAMITEC proces ochrony wasnoci intelektualnej wynika z naturalnego planu dziaania, polegajcego na dokonywaniu niezbdnych przygotowa, w tym nansowych.
Bibliograa
1. Bhaskar T., Uddin Md. A., Murai K., Kaneko J., Hamano K., Kusaba T., Muto A., Sakata Y., Comparison of thermal degradation products from real municipal waste plastic and model mixed plastics, J. Anal., Appl. Pyrolysis, 2003. 2. Fink J. K., Pyrolysis and combustion of polymer wastes in combination with metallurgical processes and the cement industry, J. Anal. Appl. Pyrolysis, 1999. 3. Kaminsky W., Kim J-S.,: Journal of Analytical and Applied Pyrolysis, 1999. 4. Kaminsky W., Predel M., Sadiki A.: Polymer Degradation and Stability, 2004. 5. Kotowski W., Efektywne spalanie odpadw, ENERGIA GIGAWAT stycze 2009. 6. abuek S., Pajk J., Nowak B., Biodegradacja tworzyw sztucznych, EKOLOGIA 2005. 7. uksa A., Oldzka E., Sobczak M., Dbek C., Elastomery, 2005. 8. Pielichowski J., Puszyski A., Technologia tworzyw sztucznych, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne WNT, Warszawa 2003. 9. Przygocki W., Wochowicz A., Uporzdkowanie makroczsteczek w polimerach i wknach, WNT Warszawa 2006. 10. Praca zbiorowa, Recykling materiaw polimerowych, WNT 1997. 11. Szlezyngier W., Tworzywa sztuczne, Wydawnictwo Owiatowe FOSZE, 1998.
rda internetowe
www.kamitec.eu www.decydent.pl/archiwum/wydanie_107/bomba-ekologiczna_876.html - Decydent & Decision marker nr 93, sierpie 2009 www.euractiv.pl/innowacyjnosc-i-kreatywnosc/artykul/kamitec-polsk-noki-001199 - EurActiv.pl 24.08.2009 Kamitec polsk Noki? www.pb.pl/a/2009/08/21/Kamitec_marzy_by_stac_sie_polska_Nokia2?readcomment=1 Puls biznesu Kamitec marzy, by sta si polsk Noki 24.08.2009 www.nowa-energia.com.pl/index.php/2009/08/13/innowacyjna-metoda-recyklingu-odpadow-komunalnych/ - nowa Energia - Innowacyjna metoda recyklingu odpadw komunalnych 24.08.2009
Studium prz ypadku S AWOMIR PIWOWARCZ YK DESIGN
317
DOSTAWCA WASNEGO PRODUKTU POD WASN MARK
12 12
BEZPOREDNIO DO KLIENTA KOCOWEGO
Studium przypadku rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN, Krakw

Jacek Przelakowski
1.1. Historia przedsibiorstwa Firma Sawomir Piwowarczyk DESIGN z siedzib w Krakowie rozpocza swoj dziaalno w 1999 r. Historia rmy pokazuje, w jaki sposb nowatorski i innowacyjny pomys, poddany profesjonalnemu procesowi projektowemu, umiejtnie wprowadzony na rynek oraz waciwie chroniony w obszarze wasnoci intelektualnej, moe sta si podstaw dugoletniej strategii rozwoju przedsibiorstwa. Od pocztku swojego istnienia rma jest cile zwizana z osob Sawomira Piwowarczyka, pomysodawcy i projektanta bucikw dziecicych GUCIO. Tak opisuje on pocztek swojego zaangaowania w prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w obszarze produkcji obuwia dziecicego: Moja przygoda z bucikami GUCIO rozpocza si gdy mj najstarszy syn zaczyna chodzi. Chciaem kupi dla niego buciki, ale okazao si, e nie jest to takie proste. Odwiedziem szereg sklepw w Krakowie, gdzie mieszkam, i nie znalazem nic, co by mnie zadowolio. Oferowane obuwie dla dzieci byo zbyt wskie w paluszkach albo miao za sztywn podeszw, a przecie stopa jest ruchoma i powinna si zgina. Inne buciki miay bardzo twardy zapitek, ktry wrzyna si w pit.Kolejne zostay zrobione ze sztucznego materiau imitujcego skr. Natomiast te, ktre mgbym zaakceptowa, przekraczay cen moliwoci mojego portfela. Niestety, pomimo dugich poszukiwa nie znalazem idealnych bucikw dla mojego synka. Postanowiem zatem sam je wykona, tym bardziej, e po ukoczeniu studiw w dziedzinie Form Przemysowych na Akademii Sztuk Piknych w Krakowie oraz ukoczeniu woskiej szkoy projektowania obuwia, zamierzaem zaj si tym zawodowo. Wykonane przeze mnie pierwsze egzemplarze okazay si bardzo udane. Jednak po rozmowie z kilkoma producentami obuwia na temat wdroenia ich do produkcji, okazao si, e sam pomys to nie wszystko. Wprawdzie projekt si podoba, ale brakowao im odwagi, aby zainwestowa w t nowo. Zgosiem zatem mj nowatorski pomys w Urzdzie
Patentowym RP i wbrew przestrogom yczliwych postanowiem uruchomi wasn niewielk produkcj. Pierwsze wykonane przeze mnie buciki nosio ju troje moich dzieci, dzieci znajomych oraz znajomi staych klientw, ktrzy osobicie przekonali si, co jest najlepsze dla ich dzieci. W taki oto sposb zawodowy projektant wzornictwa przemysowego sta si projektantem i producentem unikalnego w skali wiatowej obuwia dziecicego, ktry jako jeden z nielicznych polskich produktw zrobi prawdziwie wiatow karier. U podstaw pierwszych dziaa projektowych Sawomira Piwowarczyka legy proste zaoenia charakteryzujce uyteczny but dziecicy. Stopa dziecka jest bardzo ruchliwa, dlatego but powinien by gitki. Przede wszystkim nie naleao poprawia natury, zwaszcza e stopa dziecka jest w swej formie doskonaa. Tym bardziej nie wolno przeszkadza w prawidowym rozwoju zycznym stopy dziecka, czym grozi noszenie zego obuwia. Ze obuwie woone na nieuksztatowan stop dziecka na pewno j zdeformuje! Zgodnie z przyjtymi zaoeniami projektowymi idealny but powinien posiada: dobrze usztywniony ty tak, aby prawidowo trzyma pit; cholewk sigajc nieco ponad kostk, od gry mikko wykoczon; szeroki spd; elastyczn podeszw, atwo uginajc si zwaszcza w linii zgicia palcw i staww; gadkie, skrzane wntrze bez wyczuwalnych szww. Konsekwentne przestrzeganie tych zaoe w trakcie procesu projektowania doprowadzio do stworzenia bucikw GUCIO, charakteryzujcych si wyjtkowymi cechami uytkowymi, ktre wyrniaj je na tle konkurencji krajowej i zagranicznej. Unikalno bucikw GUCIO to przede wszystkim: dobrze usztywniony zapitek na caej wysokoci; but wykonany z gadkiej i cienkiej skry; nietoksyczne barwniki uywane do farbowania skr i naniesione tylko na zewntrz obuwia, nie majce bezporedniej stycznoci ze stop; podeszwa wykonana z elastycznego, antypolizgowego, atwo zginajcego si tworzywa; wntrze zupenie gadkie, bez wyczuwalnych szww i zgrubie ze skrkow wycik oraz poduszeczk pod pit dodatkowo podwyszajce komfort noszenia. Najwikszym dorobkiem prac projektowych nad stworzeniem koncepcji nowego obuwia dziecicego byo zaprojektowanie unikatowego zapitka butw GUCIO, ktry zbudowany jest jako nakadka z tyu cholewki, przykrywajca czenie cholewki, a zarazem usztywniajca ty buta. Zapitek ten ma ksztat klina, od spodu stanowicy obcas buta, a z tyu zewntrzn i sztywn, ale spryst nakadk przytwierdzon do niego. Element sprysty napitka ma ksztat trapezu i jest zaopatrzony na jego wewntrznej powierzchni w warstw materiau o sztywnoci wikszej od
318
319
sztywnoci pozostaych partii materiau tego elementu. Ponadto wysoko czynna elementu sprystego jest rwna wysokoci maksymalnej w linii pity cholewki obuwia. Wynalazek rozwizuje problem konstrukcji tylnej czci buta o zwikszonym komforcie uytkowania, prawidowych waciwociach ortopedycznych i duej trwaoci, nawet przy szybkim wzrocie dziecka i zmiennych wymiarach stopy. Istot rozwizania buta z zapitkiem jest to, i nakadka zapitka ma co najmniej jedno wskie pionowe wycicie usytuowane w rodkowej czci wysokoci cholewki, rwne okoo 3/4 tej wysokoci. Korzystne jest to, e krawdzie czenia cholewki wsunite s do wycicia w nakadce. Pionowe wycicie elastycznie si rozszerza pozwalajc na zwikszenie wymiaru podunego buta. Jednoczenie poczenie zapitka z cholewk wok pionowego wycicia zapobiega rozrywaniu tylnego poczenia cholewki, zwikszajc trwao buta. Jest to szczeglnie wane w przypadku butw wykonanych z delikatnych materiaw. Zastosowanie powyszego rozwizania konstrukcyjnego powoduje rwnie, e obuwie samoistnie dostosowuje si do rnych szerokoci pity. Inn zalet jest to, e krawdzie szwu cholewki wsuwajc si w pionowe wycicie w nakadce nie uciskaj pity i cigna Achillesa, lecz zapewniaj lepsze dopasowanie do indywidualnej anatomicznej budowy stopy w okolicy pity. Jest to wane gdy ucisk na t cz stopy jest szczeglnie bolesny. Owo pionowe nacicie nakadki i szew powoduj rwnie samousztywnienie zapitka w momencie gdy opina on pit i cigno Achillesa. Po zakoczeniu prac projektowych buty GUCIO stay si przedmiotem zgoszenia patentowego do Urzdu Patentowego RP i uzyskay ochron prawn w kategorii wynalazek (patent nr 187609). Naley podkreli, e wynaleziony przez Sawomira Piwowarczyka zapitek, wsppracujcy podczas chodzenia ze stpk maego dziecka poprzez pionowanie koci pitowej do stawu skokowego jest pierwszym tego typu rozwizaniem na wiecie. 1.2. Rodzaje dziaalnoci i ich rozwj Firma Sawomir Piwowarczyk DESIGN zostaa zaoona jako rma zajmujca si projektowaniem oraz produkcj obuwia dziecicego wasnego projektu i na tym obszarze koncentruje swoje dziaania gospodarcze. GUCIO s butami wykonanymi prawie wycznie w sposb rczny. May rozmiar przyszego bucika sprawia, e do czenia delikatnych skrzanych elementw bezpieczniejsze jest stosowanie rcznych maszyn do szycia. Maszyny uywane do wytwarzania Guciw s unikatami sprzed II-giej Wojny wiatowej (ramieniowe PFAFF i SINGER).
Specjalne czenie szww w zapitku oraz uycie bawenianych nici sprawia, e gdy noga dziecka staje si za dua do noszonego bucika, szwy pkaj z tyu sygnalizujc konieczno zmiany na kolejny, wikszy numer (pknicie nie uniemoliwia dalszego noszenia obuwia, jest tylko sygnalizatorem; uycie nici bawenianych jest chwilowo niedostpn opcj bucikw GUCIO). Na polski rynek buciki GUCIO s szyte mikkimi, ale niepkajcymi nimi. Standardowe uycie sabszych nici bawenianych w szwie zapitka musiao niestety zosta zmienione z powodu czstych reklamacji, biorcych si z niezrozumienia sygnalizatora oraz z powodu bolesnego niestety faktu, e buty w wielu rodzinach s dziedziczone, mimo i jest to gwat zadany na stopach kolejnych wacicieli. Nowy but dostosowuje si do stopy dziecka w czci pity i koryguje wady jego postawy, jednoczenie wyksztacajc prawidow, indywidualn matryc postawy kadego dziecka. Poniewa kada nasza pociecha chodzi inaczej, drugi i kolejny waciciel bd mie buty o znacznie gorszych waciwociach korygujcych postaw, takie buty mog im zaszkodzi. Innowacyjne podejcie rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN do produkcji obuwia dziecicego zaowocowao znaczcym sukcesem rynkowym w kraju i zagranic. Pocztkowo rma koncentrowaa si wycznie na produkcji obuwia oraz nawizywaniu wsppracy z dystrybutorami jej wyrobw, na pocztku w kraju, nastpnie zagranic. Zainteresowanie rynku wyrobami rmy skonio waciciela do rozpoczcia sprzeday take za porednictwem wasnego sklepu internetowego. Kolejnym krokiem zmierzajcym do rozszerzenia dostpnoci oferty rmy na rynku krajowym jest rozpoczcie procesu tworzenia wasnej sieci handlowej w postaci sklepw rmowych.
1.3. Rozwj rmy i perspektywy W ostatnich 10-ciu latach rma Sawomir Piwowarczyk DESIGN koncentrowaa swoj dziaalno gwnie na projektowaniu oraz produkcji obuwia dziecicego, zapewnieniu dla swoich produktw korzystnych kanaw dystrybucji oraz zapewnieniu swoim produktom ochrony wasnoci intelektualnej fundamentalnej kwestii dla rozwoju rmy i powikszenia rynku zbytu dla jej produktw. Dziaania te zaowocoway uzyskaniem w 2000 r. certykatu uprawniajcego do uywania na butach GUCIO znaku Zdrowa stopa (nr zezwolenia 2013/00), a nastpnie uzyskaniem w 2004 r. patentu w Urzdzie Patentowym RP w kategorii wynalazek na buty z napitkiem (patent NR 187609). Pozwolio to na ustabilizowanie pozycji rmy jako pro-
320
321
ducenta i stworzyy podstawy istotnej przewagi konkurencyjnej rmy na rynku krajowym i midzynarodowym. Wanym elementem aktywnoci rmy w ostatnich latach (rwnie dziki uzyskanej ochronie patentowej wynalazku) byo rozpoczcie wsppracy z dystrybutorami obuwia w kraju i za granic. Obecnie produkty rmy mona naby w Polsce oraz kilkunastu krajach wiata (Austria, Kanada, Chorwacja, Dania, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Holandia, Wgry, Rosja, Litwa, Singapur, Sowenia, Szwecja, Stany Zjednoczone). Nawizane zostay kontakty z kilkudziesicioma rmami-dystrybutorami bucikw, aby wzmocni pozycj rmy poprzez korzystanie z ich potencjau i pomocy, m.in. w pozyskiwaniu klientw, ale take w dziaaniach marketingowych. Dziki wsppracy z partnerami w Stanach Zjednoczonych udao si m.in. wykorzysta w dziaaniach promocyjnych butw GUCIO ikony wiata lmu Gwyneth Paltrow oraz Brada Pitta i Angelin Jolie. Sukces rynkowy w roli producenta bucikw GUCIO spowodowa, e w strategii rozwoju rmy zacza pojawia si nowa koncepcja rozwoju rmy polegajca na tworzenia na razie na rynku krajowym sieci sklepw rmowych Sawomir Piwowarczyk DESIGN. Proces ten rozpoczty zosta uruchomieniem w 2009 r. pierwszego sklepu rmowego w Poznaniu i bdzie kontynuowany w najbliszych latach. 1.4. Silne strony przedsibiorstwa Najsilniejsz stron rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN jest kompleksowe podejcie do prowadzonej dziaalnoci gospodarczej, starannie zaplanowane i realizowane od pocztku istnienia rmy. Konsekwencj zrodzenia si pomysu o rozpoczciu produkcji nowego rodzaju obuwia dla dzieci byo niezwykle staranne zaprojektowanie wszystkich elementw procesu produkcyjnego, uwzgldniajcego nie tylko nowatorskie rozwizanie zapitka, ale take wzornictwo butw czy te dobr materiaw i metod produkcji (oczywicie wielka zasuga w tym Sawomira Piwowarczyka, ktry potra swj pomys i pasj zrealizowa, wykorzystujc do tego posiadany talent, wiedz i wyksztacenie). W wyniku tych dziaa powstao obuwie nie tylko dbajce o zdrowie stopy dziecka z punktu widzenia ortopedii, ale take charakteryzujce si unikalnym wzornictwem i wysok jakoci materiaw wykorzystywanych do produkcji bucikw. Wszystkie te elementy uzupenione o racjonaln analiz ekonomiczn dziaalnoci rmy (cena bucikw GUCIO jest zbliona do rednich cen rynkowych, oferujc w zamian najwysz jako obuwia) spowodoway, e pomimo i segment rynku obuwia dziecicego w Polsce
i na wiecie jest obiektem zainteresowa i ekspansji najwikszych producentw wiatowych, buciki GUCIO zdobyy siln, niepodwaaln pozycj rynkow, przy co naley podkreli ograniczonych nakadach na dziaania marketingowe. Mona nawet stwierdzi, e skala sukcesu osignitego przez buciki GUCIO jest pewnego rodzaju fenomenem rynkowym, potwierdzajcym, e innowacyjno i jako produktu mog zosta docenione przez klienta i zbudowa jego lojalno w stosunku do produktu oraz jego marki nawet wtedy, kiedy nie prowadzi si agresywnych, kosztownych dziaa marketingowych. Siln stron rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN jest take zbudowany w cigu ostatnich lat wok osoby Sawomira Piwowarczyka zesp, ktry tworz specjalici pracujcy zarwno w obszarze produkcji, jak i w ostatnich latach w obszarze marketingu i sprzeday. Powoduje to m.in. stopniowe odejcie od modelu produkcyjnej rmy rodzinnej, w kierunku nowoczenie zarzdzanej redniej wielkoci rmy produkcyjno-handlowej. Istotn wartoci w dziaalnoci rmy jest rwnie posiadana i zabezpieczona wasno intelektualna oraz kilkadziesit umw zawartych z krajowymi i zagranicznymi dystrybutorami produktw rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN. Gwarantuje to stabiln pozycj rynkow rmy w kraju oraz uatwia planowanie dalszego rozwoju rmy, w tym kontynuacj ekspansji na kolejne rynki zagraniczne.
2.1. Motywy wejcia przedsibiorstwa na rynki midzynarodowe Na pocztku dziaalnoci rma Sawomir Piwowarczyk DESIGN nastawiona bya na sprzeda swojej produkcji na rynku krajowym. W naturalny sposb sukces odniesiony w Polsce spowodowa pojawienie si myli o zaistnieniu na rynkach zagranicznych, poniewa projektant bucikw by przekonany, e wynaleziony przez niego wzr bucikw z nowym zapitkiem oraz stworzone na jego bazie produkty s innowacjami w skali wiatowej. Zatem wejcie na rynki zagraniczne byo naturalnym krokiem w dalszym rozwoju rmy i wpisywao si w zaktualizowan strategi jej dziaania. Decyzja o wsppracy midzynarodowej moga zosta podjta w zwizku z posiadan prawn ochron wynalazku udzielon przez Urzd Patentowy RP oraz wyjtkowo dobrym przyjciem przez rynek krajowy bucikw GUCIO. Decyzja o wejciu z ofert rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN na rynki zagraniczne bya oczywicie nowym wyzwaniem dla rmy oraz wizaa
322
323
si z podjciem pewnego ryzyka biznesowego wynikajcego z maego dowiadczenia rmy w obszarze wsppracy midzynarodowej. Ale jednoczenie dawaa podstaw oczekiwania zyskw z dziaalnoci prowadzonej na rynkach zagranicznych znacznie wyszych ni w przypadku funkcjonowania jedynie w Polsce. Elementem analizy poprzedzajcej zaangaowanie rmy w dziaalno na rynkach zagranicznych byo zachowanie kontroli nad obszarem ochrony wasnoci intelektualnej stanowicej przecie podstaw funkcjonowania rmy w taki sposb, aby zapewni rmie silniejsz, ale te bezpieczn pozycj w obszarach jej dziaania. Rezygnacja z prowadzenia dziaalnoci poza Polsk byaby niewykorzystaniem, wrcz marnowaniem potencjau rmy i jej produktw. Co rwnie istotne, zgodnie z dewiz yciow waciciela rmy, rezygnacja z midzynarodowej dystrybucji bucikw GUCIO byaby rwnie strat dla potencjalnych odbiorcw dzieci w wielu krajach wiata. 2.2. Zastosowane zasadnicze strategie wejcia na rynki midzynarodowe Majc wiadomo ponadprzecitnej innowacyjnoci posiadanego wynalazku oraz jego potencjau rynkowego, stworzona zostaa strategia dziaania rmy na rynkach midzynarodowych. Zdecydowano, e na pocztku przedsibiorstwo bdzie dostawc wasnych produktw za porednictwem wsppracujcych z nim dystrybutorw. W przypadku wielu polskich rm, ktre nie maj znaczcego dowiadczenie we wsppracy midzynarodowej oraz mog pozwoli sobie na przeznaczenie ograniczonych rodkw na promocj midzynarodow swojej oferty produktowej, jest to rozwizanie do typowe, znacznie zwikszajce prawdopodobiestwo skutecznego umiejscowienia produktu na rynku zagranicznym. Zmiana strategii funkcjonowania rmy na rynkach zagranicznych uwarunkowana bdzie m.in. reakcj rynku krajowego na tworzon sie sklepw rmowych oraz osiganym poziomem i obserwowanymi tendencjami w sprzeday bucikw GUCIO na rynkach zagranicznych. W przypadku pozytywnych wynikw rozpoczte zostan prace nad aktualizacj strategii rozwoju rmy na wybranych rynkach zagranicznych. Jedn z moliwoci jest dokonanie wyboru jednego rynku zagranicznego, na ktrym bd mogy zosta podjte dziaania o charakterze pilotaowym, ktrych wyniki zdecyduj o wyborze ostatecznej redniookresowej strategii wsppracy midzynarodowej rmy moe to skutkowa nawizaniem cilejszej wsppracy o charakterze kapitaowym z wybranym dystrybutorem lub utworzeniem wasnej sieci sprzeday.
Jest to jednak zaoenie przyszociowe, gdy na obecnym etapie rozwoju rmy gwne jej dziaania w obszarze wsppracy midzynarodowej bd koncentroway si na wzmocnieniu obecnoci i pozycji rynkowej jej produktw na rynkach zagranicznych, poprzez maksymalizacj efektywnoci wsppracy z dotychczasowymi, jak i nowo pozyskiwanymi dystrybutorami bucikw GUCIO w poszczeglnych krajach. Istotnym czynnikiem determinujcym zaistnienie rmy na rynkach zagranicznych moe okaza si take utworzona w 2008 r. i cigle modernizowana platforma internetowa poczona ze sklepem internetowym. Za jej porednictwem moliwa jest realizacja sprzeday wysykowej zarwno w kraju jak i zagranic. Platforma funkcjonuje obecnie w dwch wersjach jzykowych: polskiej oraz angielskiej. Strategia rozwoju rmy zakada, e w przypadku zwikszonej aktywnoci rmy na rynkach zagranicznych moliwe jest pojawienie si kolejnych wersji jzykowych, o ile przyczyni si to do zwikszenia moliwoci komunikacyjnych z potencjalnymi klientami na nowych rynkach zagranicznych. Przyjte zostao zaoenie, e platforma internetowa bdzie skutecznym narzdziem promocyjnym, posiadajcym due znaczenie dla ksztatowania wizerunku rmy, zwikszajcym dostpno do jej oferty, a take czynnikiem wspomagajcym budow marki bucikw GUCIO. Co za tym idzie mona oczekiwa, e analiza efektywnoci i skutecznoci funkcjonowania platformy internetowej bdzie jednym z czynnikw determinujcych ewentualne podjcie decyzji w zakresie aktywno rmy na obecnych i nowych rynkach zagranicznych. 2.3. Problemy z wdraaniem strategii wejcia i podejmowane sposoby ich pokonywania Wdraanie strategii wejcia na rynki zagraniczne wymagao od rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN skutecznego podjcia dziaa w dwch kluczowych obszarach: znalezienie partnerw zagranicznych wspomagajcych rm w jej wejciu na rynki midzynarodowe (na tym etapie rozwoju rmy chodzio o dystrybutorw jej produktw); uzyskanie pewnoci, e jej wasno intelektualna jest waciwie zabezpieczona i bdzie dziaaa na rzecz wzmocnienia pozycji rynkowej, a ochrona bdzie gwarantowaa rmie przywilej pierwszestwa korzystania z posiadanej wasnoci intelektualnej. Pozytywne nastawienie waciciela i pomysodawcy rmy oraz jego denie od samego pocztku istnienia rmy do poprawnego przeprowadzenia procedury ochrony wasnoci intelektualnej poprzez zgoszenie w Urzdzie Patentowym RP, do tej pory skutecznie chroni wasno intelektualn rmy
324
325
przed nieuczciw konkurencj. Aby skutecznie przeprowadzi procedur ochrony opracowanego wynalazku zostay poniesione i ponoszone s na bieco koszty jego ochrony, pokrywane z funduszy wasnych rmy. Aby pozyska zamwienia na swoje produkty rma musiaa zdoby zaufanie zagranicznych dystrybutorw, co w przypadku grupy docelowej odbiorcw produktu oraz wielkoci oferty rynkowej do nich skierowanej byo zadaniem do trudnym, biorc pod uwag wielko rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN oraz jej moliwoci nansoweskierowane na dziaania promocyjne i marketingowe. Firma zdobywaa zaufanie swoich partnerw zagranicznych wykazujc unikalno i innowacyjno swoich produktw na tle konkurencji midzynarodowej, w szczeglnoci podkrelajc wyjtkowo i innowacyjno swojego wynalazku (przede wszystkim jako rozwizania wpywajcego na zdrowie dzieci), jako wykonania produktu, w tym materiaw uywanych do produkcji obuwia oraz metodologi produkcji. Tak wypracowana przewaga konkurencyjna sprawia, e rma skutecznie nawizaa kontakty z partnerami w kilkunastu krajach wiata, a na podstawie prowadzonych obecnie rozmw i negocjacji handlowych oraz zainteresowania potencjalnych klientw bucikami GUCIO mona uzna, e liczba partnerw zagranicznych rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN z kadym rokiem bdzie si powikszaa. Naley podkreli, e obecny portfel zamwie stanowi czynnik pozwalajcy kierownictwu rmy podj decyzj o ewentualnym nawizaniu nowych form wsppracy w obszarze midzynarodowym zarwno nowych partnerw, jak nowych rynkw zagranicznych. Uruchomiona platforma internetowa, suca obecnie sprzeday w kraju i zagranic, posiada dalece wiekszy potencja pozyskiwania nowych klientw i partnerw oraz upowszechniania oferty butw GUCIO. W tym obszarze rwnie zauwaalne s znaczce rezerwy mogce wpyn na dalszy rozwj rmy i jej produktu, w szczeglnoci rozwoju marki GUCIO i jej obecnoci na rynkach zagranicznych. 2.4. Osignity stan rozwoju midzynarodowego przedsibiorstwa i stojce przed nim dylematy Dotychczasowa aktywno rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN w obszarze wsppracy midzynarodowej zaowocowaa obecnoci jej produktw, a co za tym idzie rozpoznawalnoci marki buciki GUCIO (GUCIO shoes) w kilkunastu krajach wiata (Austria, Kanada, Chorwacja, Dania, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Holandia, Wgry, Rosja, Litwa, Singapur, Sowenia, Szwecja, Stany Zjednoczone). Jak atwo mona si zorientowa buciki GUCIO oferowane s przede wszystkim na rynkach Europy oraz Ameryki Pnocnej.
Strategia rozwoju rmy na kolejne lata musi zosta poprzedzona analiz, ktra pozwoli kierownictwu rmy odpowiedzie sobie na kilka kluczowych pyta, ktrych rozstrzygnicie zdeterminuje kierunki rozwoju rmy na arenie midzynarodowej. 1) Podjcie decyzji o geogracznym ukierunkowaniu wsppracy midzynarodowej rmy. Czy z uwagi na czonkostwo Polski w Unii Europejskiej rma powinna skoncentrowa si na rynku wewntrznym UE, czyli w pierwszej kolejnoci prbowa zwikszy swoje zaangaowanie w tych krajach UE, gdzie produkty rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN nie s jeszcze oferowane w sprzeday? Czy z uwagi na potencja rynku Ameryki Pnocnej oraz swoj obecno w dwch jej najwikszych krajach skoncentrowa si na dalszym rozwijaniu sieci dystrybucji w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych? Czy te z uwagi na relatywnie skromn obecno (Azja) czy te jej brak (Ameryka Pd., Australia) strategiczne plany rozwoju wsppracy midzynarodowej rmy powinny uwzgldni ten kierunek ekspansji? 2) Podjcie dugookresowej strategicznej decyzji w zakresie wyboru formy przedstawiania oferty produktowej na rynkach zagranicznych. Odpowied na to pytanie bdzie tyczya si moliwoci organizacyjnych i kapitaowych rmy w obszarze dystrybucji produktw rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN. Czy w dugoterminowych zaoeniach przyj rozwizanie zakadajce korzystanie z zewntrznych sieci dystrybucji, czy tez wzorem podjtej w Polsce prby, rozway moliwo tworzenia sieci sklepw rmowych (przynajmniej na najbardziej atrakcyjnych rynkach zagranicznych). Oczywicie decyzja taka nie moe pozostawa w oderwaniu od moliwoci kapitaowych rmy oraz analizy nansowej wskazujcej na rozwizania najbardziej korzystne i jednoczenie bezpieczne pod wzgldem ekonomicznym. 3) Podjcie najwaniejszej strategicznej decyzji odpowied na pytanie, czy majc na uwadze obecny stan wsppracy midzynarodowej rmy oraz perspektywy jej rozwoju, mona uzna, e posiadana aktualnie przez rm ochrona jej wasnoci intelektualnej w sposb skuteczny broni jej dorobku na wszystkich rynkach na ktrych buciki GUCIO s dostpne, czy te niezbdne bdzie podjcie dziaa wzmacniajcych t ochron (czyli uzupeniajcych posiadan ju ochron na mocy decyzji Urzdu Patentowego RP). Dopiero odpowied na powysze pytania pozwoli kierownictwu rmy sprecyzowa strategi rozwoju rmy na rynkach midzynarodowych w najbliszych latach.
326
327
3. ROLA WASNOCI INTELEKTUALNEJ W STRATEGII ROZWOJOWEJ PRZEDSIBIORSTWA
4. RYZYKA W ROZWOJU FIRMY I SPOSOBY ELIMINOWANIA ICH
Zaoyciel Sawomir Piwowarczyk jako podstawow zasad prowadzenia dziaalno gospodarczej od samego pocztku przyj zasad kompleksowej i profesjonalnej ochrony wasnoci intelektualnej, bdcej w istocie podstaw rozwoju i funkcjonowania rmy. Dlatego zasadniczym elementem strategii rozwoju przedsibiorstwa byo opatentowanie dorobku intelektualnego rmy. Od 2004 r. rma posiadaa patent na swj kluczowy wynalazek but z zapitkiem PL 187609. Trudno wyobrazi sobie powstanie, funkcjonowanie oraz rozwj rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN bez wykorzystania posiadanej i odpowiednio chronionej wasnoci intelektualnej. To wanie dziki innowacyjnemu i unikalnemu wynalazkowi (bucik z zapitkiem) rma moga rozpocz swoj dziaalno i produkcj bucikw GUCIO. Dziki posiadanej wasnoci intelektualnej umoliwiajcej produkcj zdrowego obuwia dla dzieci oraz tworzc na tej podstawie nowoczesne wzornictwo dla produkowanych butw dziecicych moga najpierw zdoby klientw na rynku krajowym, a nastpnie w kilkunastu krajach wiata. Niezaprzeczalnie jedn z najwaniejszych przewag konkurencyjnych rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN, od pocztku istnienia, bya oraz jest do tej pory posiadana i chroniona wasno intelektualna. W kontekcie posiadanej ju ochrony wasnoci intelektualnej kluczowe dla przyszej dziaalnoci rmy byo poprawne przygotowywanie zgoszenia patentowego. Poniewa waciciel rmy oraz osoby z nim wsppracujce nie miay duego dowiadczenia w tym zakresie, w procedurze ochrony kapitau intelektualnego rma od pocztku korzystaa z profesjonalnego doradztwa rzecznika patentowego. Dao to gwarancj skutecznoci oraz skrcio czas trwania caej procedury, poniewa poprawne przygotowanie i zoenie wniosku patentowego stanowi podstaw uzyskania prawnej ochrony wasnoci intelektualnej. Obecnie w dalszym cigu prowadzone s prace projektowe, ktre by moe zaskutkuj kolejnymi, nowymi zgoszeniami do Urzdu Patentowego RP. Najwiksz barier w tym obszarze funkcjonowania i rozwoju rmy, s koszty ochrony wasnoci intelektualnej. Poziom kosztw koniecznych do poniesienia przy obecnie mao stabilnej sytuacji gospodarczej na wiecie oraz uzyskiwanych ewentualnych korzyci nie stanowi czynnika przemawiajcego za zwikszaniem aktywnoci rmy w tym obszarze. Dlatego te rma rozwaa w pierwszej kolejnoci zwikszenie zakresu i obszaru ochronnego na posiadan ju wasno intelektualn (np. poprzez ewentualne zgoszenia do europejskiego i narodowych urzdw patentowych).
Analizujc sytuacj producentw obuwia w Polsce, w tym w szczeglnoci obuwia dziecicego, zagroenia dla dalszego rozwoju rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN mona zdeniowa w dwch kategoriach: zagroenia charakterystyczne dla caej brany obuwniczej w Polsce oraz zagroenia wynikajce z przyjtej przez rm strategii rozwoju. Co wicej zagroenia pojawiajce si w pierwszej kategorii, odnoszce si do sytuacji na rynku krajowym, mona z pewnym przyblieniem powiza rwnie z sytuacj na rynkach midzynarodowych. W podejmowaniu wszelkich przedsiwzi rynkowych w procesach produkcji i sprzeday obuwia towarzyszy wystpowanie okrelonego ryzyka w zakresie podejmowania decyzji o jakoci surowcw i produktw. Charakter produkcji obuwia dziecicego i konieczno zachowania szczeglnej dbaoci o dobr materiaw i zastosowane technologie nakada na producentw obuwia dziecicego niezwykle wysokie wymagania, aby w konsekwencji powstawa wyrb wspomagajcy prawidowy rozwj stp dziecka. Niestety na polski rynek (ale take na inne rynki wiata) traa wiele par obuwia dziecicego nie speniajcego adnych norm, wykonanych z nieatestowanych materiaw. Cz tej produkcji importowana jest w sposb formalny, ale na rynek traa rwnie obuwie sprowadzane w sposb nielegalny. Podstawow przewag konkurencyjn takich produktw jest ich cena, ktra powoduje, e cz konsumentw nie analizuje ani rda pochodzenia tych towarw, ani tym bardziej jakoci i walorw zdrowotnych materiaw uytych do ich produkcji. Pomimo penej wiadomoci waciciela rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN co do istniejcego w tym obszarze pewnego zagroenia dla dalszego rozwoju, moliwoci podjcia odpowiedniej reakcji przez pojedyncze przedsibiorstwo s do ograniczone. Firma moe przede wszystkim utrzymywa wysok jako produkcji, zabiega o lojalno posiadanych ju klientw oraz skutecznie promowa wasn produkcj. Jedyn metod wyeliminowania takiego typu zagroenia dla producentw obuwia dziecicego w Polsce jest wprowadzenie odpowiednich rozwiza systemowych w Polsce (ale take na obszarze Unii Europejskiej), ktre umoliwi odpowiednim instytucjom (jak np. Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumenta) skuteczne podejmowanie dziaa na rzecz zmniejszania takich zagroe dla rm. Stworzenie systemu ochrony polskiego (europejskiego) rynku obuwia dziecicego pozwoli z pewnoci rmie Sawomir Piwowarczyk DESIGN jeszcze efektywniej budowa zalenoci midzy wyborem przez konsumen-
328
329
tw obuwia dobrej jakoci jakim s buty GUCIO, a jego cen i zdrowiem maego klienta. Drugi obszar zagroe w duo wikszym stopniu zaleny od charakteru dziaa podjtych bezporednio przez rm Sawomir Piwowarczyk DESIGN, wynika z przyjtej strategii rozwoju wsppracy midzynarodowej i zwizanej z tym obecnoci produktw rmy na rynkach zagranicznych. Z tymi zagroeniami rma walczy poprzez skuteczn ochron wasnoci intelektualnej wszdzie tam, gdzie obuwie GUCIO oferowane jest w sprzeday. Obecnie rma zabezpieczya swoj wasno intelektualn poprzez uzyskanie patentu wydanego przez Urzd Patentowy RP. Takie dziaanie ochronne skutecznie i we waciwy sposb zabezpieczyo prawa rmy do kluczowego dla jej istnienia i rozwoju wynalazku but z zapitkiem. Niemniej rozszerzenie obszaru dziaania rmy na inne kraje Europy i wiata powoduje konieczno podjcia dziaa zwikszajcych zakres ochrony. Dlatego te obecnie prowadzone s dziaania zmierzajce do wyboru formy ochrony oraz przygotowania odpowiedniej dokumentacji zmierzajcej do zabezpieczenia wasnoci intelektualnej rmy na rynku europejskim oraz ewentualnie amerykaskim (poprzez dokonanie zgosze odpowiednio do europejskiego i amerykaskiego urzdu patentowego).
5. KORZYCI Z REALIZACJI STRATEGII OPARTEJ NA WYKORZYSTANIU I OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNEJ ORAZ ICH ROLA W PRZYSZYM ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
Znaczenie kapitau intelektualnego w ostatnich latach stale wzrasta, poniewa warto przedsibiorstwa w coraz wikszym stopniu zaley nie tyle od czynnikw materialnych, co od czynnikw niematerialnych (kapitau intelektualnego). Umiejtno zarzdzania wiedz, kapitaem intelektualnym stanowi kluczowy czynnik podnoszcy konkurencyjno rmy. Kada rma, aby skutecznie konkurowa na rynku musi posiada umiejtno zarzdzania aktywami rmy, nie tylko materialnymi, ale i niematerialnymi tzn. kapitaem intelektualnym. Wiele rm nie docenia jeszcze roli kapitau intelektualnego, ktry w dzisiejszym wiecie stanowi podstawowe narzdzie pozwalajce na uzyskanie trwaej przewagi konkurencyjnej. Szczegln rol w kreowaniu tzw. trwaej przewagi konkurencyjnej odgrywaj innowacje, ktre s wan cech konkurencji i staj si skutecznym narzdziem przedsibiorstwa w konfrontacji z innymi rmami dziaajcymi na danym rynku. Dotychczasowy rozwj rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN stanowi doskonay przykad na to, w jaki sposb waciwie wymylona, zaprojekto-
wana, zrealizowana i odpowiednio chroniona wasno intelektualna rmy moe sta si podstaw funkcjonowania rmy, ale take stanowi potencja dla jej dalszego rozwoju. Dziki opatentowaniu swojego wynalazku rma Sawomir Piwowarczyk DESIGN osigna istotn przewag konkurencyjn, na pocztku w kraju, a pniej rwnie na wielu rynkach zagranicznych. Co wicej posiadana ochrona prawna wynalazku powoduje, e przynajmniej przez czas ochrony rma bdzie jedynym podmiotem oferujcym produkty objte ochron, co pozwoli na skuteczniejsze wypracowywanie przez rm przewagi konkurencyjnej na rynkach zbytu. Prawidowa ochrona wasnoci intelektualnej powoduje rwnie, e potencjalni nieuczciwi konkurenci maj znaczne trudnoci w podejmowaniu ewentualnego naladownictwa, gdy przekroczyliby przepisy prawa w tym zakresie. Tym samym fakt posiadania waciwej ochrony wasnoci intelektualnej zapewnia rmie wysze wpywy ze sprzeday bucikw GUCIO, zarwno w kraju, jak i zagranic. Bez ochrony wasnoci intelektualnej byoby to po prostu niemoliwe. Oczywicie biorc pod uwag zakres wsppracy midzynarodowej rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN i obecno jej produktw w kilkunastu krajach wiata, mog pojawi si prby nieuprawnionego korzystania z wasnoci intelektualnej rmy bez jej zgody. Tyczy si to przede wszytkim krajw, w ktrych prawo dotyczce ochrony wasnoci intelektualnej jest sabo rozwinite lub nieskuteczne. Dlatego te posiadajc waciw ochron wasnoci intelektualnej w kraju pochodzenia, przed rozpoczciem aktywnoci na nowym rynku zagranicznym zawsze warto przeprowadzi analiz, na ile posiadana ochrona wasnoci intelektualnej bdzie skuteczna w kraju, ktry stanowi bdzie nowy rynek dla naszych towarw bd usug. Czasem wystarczajcym zabezpieczeniem naszych praw bdzie rozszerzenie naszych praw ochronnych na podstawie ochrony posiadanej w kraju pochodzenia. Istotnym wydaje si, e bez ochrony wasnoci intelektualnej rma nie moe myle o skutecznej budowie i ochronie swojego wizerunku i reputacji, czyli niezbdnych elementw budowy marki rmy czy jej produktw, bez ktrych ciko jest zyska zaufanie klientw, a nastpnie utrzyma lojalno wzgldem naszej oferty rynkowej. Chroniona wasno intelektualna oraz powstajce na jej bazie produkty s dla naszych obecnych i potencjalnych klientw bardziej wiarygodne, poniewa znacznie rzadziej podejmowane s prby ich naladownictwa czy nawet podrabiania. Podsumowujc, brak odpowiedniej ochrony wasnoci intelektualnej moe utrudni, a w niektrych przypadkach uniemoliwi rmie realizacj wczeniej zaplanowanej strategii rozwoju.
330
331
6. ROLA STRATEGII OPARTEJ NA OCHRONIE WASNOCI INTELEKTUALNEJ W PRZYSZYM ROZWOJU PRZEDSIBIORSTWA
Stworzenie nowej wasnoci intelektualnej stao si podstaw powstania, a nastpnie funkcjonowania i rozwoju rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN. Stworzenie nowego rozwizania projektowego w postaci innowacyjnej konstrukcji buta z zapitkiem umoliwio podjcie decyzji o powstaniu rmy i opracowaniu strategii jej rozwoju. Mona w pewnym uproszczeniu powiedzie, e wasno intelektualna, ktra umoliwia zaprojektowanie wzoru przemysowego buciki GUCIO bya najwikszym majtkiem rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN na pocztku jej istnienia (chocia majtkiem niematerialnym) i trudno byoby sobie wyobrazi powstanie i jakikolwiek rozwj rmy, gdyby te wartoci niematerialne nie podlegay ochronie prawnej. Dlatego te decyzja o dokonaniu zgoszenia wynalazku przez Sawomira Piwowarczyka bya i jest podstaw strategii rozwoju jego rmy na wszystkich etapach jej rozwoju, rwnie tych zwizanych z przyszoci. Bez posiadanego patentu na wynalazek i wynikajcych z tego tytuu praw, niemoliwe byoby odniesienie przez rm sukcesu nie tylko zagranic, ale nawet w kraju, gdy wyjtkowy pomys z ca pewnoci szybko znalazby naladowcw. Co wicej rma musi w najbliszej przyszoci podj decyzj o zaktualizowaniu ochrony wasnoci intelektualnej, gdy rozgos uzyskany przez produkty rmy na rynku europejskim i amerykaskim moe skutkowa prbami naruszenia prze inne podmioty tych praw, a posiadana obecnie ochrona prawna moe okaza si niewystarczajca. Strategia rmy zakada, e wszystkie przysze prace projektowe, ktre zostan wdroone w postaci nowych produktw (po przeprowadzeniu analiz rynkowych konsumenckich oraz ekonomicznych) bd bezwzgldnie chronione.
Konkurowanie, rywalizacja i wspzawodnictwo to nieodczne elementy dzisiejszej rzeczywistoci nie tylko gospodarczej. To we wspczesnym wiecie zbir zachowa dominujcych i zarazem uniwersalnych, to gwna sia motoryczna procesw, ktre zmieniaj nasz wiat. Procesy te maj w coraz wikszym stopniu globalny charakter i dotycz praktycznie wszystkich dziedzin ycia spoecznego. Oczywicie w najbardziej wyrazistej formie wystpuj one w gospodarce, ale przejawiaj si take w takich obszarach jak nauka czy sztuka.
We wspczesnym wiecie dominuje gospodarka rynkowa, ktra w ostatnich dekadach podlega dynamicznym przemianom pod wpywem globalizacji poczonej z procesami integracyjnymi. Jedno jest w niej niezmienne: wszyscy gracze wiatowego rynku skazani s na uczestnictwo w rynkowej rywalizacji i z aktywnego udziau w tych procesach nie mona nawet na chwil si wycofa. Jestemy wiadkami dynamicznych zmian opartych na coraz to bardziej zaawansowanej wiedzy. Nie wymaga dowodzenia teza o innowacyjnym charakterze tych zmian. Proces ten w istniejcych organizacjach objawia si dynamicznym wprowadzaniem w rne obszary ich dziaania kolejnych innowacji, lepiej odpowiadajcych na potrzeby klientw i pozwalajcych producentowi osign wysze wskaniki ekonomiczne. Coraz czciej mwi si, e wiat wszed w etap gospodarki opartej na wiedzy. Jednak ta teza wcale nie oznacza, e wczeniej wiedza nie bya wanym czynnikiem w gospodarce. Oznacza to tylko, e dzi wiedza jest gwnym i najbardziej wartociowym zasobem rmy oraz to, e przede wszystkim dziki zaawansowanej wiedzy mona z mniejszym ryzykiem podejmowa decyzje dotyczce jej przyszoci. To wiedza decyduje o dzisiejszej pozycji rynkowej rmy, ale te o jej przyszoci. Posiadanie przez rm wiedzy, w szczeglnoci wszystkich wartoci niematerialnych, ktre moemy okreli mianem wasnoci intelektualnej, moe stanowi niezwykle istotn przewag konkurencyjn w bezporedni sposb przekadajc si na rynkowy sukces rmy. Ale pod jednym warunkiem. Wasno intelektualna moe stanowi kluczowy majtek rmy tylko i wycznie wtedy, jeeli bdzie przez rm odpowiednio chroniona prawnie. Co wicej wasnoci intelektualn rmy musimy umie zarzdza, tak aby w maksymalny sposb korzysta z tego, co jest dzieem naszego umysu. Niestety wiele polskich rm nie docenia jeszcze roli kapitau intelektualnego, ktry w dzisiejszym wiecie stanowi podstawowe narzdzie pozwalajce na uzyskanie trwaej przewagi konkurencyjnej, a z pewnoci pozwala atwiej funkcjonowa w czasach kryzysw stanowicych trway, cykliczny element gospodarki globalnej. Firma Sawomir Piwowarczyk DESIGN jest przykadem polskiego przedsibiorstwa, ktre swoj pozycj rynkow zbudowao w oparciu o posiadan, chronion i waciwie zarzdzan wasno intelektualn. W dziaalnoci rmy z atwoci mona wskaza kamienie milowe, ktre przyczyniy si do sukcesu rmy, wypracowanego w oparciu o wasno intelektualn. Swoje istnienie rma zawdzicza pomysowi zaoyciela, ktry w pewnym stopniu przymuszony koniecznoci yciow, a w pewnym stopniu
332
Alicja Adamczak
333
dziki swojemu wizjonerstwu, wiedzy i umiejtnociom zaprojektowa nowy rodzaj obuwia dziecicego, uwzgldniajcy jego osobisty wynalazek w postaci nowatorskiego i innowacyjnego zapitka do butw. Na szczcie prace projektowe dotyczce nowego obuwia, zrealizowane na podstawie autorskiego pomysu, zostay z waciw wag i starannoci potraktowane przez Sawomira Piwowarczyka, tym razem ju jako wynalazc, ale i przedsibiorc, i zgoszone do Urzdu Patentowego RP w celu uzyskania ochrony prawnej w kategorii wynalazek. Uzyskanie patentu zapocztkowao rzeczywist dziaalno rmy i stworzyo fundamenty pod jej przyszy rozwj. Obecnie buciki GUCIO, ktre produkuje rma Sawomir Piwowarczyk DESIGN to wany gracz w segmencie polskiego rynku obuwia dziecicego, ale rwnie wschodzca gwiazda wielu rynkw zagranicznych. Produkt ten jest dostpny w kilkunastu krajach wiata, na trzech kontynentach, a zainteresowanie tym rdzennie polskim wynalazkiem pozwala przypuszcza, e kolejne rynki przyjm ten produkt nadzwyczaj chtnie. Podsumowujc naley stwierdzi, e wasno intelektualna, ktra umoliwia zaprojektowanie wzoru przemysowego buciki GUCIO, bya od pocztku istnienia i jest nadal jednym z najwaniejszych skadnikw majtku rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN (chocia majtkiem niematerialnym), decydujcym nie tylko o dotychczasowym przebiegu funkcjonowania rmy, ale posiadajcym take determinujcy wpyw na jej przyszy rozwj i midzynarodow pozycj rynkow. A wszystko to dziki waciwemu zarzdzaniu wasnoci intelektualn, od pomysu a po patent.
V. ZAKOCZENIE
Bibliograa
1. Kazimierz Pawe Gsiorski, Stanisaw Pasek, Centralne Laboratorium Przemysu Obuwniczego Badania i wymagania jakociowe, dla spodw i materiaw spodowych w wietle relacji producent sprzedawca konsument. 2. Joanna Machnik-Somka, Gospodarka oparta na wiedzy. 3. Henryk S. Kolka, Meneder i rma w wiecie globalnej gospodarki.
rda internetowe
www.gucioshoes.com www.spdesign.biz www.pips.pl
Jak ju wczeniej wspomniano, wzrost gospodarczy, bdcy podstaw dobrobytu we wspczesnym spoeczestwie, zaley od szeregu czynnikw, wrd ktrych do najwaniejszych nale przedsibiorczo, konkurencyjno i innowacyjno. Czynniki te s ze sob w naturalny sposb powizane, wzajemnie na siebie oddziaywujc, przy czym szczeglne znaczenie ma niezwykle pozytywny wpyw innowacyjnoci gospodarki na jej konkurencyjno, co jest widoczne zwaszcza dzi, gdy rewolucja techniczna w takich dziedzinach, jak informatyka, telekomunikacja czy biotechnologia, nabraa niespotykanego dotychczas tempa, a kolejne wynalazki wprowadzane s na rynek kadego dnia. Nowe produkty i technologie bdce wynikiem twrczoci innowacyjnej i kreatywnoci odgrywaj zatem kluczow rol w zapewnieniu dynamiki gospodarczej oraz decyduj o jej konkurencyjnoci. Zgodnie z ostatnimi opracowaniami dokonanymi przez wiatow Organizacj Handlu (WTO), w najbliszych latach warto wiatowego handlu zwizanego bezporednio z wasnoci intelektualn przekroczy 50%, przy czym jednak do wytworzenia przynajmniej czci pozostaych towarw, jak i do wiadczenia wielu z usug, konieczne bdzie korzystanie z wasnoci intelektualnej w wszym lub szerszym zakresie. Ju sam ten wskanik pokazuje jak bardzo ronie we wspczesnym wiecie znaczenie wasnoci intelektualnej okrelanej rwnie jako dobra niematerialne i jak kluczowe znaczenie ma ona dla krajowej i wiatowej gospodarki oraz biznesu. Rwnie badania i raporty wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej wskazuj, i wasno intelektualna ma bezporedni zwizek z dobrobytem kadego pastwa. Pojcie dbr niematerialnych, ktre zostao wyksztacone w doktrynie prawa, uywane jest dla okrelenia wytworw twrczej dziaalnoci intelektu ludzkiego. Obejmuje ono twrczo literack i artystyczn oraz wasno przemysow. Jednym z narzdzi konkurencyjnej gospodarki rynkowej, sucym do skutecznego zdobywania rynkw regionalnych i midzynarodowych, utrzy-
334
Z AKOCZENIE
Z AKOCZENIE
335
mywania zdobytej pozycji i zwyciania w nieustajcej rywalizacji s take znaki towarowe. Wanie w oparciu o nie tworzy si strategie ekspansji rynkowej i utrzymywania zdobytej pozycji przez nowe produkty uznawane za markowe. Marki mog sta si najmocniejszym atutem kadej rmy, sta si rdem przychodu i rdem dostarczajcym kapitau dla jej dalszego rozwoju. Konsument, wybierajc produkt oznaczony dan mark / znakiem towarowym, cieszcy si renom, buduje w ten sposb popyt i wpywa na rozwj rynku i konkurencji. Mona przyj, e czsto marka / znak towarowy stanowi skadnik innowacyjnego produktu, podobnie jak jego wzornictwo chronione w kategorii wzoru przemysowego. Nieodosobnione s przypadki sukcesu rynkowego produktu, ktrego ochrona prawami wasnoci przemysowej ujta jest w kilku kategoriach, zarwno jako wynalazek czy wzr uytkowy, znak towarowy i wzr przemysowy. Kolejna szansa wykorzystania systemu ochrony wasnoci przemysowej zostaa dostrzeona w ochronie oznacze geogracznych, a take, wychodzc nieco poza jego ramy, w ochronie produktw tradycyjnych i regionalnych. Obydwie te kategorie, blisko ze sob zwizane, s szans wykorzystania potencjau zasobw i kultury poszczeglnych regionw take w Polsce. W tym kontekcie prawa wasnoci intelektualnej, a zwaszcza przemysowej, stay si jednym z larw globalnych i krajowych rynkw oraz gospodarki opartej na wiedzy, wyznaczajc warunki i kierunki ich rozwoju. Odpowiednia ochrona wynalazkw przesdza o przewadze rynkowej i sukcesie komercyjnym, a jednoczenie przyczynia si do powstawania kolejnych rozwiza, decydujcych o dalszym postpie naukowo-technicznym. Dlatego we wspczesnej gospodarce szczeglny nacisk pooony jest wanie na wzrost i rozwj innowacyjnoci, osigany midzy innymi poprzez ochron wynikw prac naukowo-badawczych, warunkujc ich efektywne wdroenie i w konsekwencji uzyskanie wymiernych korzyci ekonomicznych. Std te zagadnienia ochrony dbr niematerialnych oraz pozycji podmiotw, ktrym przysuguj prawa do tych dbr, a take zagadnienia zabezpieczenia przed naruszeniami przez osoby trzecie, powinny nabra w Polsce istotnego znaczenia. Rynkowe wykorzystanie instrumentw prawa wasnoci przemysowej jest jedn z wanych szans na konkurencyjn polsk gospodark, opierajc si na synergii rm innowacyjnych i przedsibiorczoci akademickiej. Transformacje polityczne i ekonomiczne zachodzce w Europie (integracja, zacienianie si wsppracy gospodarczej, tworzenie wsplnego rynku), stawiaj przed systemem patentowym, zarwno krajowym jak i europejskim, nowe wyzwania. Niezwykle istotne jest sprawne funkcjonowanie jednolitego systemu patentowego, ktry pozwoli przedsibiorcom na efektywne wdra-
anie innowacji, a w konsekwencji zachci ich do zwikszania nakadw na prace badawczo-rozwojowe. Z jednej strony, zgaszajcy oczekuj od systemu patentowego uproszczenia i skrcenia oraz obnienia kosztw procedur zgoszeniowych. Z drugiej strony, gwnym zadaniem systemu patentowego jest generowanie korzyci dla gospodarki krajowej i europejskiej poprzez stworzenie warunkw dla efektywnego korzystania z praw wycznych. Jednak aby tak si stao konieczne s nie tylko zmiany strukturalne, dostosowujce system patentowy do nowych warunkw, ale rwnie dziaania, majce na celu zwikszenie wiadomoci przedsibiorcw co do moliwoci i korzyci pyncych z ochrony wasnoci przemysowej. Ich realizacja umoliwiaby przedsibiorcom umiejtne i skuteczne funkcjonowanie w globalnej gospodarce. Nie mona zapomnie o tak wanym elemencie jakim jest szybkie uzyskanie ochrony. Od lat z tym problemem, czyli skrceniem czasu postpowania do niezbdnego minimum, borykaj si wszystkie urzdy patentowe na wiecie, w tym i Urzd Patentowy RP. Niedocignionym standardem jest udzielenie patentu w cigu 3 lat od daty dokonania zgoszenia wynalazku. Urzd Patentowy RP od lat podejmuje szereg dziaa skierowanych na polepszenie obecnej sytuacji. Niemniej, na przyspieszenie postpowania wpywa szereg czynnikw, takich jak liczba wyspecjalizowanych ekspertw, odpowiednia infrastruktura informatyczna i dostpno do baz danych, w tym rwnie komercyjnych, ktre to czynniki nie zawsze zale wycznie od wewntrznych moliwoci Urzdu i jego rzeczywistych dziaa. Warto podkreli, e od roku 2002 Urzd Patentowy RP podj szereg dziaa organizacyjno-strukturalnych, legislacyjnych oraz promocyjno-edukacyjnych, ktre pozwalaj na systematyczne przyspieszanie rozpatrywania zgosze przedmiotw wasnoci przemysowej do ochrony, na uproszczenia procedur przed Urzdem oraz podnoszenie wiadomoci wszystkich grup spoecznych i zawodowych w zakresie moliwoci ochrony wasnej kreatywnoci technicznej i znaczenia praw wasnoci przemysowej dla rozwoju przedsibiorczoci. Obecnie, wg. danych za lata 2008-2009, redni czas procedury patentowej wynosi 4-4,5 roku w zalenoci od dziedziny techniki. W przypadku znakw towarowych, czas ich rozpatrywania wynosi rednio ok. 1 roku i rwnie bdzie systematycznie skracany do ok. 7-8 miesicy. Natomiast czas rejestracji wzorw przemysowych nie przekracza 6 miesicy. Powysze dane wiadcz o tym, e czas rozpatrywania zgosze patentowych przez Urzd Patentowy RP jest krtszy ni przed Europejskim Urzdem Patentowym (obecnie ponad 5 lat) i praktycznie nie odbiega od czasu rozpatrywania zgosze przez inne sprawnie dziaajce urzdy w Europie. Wpyw na czas rozpatrywania zgosze ma nie tylko dziedzina techniki i zo-
336
Z AKOCZENIE
ono przedmiotu tego zgoszenia, ale take spenienie przez zgaszajcego wszystkich niezbdnych wymogw prawnych oraz terminowo dokonywania przez niego w trakcie postpowania czynnoci okrelonych w przepisach. Tym niemniej bardzo istotnym zamierzeniem Urzdu Patentowego RP na najblisze lata jest dalsze skrcenie czasu oczekiwania na udzielenie patentu do maksymalnie 3 lat od daty zgoszenia. Osignicie tego celu planowane jest w 2011 r., a spenienie wspomnianego kryterium plasowaoby Urzd Patentowy RP w czowce wiatowych urzdw patentowych dokonujcych penego badania zgaszanych do opatentowania wynalazkw. Naley take zauway, e cho zarwno na wiecie jak i w krajach czonkowskich Europejskiej Organizacji Patentowej nastpi ostatnio znaczny spadek (rednio o ok. 22%) liczby zgosze patentowych, to w Polsce odnotowano w 2008 r. wzrost liczby zgosze, zwaszcza ze szk wyszych o 43% w stosunku do roku 2006 i 11% w stosunku do roku 2007. Wzrost ten naley wiza z oywionym zainteresowaniem przedsibiorczoci wynalazcz polegajc na aktywnych dziaaniach podejmowanych przez rnorodne podmioty w kierunku jak najbardziej efektywnego komercjalizowania nowych rozwiza, na ktre uzyskano prawa wyczne. Zauwaalne oywienie innowacyjnoci w Polsce jest niewtpliwie zwizane rwnie z podejmowanymi m.in. przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego dziaaniami wspomagajcymi i stymulujcymi takimi jak programy Patent PLUS wsparcie patentowania wynalazkw oraz Kreator innowacyjnoci wsparcie innowacyjnej przedsibiorczoci akademickiej, jak rwnie dziaaniami wdraanymi m.in. przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci w ramach programw operacyjnych: Kapita Ludzki oraz Innowacyjna Gospodarka. W realizacji tych dziaa aktywnie uczestniczy take Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej cile wsppracujc z organizacjami rzdowymi i pozarzdowymi, a take z rodowiskami twrczymi i innymi instytucjami dziaajcymi w obszarach zwizanych z problematyk wasnoci intelektualnej. Zoono omawianej problematyki i jej doniose znaczenie dla rozwoju cywilizacyjnego naszego kraju powoduje, e wystpuje obecnie szczeglne zapotrzebowanie na wiedz pozwalajc wykorzysta potencja tkwicy w zasobach wasnoci intelektualnej generowanych przez szerokie spektrum podmiotw dziaajcych w sferze nauki i gospodarki. Dlatego publikacja Przedsibiorczo intelektualna i technologiczna XXI wieku stanowi bardzo przydatne rdo informacji dla wszystkich osb pragncych zapozna si z najnowszymi osigniciami teorii i praktyki w dziedzinie, ktra w bardzo szybkim tempie staje si obszarem niezmiernie istotnych procesw gospodarczych.

Przedsiebiorczosc Intelektualna XXI W

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Przedsiebiorczosc Intelektualna XXI W

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PRZEDSIBIORCZO INTELEKTUALNA I TECHNOLOGICZNA XXI WIEKU

Praca zbiorowa pod redakcj Mieczysawa Bka i Przemysawa Kulawczuka

KRAJOWA IZBA GOSPODARCZA Warszawa 2009

Wydawca: Krajowa Izba Gospodarcza, 2009 r.

Korekta: Urszula Jurczak

Opracowanie graczne i projekt okadki: Akcydens, Warszawa

4. KORZYCI ZWIZANE Z OCHRON IP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IP.

6. OCHRONA WASNOCI INTELEKTUALNEJ PRZEZ RYNEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Studium przypadku Read-Gene S.A., Szczecin

3. PROJEKTOWANIE NOWYCH STRATEGII ROZWOJOWYCH NA RYNKACH

Studium Przypadku ChemTech-ProSynTech, Sawkw

3. INNOWACJA, KTRA ZDOBYA WIAT / Paulina Bednarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Studium przypadku Crystal Fibre, Dania

Studium przypadku Thermtech AS, Norwegia

Studium przypadku Moretto Plastics Automation, Massanzago, Wochy

Studium przypadku Kucharczyk Techniki Elektroforetyczne, Warszawa

Studium przypadku Biowet Puawy Sp. z o.o., Puawy

Studium przypadku Young Digital Planet SA, Gdask

Studium przypadku Termisil, Woomin

Studium przypadku Morphic Technologies AS, Szwecja

Studium przypadku KAMITEC Sp. z o.o., Warszawa

Studium przypadku rmy Sawomir Piwowarczyk DESIGN, Krakw

II. STRATEGIE ROZWOJU MIDZYNARODOWEGO

1. STRATEGIE ROZWOJU MIDZYNARODOWEGO OPARTE NA ROZWOJU WASNOCI INTELEKTUALNEJ1

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

2.2.6. Produkcja poddostawcza jako uzupenienie produkcji kocowej

M. Porter, Competitive advantage, Free Press, New York 1998.

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

Rys. 1. acuch Wartoci M. Portera

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

2.4.1. Kreator i zarzdca praw wasnoci intelektualnej

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

2.5.4. Filia lub oddzia zagraniczny

Poradnik eksportera z MSP, , wyd. cyt. s. 98,

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

Identykacja problemu lub szansy strategicznej zwizanej z IP

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W

3.3. Projektowanie wdroenia strategii rozwoju IP

W Y T YCZNE R AMOWE DL A POLSKICH PR ZEDSIBIORST W