wiek (miesice) 1 26 610 1016 1624 2 lata

S. Freud

E. H. Erikson

M. Klein Pozycja schizoidalnoparanoidalna

M. Mahler

O. F. Kernberg

J. Bowlby Orientacja i rozpoznawanie wzorcw

Rozwj ego (R. Spitz)

Naturalny autyzm Symbioza Rnicowanie wiczenie Symbioza (28 m.)

Oralna (do 1,52 r.)

Zaleno (zaufanie vs nieufno)

Reakcja umiechu (3 m.) Lk przed obcymi (8 m.)

Analna (1,52 do 3 r.)

Separacjaindywiduacja (autonomia vs wstyd, zwtpienie, niepewno) Inicjatywa vs poczucie winy

Ponowne przyblianie Pozycja depresyjna Stao obiektu

Rnicowanie (836 m.)

Przywizanie nastawione na cel Komunikacja semantyczna (od 1218 m.) Ksztatowanie si dalszych relacji

3 lata

Edypalna (34 do 6 r.)

Stao obiektu (37 r.) Dalsza konsolidacja ego i superego

S. Freud: Freud, S. (1905/1999). Trzy rozprawy z teorii seksualnoci. W: ycie seksualne. Warszawa: KR. McWilliams, N. (2004). Diagnoza psychoanalityczna. Gdask: GWP. E. H. Erikson: Erikson, E. (1950/2000). Dziecistwo i spoeczestwo. Pozna: Rebis. McWilliams, N. (2004). Diagnoza psychoanalityczna. Gdask: GWP. M. Klein: Klein, M. (1935/2007). Wkad do psychogenezy stanw maniakalno-depresyjnych. W: Mio, poczucie winy i reparacja. Gdask: GWP. Klein, M. (1940/2007). aoba i jej zwizek ze stanami maniakalno-depresyjnymi. W: Mio, poczucie winy i reparacja. Gdask: GWP. Klein, M. (1946). Notes on Some Schizoid Mechanisms. Int. J. Psycho-Anal., 27:99110. Segal, H. (2005). Wprowadzenie do teorii Melanie Klein. Gdask: GWP. M. Mahler: Bohomolec, E. (1988). Proces separacji-indywiduacji. Nowiny Psychologiczne, 5, 102110.

Hamilton, N. G. (1992). Teoria relacji z obiektem: Krytyczne omwienie. Nowiny Psychologiczne, 3, 525. Sokolik, M. (1994). Psychoanaliza i Ja. Warszawa: Jacek Santorski & Co. O. F. Kernberg: Cristopher, J. Ch., Bickhard, M. H. i Lambeth, G. S. (2001). Otto Kernbergs Object Relations Theory: A metapsychological critique. Theory & Psychology, 11(5), 687711. Namysowska, I. (1983). Psychoanalityczna teoria zwizkw z obiektem. Psychiatria Polska, 8(56), 435443. J. Bowlby: Bowlby, J. (1969/2007). Przywizanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Holmes, J. (2007). John Bowlby. Gdask: GWP. R. Spitz: Bienenfeld, D. (2005). Ego psychology. W: Psychodynamic theory for clinicians. Philadelphia, PA: Lippincott Williams and Wilkins. ISBN: 978-0-7817-9949-2

S. Freud I. Faza oralna. II. Faza analna. III. Faza edypalna (falliczna). (Freud, 1905/1999; McWilliams, 2004) R. Spitz I. Reakcja umiechu (ok. 3 miesica). Okoo 3 miesica pojawia si reakcja umiechu na przyjemne bodce. Niemowl zaczyna te pamita znajome twarze i czy je z przyjemnymi dowiadczeniami, co daje pocztek zdolnoci kojarzenia. Pierwotne ego z pasywnych, zmienia swoje zachowania na aktywne i ukierunkowane. Rozpoczynaj si spoeczne relacje niemowlcia. II. Lk przed obcymi (ok. 8 miesica). Okoo 8 miesica dzieci zaczynaj przejawia lk przed obcymi. Jest to moliwe poniewa dziecko zaczo ju tworzy afektywn wi z rodzicem. Lk przestaje by reakcj na dystres, ale zyskuje funkcj sygnalizacyjn ostrzega przed potencjalnym zagroeniem. III. Komunikacja semantyczna (pocztki ok. 1 roku; mowa rozwija si do 18 miesica). Okoo 1 roku dziecko zaczyna mwi, ale dopiero od 18 miesica wykorzystuj mow uywajc sw w sposb intencjonalny, komunikujc co do kogo. Pierwszym przejawem rozwoju mowy jest zdolno mwienia nie. Dziki temu dziecko osiga zdolno do zmiany pasywnego w aktywne i zaczyna identyfikowa si z agresorem. Uczc si komunikacji dziecko zaczyna odrnia rzeczywisto od idealnej komunikacji niewerbalnej z symbiotycznym partnerem i zmierza do peni ycia spoecznego. (Bienenfeld, 2005) M. Klein a) Pozycja schizoidalno-paranoidalna (do 3 miesica). Dziecko od pocztku funkcjonuje w relacji z obiektem (piersi matki), jest on jednak postrzegany w oparciu o fantazje dziecka. Relacje z obiektem opieraj si o zaspokojenie potrzeb dziecka, lub frustracj i nieobecno obiektu. Noworodkiem od pocztku kieruj te podstawowe instynkty seksualny (mio) i agresji (nienawi). Noworodek idealizuje zaspokajajcy dobry obiekt, a w zwizku z tym jego destruktywne pragnienia w kierunku obiektu wywouj w nim lk. Przy pomocy identyfikacji projekcyjnej za cz ja jest projektowana na zy obiekt. Dochodzi wic do rozszczepienia na dobre i ze ja, oraz dobry i zy obiekt. Za cz ja jest identyfikowana projekcyjnie w zym obiekcie, w ten sposb dziecko chroni idealizowany dobry obiekt przed swoj agresj, ale te pojawia si zagroenie ze strony zego, przeladujcego obiektu. b) Pozycja depresyjna (od 3 miesica). Jest osigana gdy dziecko zaczyna dostrzega zoono swoich dowiadcze i ambiwalencj z nimi zwizan: jego agresywne zachowania pochodz z jego zego ja, oraz, e obiekt ma dobre i ze cechy. Na tej podstawie integruj si obrazy ja i obiektu. wiadomo wasnych agresywnych instynktw wobec kochajcego obiektu budzi poczucie winy, ktre prowadzi do smutku i alu, a te do dziaa reparacyjnych. (J. Marczewska, 11 marca 2011, seminarium)

M. Mahler I. Faza naturalnego autyzmu (pierwsze 34 tygodnie). Niemowl jest oderwane od rzeczywistoci, jego funkcjonowanie oparte jest o zaspokajanie (lub nie) potrzeb fizjologicznych, czyli sekwencji frustracji i gratyfikacji. Jest to faza bezobiektalna. II. Faza symbiozy (od 4 tygodnia do 46 miesica). Niemowl jest w stanie niezrnicowania, zlania z matk. Ja nie jest rnicowane od nie-ja. Powstaje chwiejne i niespecyficzne przywizanie dziecka do matki, na jego podstawie powstaje pniej jaobiekt. Jest to faza preobiektalna. Niemowl wci tkwi w stanie, ktry Freud nazwa narcyzmem pierwotnym. III. Faza separacji-indywiduacji (od 56 do 2430 miesica). i. Podfaza rnicowania (510 miesic). W tej fazie rozpoczyna si tzw. wylg. Niemowl zaczyna aktywnie bada twarz matki, cignie j za wosy i stopniowo zaczyna eksploracj wiata. Obserwuje wiat zewntrzny i powraca do matki sprawdzajc czy jest obecna. Dziecko zaczyna rnicowa pomidzy wraeniami pochodzcymi z zewntrz i z wewntrz, a przez to stopniowo rnicuje ja od nie-ja. W wieku 6 miesicy pojawia si lk separacyjny, czyli poczucie straty w zwizku ze wiadomoci, e matka jest rna od ja, moe pojawia si i znika. Utracony moe by/zosta wic dobry jaobiekt. ii. Podfaza wicze (od 10 do 1618 miesica). Dziecko zaczyna raczkowa i poznawa wiat, a matk traktuje jako baz wypadow. Zainteresowanie zaczynaj wzbudza obiekty wiata nieoywionego i dziecko znajduje sobie obiekt przejciowy1. Dziecko cieszy si swoimi moliwociami ruchu i poznawania wiata, nastpuje szczyt narcyzmu wtrnego (zdaniem Mahler), dziecko wierzy we wasn magiczn wszechmoc. iii. Podfaza ponownego zbliania si (od 1618 do 2430 miesica). Dziecko odkrywa, e nie jest wszechmocne, a jest ma i sab istot. Dziecko czciej przeywa frustracj, znika niewraliwo na porak. To prowadzi do ponownego przeywania lku separacyjnego. Dziecko zdaje sobie spraw z faktycznej odrbnoci od matki. W tej sytuacji prbuje uwie matk by pozyska jej udzia w swoim wiecie, a rwnoczenie domaga si uznania swojej odrbnoci. Dziecko przeywa kryzys przybliania, ma potrzeb pomocy z zewntrz, a rwnoczenie zaprzecza jej, by chroni swoje poczucie odrbnoci i indywiduacji. Dziecko przywiera do matki, a rwnoczenie jest negatywistycznie nastawione do niej i walczy z ni. Przewaa postawa ambiwalentna. Separacja od matki wywouje lk przed utrat jej mioci, a potrzeba matki lk przed symbiotycznym wchoniciem. W tym wieku dziecko zaczyna by wiadome rnic anatomicznych i zaczyna mie poczucie tosamoci pciowej. Spada te samoocena dziecka i zaczyna by podatne na wstyd. IV. Caociowe zwizki z obiektem (2436 miesic). Etap ten osigany jest gdy dziecko ma zinternalizowany obraz dobrego obiektu, ktry jest dostpny w ten sposb, w jaki wczeniej dostpna bya matka o jego utworzeniu u dziecka wiadczy zdolno do samotnoci2. (Bienfield, 20053; Bohomolec, 1988; Hamilton, 1992)

1 Winnicott, D. W. (1971). Transitional objects and transitional phenomena. W: Playing & Reality. London: Tavistock Publications. 2 Winnicott, D. W. (1958). The Capacity to be Alone. Int. J. Psycho-Anal., 39:416420. 3 Bienenfeld, D. (2005). Object relations theory. W: Psychodynamic theory for clinicians. Philadelphia, PA: Lippincott Williams and Wilkins. ISBN: 978-0-7817-9949-2

O. F. Kernberg I. Faza normalnego autyzmu. Noworodek nie rnicuje midzy sob a otoczeniem, nie ma oddzielnej reprezentacji ja i obiektu. Dziecko kierowane jest potrzebami fizjologicznymi, jego odczucia dotycz zaspokajania i niezaspokajania potrzeb odczuwa napicie lub jego spadek. Pojawiaj si pierwsze dobre i ze lady pamiciowe. II. Faza symbiozy lub pierwotnej, niezrnicowanej reprezentacji jaobiektu. Na pocztku 2 miesica ycia dziecko zaczyna mie niejasn wiadomo, e zaspokajanie potrzeb jest zwizane z obiektem zewntrznym. Dziecko zachowuje si tak jakby ono i matka byli jednoci. Faza ta trwa do 68 miesica. Dziecko konsoliduje dobre lady pamiciowe w obraz dobrego jaobiektu, a na tej podstawie powstaje ego. Podstaw przyszych struktur psychicznych stanowi kompleks jakobiektemocja, ktry powstaje w wyniku integracji dowiadcze yciowych. Tworzenie si ego aktywuje uwag, procesy uczenia si itp., co pozwala na stopniowe rozrnianie midzy ja i nie-ja. Negatywne dowiadczenie utrudniaj rnicowanie si ja od nie-ja, poniewa dziecko wtedy dy do bezpieczniejszego stanu symbiozy z obiektem. Instynkt seksualny (libido) integrowane s w obraz dobrego jaobiektu, podczas gdy instynkt agresji odgrywa rol w integracji obrazu zego jaobiektu. III. Faza rnicowania si odrbnych obrazw ja i obiektu. Faza ta trwa od 89 miesica do 3 roku ycia. Na pocztku rozpoczyna si rnicowanie w obrbie reprezentacji dobrego jaobiektu, na dobre ja i dobry obiekt, a nastpnie zego jaobiektu, na ze ja i zy obiekt. Wasna wrogo przeywana jest projekcyjnie jako skierowana na zy obiekt, a tym samym obiekt staje si zagraajcy. Mechanizm rozszczepienia suy do ochrony idealizowanej relacji z matk. Na tej podstawie powstaje wstpna integracja dobrego i zego ja oraz dobrego i zego obiektu. Faza ta koresponduje z separacj-indywiduacj u M. Mahler, rozpoznawanie matki odgrywa kluczow rol w rnicowaniu ja od nie-ja. Dziecko zaczyna te aktywniej eksplorowa wiat. W patologicznych warunkach dziecko nie ma moliwoci integracji dobrych i zych reprezentacji ja i obiektu, co prowadzi do patologii borderline. IV. Tworzenie si podstawowych struktur psychicznych w oparciu o zintegrowany obraz ja i obiektu. Dalsza integracja obrazw ja i obiektu, w obrazy caociowe pozwala na powstanie podstawowych struktur psychicznych: id, ego i superego. Ego i id powstaj na podstawie wczeniejszych reprezentacji relacji z obiektem z pierwotnej matrycy egoid. Pierwotne superego ksztatuje si na podstawie wrogich i nierealistycznych reprezentacji zego obiektu (superego sadystyczne), oraz na podstawie idealnych obrazw ja i obiektu struktury te integruj si, co jest powtrzeniem caego procesu rozwojowego. Dziecko konfrontuje si ze strat idealizowanego dobrego obiektu, poniewa zaczyna dostrzega ambiwalentne cechy matki. Podstawowym mechanizmem obronnym w tej fazie staje si wyparcie. V. Ostateczna konsolidacja ego i superego. Istniej zintegrowane i stabilne obrazy ja i wiata obiektw, co pozwala na realistyczne postrzeganie siebie i rzeczywistoci. (Namysowska, 1983)

J. Bowlby I. Orientacja i rozpoznawanie wzorcw (06 miesicy). Noworodki nie odrniaj od siebie poszczeglnych osb. Okoo 4 tygodnia pojawia si reakcja umiechu, ktra wywouje umiech matki, daje to poczucie sprawczoci i jest podstaw do rozrniania ja od nie-ja. Pod koniec tego okresu dziecko zaczyna zauwaa matk, nasuchiwa jej gosu, wita j, paka przy jej odejciu. II. Przywizanie nastawione na cel (6 miesicy do 3 lat). Dzieci zabrane z rodzin zastpczych przed 6 miesicem nie maj z tym wikszych problemw, po tym wieku pacz, przywieraj, s apatyczne, pojawiaj si zaburzenia jedzenia i snu. W tym wieku pojawia si te lk przed obcymi. Dziecko nabiera te zdolnoci samodzielnego poruszania si. Dziecko stara si utrzymywa bliski, bezpieczny dystans od matki, ktra jest dla niego bezpieczn baz. Na podstawie zachowa opiekuczych dziecka tworzy ono wewntrzny model roboczy relacji z rodzicami: bezpieczny i ufny, lub lkowy, bycia porzuconym. Dziecko swoimi zachowaniami reguluje dystans z matk, a tym samym reguluje swj poziom lku. Jeli opiekun nie jest wystarczajco reagujcy i wraliwy, pojawiaj si reakcje obronne majce regulowanie poziomu lku takie jak (a) unikanie, czujno, nieufno, lub (b) ambiwalencja, przywieranie, gniew. III. Ksztatowanie si wzajemnych relacji (od 3 roku). Dziecko zaczyna rozrnia rodzicw i odbiera ich w sposb bardziej caociowy i dojrzay. Pierwotne sposoby wpywania na matk zastpowane s bardziej skomplikowanymi opartymi na probach, grobach, przekupstwie itp. (Holmes, 2007) D. W. Winnicott