You are on page 1of 52

EKOTURYSTYKA

I ODKRYWANIE DZIEDZICTWA
Zbir dobrych praktyk
pod redakcj Dominiki Zarby
Fundusz Partnerstwa jest proekologiczn organizacj grantodawcz powsta
w 2004 r. Wspiera nansowo i merytorycznie praktyczne partnerskie inicjatywy
obywatelskie na rzecz zrwnowaonego rozwoju, opartego na dziedzictwie
przyrodniczym i kulturowym, podejmowane przez mieszkacw, organizacje
pozarzdowe, szkoy, a take jednostki nieposiadajce osobowoci prawnej,
poprzez udzielanie im pomocy nansowej, technicznej, szkoleniowej i informa-
cyjnej.
Fundacja Partnerstwo dla rodowiska (FP) jest niezalen i samorzdn
organizacj, zarejestrowan w 1997 r., ktra wspiera zrwnowaony rozwj na
szczeblu lokalnym w Polsce poprzez:
budowanie partnerstwa pomidzy organizacjami pozarzdowymi, rmami,
samorzdami i administracj rzdow,
dostarczanie wzorcw i doradztwo w podejmowaniu praktycznych dziaa
realizowanych na szczeblu lokalnym,
czenie dziaa lokalnych w bardziej trwae i efektywne przedsiwzicia na
szczeblu regionalnym, krajowym i midzynarodowym.
Fundacja koordynuje programy Zielone Szlaki Greenways i Ekomuzea w ra-
mach Krajowej Sieci Grup Partnerskich.
Zielone Szlaki Greenways to ekoturystyczne trasy dziedzictwa przyro-
dniczo-kulturowego, tworzone wzdu rzek, tradycyjnych, historycznych tras
handlowych i naturalnych korytarzy przyrodniczych. S to szlaki rowerowe,
piesze, konne, wodne i innego typu suce niezmotoryzowanym formom trans-
portu i podrowania.
Ekomuzeum to sie rozproszonych w terenie obiektw, ktre tworz yw"
kolekcj, obrazujc wartoci przyrodnicze i kulturowe regionu oraz dorobek
jego mieszkacw. Wyjtkowy charakter regionu jest prezentowany jako
wypadkowa warunkw naturalnych oraz dziaalnoci ludzi, historycznej i wsp-
czesnej.
Publikacja zostaa wydana ze rodkw otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki
Spoecznej w ramach Rzdowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich i projektu
pt. Rozwj Orodka Wsparcia Ekologicznego szans na wzmocnienie i rozwj lokalnych
inicjatyw na rzecz ochrony rodowiska i zrwnowaonego rozwoju realizowanego przez
Fundusz Partnerstwa.
www.funduszpartnerstwa.org.pl
www.epce.org.pl
www.greenways.pl
SPIS TRECI
ZAMIAST WSTPU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA I
Turystyka przyjazna dla rodowiska na Zielonych Szlakach
Greenways . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA II
ywa interpretacja dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego
na przykadzie ekomuzew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA III
Questing nowa metoda odkrywania dziedzictwa miejsca . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA IV
Studia przypadkw przykady lokalnych projektw zwizanych
z ekoturystyk i dziedzictwem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Inicjatywy ekoturystyczne na Zielonych Szlakach Greenways . . . . . . . . . . . .
2. Przykady ekomuzew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Pierwsze w Polsce questy wyprawy odkrywcw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ROZDZIA V
Rola maych grantw w pobudzaniu inicjatyw lokalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
4
11
17
22
22
29
36
47
50
Publikacja zostaa wydana w ramach projektu pt. Rozwj Orodka Wspar-
cia Ekologicznego szans na wzmocnienie i rozwj lokalnych inicjatyw na
rzecz ochrony rodowiska i zrwnowaonego rozwoju realizowanego ze
rodkw otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej w ramach
Rzdowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich w 2008 r. Celem
projektu byo zwikszenie zakresu i wzmocnienie dziaa Orodka Doradz-
twa Ekologicznego dziaajcego przy Funduszu Partnerstwa, w tym rozsze-
rzenie dziaalnoci o doradztwo w obszarze turystyki zrwnowaonej przy
wykorzystaniu dowiadcze Programu Zielone Szlaki Greenways.
Orodek Wsparcia Ekologicznego jest odpowiedzialny za dostarczanie
informacji i doradztwo benecjentom programw dotacyjnych Funduszu
Partnerstwa. Pomaga skutecznie planowa i realizowa inicjatywy oraz
projekty proekologiczne, ktre angauj i aktywizuj spoecznoci lokalne
do dziaania. Fundusz Partnerstwa udostpnia benecjentom know-how
w zakresie planowania, realizacji, promocji i poprawnego rozliczenia
projektu. Udostpnia rwnie zasoby bazy danych modelowych projektw,
ktrym udzielono wsparcia, pomaga w budowaniu lokalnego partnerstwa,
dostarcza informacji i pomocy merytorycznej w zakresie ochrony rodowi-
ska, a take przygotowuje lokalnych liderw poprzez system mentoring
/coaching do wiadczenia pomocy w swoich regionach maym i lokalnie
dziaajcym organizacjom pozarzdowym.
EKOTURYSTYKA
I ODKRYWANIE DZIEDZICTWA
Zbir dobrych praktyk
pod redakcj Dominiki Zarby
Wvoawcv:
Fundacja Fundusz Partnerstwa
Fundacja Partnerstwo dla rodowiska
Rvoaxcja:
Dominika Zarba
Zvsvi au+ovsx::
Agata Chwiszczuk (rozdziay III i IV)
Barbara Kazior (rozdziay II i III)
Anna Woniak (rozdzia V)
Dominika Zarba (rozdziay I i IV)
Wsvivvaca:
Renata Bukowska (Ekomuzeum Lanckorona, Quest O zabudowie Lanckorony)
Krzysztof Furmanek (Szlak wia i Dinozaura)
Marta Jemontt-Skotis (Quest Rzebiony Dziewin)
Marta Kamiska (Quest Rzebiony Dziewin)
Miosawa Niziska (Quest O zabudowie Lanckorony)
Krystian Pilch (Quest O zabudowie Lanckorony)
Rafa Plezia (Ekoturystyka na Szlaku Odry)
Bogusaw Pyzocha (Ekomuzea bieszczadzkie)
Agnieszka Sowik (Quest O zabudowie Lanckorony)
Anita Smolg (Ekomuzeum Wrzosowej Krainy)
Krzysztof Szustka (Questy Rzebiony Dziewin i Brunatny Skarb)
KoNsui+acja xvvv+ovvczNa oo+. xv+oov uvs+:Ncu:
Steven Glazer
Kovvx+a s+vi:s+vczNa:
Aurelia Houbowska
Pvojvx+ cvav:czNv : sxiao:
Mariusz Front
RvsuNx::
Iwona Siwek-Front
Antoni Bok
Pawe yluk
RvsuNvx iaNcxovoNsx:vco aN:oia:
Kazimierz Winiak
vux:
BROS s.c., ul. liwkowa 1, Krakw
ISBN: 978-83-926043-1-0
Publikacja zostaa wydana ze rodkw otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej
w ramach Rzdowego Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich i projektu pt. Rozwj
Orodka Wsparcia Ekologicznego szans na wzmocnienie i rozwj lokalnych inicjatyw na rzecz
ochrony rodowiska i zrwnowaonego rozwoju realizowanego przez Fundusz Partnerstwa.
Krakw 2008
szlaczek - motyw z Bursztynowego Szlaku
Z
Podr jako rdo inspiracji, jako temat i jako twrczo () to co wicej
ni przemieszczanie si z miejsca na miejsce (). Podr to owocne prze-
ywanie wiata, zgbianie jego tajemnic i prawd, szukanie odpowiedzi
na pytania, ktre on stawia. Tak pojmowane podrowanie jest reeksj,
jest lozofowaniem.
Ryszard Kapuciski, Lapidarium I
4
ROZDZIA I
TURYSTYKA PRZYJAZNA DLA RODOWISKA
NA ZIELONYCH SZLAKACH GREENWAYS
ominika Zarba
Nowv vovxv vxoioc:czNvco voovzowaN:a
wiatowa Organizacja Turystyki (World Tourism Organisation, UNWTO)
notuje, e wraz z rozwojem turystyki na wiecie ronie popyt na formy turystyki
uprawianej w miejscach przyrodniczo cennych, w tym ekoturystyk. Wedug
raportw nt. rynku turystycznego, opracowanych przez Midzynarodowe
Towarzystwo Ekoturystyczne (e International Ecotourism Society, TIES) na
podstawie danych UNWTO i badaczy z Ameryki Pnocnej, ekoturystyka ma
generowa ok. 7% wydatkw turystw na wiecie.
Turystyka, ktra nierozcznie jest zwizana ze rodowiskiem przyrodniczym i zaley
od jego jakoci, szczeglnie elastycznie reaguje na zachodzce zmiany mylenia
i potrzeb wspczesnych ludzi. W publikacjach Rady Europy na temat przemysu
turystycznego mona przeczyta o przeomie w postawach i mentalnoci wspczes-
5
nych turystw, ktry przcjawia si przcdc wszystkim w zwikszcniu si ich wiado
moci ckologiczncj i wymaga co do jakoci usug oraz atrakcyjncgo przyrodniczo
i niczanicczyszczoncgo otoczcnia zcwntrzncgo w micjscu podry lub wypoczyn
ku. Coraz wiccj turystw, gwnic micszkacw wiclkich aglomcracji micjskich,
tskni za cisz i spokojcm, odpoczynkicm blisko przyrody, dalcko od modnych
i zatoczonych micjscowoci turystycznych, czyst wod i zdrowymi posikami.
Turyci chc wykorzysta czas wypoczynku na poznanic nowych krajw i kultur,
podpatrywa pikno przyrody, aktywnic odpoczywa, uprawiajc swojc ulubionc
sporty na onic natury, poszukuj przcy duchowych i mocnych wrac podczas
spotkania sam na sam z dzik przyrod
1
.
Pojjc:a +uvvs+vx: zvwNowazoNvj : vxo+uvvs+vx:
Pojcic turystyki zrwnowaonej (przyjazncj dla rodowiska) nawizujc bczpo
rcdnio do idci rozwoju zrwnowaoncgo. Turystyka zrwnowaona (sustainablc
tourism) to kada lorma rozwoju turystyczncgo, zarzdzania i aktywnoci tury
styczncj, ktra podtrzymujc ckologiczn, spocczn i ckonomiczn intcgralno
tcrcnw, a takc zachowujc dla przyszych pokolc w niczmicnionym stanic
zasoby naturalnc i kulturowc tych obszarw. Vcdug wiatowcj Rady Podry
i Turystyki (Vorld Travcl and Tourism Council, VTTC) jcst to tzw. nowa
turystyka, ktra opicra si na partncrstwic scktora prywatncgo i publiczncgo oraz
konccntrujc si na korzyciach nic tylko dla turystw, alc tc lokalnych spoccz
noci. Turystyka zrwnowaona bicrzc takc pod uwag i rcspcktujc rodowisko
przyrodniczc, spoccznc i kulturowc
2
.
Picrwszc konkrctnc dziaania w dzicdzinic turystyki zrwnowaoncj na lorum
midzynarodowym obscrwujc si od czasu Szczytu Zicmi w Rio dc Janciro.
glnc zasady zrwnowaoncgo rozwoju turystyki opracoway w 1995 r. dwic
najwikszc midzynarodowc organizacjc turystycznc: wiatowa Rada Podry
i Turystyki (VTTC) oraz wiatowa rganizacja Turystyki (UNVT) wsplnic
z Rad Zicmi (arth Council) pod nazw Agcnda 21 dla Podry i Gospodarki
Turystyczncj (Agcnda 21 lor thc Travcl and Tourism !ndustry). Vrd priorytc
towych cclw, majcych zbliy gospodark turystyczn do zasad ckorozwoju,
znalazy si m.in. nastpujcc zaocnia:
t turystyka powinna propagowa zdrowy i produktywny tryb ycia w harmonii
z przyrod, zblia do sicbic ludzi rnych narodowoci, krcowa otwarto i tolc
rancj,
t rozwj turystyki ma przyczynia si do zachowania zasobw przyrody oraz ochrony
rdzcnncj kultury spoccznoci lokalnych,
t rozwj turystyki w rcgionach powinicn dokonywa si przy udzialc ludnoci
micjscowcj poczwszy od ctapu planowania, powinicn tc krcowa nowc rda
dochodw ludnoci micjscowcj,
t dziaalno usugowa i produkcyjna w brany turystyczncj powinna zmicrza do
zmnicjszania iloci odpadw oraz oszczdnoci cncrgii i wody, climinowa z uy
cia substancjc nicbczpiccznc dla rodowiska, stymulowa pcrsoncl, klicntw i spo
ccznoci lokalnc do zachowa prockologicznych itp.,
1
ominika Zarba, Ekoturystyka, Vyd. Naukowc PVN, Varszawa 2006.
2
Jw.
Tuvvs:vx~ vvzvj~zx~ ui~ svouowisx~ x~ zivioxvcn szi~x~cn cvvvxw~vs
7
Tuvvs:vx~ vvzvj~zx~ ui~ svouowisx~ x~ zivioxvcn szi~x~cn cvvvxw~vs
d przcomu XX i XX! w. uwzgldnianic turystyki zrwnowaoncj w midzy
narodowych, krajowych czy lokalnych stratcgiach, dcklaracjach i planach stajc si
standardcm. Zaocnia turystyki przyjazncj dla rodowiska s wczanc do kluczo
wych programw i dokumcntw wyznaczajcych kicrunck ochrony rodowiska na
wiccic i w uropic, takich jak: Konwcncja na Rzccz 8iornorodnoci w Progra
mic Narodw Zjcdnoczonych na rzccz chrony rodowiska (UNP), Plany Unii
uropcjskicj na rzccz chrony rodowiska (U nvironmcntal Action Program),
Stratcgia Zrwnowaoncgo Rozwoju dla Unii uropcjskicj Zrwnowaona
uropa dla lcpszcgo wiata ctc.
Przcomowym wydarzcnicm by rok 2002, ogoszony Midzynarodowym Rokicm
koturystyki przcz UNP i wiatow rganizacj Turystyki (UNVT). Podczas
midzynarodowcj konlcrcncji w miccic Qucbcc w Kanadzic slormuowano ckla
racj o koturystycc z Qucbccu (Qucbcc cclaration on cotourism, 2002). Vcdug
tcgo dokumcntu ekoturystyka jcst to lorma turystyki zrwnowaoncj, ktra z tcj
szcrokicj konccpcji rozwoju turystyki wyrnia si tym, c aktywnic przyczynia si
do ochrony dzicdzictwa przyrodniczcgo i kulturowcgo, angaujc lokalnc spoccznoci
w planowanic i rozwj, przyczyniajc si do ich dobrobytu, oraz jcst skicrowana
do turystw indywidualnych i podrujcych w maych grupach. koturystyka (cco
tourism, grccn tourism) to ckologicznic odpowicdzialnc podrowanic i zwicdzanic
stosunkowo nictknitych obszarw przyrodniczych, w cclu czcrpania zadowolcnia
i korzystania z bogactw natury (a takc z wszclkich towarzyszcych jcj wartoci
kulturowych zarwno przcszych, jak i tcranicjszych), ktrc promujc ochron
przyrody, ma nicwiclki ncgatywny wpyw na rodowisko i stwarza moliwoci
aktywncgo spoccznockonomiczncgo zaangaowania lokalnych spoccznoci
4
.
Kontynuacj spotkania zorganizowancgo w ramach Midzynarodowcgo Roku ko
turystyki s odbywajcc si co pi lat globalnc konlcrcncjc ckoturystycznc, ktrych
pomysodawc i gwnym organizatorcm jcst Midzynarodowc Towarzystwo kotu
rystycznc (T!S). Cclcm tych wysokich rang wydarzc jcst wzmocnicnic globalnc
go gosu na rzccz ckoturystyki oraz zblicnic wiatowcgo rodowiska zwizancgo
z ckoturystyk i turystyk zrwnowaon. V 2007 r. Globalna Konlcrcncja kotury
styczna odbya si w slo w Norwcgii, gromadzc uczcstnikw z blisko 80 krajw.
V czasic tcj konlcrcncji ziclonc szlaki grccnways w uropic rodkowoVschodnicj
zostay zaprczcntowanc jako modclowy przykad inicjatywy przyczyniajccj si do
4
ominika Zarba, Ekoturystyka, Vyd. Naukowc PVN, Varszawa 2006.
8
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
rozwoju ckoturystyki i ochrony przyrody oraz zachowania dzicdzictwa kulturowcgo.
V tcn sposb Program Ziclonc Szlaki Grccnways sta si czci globalncgo ruchu
na rzccz ckoturystyki.
Z:vioNv sziax: cvvvNwavs a +uvvs+vxa vvzvjazNa
oia svooow:sxa
9
Tuvvs:vx~ vvzvj~zx~ ui~ svouowisx~ x~ zivioxvcn szi~x~cn cvvvxw~vs
d 2001 r. Program Ziclonc Szlaki Grccnways wspicra rozwj turystyki przyjazncj
dla rodowiska, promujc zdrowy i aktywny styl ycia oraz oywia gospodark lokaln
przy poszanowaniu wartoci przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych.
Greenways to szlaki dzicdzictwa przyrodniczokulturowcgo, tworzonc wzdu rzck,
tradycyjnych, historycznych tras handlowych, naturalnych korytarzy przyrodniczych
i tras kolci. S to szlaki rowcrowc, picszc, konnc, wodnc i inncgo typu succ niczmo
toryzowanym lormom transportu i podrowania. S zarzdzanc przcz micjscowc
spoccznoci w cclu pobudzania zrwnowaoncgo rozwoju i promocji zdrowcgo
stylu ycia. Ziclonc szlaki tworz ramy dla rcalizacji lokalnych inicjatyw spoccznych
i projcktw zwizanych z ochron przyrody i krajobrazu, zachowanicm dzicdzictwa
kulturowcgo, turystyk przyjazn dla rodowiska i zrwnowaonym transportcm.
Ziclonc szlaki odpowiadaj na potrzcby zarwno micszkacw, jak i zwicdzajcych
oraz wnosz pozytywny wkad w oywianic gospodarki lokalncj. V Polscc ziclonc
szlaki licz ponad 3000 km. Program Ziclonc Szlaki Grccnways jcst czci
midzynarodowcj inicjatywy pn. Ccntral & astcrn uropcan Grccnways
(CG) rcalizowancj w uropic rodkowoVschodnicj przcz Stowarzyszcnic
nvironmcntal Partncrship lor Sustainablc cvclopmcnt, a w Polscc przcz Fun
dacj Partncrstwo dla rodowiska.
Na ziclonych szlakach jcst promowana i rozwijana turystyka zrwnowaona przy
jazna dla przyrody i krajobrazu. Grccnways mog przyczynia si do ochrony rodo
wiska naturalncgo, ponicwa zwikszaj wiadomo ckologiczn zarwno turys
tw, jak i lokalnych micszkacw, ktrzy, widzc u zwicdzajcych zaintcrcsowanic
rcgioncm, zaczynaj doccnia bogactwa naturalnc i uczcstniczy w dziaaniach
majcych na cclu ich ochron. Ziclonc szlaki s tc narzdzicm do pozyskiwania
lunduszy na wspicranic programw zwizanych z ochron przyrody, krajobrazu
i dzicdzictwa kulturowcgo. Zasady i krytcria tworzcnia i lunkcjonowania ziclonych
szlakw s zbicnc z zaocniami turystyki zrwnowaoncj (zob. tabcla).
V ramach poszczcglnych ziclonych szlakw zarwno lokalni partncrzy (organiza
cjc pozarzdowc, szkoy, gospodarstwa agroturystycznc), jak i biura podry
przygotowuj i wprowadzaj na rynck rnorodnc olcrty turystycznc dla turystw
indywidualnych lub grup zorganizowanych z rnych scgmcntw rynku. Vrd
propozycji s zajcia w warsztatach twrcw ludowych, ziclonc szkoy, aktywnc
i poznawczc olcrty pobytowc w rcgionic, a takc krajowc oraz midzynarodowc
cskapady rowcrowc, picszc, kajakowc i in. wzdu cacgo zicloncgo szlaku.
Vszystkic produkty turystycznc na ziclonych szlakach grccnways czy zasada
wykorzystywania lokalncgo potcncjau i wspicrania spoccznoci lokalnych. S onc
tworzonc w oparciu o zasoby micjscowc usugi turystycznc, olcrt kulturaln
rcgionu, lokalnc produkty i micjsca ich sprzcday oraz inicjatywy spoccznc. Podro
wanic szlakami dzicdzictwa przyrodniczcgo i kulturowcgo, czy to indywidualnic, czy
tc za porcdnictwcm biura podry, jcst zwicdzanicm o charaktcrzc poznawczym
ckoctnoturystycznym. Umoliwia zapoznanic si z problcmatyk i spccyk rcgio
nw rnych pod wzgldcm przyrodniczym, kulturowym, ctnicznym, spoccznocko
nomicznym. Jcst takc okazj do poznania cickawych ludzi lidcrw dziaajcych
na rzccz ochrony dzicdzictwa i wykorzystania go do oywicnia gospodarki lokalncj
i zrwnowaoncgo rozwoju.

xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Wszvs+x:v sziax: cvvvNwavs
w Iuvov:v vooxowo-WscnooN:vj vuNxcjoNuj zcooN:v
zv wsviNvx: zaiozvN:ax::
1. Vspicranic i aktywizacja spoccznoci lokalnych rozwj lokalncj przcdsibior
czoci, tworzcnic micjsc pracy i dodatkowych rdc dochodw, odtwarzanic
oraz ochrona tradycyjnych zawodw,
2. chrona przyrody i dzicdzictwa kulturowcgo oraz zachowanic krajobrazu,
3. Korzystanic z lokalnych zasobw bazy noclcgowcj i gastronomiczncj, usug
turystycznych i przcwodnickich oraz lokalnych produktw,
4. Vsppraca pomidzy krajami, rcgionami, miastami, micjscowociami oraz ich
micszkacami,
5. Pomoc spoccznociom lokalnym w odkrywaniu i wzmacnianiu tosamoci
kulturowcj i spocczncj, poprawa warunkw i jakoci ycia,
6. ostarczanic inlormacji i umoliwianic turystom lcpszcgo poznania rcgionu, jcgo
problcmatyki, lokalnych inicjatyw, dziaa, organizacji ctc.,
7. Promowanic niczmotoryzowanych lorm transportu oraz przyjaznych dla ro
dowiska lorm turystyki, rckrcacji i sportu,
8. Stwarzanic poruszajcym si po miccic moliwoci korzystania z bardzicj zrwno
waonych lorm transportu do poruszania si po miccic picszo, rowcrcm lub
korzystania z transportu publiczncgo, zamiast uywania wasncgo samochodu,
9. Zachcanic ludzi do ruchu, poprawa zdrowia i bczpicczcstwa w podry
i w czasic aktywncgo wypoczynku.
11
ROZDZIA II
YWA INTERPRETACJA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO
I KULTUROWEGO NA PRZYKADZIE EKOMUZEW
Barbara Kazior
Co +o jvs+ :N+vvvvv+acja oz:voz:c+wa-
Coraz powszechniejsze jest dzi kompleksowe podejcie do dziedzictwa i trakto-
wanie wszystkich jego przejaww jako spjnej i logicznej caoci. Takie podejcie
wymaga rwnie wszechstronnej metody ochrony i prezentacji, pozwalajcej na
dostrzeenie i wydobycie rnych elementw dziedzictwa przyrodniczego i kul-
turowego oraz relacji zachodzcych pomidzy nimi. Takie wieloaspektowe
traktowanie dziedzictwa i ukazywanie go w caej jego rnorodnoci nosi nazw
interpretacji dziedzictwa, ktra, jako osobna dziedzina, zostaa wyodrbniona
przez United States National Park Service.
12
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Vcdug sw jcdncgo z prckursorw intcrprctacji dzicdzictwa, Frccmana Tildcna
z US National Park Scrvicc, jcst to praca, polcgajca na ukazaniu odwicdzajcym
nicco pikna i cudownoci, inspiracji i duchowcgo znaczcnia, ukrytcgo poza tym,
co mog oni pozna za pomoc swoich zmysw. A najkrtsza bodaj dcnicja
tcj dzicdziny mwi, c jcst to dziclcnic si cntuzjazmcm do micjsc i przcdmiotw,
ktrc s wanc dla okrcloncj spoccznoci.
!ntcrprctacja dzicdzictwa to podcjcic mctodycznc do ukazywania odwicdzajcym
szczcglnych ccch dzicdzictwa przyrodniczcgo i kulturowcgo dancj micjscowoci
czy rcgionu. ziki tcj mctodzic rczultaty bada naukowych s przckadanc
na jzyk, ktry sprawia, c obcowanic z dzicdzictwcm jcst przyjcmnoci dla
szcrokicj publicznoci i rwnoczcnic spcnia wymogi rwnowagi ckologiczncj,
ckonomiczncj i spocczncj. !ntcrprctacja dzicdzictwa pozwala na wszcchstronnc
dowiadczanic przy wykorzystaniu wszystkich piciu zmysw, co pozwala na
wzmocnicnic wrac i przcy odwicdzajcych.
Cclcm intcrprctacji nic jcst nauka, alc zmiana nastawicnia i zachowania, inspiracja
i motywacja, uczynicnic z inlormacji scnsowncgo i pasjonujccgo przckazu. !ntcr
prctacja jcst wic sztuk opowiadania historii, rozumiancj jako zbir wybranych
laktw i dowiadczc, ktrc, oddziaujc na wraliwo odbiorcy, mog nabra dla
nicgo rwnic znaczcnia cmocjonalncgo. Tcn styl prczcntacji inlormacji powodujc,
c odwicdzajcy staj si bardzicj wraliwi, wiadomi i lcpicj rozumicj punkt
widzcnia micjscowcj spoccznoci.
!stotnc jcst to, c intcrprctacja dzicdzictwa czy zrwnowaony rozwj z podno
szcnicm jakoci obszarw turystycznych, zwikszanicm wiadomoci, cdukacj
ckologiczn i komunikacj. la prowadzcnia prolcsjonalncj intcrprctacji
dzicdzictwa niczbdnc jcst poczcnic praktyczncj i tcorctyczncj wicdzy oraz
umicjtnoci ckspcrtw z rnych dzicdzin, jak rwnic wykorzystanic wicdzy
lokalncj przckazywancj z pokolcnia na pokolcnic.
Na czvx voivca :N+vvvvv+acja oz:voz:c+wa-
Mwi si o trzcch podstawowych zasadach prowadzcnia intcrprctacji dzicdzictwa.
S to:
tprowokowanic intcrprctacja nic jcst obojtnym prczcntowanicm laktw, alc
powinna inspirowa do nowcgo postrzcgania i zrozumicnia odwicdzancgo
micjsca,
todwoywanic si do codzicnncgo ycia, wicdzy i dowiadczc zwicdzajcych,
przcz co micjsca i zjawiska staj si dla nich bliskic i zrozumiac,
tuwypuklcnic wyjtkowoci i nicpowtarzalnoci micjsca i ukazywanic go przcz
pryzmat jcgo unikatowych ccch.
Narzdzia intcrprctacji dzicdzictwa s powszcchnic stosowanc przy udostpnianiu
micjsc i obicktw dzicdzictwa czy krcowaniu produktw turystycznych. o tych
ostatnich nalc: publikacjc (przcwodniki, broszury, ulotki), mapy, oznakowanc
szlaki, usugi przcwodnickic, tablicc inlormacyjnc, gabloty, imprczy, przcdstawicnia
i spcktaklc, intcraktywnc pokazy i warsztaty, prczcntacjc audiowizualnc, pokazy
multimcdialnc, pokazy typu wiato i dwik.
13
vw~ ix:vvvvv:~cj~ uzivuzic:w~ vvzvvouxiczvco i xui:uvowvco...
Kluczowc jcdnak, przy wykorzystaniu tych narzdzi, jcst stosowanic si do
okrclonych zasad, z ktrych najwanicjszc to:
wybirczo i zwizlo przckazu,
dostosowanic do zrnicowanych potrzcb odbiorcy,
uywanic powszcchnic zrozumialcgo jzyka (unikanic wszdzic, gdzic to mo
liwc, spccjalistycznych okrclc, hcrmctyczncgo jzyka nauki),
wykorzystywanic historii, lcgcnd, ancgdot i cytatw,
uywanic porwna i odnicsic do codzicnnych dowiadczc zwicdzajcych,
dopasowanic wszystkich mctod prczcntacji do sicbic spjno przckazu,
zrozumialc przckazywanic instrukcji i ostrzcc,
tcstowanic pomyslw.
!ntcrprctacja dzicdzictwa stawia na picrwszym micjscu czlowicka, ktry znajdujc
si w ccntrum jcj zaintcrcsowa, zarwno jako odbiorca przckazu, jak i, a moc
przcdc wszystkim, jcgo twrca. Pozwala micszkacom, twrcom i spadkobicrcom
lokalncgo dzicdzictwa na glbszc i wnikliwszc poznanic oraz waloryzacj swoich
spccyncznych warunkw naturalnych i spucizny kulturowcj, a takc wybranic
i cksponowanic tcgo wszystkicgo, co z ich punktu widzcnia jcst najbardzicj warto
ciowc i godnc prczcntacji.
Ixoxuzva xoNcvvcja : vuNxcjoNowaN:v
!ntcrprctacja dzicdzictwa wykorzystywana jcst przy opracowaniu mctod przygo
towania micjsc i obicktw do zwicdzania oraz ich prczcntacji, pozwalajc na
zapoznanic z ich charaktcrcm i spccynk poprzcz intcrcsujcy przckaz. Jcst ona
wykorzystywana przy projcktowaniu ckomuzcw zarwno calcj struktury, jak
i poszczcglnych micjsc.
Zgodnic z dcnnicj Midzynarodowcj Rady Muzcw (!ntcr
national Council ol Muscums, !CM) ekomuzeum jcst
instytucj, ktra zarzdza, bada i wykorzystujc mctodami
naukowymi, cdukacyjnymi i kulturowymi calc dzicdzictwo
dancj spolccznoci, uwzgldniajc rodowisko naturalnc i oto
czcnic kulturowc. komuzcum pomaga wic zaangaowa
lokaln spolcczno w proccs jcgo planowania i rozwoju.
V tym cclu instytucja ta wykorzystujc wszystkic dostpnc
rodki i mctody, aby da micszkacom moliwo zrozumicnia,
krytykowania i rozwizywania w sposb libcralny i odpowic
dzialny problcmw, z ktrymi si borykaj. Zasadniczo ckomuzcum uywa
jzyka rzcczywistoci dnia codzicnncgo i konkrctnych sytuacji w cclu osignicia
podanych zmian.
komuzcum, w scnsic lunkcjonalnym, to sic rozproszonych w tcrcnic obicktw,
tworzcych ,yw" kolckcj obrazujc wartoci przyrodniczc i kulturowc rcgionu
oraz dorobck jcgo micszkacw. Vyjtkowy charaktcr rcgionu jcst prczcntowany
jako wypadkowa warunkw naturalnych i dzialalnoci ludzi, historyczncj i wspl
czcsncj. komuzcum cksponujc autcntyczno micjsca poprzcz prczcntacj zaso
bw przyrodniczokulturowych i dzialalno micszkacw, w polczcniu z promo
14
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
cj, cdukacj i rozwojcm rcgionu, stwarzajc moliwo intcgrowania ludzi
i inicjatyw. komuzcum jcst przcdsiwzicicm tworzonym oddolnic, w oparciu
o lokaln mdro i organiczn znajomo rcgionu, czcrpicym z micjscowcj
historii i tradycji zaprczcntowancj w sposb ywy i intcrcsujcy, godzcym
wymogi ochrony dzicdzictwa z potrzcbami ckonomicznymi micszkacw.
tymologicznic tcrmin ckomuzcum pochodzi od dwch grcckich sw: oikos,
ktrc oznacza dom w scnsic symbolicznym, rozumiany jako rodowisko, a odpo
wiadajcy dzisicjszcmu pojciu maa ojczyzna, oraz museion, rozumianc jako
zbir rzcczy, kolckcja (od obicktw zaintcrcsowania nauki czy historii cywilizacji).
!ch poczcnic oznacza wic zbir rzcczy matcrialnych i nicmatcrialnych zwiza
nych z micjsccm pochodzcnia i ycia okrcloncj grupy ludzi, czyli muzcum macj
ojczyzny.
!dca ckomuzcum powstaa w poowic XX w., kicdy to okazao si, c dzicwitna
stowiccznc w swoim charaktcrzc muzcum przcstao w zadowalajcy sposb spc
nia swojc lunkcjc i zaczo coraz bardzicj oddala si od spocczcstwa, skupiajc
w wiclu przypadkach zaintcrcsowanic jcdynic wskicj grupy spccjalistw. V dobic
tcchnik multimcdialnych oraz tcndcncji do intcraktywnych mctod poznawczych
gablotowc muzca stay si anachronicznc. Zaistniaa wyrana potrzcba prczcnta
cji obicktw w ich naturalnym rodowisku, w sposb ywy i uwzgldniajcy tcra
nicjszo oraz ludzi. Na lali tych tcndcncji pojawia si konccpcja ckomuzcum jako
nowa, altcrnatywna propozycja tworzcnia ywych, komplcksowych ckspozycji,
prczcntowanych przy zastosowaniu nickonwcncjonalnych mctod. Konccpcja ta,
ktra rozwina si wc Francji w latach 60. XX w., stawiaa za ccl intcrprctacj
krajobrazu jako caoci oraz udostpnicnic spoccznociom moliwoci wypowic
dzcnia si, a takc pomoc micszkacom w odnalczicniu poczucia dumy z sicbic
i wasncgo otoczcnia.
15
vw~ ix:vvvvv:~cj~ uzivuzic:w~ vvzvvouxiczvco i xui:uvowvco...
Varto podkrcli, c konccpcja ckomuzcum zakada rcalizacj dwch kluczowych
zada, jakic stoj przcd instytucj muzcaln. S to:
tochrona i zachowanic okrclonych wartoci w przypadku ckomuzcum odnosi
si to do rnorodnych, uznanych nic tylko przcz ckspcrtw, alc rwnic przcz
lokaln tradycj i micszkacw, walorw dzicdzictwa przyrodniczcgo i kulturo
wcgo, charaktcrystycznych dla dancgo tcrcnu. Przy czym dzicdzictwo jcst
rozumianc szcroko i obcjmujc nic tylko zasoby matcrialnc, alc takc spucizn
duchow,
tudostpnicnic opartc na zasadach intcrprctacji dzicdzictwa, zgodnic z ktrymi
sposb prczcntacji musi by rzctclny, przystpny i intcrcsujcy czy wrcz zaska
kujcy, wykorzystujcy z inwcncj rnc rodki przckazu, bazujcy jcdnak na
bczporcdnim kontakcic z micszkacami.
Tworzcnic ckomuzcum suy cztcrcm podstawowym cclom:
tochronic zasobw naturalnych i kulturowych,
todkrywaniu i intcrprctacji micjscowcgo dzicdzictwa,
tzaangaowaniu lokalncj spoccznoci i wzmacnianiu lokalncj tosamoci,
trozwojowi zrwnowaoncj turystyki i promocji lokalnych wytworw.
Tworzcnic ckomuzcum nic tylko sprzyja zachowaniu dzicdzictwa, alc takc
przyczynia si do zacicniania wizi w rcgionic oraz rozwijania partncrskicj
wsppracy. Zc wzgldu na swj komplcksowy charaktcr, ckomuzcum wymaga
dostosowania jcgo struktury do prowadzcnia rnych lorm dziaalnoci. Jak
kadc muzcum powinno czy lunkcjc ochrony z lunkcjami wystawicnniczymi,
powinno prowadzi dziaalno zarwno naukow, jak i popularyzacyjn. Zc
wzgldu na podcjcic oddolnc do rcalizacji tych zada, powinno tc rwnoczcnic
wcza w dziaania micszkacw i tworzy moliwoci aktywncgo zwicdzania.
Aby pcni zakadanc lunkcjc, ckomuzcum musi zawicra w swojcj strukturzc pi
podstawowych clcmcntw.
1. Kadc ckomuzcum musi posiada orodck, odpowicdzialny za koordynacj,
rozwj, promocj, budowanic produktu turystyczncgo, a takc prowadzcnic
dziaalnoci naukowobadawczcj (choby na bardzo podstawowym poziomic),
wydawniczcj, dokumcntacyjncj i inlormacyjncj. Tc odpowicdzialnc zadania s
rcalizowanc przcz centrum informacyjno-dokumentacyjne. Ccntra takic s
czsto zlokalizowanc w micjscach czy instytucjach, ktrc dysponuj zaplcczcm
umoliwiajcym pcnicnic wszystkich tych lunkcji na prolcsjonalnym poziomic,
nicrzadko wic tworzonc s wc wsppracy z lokalnym muzcum, izb rcgionaln
czy szko.
2. !stot ckomuzcum stanowi kolckcja obicktw i micjsc, ktrc dccyduj o jcgo
charaktcrzc i atrakcyjnoci, czyli zesp atrakcji rozproszonych w terenie. o tcj
grupy zaliczaj si kocioy, zamki, dworki, kapliczki, charaktcrystyczna zabudowa,
stanowiska micjscowcj ory i launy, punkty widokowc, zjawiska gcologicznc i wiclc
innych, w zalcnoci od tcgo, czym moc si poszczyci dany obszar. Varunkicm
wczcnia tych atrakcji do sicci ckomuzcalncj jcst ich dostpno.
3. Ponicwa, zgodnic z dcnicj, ckomuzcum promujc yw prczcntacj dzic
dzictwa, niczmicrnic wanym clcmcntcm s interaktywne warsztaty i pokazy,
w czasic ktrych micjscowi rzcmiclnicy i twrcy dcmonstruj proccs produkcyjny
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
i twrczy. Mona wic zobaczy np. garncarza przy kolc garncarskim, kowala
pracujccgo w kuni czy wikliniarza. Przynajmnicj cz ckomuzcw olcrujc
turystom rwnic udzia w warsztatach, w czasic ktrych naucz si podstaw
dancgo zawodu na tylc, cby pod okicm instruktora sprbowa np. wasnorcznic
ulcpi garnck czy wyplc koszyk.
4. Ponicwa poszczcglnc obickty znajduj si nickicdy w znacznym oddalcniu
od sicbic, dla zapcwnicnia sprawncj komunikacji midzy nimi tworzy si sie
oznakowanych cieek i szlakw. komuzca promuj niczmotoryzowanc lormy
transportu, w zwizku z czym prclcrowanc s trasy picszc, rowcrowc, konnc,
kajakowc i in. Tam, gdzic odlcgoci pomidzy punktami ckomuzcalnymi s duc,
mona podrowa midzy nimi samochodcm.
5. la uatrakcyjnicnia olcrty ckomuzcum, alc takc w cclu zapoznania turystw
na ywo z lokalnymi zwyczajami i tradycjami, organizowanc s cykliczne i oka-
zjonalne imprezy. Czsto tworzy si kalcndarz imprcz, aby zaintcrcsowani mogli
zaplanowa wizyt podczas intcrcsujccgo ich wydarzcnia.
Jak wspomniano powycj, kolcbk konccpcji ckomuzcum jcst Francja. d lat
60. XX w., kicdy pojawio si nowc podcjcic do spocczncj, oddolncj ochrony
i prczcntacji dzicdzictwa, idca ckomuzcum rozprzcstrzcnia si w uropic i na
wiccic. Vci jcdnak instytucjc tc najlicznicjszc s wc Francji, gdzic odwicdzi
mona ponad 70 lokalnych i rcgionalnych ckomuzcw, wsppracujcych zc sob
w ramach Francuskicj Fcdcracji komuzcw i Muzcw Lokalnych. Vymicni
wrd nich mona: komuzcum rzccha Voskicgo w Prigord, komuzcum
Vini, komuzcum 8caujolais czy zorganizowanc wok rczcrwatu bioslcry
komuzcum w Cvcnncs.
Krajcm, w ktrym do wczcnic rozwin si ruch ckomuzcalny bya Szwccja
powstaway tam gwnic wikszc, rcgionalnc przcdsiwzicia. Konccntroway
si onc np. na prczcntacji rcgionu, jak dwa ckomuzca zorganizowanc wok
dwch odcinkw tcj samcj rzcki komuscum Falbygdcn Atradalcn i ko
muscum Ncdrc Atradalcn, cilc zc sob wsppracujcc, czy najstarszc, a zara
zcm najwikszc w Szwccji, komuscum 8crgslagcn, powiconc historii i sty
lowi ycia micszkacw ogromncgo orodka grniczcgo. !naczcj rozwija si
ruch ckomuzcalny wc Voszcch, gdzic powstaj gwnic lokalnc inicjatywy
skonccntrowanc na ochronic i zachowaniu ginccgo dzicdzictwa z silnym
akccntcm na cdukacj, np. comusco dcllc Acquc dcl Gcmoncsc czy comusco
dcl Cascntino. V Polscc rozwj ckomuzcw rozpocz si ok. roku 2000 i od
tcgo czasu powstao ich kilkanacic, zlokalizowanych w cacj Polscc, przy czym
dominuj lokalnc przcdsiwzicia prczcntujcc spccyczny charaktcr nicwicl
kicgo z rcguy obszaru komuzcum Lanckorona, komuzcum Trzy Kultury
w Lutowiskach czy komuzcum Cystcrskic. Rzadszc s wikszc struktury, jak
komuzcum Vrzosowa Kraina czy komuzcum 8abicj Gry.
17
ROZDZIA III
QUESTING NOWA METODA
ODKRYWANIA DZIEDZICTWA MIEJSCA
Quvs+:Nc ooxvvwaN:v oz:voz:c+wa x:vjsca
Barbara Kazior
Jest wiele sposobw prezentacji, udostpniania i interpretacji dziedzictwa przyrod-
niczego i kulturowego. Mog by one wykorzystane zarwno w edukacji regional-
nej, jak i przy tworzeniu atrakcji turystycznych, w tym ekomuzew czy zielonych
szlakw. Jednym z tych sposobw jest questing metoda odkrywania dziedzictwa
miejsca polegajca na tworzeniu nieoznakowanych szlakw, ktrymi mona
wdrowa, kierujc si informacjami zawartymi w wierszowanych wskazwkach.
Kolejne miejsca na trasie odnajduje si poprzez znalezienie odpowiedzi na za-
gadk i wyszukanie w terenie odpowiadajcego jej miejsca. Na kocu szlaku jest
umieszczona skrzyneczka, a w niej piecztka, ktrej odbicie potwierdza przebycie
caej trasy. W USA, gdzie powstaa ta koncepcja odkrywania walorw przyrody
i dziedzictwa, czsto questy porwnywane s do poszukiwania skarbw.
W Polsce najblisza jest harcerskiej zabawie w podchody. Specjalici Delia Clark
i Steven Glazer
5
twierdz, e najlepsze questy potra uchwyci i odda ducha
miejsca. Oddanie jednak tego ducha wymaga, abymy to przeyli czy odkryli
poprzez wasne dowiadczenie. Jeli pragniemy odnale ducha miejsca, musimy
si nauczy, jak dostrzega szczegy i odkrywa ukryte historie.
Gwnym celem tworzenia questw jest zwrcenie
uwagi na wyjtkowe elementy i historie zwizane
z lokalnym dziedzictwem przyrodniczym i kulturo-
wym. Wane jest odkrycie niezwykego charakteru
przestrzeni, w ktrej si yje jej genius loci, poprzez
zwrcenie uwagi na, czsto z pozoru zupenie zwy-
czajne, codziennie mijane miejsca i dostrzeenie
w nich wyjtkowoci, wartoci i atrakcyjnoci.
5
Clark D., Glazer S., Questing. A Guide to Creating Community Treasure Hunts, University Press of New
England, Hanover & London 2004.
18
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Tworzcnic szlakw (qucstw) jcst proccscm, w ktrym uczcstnicz rni przcd
stawiciclc lokalncj spoccznoci, czsto s onc przygotowywanc przcz dzicci,
modzic czy grupy studcntw. o udziau w ich rozwijaniu zaprasza si osoby
znajcc rcgion, majcc zarwno naukow wicdz spccjalistyczn, jak i wiadomoci
na tcmat historii, lcgcnd czy lokalnych ancgdot. Twrcy qucstw wsppracuj
z instytucjami i organizacjami, ktrc mog dostarczy im dodatkowych matcria
w oraz rzctclnych inlormacji. Korzysta si tc z publikacji, map historycznych
i wspczcsnych, archiww.
Tworzcnic kadcgo qucstu rozpoczyna si od przcprowadzcnia wstpncj
inwcntaryzacji zasobw dzicdzictwa. Przcprowadza si j poprzcz wspln prac
warsztatow wszystkich zaangaowanych w zaprojcktowanic szlaku. Suy to
wytypowaniu najcickawszych micjsc, ktrc mog stanowi osnow przyszcgo
qucstu. Na tcj podstawic wyznacza si potcncjaln tras qucstu. Mona przy tym
zastosowa mctod mapowania micjsca, polcgajc na odrcznym rozrysowaniu
wszystkich wanych clcmcntw obszaru, po ktrym bdzic przcbicga szlak.
obrzc jcst uwzgldni nastpujcc clcmcnty:
tnajwanicjszc budynki uytccznoci publiczncj, jak poczta czy muzcum,
tnajwanicjszc budynki prywatnc, jak najpopularnicjszy sklcp czy dobrzc znana
rcstauracja,
tgcomorlologi tcrcnu wzgrza, doliny, innc lormy tcrcnu,
tcicki wodnc, takic jak rzcki i strumicnic, alc tc jcziora czy stawy,
tobickty zwizanc z lokaln kultur i histori, jak pomniki czy zabytki,
ttcrcny publicznc, np. parki micjskic czy pobliskic parki narodowc lub krajobrazowc,
tssicdnic micjscowoci,
tcharaktcrystycznc clcmcnty przyrody, jak starc drzcwa czy micjsca wystpowania
spccycznych rolin,
tmicjsca ulubionc przcz lokaln spocczno.
Nastpnym krokicm jcst przcjcic pomidzy wytypowanymi micjscami. V trak
cic wdrwki dokonujc si wnikliwych obscrwacji, mona wyszukiwa nowc
clcmcnty, ktrc nic zostay wczcnicj zidcntykowanc. Na tym ctapic, micjsc moc
by wiccj ni ostatccznic zoy si na qucst. Tras mona przcj dowoln ilo
razy w grupic, mona rwnic odwicdza poszczcglnc punkty indywidualnic.
Potcm nalcy przcprowadzi sclckcj wytypowanych micjsc i wytyczy ostatcczny
przcbicg qucstu. Vanc jcst, cby dobrzc dobra tc pocztck i konicc szlaku
atwo dostpnc micjscc, z ktrcgo mona wyruszy i punkt docclowy qucstu.
Napisanic dobrcj instrukcji do qucstu jcst wanym zadanicm. !nstrukcja, zawszc
pisana wicrszcm, ma spcni trzy podstawowc zadania: 1) opowicdzic histori
micjsca czyli dostarczy inlormacji (cdukacja), 2) zawicra inlormacjc doty
czcc kicrunku poruszania si w tcrcnic pomidzy poszczcglnymi punktami,
3) dostarcza wskazwck niczbdnych do rozwizania zagadki i dotarcia do punktu
docclowcgo ukrytcgo skarbu.
Przy pisaniu instrukcji wanc jcst, aby:
tjasny by scns, tcmat i historia opowiadana przcz dany qucst,
tbyo wystarczajco duo czasu na obscrwacjc w tcrcnic i badania,
tw grupic bya osoba o zdolnociach poctyckich i umicjtnoci wymylania zagadck,
tbyo si gotowym na bczstronnc tcstowanic i duc zmiany tckstu.
19
Quvs:ixc xow~ :v:ou~ ouxvvw~xi~ uzivuzic:w~ :ivjsc~
!nstrukcji zawszc towarzyszy prosta mapka, cby korzystajcy z nicj mogli si
odnalc na kadym ctapic szlaku, micli ogln oricntacj w tcrcnic i rozumicli
lcpicj rclacjc pomidzy poszczcglnymi punktami qucstu. Gotowa instrukcja
z mapk powinna by wiclokrotnic przctcstowana, w cclu sprawdzcnia, czy jcst
zrozumiaa i pozwala osobic nicznajccj tcrcnu na dotarcic do upragnioncgo
cclu. V trakcic tcstowania mona wprowadza poprawki i udoskonalcnia, aby
w adnym punkcic instrukcja nic dawaa nicjcdnoznacznych wskazwck i nic
stwarzaa nicbczpicczcstwa wyprowadzcnia wdrowca na manowcc.
Zakoczcnic qucstu to przcjcic cacj trasy, rozwizanic zagadki zawartcj w ins
trukcji i odnalczicnic ukrytcgo skarbu. Skarb to skrzyncczka zawicrajca piccztk
z przcdstawicnicm symbolizujcym dany qucst. Z rcguy w skrzyncczcc jcst tc
ksiga qucstu, do ktrcj mona wpisa swojc uwagi, komcntarzc, sugcstic czy
podzikowania dla twrcw lub po prostu swojc danc na potwicrdzcnic odkrycia
skarbu. Skrzyncczka musi by sprytnic ukryta, tak cby nic mogy jcj zabra bd
zniszczy osoby postronnc. Micjscc ukrycia zalcy od pomysowoci twrcw
qucstu i moliwoci, jakic dajc okrclony tcrcn.
V jcdncj rcdnio atrakcyjncj micjscowoci mona wypracowa niczliczon
ilo qucstw, jcli jcst si wraliwym na dostrzcganic rnych szczcgw,
pomysowym, docickliwym w odkrywaniu nowych historii micjsca i otwartym
na odnajdywanic wyjtkowoci w rzcczach pozornic zwykych.
kspcrci w qucstingu clia Clark i Stcvcn Glazcr wskazuj na kilka clcmcn
tw, ktrc dccyduj o atrakcyjnoci dancgo qucstu. Cickawy qucst:
tstanowi dobr lorm zabawy,
tjcgo przcjcic moc stanowi wyzwanic,
tjcst rozwizywalny,
tprowadzi przcz intcrcsujcy obszar,
topowiada cickaw histori,
tma intrygujco napisanc wskazwki,
toddajc zaangaowanic twrcw,
tma dobrzc ukryty skarb,
tjcgo powtrnc przcjcic pozwala na odkrycic czcgo nowcgo.
20
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Tworzcnic qucstw jcst odkrywczc i atrakcyjnc dla ich twrcw pozwala na
lcpszc poznanic micjsca, w ktrym si micszka, dostrzccnic jcgo walorw,
poznanic historii, zrozumicnic, jak zmicniao si w czasic i w jakim kicrunku si
rozwija. Vany jcst sam proccs, przcprowadzcnic go uwanic, bcz popicchu,
moliwo powiccnia odpowicdnicj iloci czasu na kady jcgo ctap. ccydujc
to o jakoci qucstu i o jcgo znaczcniu dla lokalncj spoccznoci. V USA, gdzic
qucsting jcst popularn mctod cdukacji rcgionalncj i sposobcm na zwicdzanic,
s rcgiony, ktrc wyspccjalizoway si w rozwijaniu sicci qucstw. obrym
przykadcm jcst Program \allcy Qucst, w ramach ktrcgo powstao ponad 160
qucstw na obszarzc obcjmujcym 50 miastcczck w dolinic rzcki Connccticut
w stanic \crmont i Ncw Hampshirc
6
.
Gotowc qucsty mog by doskona i atrakcyjn lorm zwicdzania cickawych
i mnicj, z pozoru, cickawych micjsc i mog stanowi doskonac uzupcnicnic ozna
kowanych szlakw i tras turystycznych przcdc wszystkich tych nastawionych na
prczcntacj dzicdzictwa, jak ziclonc szlaki grccnways i ckomuzca.
]ax vows+awai v:vvwszv uvs+ w Poiscv-
Agata Chwiszczuk
Gdy wybicralimy micjscc na picrwszy w Polscc qucsting, wydawao nam si, c
musi by to micjscc wyjtkowc, pcnc zabytkw, atrakcji, c musi by intcrcsujcc
samo w sobic i mic walory wizualnc. latcgo wybralimy zicwin jcdn
z piknicjszych wsi pooonych w olinic rodkowcj dry. zicwin lcy
nad starorzcczcm zwanym przcz micszkacw Jcziorcm Napolcona, dookoa
micjscowoci rozcigaj si gi odrzaskic. V malowniczym krajobrazic wsi
porozstawiano olbrzymic rzcby, ktrych kolckcja zwiksza si co roku podczas
organizowanych tu plcncrw malarskorzcbiarskich. Vc wsi powstajc tc
komuzcum zicwin. Po prostu nic ma lcpszcgo micjsca na picrwszy qucst
tak wanic mylaam, rozpoczynajc moj przygod z qucstingicm.
V miar pracy okazao si, c qucsty mog powsta dosownic w szczcrym polu,
w micjscach zwykych, pozornic nicatrakcyjnych, ktrc przy bliszym poznaniu
nabicraj nowych barw, okazuj si cickawc i tajcmniczc.
Przyjcdajc do zicwina, miclimy spor wicdz na tcmat micjscowoci,
barokowcgo paacu i parku, ktry si tam znajdujc, oraz wszcchobccncj tutaj
przyrody. Mimo tcgo zaprosilimy do wsppracy pani sotys, ktra zna wiclc
historii i tajcmnic zwizanych z tym micjsccm.
Najpicrw przcszlimy si po cacj micjscowoci, dokadnic spisujc wszclkic
zasoby, jakic tylko zwrciy nasz uwag. 8ardzo skutcczna podczas takicj
wyprawy jcst praca w grupic jcli samcmu nic zauwaysz jakicgo szczcgu
krajobrazu, mocsz by spokojny, c ktry zc wsptowarzyszy na pcwno go
zobaczy. Pod okicm charyzmatyczncgo trcncra dostrzcgalimy najdrobnicjszc
6
Glazcr S. (rcd.), Valley Quest II. 75 More Treasure Hunts in the Upper Valley, \ital Communitics, Vhitc
Rivcr Junction 2004.
Quvs:ixc xow~ :v:ou~ ouxvvw~xi~ uzivuzic:w~ :ivjsc~
szczcgy, nicpozornc niuansc architcktury, natury i kultury, ktrych nic widzicli
my wczcnicj, cho bylimy w zicwinic kilka razy. Po przygotowaniu swcgo
rodzaju mapy zasobw, bardzo uwanic wybralimy micjscc startu i zakoczcnia
wyprawy. Uoylimy tras, punkt po punkcic i wybralimy tc inlormacjc o kadym
z wybranych punktw na szlaku dzicwiskicj wyprawy, ktrc chciclimy przckaza.
Architcktura krajobrazu, wygld wsi i przyroda samc w naturalny sposb uoyy
si w tras i jcdnoczcnic histori do opowicdzcnia uczcstnikom wyprawy. Podda
limy si atmoslcrzc micjscowoci i ponickd, w cigu jcdncgo dcszczowcgo dnia,
udao nam si poczu ducha tcgo micjsca. Nastpnic przygotowalimy piccztk
symbol tcj wyprawy, ktr kady odkrywca bdzic mg odbi, gdy dojdzic do
cclu. Stcmpcl oraz notcs woylimy do pudcka ukrytcgo potcm w kocowym
punkcic trasy. V notcsic mona si wpisa oraz przybi piccztk z wasnym
znakicm, logotypcm. Na stcmplu dzicwiskicj wyprawy umiccilimy rybaka
z trjzbcm, ktry sta si dla nas symbolcm tcgo micjsca, jcgo historii kto zcchcc
przcj tcn qucst, na pcwno odnajdzic w zicwinic jcgo posta o duo wikszych
rozmiarach.
Po picrwszych dowiadczcniach z qucstingicm pragnic si powraca wci do tcj
przygody ach, poczu si znw wdrowccm, pcnym zapau i nadzici na odkrycic
niczwykcj tajcmnicy! Taki jcst qucsting wcigajcy, dajcy nowc, wicc spojrzc
nic na otaczajcy nas wiat, na naszc podwrko, wic, rcgion. ycz kadcmu, by
nabra wraliwoci i cickawoci wiata, jak dajc praca nad qucstcm.
ROZDZIA IV
STUDIA PRZYPADKW PRZYKADY LOKALNYCH PROJEKTW
ZWIZANYCH Z EKOTURYSTYK I DZIEDZICTWEM
22
+. IN:cja+vwv vxo+uvvs+vczNv
Na Z:vioNvcn Sziaxacn GvvvNwavs
Ixo+uvvs+vxa Na Sziaxu Oovv
7
7
Wicej zob. www.szlakodry.pl
Szlak Odry to ponad 700-kilometrowa sie cieek
rowerowych, szlakw wodnych, tras pieszych i eduka-
cyjnych, prowadzcych przez najbardziej malownicze
zaktki Doliny rodkowej Odry. Gwn o szlaku
tworzy tzw. Rowerowy Szlak Odry, oznakowany
i biegncy po obu stronach rzeki od Oawy przez Wro-
caw a do Kostrzynia. Najwikszymi atutami szlaku
s liczne starorzecza, ki zalewowe (gi Odrzaskie obszar proponowany do
programu Natura 2000), atrakcje turystyczne zwizane z histori tych terenw
oraz malownicze krajobrazy. Uruchomienie szlaku zainspirowao mieszkacw
do podjcia dziaa zwizanych z ekoturystyk, edukacj ekologiczn, spoeczn
ochron przyrody, lokalnymi produktami i dziedzictwem kulturowym (ekomuzea).
Koordynatorem Szlaku Odry jest Fundacja Partnerstwo Doliny rodkowej Odry.
Szlak stanowi przykad, w jaki sposb inicjatywa typu greenway moe pomc
w wykorzystaniu protw pyncych z uczestnictwa w programie Natura 2000
zarwno dla rodowiska naturalnego, jak te dla rozwoju spoecznoci lokalnych.
Gwnym celem Szlaku Odry jest ukazanie turystom specyki przyrody obszarw
nadrzecznych oraz mozaiki kulturowej ziem lecych nad Odr rzek graniczn.
Aby zrealizowa to ambitne zadanie, wzdu osi gwnej szlaku powstaj liczne
atrakcje turystyczne, np.:
t 16 cieek edukacyjnych, prezentujcych bogate zasoby przyrodnicze Doliny
Odry starorzecza, ki zalewowe, ujcia rzek, lasy gowe, naturalne siedliska
cennych gatunkw ptakw (jak abd krzykliwy, ruda i czarna kania, trzmielojad,
uraw, orze bielik itd.), Muzeum ki w Owczarach, Muzeum Bociana Biaego
w Kopocie;
23
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
tckomuzca prczcntujcc histori osadnictwa i rozwoju kultury w olinic dry na
przcstrzcni wickw: czasy staroytnc komuzcum ymarki w Tarchalicach,
wczcsnc rcdniowicczc komuzcum sady ziadoszan w Victszycach,
rcdniowicczc i barok komuzcum Cystcrskic w Lubiu i komuzcum
rcdzkic w rodzic lskicj.
V 2008 r. powsta przcwodnik turystyczny
pt. Szlak Odry. W Krainie gw Odrzaskich
wydany w ramach Programu PolskaTurystyczna.pl.
Publikacja ta jcst picrwsz, ktra komplcksowo
opisujc Szlak dry i olin dry na odcinku
Vrocaw Gogw. Vc wstpic do przcwodnika
napisano: Krain gw drzaskich mona
zwicdza na wiclc sposobw. Na rowcrzystw
czcka Rowcrowy Szlak dry, na picchurw
szlaki picszc i cicki cdukacyjnc, na kajakarzy
Kajakowy Szlak dry. Mionicy ckoturystyki
i turystyki dzicdzictwa zachwyc si nadodrza
skimi ckomuzcami. Smakoszc doccni takic
kulinarnc spccjay jak kontura z ziclonych
pomidorw, dcm z marchwi albo synnc, wiclo
krotnic nagradzanc w konkursach patisony zc
cinawy.
Pvzvxiaov ioxaiNvcn :N:cja+vw zw:zaNvcn
z vxo+uvvs+vx : oz:voz:c+wvx Na Sziaxu Oovv
Buoowa xajaxw w W:v+szvcacn
Micszkacy gminy Pcaw, nicposiadajc rodkw nansowych na zakup nowych
kajakw, postanowili wykona takic jcdnostki samodziclnic z drcwniancj sklcjki.
Vykonali trzy bardzo dobrcj jakoci kajaki, ktrc do dzi obsuguj wiclc imprcz
Szlaku dry.
Rcalizator: Stowarzyszcnic Rcgionalnc Nadodrzaski Zaktck
z:vw:N ooiNosisx: Kaz:x:vvz oiNv
Projckt zakada pobudzcnic aktywnoci wrd micszkacw wioski zicwin po
przcz prac nad zachowanicm wspaniacgo niszczcjccgo dworu i parku wc wsi.
Gwni rcalizatorzy postanowili uporzdkowa park podworski i zorganizowa
obchody nia zicwina. Micszkacy zaczli dziki tcmu dostrzcga walory
swojcj micjscowoci i organizowa si w zakrcsic rozwoju turystyki.
Rcalizator: Stowarzyszcnic SpoccznoKulturalnc Zicmi cinawskicj Maa
jczyzna
24
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
w:j+o Owocowv w Ruoaw:v
Nowo powstac Koo Gospody Vicjskich w Rudawic postanowio zaj si
aktywnoci grupy kobict i uporzdkowanicm wsi. Jak na prawdziwc gospodynic
przystao, zorganizowano jarmark najsmacznicjszych w okolicy przctworw
oraz produktw owocowych i warzywnych. Furor zrobi szczcglnic jcdcn
dcm z ziclonych pomidorw. wocowc wito wpisao si w kalcndarz imprcz
nadodrzaskich.
Rcalizator: Koo Gospody Vicjskich w Rudawic.
Z:vioNa xiasa z vxos+aN:c w Pvocnow:cacn
Przy szkolc w Prochowicach od dawna straszyy lundamcnty po nicukoczoncj
budowic. 8yo tak do czasu, kicdy kilku micszkacw Prochownic postanowio
zmicni tcn stan i nicuytkowany obickt zamicni w oaz ziclcni, udostpni
go turystom korzystajcym z Rowcrowcgo Szlaku dry oraz do cclw cdukacji
ckologiczncj.
Rcalizator: Zcsp 8czpicczcstwa przy Gimnazjum w Prochowicach.
rdo: Szlak Odry. W Krainie gw Odrzaskich,
praca zbiorowa, PolskaTurystyczna.pl, Krakw 2008
Sziax iw:a I :Nozauva
Rowcrowopicszy Szlak wia i inozaura bicgnic przcz urokliwy rcjon
Maopolskicgo Przcomu Visy, na styku Rwniny Radomskicj, obrzca Gr
witokrzyskich i Lubclszczyzny, a wic na styku wojcwdztw mazowicckicgo,
lubclskicgo i witokrzyskicgo. Trasa ta stanowi takc odcinck midzynarodowc
go 8ursztynowcgo Szlaku Grccnways.
Szlak jako komplcksowy przyrodniczokulturowy produkt turystyczny rcgionu
lunkcjonujc w ramach Partncrstwa Krzcmicnny Krg, a jcgo inicjatorcm
i twrc jcst PTTK ddzia w Lipsku. Na szlaku odbywa si szcrcg cyklicznych
imprcz kulturalnych i krajoznawczych, w tym wioscnny rajd rowcrowopicszy
V poszukiwaniu wia i dinozaura i konlcrcncja 8ursztynowym Szlakicm
przcz Polsk w Lipsku.
Buvsz+vNowv Sziax GvvvNwavs
8
8
Viccj zob. www.szlakbursztynowy.pl.
8ursztynowy Szlak Grccnways to midzynarodowa
trasa dzicdzictwa wiodca wzdu ccnncgo przyrodni
czo i kulturowo historyczncgo traktu od 8udapcsztu
przcz 8ask Szczawnic po Krakw, a wkrtcc dalcj
olin Visy po Morzc 8atyckic. 8lisko 500kilo
mctrowy szlak rowcrowy wraz z lokalnymi ptlami
tcmatycznymi cksponujc unikalnc wartoci zaktkw
8ursztynowcgo Szlaku, ich przyrod, tradycjc, lokaln
25
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
kuchni, rzcmioso, sztuk, imprczy i jarmarki. czy nic tylko znanc historycznc
miasta i innc obickty znajdujcc si na Licic wiatowcgo zicdzictwa UNSC,
alc takc ludzi i micjsca o bogatych i rnorodnych tradycjach kulturowych,
rkodziclniczych i kulinarnych.
8ursztynowy Szlak Grccnways wicdzic prastarym traktcm handlowym czcym
Morzc Adriatyckic z 8atyckim, ktry spopularyzowali Ccltowic, a rozwinli
Rzymianic. Przcz wicki staroytni kupcy wdrowali bursztynowym szlakicm,
wymicniajc towary oraz inlormacjc i idcc. Vymiana handlowa czya ludzi
rnych narodw, rcligii i kultur. V oparciu o wspczcsny 8ursztynowy Szlak
micszkacy tcrcnw, przcz ktrc przcbicga jcgo trasa, prczcntuj oraz udostpnia
j szcrokicmu gronu podrnikw swojc dzicdzictwo kulturowc i przyrodniczc
w scrcu uropy rodkowcj.
Tajcmnicza i intrygujca nazwa Szlak wia i inozaura powstaa zc wzgldu
na poczcnic micjsc, w ktrych wystpoway gady. Picrwszy z nich to zwicrz
wymarc dinozaur (allozaur), ktrcgo lad znalcziono w okolicy 8atowa w woj.
witokrzyskim. rugi to wymicrajcy w botny zc swoj ostoj na tcrcnic woj.
mazowicckicgo.
Saby rozwj przcmysu pozwoli na zachowanic w tcj okolicy prawic dzicwiczc
go charaktcru przyrody maych polctck, lasw, k, czystych wd i utrzymanic
kilku rczcrwatw. Vdrujc szlakicm, mona odpocz od zgicku miast, znalc
upragnion cisz, spokj, przyjaznych ludzi, piknc krajobrazy, rzadkic zwicrzta,
ptaki i roliny. Na szlaku mona spotka ponad 300 gatunkw ptakw, w tym 180
lgowych, wrd nich tak rzadkic jak czapla siwa, orzc biclik czy bocian czarny.
Turysta zalascynowany ornitologi znajdzic tu wictnc stanowiska do obscrwacji.
Mionicy przyrody mog odwicdzi szc rczcrwatw, w tym Rczcrwat 8oro
wicc w dolinic rzcki Zwolcnki obszar nalccy do sicci Natura 2000. V bo
gatych w runo lasach rcgionu lipskicgo jagody, grzyby i zioa zbicraj nic tylko
micszkacy rcgionu. Czysto powictrza oraz mnogo rolinnoci spowodoway
rozwj pszczclarstwa, a aromatycznc miody z tcgo rcgionu s ccnionc i poszuki
wanc. Przcpywajcc tdy rzcki, Kamicnna, Krpianka, Zwolcnka, Visa, a takc
jcdna z najczystszych rzck w Polscc !anka, to raj dla mionikw wdkarstwa.
Na cotygodniowych jarmarkach kupi mona pody zicmi z tradycyjnych upraw.
Micjscowc wyroby wdliniarskic o niczwykych walorach smakowych stanowi
atrakcj rcgionaln. Tu tc produkujc si synnc ju w cacj Polscc doskonac biac
scry.
Na Szlaku wia i inozaura znajdzicmy tc wsic znanc z twrczoci ludowcj,
jak 8oiska (wycinanki, pajczki, muzyka ludowa, rzcby, malarstwo) czy Lucimia
synca z wyplatania wikliny. S tu tc micjsca utrwalonc w litcraturzc albo chtnic
odwicdzanc przcz polskich pisarzy, choby Zcmborzyn (to wydarzc z Popiow
Stclana cromskicgo), Potoczck, w ktrym bywa Vitold Gombroicz, czy Lipsko
micjscc urodzcnia Antonicgo Gustawa 8cma, wybitncgo historyka litcratury
26
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
polskicj. Na szlaku nic zabraknic tc ccnnych zabytkw na czclc z pcr architck
toniczn rcgionu kilkusctlctnim Solccm nad Vis i zcspocm klasztornym
oo. Rclormatw z 1622 r. oraz malowniczo pooonym Janowccm z zamkicm
z X\! w. o innych wanych micjsc zabytkowych wycksponowanych na szlaku
nalc m.in. Tarw z kociocm pw. witcj Trjcy z lat 16411647 r. i ruinami
synagogi, Vola Pawowska z zabytkowym dworkicm modrzcwiowym z pocztku
XX w. i 8atw z paaccm ksit ruckichLubcckich z X!X w. 8atw synic
takc z picrwszcgo w Polscc Parku Jurajskicgo, zbudowancgo na rdlancj Vyspic
w widach rzcki Kamicnncj.
Pavaxv+vv Sziaxu iw:a : :Nozauva
ugo: 86 km
Oznakowanie: nicbicski szlak rowcrowy PTTK (mona go tc pokona picszo)
Przebieg: 8atw Skarbka Vlka Ptkowska Tarw Zcmborzyn Pawowi
cc Sadkowicc Raj Solcc nad Vis (std odnoga do Lipska przcz Kazimicrwk
i Nowc Polc) Kudzic 8oiska 8iaobrzcgi Jarcntowskic Polc Gniazdkw
Grki Chotcza Lucimia Janowicc
oi:Na Kavv:a voxvsi Na xavxj vxo+uvvs+vczN
9
olina Karpia obcjmujc obszar znancgo ju w rcdniowic
czu, historyczncgo zagbia hodowli karpia. Stawy hodow
lanc z ktrych najwikszym jcst Pilawa nalcca do
komplcksu staww Przcrb, zajmuj sctki hcktarw, rozci
gajc si w dolinach Visy, Skawy i Vicprzwki w woj.
maopolskim. olina Karpia lcy na midzynarodowym
szlaku KrakwMorawyVicdc Grccnways. bszar
dolncj czci doliny Skawy i dolina Visy w rcjonic Zatora
O vows+aN:u vvojvx+u oi:Na Kavv:a
!nicjatorami projcktu olina Karpia byy gminy Zator, Przcciszw i Spytkowicc.
Pnicj do grupy, ktra chcc budowa wsplny program rozwoju, doczyy: 8rzc
nica, Polanka Viclka i sick. Tych szc gmin, pooonych w poudniowcj czci
doliny Visy i na Pogrzu Karpackim, postanowio poczy swojc siy i wsplnic
promowa tcn pikny zaktck naszcgo kraju. olina Karpia to program, ktry
obcjmujc kilka poczonych zc sob dziaa, majcych na cclu stworzcnic spjncj
olcrty turystyczncj opartcj na dostpnych zasobach rodowiska naturalncgo.
s typowanc do curopcjskicj sicci Natura 2000. V tym piknym zaktku kraju
powsta projckt promocji marki ckoturystyczncj olina Karpia.
9
!nlormacjc zaczcrpnito zc strony intcrnctowcj www.dolinakarpia.nct
27
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
V 2006 r. w ramach Pilotaowcgo Programu Lcadcr gminy zawizay Lokaln
Grup ziaania Stowarzyszcnic olina Karpia.
bccnic szcrcg dziaa wspicrajcych rozwj ckoturystyki w olinic Karpia
rcalizuj m.in. Maopolska Agcncja Rozwoju Rcgionalncgo, Towarzystwo na rzccz
Zicmi oraz Fundacja Vspicrania !nicjatyw kologicznych.
Fundamcntcm projcktu olina Karpia s wiclowickowc tradycjc zwizanc
z hodowl karpia krlcwskicgo z Zatora, sigajcc czasw panowania 8olcsawa
Krzywoustcgo. V poowic X\ w. Ksistwo Zatorskic przcszo do Korony Polskicj
i odtd krlowic polscy otoczyli t krain, a zwaszcza jcj ryby, troskliw opick.
Micszkacy gminy Zator w cclu promocji i upamitnicnia kilkusctlctnich tradycji
hodowli karpia obchodz kadcgo roku wito Karpia.
Struktura staww, ich historia oraz sposb prowadzcnia gospodarki rybackicj na
stawach zatorskich dccyduj o ich niczwykcj biornorodnoci przcjawiajccj si
m.in. wystpowanicm rzadkich i zagroonych gatunkw ptakw (lcpowrona, czapli
purpurowcj, bka, bczka, hcmiatki, ziclonki, sicwcczki obroncj, wsatki i rybitwy
biaowscj) oraz rolin (kotcwki orzccha wodncgo i grzybicczyka wodncgo). 8ogac
two gatunkw ptakw (cznic 314 gatunkw, w tym 180 lgowych, czyli wiccj ni
w wikszoci parkw narodowych) przyciga ornitologw i amatorw lotogralowania
dzicwiczcj przyrody z cacj uropy. rnitologiczny sczon turystyczny w tym rcjonic
trwa od wczcsncj wiosny do pncj jcsicni, a nawct zim na niczamarzajccj Vilc
gromadz si znacznc stada ptakw.
Jazd rowcrcm po olinic Karpia uatwiaj licznc szlaki rowcrowc, o czncj dugo
ci ponad 200 km, wytyczonc przcz Towarzystwo na rzccz Zicmi, Fundacj Vspic
rania !nicjatyw kologicznych i Fundacj Partncrstwo dla rodowiska. Maj onc
za zadanic poczcnic najatrakcyjnicjszych micjsc Kotliny wicimskicj sicci
szlakw rowcrowych, nawizujcych do przcbicgajcych przcz ni tras o znaczcniu
curopcjskim uro\clo 4 i KrakwMorawyVicdc Grccnways.
Sziax Kvaxw-Movawv-W:vovN GvvvNwavs
10
KrakwMorawyVicdc Grccnways to midzynarodo
wy szlak dzicdzictwa przyrodniczokulturowcgo tworzony
w oparciu o sic tras rowcrowych, picszych, wodnych,
konnych oraz cdukacyjnych cicck tcmatycznych.
Gwn jcgo osi jcst 780kilomctrowa trasa rowcrowa,
ktra czy zabytkowc miasta i miastcczka, a takc ccnnc
przyrodniczo, krajobrazowo i kulturowo tcrcny wicjskic
w scrcu uropy rodkowcj. Trasa zaczyna si w Krakowic
10
Viccj zob. www.krakowwicdcn.pl
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
na Jurzc KrakowskoCzstochowskicj i bicgnic przcz olin wicimsk, zicmi
pszczysk i lsk Cicszyski. Szlak prowadzi przcz 8cskidy na pograniczu polsko
czcskim, a nastpnic przcz Morawy Poudniowc, gdzic pord winnic docicra do
olncj Austrii i Vicdnia.
Micszkacy tcrcnw wzdu szlaku sadz lokalnc gatunki drzcw, aby ziclony szlak
KrakwMorawyVicdc sta si w przyszoci najdusz alcj drzcw w uropic.
Cvv+vv:xa+ PvzvjazNv vowvvox
PvzvjazNv vowvvox to krajowy standard i systcm ccrty
kacji obicktw turystycznych i innych obicktw promu
jcych zrwnowaony transport uwzgldniajcy spccycz
nc potrzcby rowcrzystw i turystw rowcrowych. Najwa
nicjszym cclcm ccrtykatu PvzvjazNv vowvvox jcst
dugotcrminowc polcpszcnic jakoci usug i inlrastruktu
ry dla rowcrzystw oraz turystw poruszajcych si na
rowcrzc w Polscc. Vrd korzyci dla rm i instytucji, ktrc pozyskaj ccrtykat
trzcba wymicni przcdc wszystkim:
otrzymanic ckologiczncgo znaku jakoci,
wyrnicnic spord konkurcncji,
prczcntacj obicktw na mapach i przcwodnikach turystycznych,
ujcdnolicon promocj na stronic www.
Polska pilotaowa cdycja ccrtykatu ruszya w 2008 r. z inicjatywy Fundacji
Partncrstwo dla rodowiska Program Ziclonc Szlaki Grccnways. Podobnc
ccrtykaty s wdraanc w innych krajach curopcjskich w Czcchach, Nicmczcch,
Austrii, Szwajcarii, Chorwacji, na Sowacji i Vgrzcch (zob. ramka).
Ccrtykat PvzvjazNv vowvvox moc uzyska kady obickt turystyczny (hotcl,
pcnsjonat, rcstauracja, kwatcra prywatna, gospodarstwo agroturystycznc, zamck,
rcstauracja, skanscn, muzcum itp.) i nicturystyczny, ktry promujc zrwnowaony
transport i ktry spcni okrclonc krytcria. bickty ubicgajcc si o ccrtykat
podziclono na pi grup:
1. obickty noclcgowc,
2. punkty gastronomicznc,
3. kcmpingi i pola namiotowc,
4. atrakcjc turystycznc,
5. innc obickty promujcc zrwnowaony transport (instytucjc oraz obickty
handlowc i usugowc promujcc transport zrwnowaony i rowcrowy).
29
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
Cvv+vv:xa+v oia x:vjsc vvzvjazNvcn vowvvox
w xvajacn vuvovvjsx:cn
t CZECHY Cykliste Vitani, www.cyklistcvitani.cz, ponad 700 ccrtykowanych
obicktw wzdu ziclonych szlakw grccnways,
t NIEMCY Bett & Bike, www.bcttundbikc.dc, ponad 4000 ccrtykowanych
obicktw wzdu gwnych szlakw,
t AUSTRIA Radfreundliche Betriebe, www.wcinvicrtcl.at, ponad 200 ccrtyko
wanych obicktw,
tSZWAJCARIA Velotel, www.vclotcl.ch, ponad 100 ccrtykowanych obicktw,
tDANIA www.visitdcnmark.com, ponad 100 ccrtykowanych obicktw,
tCHORWACJA Bike & Bed, www.bicikl.hr, ponad 100 ccrtykowanych obicktw,
tWGRY Happy Bike, www.happybikc.hu.
:. Pvzvxiaov vxoxuzvw
Ixoxuzvux IaNcxovoNa
11
!nicjatorami jcgo utworzcnia i rozwoju byy: Urzd Gminy
w Lanckoronic oraz Stowarzyszcnic kologicznoKulturalnc
Na 8ursztynowym Szlaku. komuzcum miao przyczyni
si do aktywizacji micszkacw, oywicnia spoccznogospo
darczcgo micjscowoci i ssicdnich wiosck tworzcych gmin
oraz przywrccnia jcj turystycznych tradycji. Za jcgo gwn
atrakcj uznano wyjtkow drcwnian architcktur Lanckoro
nc zabytkowc zabudowania podworskic, kociki murowanc i drcwnianc, licznc
przydronc kapliczki i krzyc, jak rwnic stanowiska charaktcrystyczncj dla
Pogrza ory i launy, w tym skupiska rolin i sicdliska zwicrzt objtych ochron.
Zoyy si onc na 18 wyznakowanych przystankw komuzcum. Podjto tc
dziaania w cclu tworzcnia inlrastruktury i dodatkowych atrakcji dla turystw, jak
trasa bryczck konnych. Stalc trwaj rwnic pracc nad zagospodarowanicm Gry
Zamkowcj w Lanckoronic z ruinami zamku prowadzonc przcz Towarzystwo
Przyjaci Lanckorony.
la zaintcrcsowanych organizowanc s warsztaty bibukarskic, ccramicznc, haltu,
malowania na szklc, robicnia wicc czy wycinanck. o cickawych przcdsiwzi
nalcy rckonstrukcja stroju micszczki lanckoroskicj czy odtworzcnic markowych
produktw lokalnych tradycyjnych trunkw jarzbiaku izdcbnickicgo i konilc
11
Viccj inlormacji na stronach www.lanckorona.pl i www.nbs.org.pl
30
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
rynki. komuzcum nawizao wspprac z dwoma pcnsjonatami, ktrc dziaay
jcszczc w okrcsic przcdwojcnnym Tadcuszcm i Zamkicm. V nich mona
dowicdzic si wiclu cickawych rzcczy o tym niczwyklc pomylnym dla Lancko
rony okrcsic, kicdy micjscowo bya modnym lctniskicm, popularnym gwnic
wrd micszczaskich i artystycznych rodowisk Krakowa.
Projckt tworzcnia ckomuzcum zosta wpisany do stratcgii
rozwoju gminy Lanckorona i jcst wykorzystany jako szyld
do pozyskiwania rodkw, rwnic na prowadzcnic nic
zbdnych inwcstycji, np. rcmontu nawicrzchni rynku
w Lanckoronic. Stowarzyszcnic kologicznoKultural
nc Na 8ursztynowym Szlaku przcjo koordynacj
komuzcum i tworzy olcrt turystyczn w oparciu
o powoan przcz sicbic rm spocczn Horyzonty
!T kawiarni artystyczn Cal Pcnsjonat.
Co roku organizowanych jcst szcrcg imprcz,
z ktrych najwanicjszc to: Jarmark wito
jaski w czcrwcu i wito Aniow Anio
w miastcczku w grudniu.
Ccntrum inlormacyjnodokumcntacyjnc ko
muzcum zostao zorganizowanc w izbic
muzcalncj usytuowancj w rynku. Na rynku
postawiono tc tablic z map obicktw ckomuzcalnych. Vydano scri ulotck
i dwujzyczny, polskoangiclski przcwodnik po komuzcum Lanckorona.
Ponadto w przcwodniku o Lanckoronic opublikowanym w scrii Polska
Turystyczna znalaz si rozdzia powicony komuzcum. Szczcgowc
inlormacjc mona uzyska w ccntrum prowadzonym przcz Stowarzyszcnic
kologicznoKulturalnc Na 8ursztynowym Szlaku.
Ixoxuzvux Wvzosowvj Kva:Nv
12
Anita Smolg
komuzcum Vrzosowcj Krainy prczcntujc rcgion
przckrojowo, mimo c dominujc w nim motyw pszczc
larstwa oraz wiclokulturowo, majca swojc korzcnic
w przcsicdlcniach ludnoci w okrcsic po !! wojnic wia
towcj. Micszkacy Vrzosowcj Krainy to przcsicdlccy
zc wschodu i Polski ccntralncj, alc jcst tu tc znaczna
mnicjszo cmkowska, przcnicsiona na tc obszary
w ramach akcji Visa, czy spocczno jugosowiaska.
Ta wiclokulturowo i wiclojzyczno wpywa na spccyczny charaktcr tcgo
obszaru, co z kolci przckada si na trwac, matcrialnc clcmcnty kultury.
12
V tckcic wykorzystano matcriay zawartc w poradniku Ekomuzea idea, rozwj i funkcjonowanie,
Vyd. Fundacja kologiczna Ziclona Akcja, Lcgnica 2006.
31
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
Gvuva Pav+Nvvsxa Wvzosowa Kva:Na
komuzcum Vrzosowcj Krainy jcst jcdnym z kluczowych programw prowadzo
nych przcz Grup Partncrsk Vrzosowa Kraina na tcrcnic gmin: Przcmkw,
Chocianw i Gromadka. Picrwszc prby powoania do ycia ckomuzcum, jako
aktywncj lormy ochrony dzicdzictwa przyrodniczokulturowcgo na tcrcnic dziaa
nia Grupy Partncrskicj, pojawiy si pod konicc 2005 r. Zaowocoway onc powsta
nicm zcspou roboczcgo ds. ckomuzcum, w ktrcgo skadzic znajduj si przcdsta
wiciclc trzcch gmin rcprczcntujcy trzy scktory ycia publiczncgo, jakimi s: organi
zacjc pozarzdowc, samorzd oraz bizncs.
!nicjatywa ckomuzcalna otrzymaa spccjalnc wyrnicnic prcstiowcj, rodkowocu
ropcjskicj Nagrody zicdzictwa 2006 (Hcritagc Award) na poziomic krajowym
(konkurs organizowany przcz Fundacj Partncrstwo dla rodowiska oraz nviron
mcntal Partncrship For Sustainablc cvclopmcnt). Nagroda ma na cclu wyrnia
nic lokalnych inicjatyw partncrskich, ktrc pokazuj, jak czy ochron przyrody
z zachowanicm dzicdzictwa kulturowcgo i lokalncj tosamoci. komuzcum
Vrzosowcj Krainy, jako program partncrski, zostao rwnic doccnionc przcz
Marszaka Vojcwdztwa olnolskicgo otrzymao nagrod w konkursic na
Najlcpsz !nicjatyw Publiczn olncgo lska w 2006 r.
13
Symboliczncgo otwarcia komuzcum Vrzosowcj Krainy dokonano 22 wrzcnia 2006 r. w Pasiccc
Maja w Krpic w ramach obchodw \!! olnolskicgo wita Miodu i Vina.
komuzcum Vrzosowcj Krainy
13
skada si z piciu clcmcntw. Picrwszym
z nich jcst nawizanic do bogatych, wiclowickowych tradycji pszczclarskich
rcgionu wschodnicj czci 8orw olnolskich. Historia pszczclarstwa, od bart
nictwa do pasiccznictwa, prczcntowana jcst w jcdnym z punktw ckomuzcalnych
w Pasiece Maja w Krpie. To rwnic micjscc, w ktrym mona skorzysta
z apitcrapii, wzi udzia w warsztatach odlcwania wicc z wosku pszczclcgo oraz
dowicdzic si, dlaczcgo woskowc wiccc maj rnc zabarwicnic, jakic knoty s
najbardzicj odpowicdnic do wicc, wiccc o jakich ksztatach najlcpicj si spalaj.
Przy Pasiccc Maja lunkcjonujc rwnic sklcpik, w ktrym mona kupi produkty
pszczclc oraz rnc gatunki miodw.
Kolcjna cz skadowa komuzcum zwizana jcst z owicctwcm i mylistwcm,
czyli tym, co takc bardzo wyranic charaktcryzujc obszar Vrzosowcj Krainy.
V Domu Lenika w Duninowie przcdstawiono histori owicctwa w 8orach
olnolskich, ukazano czstk tcgo, co zwizanc jcst z owami, lcnictwcm
i pikncm przyrody. V kolcjnym punkcic ckomuzcalnym turysta moc przckona
si, c tradycjc i obyczajc owicckic s wiadcctwcm na to, c polowania zarwno
przcd wickami, jak i dzi, s czym wiccj ni tylko zdobywanicm poywicnia,
sposobcm ochrony przyrody lub aktywn lorm spdzania wolncgo czasu, to takc
nauka szacunku dla przodkw i ich dokona. V omu Lcnika na goci czckaj
m.in. smakowicic przyrzdzanc przcz gospodarzy potrawy myliwskic.
32
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Vdrujc szlakami Vrzosowcj Krainy, nic mona omin kolcjncj atrakcji
Wrzosowej Chaty w Borwkach. Stoi ona na skraju Przcmkowskicgo Parku
Krajobrazowcgo w malowniczym lcnym otoczcniu. Pod jcj dachcm prczcntowanc
jcst bogactwo runa lcncgo. Tu tc odbywaj si warsztaty ziclarskic, podczas
ktrych tworzy si wasnc kompozycjc zapachowc na bazic lawcndy i innych zi
z przydomowcgo ziclnika waciciclki Vrzosowcj Chaty. Micjscc to moc stano
wi takc punkt wyjcia do pobliskicgo rczcrwatu przyrody Torlowisko 8orwki
czy na cick zmysw, wyoon zrnicowanym matcriacm pochodzcnia
naturalncgo spaccrujc po nicj boso, mona poczu charaktcrystycznc ccchy
tcgo matcriau.
bszar Vrzosowcj Krainy zamicszkiwany jcst przcz spor mnicjszo cmkowsk.
Std tc pomys na zorganizowanic w ramach komuzcum Vrzosowcj Krainy
Spotka z wielokulturowoci. Jcdnym zc spccycznych przcjaww zachowa
kulturowych cmkw jcst malowanic pisanck wg tradycji cmkowskich. Pisanki,
opartc na ctnicznym wzornictwic, zachoway niczwyklc bogat ornamcntyk
i stanowi pcrck kulturow Vrzosowcj Krainy. Mona si o tym przckona,
biorc udzia w warsztatach prowadzonych przcz cmkinic z Koa Stowarzyszcnia
cmkw w Przcmkowic.
Lekcje w przyrodzie Spotkania z przyrod i regionem to kolcjnc ogniwo
komuzcum. Vschodnia cz 8orw olnolskich to niczwyklc bogaty przy
rodniczo obszar. Na niu lska nic ma drugicgo obszaru o takicj rnorodnoci
rodowisk. latcgo z myl o dzicciach, modzicy i mionikach przyrody,
na utworzonych cickach przyrodniczocdukacyjnych prowadzonc s Lckcjc
w przyrodzic, czyli zajcia tcrcnowc z zakrcsu cdukacji ckologiczncj i przyrodni
czorcgionalncj. cicki Vrzosowcj Krainy powiconc s rozmaitym zagadnic
niom, m.in. yciu ptactwa wodnobotncgo na przykadzic rczcrwatu przyrody
Stawy Przcmkowskic, ostojom lcnym w lasach przcmkowskich, tropicniu
ladw zwicrzt w Vilkocinic i obcowaniu z przyrod na ciccc zmysw
nicopodal rczcrwatu Torlowisko 8orwki. Mona tc wybra si na spaccr
po Uroczysku Czarnc Stawy. Zajcia prowadzonc s przcz wykwalikowan
kadr instruktorw cdukacji ckologiczncj. Co roku ok. 1500 dzicci korzysta
z zaj tcrcnowych wc Vrzosowcj Krainic.
lcmcntcm spajajcym komuzcum jcst cykl imprcz poczony w jcdn, wspl
n cao i ukazujcy bogactwo przyrodniczokulturowc Vrzosowcj Krainy.
Vdrwk mona rozpocz od uczcstnictwa w Spotkaniach Czterech Kultur,
ktrc odbywaj si w Gromadce. Spotkania s wiclobarwn imprcz, podczas
ktrcj publiczno ma okazj zapozna si z tradycjami oraz sztuk ludow
poszczcglnych mnicjszoci narodowych Vrzosowcj Krainy. Atrakcj s takc
warsztaty rkodziclniczc odbywajcc si w trakcic Spotka Cztcrcch Kultur.
Nastpnym chronologicznic witcm jcst Dzie Jagody w Chocianowie. Ta
lipcowa imprcza to wito jagodowcgo zagbia Vrzosowcj Krainy, na ktrym
prczcntowanc jcst bogactwo runa lcncgo. Uczcstnicy nia Jagody mog pozna
smak nicspotykanych potraw, ciast i nalcwck wytwarzanych z jagd. Przcom
lipca i sicrpnia to czas emkowskiej Watry na Obczynie w Michaowie.
Jcst to wydarzcnic kulturalnc, alc rwnic przcdstawicnic zachowancj kultury,
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
tradycji, obyczajw oraz picni z ccrkwi grcckokatolickicj. Sicrpic wc Vrzosowcj
Krainic kojarzy si takc z kwitnicnicm wrzosw. Vtcdy tc odbywa si wito
Wrzosu w Borwkach. Jcst to imprcza o charaktcrzc turystycznokrajoznawczym.
la goci przygotowywanc s licznc atrakcjc, w tym stoiska z nicpowtarzalnymi
produktami lokalnymi. Z kolci w ostatni wcckcnd wrzcnia organizowanc jcst
ponadrcgionalnc wito Miodu i Wina w Przemkowie, ktrcgo tradycj jcst
oglnopolski 8icg po Mid, w ktrym kady, kto dobicgnic do mcty, otrzymujc
czark miodu. Podczas tcj imprczy Przcmkw stajc si nickwcstionowan miodow
stolic olncgo lska. Jcst to raj dla mionikw tcgo, co wytwarzaj pszczoy
i winorolarzc.
Jak wida, komuzcum Vrzosowcj Krainy odpowiada nic tylko na potrzcby
micszkacw, alc rwnic turystw, wnoszc pozytywny wkad w oywicnic
lokalncj gospodarki. Vsplnc projcktowanic i tworzcnic komuzcum intcgrujc
micszkacw, a wiadomo i duma z wartoci wsplncgo dzicdzictwa przyczynia
si do budowania wizi i wzmacniania lokalncj tosamoci. komuzcum Vrzoso
wcj Krainy dajc moliwo obcowania z dzicdzictwcm kulturowoprzyrodniczym
wschodnicj czci 8orw olnolskich. Autcntyczno micjsca i jcgo micszka
cw poczona jcst z przyrod, kultur, histori i tcranicjszoci. Varto wic wzi
udzia w tym niczwykym spotkaniu.
Ixoxuzva n:vszczaozx:v
Program komuzca 8icszczadzkic (wczcnicj: 8icszczadzki Zcsp Architckto
nicznoPrzyrodniczy) prowadzony jcst w ramach Grupy Partncrskicj Ziclonc
8icszczady. Jcgo cclcm jcst podcjmowanic dziaa sucych ochronic i rcwitali
zacji krajobrazu architcktonicznoprzyrodniczcgo, a takc stworzcnic sicci
ckomuzcw zainicjowanc w roku 2005 przcz Fundacj 8icszczadzk Partncrstwo
dla rodowiska. komuzca bicszczadzkic powstaj na szlaku Ziclony Rowcr
Grccnway Karpaty Vschodnic.
Tworzcnic ckomuzcw bicszczadzkich opicra si w sporcj czci na dowiadczc
niach najbardzicj zaawansowancgo ckomuzcum Trzy Kultury w Lutowiskach.
Podczas tworzcnia tcgo komuzcum wypracowano 8icszczadzki Modcl
Tworzcnia komuzcum.
Ekomuzeum Trzy Kultury
14
powstao dziki zaangaowaniu
grupy inicjatywncj przy Zcspolc Szk w Lutowiskach. !nicjatywa
rcalizowana jcst na obszarzc i w okolicach micjscowoci Lutowiska
sicdziby gminy bicszczadzkicj. Jcdnak z racji na zdccydowanic
partncrski charaktcr przcdsiwzicic powizanc jcst z wicloma
podobnymi dziaaniami w caych 8icszczadach, a takc na przy
granicznych obszarach Sowacji i Ukrainy.
33
14
komuzcum Trzy Kultury otwarto uroczycic 22 wrzcnia 2006 r.
34
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Nazwa Trzy Kultury nawizujc do czasw sprzcd !! wojny wiatowcj, kicdy
Lutowiska zamicszkiwanc byy przcz yjcych zgodnic ydw, Ukraicw
i Polakw. Vydarzcnia historycznc bczpowrotnic t harmoni zniszczyy. Naj
picrw ckstcrminacja ydw podczas okupacji hitlcrowskicj, pnicj dziaalno
UPA oraz akcja Visa po wojnic i wysicdlcnic ludnoci ukraiskicj sprawiy,
c rdzcnna spocczno Lutowisk przcstaa istnic, zniszczona zostaa rwnic
wikszo obicktw kultury matcrialncj. Lcpszc czasy przyszy tylko dla przyro
dy, ktra jcst dzi najwiksz atrakcj caych 8icszczadw. komuzcum Trzy
Kultury ma przypomina obccnym micszkacom gminy Lutowiska i wszystkim
przyjczdnym o wiclokulturowoci tych tcrcnw oraz zachca do wnikliwszcgo
poznania i poszanowania innych ni wasna kultur, tradycji i rcligii.
bccnic komuzcum obcjmujc 13kilomctrow cick historycznoprzyrodnicz
oraz 14 rozproszonych w tcrcnic atrakcji, a wrd nich arborctum przyszkolnc,
kirkut, ccrkwisko i cmcntarz grcckokatolicki, kilka chy bojkowskich, ruiny syna
gogi, star szko polsk i ydowsk, punkty widokowc i sicdliska bicszczadzkich
rolin i zwicrzt. lcrt komuzcum uzupcniaj stac i czasowc ckspozycjc,
galcria i sklcpik bicszczadzkich produktw lokalnych, baza noclcgowa i gastrono
miczna. komuzcum nic tylko mona zwicdza z przcszkolonym przcwodnikicm
picszo, na rowcrzc czy konno, alc takc mona dowiadczy kultury bicszczadz
kicj poprzcz udzia w warsztatach rkodziclniczoartystycznych oraz lokalnych
imprczach i widowiskach
15
.
15
Viccj inlormacji na stronic www.trzykultury.org
Nacvoov oia Ixoxuzvux Tvzv Kui+uvv
komuzcum Trzy Kultury otrzymao w roku 2005 ccrtykat Ziclony Rowcr
przyznawany przcz Fundacj 8icszczadzk Partncrstwo dla rodowiska inicjatywom,
ktrc:
t przyczyniaj si do ochrony dzicdzictwa przyrodniczcgo i kulturowcgo rcgionu oraz
s zgodnc z idc programu Ziclony Rowcr Grccnway Karpaty Vschodnic,
t s atrakcjami turystycznymi dostpnymi dla turystw indywidualnych i grupowych,
t s rckomcndowanc przcz Grup Partncrsk Ziclonc 8icszczady
V roku 2006 komuzcum zdobyo Grand Prix w ramach prcstiowcj rodkowocu
ropcjskicj Nagrody Hcritagc Award w katcgorii Lokalnc !nicjatywy na rzccz
chrony zicdzictwa Przyrodniczcgo i Kulturowcgo nagroda przyznawana jcst
przcz midzynarodowc stowarzyszcnic nvironmcntal Partncrship lor Sustainablc
cvclopmcnt.
35
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
V wyniku dotychczasowych dziaa kilka bicszczadzkich spoccznoci lokalnych
podjo inicjatywy zwizanc z tworzcnicm produktw ckoturystycznych
wykorzystujcych zasoby kulturowc, historycznc i przyrodniczc w oparciu o idcc
ckomuzcum. otychczas w 8icszczadach powstao pi ckomuzcw. Ponadto
zawizay si grupy inicjatywnc na rzccz utworzcnia ckomuzcw w kilku innych
micjscowociach bicszczadzkich. Tworzcc si ckomuzca bicszczadzkic to m.in.:
tkomuzcum Hoc w winiaczu olnym,
tkomuzcum V krainic 8ojkw w Zatwarnicy,
tkomuzcum ladami ccrkwi w Czarncj,
tkomuzcum V krainic bobrw w rclcu,
tkomuzcum Ziclony cic Marii Czcrkawskicj.
Zarwno istnicjcc, tworzonc, jak i planowanc ckomuzca bicszczadzkic s przyka
dcm lokalnych przcdsiwzi partncrskich. 8ardzo wanc dla rozwoju Grupy
Partncrskicj Ziclonc 8icszczady jcst nic tylko stac wspicranic i stymulowanic
ich rozwoju, alc przcdc wszystkim stworzcnic sprawnic dziaajccj sicci wsppracy
opartcj o tc inicjatywy.
Ixvvvzv ioxaiNv w vxoxuzvacn
Cyklicznc i okazjonalnc imprczy to istotna cz kadcgo ckomuzcum. S organi
zowanc dla uatrakcyjnicnia i promocji olcrty ckomuzcum, alc takc w cclu
zapoznania zwicdzajcych z lokalnymi zwyczajami i tradycjami.
!mprcz, ktra staa si inspiracj do powstania bicszczadzkicgo komuzcum
Hoc, jcst vvs+vN w:j+o cnivna w zw:N:aczu oiNvx. Nawizujc do
tradycji domowcgo wypicku chlcba, gospodarz gospodarstwa agroturystyczncgo
U Flika Roman Glapiak organizujc corocznic w sicrpniu jcdyn tak imprcz
w wojcwdztwic podkarpackim, na ktrcj w sposb tradycyjny, wg dawncj rcccptury,
na liciach chrzanu i kapusty, picczc si chlcb w spccjalnic zbudowanym do tcgo cclu,
opalanym drcwncm piccu.
36
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
. P:vvwszv w Poiscv uvs+v wvvvawv ooxvvwcw
Quvs+ wvvvawa ooxvvwcw Rzvzn:oNv z:vw:N
GDZIE TO JEST ?
zicwin wic pooona na Szlaku dry, otoczona niczwyklc ccnnymi przyrod
niczo lasami gowymi. Stara osada rybacka synic z dworku rcncsansowcgo
oraz wyjtkowcj gocinnoci micszkacw, ktrzy co roku organizuj plcncry
malarskorzcbiarskic dla artystw z cacj Polski. Micjscowo szczyci si jcdn
z niclicznych na olnym lsku Galcri Vicjsk.
JAK DOJECHA?
Jcd drog nr 372 zc cinawy do Prochowic, 4 km za miastcm, gdy ujrzysz rzcb
rybaka, skr w lcwo do zicwina. Przcjcd ca wic, a dotrzcsz do starorzccza.
Tu mocsz zaparkowa samochd. Zbli si do wody i rozpocznij tu swc przygody!
CZAS PRZEJCIA: ok. 1 godz.
TEMATYKA
Vyprawa po skarb w zicwinic, ukac wam pikno przyrody, krajobrazu i bo
gat histori tcgo micjsca. Zapoznacic si z dorobkicm kulturalnym i pasj
micszkacw wsi. Podczas wdrwki bdziccic poszukiwa ukrytych liczb oraz
odgadywa nazwy rolin. cicka na pcwnym odcinku prowadzi po gruntowcj
nawicrzchni, alc w wikszoci po chodniku i starcj drodzc z kocich bw.
37
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
Q
rys. Pawe yluk
wa wysokic drzcwa nicch przycign Ci,
by przckroczy ich bram i ku wodzic zbliy si.
Starorzcczc dry przcd sob widzisz,
ktrcj bicgu zmicnno moc kadcgo zadziwi.
Lcgcnda rzcczc o Viclkim Napolconic,
ktry mia zostawi skarby w zimnych wodach toni.
Spjrz raz jcszczc na drzcwa, ktrc minc,
by spisa ilo litcr w ich nazwic, jak przystoi.
_ _ _ _ _ _ 1
Gdy si plccami odwrcisz do zwicrciada wody,
obicrz na dbw lini kicrunck nowy.
Policz, ilc drzcw wzdu nicj widzisz, 2
aby sprawdzi, czy widok tcn jcst prawdziwy.
Podaj w gr kamicnn drog,
a napotkasz stranika dry Siwosza min srog.
d czasw gdy sowiaskic plcmiona tu zamicszkay
i z pooww ryb si utrzymyway,
to od nicgo tradycja ta swj pocztck wzia,
by zicwin zdobiy drcwnianc dzica.
Na Siwosza plccy zcrknij, jcli masz ch,
tam ukryty odnajdzicsz numcr. 3
!dc w gr traktcm piaszczystym,
odnajdzicsz szlachcica z napojcm zocistym.
n, witujc, Ci przywita,
gdy nadchodzi 800lctnia zicwina rocznica.
Popatrz na nicgo odwanic,
ilc zmarszczck ma na czolc, kto zgadnic: 4
38
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
A tcraz obr si, na d i w gr podaj,
gdzic wica kocioa w nicbo si wdra.
Frasobliwy Pan tam ju czcka,
by policzy litcrki w picrwszym rzdzic z dalcka. 5
Mi trzy owcc po lcwcj i wypatruj z prawcj proroka,
ktry kamicnnc cho z drcwna tablicc dzicry na wysoko oka.
Gdy zliczysz sum wszystkich przykaza, 6
do skarbu si zbliysz, jak los wskaza.
Kilka krokw dalcj jcgo wzroku nic unikaj,
gdy odkryjcsz 7 bram stranika, ktr min nalcy
i jcszczc par stp przcbicy.
Po prawcj stronic na stodoy szczycic
jcst data, kicdy rozpocza ona swojc ycic.
statni cylr zapamitaj 8 dokadnic
i podaj wzdu cian przykadnic.
Tcraz na lcwo przcj musisz, gdzic
kamicnny mur niknic w cicki guszy.
45 krokw wzdu nicgo zrb,
tam ujrzysz biacj topoli cud.
!dc dalcj traktcm gwnym,
mur wypcni ccgic szpalcr rwny.
oprowadzi Ci pod administratora domck
otulony w puchaty winobluszczu swctcrck.
Mur za domcm ukicm wicdzic,
a do sckrctncgo ogrodu Ci powicdzic.
Przcznaczcnia swcgo nic oszukasz
i nastpncj bramy w ogrodzic
poszukasz.
Pozwl drodzc pod ni przcj,
by przcnic si w historii wic.
Przcd wickami wadali dworkicm moni hrabiowic.
zi Polski symbol ma tu swoj ostoj.
Popatrz dokadnic w kad zc stron
i zapisz ilc widzisz pod nicbcm koron: 9
Przy paacu cicka poprowadzi Ci,
a ujrzysz na lcwo dawnych drzwi cic.
Nad nimi w kamicniu wypatruj daty wyrytcj,
by zapisa warto ostatnicj cylry ukrytcj. 10
A tcraz colnij si i dumn poz przyjm.
Vychodzc z ogrodu, mctalow bram mi.
Na wprost, za drog, szcroki widok wiclu skusi
to k bogactwo, gdzic dra wody wioscnnic wylcwa musi.
Std nicch Ci nogi w podr powrotn zanic chc
do ccntrum wioski tam skarb kto ukry, cho nic Napolcon.

39
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
Gdy Galcri po prawcj ju bdzicsz mia,
sta i pomnij liczby, ktrych w wyprawic zcbrac na schwa.
Trudnc zadanic rozpocz ju czas,
by dotrzc do skarbu, a nic w las!
Galcri za plccami micj
i pomnoy cylry trzcci ___ z czwart ___ chcicj - ___ .
Suma to ilo krokw, ktrc do przodu przcjdzicsz,
zanim do nastpncj rachuby podcjdzicsz.
br si w lcwo ostronic,
by wykona kolcjnc mnocnic:
dzicwit __ z szst mn ___ - ___
Jcstc gotowy ju:
Vynik powic Ci, ilc krokw na pnoc stawi trzcba,
by znw odwrci si tycm i na poudnic wcdug smcj cylry ___ przcbica.
Sprawd picrwsz cylr ___ i pjd tylc krokw w przd,
alc pamitaj dokadnic na wschd!
Uwanym bardzo tcraz by nalcy,
gdy skarb szukany bardzo blisko Cicbic lcy!
Zapraszamy do odwicdzcnia Galcrii po drugicj stronic drogi!
Nicch tam odpoczn twc zmczonc nogi.
Zapamitaj nazw tcj wsi,
bo zcchccsz nicbawcm wrci tu, by nastpny odby qucst!
Opracowanie: Agata Chwiszczuk, Marta Kamiska, Marta JcmonttSkotis,
Krzysztol Szustka
Konsultacje merytoryczne: Stcvcn Glazcr
Przygotowanie: Fundacja kologiczna Ziclona Akcja
M:vjscv Na sxavn
a+a
40
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Quvs+ wvvvawa ooxvvwcw BvuNa+Nv sxavn
GDZIE TO JEST ?
Qucst odbywa si na tcrcnic wsi Mirostowicc olnc w gminic ary w poudnio
wcj czci woj. lubuskicgo, w samym scrcu 8orw olnolskich. Vypraw
nalcy zacz na parkingu przy wictlicy wicjskicj.
JAK DOJECHA?
Jcli jcdzicsz od ar drog na Przcwz, skr w kicrunku azu, a pnicj Mirosto
wic olnych. Jcli jcdzicsz autostrad, zjcd z nicj na ary, a nastpnic skr na
Mirostowicc Grnc i pnicj Mirostowicc olnc. Gdy do ccntrum wsi si zbliysz,
przy wictlicy parking odnajdzicsz, tu zatrzyma zcchcicj si, przygody twcj start
tutaj bdzic.
CZAS PRZEJCIA: 1 godz.
TEMATYKA
Vyprawa dkrywcw 8runatny skarb prczcntujc dawnc miastcczko grniczc
pooonc w 8orach olnolskich. Na kadym kroku spotka tu mona clcmcnty
zwizanc z ycicm grniczym tcj osady. yczymy dobrcj zabawy!
41
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
Q
rys. Antoni Bok
V ziclonym trjkcic przy tablicy komuzcum stojc,
id w gr, gdzic bramy kocioa otworcm stoj.
Przcchodzc pod tablic z datami historii, id w prawo, gdzic wica
od 1798 roku czas w Mirostowicach odmicrza.
Stpajc dalcj po brukowcj kostcc, dojdzicsz
do micjsca, gdzic wita 8arbara
dumnic nad __ __ __ __ __ __ stoi
1
i bra grnicz przcz wicki chroni.
Spod kocioa z 8arbar wit
idzicmy w d biaymi schodkami,
a obok mijamy parking z autami
d parkingu odlicz krokw 150.
Ujrzysz __ __ __ __ __ __ .
2
A pod nim Lubatk mtn.
Lubatka wiclkim cickicm bya,
kicdy kopalnia zlcwni z nicj robia.
Rzcczka pynic, translormator wicci,
nasza droga w prawo lcci.
Kamicnnc dzicci w domu gr __ ika.
3
Za mostkicm szukaj dbu z d __ utcm wyrobnika.
4
Po lcwcj lasck przy drodzc blisko,
gdzic kopalnianc byo wyrobisko.
42
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Zrb zwrot przcz rami,
mi db lin zwizany,
skicruj si w lcwo na mostck drcwniany.
Przcjd przcz Lubatk,
na skraju drg sta, gdzic aslaltu to.
Zobaczysz znw koci,
w jcgo stron go,
rozgldaj si przy tym wokoo.
Ziclona tablica komuzcum zaprasza wcsoo.
V tym to muzcum Pan Tomasz wada,
grniczc dzicjc z pasj opowiada.
Tablica z napiscm zawicra wskazwk,
spjrz w grny rg lcwy na logo Fundacji.
Na kocu wyrazu czwarta litcra, na raz, dwa, trzy to bdzic ____ .
5
Vr na drog aslaltow
i za plccami zostaw tablic mctalow.
Podaj prosto, zobaczysz drog,
na ktr skr przcz lcw nog.
Tcraz szybciutko do gwncj bramy,
po prawcj mijajc bialutki domck may.
A na nim napis rzuca si w oczy,
picrwsza litcra naszc haso koczy __ __ __ __ .
6
Vchodzisz na stadion, gdzic w wolncj chwili
tutcjsi grnicy si lajnic bawili.
V nicbicskim budynku si przcbicrali,
a potcm cicrpliwic na transport czckali.
Jcstc ju u cclu. Rozcjrzyj si wokoo.
Przcd Tob barak sztygara,
przcd nim podoga drcwniana,
a pod ni skarb grnikw ukryty
kopalni o nazwic __ __ __ __ __ __ .
1 2 3 4 5 6

Opracowanie: nauczyciclc z 8orw olnolskich oraz Agata Chwiszczuk
i Krzysztol Szustka
Przygotowanie: Fundacja kologiczna Ziclona Akcja
M:vjscv Na sxavn
a+a
43
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
Quvs+ O zanuoow:v IaNcxovoNv
GDZIE TO JEST ?
Qucst odbywa si na tcrcnic Lanckorony w woj. maopolskim. Vypraw nalcy
zacz od kawiarni Cal Pcnsjonat przy rynku.
JAK DOJECHA?
Lanckorona jcst pooona 40 km na poudnic od Krakowa, dojazd samochodcm
zajmujc ok. 30 min. ojcdaj tu takc minibusy. Mona rwnic przyjccha
pocigicm do Kalwarii Zcbrzydowskicj (stacja KalwariaLanckorona), skd czcka
nas godzinny spaccr (ok. 4 km) lub 30minutowa wycicczka rowcrowa (po do
stromych zboczach) do miastcczka na wzgrzu.
CZAS PRZEJCIA: 1 godz.
TEMATYKA
Qucst zabudowic Lanckorony jcst cick dydaktyczn powicon architck
turzc, historii i tradycji tcgo magiczncgo micjsca. Micszkacy i turyci bawi si
w qucsting, a zabaw t postrzcgaj jako znakomit lorm spdzania czasu
wolncgo dla caych rodzin.
Kicrujc si map i ukrytymi wskazwkami, znajd zagadkowc micjsca w Lancko
ronic. Godzina z qucstcm pomoc Ci odkry i zdoby ccnnc inlormacjc na tcmat
dzicdzictwa kulturowcgo Lanckorony oraz znalc skarb.
44
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Q
Vitaj nasz gociu w Lanckoronic,
prowadzimy Ci po jcj drcwniancj stronic.
A tcraz powi troch uwagi swcj,
dlaczcgo qucst chccmy mic w wioscc tcj.
Pocz:vx
Korytarz w Cal Pcnsjonat opuszczasz ju,
osicm kamicnnych schodw poprowadzi Ci w d.
Stoisz na ryncczku Lanckorony,
gdzic Kazimicrz Viclki ulundowa koci i zamck wiclki
oraz nada prawa miastcczku w 1359 roku.
Zanim ruszysz w drog,
wc to za przcstrog!!
br si ku nazwic Cal.
Znajdzicsz w cianic wyryt kamicnn tabliczk.
Spisz picrwsz jcgo litcrcczk,
bdzic ona picrwsz litcr hasa twcgo |__| .
1
Picrwsza litcra nazwy lokalu to dzicsita hasa |__| .
Nicch Ci nic zwicdzic ta nazwa. 10
45
S:uui~ vvzvv~uxw vvzvxi~uv iox~ixvcn vvojvx:w...
Po kamicnnym bruku
idc w d na wschd,
po lcwcj stronic rynku
odkryjcsz domck cud.
Gdy tym pokryta ta chata,
znaczy to, c kicszc domownika bogata.
Czwarta litcra sowa tcgo stanowi pit hasa twcgo __ __ __ |__| .
5
Ssicdnia chatka w nicba kolorzc kolcjn
litcrk znalc Ci pomoc.
Gdy dcszcz i nicg na jarmarcznych handlarzy obcic pada,
dach chatck lanckoroskich
handlujcym i kupcom schronicnic dawa.
Zc sowa schronicnic picrwsz litcr wc jcgo,
a da Ci czwart hasa twcgo |__| .
4
Przcd Tob najstarszy budynck,
a w nim muzcum micci si.
! cho poary nicraz cac miasto strawiy,
to tcn dom anioy ocaliy.
Pod dachcm zwisa szyld,
tam podpowicd micci si.
Vc z tcj nazwy ostatnic litcry
dwic i na konicc hasa wstaw jc __ __ __ __ __ __ |__| |__| .
11 12
Na rodku miastcczka
plac micci si,
gdzic podczas jarmarkw
handlowano i bawiono si.
A czascm nawct anio do miastcczka przylcci,
cicsz si wtcdy wszystkic dzicci.
Vok ryncczku wiclc __ __ __ __ __ __ __ |__| __ micci si,
tam kady kupicc wystawia si. 2
Przcdostatni wyrazu znak w drugic micjscc hasa wstaw.
Na poudniowy wschd
wcdug mapy kicruj si,
gdzic odkryjcsz do hasa (tajcmniczc) litcry dwic.
Podaj drog, gdzic kamic zanika,
a pytki pojawiaj si. Ku magiczncj studni kicruj si.
Sidma i dzicwita w halc to bliniaczki dwic,
w nazwic postaci wiszccj nad studni odnajdzicsz jc. |__|
7, 9
A tcraz odwr si i do micjsca, z ktrcgo przyszcdc, udaj si.
Zmicrzaj ku grzc, gdzic napotkasz schodw szc,
Pokonaj jc i do cclu zbliysz si.
46
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Trzcci litcr hasa znajdzicsz na drogowskazic,
to picrwsza litcra sowa rysunck Ci j wskac. |__| __ __ __ __
3
V stron kocioa nastpnic udaj si,
tam dwudzicstu dwch schodw spodzicwaj si.
Na szczycic przcpiknc widoki s,
lccz do hasa w gr kicruj uwag sw.
Tam na grzc symbol wiary jcst,
z jcgo nazwy drug i pit litcr wc,
po czym picrwsza z nich szst w halc jcst,
a t drug umic, gdzic wolnc micjscc jcst. __ |__| __ __ |__|
6 8
Powr do budynku najstarszcgo i odszukaj sprzt z hasa twcgo.
Tam za skarbcm rozcjrzyj si.
H~sio
__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Opracowanie: Krystian Pilch, 8cata Szydowska, Agnicszka Sowik,
Rcnata 8ukowska, Miosawa Niziska
Konsultacje merytoryczne: Stcvcn Glazcr
Przygotowanie: Stowarzyszcnic kologicznoKulturalnc Na 8ursztynowym
Szlaku
M:vjscv Na sxavn
a+a
47
ROZDZIA V
ROLA MAYCH GRANTW
W POBUDZANIU INICJATYW LOKALNYCH
Anna Woniak
Fundusz Partnerstwa (www.funduszpartnerstwa.org.pl) zosta utworzony, by
poprzez realizacj konkursw maych dotacji, pomoc szkoleniow, doradcz
i informacyjn wspiera dziaania na rzecz zrwnowaonego rozwoju animowane
przez organizacje pozarzdowe i spoecznoci lokalne. Specjalizuje si w projekto-
waniu i realizowaniu programw wsparcia nansowego (konkursy dotacyjne).
Priorytetem s mae i lokalnie dziaajce organizacje pozarzdowe oraz inicjatywy
powoania nowych stowarzysze i fundacji.
Staramy si zachca spoecznoci lokalne do podejmowania i wdraania oddol-
nych inicjatyw promujcych dobre rozwizania ekologiczne, ktre, cho czsto
mae, w znaczcy sposb przyczyniaj si do ochrony dziedzictwa przyrodniczo-
kulturowego regionw, poprawy wizerunku miejscowoci i m.in. zmiany postaw
spoeczestwa w zakresie gospodarowania zasobami rodowiska. Takie inicjatywy
podejmowane wysikiem caych spoecznoci, zebrane, usystematyzowane i wska-
zywane jako dobre praktyki, daj olbrzymi efekt rodowiskowy i przyczyniaj si
do globalnej ochrony klimatu. A odpowiednio zorganizowany konkurs maych
dotacji to najskuteczniejsza metoda aktywizacji spoecznoci lokalnych.
Nasze programy dotacyjne obudowane s wsparciem merytorycznym na kadym
etapie procesu dotacyjnego od planowania dziaa i pisania wniosku o dotacj
a do rozliczenia dotacji i planw kontynuacji dziaa. Daj moliwo prostego
aplikowania i jednoczenie moliwo nabycia umiejtnoci pozyskiwania
rodkw ze rde bardziej wymagajcych ni Fundusz Partnerstwa, np. rodkw
unijnych. Rwnoczenie wczamy do wsppracy i rozwoju programw miesz-
kacw, przedstawicieli organizacji pozarzdowych, gmin i biznesu. Na bieco
doskonalimy wykorzystywane instrumenty wsparcia, dbajc o ich wysok jako
i efektywno. Swoje funkcjonowanie opieramy na przejrzystych, przyjaznych
i prostych procedurach, propagujc dziaalno grantodawcz prowadzon na
zasadach bezstronnoci, otwartoci i partnerstwa.
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
Fundusz Partncrstwa poprzcz rcalizowanc konkursy maych dotacji:
twspicra i pobudza praktycznc inicjatywy obywatclskic na rzccz ochrony rodowi
ska i rozwoju zrwnowaoncgo na szczcblu lokalnym w cacj Polscc,
tpomaga w tworzcniu mcchanizmw nansowania inicjatyw i projcktw procko
logicznych,
tpromujc dobrc przykady projcktw prockologicznych, angaujcych otoczcnic,
tbada potrzcby spoccznoci lokalnych i lokalnych organizacji pozarzdowych
i szk,
twsppracujc z lidcrami lokalnymi, pomagajc im w mobilizowaniu zasobw
niczbdnych do dziaania,
tdoradza organizacjom pozarzdowym i szkoom, jak dziaa skutccznic i clck
tywnic,
tdoradza, jak przygotowa projckty prockologicznc i sprawnic nimi zarzdza,
tstanowi rdo nansowania dla inicjowania projcktw prockologicznych.
Jcdnym z programw dotacyjnych jcst Fundusz Kropli 8cskidu, ktrcgo cclcm
jcst wczanic spoccznoci 8cskidu Sdcckicgo w dziaania na rzccz ochrony
zasobw wodnych. Jcdnoczcnic Fundusz dziaa zgodnic zc stratcgi spocczncj
odpowicdzialnoci bizncsu (CSR). Kady pomys jcst dobry, trzcba tylko
odpowicdnio zaplanowa jcgo rcalizacj.
Na rcalizacj inicjatyw majcych na cclu ochron rodowiska i osiganic zrwno
waoncgo rozwoju Fundusz Partncrstwa od 2004 r. przyzna ponad 350 dotacji na
czn kwot ponad 2,5 mln z. ziki pomocy nansowcj bcnccjcnci pozyskali
dodatkowc wsparcic o wartoci przckraczajccj 4 mln z.
49
Roi~ :~ivcn cv~x:w w vonuuz~xiu ixicj~:vw iox~ixvcn
E
l

b
i
e
t
a

T
o
m
c
z
y
k
-
M
i
c
z
k
a
,

D
z
i
e
n
n
i
k

P
o
l
s
k
i

,

2
7
.
1
2
.
2
0
0
8
50
xo:uvvs:vx~ i ouxvvw~xiv uzivuzic:w~. Zniv uonvvcn vv~x:vx
LITERATURA
1. A Manual for Interpreting Community Heritage for Tourism, UNSC, Canadian
Univcrsitics Consortium.
2. Cartcr J. (rcd.), A Sense of Place. An Interpretive Planning Handbook.
3. Clark ., Glazcr S., Questing. A Guide to Creating Community Treasure Hunts,
Univcrsity Prcss ol Ncw ngland, Hanovcr & London 2004.
4. avis P., comuscums. A Sense of Place, Lciccstcr Univcrsity Prcss, London
& Ncw York 1999.
5. Ekomuzea idea, rozwj i funkcjonowanie,Vyd. Fundacja kologiczna Ziclona
Akcja, Lcgnica 2006.
6. Glazcr S. (rcd.), \allcy Quest II. 75 More Treasure Hunts in the Upper Valley, \ital
Communitics, Vhitc Rivcr Junction 2004.
7. Kapuciski R., Lapidarium I, Lapidaria, Czytclnik, Varszawa 2002.
8. Rivirc G.H., e Ecomuseum. An Evolutive Denition, Muscum XXX\!!,
1985, nr 4, s. 182183.
9. Rika T. (rcd.), Interpretace mstnho ddictv, Nadacc Partncrstv, 8rno 2004.
10. Szlak dry. W Krainie gw Odrzaskich, praca zbiorowa, PolskaTurystycz
na.pl, Krakw 2008.
11. Zarba ., Ekoturystyka, Vyd. Naukowc PVN, Varszawa 2006.
12. Zarba . (rcd.), Zielone szlaki greenways. Praktyczny poradnik, Fundacja
Partncrstwo dla rodowiska, nvironmcntal Partncrship lor Sustainablc
cvclopmcnt, Krakw8rno 2007.
RDA INTERNETOWE:
www.dolinakarpia.nct
www.grccnways.pl
www.krakowwicdcn.pl
www.lanckorona.pl
www.nbs.org.pl
www.pocticsolplacc.org
www.szlakbursztynowy.pl
www.szlakodry.pl
www.trzykultury.org
www.wrzosowakraina.pl

You might also like