POLITECHNIKA CZSTOCHOWSKA

WYDZIA ELEKTRYCZNY

INSTRUKCJA DO WICZENIA

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Czstochowa 2004
1. Cel wiczenia.
Celem wiczenia jest poznanie budowy, zasady dziaania oraz podstawowych wasnoci i charakterystyk przetwornikw cyfrowo-analogowych z drabink rezystancyjn R-2R.

2. Podstawy teoretyczne.
2.1. Znaczenie i funkcje przetwornikw A/C i C/A.
Rozwj ukadw i systemw elektronicznych niemal od pocztku ich istnienia nastpowa w dwch gwnych kierunkach techniki analogowej, operujcej sygnaami analogowymi, czyli sygnaami majcymi cigy zbir wartoci, oraz techniki cyfrowej, w ktrej wykorzystuje si sygnay dyskretne. W pierwszym okresie rozwoju elektroniki dominowaa technika analogowa, co wynikao z faktu, e sygnay w postaci analogowej uzyskuje si z wikszoci rde informacji. Pniej szybki postp zastosowa techniki komputerowej i zwizana z nim masowa produkcja scalonych ukadw cyfrowych doprowadziy do znacznej przewagi techniki cyfrowej nad analogow, ale mimo to ukady analogowe odgrywaj nadal wan rol w systemach elektronicznych. Ogniwami czcymi dwie gwne dziedziny elektroniki techniki analogowej i techniki cyfrowej s przetworniki analogowo-cyfrowe i cyfrowo-analogowe.
Sygnay cyfrowe Sygnay cyfrowe

Komputer

Przetwornik C/A

Przetwornik A/C

Sygnay analogowe

Proces

Sygnay analogowe

Rys. 1. Miejsce przetwornikw A/C i C/A w komputerowym systemie sterowania procesem. Zadaniem przetwornikw analogowo-cyfrowych, oznaczanych skrtem ADC (ang. analog-to-digital converter), jest przeksztacanie sygnau analogowego na rwnowany mu dyskretny sygna cyfrowy. W ten sposb sygnay analogowe z czujnikw wielkoci fizycznych i z innych rde informacji o zjawiskach otaczajcego nas wiata s przeksztacane do postaci umoliwiajcej ich transmisj i przetwarzanie metodami techniki cyfrowej.

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Przetworniki cyfrowo-analogowe, oznaczane w skrcie przez DAC (ang. digital-toanalog converter) peni funkcj odwrotn, gdy na podstawie informacji o charakterze cyfrowym, uzyskiwanych np. metodami techniki komputerowej i mikroprocesorowej, odtwarzaj sygna analogowy w postaci dogodniejszej do interpretacji i oceny, wizualizacji lub wykorzystania do sterowania. Znaczenie przetwornikw A/C i C/A, obok ich roli w miernictwie cyfrowym, wynika przede wszystkim z miejsca, jakie zajmuj w komputerowych systemach sterowania procesami o wielu zmiennych, takimi jak procesy technologiczne w przemyle, przebieg eksperymentw naukowych lub ruchu pojazdw, lot pojazdw kosmicznych. W takich systemach (rys. 1) informacje analogowe o przebiegu procesu, pochodzce z czujnikw, musz by przeksztacane w posta cyfrow w przetwornikach A/C, zanim zostan przekazane do komputera. Z kolei komputer na podstawie uzyskanych informacji wysya sygnay cyfrowe zawierajce decyzje o dalszym przebiegu sterowanego procesu. Poniewa elementy wykonawcze (regulatory) s z reguy sterowane sygnaami analogowymi, wic przetwornik C/A jest niezbdnym elementem poredniczcym midzy komputerem i procesem.

2.2. Idealny przetwornik C/A.

Przetwornik C/A wytwarza sygna analogowy na podstawie zakodowanych informacji cyfrowych. Charakterystyk idealn przetwornika C/A, na przykadzie ukadu o 3-bitowym sowie wyjciowym, podano na rys. 2. Kadej wartoci cyfrowej na wejciu jest jednoznacznie przyporzdkowana jedna warto sygnau analogowego na wyjciu. Wykres zawiera tylko skwantowane* wartoci, odpowiadajce kolejnym wartociom cyfrowym w postaci cigu prbek amplitudy. Przetwornik C/A, przedstawia tylko przyblione odtworzenie sygnau analogowego, poniewa kwantowanie jest operacj nieodwracaln i nie jest moliwa pena rekonstrukcja sygnau.
Analogowy Sygna wyjciowy

Xmax

1 2

Xmax

000 001 010 011 100 101 110 111 Wejciowy

Sygna cyfrowy

Rys. 2. Charakterystyka idealna przetwornika cyfrowo-analogowego.

2.3. Rzeczywisty przetwornik C/A.

Charakterystyka rzeczywistego przetwornika cyfrowo-analogowego wykazuje wiele odstpstw od idealnej charakterystyki pokazanej na rys. 2. Spord najczciej wystpujcych odstpstw od idealnej charakterystyki przejciowej wymieni naley: bd przesunicia zera, bd wzmocnienia i bd nieliniowoci (cakowitej i rnicowej). Na og wszystkie te
*

Kwantowanie przyporzdkowanie kadej wartoci sygnau analogowego pewnej wartoci cyfrowej

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

odstpstwa wystpuj jednoczenie w kadym przetworniku C/A. Co gorsze. ich warto ulega zmianie w czasie na skutek starzenia si elementw przetwornika i wskutek zmian temperatury. Wszystkie te wymienione odstpstwa od idealnej charakterystyki zostay opisane w dalszej czci pracy wraz z przykadowymi charakterystykami.

2.4. Parametry przetwornikw C/A.

2.4.1. Parametry statyczne przetwornika C/A. Parametry statyczne obejmuj grup parametrw opisujcych statyczne odchylenia od waciwoci idealnych. Uwzgldniaj m.in. takie czynniki, jak temperatura, czas czy napicia zasilajce. Do zasadniczych parametrw statycznych przetwornikw c/a nale: a). Rozdzielczo - okrelona liczb n-bitw sowa wejciowego; jest ona rwnie definiowana przez warto zwizana z bitem LSB, odpowiadajc czci zakresu przetwarzania rwnej 1/2n (100%). Czsto rozdzielczo wyraon przez uamek penego zakresu przetwarzania nazywa si rozdzielczoci bezwzgldn, a odniesion do penego zakresu przetwarzania i podan w procentach rozdzielczoci wzgldn. Przy okazji warto nadmieni, e rozdzielczo nie decyduje o dokadnoci przetwornika, przeciwnie to dokadno a w szczeglnoci dokadno wzgldna (zdefiniowana dalej) moe ograniczy rozdzielczo do tzw. rozdzielczoci uytecznej. Ograniczenie to wynika z wpywu czynnikw zewntrznych, powodujcych powstawanie bdw: zmian temperatury, zmian wynikajcych ze starzenia si elementw (wpyw czasu) lub zmian napi zasilajcych. b). Dokadno bezwzgldna (lub bd dokadnoci bezwzgldnej) - jest ona okrelona najwiksz rnic pomidzy przewidywan a mierzon wartoci napicia wyjciowego dla danej wartoci wejciowego sowa cyfrowego, odniesiona do napicia penego zakresu przetwarzania i wyraona w procentach. Bd ten moe by rwnie podawany jako uamek LSB, rzadziej w mV lub V. Bd dokadnoci bezwzgldnej jest zwykle spowodowany: bdem przesunicia zera, bdem skalowania (zwanym rwnie bdem wzmocnienia) lub nieliniowoci, lub te kombinacj wszystkich trzech bdw. c). Dokadno wzgldna (lub bd dokadnoci wzgldnej); jest ona okrelona najwikszym odchyleniem zmierzonej wartoci napicia wyjciowego od wartoci teoretycznej dla danej wartoci wejciowego sowa cyfrowego, odniesiona do napicia penego zakresu przetwarzania i wyraona w procentach. Moe by rwnie podawana jako uamek LSB, rzadziej w mV lub V. Poniewa punkty tworzce teoretyczn charakterystyk przetwarzania le na linii prostej, wic dokadno wzgldna moe by take interpretowana jako miara nieliniowoci (patrz liniowo cakowa). d). Bd przesunicia zera; stanowi on rnic pomidzy napiciem wyjciowym dla minimalnej wartoci wejciowego sowa cyfrowego (np. w naturalnym kodzie dwjkowym stany wszystkich bitw rwne 0), teoretycznie odpowiadajcym zeru, i napiciem zera" rzeczywistego (rys. 3a). W przetworniku C/A o wyjciu prdowym bd przesunicia zera jest praktycznie pomijalnie may, gdy wynika jedynie z prdu rwnego sumie n prdw upywowych zablokowanych tranzystorw lub diod. Bd ten moe mie znaczc warto w przetworniku c/a o wyjciu napiciowym, zawierajcym wzmacniacz wyjciowy w ukadzie konwertera prd-napicie. Jest on spowodowany wejciowym napiciem lub prdem niezrwnowaenia wzmacniacza i moe by skorygowany do zera przez kompensacj tego

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

napicia. Bd przesunicia zera jest wyraany w mV lub V, albo te jako uamek FS lub uamek LSB.

Rys. 3. Charakterystyki przetwarzania 3-bitowego przetwornika C/A: a) charakterystyka obarczona bdem przesunicia zera; b) charakterystyka obarczona bdem skalowania (wzmocnienia). e). Bd skalowania (zwany rwnie bdem wzmocnienia); jest on okrelony odchyk napicia wyjciowego od wartoci przewidywanej dla maksymalnej warto i wejciowego sowa cyfrowego (np. w naturalnym kodzie dwjkowym stany wszystkich bitw rwne 1). Charakterystyk obarczon bdem skalowania przedstawia rys. sb. Bd skalowania jest najczciej spowodowany efektami termicznymi w poszczeglnych czciach przetwornika C/A: rdle napicia odniesienia, sieci rezystorawej, przecznikach analogowych lub wzmacniaczu wyjciowym. Bd skalowania moe by skorygowany przez regulacj wzmocnienia wzmacniacza wyjciowego lub przez regulacj napicia lub prdu odniesienia. f). Nieliniowo cakowa (lub bd liniowoci cakowej); jest maksymalnym odchyleniem rzeczywistej charakterystyki przetwarzania od linii prostej, ktra moe by wykrelona dwojako. Sposb wykrelenia linii prostej wprowadza rozrnienie definicyjne nieliniowoci cakowej. Pierwsza z definicji (rys. 4a) opiera si na wprowadzeniu linii prostej, ktra powstaje w sposb dowiadczalny przez tak regulacj przesunicia zera i/lub regulacj wzmocnienia, aby wyrwna maksymalne dodatnie i ujemne odchylenia punktw charakterystyki rzeczywistej od tej wanie, najlepiej dopasowanej linii prostej. Uzyskana tym sposobem charakterystyka (linia przerywana) moe by obarczona zarwno bdem przesunicia zera, jak i bdem wzmocnienia. Twierdzi si, e przetwornik C/A jest liniowy, jeli po pierwsze charakterystyka rzeczywista jest monotoniczna i po drugie, maksymalne odchylenie od najlepiej dopasowanej linii (nieliniowo lub bd liniowoci) jest mniejsze od 1/2 LSB. Druga definicja opiera si na wprowadzeniu linii prostej czcej punkty kracowe zakresu przetwarzania (zero i U0max) i pomiarze charakterystyki rzeczywistej, ale dopiero po wykonaniu procedury kalibracyjnej (zera i wzmocnienia) tak, aby obydwa punkty kalibracyjne dolny i grny leay dokadnie na charakterystyce idealnej (rys. 4b). Przetwornik c/a uwaa si za liniowy, jeli tak jak poprzednio charakterystyka jest monotoniczna oraz jeli maksymalne odchylenie od linii prostej jest mniejsze od 1 LSB. Tak zmierzona nieliniowo cakowa jest czsto utosamiana z dokadnoci wzgldn przetwornika C/A.

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Mimo e pierwsza definicja jest powszechnie przyjt definicj, to jednak wikszo producentw stosuje drug definicj, gdy jest ona atwiejsza w zastosowaniu do okrelania liniowoci cakowej przetwornikw C/A.

Rys. 4. Charakterystyki przetwarzania 3-bitowego przetwornika C/A obarczone bdami liniowoci cakowej odniesionymi do: a)najlepiej dopasowanej linii prostej; b) linii prostej czcej punkty kracowe zakresu przetwarzania. g). Nieliniowo rniczkowa (lub bd liniowoci rniczkowej); opisuje odchylenie wartoci rzeczywistej przedziau kwantowania, czyli rnicy pomidzy dwiema wartociami napicia wyjciowego odpowiadajcymi dwm ssiednim wartociom cyfrowego sowa wejciowego, od wartoci idealnej przedziau kwantowania, wynikajcej z podziau UFS/2n.

Rys. 5. Charakterystyka przetwarzania 3-bitowego przetwornika C/A obarczona bdem nieliniowoci rniczkowej. Odchylenie to nie powinno przekracza wartoci 1 LSB (rys. 5) w caym zakresie zmian wartoci wejciowego sowa cyfrowego. Poniewa odchylenia te mog by dodatnie i ujemne, wic jako dopuszczalny bd liniowoci rniczkowej przyjmuje si warto 1/2 LSB. W przetwornikach C/A z parametrem nieliniowoci rniczkowej wie si zawsze problem monotonicznoci. Przebieg napicia na wyjciu przetwornika C/A jest monotoniczny

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

(rys. 6a.), jeli w caym zakresie wzrasta w funkcji zmian wejciowego sygnau cyfrowego. Aby przebieg wyjciowy by monotoniczny, nieliniowo rniczkowa powinna by mniejsza od 1 LSB. Jeli nieliniowo rniczkowa przekracza warto 1 LSB, to odpowied przetwornika moe by niemonotoniczna (rys. 6b.).

Rys. 6. Charakterystyka przetwarzania przetwornika: a) monotoniczna; b) niemonotoniczna 2.4.2. Parametry dynamiczne przetwornika C/A. Do zasadniczych parametrw okrelajcych waciwoci dynamiczne przetwornika c/a nale: a). Szybko zmian napicia wyjciowego (SVOM); jest ona zwykle okrelona szybkoci zmiany napicia wyjciowego wzmacniacza wyjciowego (rys. 7). Parametr SUOM, wyraany w V/ s, ogranicza moliwo szybkiej zmiany napicia wyjciowego, zwizanej ze zmian wartoci wejciowego sowa cyfrowego. b). Czas ustalania; jest to czas, po ktrym napicie wyjciowe ustali si wewntrz zakresu ograniczonego do 1/2 LSB (rys. 7.), przy maksymalnej zmianie wartoci wejciowego sowa cyfrowego (np. stany wszystkich bitw zmieniaj si z 0 na l lub l na 0), wywoujcej skok napicia o amplitudzie rwnej penemu zakresowi przetwarzania. Czsto czas ustalania wyznacza szeroko zakresu ustalania, ktry wyraa si jako procent penego zakresu przetwarzania (np. 0,2% 0,05%, 0,01%). Do czasu ustalania wcza si na og opnienie propagacyjne odpowiedzi.

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Rys. 7. Odpowied przetwornika C/A na zmian wartoci sowa wejciowego c). Zakcenia szpilkowe: szpilka powstaje, gdy przy zmianie wartoci wielu bitw nowa warto cyfrowa sygnau pojawia si przed lub po cakowitym zanikniciu poprzedniej wartoci. Najwiksze zakcenie szpilkowe powstaje zwykle podczas zmian stanu na poziomie odpowiadajcym MSB. Na rysunku 8 przedstawiono szpilk powstajc w tej wanie sytuacji. W rezultacie nastpuje skok sygnau wyjciowego od wartoci okrelonej przez 01111 przez 00000 do 10000. Na wyjciu pojawia si ostre zakcenie szpilkowe powodujce zmniejszenie stosunku sygnau do szumu.

Rys. 8. Zakcenia przy przeczaniu bitw przetwornika g). Maksymalna czstotliwo przetwarzania; okrela ona maksymaln liczb przetworze cyfrowo-analogowych na sekund, przy ktrych przetwornik c/a zachowuje swoje gwarantowane parametry statyczne. Jak atwo przewidzie, maksymalna czstotliwo przetwarzania nie jest nigdy wiksza od tej, ktra wynika z odwrotnoci czasu ustalania. Parametr ten, podawany w MHz lub milionach przetworze na sekund MSPS (ang MegaSamples Per Second).

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

2.5. Metody przetwarzania cyfrowo-analogowego.

2.5.1. Przetworniki z drabink R-2R Przetworniki ze rdami napiciowymi Na rysunku 9 pokazano uproszczony schemat n-bitowego przetwornika c/a z sieci drabinkow R 2R o wyjciu napiciowym. Sie z jednej strony zamyka rezystor 2R przyczony do masy, natomiast druga kocwka sieci jest przyczona do wejcia nieodwracajcego wyjciowego wzmacniacza operacyjnego w ukadzie wtrnika napiciowego (wyjcie sieci nie jest punktem masy pozornej).

Rys. 9. Uproszczony ukad n-bitowego przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R z wyjciowym wzmacniaczem operacyjnym w ukadzie nieodwracajcym. Poniewa sie rezystorowa jest ukadem liniowym, wic jej dziaanie moe by rozpatrywane na podstawie metody superpozycji, tzn. udzia kadego rda w tworzeniu sygnau wyjciowego moe by rozwaany niezalenie od innych rde. Rozpoczynajc analiz pracy przetwornika od bitu a1, tj. gdy przecznik odpowiadajcy bitowi MSB jest w pozycji 1, a pozostae przeczniki s w pozycjach 0, na wyjciu uzyskuje si napicie U0=UR/2 (kocwka sieci od strony wzmacniacza jest rodkiem dzielnika 2R-2R, przyczonego do rda UR). Rozpatrujc nastpnie sytuacj, gdy a2=1, a pozostae przeczniki s w pozycji 0, otrzymuje si U0=UR/4. Prowadzc dalej tego rodzaju rozumowanie mona wykaza, e napicie wyjciowe jest ostatecznie reprezentowane przez wyraenie:

U 0 = U R ( a1 2 1 + a2 2 2 + + an 2 n ) = U R N
gdzie N jest uamkow liczb dodatni zapisan w naturalnym kodzie dwjkowym.

(1)

Poniewa sie skada si z rezystorw o dwch wartociach, wic rezystory te mog by wykonane z wymagan tolerancj dokadnoci i odpowiednio maymi wspczynnikami termicznymi. Zalet sieci R-2R jest rwnie to, e napicie wyjciowe odpowiadajce kademu bitowi nie zaley od liczby bitw, co oznacza, e przy zwikszaniu liczby bitw sowa maleje tylko warto napicia odpowiadajca najmniej znaczcemu bitowi, czyli n-ty bit wytwarza napicie wyjciowe rwne 2-nUR. N-bitowa sie R-2R moe wsppracowa z wyjciowym wzmacniaczem operacyjnym poczonym w ukadzie odwracajcym (rys. 10b). Napicie wyjciowe U0=-I0RF, gdzie 9

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

warto I0 jest proporcjonalna do wartoci cyfrowego sowa wejciowego lub U0=-URN, gdy RF = R. W niektrych wykonaniach sie drabinkowa rezystorw R-2R (rys. 10a) zawiera dodatkowy rezystor obciajcy 2R, umieszczony po prawej stronie przecznika nalecego do najbardziej znaczcego bitu. Sie o takiej konstrukcji ma t waciwo, e rezystancje sieci widziane od strony poszczeglnych przecznikw s jednakowe i rwne 3R. Przetwornik C/A zawierajcy sie R-2R z dodatkowym rezystorem 2R i wyjciowy wzmacniacz operacyjny w ukadzie odwracajcym jest pokazany na rys. 20b.

Rys. 10. Sie rezystancyjna R-2R z dodatkowym rezystorem 2R: a) schemat sieci; b) poczenie sieci z wyjciowym wzmacniaczem operacyjnym w ukadzie odwracajcym. Jedna z najbardziej istotnych zalet sieci R2R polega na tym, e rezystancja wypadkowa widziana z wejcia wzmacniacza operacyjnego jest staa i rwna R. Std te szeroko pasma nie zmienia si przy zmianie wartoci sowa cyfrowego. Inna zaleta wynika z faktu, e wszystkie rezystory maj warto R lub 2R i dokadno przetwornika nie zaley od bezwzgldnej wartoci wszystkich rezystancji R, a tylko od rnic pomidzy nimi. Poniewa warto R moe by wybrana z zakresu od kilkudziesiciu omw do kilkudziesiciu kiloomw, wiec sie taka moe by wykonana z wymagan powtarzalnoci. Wybr rezystancji o stosunkowo maych wartociach pozwala zminimalizowa pojemnoci rozproszone, dziki czemu mona unikn ogranicze pasmowych. Obecno pojemnoci rozproszonych zwizanych z sieci rezystorow, ktre musz by adowane i rozadowywane w czasie pracy przecznikw, prowadzi do spowolnienia dziaania przetwornika. S one przyczyn powstawania opnie propagacyjnych w sieci i niejednoczesnego dziaania przecznikw, co w konsekwencji powoduje pojawienie si na wyjciu krtkotrwaych szpilek" napiciowych. Aby usun opnienia propagacyjne, sie drabinkowa R-2R moe pracowa w przetworniku C/A jako sie odwrcona (ang. inverted R-2R ladder), co przedstawiono na rysunku 11. W ukadzie takim przeczniki s przyczone bezporednio do wyjciowego wzmacniacza operacyjnego.

10

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Rys. 11. Przetwornik C/A z odwrcon sieci R-2R. Dziki takiemu poczeniu prdy pynce przez rezystory sieci oraz napicia wystpujce na tych rezystorach nie zmieniaj swojej wartoci w czasie przeczania. Nie wystpuje wic opnienie zwizane z koniecznoci przeadowywania pojemnoci pasoytniczych. Ponadto, w porwnaniu z normaln konfiguracj sieci R-2R, w ktrej przeczniki musz przecza pen warto napicia odniesienia, w sieci odwrconej takiej koniecznoci nie ma, dziki zmianie pooenia przecznikw. Reasumujc, przetworniki C/A z napiciowymi rdami odniesienia, w ktrych ograniczenia szybkoci dziaania wnosz pojemnoci pasoytnicze sieci, oraz przeczniki napiciowe i wyjciowe wzmacniacze operacyjne s zaliczane do klasy przetwornikw C/A o redniej szybkoci dziaania. Przetworniki ze rdami prdowymi. Przetworniki C/A pracujce z przeczaniem prdw dziaaj znacznie szybciej ni przetworniki C/A, w ktrych przeczane s napicia. Prdy zwizane z poszczeglnymi bitami, generowane przez rda prdowe, s przeczane za pomoc sprzonych emiterowo par tranzystorowych.

Rys. 12. Uproszczony schemat n-bitowego przetwornika C/A z sieci rezystorw R-2R i prdowymi rdami odniesienia.

11

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Na rysunku 12 przedstawiono uproszczony schemat n-bitowego przetwornika C/A z drabinkow sieci rezystorw R - 2R, w ktrym zastosowano rda prdowe dostarczajce prdw o identycznych wartociach I. Mona atwo wykaza, e napicie wyjciowe jest rwne
U 0 = I 0 RF = 2 IR F (a1 2 1 + a2 2 2 + + an1 2 n+1 + an 2 n ) = 2 IR F N

(2) gdzie: RF rezystor umoliwiajcy dobr zakresu przetwarzania, N uamkowa liczba dodatnia, zapisana w naturalnym kodzie dwjkowym. Znan, ju zalet sieci drabinkowej jest dwuwartociowo jej elementw, ktrych liczba musi by jednak dwukrotnie wiksza ni w sieci z rezystorami o wartociach wagowych. Dalsze zalety tego rodzaju przetwornika C/A wynikaj z identycznych wartoci prdw dla wszystkich bitw. Poniewa warto R moe by stosunkowo maa, wic dopasowanie tranzystorw pod wzgldem napi UBE, pracujcych przy tym samym poziomie prdu, nie jest trudne. Tego rodzaju technika przeczania zapewnia du szybko przetwarzania (may czas ustalania), a ponadto kada z przeczanych sekcji charakteryzuje si tak sam odpowiedzi czasow, wic szpilki" napiciowe wystpujce przy przeczaniu s niewielkie.

2.5.2. Przetworniki z drabink o wartociach wagowych.

Przetworniki ze rdami napiciowymi. Na rysunku 13 przedstawiono uproszczony schemat n-bitowego przetwornika C/A z sieci zbudowan z rezystorw o wartociach wagowych, pracujcego w naturalnym kodzie dwjkowym. Do wejcia odwracajcego wyjciowego wzmacniacza operacyjnego s przyczone jednym kocem wszystkie rezystory sieci, tworzc wspln szyn sieci, na ktrej wzmacniacz utrzymuje napicie bliskie zeru.

Rys. 13. Uproszczony schemat n-bitowego przetwornika C/A z sieci rezystorw o wartociach wagowych. Dziki temu prdy zwizane z poszczeglnymi bitami dekodowanej liczby N nie oddziauj wzajemnie na siebie. Rezystancja wewntrzna sieci z punktu widzenia wejcia odwracajcego wzmacniacza operacyjnego ma warto sta, a zatem w pewnych przypadkach mona zrezygnowa ze stosowania wzmacniacza i obciy sie rezystorem.

12

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Jeli warto k-tego bitu ak jest rwna l, to odpowiadajcy temu bitowi przecznik zostaje przyczony do rda UR i do wsplnej kocwki sieci wpywa prd rwny

UR 2 k 1 R

Jeli ak=0, to przecznik jest przyczany do masy. Poniewa ujemne napicie wyjciowe U0 jest proporcjonalne do cakowitego prdu I0 pyncego we wsplnej szynie sieci, wic tym samym jest proporcjonalne do wartoci sowa wejciowego. A zatem: I0 = UR U UR U a1 + R a2 + + n 1 an = R a1 2 1 + a2 2 2 + + an 2 n R R 2R 2 R 2 (3) RF U N = U R N R R 2

skd: U0 = (4) gdzie N zmienia si w zakresie od 0 do (1-2-n), tj. 0 N 1. Najbardziej znaczcemu bitowi MSB o wadze 2-1 odpowiada przecznik poczony z rezystorem R, natomiast najmniej znaczcemu bitowi LSB o wadze 2-n odpowiada przecznik poczony z rezystorem o wartoci 2n-1R. Wartoci rezystorw s odwrotnie proporcjonalne do swojego znaczenia cyfrowego, tzn. do wagi przypisanej odpowiedniemu bitowi w kodzie cyfrowym. Sie rezystorowa przetwornika powinna by tak zbudowana, aby przy dowolnym wyborze bezwzgldnej wartoci rezystorw stosunek wartoci kolejnych rezystorw by rwny 2. Jeden ze sposobw ograniczenia tak szerokiego zakresu wartoci rezystancji polega na zastosowaniu sieci, skadajcej si z grup zawierajcych po kilka rezystorw o powtarzajcych si wartociach wagowych oraz prdowych dzielnikw rezystancyjnych pomidzy grupami. W rozwizaniach praktycznych stosuje si 4-bitowe grupy z rezystorami o wartociach R, 2R, 4R i 8R, poczone kaskadowo z dzielnikami prdowymi pomidzy grupami, ktre dziel prd grupy zalenie od wymaganej rozdzielczoci przetwornika C/A i zastosowanego kodu. Jeli przetwornik pracuje w naturalnym kodzie dwjkowym, to stosunek podziau dla drugiej grupy wynosi 16:1, dla trzeciej 256:1 itd. Przy uyciu kodu BCD 8421 zmieniaj si tylko stosunki podziau, ktre wynosz odpowiednio 10:l, 100:l itd.

13

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Rys. 14. Poczenie dwch 4-bitowych grup z rezystorami o wartociach wagowych w 8bitowy przetwornik C/A pracujcy w naturalnym kodzie dwjkowym. Na rysunku 14 pokazano realizacje przetwornika C/A z sieci rezystancyjn skadajc si z dwch identycznych 4-bitowych grup. Niezerowe wartoci bitw w cyfrowym sowie wejciowym powoduj przyczenie odpowiadajcych im rezystorw do rda napicia odniesienia, w wyniku czego do wzmacniacza dopywa prd o wartoci proporcjonalnej do wartoci sowa cyfrowego. Jeli przyjmiemy, e w ukadzie z rys. 24. wszystkie przeczniki s zamknite, tzn. a1=a2=a3=a4=l, to prdy I1 i I2 wypywajce z obu grup rezystorowych s rwne i wynosz:
1 1 1 I1 = I 2 = I MSB 1 + + + 2 4 8

(5)

Obecno dzielnika prdu w stosunku 16:1 pomidzy grupami powoduje, e prd wyjciowy I0 sieci jest rwnowany prdowi wypywajcego z 8-bitowej sieci rezystorw i ma warto rwn:
I 0 = I1 + 1 I2 16

(6)

Rozpatrywane dotychczas przetworniki C/A z sieci rezystorw o wartociach wagowych z napiciowymi rdami odniesienia zapewniay unipolarn zmian napicia wyjciowego w funkcji zmian wartoci wejciowego sowa cyfrowego. Moliwa jest oczywicie realizacja przetwornikw C/A z sieci rezystorw o wartociach wagowych dostarczajcych na wyjciu napicia bipolarne. Na rysunku 15 pokazano przykadow realizacje przetwornika C/A pracujcego w kodzie bipolarnym.

Rys. 15. Uproszczony schemat n-bitowego przetwornika C/A pracujcego w przesunitym kodzie dwjkowym z sieci rezystorw o wartociach wagowych z bipolarna zmian napicia wyjciowego. Przetworniki ze rdami prdowymi. Przetworniki C/A pracujce z przeczaniem prdw dziaaj znacznie szybciej ni przetworniki C/A, w ktrych przeczane s napicia. Prdy zwizane z poszczeglnymi bitami, generowane przez rda prdowe, s przeczane za pomoc sprzonych emiterowo par tranzystorowych. W ukadzie z rysunku 16 rda prdowe dostarczaj do szyny zbiorczej prdy o wartociach (n-1)I, (n-2)I, ..., 2I, I, okrelone przez napicie odniesienia i wartoci rezystorw

14

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

emiterowych tranzystorw, dobrane odpowiednio do wag cyfrowego kodu wejciowego. Prd I0 w szynie zbiorczej moe zmienia si od zera do wartoci (2n-1)I, w zalenoci od kombinacji wczonych przecznikw, gdzie I jest prdem odpowiadajcym najmniej znaczcemu bitowi.

Rys. 16. Uproszczony schemat n-bitowego przetwornika C/A z sieci rezystorw o wartociach wagowych z prdowymi rdami odniesienia. Prd I0 w szynie zbiorczej przetwornika jest rwny:

I 0 = 2 n I ( a1 2 1 + a2 2 2 + + an1 2 n+1 + an 2 n ) = 2 n IN
natomiast napicie na wyjciu wzmacniacza operacyjnego wynosi:
U 0 = 2 n IR F N

(7)

(8) gdzie: RF - rezystor umoliwiajcy dobr zakresu przetwarzania, N - uamkowa liczba dodatnia, zapisana w naturalnym kodzie dwjkowym. Zaletami przetwornikw C/A pracujcych na zasadzie przeczania prdw w stosunku do przetwornikw C/A z napiciowymi rdami odniesienia jest wiksza ich szybko odpowiedzi i mniejszy czas ustalania napicia wyjciowego, wynikajce z wikszej szybkoci dziaania przecznikw prdowych. Aby nie pogarsza szybkoci odpowiedzi przetwornikw C/A z wyjciem prdowym, mona zrezygnowa z wyjciowego konwertera prdowo-napiciowego zbudowanego z wykorzystaniem wzmacniacza operacyjnego i przyczy pomidzy szyn zbiorcz i mas rezystor obciajcy o wzgldnie maej wartoci. Uzyskanie bipolarnych zmian napicia wyjciowego w przetwornikach C/A wymaga przesuwania poziomu zerowego (zera), co jak wiadomo wynika z faktu, e wikszo powszechnie stosowanych przecznikw analogowych ma moliwo tylko jednokierunkowego przewodzenia prdu. W celu uzyskania bipolarnej zmiany wielkoci wyjciowej w przetwornikach C/A z prdowymi rdami odniesienia, naley zsumowa z prdem wyjciowym przetwornika dodatkowy prd pyncy w kierunku przeciwnym o wartoci rwnej prdowi bitu MSB. Realizuje si to za pomoc dodatkowego rezystora i oddzielnego rda przesuwajcego lub czciej wykorzystuje si do tego celu wasne rdo odniesienia przetwornika, aby zminimalizowa dryf zera" wyjciowego w funkcji temperatury.

15

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Rys. 17. Sposb realizacji bipolarnej zmiany napicia wyjciowego przy uyciu unipolarnych przetwornikw C/A o wyjciu prdowym. Na rysunku 17 pokazano przykad przetwornika C/A o wyjciu prdowym, zapewniajcym bipolarn zmian napicia wyjciowego. Odpowiedni dobr wartoci rezystora RS umoliwia uzyskanie wymaganego przesunicia zera, a dobr wartoci rezystora RF wymaganego wzmocnienia, czyli penego zakresu przetwarzania.

3. Instrukcja obsugi stanowiska pomiarowego.

Gwnym elementem stanowiska pomiarowego jest sam przetwornik C/A, ktrego wygld zewntrzny przedstawia rysunek 18.

Rys. 18. Wygld zewntrzny stanowiska do badania przetwornika C/A.

16

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

W metalowej obudowie o wymiarach 260mm/350mm/130mm zostay umieszczone wszystkie niezbdne ukady. Jedynym zewntrznym elementem potrzebnym do wykonywania pomiarw jest miernik lub oscyloskop. Wszystkie przeczniki oraz wskaniki aktualnego stanu stanowiska umieszczone zostay na pokrywie obudowy. Na samej grze pokrywy znajduj si zaciski do podczenia miernika lub oscyloskopu. Pod zaciskami pomiarowymi znajduje si przecznik do wyboru trybu pracy. Moliwe s dwa tryby: pierwszy gdy sygnay sterujce przechodz bezporednio na klucze przeczajce lub drugi tryb gdzie sygnay te s zakcane. Z lewej strony pokrywy stanowiska znajduj si trzy grupy po trzy przeczniki wraz ze wskanikami stanu. Pierwsza grupa przecznikw umieszczona najwyej suy do wyboru rda odniesienia. Poniej tej grupy przecznikw znajduj si przeczniki do wyboru drabinki rezystancyjnej. Ostatni zestaw przecznikw pooony najniej suy do wyboru rodzaju zadajnika stanw. Mamy tu do wyboru moliwo podawania stanw z przecznikw wajchowych widocznych u dou modelu, jak rwnie z licznika lub multipleksera. Na prawo od tej grupy znajduj si przyciski sterowania licznikiem oraz wskanik jego aktualnego stanu. S tam dwa przyciski, jeden do zerowania licznika a drugi do programowania stanu licznika. Przepisywane s wtedy na licznik aktualne ustawienie przecznikw wajchowych. Niedogodnoci podczas wykonywania tej czynnoci jest to, e zaprogramowanie nowej wartoci moe wystpi jedynie wtedy gdy generator taktujcy licznik poda stan wysoki co nastpuje niestety co ok. 2s. W prawej bocznej ciance stanowiska umieszczony jest gwny wcznik sieciowy, bezpiecznik zabezpieczajcy stanowisko oraz zestaw mikroprzecznikw sucych do ustawiania bdw w sterowaniu kluczami przeczajcymi.

4. Wykonywanie pomiarw.
Pomiarw dziaania przetwornika dokonujemy dla podanej przez prowadzcego kombinacji rde odniesienia i drabinek rezystancyjnych. W wykonanym stanowisku moliwe jest otrzymanie 9 rnych kombinacji. Dla danej drabinki i rda napicia odniesienia naley przeprowadzi pomiary przetwarzania. Do tego celu su przeczniki wajchowe, ktrymi zadajemy sowa cyfrowe lub te przy pomocy licznika, gdzie zadawanie stanw przebiega automatycznie ze skokiem co 1 z opnieniem ok. 4,5 s. Wykonane pomiary naley umieci w tabeli. Lp. Binarnie
1 2 3 4 ... ... ... ... 255 256 00000000 00000001 00000010 00000011 ... ... ... ... 11111110 11111111 rdo

E1

rdo E2

rdo E3

Bd w Bd w Bd w Warto bitach dla bitach dla bitach dla obliczona rda E1 rda E2 rda E3

17

Badanie przetwornika C/A z drabink rezystancyjn R-2R.

Nastpnie naley podczy oscyloskop i na podstawie zaobserwowanych przebiegw okreli takie parametry jak szybkoci narastania zbocza czy jakoci stabilizacji rde odniesienia.

5. Opracowanie wynikw.
Na podstawie otrzymanych wynikw: dokona analizy wystpujcych bdw, przeprowadzi obliczenia bdu skalowania, ktry to okrela odchyk wartoci rzeczywistej od obliczonej. Bd ten naley wyrazi w bitach, okreli dla kadej badanej drabinki rezystancyjnej bity, ktre najbardziej wpywaj na nieliniowo, przy pomocy odpowiedniego programu graficznego wykreli charakterystyki przetwarzania przetwornika przy pomocy odpowiedniego programu graficznego wykreli charakterystyki bdu skalowania przetwornika w zalenoci od sowa wejciowego, naszkicowa zaobserwowane na oscyloskopie przebiegi wraz z wyznaczonymi parametrami przez prowadzcego, wykona sprawozdanie zawierajce wyniki pomiarw, wykresy oraz wnioski.

6. Pytania sprawdzajce
1. 2. 3. 4. 5. Omwi znaczenie przetwornikw C/A i C/A. Omwi bdy statyczne przetwornika C/A. Omwi bdy dynamiczne przetwornika C/A. Porwna przetworniki z prdowymi i napiciowymi rdami odniesienia. Przedstawi podstawowe konstrukcje przetwornikw C/A

7. Literatura
[1] Kulka Z., Libura A., Nadachowski M.; Przetworniki analogowo-cyfrowe i cyfrowoanalogowe; WK, Warszawa 1987 [2] akomy M., Zabrodzki J.; Scalone przetworniki analogowo-cyfrowe i cyfrowo analogowe; PWN, Warszawa 1992 [3] Plassche R.; Scalone przetworniki analogowo-cyfrowe i cyfrowo analogowe; WK, Warszawa 2001 [4] Tietze U., Schenk Ch.; Ukady pprzewodnikowe; WNT, Warszawa 1996

18