Sowa kluczowe: Dom energooszczdny, dom inteligentny, rda odnawialne, systemy pasywne.

ukasz ADRIAN, Marta JABOSKA, Marcin JANICKI, Andrzej KLIMEK, Justyna PAWLAK, Eliza TKACZ, Katarzyna ZNAJDEK *

DOM 2020 PROJEKT EKOLOGICZNEGO I INTELIGENTNEGO DOMU ENERGOOSZCZDNEGO

Inteligentny dom energooszczdny to koncepcja budynku odpowiadajcego na wyzwania rozwoju zrwnowaonego stawiane m.in. przez pakiet 3x20 1 [1]. Niniejsze opracowanie ma na celu prezentacj innowacyjnego rozwizania czcego wykorzystanie odnawialnych rde energii, nowoczesnych rozwiza architektonicznych, energooszczdnych materiaw oraz informatycznego systemu zarzdzania. W pracy przedstawiono projekt inteligentnego domu o podwyszonym standardzie efektywnoci energetycznej ze zintegrowanym systemem produkcji energii elektrycznej, ogrzewania, klimatyzacji, wentylacji, podgrzewania wody uytkowej, oraz systemem gospodarowania wodami opadowymi jak i ciekami. Wymienione systemy cz rozwizania cakowicie nowatorskie z ju znanymi zarwno w Polsce i na wiecie. W pracy zostanie przedstawiony zarwno projekt architektoniczny, jak i propozycje nowatorskich rozwiza [2] produkcji energii zarwno cieplnej jak i elektrycznej, a take nowatorski, oszczdny system gospodarowania ciekami oraz wodami opadowymi. Opisany system produkcji energii elektrycznej i cieplnej wykorzystuje w wikszoci rda odnawialne, takie jak: energia soneczna, biomasa czy odzysk ciepa z gruntu i z powietrza. Zaproponowany zostanie cakowicie pasywny system chodzenia powietrza latem oraz cakowicie pasywny system pomagajcy w odmraaniu podjazdu i chodnika w porze zimowej. Zaprojektowany system inteligentnego zarzdzania domem oraz kompleksowy system zarzdzania nowatorskimi systemami umoliwia bd uytkownikowi zarwno kontrol ich pracy, jak i maksymalne ograniczenie zuycia energii.

__________
mgr in. ukasz ADRIAN Politechnika dzka, Katedra Techniki Cieplnej i Chodnictwa mgr Marta JABOSKA Uniwersytet dzki, Katedra Informatyki mgr in. Marcin JANICKI Politechnika dzka, Katedra Fizyki Budowli i Materiaw Budowlanych mgr in. arch. Andrzej KLIMEK Politechnika dzka, Instytut Architektury i Urbanistyki mgr in. Justyna PAWLAK Politechnika dzka, Instytut Podstaw Chemii ywnoci mgr in. Eliza TKACZ Politechnika dzka, Instytut Maszyn Przepywowych mgr in. Katarzyna ZNAJDEK Politechnika dzka, Katedra Przyrzdw Pprzewodnikowych i Optoelektronicznych 1 Pakiet "3x20" dotyczy: ograniczenia do 2020 roku emisji CO2 o 20 procent, zmniejszenia zuycia energii o 20 procent, oraz wzrost zuycia energii z odnawialnych rde z obecnych 8,5 do 20 procent.
*

ukasz ADRIAN, Marta JABOSKA, Marcin JANICKI, Andrzej KLIMEK, Justyna PAWLAK, Eliza TKACZ, Katarzyna ZNAJDEK

1. KONCEPCJA BUDYNKU
1.1. FORMA ARCHITEKTONICZNA

Zaprojektowano bry, ktra zespala pozorne opozycje natury i kultury [4]. Elewacje przedstawiaj relacje w duchu complexity studies i uwidaczniaj zjawisko nieskoczonej zoonoci i zmiennoci w czasie. Taka estetyka lepiej oddaje ide natury, w ktrej dominuje chaos i nieprzewidywalno ni uporzadkowane: high-tech i neomodernizm. Rwnie styl jest bliszy naturze tylko pozornie, gdy stara si zamkn w staych formach przyrod, co z definicji jest po prostu niemoliwe [5]. Bry domu (rysunek 1) determinuje denie, aby zmieci si on na dziace o szerokoci ok. 20 m, na ktrej wysoko zabudowy jest ograniczona planem miejscowym lub decyzj o warunkach zabudowy do ok. 8 metrw, z wjazdem od strony pnocnej. Aby jak najlepiej wykorzysta dobr ekspozycj, poudniowa elewacja jest w duej mierze przeszklona, celem maksymalizacji pasywnych zyskw cieplnych. Powoduje ona, e dom podzielony jest nie tylko na strefy funkcjonalne ale i termiczne. W czci pnocnej znajduj si pomieszczenia o niskiej temperaturze powietrza i wysokiej wilgotnoci, natomiast w poudniowej o wyszej temperaturze i niszej wilgotnoci.

Rys. 1. Koncepcja budynku [opracowanie wasne] 1.2. POMIESZCZENIA

Zgodnie z zaoeniami koncepcyjnymi dom jest przeznaczony dla czteroosobowej rodziny, z moliwoci zamieszkania osoby niepenosprawnej. Z uwagi na ca zabudow oraz instalacj gospodarowania wod, minimalna powierzchnia dziaki na zabudow wyniosa 1000 m2, a powierzchnia netto jest rwna 192 m2. Do powierzchni netto nie zosta wliczony ogrzewany gara. Rezygnacja z piwnicy bya moliwa dziki wygospodarowaniu miejsca pod schodami na skad odnawialnego paliwa staego w postaci pelletu oraz umiejscowienie pomieszczenia gospodarczego na parterze (rys. 2.)

Dom 2020 projekt niezalenego energetycznie, inteligentnego domu energooszczdnego Rys. 2. Rozkad pomieszcze. (Parter: 1.1wejcie, 1.2 pom. gospodarcze, 1.3 WC, 1.4 kuchnia, 1.5 korytarz, 1.6 salon, 1.7 pom. dla osoby niepenosprawnej, 1.8 azienka dla osoby niepenosprawnej, 1.9 pom. na opa, 1.10 gara; Pitro: 2.1, 2.5, 2.6 Sypialnie, 2.2, 2,4 azienki, 2.3 korytarz) [Opracowanie wasne]

Na parterze znajduj si pomieszczenia przystosowane dla osoby niepenosprawnej. W szczeglnoci zrezygnowano z zamknitej kuchni w celu uatwienia przemieszczania si na wzku inwalidzkim. Pokj wyposaony jest w szerokie drzwi, a wewntrzna azienka z przystosowanymi prysznicem i toalet zaprojektowane zostay w sposb, aby zapewni odpowiedni intymno. Z tego powodu na parterze, tu przy drzwiach wejciowych do domu, znajduje si osobna toaleta oglnodostpna.

2. PRZEGRODY I CHARAKTERYSTYKA ENERGETYCZNA DOMU Przy wyborze materiaw na przegrody zewntrzne domu wzito pod uwag kryterium spenienia standardw energetycznych oraz zaoenie poszanowania rodowiska naturalnego. Niskie zapotrzebowanie domu na energi ciepln zostao osignite dziki odpowiedniemu zastosowaniu nowoczesnych materiaw ocieplajcych i technologii budownictwa. Aby ograniczy straty ciepa przez przegrody, dom ma szczelne, warstwowe ciany z izolacj pozwalajc osign wspczynnik przenikania ciepa U na poziomie 0,12 W/(m2.K). Efekt ten uzyskano dziki zastosowaniu ciany warstwowej o gruboci warstwy izolacyjnej na poziomie 30 cm oraz kilku warstw materiau izolacyjnego do ocieplenia stropodachu i podogi na gruncie. Wybr styropianu jako materiau izolacyjnego podyktowany jest wzgldami ekonomicznymi i realiami polskiego rynku budowlanego. Strop oddzielajcy nieogrzewane poddasze od pomieszcze na 1-ej kondygnacji jest zbudowany na konstrukcji drewnianej z belkami i deskami sosnowymi. Przestrzenie midzy belkami wypenione zostay wen mineraln. Od wewntrz zastosowano pyt gipsowo-kartonow, oddzielon od weny mineralnej foli PE. Wspczynnik przenikania ciepa dla tego stropu wynis U = 0,328 W/m2K. Strop typu Fert-40 o gruboci 230 mm nad nawisem (U = 0,113 W/m2K) zosta zaizolowany od zewntrz 300 mm styropianu, a nad garaem od wewntrz 100 mm styropianu (U = 0,232 W/m2K). Dodatkowo zaprojektowano izolacj akustyczn ze styropianu o gruboci 50 mm, izolowan foli PE gr. 0.5 mm. ciana zewntrzna wykonana z silikatowych

ukasz ADRIAN, Marta JABOSKA, Marcin JANICKI, Andrzej KLIMEK, Justyna PAWLAK, Eliza TKACZ, Katarzyna ZNAJDEK

bloczkw dronych, izolowana 300 mm styropianu EPS 80. (U = 0,118 W/m2K). Podoga na gruncie uoona na pycie fundamentowej elbetowej gruboci 200 mm (U = 0,127 W/m2K). ciana z cegy silikatowej dronej oddzielajca gara od reszty budynku, izolowana od strony garau 100 mm weny mineralnej (U = 0,335 W/m2K). Zapotrzebowanie domu na energi do ogrzewania zostao policzone za pomoc programu CERTO. Dziki opisanym rozwizaniom otrzymano charakterystyk energetyczn budynku, wedug ktrej zapotrzebowanie na nieodnawialna energi pierwotn EP = 33,72 kWh/m2rok, a na energi kocow EK = 38,25 kWh/m2rok. Przedstawiona charakterystyka nie ulegnie znaczcej zmianie po uwzgldnieniu wyposaenia dodatkowego, poniewa zastosowane zostan urzdzenia klasy A+.

2. SYSTEMY I INSTALACJE W PROJEKTOWANYM BUDYNKU

2.1. INSTALACJA CO I CWU

System CO i CWU bazuje na kominku na biomas (pellet) oraz na hybrydowym systemie solarnym wytwarzajcym zarwno energi elektryczn, jak i ciepo. Kominek suy do ogrzewania domu poprzez system ogrzewania promieniowego oraz do podgrzewania CWU w buforze. Ewentualny nadmiar ciepa z systemu solarnego jest magazynowany w gruncie poprzez wymiennik ciepa umiejscowiony pod podjazdem i chodnikiem. Gdy temperatura w buforze przekracza 90oC gorca woda jest toczona przez wymiennik, co umoliwia wystudzenie bufora w momencie braku odbioru ciepa w soneczne dni. Zarwno w podjedzie jak i w chodniku umieszczone s rurki ciepa wykorzystujce zmagazynowane latem ciepo do podgrzewania i odmarzania podjazdu, chodnika przed domem w porze zimowej. System bazujcy na rurkach ciepa jest cakowicie pasywny i nie potrzebuje jakiejkolwiek energii zewntrznej [8].
Rys. 3. Rysunek ze schematem CWU, Kominka i solarw [opracowanie wasne]

W skad hybrydowego systemu solarnego wchodz urzdzenia, z ktrych w polskich warunkach klimatycznych roczny zysk energetyczny z 1m wynosi ponad 525

Dom 2020 projekt niezalenego energetycznie, inteligentnego domu energooszczdnego

kWh, a woda moe by ogrzewana przez 240 dni w roku. Odpowiednio wykonane ogniwa hybrydowe zapewniaj najwysz jako i trwao minimum 25 lat.
2.2. WENTYLACJA MECHANICZNA I REKUPERACJA

W celu zapewnienia wysokich standardw uytkowych instalacja zapewnia dobre gospodarowanie wyprodukowan energi, dziki systemowi rekuperacji w peni zintegrowanemu z systemem C.O, C.W.U. System wentylacji oparty jest na rekuperatorze przeciwprdowym z bardzo wydajnym wymiennikiem odzysku ciepa. Wywiewa on zuyte powietrze z tzw. brudnych pomieszcze i oddaje ciepo (chd) do powietrza nawiewanego. wiee powietrze zasysane jest z zewntrz poprzez gruntowy wymiennik ciepa (GWC) [6]. W porze zimowej powietrze jest nastpnie ogrzewane w rekuperatorze przy pomocy powietrza wywiewanego i tak przygotowane powietrze jest transportowane poprzez sie kanaw wentylacyjnych do tzw. czystych pomieszcze. Natomiast w porze letniej wiee powietrze jest wstpnie ochadzane w GWC, a nastpnie wychodzone dziki przepywowi przez zasobnik z materiaami zmiennofazowymi (PCM). Materiay zmiennofazowe magazynuj w sobie chd odebrany od powietrza w nocy, a nastpnie ochadzaj gorce powietrze przepywajce przez nie w dzie. Przepyw ciepa do i z materiaw zmiennofazowych jest realizowany za pomoc wymiennikw ciepa typu rurka ciepa ze wzgldu na niemoliwo z przyczyn zdrowotnych kontaktu powietrza nawiewanego z PCM. Na uwag zasuguje fakt, i wszystkie etapy ochadzania powietrza latem s realizowane poprzez systemy cakowicie pasywne [7]. Zabezpieczenie przed przegrzewaniem stanowi bd rolety okienne oraz oszklona weranda od strony poudniowej. Weranda ta peni rwnie funkcj bufora termicznego w sezonie grzewczym.

Rys. 4. Projektowane instalacje. [opracowanie wasne]

ukasz ADRIAN, Marta JABOSKA, Marcin JANICKI, Andrzej KLIMEK, Justyna PAWLAK, Eliza TKACZ, Katarzyna ZNAJDEK 2.3. PRODUKCJA ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Projekt przewiduje rwnie produkcj energii elektrycznej, ktra jest nastpnie oddawana do sieci zawodowej, traktowanej jako akumulator. Za produkcj energii elektrycznej odpowiedzialny jest system ogniw fotowoltaicznych oraz hybrydowy system solarny. W projekcie przewidziano uycie ogniw o cznej mocy elektrycznej 1,5 kW (500 moduw o wymiarach 1212 cm), co pokrywa rednie zapotrzebowanie dla domu zamieszkanego przez 4 osoby, z uwzgldnieniem energooszczdnych urzdze i racjonalnego zuycia.
2.4. UMOLIWIENIE RACJONALNEGO GOSPODAROWANIA WOD

W zaprojektowanym budynku racjonalne gospodarowanie wod odbywa si poprzez rekuperacj wody deszczowej oraz oczyszczanie ciekw. Woda deszczowa doprowadzona jest do zbiornika podziemnego jedynie z powierzchni zadaszonych, natomiast woda z powierzchni utwardzonych wykorzystywana jest do podlewania tzw. ogrodw deszczowych. Woda deszczowa w filtrze samoczyszczcym i wyapywaczu zostaje oddzielona od zanieczyszcze i oczyszczona trafia do podziemnego zbiornika. Zaprojektowany zbiornik na wod deszczow o pojemnoci 7 000 l zosta umieszczony pod garaem. Przewidziano wykorzystanie zebranej w ten sposb wody do podlewania ogrodu i mycia samochodw oraz do celw socjalno-bytowych, jak na przykad spukiwanie wody w toalecie. W przypadku braku opadw, kiedy wody w zbiorniku ubywa do okrelonego poziomu, system dopuszcza do zbiornika wod z wodocigu. Zapobiega to uszkodzeniu pompy i zapewnia stay dopyw wody do urzdze sanitarnych. W okresie nadmiaru wody jest ona rozprowadzana po zou drenaowym. W ramach gospodarki ciekowej zastosowano biologiczne oczyszczanie ciekw, ktre nie wymaga osadnika wstpnego oraz nie jest wraliwe na nieregularny dopyw ciekw. Oczyszczalnia typu NV pracuje w poczonej technologii zanurzonego zoa biologicznego i nisko obcionego osadu czynnego, co zwiksza efektywno oczyszczonego cieku. Dostarczane do oczyszczalni cieki, zostaj wymieszane i napowietrzane w komorze osadu czynnego gdzie mikroorganizmy w kontakcie z dostarczanym tlenem rozdzielaj zanieczyszczenia byskawicznie namnaajc si. Nastpuje przyrost ywej masy mikroorganizmw, ktre ywic si ciekami powoduj eliminacj zwizkw wgla oraz zwizkw biogennych. Nastpnie oczyszczone cieki s zawracane do zbiornika na wod deszczow i dalej rozprowadzone w w/w sieci w domu. Przyrost masy osadu czynnego i zawiesiny powoduje powstanie osadu nadmiernego, ktry gromadzony jest w komorze osadnika wtrnego i musi by w regularnych odstpach czasu wypompowywany (okoo 1-2 razy w roku).

Dom 2020 projekt niezalenego energetycznie, inteligentnego domu energooszczdnego 2.5. INFORMATYCZNY SYSTEM ZARZDZANIA BUDYNKIEM

Wedug Raportu Komisji Europejskiej z 2009 roku ICT 2 for a Low Carbon Economy. Smart Buildings, 40% kocowego zuycia energii w krajach Unii Europejskiej przypada na budynki. Koncepcja architektoniczna, rozwizania konstrukcyjne i instalacyjne s opracowywane odrbnie przez niezalene podmioty. Jest to sprzeczne z zamysem zintegrowanego podejcia do projektowania budynku. W sektorze ICT upatruje si swoistego cznika, ktry za pomoc narzdzi sucych do symulacji, modelowania, analizy, monitoringu oraz wizualizacji doprowadziby do zintegrowania tych rozproszonych elementw. Szacuje si, e wprowadzenie rozwiza wykorzystujcych ICT moe przyczyni si do oszczdnoci w zuyciu energii rzdu 15% w nastpnych latach. Projektowany informatyczny system zarzdzania prezentowanym budynkiem rwnie stanowi swoisty cznik, umoliwiajc zarzdzanie instalacjami z poziomu intuicyjnego panelu dotykowego. Wrd gwnych funkcji tego systemu wymieni naley: - zarzdzanie wybranymi funkcjami zainstalowanych w budynku instalacji tj. rekuperator, zbiornik na wod, ogniwa fotowoltaiczne, bufor CWU, rolety, kominek - optymalizacja poziomu zuycia energii elektrycznej. Proces optymalizacji zuycia energii elektrycznej rozpoczyna si od zbierania danych dotyczcych krzywej zapotrzebowania na energi mieszkacw budynku. Na podstawie zebranych danych, SIZ 3 ustala rednie poziomy zuycia w dni powszednie, witeczne oraz z uwzgldnieniem pory roku. Porwnanie otrzymanych krzywych z moc otrzymywan z zainstalowanych w budynku OZE pozwoli na wykrycie okresw szczytowego zapotrzebowania, ktre wymagaj dodatkowego poboru energii elektrycznej z sieci. Sterowanie czci odbiorw pozwoli na zagodzenie krzywej obcie tak, aby zminimalizowa pobr energii z sieci. Natomiast w trakcie zbierania danych, przed wyznaczeniem krzywych redniego zapotrzebowania, moliwe jest ograniczanie zuycia energii elektrycznej za pomoc sterowania odbiorami oraz informowania mieszkacw o okresach, w ktrych cena energii jest wysoka oraz niska - komunikacja z inteligentnym licznikiem zainstalowanym w budynku - monitorowanie podstawowych parametrw tj. temperatura i wilgotno powietrza, poziom tlenku wgla i dwutlenku wgla - wykrywanie stanw awaryjnych - obsuga procesu adowania pojazdu elektrycznego - zarzdzanie monitoringiem otoczenia za pomoc kamer - czenie si z SIZ poprzez Internet umoliwiajce zdalne zarzdzanie budynkiem - tryb wakacyjny obejmujcy sterowanie wybranymi instalacjami oraz owietleniem podczas wyjazdu mieszkacw. __________
2 3

Information and Communication Technologies System Informatycznego Zarzdzania

ukasz ADRIAN, Marta JABOSKA, Marcin JANICKI, Andrzej KLIMEK, Justyna PAWLAK, Eliza TKACZ, Katarzyna ZNAJDEK

PODSUMOWANIE Przedstawione rozwizania stanowi jedynie fragment pracy badawczej. Budynek zaprojektowano w podejciu holistycznym, ktre ujmuje caociowo zjawiska i zagadnienia zwizane z oddziaywaniem na rodowisko. Metodyka oceny wpywu budynkw, elementw i materiaw budowlanych na uytkownikw i stan rodowiska jest zgodna z zasadami zrwnowaonego rozwoju. Budynek zgodnie z t teori nie jest sum wyrobw i elementw budowlanych, a dopiero uzupenienie budynku o kontekst rodowiskowy i spoeczny, czyni go caoci podlegajc ocenie rozwoju [3]. Zesp inynierw zadba o to, aby ju na etapie projektowania koncepcyjnego budynek by zgodny z przepisami, warunkami technicznymi oraz normami powszechnie obowizujcymi i stosowanymi w Polsce. Dalsze prace projektowe obejm zaprojektowanie osiedla domkw jednorodzinnych o podanej charakterystyce energetycznej, ktre bdzie zasilane kogeneracyjnie wyprodukowan energi elektryczn i ciepln w wyniku spalania biomasy. Rozway si te moliwo zainstalowania turbiny wiatrowej.
LITERATURA [1] Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2009, dokument przyjty przez Rad Ministrw 10 listopada. [2] Lewandowski W. M., Proekologiczne odnawialne rda energii, Wydawnictwo NaukowoTechniczne, Warszawa 2001. [3] Panek A., Holistyczna metoda oceny oddziaywania obiektw budowlanych na rodowisko naturalne uwzgldniajca zasady rozwoju zrwnowaonego, Warszawa 2005, raport kocowy, http://www.nape.pl/. [4] LATOUR B., Polityka natury, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2009 [5] TATARKIEWICZ W., Fryderyk Nietzsche, [w:] Historia Filozofii, t. 3, PWN, Warszawa 1998, 163169. [6] Adrian .: Budowa i zasada dziaania rurki ciepa, Czasopismo: Chodnictwo i Klimatyzacja, nr 3/2010. ISSN 1425-9796 [7] Adrian .: Wybrane aplikacje rurek ciepa w klimatyzacji i inynierii budowlanej, Czasopismo Chodnictwo i Klimatyzacja, nr 6/2010. ISSN 1425-9796 [8] Myer Kutz: Energy and Power. Mechanical Engineers' Handbook Third Edition. John Wiley & Sons, INC, 2006.

This work presents a innovative concept of passive house which is a answer for the tree times 20% package for the year 2020. A novel ideas of using biomass, new materials and intelligent management system to decrease the energy used for building this clean and modern house are placed and explained. In this project also a special architecture concept is presented as well as a indoor climate system for heating and cooling the house. A special modern solutions in construction this passive house and during it exploatation is possible thanks to high-tech control and automation system.