Professional Documents
Culture Documents
2. DZIAANIE LUDZKIE
2.1. Istota dziaania
Przedmiotem prakseologii jest ludzkie dziaanie. Z punktu widzenia wiecznoci i nieskoczonoci wszechwiata czowiek jest nieskoczenie ma drobin. Jednake dla samego czowieka jego dziaanie i zmiany, jakie ono spowodowao, s czym bardzo istotnym. Dziaanie naley do istoty jego natury i egzystencji, jest rodkiem umoliwiajcym przeycie i wzniesienie si ponad poziom wiata zwierzt i rolin. W zakresie badania istoty dziaania ludzkiego due zasugi pooy Ludwig von Mises swym fundamentalnym dzieem Ludzkie dziaanie [85]. 1. Dziaanie ludzkie oznacza: wiadome zachowanie si zmierzajce do okrelonego celu. W zwizku z tak zdefiniowanym pojciem dziaania, dziaajcym moe by tylko czowiek, a nie maszyny (maszyny nie dziaaj, lecz realizuj okrelon funkcj!). Wszystkie pojcia i zasady prakseologii zawieraj si w kategorii tego opisu. Najpierw trzeba ten opis wydoby, a potem zdefiniowa warunki, ktre naley speni, aby dziaanie byo skuteczne. Ocena musi by si rzeczy subiektywna, bo dziaanie jest zawsze czyim dziaaniem, a jego efekty efektami dla kogo. Kade dziaanie oznacza wybr, a kady wybr sprecyzowan preferencj [64]. 2. Wiedza na temat dziaania jest wynikiem projekcji umysu na zewntrzny wiat: stanw i zmian. Wszystkie twierdzenia prakseologii dotycz wycznie tych kategorii dziaania i s wane tylko w granicach, w ktrych one obowizuj. Jednake z pojcia dziaania nie wynika, e dziaanie opiera si na poprawnej teorii i technologii, zapewniajcej powodzenie, oraz e musi prowadzi do realizacji celu. Wynika z niego tylko to, e osoba podejmujca dziaanie jest przekonana, i zastosowane rodki doprowadz do podanego rezultatu i nie jest to syzyfowa praca rys. 2.
Rys. 2. Syzyfowa praca, czyli trud ciki, bezcelowy i nie majcy koca
3. Dziedziczenie i rodowisko warunkuj dziaania czowieka. Podsuwaj mu cele i rodki. Czowiek yje i rozwija si wic w kontakcie ze swoim otoczeniem, zarwno spoecznym, jak i przyrodniczym; znany jest np. wpyw przeobrae industrialnoekologicznych na zdrowie somato-psychiczne czowieka. Sia tych zwizkw znalaza odbicie m.in. w chorobach cywilizacyjnych, spowodowanych tempem i zakresem zmian rodowiska. 4. Czowiek jest take istot spoeczn yje i przejawia yciow aktywno wrd innych ludzi. Wspdziaanie ludzi (jednostek) dla osignicia wsplnych celw doprowadzio do powstania organizacji spoecznych. Kade wsplne dziaanie winno by zorganizowane zgodnie z potrzebami czowieka i wymogami spoecznymi, dlatego te wiele dyscyplin naukowych (psychologia, socjologia pracy, prakseologia, organizacja pracy) bada zalenoci i wzajemne uwarunkowania rnych zjawisk zachodzcych w procesie pracy. Decydujcy wpyw na efektywno dziaania wsplnego ma system organizacji pracy, oparty na czterech prakseologicznych zasadach [56]: 1) podziau pracy, 2) harmonizacji pracy, 3) maksymalizacji efektw, 4) ekonomizacji dziaania.
15
Rzecz
Metoda
rodki
7. Motywacj skaniajc do dziaania jest zawsze pewien rodzaj dyskomfortu. Dziaanie mona przypisa jedynie istocie, ktra odczuwa niezadowolenie, dyskomfort. Czowiek cakowicie zadowolony ze swojego pooenia nie miaby motywacji do zmiany istniejcego stanu rzeczy. Nie miaby ycze ani pragnie; byby cakowicie szczliwy. Nie podejmowaby adnego dziaania; po prostu yby bez trosk. Jednake do podjcia dziaania nie wystarczy samo uczucie dyskomfortu i wyobraenie bardziej zadowalajcego stanu rzeczy. Konieczne jest przekonanie, e celowe zachowanie moe doprowadzi do usunicia lub przynajmniej zmniejszenia dyskomfortu. Bez spenienia tego warunku adne dziaanie nie jest moliwe [4]. 8. Istnieje oczywicie pewien obszar, w ktrym zachowanie celowe moe by zakcone wpywem wielu czynnikw. Dziaajcy czowiek musi bra pod uwag wszystko, co dzieje si wewntrz jego ciaa, i inne dane, np. pogod, pogldy swoich ssiadw i inne. Czasami czowiek jest np. w stanie przezwyciy si woli chorob, skompensowa wrodzone lub nabyte uomnoci fizyczne. Naley pamita zatem, e kade dziaanie opiera si na przyjtych zaoeniach dotyczcych tych elementw, na ktre nie mamy bezporedniego wpywu, a ktre mog wpywa na dany wynik. 9. Dziaanie nie polega na samym wyraaniu upodoba. Czowiek okazuje swoje upodobania w sytuacjach, w ktrych rzeczy i zdarzenia s nieuniknione lub takie si wydaj. Kto woli soce od deszczu; moe chcie, eby soce wyszo zza chmur. Jednak ten, kto tylko wyraa yczenia i nadzieje, nie oddziauje na przebieg zdarze i nie wpywa na wasny los. 10. Dziaanie polega zawsze na przyjciu czego i rezygnacji z czego innego. To czowiek okrela cel, i prbuje go realizowa. Z dwch rzeczy, ktrych nie moe zrealizowa jednoczenie, wybiera jedn, a odrzuca drug. ycie to dla czowieka konsekwencja wyboru, wynik sdu wartociujcego. Sdy te s czsto jednak zakcane przez emocje. Dziaanie pod wpywem emocji rni si od innych rodzajw dziaania ocen nakadw i rezultatw. Emocje zakcaj ocen. Czowiekowi, ktry kieruje si namitnociami, a nie chodn rozwag, cele wydaj si bardziej podane, a zwizane z nimi nakady mniejsze (std np. powiedzenie zaoy rowe okulary). 11. Sprawne dziaanie jest wynikiem zastosowania waciwych rodkw do osignicia danego celu. Jednym z takich rodkw jest praca samego czowieka. Prakseologia nie dzieli ludzi na aktywnych i penych energii oraz pasywnych i bezwolnych. Czowiek energiczny, pracowicie dcy do poprawy swojego losu, dziaa w nie mniejszym i nie wikszym stopniu ni osoba ospaa, ktra przyjmuje zdarzenia z obojtnoci. Nierobienie niczego i pozostawanie bezczynnym jest rwnie dziaaniem, poniewa nie wpywa na przebieg zdarze [109].
16
17 19. Podstawowymi rdami potrzeb s [3]: organizm czowieka, fizyczne i duchowe wymagania ludzkiego organizmu, ycie spoeczno-gospodarcze, rodowisko przyrodnicze, warunki klimatyczne. Potrzeba jest to stan uwiadomienia sobie braku czego. Wywouje stan napicia czowieka wymagajcy rozadowania. Potrzeby s czynnikami dynamizujcymi ludzkie dziaanie, pobudzaj ludzki organizm do dziaania, majc na celu ich zaspokojenie [53]. 20. W yciu czowieka potrzeby odgrywaj ogromn rol s czynnikami dynamizujcymi ludzkie dziaanie. Potrzeba pobudza ludzki organizm do dziaania, majcego na celu jej zaspokojenie. Najoglniej mona stwierdzi, e potrzeba jest to waciwo organizmu ludzkiego sprawiajca, e czowiek nie moe normalnie rozwija si bez okrelonych warunkw realizacji potrzeb. Obiektywne potrzeby s wsplne wszystkim ludziom, niezalenie od czasu i przestrzeni, i w zasadzie s jednakowe pod wzgldem ilociowym i jakociowym. Przyczyn tego jest natura ludzka, wsplna wszystkim ludziom, niezalenie od epoki i terytorium [138]. 21. Moliwe s rne klasyfikacje potrzeb, np.: fizyczne, psychiczne, materialne, kulturalne, itp. Amerykaski psycholog Abraham H. Maslov nie wyodrbnia poszczeglnych potrzeb, twierdzc, e brak jest kryteriw podziau, a wyliczanie potrzeb czstkowych jest bezcelowe z racji ich ogromnej liczby, ustala natomiast hierarchi (piramid) 6 grup potrzeb, a mianowicie rys. 4 [138].
6 5 4 3 2 1
6. Potrzeba samorealizacji (rozwj zainteresowa, zdolnoci). 5. Potrzeba wiedzy i rozumienia (ksztacenia); 4. Potrzeba uznania i szacunku (pragnienie akceptacji, niezalenoci); 3. Potrzeba przynalenoci (do grupy, rodziny); 2. Potrzeba bezpieczestwa (ochrona dla zdrowia); 1. Potrzeba fizjologiczna (zaspokojenie godu, snu, itp.);
Pierwsze trzy s tak zwanymi potrzebami wynikajcymi z niedostatku. Kiedy nie s zaspokajane, potrzeby z niszego pitra, wypieraj inne na dalszy plan, podporzdkowujc sobie cae zachowanie czowieka. Zaspokojenie ich nie przynosi satysfakcji, lecz tylko usuwa nieprzyjemne napicie. Satysfakcj daje czowiekowi zaspokojenie ostatnich grup potrzeb. 22. W zalenoci od warunkw rodowiskowych i wasnych cech osobowoci, czowiek zaspokaja w sposb indywidualny swoje potrzeby. Kiedy potrzeba nie zostaje zaspokojona, pojawia si stan napicia wymagajcy rozadowania. Kada potrzeba jest w pewnym okresie czasu nasycona, tj. zmienia si sia odczuwania jej przez czowieka zalenie od wielkoci jej zaspokojenia. Wyznacznikiem skali potrzeb jest poziom cywilizacyjny spoeczestwa: im jest on wyszy, tym zakres ich jest wikszy. Natomiast kolejno ich zaspokajania okrela prawo nasycalnoci Gossena (I prawo Gossena). Zgodnie z nim potrzeby ludzkie zaspokajane s w kolejnoci swej wielkoci, tzn. od najwaniejszych do najmniej wanych. Zjawisko to wystpuje w bardzo rny sposb u rnych ludzi, jest wic bardzo subiektywne, jednak w spadek intensywnoci potrzeb w pewnym okresie w miar ich zaspokajania zawsze wystpuje [61]. 23. Kontynuacj koncepcji Maslova jest teoria dwuczynnikowa F. Herzberga. Herzberg twierdzi, e u ludzi dominuj dwie grupy potrzeb [138]: czynniki higieny odnoszce si do potrzeb biologicznych, bezpieczestwa i spoecznych. mona je okreli jako minimum niezbdne do podjcia zada w ogle; motywatory zawarte s w treci i cz si z zawodowymi moliwociami pracownika, odpowiadaj one potrzebom uznania, osigni oraz oddziaywaj na motywacj i powoduj wykonywanie zada na wyszym poziomie.