LEKCJA CZWARTA

Przymiotnik. cznik w orzeczeniu zoonym. Zgodno przymiotnika z liczb.

Sownictwo kadego jzyka mona podzieli na rne rodzaje sw czci mowy. Jzyki Tolkiena miay by w zamierzeniu "zdecydowanie europejskie w stylu i budowie" (Listy, s. 263), wic czci mowy jakie zawieraj nie s zbyt egzotyczne i powinny by znajome kademu uczniowi w Europie czy Ameryce. Ju wspomnielimy o rzeczownikach, ktre w uproszczonej definicji s sowami oznaczajcymi rzeczy. Teraz przejdziemy do przymiotnikw. Przymiotniki to sowa, ktre przyjmuj specjaln funkcj opisu. Jeli chcemy powiedzie, e kto lub co posiada jak konkretn cech moemy znale przymiotnik, ktry speni to zadanie. W zdaniu dom jest czerwony sowo "czerwony" jest przymiotnikiem. Opisuje ono dom. Istniej przymiotniki dla wszystkich rodzajw cech, przydatne gdy chcemy powiedzie, e kto lub co jest due, mae, niebieskie, gupie, paskudne, pikne, cienkie, nudne, wysokie, cudowne, nieznone itp. Mona wyrni dwa sposoby uywania przymiotnika: 1. Mona go powiza z rzeczownikiem, ktry opisuje, co w rezultacie da nam wyraenia jak wysoki czowiek albo czerwona ksika. Takie wyraenie moe by wstawione w pene zdanie, jak wysoki czowiek mnie przeraa albo czerwona ksika jest moja, gdzie sowa wysoki, czerwona daj dodatkow informacj o danych rzeczownikach. Takie uycie przymiotnika nazywa si przydawk. Dana cecha jest okrelana przez przydawk rzeczownika, lub jest przydana temu rzeczownikowi (wysocy ludzie - OK. wiemy dokadnie o jakich ludzi tu chodzi, wysokich, wysoko (wzrost) jest ich "przydawk"). 2. Mona rwnie zbudowa zdanie, ktrego cay sens polega na tym, e kto lub co posiada okrelon cech. Wtedy nie zakadamy wysokoci jak w przypadku wyraenia wysocy ludzie - chcemy powiedzie ludzie s wysocy, co jest najwaniejsz informacj, jak chcemy przekaza. Takie uycie przymiotnika nazywa si orzeczeniowym: wybieramy jaka osob (osoby) lub rzecz (rzeczy), jak na przykad ludzie w tym przypadku i dodajemy przymiotnik aby okreli ich cech. Wtedy przymiotnik jest czci orzeczenia zoonego zdania. Jak zauway ju pilny czytelnik, jest tu jeszcze jedna komplikacja: nie mwimy tylko ludzie wysocy, ale ludzie s wysocy, cho waciwie pierwsza opcja jest cakiem poprawna w sporej czci jzykw (quenya moe te si do nich zalicza). W jzyku polskim musimy jednak wstawi tu jeszcze s albo jest przed przymiotnikiem. Nie dodaje to zbyt wiele znaczenia (dziki temu tak wiele jzykw radzi sobie bez tego sowa); std to "jest / s" nazywane jest

"cznikiem". Zasadnicz funkcj tego cznika jest po prostu czenie przymiotnikw z rzeczami lub osobami, ktre opisuj. W porwnaniu z licznymi formami rzeczownika, przymiotnik jest raczej ograniczony w swoich formach. Wikszo koczy si na -a lub -. Ta druga kocwka jest mniej popularna i pojawia si najczciej w nazwach kolorw: Ninqu "biay", mor "czarny", carn "czerwony", varn "brzowy" itp. Jeli przymiotnik nie koczy si na -a lub - prawie zawsze koczy si na -in, np.: firin "martwy", hwarin "skrzywiony", melin "drogi" (w znaczeniu "kochany", nie "kosztowny") lub latin "otwarty, wolny" (o terenie). Ostatni przymiotnik jest waciwie zapisany latin(a) w pismach Tolkiena (LR, s. 368), najwyraniej jest to sugestia, e latin jest skrcon form od latina, obydwa warianty s wic moliwe. (Prawdopodobnie wszystkie przymiotniki koczce si na -in s skrcon wersj penej formy z kocwk -ina.) Przymiotniki, ktre nie kocz si ani na -a, - ani -in wystpuj bardzo rzadko; jest przymiotnik teren (smuky) - ale nawet on ma dusz form koczc si na - (teren). Przymiotniki koczce si na -a s najczstszym typem. Kocwka ta moe pojawia si sama, jak w lra "paski", ale czsto jest czci duszej kocwki jak -wa, -na (wariant -da), -ima lub -ya, np: helwa "(blado-) niebieski", harna "ranny", melda "kochany, drogi", melima "kochany", vanya "pikny". Sam wyraz quenya jest przymiotnikiem z kocwk -ya, o znaczeniu "elficki, quendiaski", cho Tolkien uzna, e uywa si go bdzie tylko do okrelania Wysokiej Mowy elfw (Listy, s. 264, WJ, s. 360-361, 374). W quenyi tak jak i w polskim przymiotnik moe by bezporednio powizany z rzeczownikiem, okrelajc go. Mamy wiele przykadw takiego uycia: lint yuldar "szybkie yki" (Namri), luini tellumar "niebieskie sklepienia" (Namri), fna cirya "biay statek" (Markirya), quant tengwi "pene znaki" (okrelenie uywane przez wczesnych elfickich lingwistw; zobacz VT39, s. 5). W tych przykadach mamy do czynienia z porzdkiem wyrazw jak w jzyku polskim, tj. przymiotnik + rzeczownik. Jest to najwyraniej normalny, preferowany porzdek w quenyi. Jednak jest rwnie moliwe aby rzeczownik poprzedza przymiotnik. Na przykad, w Markirya mamy anar pra "soce zamglone" a w LR, s. 47 mall tra "droga prosta". Moliwe, e ta kolejno jest uywana dla podkrelenia przymiotnika, z kontekstu wynika, e jest to prosta droga w odrnieniu od krzywej. Jednak postawienie przymiotnika za rzeczownikiem moe by normalnym szykiem w przypadku tytuu uywanego razem z nazw wasn: w NO, s. 257 mamy Elendil Voronda "Elendil Wierny" (cho forma w NO, s. 257 brzmi waciwie Elendil Vorondo, poniewa jest to dopeniacz, ale wrcimy do tego pniej). Prawdopodobnie mona by rwnie uy odwrotnego szyku voronda Elendil, ale to byaby pewnie bardziej "prosta" forma oznaczajca "wierny Elendil", bez przymiotnika w funkcji tytuu. Przejdmy teraz do uycia przymiotnika jako czci orzeczenia zoonego. Przykadem jest vanwa "zgubiony/stracony" w Namri: Vanwa n

(...)Valimar "stracony jest (...)Valimar" (miejsce w Bogosawionym Krlestwie, o ktrym Galadriela sdzia, e nigdy go ju nie zobaczy). Widzimy, e cznik w quenyi w orzeczeniu zoonym to n. Liczba mnoga "s" zdaje si brzmie nar - potwierdzone we wczesnej wersji Namri nagranej przez Tolkiena na tamie (patrz Wprowadzenie do elfickiego Jima Allana, s. 5). Mona wic wywnioskowa, e te czniki bd funkcjonoway tak jak w zdaniach w jzyku polskim: I parma n carn. "Ksika jest czerwona." Ulundo n ma. "Potwr jest zy." I neri nar hall. "Ludzie s wysocy." W tej lekcji opublikowanej pocztkowo w grudniu 2000 r. umieciem tu ostrzeenie:
Powinienem jednak doda, e z powodu ogromnego braku przykadw nie moemy by pewni co do preferowanego szyku zdania. Z przykadu vanwa n (...) Valimar "stracony jest (...) Valimar" w Namri mona by wnioskowa, e n powinno wystpowa po przymiotniku, tak wic "ksika jest czerwona" brzmiaoby i parma carn n, "ksika czerwona jest". Ciekawym byoby wiedzie, czy n "jest" wci wystpowaoby po vanwa "stracony", gdybymy przesunli Valimar na pocztek zdania; "Valimar jest stracony" brzmiaoby Valimar n vanwa z polskim szykiem, czy moe Valima vanwa n? W podanych wyej przykadach i w wiczeniach uywaem szyku "polskiego", ale Tolkien mg mie tu w zanadrzu co egzotycznego. Nie sposb powiedzie, dopki nie opublikowane zostanie wicej materiau.

Poprawiaem ten kurs w listopadzie 2001 r., a tego lata pojawio si kilka nowych przykadw zawierajcych wyraz n "jest". Zdaje si, e istnieje tendencja do umieszczania n na kocu zdania, jak w przykadzie l caritas (...) alasaila n (dosownie: "nie robienie tego (...) niemdre jest" - VT42, s. 34). Ale ten sam artyku podaje rwnie zwrot "A n calima l B" (dos. "A jest jasne nad B"), jako quenejski sposb wyraania "A jest janiejsze od B" (VT42, s. 32). Zauwamy, e zwrot ten uywa polskiego szyku zdania z n przed a nie po calima "jasny". Wyglda wic na to, e zdanie takie jak parma n carn, sowo po sowie odpowiadajce polskiemu "ksika jest czerwona" moe by rwnie dozwolone. Z tego powodu nie poprawiaem przykadw ani wicze w tym kursie, ktre stosuj "polski" szyk zdania jeli chodzi o cznik n. Zdaje si jednak, e szyk parma carn n "ksika czerwona jest" naley rwnie uzna za najzupeniej normalny, a by moe nawet powszechniejszy. Musimy poczeka na jeszcze wicej przykadw. [Kolejne uaktualnienie, stycze 2002 r.: W tym miesicu rzeczywicie opublikowano nowe przykady. Wyglda na to, e dokadny szyk zdania jest jednak kwesti smaku. Przykad ely na manna "jeste bogosawiony" z VT43, s. 26 ma polski szyk zdania, a cznik wystpuje tu w krtkiej formie na a nie n. W wiczeniach pozostaniemy przy normalnej "dugiej" formie, gwnie dla zachowania jasnoci: sowo na posiada jeszcze par innych znacze. A by moe forma na- jest preferowana gdy dodawane s kocwki, por. form w lm

nar "s". Oczywicie nieudokumentowana forma nr mogaby by rwnie poprawna.] W Pieni Friel (tekst sprzed WP) pojawia si wyraz ye oznaczajcy "jest", w rima ye Nmenor, "pikny jest Nmenor" (LR, s. 72). Jednak i Leksykon quenejski (QL, s. 64) i Etymologie (LR, s. 374) okrelaj n jako czasownik "by", a w Namri mamy to potwierdzone. Etymologie i QL s wczeniejsze ni Pie Friel, ale Namri jest pniejsze, wic wydaje si, e ye byo tylko eksperymentem Tolkiena. W Pieni Friel mamy te kocwk -i na okrelenie "jest", dodawan do przymiotnikw i zastpujc ich kocow samogosk: mri "(to) jest dobre" od przymiotnika mra "dobry". Kocwka -i jest niewtpliwie zwizana z ye, w pniejszych tekstach ma ona jednak zupenie inne znaczenie, nie poleca si wic uywania jej. Sowo ye najprawdopodobniej rwnie stracio swoj wano w quenyi z czasw WP. Istnieje jeszcze inny system, mianowicie cakowite opuszczenie cznika. Sowo "jest/s" jest domylne, Ilu vanya "wiat (jest) piekny" (Pie Friel), maller raicar "drogi (s) krzywe" (LR, s. 47). Forma "A jest jasne nad B" = "A jest janiejsze od B" zacytowana wyej jest tak naprawd podana jako "A (n) calima l B" w VT42, s. 32. Jest to wic sugestia, e n moe zosta ominite. Przykad malle tra "prosta droga" mona te interpretowa jako "droga (jest) prosta". Kocowa wersja dokonanego przez Tolkiena tumaczenia na queny Zdrowa Mario opuszcza kilka cznikw: Aistana ely, ar aistana i yv mnalyo = "bogosawiona [jeste] Ty, i bogosawiony [jest] owoc ona Twego" [polskie: "Bogosawiona ty midzy niewiastami i bogosawiony owoc ywota twego"]. Musimy zaoy, e cznik n, nar nie ogranicza si tylko do czenia rzeczownikw i przymiotnikw, ale moe te by uyty do porwnywania rzeczownikw: Parmar nar engwi "ksiki s rzeczami", Fanro n Noldo "Fanor jest Noldo". (Zauwamy przy okazji, e waciwa forma tego imienia w quenyi to Fanro; "Fanor" to quenejsko-sindariska forma uywana w rdziemiu po jego mierci). I znowu moliwe, e dopuszczone jest ominicie cznika: Parmar nati, Fanro Noldo. [W polskim moemy zamiast "ksiki s rzeczami" powiedzie "ksiki to rzeczy", w pierwszym wyraeniu mamy do czynienia z narzdnikiem (rzeczami), w drugim za z mianownikiem (rzeczy), moliwe wic, e to drugie tumaczenie jest blisze quenyi]. Zgodno przymiotnika z liczb: Przymiotniki w quenyi zgadzaj si z liczb rzeczownika, ktry opisuj. Jeli wic rzeczownik wystpuje w liczbie mnogiej, przymiotnik podobnie, jeli przymiotnik opisuje kilka rzeczownikw, musi rwnie wystpowa w liczbie mnogiej. Nie mamy jednak przykadw na zgodno przymiotnika z liczb podwjn rzeczownika. Oglnie przyjmuje si, e nie ma specjalnej podwjnej formy przymiotnika, a tylko jedna mnoga (lub raczej "nie-pojedyncza"). Markirya wskazuje, e nie istnieje te adna specjalna forma przymiotnika dla czstkowej liczby mnogiej (kocwka -li). Przymiotnik

opisujcy taki rzeczownik pojawia si w normalnej liczbie mnogiej. Najprawdopodobniej wic nie istnieje te adna odrbna forma dla liczby podwjnej. Jak wic skonstruowana jest liczba mnoga przymiotnika? W dostpnych przykadach mona zauway, e Tolkien eksperymentowa z rnymi systemami przez lata. We wczesnych rdach przymiotniki z kocwk -a maj w liczbie mnogiej dodane -r na kocu, tak jak to si dzieje z rzeczownikami o kocwce -a. Na przykad pewna bardzo wczesna "mapa" wiata Tolkiena (przedstawiona jako symboliczny statek) zawiera I Nori Landar. Najwyraniej znaczy to "Szerokie Ziemie" (KZO1, s. 123; przymiotnik landa "szeroki" pojawia si w Etymologach, haso LAD. Christopher Tolkien w KZO, s. 123 sugeruje tumaczenie "Wielkie Ziemie"). Tu rzeczownik nori "ldy" w liczbie mnogiej wystpuje z przymiotnikiem landa "szeroki" - przy okazji kolejny przykad rzeczownika poprzedzajcego przymiotnik - i skoro rzeczownik jest w liczbie mnogiej, przymiotnik otrzymuje kocwk -r aby zgadza si z liczb. Taki sposb formowania liczby mnogiej przymiotnikw by jeszcze wany w 1937 albo na krtko przedtem. Ju zacytowalimy przykad maller raicar "drogi [s] krzywe" z LR, s. 47, w ktrym to przymiotnik raica "zakrzywiony, krzywy, niedobry" jest w liczbie mnogiej. Jednak tego systemu nie mona poleci piszcym, gdy w quenyi z czasw WP zosta on porzucony. W prawdopodobnie najwczeniejszym wierszu Tolkiena, Narqelion, napisanym w latach 1915-16 przymiotniki koczce si na -a maj w liczbie mnogiej kocwk -i. Na przykad wyraenie sangar mai najwyraniej znaczy "tumy olbrzymie", przymiotnik ma "olbrzymi" pojawia si we wczesnym Leksykonie qenejskim (QL, s. 97, ale w pniejszej quenyi sowo to oznacza "zy"). Pniej Tolkien wprowadzi komplikacj: przymiotniki koczce si na -a maj form w liczbie mnogiej -ai tylko w archaicznej quenyi. W quenyi wygnaczej tj. jzyku Noldor, ktrzy powrcili do rdziemia -ai na kocu przymiotnikw o wicej ni jednej sylabie w liczbie mnogiej zmienia si w -. (por. WJ, s. 407 gdzie kocwka -v jest opisywana jako "archaiczne quenejskie -vai".). Wiec jeli liczba mnoga przymiotnika quanta "peny" brzmiaa kiedy quantai to pniej staa si quant, jak w quant tengwi, "pene znaki" cytowanym ju wczeniej (VT39, s. 5). Jest jeszcze jedna sprawa, ktra wymaga omwienia: przymiotniki z kocwk -a, jak w laura "zoty". W archaicznej formie liczba mnoga brzmiaaby po prostu laurai. Ale potem -ai przeksztacio si w -e, co daoby ? laure. Aby unikn tej jake niewygodnej kombinacji dwch e na kocu wyrazu pierwsze z nich zostao zmienione na i. Tak wic liczba mnoga przymiotnika laura w quenyi wygnaczej brzmi lauri, tak jak w Namri: Ai! lauri lantar lassi srinen... "Ach! Zote lec licie (z) wiatrem" - przymiotnik zgadza si z rzeczownikiem pod wzgldem liczby: lassi - liczba mnoga od lass "li".

Co do przymiotnikw koczcych si na -, zachowuj si one tak jak wikszo podobnych rzeczownikw: - zmienia si na -i w liczbie mnogiej. Nie mamy zbyt wiele przykadw, ale w wyraeniu luini tellumar "niebieskie sklepienia" w Namri moemy zaobserwowa liczb mnog przymiotnika luine "niebieski" (nie jest to potwierdzona forma, ale jak ju wspomnielimy wyej wikszo nazw kolorw koczy si na -). Ponadto w Etymologiach Tolkien napisa, e przymiotnik mait "uzdolniony" brzmi w liczbie mnogiej maisi (LR, s. 371). Najprawdopodobniej ta forma liczby mnogiej miaa pokaza, e przymiotniki koczce si na -it maj w liczbie mnogiej kocwk -isi, gdzie spgoska t zamienia si na s przed i. Zdaje si jednak, e pomys ten zosta przez Tolkiena pniej porzucony, niemniej jednak: w znacznie pniejszym rdle Tolkien napisa hlonti tengwi, a nie ?hlonsi tengwi, "znaki fonetyczne" (WJ, s. 395). Moe wic liczba mnoga od mait mogaby brzmie rwnie ?maiti. Jeli chodzi o liczb mnog przymiotnikw koczcych si na spgosk, takich jak firin "martwy", nie mamy adnych przykadw, ktre by co wyjaniay. Oglnie uznano, e tworzy si liczb mnog dodajc -i, na kocu, tak jak dzieje si to w przypadku rzeczownikw tego typu. Tak wic "martwi ludzie" brzmiaoby firini neri. Jedyne co moe temu przeczy to fakt, e te przymiotniki s (prawdopodobnie) skrcon wersj przymiotnikw z kocwk -ina. Jak ju wspomnielimy Tolkien zacytowa przymiotnik "otwarty, wolny" (teren) jako latin(a), z czego wniosek, e obie formy s dopuszczalne. Liczba mnoga od latina powinna brzmie oczywicie latin, od starszej formy latinai. Ale co z latin? Jeli to ma by krtsza forma od latina, by moe forma liczby mnogiej brzmi latin a nie latini? Tego nie wiemy jednak na pewno; w wiczeniach poniej uyta zostaa pierwsza forma, tj. z kocwk -i. Przymiotniki koczce si na spgosk s w kadym razie rzadkoci, nie maj wic zbyt duego wpywu na poprawno quenyi w naszych tekstach. W jakich sytuacjach przymiotnik zgadza si z rzeczownikiem w liczbie? Na podstawie przykadw wiemy, e przymiotnik w funkcji przydawki, jak w luini tellumar "niebieskie sklepienia", jeli wystpuje przed rzeczownikiem, zgadza si z nim w liczbie. Podobnie przymiotnik wystpujcy po rzeczowniku: wiersz Markirya zawiera i fairi nc, dosownie "widma blade" (nca l.mn. nc "niewyrany, saby, mglisty", PiK, s. 285). Przymiotnik oddzielony od rzeczownika take zgadza si co do liczby, jak w Namri, lauri lantar lassi "zote lec licie" (w prozie Namri mamy lassi lantar lauri "licie lec zote"). Brak nam przykadw jeli chodzi o zastosowanie orzeczeniowe. W jzyku niemieckim przymiotniki zgadzaj si co do liczby kiedy s przydawk, ale nie gdy s czci orzeczenia zoonego. Jednak stary przykad maller raicar "drogi [s] krzywe" z LR, s. 47 zdaje si dowodzi, e w quenyi przymiotniki zgadzaj si co do liczby nawet gdy s czci orzeczenia. W quenyi pniejszej wyraenie to brzmiaoby pewnie maller (nar) raic, poniewa Tolkien zmieni zasady tworzenia liczby mnogiej przymiotnikw.

Krtko mwic, moemy wywnioskowa, e przymiotniki zawsze zgadzaj si w liczbie z rzeczownikami, ktre opisuj. Istniej jednak pewne wyjtki. Dodatek E do eseju Quendi i Eldar z ok. 1960 r. zawiera kilka przykadw uycia przymiotnikw z rzeczownikiem w liczbie mnogiej tengwi "znaki", tworzcych rne wyraenia. Poza wspomnianymi ju hlonti tengwi "znakami fonetycznymi" i quant tengwi "penymi znakami" (WJ, s. 395, VT39, s. 5) mamy te racin tengwi "nagie znaki " i peny tengwi "niedostateczne znaki" (VT39, s. 6; liczba pojedyncza tego ostatniego, penya tengw "niedostateczny znak", jest potwierdzona: VT39, s. 19). W tych wyraeniach przymiotniki hlont "fonetyczny", quanta "peny", racina "nagi" i penya "niedostateczny, nieodpowiedni" przyjmuj liczb mnog zgodn z tengwi "znaki, elementy, dwiki". I wszystko jest w porzdku. Ale w brudnopisie do dodatku E dla Quendi i Eldar Tolkien nie pozwala przymiotnikom zgadza si pod wzgldem liczby z rzeczownikami. Mamy wic wyraenia jak lehta tengwi "wolne elementy", sarda tengwi "twarde dwiki" i tapta tengwi "zahamowane elementy" (VT39, s. 17). Jeli wic nie zaoymy, e istniej rne klasy przymiotnikw, z ktrych jedne zgadzaj si z liczb a inne nie - co jest raczej naciganym wytumaczeniem - zdaje si, e Tolkien zaoy, i przymiotnik w funkcji przydawki stojcy bezporednio przed rzeczownikiem nie zgadza si z nim w liczbie. Ale kiedy pisa waciwy dodatek, wyglda na to, e wprowadzi zgodno liczby, na przykad quant tengwi "pene znaki" zamiast ?quanta tengwi. Zdaj si wiec, e zasada zmieniaa si tak czsto, jak tylko Tolkien mia na to ch. Kocowa wersja wiersza Markirya, ktra jak twierdzi Christopher Tolkien zostaa napisana w ostatniej dekadzie ycia Tolkiena (1963-73), jest tu take istotna. W wyraeniu "upade wiee" Tolkien najpierw napisa przymiotnik atalanta "zrujnowany, upady" w liczbie mnogiej jako atalanti, tak jak by si tego mona byo spodziewa. Potem jednak, wedug Christophera Tolkiena, tajemniczo zmieni te atalanti na form pojedyncz (czy moe nieodmienion) atalanta, pomimo, e rzeczownik "wiee" pozosta w liczbie mnogiej (PiK, s. 285). Znw wic eksperymentowa on z moliwoci zgodnoci przymiotnikw stojcych bezporednio przed rzeczownikami w liczbie. Podobny system pojawia si te w pismach Tolkiena na temat westronu, "Wsplnej mowy" rdziemia (jzyka, ktry tylko nakreli). By moe rozpatrywa moliwo wprowadzenia takiego systemu rwnie do quenyi, i widzimy, e ten pomys cigle pojawia si i znika. System jaki poleca si to jednak ten, w ktrym przymiotniki zgadzaj si co do liczby z rzeczownikami. W Namri w WP mamy wyraenie lint yuldar "szybkie yki", W RGEO, s. 66 Tolkien dokadnie opisa, e lint jest liczb mnog przymiotnika. Musimy wic wnioskowa, e lint reprezentuje starsz form lintai, liczb mnog od przymiotnika linta. Gdyby przymiotnik w funkcji przydawki przed rzeczownikiem nie mia zgadza si z nim co do liczby, musiaoby to brzmie ?linta yuldar. rdo, w ktrym Tolkien wskaza, e lint

to liczba mnoga zostao opublikowane jeszcze za jego ycia, okoo 1968 roku, czyli moliwe, e nawet po powstaniu ostatniej wersji wiersza Markirya. Tak wic jego ostateczn decyzj zdaje si by system, w ktrym przymiotniki zgadzaj si w liczbie z rzeczownikami. Mona podejrzewa, e Tolkien spdzi wiele bezsennych nocy rozwaajc wady i zalety tego systemu.
UWAGA NA TEMAT PRZYMIOTNIKW FUNKCJONUJCYCH JAKO RZECZOWNIKI: Jak ju wspomnielimy, Tolkien eksperymentowa z kocwkami przymiotnikw w liczbie mnogiej, pocztkowo tworzc je poprzez dodanie kocwki -ar, pniej zmieniajc j na - (archaiczne -ai). Jednake cakiem moliwe jest, e przymiotniki nadal otrzymuj kocwk -ar w liczbie mnogiej, jeli uywane s jako rzeczowniki. Sam Tolkien zwrci uwag, e zamiast wyraenia peny tengwi "niedostateczne znaki", Elfowie woleliby prawdopodobnie sam rzeczownik penyar "niedostateczne" - "uywajc przymiotnika penya jako specjalistycznego okrelenia" (VT39, s. 19). Bardziej znanym przykadem moe by przymiotnik vanya "pikny". Normalnie jego liczba mnoga brzmiaaby vany (np.: vany nissi "pikne kobiety"). Jednak przymiotnik ten moe te by uyty jako rzeczownik, "Vanya", "Pikny/a", ktrym to mianem okrelano Pierwszy Klan Eldar. Cay klan nazywano oczywicie Vanyar, jak w Silmarillionie, rozdz. 3: "Lud jego [Ingwego], Vanyarowie, czyli Elfy Pikne ". W innym przykadzie, z podobnym w znaczeniu przymiotnikiem vanima "pikny", Drzewiec rwnie uywa tego systemu gdy wita Galadriel i Celeborna, a vanimar "o pikni". Przymiotniki koczce si na - miayby jednake w liczbie mnogiej normaln kocwk -i, nawet jeli uyte s jako rzeczowniki, poniewa wikszo rzeczownikw koczcych si na - posiada w liczbie mnogiej kocwk -i.

Podsumowanie lekcji czwartej: Przymiotniki to wyrazy okrelajce rne cechy, takie jak "wysoki" lub "pikny". Mog by one powizane z rzeczownikami tworzc wyraenia, jak np.: "czerwona ksika" lub "wysocy ludzie", w ktrych przymiotniki "czerwona" i "wysocy" opisuj bezporednio rzeczowniki "ksika" i "ludzie". W tym przypadku s to przydawki. Przymiotniki mog te by czci orzeczenia zoonego. W tym przypadku wystpuj razem z cznikiem ("jest, s"). Sporo jzykw radzi sobie jednak bez niego, podobnie ma si rzecz z queny, ale istnieje te cznik n "jest" / nar "s". - Wikszo przymiotnikw koczy si na -a, cze na -; tych, ktre kocz si na spgosk jest bardzo niewiele i prawie zawsze maj one kocwk -in (najwyraniej skrt od -ina). Przymiotniki zgadzaj si z rzeczownikami co do liczby. Jeli przymiotnik opisuje rzeczownik w liczbie mnogiej lub kilka rzeczownikw, to przyjmuje form w liczbie mnogiej. Przymiotniki koczce si na -a otrzymuj w liczbie mnogiej kocwk - (od archaicznego -ai); te, ktre kocz si na -a otrzymuj -i (eby unikn niewygodnego -e). Przymiotniki z kocwk - maj w liczbie mnogiej kocwk -i; natomiast jeli chodzi o kocwki -in to nie ma adnych przykadw co do ich formy w liczbie mnogiej. Wnioskowa mona, e otrzymuj kocwk -i. SOWNICZEK Poza pierwszymi dwoma sowami, wszystkie s przymiotnikami. Nie martwcie si innymi sowami w wiczeniach poniej, te znacie ju z wczeniejszych lekcji, nieprawda?

neld "trzy" n "jest" (nar "s") vanya "pikny" alta "wielki" (= duy; wyraz ten uywany jest tylko w odniesieniu do wielkoci fizycznej) calima "jasny" taura "potny" saila "mdry" (uyjemy tej formy z pniejszych materiaw; rdo sprzed WP podaje saira) ma "zy" carn "czerwony" (podejrzewa mona, e Tolkien jako zagorzay katolik myla tu o
kardynaach i ich czerwonych szatach; woskie sowo carne = "[czerwone] miso" tez mogo by tu istotne...)

ninqu "biay" mor "czarny" (por. Pierwszy czon sindariskiego Mordor = Czarny Kraj) firin "martwy" WICZENIA 1. Przetumacz na polski: A. Mor rocco. B. Calim hendu. C. Neld firini neri. D. Vany aiwi. E. Tri n taura ns. F. I oronti nar alt. G. Aran taura (dwie moliwe wersje!) H. I nr ar i ns nar sail. 2. Przetumacz na queny: I. Biaa brama. J. Wielki statek. K. Podoga jest czerwona. L. Jeden czarny kamie i trzy biae kamienie. M. Mdrzy krlowie s potnymi ludmi. N. Potny czowiek i pikna kobieta s li. O. Elfy s pikne. P. Elfy to pikny lud.