LEKCJA DZIEWITA Bezokolicznik. Czasownik przeczcy. Imiesowy czynne.

BEZOKOLICZNIK Wszystkie formy czasownika, jakie dotd omwilimy, czyli wszystkie czasy, jzykoznawca okreliby mianem osobowych form czasownika. Definicja formy osobowej mwi, e moe ona funkcjonowa jako orzeczenie w zdaniu, cz zdania, ktra mwi nam, co robi podmiot (lub czym jest - w lekcji czwartej mwilimy, e zwrot skadajcy si z cznika + rzeczownika rwnie uznaje si za orzeczenie, np. "zoto jest pikne", lecz tutaj bdziemy zajmowa si zwyczajniejszymi czasownikami). W zdaniu i Elda mta massa "Elf je chleb" jzykoznawca atwo moe przypisa role wszystkim czciom zdania: tak jak i Elda "Elf" jest podmiotem a massa "chleb" dopenieniem, tak mta "je" jest orzeczeniem w zdaniu. A dlatego wanie, e forma mta, czas teraniejszy czasownika mat- moe funkcjonowa jako orzeczenie, mwimy, e mta jest osobow form czasownika. Bezokolicznik to zupenie inna bajka. Jest to forma bezosobowa. Nie odmienia si go przez czasy. Nie otrzymuje on kocwki -r, nawet gdy podmiot zdania jest w liczbie mnogiej. Tak wic sam bezokolicznik nie jest w stanie funkcjonowa jako orzeczenie w zdaniu. Nie mona go poczy bezporednio z podmiotem. Do czego zatem si go stosuje? Bezokoliczniki w jzyku polskim maj wiele zastosowa, ale najwaniejsz ich funkcj jest to, e pozwalaj one na poczenie kilku czasownikw w jednym zdaniu. W zdaniu takim jak "Krasnoludowie chcieli je" czasownik "chcieli" jest form osobow, wystpujc w konkretnym czasie (w tym przypadku przeszym). Ale czasownik "je" wystpuje w bezokoliczniku, tworzc wraz z form osobow fraz czasownikow "chcieli je". Nie mamy zbyt wielu potwierdzonych przykadw quenejskiego bezokolicznika, istnieje jednak zdanie polin quet "umiem mwi" (VT41, s. 6). Tutaj czasownik polin "umiem" jest form osobow, aorystem czasownika pierwotnego pol- z doczon kocwk zaimkow -n "ja" - ale wyraz quet naley traktowa jako bezokolicznik. Oczywicie quet podobne jest w formie do aorystu quet "mwi", lecz jak wskazuje tumaczenie "mwi" oraz kontekst forma quet jest tu bezokolicznikiem. Moemy std stwierdzi, e czasowniki pierwotne takie jak quet- maj bezokoliczniki koczce si na - (najwyraniej odpowiadajce praelfickiemu -i). Kocwk t mona zanalizowa po prostu jako zastpstwo z braku innej kocwki, ale quet mona te postrzega jako nieodmienny pierwotny "czasownik z rdzeniem na I" kweti. Niezalenie od tego jak wyobraamy sobie pochodzenie i "znaczenie" kocwki -, wiemy ju prawdopodobnie wystarczajco duo, by zacz uywa bezokolicznika czasownikw pierwotnych. Poniej znajduje si kilka (wasnej roboty) przykadw czcych bezokoliczniki z rnymi formami osobowymi (czasami)

czasownikw mer- "yczy sobie, chcie" i pol- "umie". Formy osobowe na czerwono, bezokoliczniki na niebiesko: I Elda pol cen i Nauco "Elf mg zobaczy Krasnoluda" (zauwa, e chocia czasowniki pol- "umie, mc" i cen- "widzie" otrzymuj tu t sam kocwk -, pierwszy z nich jest aorystem a drugi bezokolicznikiem - kontekst decyduje, czy form cen naley rozumie jako aoryst "widzi" czy bezokolicznik "zobaczy") I Naucor merner mat "Krasnoludowie chcieli je" (czasownik osobowy merner "chcieli" odmieniony dla czasu przeszego i liczby mnogiej + bezokolicznik mat "je") I seldo poll hlar ilya quetta "chopiec mg usysze kade sowo" Polily car ilqua "moesz zrobi wszystko" I nissi meruvar tul "kobiety bd chciay przyj" Co natomiast dzieje si z czasownikami z rdzeniem na A? Tolkien czsto opisywa te czasowniki jakby byy one bezokolicznikami, np. anta- "darowa, dawa", varya- "chroni" albo yelta- "nienawidzi" (hasa ANA1, BAR, DYEL). To jednak nie jest jeszcze dowodem, e forma taka jak anta moe by uywana jako bezokolicznik "dawa" w tekcie quenejskim, poniewa w tradycji jzykoznawstwa zachodniego bezokolicznik zazwyczaj uywany jest przy wymienianiu wyrazw w sownikach. [Tak dzieje si w jzyku polskim, natomiast w angielskim w sownikach podaje si brzmienie podstawowej formy czasownika bez czstki "to" cechujcej bezokolicznik.] Czasami ten system stosuje si nawet wtedy, gdy takie tumaczenie jest bdne - na przykad sownik hebrajsko-polski moe twierdzi, e wyraz nathan znaczy "dawa", cho waciwie znaczy on "on daje" - jest to po prostu najprostsza forma czasownika, dlatego podawana jest w sownikach. Jednak forma taka jak anta- jest po prostu nie odmienionym rdzeniem, a Tolkien wspomina o pewnych kontekstach gramatycznych, gdzie "rdze (...) sowa uywany jest jako bezokolicznik" (PiK, s. 282). Oglny system rwnie sugeruje, e czasowniki z rdzeniem na A bez dodatkw mog funkcjonowa jako bezokoliczniki. (Zauwacie, e bezokoliczniki zarwno czasownikw pierwotnych jak i z rdzeniem na A zdaj si by podobne w formie do bezkocwkowego aorystu.) Sdz wic, e moemy mie nastpujce zdania (podkrel tylko bezokoliczniki, by nie bawi si w kolorki): I vendi merner linda "panny chciay piewa" I norsa pol orta i alta ondo "olbrzym moe podnie ten duy kamie" Merin cenda i parma "chc czyta ksik" Kilka bezokolicznikw mona prawdopodobnie poczy za pomoc ar "i": I neri merir cenda ar tec rimb parmar "mczyni chc czyta i pisa wiele ksiek"

Powysze rozwaania nie obejmuj oczywicie wszystkiego, co mona powiedzie o quenejskim bezokoliczniku. Znamy troch dalszych szczegw, ktre uzupenimy w dalszej czci kursu, lecz jest te wiele punktw niejasnych. W pewnych bardzo pnych notatkach (ok. 1969 r.) Tolkien wspomina o "<<bezokoliczniku>> oglnym (aorystowym) tworzonym przez dodanie -i" (VT41, s. 17), ale jako e opublikowano tylko krtkie fragmenty tych materiaw nie moemy stwierdzi z pewnoci co mia na myli.. Czy istnieje osobny "bezokolicznik aorystowy"? Wczeniej wspominalimy o rnicy midzy takimi formami jak mta "je" (czas teraniejszy / cigy) i mat (aoryst). Czy quenya przenosi to rozrnienie do bezokolicznika, tak e mona rozrni bezokolicznik aorystowy i cigy (ang. "to eat" i "to be eating")? Co wicej, co Tolkien mia na myli piszc "dodanie -i"? Najwyraniej istnieje bezokolicznik tworzony przez dodanie -i do rdzenia (w kadym razie czasownikw pierwotnych). Lecz czy jest to wspczesny przyrostek quenejski, czy reprezentuje on form praelfick? Jak pisaem wyej, potwierdzony bezokolicznik quet "mwi" mona uzna za reprezentacj pierwotnego kweti, ktre rzeczywicie byoby rdzeniem kwet- z "dodanym -i". Lecz jeli jest to przyrostek ze wspczesnej quenyi, istniaby alternatywny bezokolicznik queti "mwi". Nie moemy nawet prbowa zgadywa jak miaby by uywany i czy jest zamienny z form quet. W eseju Quendi i Eldar Tolkien wspomnia kilka form czasownikw ktre mog by przykadami bezokolicznika na -i, mianowicie auciri i hciri, oba znaczce "odci" (w dwch rnych znaczeniach, patrz WJ, s. 365-366). Lecz dalej w tym samym eseju zacytowa te same czasowniki z doczonym mylnikiem (auciri-, hciri-), tak jakby byy to rdzenie czasownikowe a nie niezalene formy bezokolicznika (WJ, s. 368). Nie moemy wic by pewni niczego i musimy oczekiwa publikacji nowych materiaw.
UWAGA: W jzyku polskim bezokolicznika uywa si czsto do okrelenia intencji: "Przyszedem ci zobaczy". Wyglda na to, e w tym kontekcie quenya nie uywa tej formy, lecz zupenie innej konstrukcji (rzeczownika odczasownikowego w bierniku, omawianego w dalszej lekcji)

CZASOWNIK PRZECZCY To moe by dobre miejsce na wprowadzenie do dziwacznego czasownika quenejskiego. Wczeniej wspomniaem o czniku n "jest", ktry teraz moemy okreli jako form czasownika "by" (Prosz nie pyta czy n to czas teraniejszy czy aoryst, a pozostae formy tego czasownika s niestety jeszcze bardziej niejasne, poza czasem przyszym nauva "bdzie". Wrcimy do tego czasownika w lekcji 20. Czasownik "by" jest notorycznie nieregularny w jzykach wiata, wic by moe Tolkien rwnie wymyli jakie ciekawe nieregularnoci dla quenyi.) W kadym razie quenya posiada rwnie pojedynczy czasownik oznaczajcy "nie by". Mona wyrazi to znaczenie inaczej ni przez czenie

jakiej formy na z osobnym wyrazem "nie" (cho quenya posiada rwnie takie przeczenie). Czasownik ten wymieniony jest w Etymologiach pod hasem UGU/UMU, gdzie pojawia si w formie umin "nie jestem" (to kolejny przykad czstego u Tolkiena zwyczaju wymieniania czasownikw pierwotnych w pierwszej osobie aorystu). Wymieniony jest rwnie czas przeszy, do nieregularny: m, a nie umn jak spodziewalibymy si po najprostszym, "regularnym" wzorcu. m jako czas przeszy um- naley zapewne do tego samego schematu co lv, przesz. od lav- "liza" (por. undulv "w-d-lizn" - "przykry" w Namri w WP). Naley uwaa, by nie pomyli czasu przeszego m "nie by" z bezkocwkowym aorystem um "nie jest". Jako czasu przyszego tego rzeczownika moglibymy spodziewa si umuva, i ta niepotwierdzona forma moe by dozwolona - ale waciwie krtsza forma va pojawia si w Pieni Friel. Mamy tu zwrot va (...) fara "nie bdzie wystarczajce" (fara = przymiotnik "wystarczajcy"). By moe va jest waciwie czasem przyszym innego czasownika - poza umin "nie jestem" z rdzenia UMU Tolkien wymieni jeszcze form uin o tym samym znaczeniu najwyraniej wywodzc si z rdzenia UGU. By moe va jest dokadnie czasem przyszym tego czasownika. Mgby on reprezentowa pierwotn form tak jak uguba, podczas gdy uin wywodziby si od ugin (albo ugi-ni na jeszcze wczeniejszym etapie). G midzy samogoskami zanikao w quenyi, tak wic dwa u z uguba poczyy si w dugie w va, podczas gdy u oraz i z ugin poczyy si z dyftong ui (jak w uin) gdy zniknicie g doprowadzio te samogoski do bezporedniego kontaktu. Jakikolwiek rozwj wyobrazi tu sobie Tolkien, bdziemy uywali tu va jako czasu przyszego um- "nie by" unikajc niepotwierdzonej (i by moe nieco niezgrabnej) formy umuva. Tak jak n, tego "cznika przeczcego" mona prawdopodobnie uy do poczenia podmiotu z rzeczownikiem albo przymiotnikiem: I Nauco um aran "ten Krasnolud nie jest krlem" I nissi umir tiuc "te kobiety nie s grube" I rocco m mor "ten ko nie by czarny" I neri mer sail "ci mczyni nie byli mdrzy" Elda va ma "Elf nie bdzie zy" Nissi var ohtari "kobiety nie bd wojownikami" (przykro mi, Eowino!) Albo, uywajc kocwek zaimkowych zamiast niezalenych podmiotw: Umin Elda "nie jestem Elfem" men saila "nie byem mdry" valy ohtar "nie bdziesz wojownikiem"

Ale powyej napisaem, e jest to dobre miejsce na wprowadzenie czasownika przeczcego. Jest tak dlatego, e prawdopodobnie mona go czy rwnie z bezokolicznikami. Brak nam waciwych przykadw, ale w hale UGU/UMU w Etym Tolkien zaznaczy, e umin nie zawsze oznacza "nie jestem". Moe rwnie dobrze znaczy "nie robi". Przez poczenie tego czasownika z bezokolicznikiem mona prawdopodobnie zanegowa taki czasownik. Przykady wasnej roboty zawierajce rne czasy czasownika przeczcego: Umin tur macil "nie dzier miecza" Mma um mat hrv "owca nie je misa" I Nauco m tul "Krasnolud nie przyszed" I neri mer hir i harma "mczyni nie znaleli skarbu" I ns va linda "kobieta nie bdzie piewa" I neri var cen i Elda "mczyni nie zobacz Elfa" Musimy zaoy, e po czasowniku przeczcym, tak jak i w innych kontekstach, moe poczy si kilka bezokolicznikw, tak jak mer i cen w tym zdaniu (forma osobowa na czerwono, dwa bezokoliczniki na niebiesko i rowo): I Elda m mer cen i Nauco. "Elf nie chcia widzie Krasnoluda." I ponownie, z bezokolicznikami mer i cenda: I Nauco va mer cenda i parma. "Krasnolud nie bdzie chcia czyta ksiki." Prawdopodobnie czas teraniejszy / cigy czasownika przeczcego, ktry powinien brzmie ma, moe by uyty do zaprzeczenia trwajcej akcji: I Nauco ma linda "Krasnolud nie piewa" (w tej chwili) Porwnajmy z aorystem: I Nauco um linda. Ta druga wersja mogaby (cho niekoniecznie) mie szersze zastosowanie, takie jak "Krasnolud nie jest piewakiem". W kadym razie w poniszych wiczeniach bdziemy trzyma si aorystu. IMIESOWY CZYNNE Rne czci mowy, takie jak rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki pozostaj przez wikszo czasu wyranie osobnymi kategoriami. Jednak pewne wyrazy cz waciwoci kilku czci mowy. Imiesowy to wyrazy o funkcji

przymiotnikowej, ale pochodz one bezporednio od czasownikw i w przypadku imiesoww czynnych mog przyjmowa dopenienie. Imiesowy dzieli si na dwie kategorie, imiesowy czynne i bierne. Imiesw bierny pozostawimy sobie na nastpn lekcj i skupimy si teraz na imiesowie czynnym. W jzyku polskim form t tworzy si za pomoc kocwki -cy. Przykadowo czasownik "nadchodzi" ma imiesw czynny "nadchodzcy". Ten przymiotnik odczasownikowy okrela stan czego lub kogo, kto wykonuje czynno opisywan przez dany czasownik - dzie, ktry nadchodzi moemy okreli jako nadchodzcy. Jeli czasownik moe przyjmowa dopenienie, moe to te odpowiadajcy mu imiesw. Osob ktra kocha Elfw mona opisa jako kochajc Elfw. Quenejski odpowiednik polskiego -cy to kocwka -la. Istnieje wiele przykadw imiesoww czynnych w wierszu Markirya. Przykadowo, Tolkien w swoich przypisach zanotowa, e "ilkala [to] imiesw od ilka <<lni biel>>" (PiK, s. 286). Imiesw ilcala (jak bdziemy go tutaj zapisywa) oznacza zatem "lnicy" i tak uywany jest w wierszu w zwrocie przetumaczonym "pod ksiycem lnicym" (PiK, s. 276). Wyglda na to, e w quenejskim imiesowie czynnym samogoska rdzenia zostaje wyduona tam, gdzie jest to moliwe. W ilcala i nie moe sta si dugim , gdy nastpuje po nim zbitek spgosek. Jednak w PiK, s. 286 Tolkien wspomina rwnie czasownik hlapu- "lecie lub by unoszonym wiatrem" (jeden z rzadkich czasownikw z rdzeniem na U - do tajemniczej kategorii czasownikw). Jego imiesw pojawia si na poprzedniej stronie jako hlpula: Winga hlpula, co mona tumaczy jako "piany wznoszce si" (por. PiK, s. 284). Musimy zatem zaoy, e czasownik lala- "mia si" miaby imiesw llala (!) "miejcy si" - samogoska rdzenia zostaje wyduona. Jeli rdze zawiera samogosk, ktra jest ju duga, po prostu zostaje ona duga rwnie w imiesowie. Imiesowy pca- "zmniejsza si, marnie" i rma"przesuwa, rusza, podnosi" wystpuj jako pcala i rmala w wierszu Markirya. W przypadku duszych rdzeni czasownikowych, gdzie samogoska rdzenia wystpuje dwukrotnie, jak w falasta- "pieni si" (rdze najwyraniej PHALAS), wyglda na to, e to druga samogoska ma by wyduona jeli to moliwe. W tym przypadku nie mona jej wyduy, gdy nastpuje po niej zbitka spgosek. Imiesw "pienicy si" potwierdzony jest (w Markirya) jako falastala. Pierwsze wystpienie samogoski rdzenia mogoby zosta wyduone jeli chodzi o fonologi (**flastala), lecz najwyraniej pierwsza samogoska "nie liczy si" dla celw wyduenia. (Prawdopodobnie nie jest rwnie wyduana w czasie teraniejszym: falasta "pieni si" a raczej nie ?flasta i z pewnoci nie **falsta. Ale ci, ktrzy nie wierz w teori, e czasowniki z rdzeniem na A tworz czas teraniejszy przez -a mog po prostu pisa falasta, podobnie jak w aorycie.)

Czasowniki pierwotne s tu pewnym problemem. Dodanie do ich rdzenia -la zaowocowaoby w wikszoci przypadkw niedozwolonymi w quenyi zbitkami spgosek. Na przykad imiesw czasownika tir- "patrze" nie moe brzmie **tirla (a z pewnoci nie **trla), gdy to wyraz niemoliwy w quenyi. Zaoono zatem, e w takim przypadku mona rozpocz od stworzenia "rdzenia cigego" (podobnego do czasu teraniejszego) przez wyduenie samogoski rdzenia i dodanie -a, np. tra "patrzy", a nastpnie wywie imiesw przez dodanie kocwki imiesowowej -la to tej formy: trala "patrzcy". W Markirya znajdziemy hcala jako imiesw "ziejcy"; niestety niepotwierdzona jest lecy u jego podstaw czasownik "zia", lecz jeli jest to czasownik pierwotny hac-, ta forma imiesowu potwierdzaaby tak teori. Ale oczywicie czasownik lecy u podstaw imiesowu hcala moe by rwnie dobrze czasownikiem z rdzeniem na A haca- albo hca- (por. hlpula "wznoszcy si" od hlapu- i pcala "gasn" od pca-). Wraz z publikacj The Peoples of Middle-Earth w roki 1996 dostpna staa si forma, ktra wyglda na imiesw czasownika pierwotnego. PM, s. 363 odnosi si do rdzenia "it [jak w] itila <<skrzcy si, migoczcy>> oraz ta <<bysk>>, ita- czasownik <<byska>>." Czy itila to rzeczywicie imiesw czasownika pierwotnego it-? Tolkien pisze o it- jako o "rdzeniu" (por. PM, s. 346), nie jak o czasowniku. Waciwy czasownik o ktrym tu mowa wymieniony jest jako ita-, krtki czasownik z rdzeniem na A znaczcy "byska". Jego imiesw brzmiaby prawdopodobnie tala, nie itila. Jeli da druga forma jest w ogle imiesowem, jest to imiesw dziwaczny - nie ma w nim wyduenia samogoski rdzenia (nie **tila), a przed kocwk -la znajduje si czca samogoska -i-. Jako e aoryst czasownika it- brzmiaby iti- (it przy braku innych kocwek), mona zastanawia si, czy itila nie jest imiesowem aorystowym. Oznaczaoby to, e w quenyi rnic midzy aorystem a czasem teraniejszym mona przenie na imiesw, zatem istniej osobne formy dla "robienia" (zwyczajowo lub chwilowo) i "robienia" (cigle) - by moe carila i crala, odpowiednio (od czasownika car- "robi"). Lecz jest to tylko spekulacja i nie polecam takiego systemu piszcym; musimy czeka na publikacje wikszej iloci materiaw. By moe itila to po prostu dawno powstay przymiotnik, ktry nie liczy si jako imiesw w quenyi. Kocwka -la pojawia si rwnie w przymiotnikach, np. saila "mdry". Niewtpliwie -la jest po prostu dawn kocwk przymiotnikow, uywan przewanie do tworzenia przymiotnikw odczasownikowych = imiesoww. Mimo to quenejskie imiesowy maj status do odmienny od przymiotnikw, gdy w jednej kwestii ich zachowanie rni si. W przeciwiestwie do przymiotnikw imiesowy czynne nie zgadzaj si pod wzgldem liczby. Przykadowo w Markirya mamy rmar sislala jako "skrzyda lnice" (drugi wyraz jest imiesowem czasownika sisla-, duszego wariantu czasownika sil- "wieci biaym wiatem"). Jak pamitamy, zwyczajne czasowniki na -a maj formy mnogiej zakoczone na -

(odpowiadajce archaicznemu -ai). Tak wic jeli sislala miaoby zgadza si w liczbie z opisywanym rzeczownikiem, spodziewalibymy si **rmar sislal. By moe Tolkien nie chcia, czy imiesowy zakoczone na la zgadzay si w liczbie wanie dlatego, e ich liczba mnoga koczyaby si na -l kocwk t mona by atwo pomyli z istotn kocwk abstrakcyjn l, ktr dodaje si do rdzeni czasownikowych by wywie od nich rzeczowniki - np. lindal "piew" od linda- "piewa" (jak w Ainulindal "piew Ainu", w wolnym tumaczeniu "Muzyka Ainurw"). Chocia nie mamy potwierdzonych przykadw imiesowu czynnego przyjmujcego dopenienie, musimy zaoy, e jest to moliwe, np. Nauco trala Elda "Krasnolud obserwujcy Elfa". Podsumowanie lekcji dziewitej: Bezokolicznik jest form czasownika nieodmienn przez czasy i przez to nie mogc funkcjonowa jako orzeczenie w zdaniu (co moe forma osobowa); bezokoliczniki mona czy z innymi czasownikami by uzyska dusze frazy czasownikowe. Chocia istniej pewne niejasnoci, bezokolicznik quenejski jest identyczny z rdzeniem czasownika, z wyjtkiem czasownikw pierwotnych, ktre otrzymuj kocwk - - np. quet"mwi" w zdaniu polin quet "umiem mwi". Bezokolicznik zdaje si by uywany, kiedy czy si form osobow i bezosobow czasownika (jak w powyszym przykadzie, gdzie bezokolicznik quet poczony jest z form osobow czasownika pol- "umie"). - Czasownik przeczcy um- (czas przeszy m, przyszy va) moe najwyraniej funkcjonowa zarwno jako cznik przeczcy ("nie by"), a jako czasownik moe by czony z bezokolicznikiem innych czasownikw by wyrazi "nie robi" czego, np. umin quet "nie mwi". - Imiesw czynny, przymiotnik odczasownikowy okrelajcy stan kogo wykonujcego czynno opisan odpowiednim czasownikiem, tworzy si przez dodanie -la do odpowiedniego rdzenia czasownika. Samogoska rdzenia zostaje wyduona jeli nie ma po niej zbitki spgosek. Jest niejasne jak dodaje si kocwk -la do czasownikw pierwotnych, lecz pewne prawdopodobne zaoenie mwi, e kocwk t dodaje si do formy "cigej" (z wyduon samogosk rdzenia i dodanym -a, np. tra od tir- "obserwowa", std trala to imiesw "obserwujcy"). SOWNICZEK tolto "osiem" pol- "by (fizycznie) zdolnym do", normalnie tumaczone jako "umie"
(odnosi si to do fizycznej zdolnoci, nie do "umie" z znaczeniu "wiedzie jak co zrobi" z odniesieniem do zdolnoci intelektualnej. Dla tego znaczeni quenya posiada osobny czasownik.)

um- czasownik przeczcy "nie robi" albo "nie by", czas przeszy m, czas przyszy va mer- "chcie, yczy sobie" hlar- "sysze" (powizane z sindariskim lhaw jak w Amon Lhaw, Grze Nasuchu
wspomnianej w WP)

verya- "mie" (z tego samego rdzenia co sindariskie imi Beren, znaczce miay, odwany) lelya- "i, poda, podrowa", czas przeszy lend, czas perfekt [e]lendi (wicej o tym czasowniku "nieregularnym" w nastpnej lekcji) pusta- "koczy (si)" ruhta- "przeraa, straszy" (powizane z Urco albo Orco, quenejskim sowem na
"straszydo, Orka")

coa "dom" (tylko budynek, nie "dom" = "rodzina") mir przyswek "wewntrz" ter przyswek "przez" (istnieje rwnie duszy wariant ter, ale w poniszych wiczeniach
uywaem ter)

WICZENIA Przetumacz na polski: A. Slala Isil orta or Ambar. B. I cpala Nauco lantan ter i talan. C. Polin hlar lindala vend. D. Min nr trala min macil va ruhta i tolto taur ohtari. E. Ml mpala taura nr um saila. F. I tolto rvi caitala nu i aldar ortaner, an i rvi merner mat i neri. G. R um pol pusta mat hrv. H. I ruhtala ohtar pustan tir i li, an i ohtar m saila. Przetumacz na queny: I. Mczyzna cigajcy Krasnoluda jest wojownikiem. J. Krl chcia i. K. Panna nie miaa zobaczy krlowej. L. miejca si kobieta wesza do domu. M. Omiu podrujcych Krasnoludw moe znale wiele skarbw. N. Nie chwalie Elfa, nie chwalisz czowieka [Atan] i nie bdziesz chwali Krasnoluda. O. Chc podrowa przez wiat i uwolni wszystkie ludy. P. miay [=miejcy] mczyzna wszed przez bram i do rodka gry.