Zasada dziaania zasilacza komputerowego.........................................................................................2 Wstp................................................................................................................................................2 Grupy urzdze odpowiedzialnych za konwersj prdu..............................................................2 Funkcje zasilacza..........................................................................................................................2 Zasilacze liniowe..............................................................................................................................

2 Zasilacze impulsowe ........................................................................................................................3 Zasada dziaania ...........................................................................................................................4 Podsumowanie .............................................................................................................................5 Zasada dziaania zasilacza ATX ......................................................................................................5 Projektowanie zasilaczy ATX..........................................................................................................7 Moc wyjciowa zasilacza .................................................................................................................8 Korekcja wspczynnika mocy ......................................................................................................10 Wprowadzenie............................................................................................................................10 Ukad PFC ..................................................................................................................................11 Wyjanienia pomocnicze o mocy...................................................................................................11 Moc czynna ................................................................................................................................12 Moc bierna..................................................................................................................................12 Moc pozorna...............................................................................................................................12 Zasilacze bez PFC ..........................................................................................................................14 Zasilacze z pasywnym PFC............................................................................................................14 Zasilacze z aktywnym PFC ............................................................................................................15 Parametry zasilaczy komputerowych.................................................................................................16 Moc.................................................................................................................................................16 Standard..........................................................................................................................................16 Wtyczka zasilania...........................................................................................................................17 Wtyczka MOLEX ..........................................................................................................................17 Oznaczenia linii MOLEX i ich kolory ...........................................................................................17 Funkcja PFC (AKTYWNY/PASYWNY)......................................................................................19 Filtry ...............................................................................................................................................19 Natenie przy napiciu 3,3 V .......................................................................................................19 Natenie przy napiciu +5 V ........................................................................................................19 Natenie przy napiciu +12 V ......................................................................................................19 Natenie przy napiciu -12 V .......................................................................................................19 MTBF .............................................................................................................................................19 Dodatek A. Schemat zasilacza AT.....................................................................................................20 Dodatek B. Schemat zasilacza ATX ..................................................................................................20

Zasada dziaania zasilacza komputerowego

Wstp
Grupy urzdze odpowiedzialnych za konwersj prdu
1. Zasilacze AC/DC (ang. Alternating Current/Direct Current) zamieniaj prd przemienny na prad stay. 2. Przetwornice DC/DC zmieniaj warto napicia prdu staego. 3. Inwertory DC/AC zamieniaj prd stay na prd przemienny. Zasilacz komputerowy naley do grupy pierwszej i drugiej, poniewa zamienia on prd przemienny 230V/60Hz na prd stay a nastpnie zmienia wysokie napicie prdu staego na niskie napicia prdu staego.

Funkcje zasilacza
Prostowanie zamiana prdu przemiennego na prd stay. Transformacja napicia. Filtrowanie, czyli wygadzanie szumw i ttnie napicia. Regulacja, czyli kontrola napicia wyjciowego i utrzymywanie staej jego wartoci niezalenie od linii, obcienia i zmian temperatury. Izolacja, czyli elektryczne rozdzielenie wyjcia od napicia zasilajcego na wejciu. Ochrona, czyli zapobieganie by niebezpiecznie ostre piki napicia i prdu nie docieray do wyjcia, zapewnianie podtrzymania pracy, lub bezpiecznego wyczenia podczas zaniku prdu.

Zasilacze liniowe
Zasilacze liniowe obniaj wejciowe napicie prdu przemiennego poprzez transformator (na przykad 230VAC, obniane jest do 48VAC). Nastpnie napicie jest prostowane poprzez ukad prostowniczy, ktry jest niczym innym jak czterema diodami w ukad Graetza. Zaraz za nimi mamy kondensatory, ktrych zadaniem jest zachowanie staego poziomu napicia prdu staego (wypenienie spadkw w grnym przebiegu prdu). Poniej znajduje si uproszczony schemat ilustrujcy dziaanie zasilacza liniowego.

_____________________________ UTK. Zasilacz

-2-

Podstawow wad tego zasilacza jest jego saba sprawno, nie tylko ze wzgldu na sposb konwersji prdu, lecz rwnie ze wzgldu na rozmiary (duy i ciki transformator musi obniy napicie prdu zmiennego na wejciu, a tranzystor rozprasza pewn ilo mocy, ktra jest tracona jako ciepo).

Zasilacze impulsowe
Wszystkie nowoczesne komputery uywaj zasilaczy znanych jako zasilacze impulsowe (ang. switching power supply). Pomimo bardziej skomplikowanej budowy, stanowi one znaczne usprawnienie w stosunku do swoich poprzednikw pod wzgldem sprawnoci. Zasilacz impulsowy dziaa na zasadzie kontroli redniego napicia dostarczanego do obcienia. Odbywa si to poprzez otwieranie i zamykanie przecznika (zazwyczaj tranzystora polowego wysokiej mocy) z wysok czstotliwoci. System ten znany jest pod nazw modulacji szerokoci impulsu (ang. Pulse Width Modulation PWM). Ukad PWM jest najwaniejszym ukadem wyrniajcym ten typ zasilaczy, wic warto zapamita chocia sam nazw. Poniszy diagram ilustruje idee dziaania PWM i jest cakiem prosty do zrozumienia

V - napicie, T - okres, t(w) - czas trwania impulsu, o - wycie, i - wejcie. Vo(r) - rednie napicie podawane do obcienia (Wzr: Vo(r) = (t(w)/T) x Vi).

Impulsy nastpuj po sobie szybko (jest to rzd kHz, czyli kilka tysicy razy na sekund) i aby nasze obcienie nie widziao gwatownych impulsw potrzebne s kondensatory, ktre zapewniaj wzgldnie stay poziom napicia. Zredukowanie czasu t(w) (stan wysoki) powoduje zmniejszenie redniej wartoci napicia wyjciowego Vo(r) i odwrotnie - zwikszenie czasu trwania stanu wysokiego t(w) spowoduje zwikszenie napicia wyjciowego Vo(r). _____________________________ UTK. Zasilacz -3-

Zasada dziaania
Zasad dziaania zasilaczy impulsowych mona sprowadzi do kilku gwnych etapw: Pobranie prdu przemiennego o napiciu ~230V z sieci energetycznej. Prostowanie prdu za pomoc mostka Graetza (mostek wysokiego napicia i niskiego prdu), oraz kondensatorw. Eliminowanie szumw prdu przemiennego Korekcja wspczynnika mocy (ukad aktywnego, lub pasywnego PFC). Wygadzanie napicia (przez par duych kondensatorw). Zmodulowanie napicia przez tranzystor bipolarny.

Pprzewodnikowy tranzystor bipolarny MOSFET jest poczony szeregowo do uzwojenia pierwotnego transformatora i suy jako przecznik stanw logicznych. Prd pojawiajcy si po drugiej stronie transformatora jest prostowany na caej dugoci fali i rekonstruowany w prd stay o odpowiednim napiciu. Sprzenie zwrotne (Vo, Io, itd.) moe by przesane z powrotem na stron pierwotn aby suy jako wejcie dla obwodu PWM. Dziki temu prostemu rozwizaniu ukad PWM dostosowuje czas trwania stanu wysokiego t(w) tak, aby zachowa odpowiedni warto napicia. Zamy, ze zasilacz impulsowy dostarcza napicie +12V zasilajc obcienie pobierajce prd o wartoci 6A. Gdy nagle zapotrzebowanie obcienia na prd wzronie do 8A, napicie automatycznie zmaleje do okoo +10.67V. W uamku sekundy sprzenie zwrotne przesyane do obwodu PWM odnotuje spadek napicia i wcza MOSFET na duszy okres czasu t (w). Dziki temu ukad moe przekaza wicej mocy i przywrci warto napicia do wartoci +12V. Czstotliwo z jak pracuje ukad PWM mieci si zazwyczaj w przedziale pomidzy 30kHz a 150kHz, jednak moe by ona rwnie znacznie wysza. Czstotliwo pracy dla zasilaczy liniowych jest taka sama jak prdu zasilajcego - zazwyczaj okoo 50Hz, lub 100Hz w przypadku zastosowania ukadu Graetza. Wybr czstotliwoci zaley od przeznaczenia zasilacza i musi by dobrana tak aby adna z tych skadowych harmonicznych nie zakcaa si z obcieniem.

_____________________________ UTK. Zasilacz

-4-

Podsumowanie
Parametr Regulacja obcienia Zakcenia wyjciowe Zakres napicia wejciowego Sprawno Czas podtrzymania Liniowe 0,02%-0,1% 0.5 mV-2mV 10% 40%-55% 2 ms Impulsowe 0,1%-1,0% 25 mV-100 mVP-P 20% 60%-90% 30 ms

Zasilacze liniowe: Wymagaj ogromnych transformatorw, zasilacze liniowe s generalnie cikie (dla zasilacza z wyjciem 16V, na kady amper przypada okoo 0,5kg masy). Poniewa tranzystory mocy dziaaj w zakresie liniowym i cay prd na wyjciu musi przez niego przej wymaga on duych radiatorw aby rozproszy straty energii Sprawno konwersji mocy na poziomie 50% Zasilacze impulsowe: Wysoki koszt produkcji w porwnaniu do zasilaczy liniowych Lejsze i mniejsze od zasilaczy liniowych Sprawno zasilaczy impulsowych dochodzi nawet do 90%

Zasada dziaania zasilacza ATX

Prd przemienny podawany jest do zasilacza i przechodzi przez warystor (gwne zabezpieczenie przed przepiciami), kilka filtrw (aby usun szumy), bezpiecznik (ktry stanowi najwaniejsze zabezpieczenie zasilacza) i pierwszy mostek prostowniczy. Nastpnie prd przechodzi do dwch duych kondensatorw, ktre wida w dolnym prawym rogu zdjcia. Peni one rol bufora, i dbaj o to aby wychodzce z nich napicie byo wygadzone przed podaniem do tranzystorw polowych (MOSFET).

_____________________________ UTK. Zasilacz

-5-

Ponisze trzy wykresu ilustruj, co dzieje si z napiciem przy przechodzeniu przez pierwsze segmenty zasilacza.

Nastpnie ukad PWM zamienia prd na impulsy wysokiej czstotliwoci (rzd kHz) o szerokoci uzalenionej od obcienia poprzez tranzystory polowe wysokiej mocy. W zalenoci od mocy zasilacza s dwa lub wicej tranzystorw poczonych rwnolegle, zachowujcych si jak jeden, duy tranzystor (takie rozwizanie daje wiksz pojemno obcienia). Nastpnie tranzystory polowe (wyczane i wczane z wysok czstotliwoci przez ukad PWM) dostarczaj moc do pierwotnych uzwoje transformatorw.

Wszystkie napicia wyjciowe maj swj pocztek po wtrnej stronie transformatora, po czym zostaj oczyszczone przez zestaw podwjnych diod Schotkiego. Gwn zalet uycia mostkw Schotkiego jest bardzo niski spadek napicia, oraz czas przeczania bliski zeru (pracuj bardzo szybko). Dziki temu idealnie nadaj si one na ukady wyjciowe zasilaczu komputerowych. Po wyprostowaniu napicie kierowane jest poprzez rne filtry prdu staego (piercienie z owinitym wok nich drutem) ktre dziaaj wraz z kondensatorami, aby ostatecznie przefiltrowa napicie z pozostaoci zanieczyszcze prdu zmiennego.

_____________________________ UTK. Zasilacz

-6-

Projektowanie zasilaczy ATX

Gwnymi czynnikami przy projektowaniu zasilaczy komputerowych s rozmiar i cena. Uyciu odrbnego obwodu i komponentw dla kadej linii wyjciowej (tranzystorw polowych, transformatorw, filtrw, itd.) pozwolioby na uzyskanie doskonaej kontroli napicia pod kadym obcieniem, jednak staoby si niepraktyczne ze wzgldu na rozmiary zasilacza i koszt jego produkcji. To wanie dlatego specyfikacja ATX12V v2.01 zezwala na 5% odchyy od wartoci pierwotnych, aby pozostawi pole manewru dla zaspokojenia niepowtarzalnych obcie jakie generuje kady komputer. Zgodnie specyfikacji z norm ATX12V v2.01, granice regulacji napi, powinny zosta zachowane przy cigej pracy, przez dowolny okres czasu. Najwaniejszym warunkiem tej specyfikacji jest maksymalna temperatura pracy zasilacza, ktra wynosi 50 C. Natomiast w specyfikacji ATX12V v2.2 bardzo wanym warunkiem jest utrzymanie 5% tolerancji napi wyjciowych. W dzisiejszych zasilaczach najbardziej obciana jest linia +12V, s ni zasilane procesory, karty graficzne, silniki dyskw twardych, oraz napdw optycznych. Drug pod wzgldem wykorzystania jest linia +3.3V, ktra uywana jest przez komponenty takie jak pamici, karty graficzne, karty PCI. Linia +5V, podobnie jak kiedy linia -5V, powoli przechodzi do lamusa. Jest ona zastpowana przez pozostae linie, jednak nadal korzysta z niej do duo urzdze (na przykad USB, niektre komponenty na pycie gwnej).

_____________________________ UTK. Zasilacz

-7-

Oto typowy graf obcienia zasilacza 400W.

W dzisiejszych zasilaczach najbardziej obciana jest linia +12V, s ni zasilane procesory, karty graficzne, silniki dyskw twardych, oraz napdw optycznych. Drug pod wzgldem wykorzystania jest linia +3.3V, ktra uywana jest przez komponenty takie jak pamici, karty graficzne, karty PCI. Linia +5V, podobnie jak kiedy linia -5V, powoli przechodzi do lamusa. Jest ona zastpowana przez pozostae linie, jednak nadal korzysta z niej do duo urzdze (na przykad USB, niektre komponenty na pycie gwnej). Warto pamita, e starsze zasilacze tworzone byy zgodnie z norm ATX12V v1.3 maj inaczej wygldajcy graf obcialnoci krzyowej. Jest tak dlatego, e wwczas to linia +5V bya najwaniejsza, a +12V nie bya zbytnio obciona. Z tego te wzgldu starsze zasilacze mog nie radzi sobie przy nowych komponentach erujcych gwnie na linii +12V.

Moc wyjciowa zasilacza

Kady zasilacz komputerowy powinien posiada cile okrelon moc wyjciow wyraon w Watach. W pierwszym naszym przykadzie posuymy si zasilaczem o deklarowanej mocy 470W. Ale zaraz! Przecie jeeli dodamy do siebie obcialnoci poszczeglnych linii uzyskamy nieomal 706W! Co wicej maksymalna obcialno na liniach +3.3V i +5V wynosz 280W, a suma obcialnoci kadej z nich to przecie 312W. Nic si nie zgadza! Powodem, dla ktrego obcialno nie sumuje si, jest trjkt mocy, pomidzy trzema liniami zasilajcymi (ilustrowany w poprzedniej czci). Przypomnijmy, e zmiana obcienia na jednej linii ma duy wpyw na maksymalne obcienie na wszystkich pozostaych liniach. Podczas kadego zadania komputer pobiera inn moc z kadej linii, dlatego komputer moemy nazywa obcieniem dynamicznym, cay czas zmiennym. Warto zapamita, aby przy wyborze zasilacza kierowa si nie moc cakowit ale obcialnoci linii +12V, gdy jest to najwaniejsza linia. Niektre zasilacze maj "przeronit" lini +5V, ktra nie do, e wpywa na obnienie sprawnoci zasilacza, to jeszcze podbija moc cakowit i zaciemnia realne korzyci z kupna zasilacza o mocnej linii +5V. Niestety do dzisiaj nie doczekalimy si ustandaryzowania sposobu w jaki producent zasilacza zobowizany jest umieszcza informacje na temat parametrw zasilacza. Wemy na przykad z liczby na zdjciu poniej. Nie wiemy na ich podstawie czy podane liczby s wartociami cigymi, czy chwilowymi. Co wicej, nawet gdyby taka informacja bya podana, _____________________________ UTK. Zasilacz -8-

nadal nie bdziemy wiedzieli w jaki sposb producent definiuje pojcie mocy cigej i szczytowej w porwnaniu do konkurencji. Dla jednego producenta moc maksymalna oznacza moc chwilow przez 30 sekund, podczas gdy dla innego moe oznacza maksymalna moc cig. Jest to stanowczo zbyt wiele niejasnoci, a to moe zachca niektrych producentw do nieuczciwego oznaczania swoich produktw. Jeeli na tabliczce znamionowej nie ma oznaczonych wartoci dla maksymalnego, szczytowego, lub cigego obcienia, wwczas bezpiecznie bdzie przyj, e obcialno dla kadej z linii (wyraona w amperach) to warto szczytowa, a poczone wartoci (podane w watach) to wartoci cige. Jeeli chcemy przybliy sobie moc cig, jednak znamy tylko moc szczytow (lub w ogle nie jest opisane jaka to moc) wwczas dobrze jest przyj, e moc ciga to 80% podanej wartoci.

Zdjcie powyej jest dobrym przykadem na typowe informacje, ktre umieszczane s na tabliczkach znamionowych zasilaczy. Informacji nie jest wiele, jednak s wystarczajce aby podj wiadom decyzj o wyborze. Jak wida jest to zasilacz z dwiema liniami +12V, co oznacza zasilacz zgodny z norm ATX12V v2.0, lub nowsz. Zdjcie poniej przedstawia nieco wicej informacji, ktre mog by przydatne, jednak kryj rwnie pewien haczyk. Zasilacz poniej jest zgodny ze starsz norm - ATX12V 1.3, ktra kada wikszy nacisk na obcialno linii +5V. Wybierajc zasilacz do wasnego komputera warto zauway, e zasilacz poniej ma wysz moc cakowit, jednak rnica wynika gwnie z mocniejszej linii +5V, ktrej nowe komputery zbytnio nie wykorzystuj. Dlatego wybierajc zasilacz warto dowiedzie si z jakiej linii gwnie korzysta nasz komputer.

_____________________________ UTK. Zasilacz

-9-

Poniej znajdziemy za to tabliczk, ktra nie podaje w ogle jak moc ma zasilacz. Owszem znajdziemy na niej enigmatyczny napis MAX420 jednak co on oznacza, moemy jedynie zgadywa. Podobnie z sumarycznymi obcialnociami dla linii +3.3V i +5V. Jest to pikny przykad na to jak producenci nie kwapi si z ujawnianiem prawdy.

Aby unikn przykrej niespodzianki warto zatem jeszcze raz przyjrze si parametrom zasilacza. Trzeba te wzi pod uwag warunki w jakich przyjdzie pracowa naszemu zasilaczowi. Wraz ze wzrostem temperatury moe spada cakowita moc jak nasz zasilacz moe odda. Jest to gwny czynnik, ktry odrnia zasilacze dobrej jakoci od takich naladownikw.

Korekcja wspczynnika mocy

Wprowadzenie
Korekcja wspczynnika mocy (ang. Power Factor Correction) - Korekcja przesunicia w fazie prdu wejciowego wzgldem napicia wejciowego. W idealnym przypadku powoduje on uzyskanie zerowego (w praktyce zblionego do zera) przesunicia fazowego, przez co otrzymujemy korzystniejszy wspczynnik mocy dochodzcy do 0,95-0,99. Dla porwnania w zasilaczach bez PFC rzadko przekracza on 0,75. Wyrnia si dwa rodzaje ukadw PFC: aktywne i pasywne. Ukady aktywnego PFC (ang. Active PFC, APFC) s to wyspecjalizowane obwody elektroniczne, ktre dostosowuj si do obcienia i do warunkw w sieci elektrycznej, przez co s w stanie korygowa przesunicie fazowe w sposb wydajny niezalenie od warunkw pracy zasilacza. Ukady pasywnego PFC (ang: Passive PFC, PPFC) s projektowane dla domylnego obcienia, z grubsza jest to po prostu cewka o duej indukcyjnoci, przez co ich skuteczno jest gorsza w wypadku gdy zasilane urzdzenie wymaga dynamicznych zmian pobieranej mocy, lub jej pobr znaczco rni si od przewidzianej dla zasilacza wartoci domylnej.

_____________________________ UTK. Zasilacz

- 10 -

Ukad PFC
Ukad korekcji wspczynnika mocy, zwany z angielskiego PFC (od Power Factor Correction), sta si ostatnio bardzo gorcym tematem. Zwaszcza tutaj w Europie, gdzie PFC jest po prostu wymogiem. Bez wdawania si zbyt wiele szczegw wspczynnik mocy dotyczy stosunku mocy rzeczywistej do mocy pozornej w prdzie przemiennym. Jak wiadomo w Polsce elektrownie dostarczaj do naszych gniazdek prd o napiciu 230V i czstotliwoci 50Hz, przynajmniej tak powinno by. W dalszej czci posuymy si po prostu jednofazowym prdem przemiennym.

Wyjanienia pomocnicze o mocy

Przy transporcie energii najczciej wykorzystywanym ksztatem fali jest fala sinusowa. Napicie zmienia si w niej od dodatniego do ujemnego kilkadziesit razy na sekund. Wanie tutaj pojawia si nam wielko zwana czstotliwoci. Jest ona wyraana w Hertzach (Hz) i okrela ilo cykli w cigu sekundy. Aby wiedzie gdzie jestemy na fali sinusowej uyjemy prostej miary ktowej. Jeden peny cykl to 360, poowa to 180 a jedna czwarta to 90 i tak dalej.

Pojecie kta fazowego suy nam do przedstawienia kta opnienia, lub wyprzedzenia prdu wzgldem napicia. W przypadku obcienia czysto oporowego kt fazowy pomidzy napiciem a prdem wynosi 0. Oznacza to, e napicie i prd s zgodne w fazie.

W przypadku obcienia czysto indukcyjnego kt fazowy pomidzy napiciem a prdem wynosi 90. Oznacza to, e napicie wyprzedza prd.

W przypadku obcienia czysto pojemnociowego kt fazowy pomidzy napiciem a prdem wynosi -90. Oznacza to, e napicie jest opnione wzgldem prdu. _____________________________ UTK. Zasilacz

- 11 -

Ze wzgldu na bardzo skomplikowan budow, wikszo urzdze (obcie) , ktre podczamy do gniazdka sieciowego, staj si obcieniami pojemnociowymi, indukcyjnymi (lub ich rodzaj moe si zmienia wraz ze zmian trybu dziaania). Takie zoone obcienia nazywamy obcieniami reaktancyjnymi. Prd pobierany przez te urzdzenia niemal nigdy nie nada za napiciem i jest niezgodny z faz (tak jak na rysunkach 2 i 3 powyej). Co wicej na rysunkach widzimy idealn fal, podczas gdy w rzeczywistoci wyglda to zupenie inaczej. Mona powiedzie, e im bardziej napicie i prd s zgodne w fazie tym wyszy bdzie wspczynnik mocy i tym mniej mocy pozornej bdzie potrzebne. Przedstawimy teraz kilka prostych definicji, ktre pomog zrozumie dalsz cz tekstu:

Moc czynna
Moc czynna P, (wyraana w W) jest miar energii wykorzystanej przez w 100% przez odbiornik, zamienionej na prac, wydzielonej w odbiorniku na rezystancji R. Definiujemy j jako iloczyn wartoci skutecznych napicia i prdu oraz cosinusa kata przesunicia fazowego napiciem i prdem. Odbiorniki jednofazowe: P = U I cos gdzie: Uf If - wartoci skuteczne napi i prdw fazowych, U I - wartoci skuteczne napi i prdw przewodowych. Jest rozpraszana (zuywana) przez obcienie Wyraamy j w Watach (W)

Moc bierna
Moc bierna Q ( wyraana w VAr) nie zostaje zamieniona w urzdzeniach odbiorczych na prac uyteczn, w jak zostaje zamieniona moc czynna. Jest ona miar energii pulsujcej midzy elementem indukcyjnym /L/ i pojemnociowym /C/ odbiornika a rdem energii elektrycznej. Moc ta znacznej mierze obcia rdo prdu, co powoduje dodatkowe straty ciepa. Moc bierna jest rwna iloczynowi wartoci skutecznych napicia i prdu oraz sinusa kta przesunicia fazowego midzy napiciem i prdem: Odbiorniki jednofazowe: Q = U I sin gdzie: U I - wartoci skuteczne napi i prdw przewodowych.

Moc pozorna
Moc pozorna S ( wyraana w VA) jest geometryczn sum mocy pobieranych przez odbiornik. Wystpuje jako moc znamionowa generatorw i transformatorw. Wyraamy ja jako iloczyn wartoci skutecznych napicia i prdu: Odbiorniki jednofazowe: S=UI _____________________________ UTK. Zasilacz - 12 -

gdzie: U I - wartoci skuteczne napi i prdw przewodowych. Wspczynnik mocy Moc czynn, biern i pozorn mona przedstawi graficznie w postaci trjkta prostoktnego, zwanego trjktem mocy. Z trjkta tego wynika, e wspczynnik mocy (oznaczany z angielskiego PF, od Power Factor) jest stosunkiem mocy czynnej do pozornej:

PF = cos = P / S Odbiorniki prdu przemiennego pobieraj ze rda moc pozorn S, a oddaj na zewntrz moc czynn P w postaci energii cieplnej lub mechanicznej. Wspczynnik mocy cos jest wic miar wykorzystania energii. W przypadku obcienia o naturze czysto oporowego wspczynnik mocy jest rwny jednoci. Co oznacza przypadek idealny, poniewa moc bierna jest rwna zeru. W przypadku pozostaych dwch rysunkw (obcienia indukcyjne i pojemnociowe) udzia rezystancji jest zerowy, a co za tym idzie wspczynnik mocy jest rwnie zerowy. Kada inna warto wspczynnika mocy (wiksza od 0 i mniejsza od 1) oznacza, e przewody musz nie wicej prdu ni jest to potrzebne. Pociga to za sob konieczno instalowania grubszych przewodw. Poniewa moc przekazywana od elektrowni do naszych gniazdek jest sum mocy czynnej i biernej, w przypadku niskiego wspczynnika mocy linie transmisyjne mog by pod do duym obcieniem (jest to obecnie powany problem w USA i w Chinach). Musz one nie naddatek mocy poprzez linie transmisyjne do naszych domw tylko po to aby zosta odbity powrotem do sieci energetycznej, zamieniajc si w pojemnociowe mieci. Co wicej poprzez przewody w domu pynie tyle amper na obwd, e nie jest w stanie zasila zbyt wielu urzdze przy niskim wspczynniku mocy. Oglnie im wyszy wspczynnik mocy, tym mniej obciona sie, i tym wicej urzdze mona ni zasila. Jest jeszcze jeden, ekologiczny aspekt tej sprawy. Im niszy wspczynnik mocy tym wicej przysowiowego wgla trzeba spali aby dostarczy t sam ilo mocy czynnej. A teraz czas na nasze ulubione pytanie. "Czy musz paci za t ca moc pozorn?" Odpowied brzmi - w Polsce jeszcze nie. Liczniki mierz moc czynn, a nie pozorn, dlatego na razie nie bdzie rnicy w wysokoci rachunkw. Przecitny Kowalski zapaci tyle samo jeeli jego zasilacz bdzie mia ukad PFC, jak i wwczas gdy go mie nie bdzie. Jednak obserwujc zachowania firm energetycznych za granic (USA, UE) zauwaalny jest trend do obciania uytkownikw domowych dodatkow opat, w przypadku gdy ich wspczynnik mocy jest zbyt niski. _____________________________ UTK. Zasilacz - 13 -

Zasilacze bez PFC

Jest to wersja zasilacza, ktrej nie powinnimy obecnie zasta w sklepie na terenie Polski. Zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej nie mona sprzedawa na jej terenie zasilaczy bez ukadu PFC o mocy od 75 do 1000 W. Regulacj t wprowadzia w krajach Unii Europejskiej dyrektywa przedstawiona w normie EN61000-3-2. Warto pamita, e zasilacze pozbawione PFC, z punktu widzenia uytkownika pracuj tak samo dobrze (a nawet lepiej) ni zasilacze posiadajce PFC. Jednak waciciele elektrowni bd mieli inne zdanie.

Zasilacze z pasywnym PFC

Wspczynnik mocy zasilaczy z tym elementem jest nieznacznie niszy od zasilaczy z aktywnym PFC. Ukad pasywnego PFC jest ustawiony na stae na okrelone obcienie przez co nieco obnia si jego efektywno w stosunku do elementu aktywnego, jeeli obcienie jest inne ni przewidziano przy projektowaniu zasilacza. W wikszoci przypadkw takie rozwizanie w zupenoci si sprawdza. Zasilacze z pasywnym PFC uzyskuj, wspczynnik mocy wyszy od ich braci pozbawionych ukadu PFC - okoo 0,80 - 0,95. Co jest ju bardzo dobrym wynikiem. Przy okazji zakcenia harmoniczne powracajce do sieci energetycznej s niewielkie.

_____________________________ UTK. Zasilacz

- 14 -

Zasilacze z aktywnym PFC

Ukad aktywnego PFC jest niczym innym, jak kolejnym ukadem przeczajcym umieszczonym tu przed gwnym ukadem przeczajcym w zasilaczach. Przecza on moc bez uycia kondensatorw i zapewnia bardziej stae napicie do gwnego obwodu przeczajcego ni miaoby to miejsce normalnie w przypadku zasilaczy bez PFC. Jak wida na ilustracji poniej, zasilacze z aktywnym PFC uzyskuj, wspczynnik mocy najbardziej zbliony do jednoci - okoo 0,90 od 0,99. Fazy napicia i prdu s sobie nieomal rwne. Pociga to za sob najlepsze wykorzystanie energii elektrycznej, oraz relatywnie niewielkie zakcenia harmoniczne powracajce do sieci energetycznej.

Ukad aktywnego PFC pozwala take na takie wydatkowanie moc, e model kupiony z du rezerw zuywa mniej mocy pozornej ni model bez ukadu PFC. Zasilacze wyposaone w ukad _____________________________ UTK. Zasilacz - 15 -

aktywnego PFC mog kompensowa przesunicie fazowe dynamicznie przez co np. podczas startu komputera kiedy to pobr mocy jest najwikszy, w tym krytycznym momencie napicia podawane s bez ich spadkw co zapewnia poprawny start. Zdarza si bowiem, e zbyt saby zasilacz nie jest w stanie poda wystarczajcej mocy startowej dla komputera, cho jest w stanie zasili komputer w pracy cigej. Czy to znaczy, e zasilacz aktywnym PFC ma lepsz sprawno? Nie! Z technicznego punktu widzenia jest to kolejny obwd do zasilenia, dlatego zasilacze z ukadem PFC mog by czasem mniej sprawne od ich braci pozbawionych PFC. Jednak wywoany tym spadek sprawnoci jest tak znikomy, e korzyci pynce z aktywnego PFC z atwoci przewaaj szale nad jego minusami. Warto rozrnia i rozumie pojcia "Wspczynnik mocy" i "Sprawno", gdy s to dwie rne rzeczy.

Parametry zasilaczy komputerowych

Moc
Wybr zasilacza to tak naprawd bardzo wana decyzja. Wiele osb nie zdaje sobie sprawy, e niezawodna praca ich komputera w duym stopniu zaley od tego wanie podzespou. Obecnie na rynku dostpnych jest wiele zasilaczy w rnych cenach. Ju za 65z moemy kupi fajny i mocny sprzt o mocy 350 lub 400 Wat. Po co wic kupowa inny, duo droszy? Na przykad taki za 200 czy 300z, ktrego wydajno jest niewiele wysza, bo ma zaledwie 420W mocy. Teraz powinnimy zada sobie podstawowe pytanie: gdzie jest haczyk? Dlaczego ceny s tak rne? Ot rnica polega na tym, e PSU (Power Supply Unit - zasilacz) w cenie poniej 100z strach instalowa w nowoczesnym komputerze. Tanie zasilacze s bardzo ubogie, jeli chodzi o swoj konstrukcj, i nie s w stanie uzyska mocy podawanej przez producenta na tabliczce znamionowej. Jako i stabilno napi jest kiepska, a zabezpieczenia s bardzo skpe i zawodne.

Standard
Standard ATX12V v2.2 zapewnia utrzymanie 5% tolerancji napi wyjciowych. _____________________________ UTK. Zasilacz

- 16 -

Wtyczka zasilania
Sprawd, czy zasilacz zawiera: 24 pinow wtyczk zasilajca pyt gwn z odpinanym zczem 4 pinowym , umoliwiajc zastosowanie do starszych pyt z gniazdem 20-pinowym, dugo kabla 45cm, 4 pinow wtyczk zasilajca pyt gwn, starsze pyty gwne nie wymagaj tego zcza, dugo kabla 50cm, 6 pinow wtyczk do zasilania kart graficznych PCI-Express oraz nowszych AGP, dugo kabla 50cm, 3 wtyczki typu molex, do zasilania np. dyskw twardych IDE, dugo kabla 50cm, 3 wtyczki typu molex, do zasilania np. dyskw twardych IDE, dugo kabla 65cm, 1 wtyczk typu molex, do zasilania np. dyskw twardych IDE, dugo kabla 80cm, 2 wtyczki typu SATA, do dyskw twardych Serial ATA, dugo kabla 50 i 65cm.

Wtyczka MOLEX
Standard 20 PIN MOLEX 39-29-9202 widok na pycie gwnej

Standard 20 PIN MOLEX 39-01-2200 widok od strony kabla zasilajcego

Oznaczenia linii MOLEX i ich kolory

Pin

Napicie

Kolor

Opis

3.3V

Orange

+3.3 VDC

3.3V

Orange

+3.3 VDC

COM

Black

Ground

5V

Red

+5 VDC

_____________________________ UTK. Zasilacz

- 17 -

COM

Black

Ground

5V

Red

+5 VDC

COM

Black

Ground

PWR_OK

Gray

Power Ok (+5V & +3.3V is ok)

5VSB

Purple

+5 VDC Standby Voltage (max 10mA)

10 12V

Yellow

+12 VDC

11 3.3V

Orange

+3.3 VDC

12 -12V

Blue

-12 VDC

13 COM

Black

Ground

14 /PS_ON

Green

Power Supply On (active low)

15 COM

Black

Ground

16 COM

Black

Ground

17 COM

Black

Ground

18 -5V

White

-5 VDC

19 5V

Red

+5 VDC

20 5V

Red

+5 VDC

_____________________________ UTK. Zasilacz

- 18 -

Funkcja PFC (AKTYWNY/PASYWNY)

Wyrnia si dwa rodzaje ukadw PFC: aktywne i pasywne. Ukady aktywnego PFC (ang. Active PFC, APFC) s to wyspecjalizowane obwody elektroniczne, ktre dostosowuj si do obcienia i do warunkw w sieci elektrycznej, przez co s w stanie korygowa przesunicie fazowe w sposb wydajny niezalenie od warunkw pracy zasilacza. Ukady pasywnego PFC (ang: Passive PFC, PPFC) s projektowane dla domylnego obcienia, z grubsza jest to po prostu cewka o duej indukcyjnoci, przez co ich skuteczno jest gorsza w wypadku gdy zasilane urzdzenie wymaga dynamicznych zmian pobieranej mocy, lub jej pobr znaczco rni si od przewidzianej dla zasilacza wartoci domylnej.

Filtry
Przeciwzwarciowy, Przeciwprzecieniowy, Przeciwprzepiciowy.

Natenie przy napiciu 3,3 V

Np. 30A

Natenie przy napiciu +5 V

Np. 28A

Natenie przy napiciu +12 V

Np. 41A

Natenie przy napiciu -12 V

Np. 0,8A

MTBF
MTBF (ang. Mean Time Between Failures, brak polskiego odpowiednika ze wzgldu na powszechne stosowanie angielskiego skrtu). Okrelany na podstawie statystycznych bada niezawodnoci redni czas midzyawaryjny. Ma ustalon warto liczbow tylko przy staej intensywnoci uszkodze. Zwykle parametr ten okrelany jest jako: redni statystyczny czas pracy urzdzenia bez awarii, liczony w godzinach.

_____________________________ UTK. Zasilacz

- 19 -

Dodatek A. Schemat zasilacza AT

Dodatek B. Schemat zasilacza ATX

_____________________________ UTK. Zasilacz

- 20 -