Politechnika lska w Gliwicach

OPRACOWANIE DANYCH POMIAROWYCH ANALIZA BDW

Analiza bdw przeprowadzana jest w celu wykrycia i wyznaczenia wartoci bdw systematycznych oraz granic, w jakich zawiera si prawdopodobny wynik pomiaru, natomiast w przypadku badania narzdzia pomiarowego celem analizy bdw jest obiektywna ocenia jego dokadnoci. Wynik kadego pomiaru uzaleniony jest od bardzo wielu czynnikw. Prawidowo wykonany pomiar powinien uwzgldnia najwaniejsze z nich. Przede wszystkim naley wyeliminowa lub kontrolowa te czynniki, ktre mog prowadzi do bdw grubych czy systematycznych.

Wpywajce na wynik pomiaru czynniki mona podzieli na zalene od: obiektu mierzonego, przyrzdu pomiarowego, eksperymentatora wykonujcego pomiar. Jeeli w wyniku kilkukrotnie powtrzonego pomiaru uzyskujemy takie same wartoci lub wartoci rnice si co najwyej o jedn dziak elementarn przyrzdu, oznacza to, e wpyw wszystkich nieuwzgldnionych czynnikw na wynik pomiarw jest mniejszy ni warto dziaki elementarnej przyrzdu pomiarowego. Dominuj wwczas niepewnoci systematyczne. Moemy wwczas dy do polepszenia jakoci pomiarw, np. poprzez zastosowanie bardziej precyzyjnych przyrzdw pomiarowych. W przypadku, gdy uzyskane wyniki rni si od siebie o wicej ni o jedn dziak elementarn przyrzdu, mwimy, e uzyskujemy statystyczny rozrzut wynikw. W takiej sytuacji do wyznaczenia najbardziej prawdopodobnej wartoci wielkoci mierzonej oraz jej niepewnoci, ktr nazywamy niepewnoci przypadkow, stosujemy metody statystyczne. Zamy, e wykonalimy kilkadziesit pomiarw wartoci xi pewnej wielkoci, np. wartoci kta , przy ktrym drewniany klocek zaczyna zsuwa si z rwni pochyej ruchem jednostajnie przyspieszonym. Znajdujemy warto najmniejsz xmin oraz najwiksz xmax wyznaczajce koce przedziau, w ktrych znajduj si wszystkie otrzymane wyniki pomiarw, a nastpnie wykonujemy wykres supkowy.

Wysoko supka oznacza liczb wynikw o wartociach z danego przedziau. Jeli zwikszymy liczb wykonanych pomiarw (w granicznym przypadku n ), a zmniejszymy rozmiary przedziaw w ktrych zaznaczylimy wyniki pomiarw (w granicznym przypadku dugo przedziau 0), to wierzchoki supkw utworz krzyw, nazywan KRZYW GAUSSA.
1

Politechnika lska w Gliwicach

Funkcj odpowiadajc tej krzywej normalizujemy, czyli mnoymy przez pewn sta, tak aby pole pod ni byo rwne jednoci. Ta znormalizowana funkcja (x) nosi nazw funkcji rozkadu wielkoci x. x0 najbardziej prawdopodobna warto szeroko powkowa krzywej (odchylenie standardowe pojedynczego pomiaru) Analityczna posta funkcji Gaussa:

Warto najbardziej prawdopodobn x0 mierzonej wartoci najlepiej przyblia REDNIA ARYTMETYCZNA wyraona wzorem:

gdzie: n liczba wykonanych pomiarw, xi wynik i-tego pomiaru. warto moemy natomiast wyliczy ze wzoru:

Politechnika lska w Gliwicach

Pozostajc przy przykadzie z rwni pochy, zamy, e odczytujemy 6 wartoci kta , przy ktrym drewniany klocek zaczyna zsuwa si z rwni ruchem jednostajnie przyspieszonym. Wyniki zapisujemy w tabeli i dla otrzymanych wartoci wyliczamy, korzystajc z podanych wyej wzorw, warto redni oraz odchylenie standardowe.
lp. 1 2 3 4 5 6 warto rednia odchylenie standardowe [] 30 27 30 28 26 27 28 16.10-1

Kocowy wynik podajemy w postaci:

x = xr dx
\

w naszym przypadku: = (28 16 . 10-1)

REDNIA WAONA
Zdarzaj si sytuacje, kiedy naley obliczy redni z wynikw pomiarw pewnej wielkoci, wykonanych z rn dokadnoci. Wynik dokadniejszy jest waniejszy, wic powinien wej do redniej z wiksz wag. Zamy, e n wynikw pomiaru xi ma bdy xi. redni waon oblicza si wedug wzoru:

xw= xi/( xi2) / 1/xi2,

ktry mona rwnie zapisa w postaci:

xw= wixi / wi,

gdzie wi = 1/xi2

Wagi wi to odwrotnoci kwadratw bdw. Bd redniej waonej xw mona obliczy korzystajc ze wzoru:

1/ xw2 = 1/xi2
Powyej zostay przedstawione sposoby szacowania niepewnoci wielkoci zmierzonych bezporednio. Jednake niewiele wielkoci fizycznych mona wyznaczy w pomiarach bezporednich. Wikszo z nich wyznaczamy w pomiarach POREDNICH.
3

Politechnika lska w Gliwicach

W celu wyznaczenia niepewnoci wielkoci wyznaczonej wanie w pomiarze porednim korzystamy z METODY RNICZKI ZUPENEJ. y = f(x1, x2, x3,, xn) - funkcja wielu zmiennych bd y obliczamy na podstawie wzoru:

, gdzie xn to bdy wynikajce z poszczeglnych pomiarw.

PRZYKAD
Za pomoc wahada matematycznego oraz stopera moemy wyznaczy warto przyspieszenia ziemskiego. W tym celu mierzymy wartoci kilku okresw drga wahada, a nastpnie korzystamy ze wzoru:
g= 4 2 D T12 T22

W celu przeprowadzenia analizy bdu obliczonego przyspieszenia ziemskiego korzystamy ze wzoru:

dg = g g g dD + d 1+ T dT 2 D dT 1 dT 2

Obliczamy poszczeglne pochodne czstkowe:

zatem

Kocowy wynik podajemy w postaci:

g =g d g

Politechnika lska w Gliwicach

REGRESJA LINIOWA
W praktyce laboratoryjnej czsto spotykamy si z koniecznoci dopasowania krzywej do punktw pomiarowych w celu wyznaczenia parametrw funkcji opisujcej zaleno midzy dwiema wielkociami fizycznymi. Okazuje si, e najprostsz z nich jest zaleno liniowa y(x) = ax + b. Okazuje si, e wiele zalenoci badanych mona doprowadzi wanie do zalenoci liniowych przez odpowiedni zamian zmiennych. Rozpatrzmy dopasowanie prostej do punktw pomiarowych, czyli wyznaczenie parametrw a i b tej prostej. W wyniku pomiarw otrzymujemy zbir punktw o wsprzdnych xi xi, yi yi, ktre przedstawiamy w ukadzie wsprzdnych. Znajomo wsprzdnych punktw pomiarowych xi, yi, pozwala na obliczenie wartoci wspczynnikw a i b prostej, ktra najlepiej opisuje zaleno midzy wielkociami x i y. Szukamy takich wartoci a i b, aby suma kwadratw odchyle wartoci dopasowanych y(xi) od zmierzonych yi bya minimalna. Aby tak si stao musi by speniony warunek:

a wic

Wartoci a i b wynosz odpowiednio:

Znajc wartoci a i b, moemy dopasowan prost narysowa w ukadzie wsprzdnych wraz z zaznaczonymi wczeniej punktami pomiarowymi i ich niepewnociami. Poniewa a i b zostay wyznaczone korzystajc z wartoci xi i yi, bdcych wynikami pomiarw, a wic obarczonych niepewnociami, zatem rwnie wartoci a i b musz by obarczone pewnymi niepewnociami a i b. Moemy je przybliy wielkociami Sa i Sb, korzystajc z nastpujcych zalenoci:

Politechnika lska w Gliwicach

W przypadku zalenoci liniowej y = ax prosta przechodzi przez pocztek ukadu wsprzdnych. Warto wspczynnika a wraz z niepewnoci mona wwczas wyliczy korzystajc ze wzorw:

PRZYKAD
Prosta idealnego dopasowania

amax prosta o maksymalnym nachyleniu amin prosta o minimalnym nachyleniu