You are on page 1of 9

Makroekonomia Zaawansowana

I. Rwnowaga na rynku towarowym krzywa IS


Spis treci:

1. 3. 4.

Geneza modelu ISLM

2. Struktura modelu ISLM Rwnowaga na rynku towarowym krzywa IS Graficzne wyprowadzenie krzywej IS. Czynniki wpywajce na pooenie i nachylenie krzywej IS Sowa kluczowe: model ISLM, agregatowy popyt, krzywa IS, rwnowaga na rynku towarowym, oszczdnoci, inwestycje

Pocztek lat 30. XX wieku to okres starcia midzy ekonomi neoklasyczn a ekonomi keynesowsk. Neoklasycy twierdzili, e samoczynnie dziaajce mechanizmy rynkowe doprowadz do stanu rwnowagi przy penym wykorzystaniu czynnikw produkcji (Kwiatkowski, 2006: 466). Wedug nich na rynku dbr, zmiany stopy procentowej prowadz do rwnowagi inwestycji i oszczdnoci. Na rynku pracy w przypadku pojawienia si nierwnowagi zmiany stawek pac realnych spowoduj zrwnanie si popytu na prac z poda pracy. Natomiast na rynku pieninym zmiany oglnego poziomu cen prowadzi bd do rwnowagi midzy popytem na pienidz i poda pienidza. Neoklasycy zakadaj ponadto, e poszczeglne rynki s od siebie odseparowane, tzn. zmiana sytuacji na jednym rynku nie ma wpywu na sytuacj na innych rynkach. Wielki Kryzys lat 30. XX wieku podway zaufanie w sprawne funkcjonowanie mechanizmw rynkowych. W swojej pracy Oglna teoria zatrudnienia, procentu i pienidza (1936) Keynes odrzuca neoklasyczne zaoenie, e mechanizmy rynkowe zawsze prowadz do stanu rwnowagi. Wedug Keynesa, poszczeglne rynki s ze sob powizane. Model ISLM wpisuje si w nurt tzw. syntezy neoklasycznej, tj. kierunku prbujcego pogodzi teori neoklasyczn z teori keynesowsk. Podstawy teoretyczne modelu IS LM zostay sformuowane przez J. R. Hicksa (1937). Analizy podejmowane w ramach modelu ISLM dotycz sytuacji na dwch rynkach: rynku towarowym oraz rynku pieninym. W modelu ISLM przyjmuje si zaoenie, e procesy zachodzce na jednym rynku maj wpyw na sytuacj drugim rynku. Z jednej strony dochd narodowy, ktry jest ustalany na rynku towarowym wpywa na

Makroekonomia Zaawansowana
rynek pieniny i poziom stopy procentowej. Z drugiej za strony, stopa procentowa, ktra jest ustalana na rynku pieninym wpywa na dochd narodowy, wyznaczany przez rynek towarowy, poprzez zmiany poziomu inwestycji. Naley rwnie podkreli, i gospodarka analizowana w modelu ISLM funkcjonuje przy niepenym wykorzystaniu moliwoci produkcyjnych (Kwiatkowski, 2006: 466). Rwnowaga na rynku towarowym zachodzi wtedy, gdy agregatowy popyt na dobra i usugi (APp) jest rwny agregatowej poday (Y), co moemy opisa wzorem:
APp = Y

(1)

Dla uproszczenia wemy pod uwag uproszczony model gospodarki zamknitej bez udziau pastwa. Agregatowy popyt na dobra i usugi w takiej gospodarce jest rwny sumie wydatkw konsumpcyjnych i inwestycyjnych, co moemy zapisa wzorem:
APp = C + I

(2)

gdzie: C konsumpcja; I inwestycje. Przyjmujemy, e wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych zale od poziomu dochodu narodowego (szerzej o popycie konsumpcyjnym pisz Hall, Taylor, 2000: 251281). Zaleno midzy konsumpcj a dochodem opisuje funkcja konsumpcji. Funkcje konsumpcji w naszym modelu gospodarki moemy zapisa wzorem:

C = C 0 + cY
dochd narodowy.

gdzie: c (0,1)

(3)

gdzie: C0 konsumpcja autonomiczna, c kracowa skonno do konsumpcji, Y

Inwestycje zale przede wszystkim od poziomu stopy procentowej. Zaleno midzy inwestycjami a stop procentow opisuje funkcja inwestycji. Funkcj inwestycji moemy opisa wzorem:

I = I0 ir

gdzie : i (0,+ )

(4)

gdzie: I0 inwestycje autonomiczne; i wspczynnik wraliwoci inwestycji na zmiany stopy procentowej; r stopa procentowa. Jak wynika z rwnania (4), inwestycje s malejc funkcj stopy procentowej. Podstawiajc rwnania 24 do rwnania (1) otrzymujemy:

Makroekonomia Zaawansowana
APp = C 0 + cY + I0 ir = Y

(5)

Po przeksztaceniach otrzymujemy:

Y=

C 0 + I0 ir 1 c

(6)

Rwnanie (6) otrzymalimy przeksztacajc warunek rwnowagi na rynku towarowym. Ma ono dwie niewiadome dochd (Y) i stop procentow (r). Rwnanie (6) ma nieskoczenie wiele rozwiza. To oznacza, e istnieje nieskoczenie wiele kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy ktrych bdzie zachowana rwnowaga na rynku towarowym. Rwnowaga na rynku towarowym w odrnieniu od prostego modelu popytowego, zaley nie tylko od dochodu, ale rwnie od stopy procentowej. Rwnanie (6) to rwnanie krzywej IS w naszym uproszczonym modelu gospodarki. Graficzn ilustracj rwnania (6) jest krzywa IS. Krzywa IS jest zbiorem rnych kombinacji dochodu i stopy procentowej, ktre zapewniaj rwnowag na rynku towarowym.
Rys. 1. Krzywa IS

r1 r0 I0 I1 45

C A IS

Y1

Y0

S0 C S1

S
rdo: E. Kwiatkowski, 2006: 474.

Makroekonomia Zaawansowana
Rysunek 1 przedstawia konstrukcj graficzn krzywej IS (Kwiatkowski, 2006: 470). Przy konstrukcji graficznej krzywej IS przyjmujemy zaoenie, e wartoci odkadane w wiartkach IIV przyjmuj tylko wartoci dodatnie. wiartka II przedstawia wykres funkcji inwestycji. Nachylenie funkcji inwestycji zaley od wspczynnika wraliwoci inwestycji na zmiany stopy procentowej. wiartka IV przedstawia wykres funkcji oszczdnoci. W gospodarce zamknitej bez udziau pastwa funkcja oszczdnoci jest postaci:

S = C 0 + sY
oszczdnoci autonomiczne.

gdzie: s (0,1)

(7)

gdzie: S = oszczdnoci; s kracowa skonno do oszczdzania; (C0)

Z rwnania (7) wynika, e oszczdnoci mog przyjmowa wartoci ujemne poniej pewnego poziomu dochodu, std wykres funkcji oszczdnoci jest zbieny do osi OX. Nachylenie funkcji oszczdnoci zaley od kracowej skonnoci do oszczdzania. wiartka III przedstawia graficznie warunek rwnowagi na rynku towarowym. Gospodarka zamknita bez udziau pastwa znajduje si w rwnowadze, gdy planowane inwestycje rwnaj si planowanym oszczdnociom, czyli I = S. Jest to warunek rwnowany z warunkiem opisanym w rwnaniu (1). Wszystkie punkty na linii nachylonej pod ktem 45 charakteryzuj si rwnoci wartoci odkadanych na osi poziomej i pionowej. Zamy, e w analizowanej gospodarce stopa procentowa wynosi r0. Z wykresu w II wiartce wynika, e przy tym poziomie stopy procentowej inwestycje wynosz I0. Aby w gospodarce bya zachowana rwnowaga, inwestycje musz wynie tyle samo, czyli S0. Taki poziom inwestycji jest moliwy do osignicia przy dochodzie Y0. W ten sposb otrzymujemy jedn kombinacj dochodu i stopy procentowej (Y0, r0), przy ktrej zachodzi rwnowaga na rynku towarowym. Punkt o tych wsprzdnych oznaczamy liter A w wiartce I. Jeli stopa procentowa wzronie do poziomu r1, to inwestycje zmalej do poziomu I1. Aby bya zachowana rwnowaga na rynku towarowym oszczdnoci, musz zmniejszy si do poziomu S1, co oznacza, e dochd musi wynie Y1. W ten sposb otrzymujemy drug kombinacj dochodu i stopy procentowej (Y1, r1) zapewniajcych rwnowag na rynku towarowym. Punkt o tych wsprzdnych oznaczamy liter B w wiartce I. czc punkty A i B otrzymujemy krzyw IS. Jak wynika z rysunku 1, typowa krzywa IS ma ujemne nachylenie. Ujemne nachylenie krzywej IS wynika z zalenoci midzy inwestycjami a stop procentow. Wzrost stopy procentowej powoduje spadek inwestycji i poprzez dziaanie mechanizmw

Makroekonomia Zaawansowana
mnonikowych zwielokrotniony spadek dochodu narodowego. To znaczy, e wyszemu poziomowi stopy procentowej musi odpowiada niszy poziom dochodu narodowego, aby rynek towarowy pozosta w stanie rwnowagi. Wszystkie punkty pooone na krzywej IS, zgodnie z definicj, oznaczaj rwnowag na rynku towarowym. Punkty pooone na prawo od krzywej IS (np. punkt C) charakteryzuje si przewag oszczdnoci nad inwestycjami, czyli nadwyk poday nad popytem na dobra i usugi. Przy stopie procentowej r1 inwestycje wynosz I1. W celu zachowania rwnowagi na rynku towarowym inwestycje powinny wynie tyle samo, jednake przy dochodzie odpowiadajcym punktowi C wynosz S0, czyli s wysze od inwestycji. Znajduje to wyraz w tym, e punkt C, bdcy odbiciem punktu C, znajduje si na prawo od linii 45 . Analogicznie, wszystkie punkty na lewo od krzywej IS charakteryzuj si nadwyk inwestycji nad oszczdnociami. Wspczynnik nachylenia krzywej IS moemy obliczy rniczkujc rwnanie (6) wzgldem stopy procentowej1:

dY i = dr 1 c

(8)

gdzie: dY przyrost dochodu narodowego; dr przyrost stopy procentowej. Z rwnania (8) wynika, e nachylenie krzywej IS w gospodarce zamknitej bez udziau pastwa zaley od poziomu kracowej skonnoci do konsumpcji (lub kracowej skonnoci do oszczdzania, gdy c + s =1) oraz wspczynnika wraliwoci inwestycji na zmiany stopy procentowej. Przeksztacajc rwnanie (8) otrzymujemy:

dY =

i dr 1 c

(9)

Z rwnania (9) wynika, e jeli stopa procentowa wzronie (zmaleje), np. o dr to, aby rynek towarowy pozosta w rwnowadze, dochd narodowy musi zmale (wzrosn) o

i dr 1c

W przypadku zalenoci liniowych:

dY Y = , natomiast w przypadku zalenoci dX X

nieliniowych:

dY Y , gdzie X to np. stopa procentowa. dX Xr


5

Makroekonomia Zaawansowana

Analizujc wpyw zmiany poszczeglnych wielkoci na nachylenie krzywej IS musimy zwrci uwag, e krzyw IS na rysunku 1 przedstawilimy w odwrconym ukadzie wsprzdnych. Z rwnania (8) wynika, e wzrost kracowej skonnoci do konsumpcji powoduje spadek nachylenia krzywej IS. Oznacza to, e krzywa IS (z uwagi na odwrcony ukad wsprzdnych) stanie si bardziej paska. Wzrost kracowej skonnoci do oszczdzania zwiksza nachylenie krzywej IS, co oznacza, e krzywa IS stanie si bardziej stroma. Wzrost wspczynnika wraliwoci inwestycji na zmiany stopy procentowej powoduje spadek nachylenia krzywej IS, a zatem krzywa IS stanie si bardziej paska. W tym miejscu naley zwrci uwag na szczeglne przypadki krzywej IS, tzn. przypadek poziomej i pionowej krzywej IS. Jeli i = 0 (czyli inwestycje s niewraliwe na zmiany stopy procentowej), to krzywa IS jest pionow lini prost. Przypadek pionowej krzywej IS nazywany jest w literaturze ekonomicznej keynesowsk puapk inwestycji. Dla i = + (czyli gdy inwestycje s doskonale elastyczne wzgldem stopy procentowej) krzywa IS bdzie poziom lini prost. Pooenie krzywej IS zaley od wielkoci autonomicznych wydatkw konsumpcyjnych oraz inwestycji autonomicznych. Rniczkujc wzr (6) wzgldem C0 (taki sam wynik otrzymalibymy wzgldem I0) otrzymujemy:

dY 1 = d C0 1 c
A std:

(10)

dY =

1 dC0 1 c

(11)

gdzie: dC0 przyrost konsumpcji autonomicznej. Jeli autonomiczne wydatki konsumpcyjne wzrosn o dC0, to przy innych czynnikach niezmienionych, dochd w rwnowadze wzronie o

1 dC 0 , co oznacza, e krzywa 1c

IS przesunie si w prawo. A zatem spadek autonomicznych wydatkw konsumpcyjnych przesuwa krzyw IS rwnolegle w lewo. Rwnie wzrost autonomicznych wydatkw inwestycyjnych przesuwa krzyw IS rwnolegle w prawo, za ich zmniejszenie powoduje ruch krzywej IS w lewo. Analizy graficzne zmiany nachylenia przedstawione zostay w Kwiatkowski, 2006, s. 474475.

Makroekonomia Zaawansowana

Rozwamy teraz model gospodarki bliszy rzeczywistoci, a mianowicie uchylamy zaoenie o braku pastwa. Oznacza to, e rwnanie agregatowego popytu musimy poszerzy o wydatki pastwa. Wydatki pastwa (G) s wielkoci niezalen od poziomu dochodu narodowego, dlatego te przyjmujemy, e G = G0. Oprcz wydatkw pastwa musimy rwnie uwzgldni podatki. Rwnanie krzywej agregatowego popytu w gospodarce zamknitej z udziaem pastwa jest postaci:
APp = C + I + G

(12)

gdzie: G wydatki pastwa. Uwzgldnienie podatkw wymaga zmodyfikowania funkcji konsumpcji. Funkcja konsumpcji w naszym rozwinitym modelu gospodarki jest postaci:

C = C 0 + cYd
gdzie: Yd dochd do dyspozycji.

gd zie: c (0,1)

(13)

Dochd do dyspozycji, to dochd narodowy pomniejszony o podatki. Zakadamy, e funkcja podatkw w naszej gospodarce jest postaci:

T = T0 + tY
podatkowa.

g dzie: t (0,1)

(14)

gdzie: T przychody z tytuu podatkw; T0 podatki autonomiczne; t stopa

Podstawiajc za C, I, G do rwnania (12) otrzymujemy:


APp = C 0 + cYd + I0 ir +G 0

(15) Po podstawieniu za Yd rwnanie (15) bdzie nastpujcej postaci:


APp = C 0 + cY cT0 ctY + I 0 ir +G 0

(16)

Rwnowaga na rynku towarowym zachodzi, gdy: APp = Y. Dla modelu gospodarki zamknitej z uwzgldnieniem pastwa warunek rwnowagi jest nastpujcej postaci: I+G = S+T. Z uwagi na to, e warunek APp = Y jest prawdziwy dla kadego modelu

Makroekonomia Zaawansowana
gospodarki, korzystamy z niego przy wyprowadzaniu krzywej IS. Rwnanie (16) moemy, wic zapisa nastpujco:

C 0 + cY cT0 ctY + I 0 ir +G 0 = Y

(17)

Po przeksztaceniach otrzymujemy rwnanie krzywej IS w modelu gospodarki zamknitej z udziaem pastwa (Pomijamy wyprowadzenie graficzne dla tego modelu gospodarki. Czytelnik moe je znale w Kwiatkowski, 2006:476:

Y=

C 0 + I0 + G 0 c T0 ir 1 c(1 t)

(18)

Rniczkujc rwnanie (18) otrzymujemy wspczynnik nachylenia krzywej IS w naszym poszerzonym modelu gospodarki:
i dY = dr 1 c(1 t)

(19)

Z rwnania (19) wynika, e nachylenie krzywej IS w tym modelu gospodarki zaley od kracowej skonnoci do konsumpcji (lub kracowej skonnoci do oszczdzania), wspczynnika wraliwoci inwestycji na zmiany stopy procentowej oraz stopy podatkowej. Jeli ronie stopa podatkowa, to ronie nachylenie krzywej IS, co oznacza, e w odwrconym ukadzie wsprzdnych krzywa IS bdzie bardziej stroma. Pooenie krzywej IS w rozszerzonym modelu gospodarki zaley oprcz wczeniej wymienionych wielkoci od poziomu wydatkw pastwa oraz podatkw autonomicznych. Wzrost wydatkw pastwa przesuwa krzyw IS rwnolegle w prawo, natomiast wzrost podatkw autonomicznych powoduje przesunicie rwnolege krzywej IS w lewo. Podsumowujc, krzywa IS jest zbiorem takich kombinacji dochodu narodowego i krajowej stopy procentowej, ktre zapewniaj rwnowag na rynku towarowym. W kadym punkcie na krzywej IS wystpuje rwnowaga na rynku towarowym. Typowa krzywa IS ma ujemne nachylenie. Ujemne nachylenie krzywej IS wynika z zalenoci midzy inwestycjami a stop procentow. Wicej informacji na temat treci poruszanych w tym module znajduje si w pozycjach literatury podstawowej i literatury dodatkowej.

Makroekonomia Zaawansowana

You might also like