ekonomia24.

pl

Pitek

2 grudnia 2011

{eko+}

& rynek

ekonomia B13

W okresie pnego redniowiecza wiele europejskich pastw, a szczeglnie Niemcy, przejo prawo rzymskie. Recepcja prawa rzymskiego pocigna za sob stopniowe zerwanie z zasad odpowiedzialnoci kolektywnej na rzecz odpowiedzialnoci indywidualnej, podmiotami praw i obowizkw bya ju nie wycznie wsplnota, lecz i jednostki. Wczeniej w wikszoci spoecznoci europejskich obowizywao niepisane prawo zwyczajowe opierajce si na solidarnoci plemiennej oraz odpowiedzialnoci klanowej wedug zasady: kady rczy za kadego. Celem tych pierwotnych wsplnot byo zapewnienie podstawowych zasobw koniecznych do przeycia wszystko, co upolowano w cigu dnia, byo nastpnie dzielone wrd czonkw plemienia. Taka organizacja ycia zbiorowego pociga jednak za sob pewne ryzyko. Jej wad jest to, e niepisane normy prawne klanu rodzinnego wymuszaj konformizm w postpowaniu czonkw grupy, ktry wrcz uniemoliwia innowacje, wzrost oraz dobrobyt. Prawo rzymskie okazao si osigniciem kulturowym, ktre w znacznym stopniu umoliwio Europie awans cywilizacyjny i uzyskanie statusu najbogatszego kontynentu wiata. Ugruntowujc zasad odpowiedzialnoci indywidualnej i dziaalnoci na wasne ryzyko, prawo rzymskie uwolnio jednostk od bycia nadzorowan i ograniczan przez czonkw plemienia. Rozwj nowoytnego prawa umw oraz prawa wasnoci nie oznacza jednoczesnego wyeliminowania z systemu prawnego idei solidarnoci, a jedynie ograniczenie jej zasigu. Normy prawne regulujce organizacj ycia spoecznego ulegy zrnicowaniu na te, ktre sprzyjay kreowaniu bogactwa narodw, oraz te, ktre suyy redystrybucji dbr. Te ostatnie podlegaj konstytucyjnym ograniczeniom, ktre z kolei zasadzaj si na demokratycznej legitymacji, czego wyrazem jest kompetencja parlamentw narodowych w kwestiach budetowych. Obecnie w licznych wpywowych krgach politycznych, akademickich i biznesowych rozwaa si wprowadzenie euroobligacji jako odpowiedzi na kryzys w strefie euro. Promotorem tej idei by pocztkowo zwaszcza premier Luksemburga Jean-Claude Juncker oraz woski minister finansw Giulio Tremonti. Obecnie idea jest intensywnie promowana przez Komisj Europejsk, ktra 23.11 br. przedoya w tej sprawie Zielon ksig w sprawie wykonalnoci wprowadzenia tzw. obligacji stabilnoci. Istnieje kilka koncepcji euroobligacji, wszystkie one jednak sprowadzaj si w rezultacie do tego, e kade pastwo strefy euro odpowiadaoby za (cao bd cz) dugw kadego innego pastwa strefy. Wraz z wprowadzeniem tak rozumianych euroobligacji nastpiby powrt do solidarnoci klanowej, modelu funkcjonujcego w spoeczestwach pierwotnych. Nazwa euroobligacja jest zreszt w rzeczy samej mylca. Sugeruje ona, e chodzi o obligacje wyraone w euro, podczas gdy w rzeczywistoci euroobligacje s dunymi papierami wartociowymi sprzedawanymi poza krajem pochodzenia waluty, w ktrej

s denominowane. Dotychczas funkcjonujce okrelenie euroobligacja pochodzi od waluty, w ktrej jest notowana. Odpowiedni nazw dla proponowanej obecnie konstrukcji byaby obligacja odpowiedzialnoci grupowej. By moe wanie dlatego we wspomnianej Zielonej ksidze KE pojawia si nowa nazwa: obligacje stabilnoci. Wedug twrcw koncepcji euroobligacji wprowadzenie tego instrumentu miaoby zapobiec niewypacalnoci ju nie tylko Grecji (bo ta staa si faktem), ale take innych zagroonych krajw, zwaszcza Woch, Portugalii i Hiszpanii. Miaoby to sta si moliwe poprzez obnienie kosztw finansowania zaduenia, poniewa dostpna wszystkim krajom euroobligacja, jako instrument, za ktrym stoi wiarygodno wszystkich czonkw strefy euro, miaaby niszy kupon. Drug stron medalu byoby jednak pod-

wszystko to w celu zapewnienia skutecznej polityki antyinflacyjnej. Pastwa czonkowskie straciy wic pewne narzdzia polityki monetarnej. Jednoczenie jednak polityka fiskalna pozostaa domen pastw czonkowskich. Pastwa zachoway zatem autonomi w zakresie wikszoci podatkw oraz wydatkw publicznych, z wyjtkiem jedynie pomocy pastwowej dla przedsibiorstw. W poczeniu z powstaniem tzw. rynku wewntrznego bazujcego na swobodach traktatowych miao to doprowadzi do konkurencji systemowej midzy pastwami czonkowskimi, z korzyci dla efektywnoci ekonomicznej caej Wsplnoty. Te zaoenia szybko jednak okazay si nazbyt ideali-

ruszycieli znaleli si Niemcy i Francuzi. Ju z chwil wejcia do UGW i przyjcia wsplnej waluty kraje o relatywnie trudniejszej sytuacji fiskalnej zaczy profitowa z powodu taszego kredytu. Zatem ju wtedy pojawia si pierwsza, agodniejsza od obecnie proponowanej, forma odpowiedzialnoci zbiorowej pocztek powrotu wsplnoty plemiennej. Wydarzenia ostatnich miesicy, a take pomysy na dalsze dziaania ratunkowe, w tym koncepcja euroobligacji, id jednak jeszcze dalej i podwaaj najbardziej stanowczy zapis traktatowy stanowicy o odpowiedzialnoci finansowej pastw, mianowicie art. 125 TFUE statuujcy zakaz tzw. bailoutu. Zgodnie z tym przepisem Unia nie odpowiada za zobowizania rzdw centralnych, wadz regionalnych, lokalnych lub innych wadz publicznych, innych instytucji lub przedsi-

OW IR OS W A

CZ

AR

EK

Euroobligacje: powrt
spoeczestwa plemiennego
ARKADIUSZ RADWAN HANS-BERND SCHFER Koncepcja euroobligacji podwaa najbardziej stanowczy zapis traktatowy UE stanowicy o odpowiedzialnoci finansowej pastw
wyszenie kosztw emitowania dugu przez takie pastwa, jak Niemcy, Holandia czy kraje skandynawskie, ktre dzi finansuj si znacznie taniej od redniej europejskiej. W tym miejscu naley sign niemal 20 lat wstecz do czasu przyjcia traktatu z Maastricht (1992) i przypomnie koncepcj powstania Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Koncepcja ta zasadzaa si na zamroeniu kursw walut pastw partycypujcych i centralizacji polityki monetarnej styczne. Wprawdzie kraje UGW zostay zobowizane do przestrzegania okrelonych zasad dotyczcych dugu publicznego oraz deficytu budetowego, ustalonych w art. 126 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) oraz dookrelonych w pakcie stabilizacji i wzrostu z 1997 r., niemniej jednak do szybko si okazao, e litera prawa przegrywa z politycznym konformizmem i samoograniczenia fiskalne nie s przez pastwa eurolandu przestrzegane notabene wrd pierwszych nabiorstw publicznych pastwa czonkowskiego, ani ich nie przejmuje [] . Podobnie w myl tego samego przepisu Pastwo czonkowskie nie odpowiada za zobowizania rzdw centralnych, wadz regionalnych, lokalnych lub innych wadz publicznych, innych instytucji lub przedsibiorstw publicznych innego pastwa czonkowskiego, ani ich nie przejmuje [] . Wcielenie w ycie koncepcji euroobligacji wymagaoby zatem uprzedniej zmiany traktatu i utworzenie praw-

nych podstaw do ich wprowadzenia. Dalsze naginanie istniejcych podstaw prawnych do realizacji przyjtych decyzji polityczno-gospodarczych nie wydaje si moliwe bez ryzyka cakowitej utraty powaania dla obowizywania w UE zasady praworzdnoci. Ju przecie europejski mechanizm stabilnoci finansowej, utworzony w maju 2010 r., z powoaniem na art. 122 ust. 2 TFUE by odebrany jako naduycie. Wskazany przepis traktuje bowiem o dopuszczalnoci pomocy finansowej dla pastwa czonkowskiego w przypadku, kiedy ma ono trudnoci lub jest istotnie zagroone powanymi trudnociami z racji klsk ywioowych lub nadzwyczajnych okolicznoci pozostajcych poza jego kontrol. Trudno brak dyscypliny finansw publicznych zaliczy do ktrejkolwiek z nadzwyczajnych okolicznoci zewntrznych. Warto zaznaczy, e takie podejcie do zapisw prawnych nie jest waciwe wycznie dla strefy euro. Do podobnie pesymistycznych wnioskw prowadzi przykad Polski, gdzie mimo i konstytucyjny prg przewidujcy maksymalny poziom dugu publicznego istnieje ju od niemal 15 lat (art. 216 ust. 5 Konstytucji RP), to jednak zamiast reformy finansw publicznych skutkuje on raczej kreatywn ksigowoci rzdu. Wsplna polityka pienina przy de facto dowolnoci polityki fiskalnej najwyraniej nie zdaa egzaminu. Dlatego te coraz czciej sycha gosy postulujce wprowadzenie wsplnej polityki finansowej pastw strefy euro oraz utworzenie urzdu europejskiego ministra finansw. Zmierzaoby to do tego, e aden kraj czonkowski nie mgby zaciga dodatkowych dugw bez zgody pozostaych krajw. elazna dyscyplina i dyktat Brukseli przypominayby grupowy konformizm spoeczestw pierwotnych korelat zasady zbiorowej odpowiedzialnoci. Niemcy jako najwiksza gospodarka Europy przejyby rol hegemona w takim scentralizowanym systemie, w ktrym ich gos byby niczym dyktat pierwotnego klanu. Jest to rola, ktrej sami Niemcy przej nie chc i ktrej inne pastwa nie byyby gotowe politycznie zaakceptowa. Szafowanie europejsk solidarnoci w dyskusji na temat euroobligacji jest wtpliwym chwytem erystycznym. Solidarno jako zasada funkcjonowania Unii jest bezsporna, niezalenie od istnienia bd nieistnienia euroobligacji. Zakres i granice tej solidarnoci definiuj traktaty. Wyrazem solidarnoci s liczne fundusze unijne, jak choby fundusze strukturalne czy Fundusz Spjnoci. Obecny problem wsparcia upadajcych pastw sprowadza si tymczasem do czego innego w ostatecznym rozrachunku ekonomicznym beneficjentami programw ratunkowych s bowiem wierzyciele bankrutujcych krajw, w duej mierze zagraniczne instytucje finansowe. Pod hasem solidarnoci midzypastwowej kryje si zatem w istocie postulat solidarnoci podatnikw z bankami i ich wacicielami. W ten sposb pod sztandarami solidarnoci zawizuje si alians politykw z finansowym lobby, sojusz zagraajcy zasadom prawa rzymskiego, ktre niegdy pomogy zbudowa pomylno Europy. Pomoc bogatszych krajw moe si okaza uzasadniona dla zachowania stabilnoci finansowej, jednake powinna by stosowana powcigliwie, np. do ochrony depozytw bankowych, nie za jako rodek prowadzcy do uspoecznienia strat przy jednoczesnej prywatyzacji zyskw.
dr Arkadiusz Radwan, Instytut Allerhanda (Krakw) prof. Hans-Bernd Schfer, Bucerius Law School (Hamburg)