13.11.

2011

NBPortal.pl

Z historii ekonomii: Mikoaj Kopernik

Poniedziaek, 2 marca 2009 12:15 | Autor: Marcin Szaleniec Mikoaj Kopernik - astronom, matematyk i duchowny, a tak e lekarz. Co zrobi dla astronomii - wszyscy wiedz. A jego dokonania w historii myli ekonomicznej? Chyba mao kto wie, e by jednym z pierwszych, ktrzy chcieli leczy... pienidz. W drugiej poowie XV i pierwszej poowie XVI wieku Europa (cznie z Polsk) prze ywa rozkwit ekonomiczny. Odkrycia geograficzne i masowy napyw kruszcw, zwikszenie wydajnoci rolnictwa, rozwj rzemiosa i handlu - wszystko to przyczynia si do przyspieszenia wzrostu gospodarczego starego kontynentu. W handlu midzynarodowym, w zwizku z rozrastajcym si rynkiem po yczek na procent, zwanych potocznie lichw, tworz si wielkie majtki. Wkrtce zaczynaj one przybiera form kapitau, ktrego nadwy ka skania do inwestowania. Rzemielnicy uzale nieni od wacicieli kapitau, trac samodzielno ekonomiczn, powstaj manufaktury i formy rzemielniczo-cechowe. Pienidz powoli staje si kapitaem - spenia nie tylko rol rodka patniczego w obrocie midzy ludmi i krajami, ale tak e su y do finansowania inwestycji. Problematyka pieni na zaczyna nabiera podstawowego znaczenia w zagadnieniach ekonomicznych wczesnego wiata. Mimo i ekonomia jako nauka jeszcze nie istnieje, powstaj rozprawy o charakterze ekonomicznym, tocz si dyskusje midzy nominalistami, a substancjalistami, rozwija si nauka o pienidzu. Zagadnieniami gospodarczymi zajmuje si rwnie polski astronom, matematyk i duchowny - Mikoaj Kopernik (1473 -1543). Kopernik, jako wieloletni administrator kapituy warmiskiej, ma bezporedni kontakt z zagadnieniami gospodarczymi. Obserwujc zjawisko "psucia" pienidza i wzrostu cen, sam praktycznie odczuwa skutki tych procesw, gdy z wolna spada warto czynszw, paconych przez chopw z rozlegych dbr kapituy. Jako polityk bierze udzia w obradach prowincjonalnego sejmu pruskiego, interesuje si yciem ekonomicznym, zdaje sobie spraw z zagro enia, jakie niesie dla handlu midzynarodowego psucie monety. W takich warunkach w latach 1519, 1523, 1526 Kopernik pisze memoriay o pienidzu, przeznaczone m.in dla sejmu pruskiego. Najwiksze znaczenia ma rozprawa "Sposb bicia monety" z 1526 r. (Monetae cudendae ratio). Memoria Kopernika stanowi przeom w dotychczasowym pojmowaniu pienidza. Od czasu ukazania si zapomnianego traktatu "O zmianie monet" (De mutatione monetarum) z roku 1355, autorstwa Mikoaja Oresmiusza nie byo rozprawy tak precyzyjnej, wolnej od redniowiecznego moralizatorstwa i tak samodzielnej. Kopernik nie nawizuje do doktryn, nie komentuje obcych myli, nie siga do cytatw Arystotelesa i innych klasykw. Precyzja mylenia Kopernika, jego definicje wynikaj z obserwacji konkretnych zjawisk. Kopernik rozpoczyna traktat od uoglnienia dotyczcego losu narodw; s wedug niego cztery najwiksze klski, wskutek ktrych pastwa, monarchie i republiki upadaj: niezgoda, miertelno, niepodno ziemi i spodlenie monety. Potem zaczyna definiowa monet i tu nie opiera si na cytatach, ale na przedstawieniu zaobserwowanych faktw. Pienidz traktuje jako czynnik wycznie ekonomiczny i od tej strony analizuje ekonomiczne skutki wadliwej polityki pieni nej.
www.nbportal.pl/pl/commonPages/Print?pageId=22771&lab=ARTICLE&p 1/3

13.11.2011

NBPortal.pl

W teorii Mikoaja Kopernika pienidz ma okrelone funkcje: poredniczy w wymianie, jest miernikiem wartoci, rodkiem patniczym. Aby je spenia w sposb oczekiwany, sam w sobie musi by wartoci, pienidzem zotym lub srebrnym. Szacunek (warto) monety, jej sia nabywcza zale y przede wszystkim od iloci zawartego w niej srebra i zota, po dodaniu kosztw bicia monety. Ceny towarw s proporcjonalne do zawartoci kruszcu w monecie. W zwizku z tym nie mo na zmienia jej wartoci, musi by cay czas "zdrowa". W tych pogldach Kopernik przeciwstawia si popularnym w jego czasach praktykom stosowanym przez wadcw, polegajcym na zmniejszaniu zawartoci kruszcu lub zmniejszaniu prby monety. W walce z wysugujcym si ksi tom - nominalizmem pieni nym (przypisujcym ksiciu moc nadawania wartoci monecie) Kopernik nie jest pierwszy. Oponentami byli wczeniej rwnie : Mikoaj Oresme (ok. 1320-1382), Johannes Buridanus (1300-1358) i inni, jednak Kopernik jest z nich wszystkich najbardziej bezkompromisowy i konsekwentny. Wedug niego, panujcy nie powinien cign z bicia monet, a zwaszcza ze zmniejszania jej wartoci adnej korzyci finansowej. Ci, co radz monarsze szukania zyskw z bicia monety, chc jego skarb powoli wypr ni, a nie wzbogaci, osabi, a nie wesprze kraj. Kopernik szczegowo zajmuje si skutkami "spodlenia" pienidza. Spodlenie monet wywouje dro yzn zota i srebra, wysokie pace robotnikw, wysokie zarobki rzemielnikw. Wszystko dro eje. Mamy wic do czynienia ze zjawiskiem, znanym dzisiaj pod nazw inflacji. Kopernik uwa a, e jest to korzystne dla chopw, rolnikw paccych stae czynsze, poniewa wwczas obni a si realna warto czynszw. Za spodleniem s tak e ci, ktrzy t monet bij i cign z tego zyski, a nadto kupcy i rzemielnicy, ktrzy nic nie trac gdy towary sprzedaj wedug wartoci zota, a im moneta jest podlejsza, tym wiksz jej ilo bior. Za spodleniem s rwnie zotnicy, cigncy zyski z przetapiania monet. Natomiast za dobr monet przemawiaj interesy nie poszczeglnych grup, ale interesy ogu, interesy kraju. Za moneta jest szkodliwa dla wszystkich yjcych ze staych dochodw. Powoduje ponadto gnunienie i uporczyw bezczynno obywateli. Gdy bowiem obci a si nadmiernie pewne grupy spoeczne, wacicieli ziemi i ludno najubo sz, rujnuje to handel, przedsibiorczo i pracowito wrd ludzi, co znowu wprowadza niedostatek wszystkiego, poniewa upada produkcja. Nastpuje w konsekwencji spadek wpyww do skarbca pastwa, a to z kolei prowadzi do ograniczenia wydatkw pastwowych. W zwizku z tym zaniedbuje si sztuki pikne i nauk. Tylko bowiem kraje gdzie jest "zdrowa" moneta, posiadaj dziea sztuki (jest tak wielu dobrych rzemielnikw) i tylko w tych krajach kwitnie nauka i jest "wszystkiego pod dostatkiem". Kopernik zwalcza pogld, e "licha moneta jest dogodniejsz w stosunkach spoecznych, gdy jest pomoc najbiedniejszej ludnoci, zapewniajc po taniej cenie zbo e i uatwiajc zaspokojenie innych potrzeb yciowych ludzi". Uwa a, e wanie za moneta pogarsza poo enie ludzi ubogich, dobra je podnosi. Nie jest prawd, e dobra moneta prowadzi do dro yzny, raczej za, bo prowadzi do braku towarw. Kolejnym skutkiem psucia monet jest ucieczka lepszego pienidza za granic lub jego przetapianie. Gdy zostaje w obiegu tylko pienidz gorszy, czyli miedziany, wwczas ustaje przewz towarw zagranicznych i handel, nikt bowiem nie chce sprzedawa towaru za faszywe pienidze. Zy pienidz podwa a wic handel, za dobry - prowadzi do jego rozkwitu. Kopernik formuuje prawidowo znan wspczenie w ekonomii pod nazw "prawa GreshamaKopernika", ktre mwi, e w obiegu powinny znajdowa si tylko monety dobre; je eli bowiem obiegaj monety dobre i ze, dobre uciekaj, wyparte przez monety gorsze tj. o mniejszej zawartoci kruszcu. Lepsze monety s wyawiane i wysyane za granic. Z tym stwierdzeniem Kopernik staje po
www.nbportal.pl/pl/commonPages/Print?pageId=22771&lab=ARTICLE&p 2/3

13.11.2011

NBPortal.pl kruszcu. Lepsze monety s wyawiane i wysyane za granic. Z tym stwierdzeniem Kopernik staje po stronie kruszcowej teorii pienidza.

Wniosek Kopernika stanowi pierwsze w historii myli ekonomicznej wiadectwo nie tylko zrozumienia, ale i wyranego sformuowania obiektywnego charakteru prawidowoci ekonomicznej, prawidowoci obiegu pienidza, prowadzcej czasem do sytuacji diametralnie odmiennej od zamierzonej. Takie obiektywne pojmowanie praw ekonomii, po upywie dwch i p wieku, cechowa bdzie fizjokratyzm, a nastpnie ekonomi klasyczn. Kopernik niekiedy by uznawany za prekursora tzw. ilociowej teorii pienidza, gdy zwrci uwag na ilo "spodlonego" pienidza, jako czynnika wywoujcego wzrost cen towarw. Warto wszystkich rzeczy (a wic tak e zota i srebra) podnosi si lub spada w zale noci od jakoci monety, czyli w zale noci od iloci czystego kruszcu zawartego w monetach, od ktrej to iloci zale y szacunek monety; nie znak, nie stempel, tylko sia nabywcza wobec zota, srebra, ktrymi paci si za nabycie towarw wyznacza warto monety, a o tej wartoci decyduje ilo zawartego kruszcu. To spostrze enie Kopernika byo du ym osigniciem naukowym, cho nie bya to ilociowa teoria w cisym sowa znaczeniu. Rozprawy Mikoaja Kopernika maj bardzo du e znaczenie dla rozwoju nauki o pienidzu. Otwiera si nowy rozdzia w myli ekonomicznej, ktry zrywa z nominalizmem redniowiecza uwa ajcym pienidz tylko za "znak", jak i z fiskalizmem, traktujcym bicie monet jako rdo dochodu panujcego. Rozdzia, ktry traktuje prawa ekonomiczne jako istniejce obiektywnie, niezale nie od woli czowieka. Mimo to pogldy Kopernika, w tym znane "prawo wypierania z obiegu dobrego pienidza przez gorszy" na uznanie bd czekay a do XIX w. Dzisiaj, cho Kopernik kojarzy si przede wszystkim z odkryciami astronomicznymi, ma trwae miejsce w historii myli ekonomicznej, zdaniem niektrych tak e jako prekursor teorii monetaryzmu.

Autor: Marcin Szaleniec Tekst pochodzi z portalu edukacji ekonomicznej - www.nbportal.pl NBP

www.nbportal.pl/pl/commonPages/Print?pageId=22771&lab=ARTICLE&p

3/3