IEA - Przegląd - Polska - 2011

Polityki Energetyczne Panstw MAE
Polska
201 Przegld 1
Polityki Energetyczne P anstw MAE
Polska
2011 Przegld
Tumaczenie na jzyk polski publikacji: Energy Policies of IEA Countries: POLAND, 2011 Review OECD/IEA, 2011
Chocia to MAE jest autorem oryginalnej wersji tej publikacji w jzyku angielskim, MAE nie ponosi odpowiedzialnoci za dokadno i kompletno poniszego tumaczenia. Publikacja zostaa przetumaczona na wyczn odpowiedzialno Ministerstwa Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej.
Spis treci
SPIS TRECI
1. SYNTEZA I KLUCZOWE REKOMENDACJE................................................................................................. 9 Synteza ........................................................................................................................................ 9 Kluczowe zalecenia ................................................................................................................... 15
CZ I: ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ ........................................................................ 17

2. OGLNE ZAOENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ .................................................................................. 19 Opis kraju .................................................................................................................................. 19 Poda i popyt............................................................................................................................. 20 Instytucje odpowiedzialne za polityk energetyczn ............................................................... 24 Kluczowe strategie .................................................................................................................... 26 Konkurencja i ochrona konsumenta ......................................................................................... 31 Ceny energii i podatki................................................................................................................ 32 Wnioski...................................................................................................................................... 33 Zalecenia ................................................................................................................................... 35 3. ZMIANY KLIMATU ................................................................................................................................. 37 Tendencje i prognozy w zakresie emisji.................................................................................... 37 Potencja obnienia emisji CO2.................................................................................................. 40 Cele i zadania ............................................................................................................................ 42 Strategie dziaania i rodki ........................................................................................................ 43 Wnioski...................................................................................................................................... 47 Zalecenia ................................................................................................................................... 49 4. EFEKTYWNO ENERGETYCZNA ........................................................................................................... 51 Energochonno energetyczna ................................................................................................ 51 Ramy polityczne ........................................................................................................................ 52 Polityki i plany dziaa w podziale na sektory........................................................................... 53 Wnioski...................................................................................................................................... 62 Zalecenia ................................................................................................................................... 64
Spis treci
CZ II: ANALIZA SEKTOROWA ........................................................................................... 67

5. ENERGIA ELEKTRYCZNA, CIEPOWNICTWO I ENERGIA JDROWA....................................................... 69 Popyt i poda w sektorze energii elektrycznej.......................................................................... 69 Potrzeby inwestycyjne .............................................................................................................. 73 Priorytety polityki...................................................................................................................... 74 Program energii jdrowej ......................................................................................................... 74 Struktura przemysowa i ramy prawne..................................................................................... 77 Ceny energii elektrycznej .......................................................................................................... 83 Sieci ciepownicze ..................................................................................................................... 84 Kogeneracja ciepa i energii elektrycznej .................................................................................. 85 Wnioski...................................................................................................................................... 86 Zalecenia ................................................................................................................................... 89 6. WGIEL ................................................................................................................................................. 91 Popyt, poda i handel................................................................................................................ 91 Infrastruktura przemysowa...................................................................................................... 95 Polityka dla przemysu wglowego ......................................................................................... 102 Rozwj i badania technologii przemysu wglowego ............................................................. 105 Wnioski.................................................................................................................................... 105 Zalecenia ................................................................................................................................. 107 7. GAZ ZIEMNY........................................................................................................................................ 109 Poda i popyt........................................................................................................................... 109 Reforma rynku i struktura przemysu ..................................................................................... 113 Infrastruktura .......................................................................................................................... 115 Polityka bezpieczestwa gazowego ........................................................................................ 118 Ceny i taryfy ............................................................................................................................ 122 Wnioski.................................................................................................................................... 123 Zalecenia ................................................................................................................................. 126 8. ROPA NAFTOWA................................................................................................................................. 127 Popyt i poda........................................................................................................................... 127 Sektor upstream...................................................................................................................... 129 Infrastruktura .......................................................................................................................... 130 Struktura rynku detalicznego .................................................................................................. 135 Strategia i organizacja reagowania w sytuacjach kryzysowych .............................................. 135 Zapasy interwencyjne ropy naftowej i paliw .......................................................................... 136 Ceny i podatki.......................................................................................................................... 139 Wnioski.................................................................................................................................... 142 Zalecenia ................................................................................................................................. 144
Spis treci
9. ODNAWIALNE RDA ENERGII ......................................................................................................... 145 Popyt i poda........................................................................................................................... 145 Polityki i dziaania.................................................................................................................... 148 Finansowanie i rozwj projektu .............................................................................................. 155 Wnioski.................................................................................................................................... 156 Zalecenia ................................................................................................................................. 157
CZ III: TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE ........................................................................... 159

10. TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE I R&D .............................................................................................. 161 Strategia bada i rozwoju sektora energetycznego................................................................ 161 Organizacja instytucjonalna .................................................................................................... 162 Finansowanie bada i rozwoju sektora energetycznego ........................................................ 164 Programy bada i rozwoju sektora energetycznego .............................................................. 165 Wsppraca midzynarodowa ................................................................................................ 169 Wnioski.................................................................................................................................... 170 Zalecenia ................................................................................................................................. 172
CZ IV: ANEKSY............................................................................................................... 173

A. ORGANIZACJA PRZEGLDU ................................................................................................................ 175 B. BILANSE ENERGETYCZNE I KLUCZOWE DANE STATYSTYCZNE............................................................ 179 C. ISTNIEJCE I PLANOWANE ELETROWNIE OPALANE WGLEM, 2009 ................................................. 185 D. WSPLNE CELE MIDZYNARODOWEJ AGENCJI ENERGETYCZNEJ .................................................. 191 E. GLOSARIUSZ I LISTA SKRTW .......................................................................................................... 193 F. BIBLIOGRAFIA...................................................................................................................................... 197
Wykresy, mapy, tabele i ramki

WYKRESY
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Cakowita podstawowa poda energii z podziaem na rda, 19732030. ...................... 21 Finalne zuycie energii ogem w podziale na sektory, 19732030.................................. 21 Finalne zuycie energii ogem z podziaem na rda, 19732030.................................. 22 Zapotrzebowanie na energi pierwotn w podziale na rda wedug Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., Scenariusza Referencyjnego i 450 MAE, 2030 ............... 24 Ceny paliw i energii elektrycznej, 2009.............................................................................. 33 Emisja CO2 zwizana z zuyciem energii przypadajca na jednostk PKB w Polsce oraz w innych wybranych pastwach czonkowskich MAE, 19732008............. 37 Emisje gazw cieplarnianych w podziale na rda, 19902008 ....................................... 38 Emisje CO2 ze wzgldu na rodzaje paliwa, 19732008...................................................... 38 Emisje CO2 wedug sektorw, 19732008 ......................................................................... 39
Spis treci
10. Obnienie emisji CO2 pochodzcej ze spalania paliw dla Polski wedug typw, 20082030 ......................................................................................................................... 40 11. czny wzrost inwestycji i oszczdnoci CO2 w poszczeglnych sektorach, w Scenariuszu 450 w odniesieniu do Scenariusza Referencyjnego, 20102030 ............... 41 12. Energochonno w Polsce i w wybranych pastwach MAE, 19732008 ......................... 51 13. rednie roczne zuycie energii w budownictwie mieszkaniowym (ciepownictwie) w Polsce, Niemczech i Szwecji................................................................ 53 14. Polski lekki transport pasaerski wskanik wasnoci ..................................................... 56 15. Konsumpcja energii w podziale na sektory, 19732030.................................................... 69 16. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgldu na rda, 19732030 ............................... 71 17. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgldu na rda wrd pastw MAE, 2008............ 72 18. Rozkad wieku polskich elektrowni, 2009.......................................................................... 73 19. Struktura rynku energetycznego od 2007 r. ...................................................................... 78 20. Ceny energii elektrycznej w pastwach MAE, 2009. ......................................................... 84 21. Produkcja wgla kamiennego i brunatnego w Polsce oraz cakowita liczba osb zatrudnionych w sektorze grniczym, 19452009 ............................................................ 91 22. Import i eksport wgla kamiennego Polski, 19502009.................................................... 92 23. Poda wgla w podziale na sektory, 19732030 ............................................................... 93 24. Pomoc pastwowa wypacona do polskiego sektora wgla kamiennego, 19992009 ........ 103 25. Poda gazu ziemnego z podziaem na sektory, 19972030............................................. 110 26. Miesiczna poda, popyt i poziom zapasw.................................................................... 120 27. Ceny gazu ziemnego w pastwach MAE, 2009................................................................ 123 28. Cakowita konsumpcja produktw naftowych wedug gatunkw, 19952009............... 128 29. Konsumpcja ropy naftowej i produktw naftowych wedug sektorw, 19732030....... 129 30. Struktura wasnoci pojemnoci magazynowych, czerwiec 2010 r. ................................ 131 31. Struktura polskiego rynku detalicznego pod wzgldem iloci stacji paliw w 2009 r. ...... 135 32. Zapasy ropy naftowej i paliw oraz zgodno z 90-dniowym obowizkiem MAE, lipiec 2000 lipiec 2010................................................................................................... 138 33. Ceny benzyny bezoowiowej i podatki w pastwach MAE, drugi kwarta 2010 r. .......... 140 34. Ceny oleju napdowego i podatki w pastwach MAE, drugi kwarta 2010 r. ................. 141 35. Ceny lekkiego oleju napdowego i podatki dla gospodarstw domowych w pastwach OECD, drugi kwarta 2010 r........................................................................ 141 36. rednie ceny i podatki w Polsce, 20032009................................................................... 142 37. Odnawialne rda energii jako procent w TPES, 19932030 ......................................... 145 38. Odnawialne rda energii jako procent TPES w pastwach czonkowskich MAE, 2009...... 146 39. Produkcja energii elektrycznej ze rde odnawialnych i odpadw jako procent caoci produkcji energii elektrycznej wrd pastw MAE, 2009 .................................... 147 40. Struktura instytucjonalna bada i rozwoju w energetyce, z 1 padziernika 2010 r. ....... 162
MAPY
1. 2. 3. 4. 5. 6. Polska ................................................................................................................................. 18 Strefy poszczeglnych Operatorw Systemu Dystrybucyjnego ........................................ 79 Infrastruktura elektryczna.................................................................................................. 82 Infrastruktura wgla kamiennego i brunatnego ................................................................ 95 Polska infrastruktura gazu ziemnego, 2010..................................................................... 115 Infrastruktura naftowa, 2010........................................................................................... 134
Spis treci
TABELE
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. Prognozowane emisje CO2 zwizane z produkcj energii do 2030 r. ................................ 40 Dostpne moce wytwrcze w 2008 r. i 2009 r................................................................... 71 Struktura sprzeday gwnych dostawcw (status z koca 2009 r.) ................................. 80 Udzia konsumentw, ktrzy dokonali przeczenia dostawcy, 20062009...................... 81 Kopalnie wgla kamiennego w Polsce, 2009 ..................................................................... 96 Kopalnie wgla brunatnego w Polsce, 2008 ...................................................................... 98 Produkcja, zatrudnienie i wydajno w polskich sektorach kopalnictwa wgla kamiennego i brunatnego, 20052009 ................................................................... 99 Zdolnoci przeadunkowe wgla w polskich portach, 2009 i 2015 .................................. 100 Kontrakty na import gazu PGNiG ..................................................................................... 111 Techniczne i rzeczywiste wielkoci przepywu gazu ziemnego w punktach wejcia (stycze 2010 r.)............................................................................................................... 116 Projekty gazocigowe....................................................................................................... 116 Plan rozwoju podziemnych magazynw gazu do 2012 r. (stan na wrzesie 2010 r.) ........ 118 Koncesje naftowe w Polsce, 2009 .................................................................................... 130 Rurocigi produktowe...................................................................................................... 133 Podatek akcyzowy i opata paliwowa, stan na 1 stycznia 2010 r..................................... 140 Moc produkcji energii elektrycznej netto ze rde odnawialnych i odpadw, 20002008 ....................................................................................................................... 147 Cele porednie dotyczce rde odnawialnych do 2020 r.............................................. 148 Obowizkowy udzia rde odnawialnych w cakowitej sprzeday energii elektrycznej, 20072017 .................................................................................................. 151 Narodowy Cel Wskanikowy dla biopaliw........................................................................ 154
RAMKI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Jako powietrza ................................................................................................................ 44 Zalecenia dotyczce efektywnoci energetycznej MAE..................................................... 65 To programu energetyki jdrowej .................................................................................... 75 Restrukturyzacja przemysu wgla kamiennego................................................................ 97 Proces restrukturyzacji sektora wglowego w zakresie zatrudnienia ............................. 104 Statystyki dotyczce gazu: rnice metodologiczne........................................................ 109 Kontrakty gazowe z Rosj ................................................................................................ 111 Reakcja Polski podczas sporu gazowego Rosja-Ukraina w styczniu 2009 ....................... 121 Finalna konsumpcja energii: rnice statystyczne pomidzy MAE a UE ......................... 149 Wybrane instytucje badawczo-rozwojowe...................................................................... 163
Spis treci
1. Synteza i kluczowe rekomendacje
SYNTEZA I KLUCZOWE REKOMENDACJE

SYNTEZA PRZEGLD OGLNY
Energia pozostaje dla Polski zagadnieniem o bardzo wysokim znaczeniu. W cigu ostatnich lat rzd dokona godnych pochway wysikw dla spenienia wymaga1 UE i rozwoju solidnych ram polityki energetycznej. Ogoszona w listopadzie 2009 r. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) nakrela przysze kierunki polskiej polityki energetycznej i jest zgodna z trzema celami polityki MAE, nakierowanymi na osignicie bezpieczestwa energetycznego, ochron rodowiska naturalnego i rozwj gospodarczy. Ten kompleksowy dokument okrela strategiczne kierunki polityki i konkretne cele oraz proponuje dziaania w odniesieniu do kadego z tych celw. Teraz kluczowe jest terminowe wdroenie PEP 2030, w tym Programu Dziaa Wykonawczych na lata 2009 2012. Zapewni to dobre podstawy do stworzenia czystej, mdrej i konkurencyjnej przyszoci energetycznej w Polsce. Zachca si wic rzd do jak najszybszego rozwoju i realizacji planowanych dziaa. Niemniej jednak istnieje moliwo udoskonalenia polityki energetycznej Polski. Po pierwsze, potrzeba bardziej zintegrowanej polityki energetycznej i klimatycznej, aby na dobre wprowadzi Polsk na ciek niskoemisyjn przy jednoczesnym zwikszaniu bezpieczestwa energetycznego. Po drugie, polityka energetyczna mogaby ka wikszy nacisk na promowanie konkurencji, aby uczyni rynki energii bardziej efektywnymi. Dekarbonizacja sektora elektroenergetycznego Polski bdzie szczeglnie znaczcym wyzwaniem, wymagajcym ogromnych inwestycji oraz odpowiednich ram politycznych i regulacyjnych. Zintegrowanie strategii energetycznej i klimatycznej uatwi zaprojektowanie efektywnych polityk, aby osign podwjny cel w zakresie bezpieczestwa energetycznego i ochrony rodowiska, bez konfliktu i/lub powielania dziaa. Zaktualizowana wersja Polityki Klimatycznej Polski z 2003 r., odzwierciedlajca najnowsze wymogi UE w zakresie energii i klimatu uzupeniaby szeroki obraz polityki energetycznej zaprezentowany w PEP 2030. Polska tradycyjnie postrzega swoje zasoby krajowe, jako gwny filar polityki bezpieczestwa energetycznego. Kraj opiera si gwnie na rodzimym wglu. Jego udzia w dostawach energii pierwotnej wynosi 55%, a w produkcji energii elektrycznej 90%.
Polityka energetyczna Polski w duej mierze determinowana jest dyrektywami i wymaganiami UE. W szczeglnoci Polska musi zliberalizowa rynki gazu ziemnego i energii elektrycznej zgodnie z dyrektywami UE. Dodatkowo, jako cz unijnych celw 202020, Polska ma ustalone cele ilociowe dla energii odnawialnej (zwikszenie jej udziau w finalnej konsumpcji energii o 15%), efektywnoci energetycznej (ograniczenie konsumpcji energii o 20%) i emisji gazw cieplarnianych (ograniczenie ich wzrostu do 14% powyej poziomu z 2005 r.).
1
Jednak istniej znaczce wyzwania w zakresie zmian klimatu i ochrony rodowiska zwizane ze zuyciem wgla, z powodu wysokiej emisji gazw cieplarnianych i czynnikw powodujcych zanieczyszczenie powietrza. Dalsze uzalenienie od wgla sprawi, e Polsce trudno bdzie wypeni zobowizania w zakresie ograniczenia emisji gazw cieplarnianych. Denie rzdu do zrnicowania swojego bilansu energetycznego poprzez wprowadzenie energii jdrowej i zwikszanie udziau energii ze rde odnawialnych zasuguje na pochwa i powinno by kontynuowane. Taka dywersyfikacja wraz z popraw efektywnoci energetycznej pomoe Polsce odpowiedzie na wyzwania zarwno w zakresie bezpieczestwa energetycznego jak i zmian klimatu. Rzd mgby pooy take wikszy nacisk na pozytywn rol, jak gaz ziemny moe odegra w dekarbonizacji produkcji energii elektrycznej w Polsce, w poczeniu z jednoczesn popraw elastycznoci systemu elektroenergetycznego.
BEZPIECZESTWO ENERGETYCZNE Ropa i gaz

Bezpieczestwo energetyczne jest kluczowym priorytetem polskiej polityki energetycznej. Wynika to w duej mierze ze znacznego uzalenienia pastwa od importu wglowodorw. Dla zaspokojenia swojego popytu, Polska jest zmuszona importowa 95% ropy naftowej i ok. 2/3 gazu ziemnego. Ponad 94% ropy naftowej i 80% gazu ziemnego jest importowanych z Rosji. Rzd ma wiadomo ryzyka wynikajcego z uzalenienia od jednego dostawcy, dlatego prbuje zdywersyfikowa rda importu i szlaki transportowe. Taka dywersyfikacja nie tylko wzmocni bezpieczestwo energetyczne, ale rwnie umoliwi Polsce negocjowanie lepszych cen dziki presji konkurencyjnej na dostawcw. W sektorze naftowym rzd popiera rozbudow ropocigu Odessa-Brody z Ukrainy do polskich rafinerii w Pocku i Gdasku, jako czci szerszej inicjatywy regionalnej, majcej na celu dostawy kaspijskiej ropy naftowej do Europy. W sektorze gazowym kluczowe elementy polityki Polski obejmuj: budow terminalu LNG w winoujciu dla zdywersyfikowania rde dostaw, zwikszenie pojemnoci podziemnych magazynw gazu, rozszerzenie systemu przesyu i dystrybucji oraz zwikszenie krajowego wydobycia gazu ziemnego. Wszystkie te wysiki powinny by kontynuowane i zintensyfikowane. Rzd powinien powanie wzi pod uwag spodziewany wzrost popytu na gaz ziemny oraz zagwarantowa, aby przysze dostawy gazu zaspokoiy ten rosncy popyt. Majc to na uwadze, koniecznym bdzie zapewnienie, aby umowa na dostawy gazu ziemnego do 2022 r. podpisana z Rosj w padzierniku 2010 r., nie przeszkodzia polskim staraniom zmierzajcym do zrnicowania rde dostaw i rozwoju zasobw krajowych. W szczeglnoci budowa terminala LNG musi postpowa zgodnie z harmonogramem. Moe si okaza, e Polska dysponuje znaczcymi zasobami gazu niekonwencjonalnego. Pierwsze prognozy, w oparciu o wiercenia, s spodziewane w kocu 2011 r. Jeeli zasoby te si potwierdz, stworzy to Polsce okazj dla zmniejszenia jej uzalenienia od importu i zmiany bilansu paliw w rednim i dugim okresie. W krtkim okresie MAE zachca rzd do kontynuacji wspierania dziaalnoci poszukiwawczej. Jednoczenie jeliby potwierdzio si wystpowanie duych zasobw gazu niekonwencjonalnego, rzd powinien take rozpocz przygotowania przyszych kierunkw polityki w tym sektorze. Jeli Polska ma skorzysta ze swoich potencjalnych zasobw gazu upkowego i gazu
10
zacinitego, konieczne bdzie wybudowanie niezbdnej infrastruktury oraz wprowadzenie ram prawnych i regulacyjnych w celu wsparcia produkcji i umoliwienia niedyskryminacyjnego dostpu do infrastruktury przesyowej. rodki te umoliwi take konsumentom gazu skorzystanie z konkurencji midzy wieloma dostawcami. Podobnie sprzyjajce otoczenie jest take niezbdne dla poszukiwa i produkcji konwencjonalnych wglowodorw, aby umoliwi jak najbardziej efektywne wykorzystanie polskich zasobw ropy naftowej i gazu ziemnego. Polska ma dobrze przygotowane mechanizmy reagowania kryzysowego, zarwno dla ropy naftowej jak i gazu ziemnego. Kraj spenia wymogi MAE posiadania 90-dniowych zapasw obowizkowych od czasu wejcia do tej organizacji w 2008 r. i obecnie dysponuje wystarczajcymi pojemnociami magazynowymi dla ropy naftowej i produktw naftowych, aby by w zgodzie z wymaganiami w najbliszej przyszoci. W duszej perspektywie rzd planuje dalszy rozwj podziemnych magazynw ropy naftowej, co jest zachcajce. Przewiduje take zmian obowizujcego systemu zapasw ropy naftowej poprzez wzmocnienie roli zapasw publicznych. Inicjatywa ta powinna by kontynuowana. Gazowy mechanizm reagowania kryzysowego zda egzamin w czasie zakce w dostawach w styczniu 2009 r. w nastpstwie sporu Rosja-Ukraina. Dostawy rosyjskiego gazu przez Biaoru mogy by zwikszone. Niemniej jednak, istnieje tu moliwo poprawy. MAE zachca rzd do rozwoju rednio- i dugoterminowej kompleksowej polityki zarzdzania kryzysowego w sektorze gazu ziemnego.
Wgiel
Bogate zasoby wgla Polski postrzegane s jako gwny gwarant bezpieczestwa energetycznego. Jednake zasoby wgla kamiennego nadajce si do wydobycia, z ekonomicznego punktu widzenia, dostpne z istniejcych kopalni, zmniejszaj si bardzo szybko. Produkcja wgla kamiennego moe znacznie zmniejszy si do 2030 r. Rwnie produkcja wgla brunatnego gwatownie spadnie do 2030 r. i naley spodziewa si niedoborw poczwszy od 2015 r., chyba e zostan otwarte nowe kopalnie. Jednak sprzeciw opinii publicznej sprawia, e niezwykle trudno jest uzyska pozwolenia dla budowy nowych kopalni. W 2008 r. Polska staa si po raz pierwszy importerem netto wgla kamiennego, gdy produkcja okazaa si niewystarczajca dla zaspokojenia popytu. Wzrs import z Rosji i w 2009 r. stanowi on 70% importu wgla ogem. Rzdowe plany majce na celu zmniejszenie uzalenienia kraju od wgla s powodem do zadowolenia.
Energia elektryczna
Zwikszenie bezpieczestwa zaopatrzenia w sektorach energii elektrycznej i ciepownictwie wymaga bdzie ogromnych inwestycji w krtkim i rednim okresie. Prawie poowa dzisiejszych mocy wytwrczych energii elektrycznej oraz systemw kogeneracyjnych (CHP) ma ponad 30 lat i bdzie musiaa by zastpiona w niedalekiej przyszoci, kiedy przewidziany okres ich ywotnoci osignie kres. Podobne wyzwania inwestycyjne dotycz rwnie starzejcych si sieci elektroenergetycznych.
Wyzwania Inwestycyjne
Po latach niedoinwestowania, pilna staje si potrzeba udoskonalenia infrastruktury energetycznej Polski. Dotyczy to nie tylko sektora energii elektrycznej, ale sektora energii jako caoci. Polska ma znaczce rda finansowania ze rodkw publicznych na rozwj
11
sektora energii, jak na przykad Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Jest wane, aby zapewni wydatkowanie tych rodkw zgodnie z priorytetami polityki energetycznej. Jednake finansowanie ze rodkw publicznych moe by niewystarczajce dla sprostania tak znaczcym potrzebom inwestycyjnym. W celu przycignicia tak potrzebnego finansowania do sektora energii, jest niezbdne wprowadzenie przejrzystych ram polityki, ktre bd stanowi czytelny sygna dla potencjalnych inwestorw. Obecnie inwestycje s czsto utrudnione przez wiele barier, w tym zoone procedury planowania i brak spoecznej akceptacji. Aby umoliwi rozwj projektw energetycznych o znaczeniu narodowym (takich jak nowe kopalnie wgla brunatnego, wytwarzanie energii i infrastruktura przesyowa, podziemne magazyny gazu czy instalacje CCS), konieczne bdzie usprawnienie systemu planowania.
Wsppraca regionalna
Rozwijajce si poczenia midzy rynkami energii w Europie przyczyniaj si do regionalnego bezpieczestwa dostaw. MAE zachca polski rzd do pooenia jeszcze wikszego nacisku na ten regionalny aspekt przy opracowywaniu i realizacji polityki energetycznej kraju. Obecne plany rozwoju i zwikszenia transgranicznych pocze elektroenergetycznych i gazowych zasuguj na uznanie. Rzd powinien kontynuowa wspieranie wsppracy pomidzy rzdami oraz operatorami systemw przesyowych energii elektrycznej i gazu (TSO) krajw ssiadujcych.
ZMIANY KLIMATU
Cakowita emisja gazw cieplarnianych sektora energii zmalaa od 1989 r., chocia emisja na jednostk produkcji pozostaje wysoka. Krajowa emisja gazw cieplarnianych jest znacznie poniej celw przyznanych Polsce w ramach z Protokou z Kioto, co daje krajowi znaczc nadwyk zbywalnych uprawnie do emisji. Rzd Polski zbiera pochway za reinwestowanie zyskw, uzyskanych z wykorzystania mechanizmw elastycznoci Protokou z Kioto, w projekty w ramach Programu Zielonych Inwestycji nakierowane na dalsze obnienie emisji. Chocia emisje CO2 z sektora energetycznego Polski nadal spadaj dziki restrukturyzacji przemysu i poprawie efektywnoci energetycznej, to zgodnie z rzdowymi prognozami oczekuje si, i poczwszy od 2020 r. nastpi ich wzrost. Nie byaby to cieka zrwnowaona. Polska, podobnie jak inne kraje, musi podj kluczowe decyzje w sektorze energii, aby osign dugoterminow stabilizacj gazw cieplarnianych na poziomie 450 czsteczek na milion (ppm) ekwiwalentu CO2, co odpowiada wzrostowi temperatury na wiecie o ok. 2C. Osignicie tego celu wymaga bdzie innowacyjnych polityk, odpowiednich ram regulacyjnych i zwikszenia inwestycji w badania, rozwj i demonstracj technologii w sektorze energii. Decyzje inwestycyjne majce by podjte w sektorze energii w cigu nastpnej dekady bd wpywa na agodzenie skutkw i kosztw dla Polski przez dugi czas w przyszoci. Dotyczy to w szczeglnoci sektora energii elektrycznej, gdzie ryzyko zamknicia technologicznego (tzw. efektu lock-in) jest najwiksze. Jest zatem niezwykle istotne, aby zapewni przedsibiorstwom sektora energii zachty dla dugoterminowych inwestycji w nowe, niskoemisyjne moce wytwrcze. Jednym ze sposobw mogoby by wskazanie celw i ambicji Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. jako obowizujcych wymaga, co
12
byoby jasne przesaniem dla sektora energii, e cele polityki energetycznej bd wdraane. Jeli Polska ma kontynuowa zuywanie duych iloci krajowego wgla, musi poprawi ekologiczno jego wydobycia i wykorzystania. Rzd powinien by oklaskiwany za przewodzenie projektowi czystych technologii wglowych takich jak wychwytywanie i magazynowanie dwutlenku wgla (CCS). Chocia na tym etapie rentowno CCS nie jest pewna, to wane bdzie aby kontynuowa badania, prace pilotaowe i demonstracyjne w tej dziedzinie. Zaplanowane projekty demonstracyjne, wspierane przez Uni Europejsk, stanowi pierwszy znaczcy krok w tym kontekcie. Jest rwnie wane jak najszybsza transpozycja unijnej dyrektywy w sprawie CCS do polskiego porzdku prawnego. Pomoe to zapewni wicej przejrzystoci dla inwestorw w sektorze elektroenergetycznym. Rzd bdzie musia rwnie rozway jaki poziom wsparcia jest potrzebny dla realizacji projektu demonstracyjnego CCS w Polsce. Dla zapewnienia postpu w rozwoju i upowszechnianiu CCS oraz innych niskoemisyjnych technologii, w tym energii jdrowej i odnawialnych rde energii, jest wane wzmocnienie wizi pomidzy krajow polityk energetyczn i polityk w zakresie bada i rozwoju (R&D). Naley pochwali polski rzd za rosnce zainteresowanie badaniami i rozwojem w sektorze energii: energia zostaa jedn z piciu priorytetowych dziedzin w Krajowym Programie Bada Naukowych i Prac Rozwojowych. Priorytety badawcze zidentyfikowane w krajowym programie bada i rozwoju s bardzo zblione do celw przedstawionych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r., co jest bardzo pozytywnym osigniciem. Niemniej jednak wikszo wdroonych, bdcych w toku oraz planowanych projektw z zakresu bada i rozwoju koncentruje si gwnie na jednym rzdowym priorytecie czystszych paliwach kopalnych podczas gdy dwa inne priorytety (efektywno energetyczna i energia odnawialna) maj komparatywnie mniejsze wsparcie rzdowe. Portfolio projektw badawczych i rozwojowych powinno by bardziej zrnicowane w celu lepszego dopasowania do wyznaczonych kierunkw polityki.
STRATEGIA WYGRANY-WYGRANY: EFEKTYWNO ENERGETYCZNA, ENERGIA JDROWA I ODNAWIALNE RDA ENERGII

Poprawa efektywnoci energetycznej oraz energia jdrowa i energia odnawialna pomog Polsce w sprostaniu wyzwaniom wynikajcym z bezpieczestwa energetycznego i zmian klimatu jednoczenie. Efektywno energetyczna jest kluczowym instrumentem dla zmniejszenia przez Polsk emisji CO2, zwaszcza w krtkim i rednim okresie. Polska ma znaczcy potencja efektywnoci energetycznej i rzd wyranie uzna znaczenie efektywnoci energetycznej za kluczowy element swojej strategii energetycznej. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. definiuje dwa nadrzdne cele w tej dziedzinie, a mianowicie zmniejszenie energochonnoci do redniej 15 starych czonkw UE oraz osignicie zero-energetycznego wzrostu gospodarczego, to znaczy wzrostu PKB bez zwikszenia zuycia energii. Takie wyrane ambicje polityczne s mile widziane. Patrzc w przyszo, jest wane, aby ten silny sygna polityczny by oparty o wymierne cele i zamierzenia oraz jasny plan realizacji. Polska planuje wybudowa do 2030 r. co najmniej trzy bloki jdrowe, z ktrych pierwszy ma zacz dziaa do 2022 r. Oznacza to bdzie godn pochway dywersyfikacj rde
13
energii kraju. Rzd ma dobrze zorganizowany plan przygotowania si do programu jdrowego w tym ustanowienie instytucji i ram prawnych dla regulacji sektora nuklearnego i gospodarowania odpadami radioaktywnymi. O ile bd wystarczajce rodki i wola polityczna dla wsparcia krokw w ramach Programu Dziaa Wykonawczych do 2012 r. i dalej, Polska powinna by w stanie i do przodu z zaproponowanym programem nuklearnym. Jednake dotrzymanie harmonogramu wymaga bdzie terminowej realizacji wszystkich krokw okrelonych w projekcie programu jdrowego, co bdzie wymagao znaczcych nakadw w cigu najbliszych kilku lat. Utrzymanie politycznego i publicznego wsparcia bdzie zasadniczym warunkiem dla powodzenia programu jdrowego. Polski rzd podj godne uznania kroki dla osignicia przez kraj celw w sektorze energii odnawialnej: osignicia przez ni do 2020 r. 15% udziau w finalnym zuyciu energii brutto i 10% udziau w paliwach wykorzystywanych w transporcie. Gwnym instrumentem wsparcia energii elektrycznej ze rde odnawialnych jest mechanizm rynkowy system obowizkowych kwot i zbywalnych zielonych certyfikatw, wprowadzony w 2005 r. Okaza si on do skuteczny w pobudzaniu inwestycji w najbardziej rozwinitych i najbardziej atrakcyjnych ekonomicznie technologiach odnawialnych rde energii, jak biomasa. Niemniej jednak obecny bilans odnawialnych rde energii jest w Polsce niezrwnowaony: jest zdominowany przez biomas, a prawie 90% caej energii odnawialnej jest zuywana do ogrzewania. Musz zosta wprowadzone dodatkowe programy i rodki wsparcia, w szczeglnoci w sektorze energii elektrycznej. Udzia energii odnawialnych w energii elektrycznej plasuje Polsk na drugim do koca miejscu spord wszystkich 28 pastw czonkowskich MAE. Rzd susznie dy do zrnicowania rde energii odnawialnej, wspierajc technologie wiatrowe (w tym farmy morskie), ogrzewanie soneczne i pozostae technologie.
REFORMY RYNKOWE
Dobrze funkcjonujce rynki s kluczow podstaw dla zapewnienia bezpieczestwa dostaw i poprawy efektywnoci oraz jakoci usug. W ostatnich latach Polska poczynia postpy w kierunku zliberalizowanych rynkw energii elektrycznej i gazu ziemnego. Jednake liberalizacja jest procesem cigym i jak ma to miejsce w przypadku innych krajw, wiele jeszcze musi by zrobione zanim wyoni si w peni funkcjonujcy konkurencyjny rynek. Rynki energii elektrycznej i gazu nadal s zdominowane przez od dawna obecne na rynku przedsibiorstwa, a konkurencja jest ograniczona, zwaszcza na rynku gazu ziemnego. PGNiG S.A. bdca praktycznie jedynym importerem gazu ziemnego z Rosji i najwikszym krajowym producentem gazu, faktycznie kontroluje rynek hurtowy. Grupa PGNiG jest take wacicielem szeciu regionalnych operatorw systemw dystrybucyjnych. Co waniejsze, PGNiG jest jedynym wacicielem i wyznaczonym operatorem wszystkich polskich podziemnych magazynw gazu ziemnego. Ze wzgldu na rygorystyczne przepisy dotyczce utrzymywania obowizkowych zapasw gazu w Polsce, potencjalni konkurenci nie mog wej na polski rynek gazu i nie maj dostpu do pojemnoci magazynowych. Nic wic dziwnego, e PGNiG dominuje na rynku detalicznym: udzia w rynku nowych podmiotw wynosi tylko 2%. Rzd powinien czyni dalsze wysiki dla ustanowienia jasnych i skutecznych zasad, ktre zapewni niedyskryminacyjny dostp to podziemnych magazynw gazu poprzez na przykad utworzenie niezalenego operatora systemu magazynowego. Powinien take kontynuowa swj plan korekty obowizujcego systemu obowizkowych zapasw gazu
14
w celu nadania mu wikszej elastycznoci dla nowych uczestnikw rynku, na przykad poprzez umoliwienie im utrzymywania zapasw obowizkowych poza terytorium Polski. Dostp do zdolnoci przesyowych jest kluczowym elementem dobrze funkcjonujcego rynku i szczeglnie istotnym warunkiem wstpnym dla rozwoju niekonwencjonalnych zasobw gazu w Polsce, o ile te si potwierdz. Brak dostpu strony trzeciej (TPA) w odniesieniu do rurocigu Jama, przez ktry jest przesyany tranzytem gaz przez Polsk do Europy Zachodniej, jeszcze do niedawna stanowi istotna barier konkurencyjn. Jest bardzo pozytywne, e nowe porozumienie podpisane w padzierniku 2010 r. wyznacza, nalece do pastwa przedsibiorstwo przesyowe, GAZ-SYSTEM, na operatora systemowego gazocigu jamalskiego. Jest bardzo istotnym aby zapewni, i GAZ-SYSTEM zapewni zasad TPA w odniesieniu do rurocigu jamalskiego na niedyskryminacyjnych warunkach. Postp w zakresie konkurencji jest bardziej zaawansowany w sektorze energii elektrycznej. Liczba konsumentw zmieniajcych dostawc stale ronie chocia wci jest do niska, zwaszcza w sektorze mieszkaniowym. Konkurencja na rynku detalicznym jest utrudniona przez wiele czynnikw, w tym brak konkurencyjnych ofert, co w duej mierze tumaczy si regulowanymi cenami dla gospodarstw domowych, a co waniejsze brakiem prawdziwej konkurencji na rynku hurtowym. Rozwj konkurencyjnych rynkw jest jednym z gwnych celw Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. Program Dziaa Wykonawczych do Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. przewiduje szereg rodkw w celu zwikszenia konkurencji na rynkach energii elektrycznej i gazu w krtkim okresie. rodki te powinny by wdraane bezzwocznie. Szczeglnie wane jest opracowanie i wdroenie mapy drogowej dla ustanowienia konkurencyjnego rynku gazu, jak okrelono w Programie Dziaa Wykonawczych. Ministerstwo Skarbu Pastwa aktywnie kontynuuje swoje plany prywatyzacji penej lub czciowej kilku przedsibiorstw sektora energetycznego. Prywatyzacja sama w sobie nie wpywa na zwikszenie konkurencji, ale moe przyczyni si do powstania bardziej konkurencyjnego otoczenia, jeli jest zaprojektowana i prowadzona z myl o tym celu.
KLUCZOWE ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Kontynuowa dalsze wdraanie strategii zawartych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. i Programie Dziaa Wykonawczych na lata 20092012. Kontynuowa zwikszanie bezpieczestwa energetycznego, w szczeglnoci poprzez: i) promowanie dywersyfikacji rde i szlakw dostaw ropy naftowej i gazu oraz ii) wspieranie pocze elektroenergetycznych i gazowych z krajami ssiednimi. Rozwija zintegrowane podejcie do polityki energetycznej i klimatycznej oraz uczyni z efektywnoci energetycznej jeszcze bardziej istotny element tej polityki. Wzmc wysiki na rzecz poprawy efektywnoci energetycznej, zapewni skuteczn i terminow realizacj zaplanowanych dziaa. Udoskonala ramy polityczne i prawne dla przycignicia tak bardzo potrzebnych inwestycji w sektorze energetycznym. Kontynuowa wprowadzanie konkurencji na rynku gazu i energii elektrycznej.
15
16
CZ I ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ
17
Granice, nazwy i oznaczenia ujte w mapkach zaczonych do niniejszej publikacji nie s oficjalnym stanowiskiem MAE.
rdo: MAE.
Mapa 1. Polska
2. Oglne zaoenia polityki energetycznej
18
2. OGLNE ZAOENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ

OPIS KRAJU
Polska jest pastwem rodkowoeuropejskim, pooonym nad Morzem Batyckim, graniczcym z Niemcami, Republikami Czesk i Sowack, Ukrain, Biaorusi, Litw i rosyjsk eksklaw Obwodem Kaliningradzkim. Jest czonkiem Unii Europejskiej od 2004 r., czonkiem Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) od 1996 r. i Midzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) od 2008 r. W listopadzie 2010 r. Polska sta si take czonkiem afiliowanej przy OECD Agencji Energii Nuklearnej (NEA). Z powierzchni 312 679 kilometrw kwadratowych, Polska jest dziewitym co do wielkoci krajem w Europie. W 2009 r. ludno Polski szacowana bya na 38,1 mln mieszkacw, co czyni j szstym pod wzgldem zaludnienia zaraz po Hiszpanii pastwem czonkowskim Unii Europejskiej. Ludno Polski stanowi prawie jedn dziesit ludnoci Unii. Polska jest pastwem demokratycznym, gdzie gow pastwa jest prezydent, natomiast wadz wykonawcz sprawuje Rada Ministrw pod przewodnictwem premiera. Polscy wyborcy wybieraj dwuizbowy parlament skadajcy si z 460- osobowej izby niszej (Sejmu) i 100- osobowej izby wyszej (Senatu). Polska dzieli si administracyjnie na wojewdztwa; wojewdztwa s podzielone na powiaty (czsto s okrelane w jzyku angielskim jako odpowiednik hrabstw), z kolei te dziel si dalej na gminy. Wiksze miasta zwykle posiadaj podwjny status gminy i powiatu. Obecnie w Polsce jest 16 wojewdztw, 379 powiatw (w tym 65 miast na prawach powiatu) i 2 478 gmin. Pod wzgldem parytetu siy nabywczej (PPP) Polska gospodarka plasuje si dosy wysoko na wiecie (23 miejsce), w OECD (14 miejsce) i w Unii Europejskiej (6 miejsce). PKB Polski osign warto prawie 670 mld USD w 2008 r. (mierzonych w cenach i parytecie siy nabywczej z 2008 r.) co stanowio dwukrotno w stosunku do poziomu z 1990 r. Polska dogania inne gospodarki Unii Europejskiej i OECD. W latach 20062007 gospodarka Polski zanotowaa najlepsze wyniki od lat dziewidziesitych, rosnc w tempie odpowiednio 6,2% i 6,8% rocznie. Byy to jedne z najwyszych wzrostw zanotowanych w OECD i Unii Europejskiej. Wzrost by stymulowany wyszym poziomem prywatnych inwestycji i wzmoon prywatn konsumpcj. Wydatki konsumenckie byy z kolei stymulowane szybkim wzrostem pac, zatrudnienia i znacznych przekazw z zagranicy oraz, do samego koca okresu, efektem majtkowym zwizanym z aprecjacj cen nieruchomoci i kapitaw2. Polska gospodarka nie zostaa dotknita wiatowym kryzysem finansowo-gospodarczym w stopniu tak dotkliwym jak inne pastwa. Osigna ona wzrost o 4,9% w 2008 r. i ok. 1,7% w nastpnym roku, pomimo tendencji spadkowej w 2009 r. obserwowanej
2
OECD, 2008.
19
w wikszoci pastw europejskich3. Przyczyny obserwowanej cigoci wzrostu w Polsce to m.in.: agodzenie polityki monetarnej, deprecjacja kursu wymiany, wzgldnie niska zaleno od handlu midzynarodowego, zdrowy system bankowy i stabilny sektor prywatny, cicia podatkowe i inne posunicia fiskalne oraz inwestycje infrastrukturalne zwizane z transferami z Unii Europejskiej i Euro 20124. Dochd na gow wynis 17 500 USD w 2008 r., co stanowio trzeci od koca pozycj w Unii Europejskiej, po Rumunii i Bugarii. Jest to mniej ni 60% przecitnego dochodu obywatela UE i mniej ni poowa przecitnej wysokoci w OECD. Niemniej jednak, dochd na gow szybko wzrs w ostatnich latach, zwikszajc si o prawie 40% pomidzy 2000 r. a 2008 r.
PODA I POPYT PODA PIERWOTNA

Poda energii pierwotnej w Polsce wyniosa prawie 95 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej (Mtoe) w 2009 r.5, to jest znacznie mniej ni warto szczytowa w wysokoci 133 Mtoe osignita w 1987 r. Znaczcy spadek nastpi w latach dziewidziesitych w wyniku redukcji aktywnoci gospodarczej w pierwszej poowie dekady, lecz take w wyniku zmian strukturalnych w gospodarce i znaczcej poprawy efektywnoci energetycznej, jako e kraj przeszed z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. rednie cakowite zapotrzebowanie na energi pierwotn spadao o 1,2% rocznie w latach 19902002. Spadek nastpi gwnie w sektorze energii elektrycznej, podczas gdy finalne zuycie ogem (TFC), gwnie w sektorze transportowym, nieznacznie wzroso. Od 2002 r. tendencje spadkowe w cakowitym zapotrzebowaniu na energi finaln ulegy odwrceniu w zwizku z utrzymujcym si silnym wzrostem gospodarczym, podczas gdy coraz mniejsze byy moliwoci modernizacji starszych, nieefektywnych energetycznie skadnikw gospodarki. W latach 20022006 przy przecitnym wzrocie rocznym 2,4%, zapotrzebowanie na energi pierwotn wzroso o 9 Mtoe. W 2009 r. poda spada o 3% w porwnaniu z poziomem z lat 20062008. Przecitna stopa wzrostu zapotrzebowania na energi w Polsce pomidzy latami 2000 a 2007 bya prawie dwukrotnie wiksza od tej w OECD i UE, gwnie w rezultacie szybkiego wzrostu ekonomicznego (Wykres 1). W 2009 r. 93% poday energii pierwotnej w Polsce pochodzia z paliw kopalnych, podczas gdy wikszo pozostaej czci stanowia biomasa. Podczas gdy dominacja wgla w krajowym bilansie paliw znacznie osaba z 76% w 1990 r. do 56% w 2008 r., udzia paliw kopalnych cznie spad jedynie z 98% do 93% w tym samym okresie, w zwizku ze wzrostem znaczenia ropy naftowej i gazu ziemnego. Historycznie ropa naftowa jest drugim pod wzgldem znaczenia najwaniejszym paliwem i od 1990 r. jej udzia prawie si podwoi, by osign 25% w 2009 r. Udzia gazu i biomasy wzrs o 4 punkty procentowe w ostatnich trzech dekadach, osigajc poziom odpowiednio 13% i 6% w 2008 r. Rola energii wodnej i innych rodzajw energii pochodzcych ze rde odnawialnych, jest marginalna.
3 4
Gwny Urzd Statystyczny, 2010. OECD, 2009. 5 W tym raporcie, dane za 2009 r. maj charakter wstpny.
20
Wykres 1. Cakowita podstawowa poda energii z podziaem na rda, 19732030
* Wyraenie Pozostae obejmuje energi wodn, wiatrow, geotermaln i soneczn. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rzdowe na lata 20102030. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pastwo.
ZUYCIE FINALNE
Struktura finalnego zuycia energii zmienia si w cigu ostatnich dziesicioleci. Najbardziej znaczcym dowodem rozwoju jest spadek udziau przemysu i wzrost udziau transportu w finalnym zuyciu energii. W przeciwiestwie do zanotowanego spadku o 5,3 Mtoe w latach 19902002, cakowite zuycie energii Polski (TFC) w ostatnich 7 latach wzroso o 8,3 Mtoe, by osign poziom 65 Mtoe w 2009 r. Prawie 3/4 z tej ostatniej fali wzrostowej finalnego zuycia energii pochodzi z sektora transportu, podczas gdy pozostay popyt pochodzi w jednakowym stopniu z budownictwa i przemysu.
Wykres 2. Finalne zuycie energii ogem w podziale na sektory, 19732030
* Wyraenie Pozostae obejmuje sektory handlowy, usug publicznych, rolniczy, rybowstwa i inne niewyszczeglnione. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rzdowe na lata 20102030. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, oraz dane przekazane przez pastwo.
21
Trend ten odzwierciedla okres oywionej dziaalnoci gospodarczej, podczas ktrej PKB rs przecitnie o 4,9% rocznie, a PKB na gow w kategoriach parytetu siy nabywczej (PPP) wzrs o 39% w latach 20022009. Wraz ze wzrostem dobrobytu wzrs i popyt na mobilno ludnoci i podnoszenie standardw yciowych. W latach osiemdziesitych sektor przemysowy konsumowa wicej ni sektor budowlany, jednak obecnie na ten drugi przypada prawie 45% finalnego zuycia energii, wobec 31% dla przemysu. W 2009 r. popyt w polskim sektorze transportowym sign 16 Mtoe co odpowiadao 25% finalnego zuycia energii (Wykres 2).
Wykres 3. Finalne zuycie energii ogem z podziaem na rda, 19732030
* Wyraenie Pozostae obejmuje energi geotermaln i soneczn (znaczenie marginalne). Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rzdowe na lata 20102030. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pastwo.
Poniewa sektor transportowy opiera si gwnie na ropie, nastpi wzrost udziau tego paliwa kopalnego w finalnym zuyciu energii do poziomu 34% w 2009 r. Wgiel stanowi 18%, gaz ziemny i energia elektryczna po ok. 15% TFC, reszta przypada na sektor ciepowniczy i biomas (odpowiednio 10% i 8%); inne odnawialne rda energii miay bardzo niewielki udzia w finalnej konsumpcji energii (Wykres 3).
PROGNOZY I SCENARIUSZE
Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. zawiera zacznik Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi do 2030 r. Prognoza ta zostaa przygotowana przez Agencj Rynku Energii przy zaoeniu, e podstawowe kierunki polskiej polityki energetycznej, wczajc w to wymogi Unii Europejskiej, zostan wdroone oraz, e krajowe zasoby wgla kamiennego i brunatnego pozostan wanymi filarami bezpieczestwa energetycznego Polski6. Wedug niej zapotrzebowanie na energi pierwotn wzronie o 22% w latach 20062030, aby osign 118,5 Mtoe w 2030 r. Wikszo tego wzrostu dokona si po 2020 r.
6
W celu zapoznania si z bardziej szczegowymi zaoeniami i projekcjami, patrz: Polityka Energetyczna Polski do 2030 r.
22
W maju 2010 r. Biuro Gwnego Ekonomisty MAE opracowao prognoz polityki energetycznej dla Polski w formie roboczego dokumentu pod tytuem Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland. Pierwsza cz tego raportu przedstawia Scenariusz Referencyjny, bdcy schematem stosowanym przez MAE od lat, zwaszcza w jej sztandarowej publikacji World Energy Outlook (WEO). Przedstawia on, co moe si wydarzy, jeeli nie byoby nowych inicjatyw w energetyce, poza tymi, ktre ju zostay przyjte w Polsce do pierwszego kwartau 2010 r. Co wane, Scenariusz Referencyjny nie zawiera potencjalnych zmian polityki energetycznej w przyszoci. Zatem Scenariusz Referencyjny nie moe by potraktowany jako prognoza prawdopodobnych wydarze: jest to raczej oglny szkic tego, jak sektor energetyczny w Polsce mgby ewoluowa jeeli trendy lece u podstaw popytu i poday w energetyce nie ulegn zmianie. Wedug Scenariusza Referencyjnego zapotrzebowanie na energi pierwotn w Polsce osignie do 2030 r. wielko zblion do 115 Mtoe czyli o ok. jedn pit wicej ni w 2008 r. Prognozowany wzrost jest napdzany gwnie przez sektor transportowy (10 Mtoe) i wytwarzanie energii elektrycznej (8 Mtoe). Druga cz Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland zawiera szczegowe wyniki dla Scenariusza 450, zgodne z ramami polityki przyjtej w World Energy Outlook 2009 dla Unii Europejskiej, w ktrym zakada si, e Polska przyjmie stosowne zobowizania wsplnie z innymi pastwami regionu OECD+7 na rzecz ograniczenia dugoterminowej koncentracji gazw cieplarnianych w atmosferze na poziomie 450 czsteczek na milion (ppm) ekwiwalentu CO2 w ramach polityki klimatycznej, odpowiadajcemu ograniczeniu wzrostu temperatury do 20C. Scenariusz 450 jest oparty na hybrydowych ramach polityki klimatycznej, odzwierciedlajcych prawdopodobne zestawienie mogcych wystpi strategii kombinacji cap-and-trade, porozumie sektorowych i polityk narodowych. Celem jest pokazanie jak moe ewoluowa pochodzca ze spalania paliw emisja dwutlenku wgla w Polsce w ramach danego zbioru zaoe zgodnych z oglnym celem stabilizacyjnym. Zapotrzebowanie na energi pierwotn w Polsce w Scenariuszu 450 w wysokoci 104 Mtoe do 2030 r. jest o 9% nisze ni przewiduje Scenariusz Referencyjny. Wykres 4 przedstawia zapotrzebowanie na energi pierwotn wedug rodzaju paliwa w 2030 r. wedug scenariusza PEP 2030 i dwch scenariuszy MAE. Rozdzia 3 dotyczcy zmian klimatycznych omawia w sposb bardziej szczegowy polski potencja obnienia emisji dwutlenku wgla wedug Scenariusza 450 oraz zwizane z tym wymogi inwestycyjne. Rozdzia 5 omawiajcy zagadnienia energii elektrycznej take podkrela, e sektor energii elektrycznej moe stan wobec wyzwa zwizanych ze zwikszeniem poziomu inwestycji potrzebnych do zaspokojenia wzrastajcego popytu i zastpienia starzejcych si elektrowni. We wszystkich trzech scenariuszach maleje udzia wgla, co jest rezultatem znaczcych zmian w bilansie wytwarzania energii elektrycznej. Jeeli chodzi o rop naftow, to pozostaje ona drugim pod wzgldem znaczenia paliwem w Polsce we wszystkich scenariuszach ze wzgldu na rosnca ilo pojazdw i brak alternatywy dla ropy w sektorze transportu. W obydwu scenariuszach MAE prognozuje si bardziej wyrany wzrost udziau gazu ziemnego ni w rzdowym dokumencie PEP 2030. W Scenariuszu Referencyjnym MAE wytwarzanie energii elektrycznej w elektrowniach gazowych ma wzrosn prawie szeciokrotnie do 2030 r., w powanym stopniu zastpujc wgiel.
7
W World Energy Outlook 2009, region OECD+ obejmuje pastwa czonkowskie OECD oraz pastwa UE nie bdce czonkami OECD.
23
W Scenariuszu 450 przedstawia si podobny poziom udziau gazu w wytwarzaniu energii elektrycznej, ktry ma sign 11% do 2030 r. Zabezpieczenie wymaganego poziomu dostaw gazu ziemnego, zarwno poprzez rurocigi jak te import LNG oraz krajow konwencjonaln i niekonwencjonaln produkcj, bdzie miao znaczenie decydujce. Wedug Scenariusza 450 popyt na energi odnawialn znaczco ronie, ponad poziomy okrelone w PEP 2030 i Scenariuszu Referencyjnym MAE, w przeciwiestwie do ropy naftowej, gazu ziemnego a szczeglnie wgla. Energia jdrowa ma swj udzia w bilansie energetycznym we wszystkich trzech scenariuszach, przy czym jej najmniejszy udzia zakada Scenariusz Referencyjny MAE (Wykres 4).
Wykres 4. Zapotrzebowanie na energi pierwotn w podziale na rda wedug Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., Scenariusza Referencyjnego i Scenariusza 450 MAE, 2030
Uwaga: Prognoza PEP 2030 jest scenariuszem polityki energetycznej, ktry zakada wdroenie istniejcych polityk. Scenariusz Referencyjny MAE jest scenariuszem podstawowym, take biorcym pod uwag biece polityki i rodki. Cakowity poziom zapotrzebowania na energi pierwotn rni si nieznacznie w tych dwch scenariuszach, gwnie z powodu rnic metodologicznych, zaoeniach co do wzrostu PKB i cen paliw kopalnych na rynku midzynarodowym. rdo: Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., Zacznik 2; Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA POLITYK ENERGETYCZN

Ministerstwo Gospodarki jest instytucj odpowiedzialn za polityk energetyczn, w tym bezpieczestwo energetyczne. W swojej strukturze ma Podsekretarza Stanu odpowiedzialnego za zagadnienia energetyczne oraz szereg departamentw zajmujcych si poszczeglnymi aspektami polityki energetycznej: Departament Energetyki (energia elektryczna, kogeneracja, odnawialne rda energii, efektywno energetyczna); Departament Ropy i Gazu; Departament Grnictwa (wgiel); Departament Energii Jdrowej; oraz Departament Rozwoju Gospodarki (zajmujcy si m.in. zagadnieniami emisji CO2). Penomocnik Rzdu ds. Energetyki Jdrowej jest odpowiedzialny za rozwj i wdraanie strategii w zakresie energetyki jdrowej. Funkcj t sprawuje Podsekretarz Stanu
24
w Ministerstwie Gospodarki, ktry nadzoruje Departament Energii Jdrowej w tym resorcie. Urzd Regulacji Energetyki (URE) jest organem regulacyjnym polskiej energetyki. Podlega on Ministrowi Gospodarki, ale jest niezaleny w podejmowaniu decyzji. Prezes URE jest powoywany przez Prezesa Rady Ministrw na wniosek Ministra Gospodarki. Obowizki URE obejmuj: Udzielanie koncesji na produkcj energii elektrycznej i ciepa; przesy i dystrybucj gazu i energii elektrycznej; magazynowanie gazu, skraplanie i regazyfikacj gazu; oraz handel paliwami i energi elektryczn. Wyznaczanie operatorw systemw przesyowych i dystrybucyjnych; zatwierdzanie ich planw inwestycyjnych i kodeksw sieciowych; Zatwierdzanie taryf za przesy i dystrybucj; zatwierdzanie ostatecznych taryf za energi elektryczn dla odbiorcw indywidualnych i taryf gazowych dla wszystkich klientw; Wydawanie certyfikatw pochodzenia dla energii elektrycznej wyprodukowanej ze rde odnawialnych i w kogeneracji; Monitorowanie rynkw energii i paliw oraz promocja konkurencyjnoci. Ministerstwo Skarbu Pastwa reprezentuje rzd jako waciciela przedsibiorstw nalecych w caoci lub czciowo do pastwa. Formuuje i wdraa strategie prywatyzacyjne. Ministerstwo rodowiska jest odpowiedzialne za aspekty rodowiskowe sektora energetycznego, w tym za emisj CO2 i innych gazw cieplarnianych oraz opaty ekologiczne. Udziela take koncesji na poszukiwanie i wydobycie surowcw. Ministerstwo Infrastruktury jest odpowiedzialne za polityk transportow, jak rwnie zagadnienia zagospodarowania przestrzennego, budownictwa i mieszkalnictwa. Odgrywa zatem wan rol w projektowaniu i wdraaniu narzdzi efektywnoci energetycznej w tych sektorach. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przygotowuje i wdraa narodowe strategie rozwoju oraz peni role zwizane z zarzdzaniem funduszami pomocowymi z Unii Europejskiej. Pastwowa Agencja Atomistyki, ustanowiona przez Ministra rodowiska, zajmuje si tematyk zwizan z bezpieczestwem jdrowym i ochron radiologiczn. Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw jest urzdem centralnym administracji pastwowej podlegym bezporednio Prezesowi Rady Ministrw. Prezes Urzdu, powoywany przez Premiera, jest odpowiedzialny za ksztatowanie polityki antymonopolowej i oraz polityki ochron konsumenta. Agencja Rezerw Materiaowych, nadzorowana przez Ministerstwo Gospodarki, utrzymuje pastwowe zapasy ropy naftowej i produktw ropopochodnych oraz nadzoruje rezerwy obowizkowe utrzymywane przez sektor. Gwny Urzd Statystyczny gromadzi i przedkada statystyki zawierajce dane o produkcji i zuyciu energii, jak te sumaryczne dane dotyczce emisji gazw cieplarnianych oraz zanieczyszcze powietrza.
25
Agencja Rynku Energii jest spk akcyjn dostarczajc informacje na temat sektora energetyki i rodowiska dla rzdu, organizacji midzynarodowych, w tym MAE, instytucji naukowych, uczelni wyszych oraz firm, na podstawie umowy z Ministerstwem Gospodarki, ktre odpowiada za dane w zakresie energii w Polsce. Przygotowuje rwnie, na zlecenie rzdu, prognozy dla sektora energii. Fundusze rodowiskowe. Polska ma system funduszy rodowiskowych o czteropoziomowej strukturze. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW) pod nadzorem Ministerstwa rodowiska finansuje zadania dotyczce ochrony rodowiska naturalnego, wrd ktrych od niedawna priorytetowo traktowane s inwestycje w zakresie efektywnoci energetycznej i energii odnawialnej. W Polsce funkcjonuje rwnie 16 Regionalnych Funduszy Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, bdcych niezalenymi strukturami prawnymi oraz fundusze rodowiskowe w powiatach i gminach, ktre podlegaj wadzom lokalnym. Polska ma rwnie EkoFundusz i Funduszem Termomodernizacyjnym (patrz Rozdzia 4). Rzd planuje powoa midzyresortowy zesp dla poprawy koordynacji zagadnie energetycznych pomidzy rnymi instytucjami.
KLUCZOWE STRATEGIE CELE POLITYKI

Polska polityka energetyczna w znacznym stopniu jest determinowana dyrektywami i wymogami UE. W szczeglnoci Polska musi zliberalizowa rynek gazu ziemnego i energii elektrycznej zgodnie z dyrektywami UE (szczegy w Rozdziale 5 na temat energii elektrycznej i w Rozdziale 7 na temat gazu ziemnego). Ponadto w ramach unijnych celw 2020208, dla Polski okrelono nastpujce cele do osignicia do 2020 r.: ograniczenie emisji gazw cieplarnianych w sektorach nie objtych systemem handlu emisjami w UE (EU ETS) do 14% powyej poziomu z 2005 r. (wice); redukcja zuycia energii o 20% dla prognozowanych na 2020 r. poziomw (niewice); oraz zwikszenie udziau odnawialnych rde energii do 15% finalnego zuycia energii brutto, w tym zwikszenie zuycia energii odnawialnej w transporcie do 10% (wice). Kolejnym czynnikiem wpywajcym na ksztat polityki energetycznej Polski jest wysoka zaleno od importu z Rosji. W 2007 r. 97% zapotrzebowania na rop naftow i 68% zapotrzebowania na gaz ziemny Polski pochodzio z importu. Ponad dwie trzecie importowanego przez Polsk gazu ziemnego i prawie cao zakupionej za granic przez Polsk ropy naftowej pochodz z Rosji. W wyniku tego bezpieczestwo energetyczne jest jednym z dominujcych zagadnie w polskiej polityce energetycznej. Polska jest zainteresowana zmniejszeniem swojego uzalenienia od Rosji i dywersyfikacj rde energii oraz drg dostawy. Do tej pory taka dywersyfikacja okazuje si dosy trudna,
202020 na poziomie UE: redukcja emisji gazw cieplarnianych o 20% wzgldem poziomu z 1990 r., redukcja zuycia energii o 20% wzgldem przewidywanych poziomw na 2020 r. i zwikszenie udziau odnawialnych rde energii do 20% cakowitej konsumpcji energii.
26
dlatego Polska kadzie nacisk na maksymalne wykorzystanie krajowych zasobw energetycznych. Kluczowym aspektem bezpieczestwa energetycznego jest dywersyfikacja paliw i technologii. Chocia rzd spodziewa si, e wgiel pozostanie gwnym paliwem, to stara si take wspiera prby rozwoju czystszych technologii oraz produkcji paliw pynnych i gazowych z wgla. Wsparcie to dotyczy rozwoju krajowej produkcji gazu ziemnego, budowy terminalu LNG i zwikszania pojemnoci magazynowych gazu ziemnego. Obejmuje ono take zwikszanie pojemnoci magazynowania ropy naftowej i wspieranie polskich firm poszukujcych ropy naftowej na Morzu Batyckim i poza granicami Polski. Jednoczenie Polska jest zainteresowana zachowaniem swej roli kraju tranzytowego dla rosyjskiego gazu ziemnego i ropy naftowej oraz stanowczo sprzeciwia si alternatywnym trasom przesyu, takim jak Nord Stream w odniesieniu do gazu ziemnego i BTS-2 dla ropy naftowej.
POLITYKA ENERGETYCZNA DO 2030 ROKU

Kluczowym dokumentem jest w Polsce Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030), przygotowana przez Ministerstwo Gospodarki oraz przyjta przez rzd w listopadzie 2009 r. Gwny cel polityki energetycznej to wzrost bezpieczestwa energetycznego kraju, przy zachowaniu zasady zrwnowaonego rozwoju. Podstawowymi kierunkami polskiej polityki energetycznej s: poprawa efektywnoci energetycznej; wzrost bezpieczestwa dostaw paliw i energii; dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jdrowej; rozwj wykorzystania odnawialnych rde energii, w tym biopaliw; rozwj konkurencyjnych rynkw paliw i energii; oraz ograniczenie oddziaywania przemysu elektroenergetycznego na rodowisko naturalne. Jako Zacznik do PEP 2030 rzd przyj Program Dziaa Wykonawczych na lata 2009 2012, okrelajcy rodki potrzebne do osignicia celw polityki energetycznej. Kolejny Program Dziaa Wykonawczych na lata 20132016 zostanie opracowany w 2012 r. Jeden z zacznikw PEP 2030 ocenia stan wdroenia poprzedniej polityki energetycznej, przyjtej w 2005 r. Identyfikuje on postp osignity w dochodzeniu do celw polityki, a take kwestie, ktre wymagaj dalszego dziaania.
PROGRAM ENERGETYKI JDROWEJ

Wprowadzenie energetyki jdrowej stanowi gwny cel polskiej polityki energetycznej, okrelony w PEP 2030. Uruchomienie pierwszej elektrowni jdrowej jest planowane na 2022 r. Poza tym, plan rzdu zakada osignicie 4 500 MWe do 2030 r. W celu wdroenia swej polityki jdrowej, rzd przygotowa harmonogram dziaa obejmujcy okres do uruchomienia pierwszej elektrowni. Harmonogram ten zosta wczony do PEP 2030 jako cz Programu Dziaa Wykonawczych na lata 20092012. Ministerstwo
27
Gospodarki przygotowao rwnie bardziej szczegowy projekt pod nazw Program Polskiej Energetyki Jdrowej, majcy by przedstawiony do zatwierdzenia przez rzd w kocu 2010 r. Rzd wyznaczy PGE SA, najwiksz firm energetyczn w kraju, na wiodcego inwestora do realizacji proponowanych elektrowni jdrowych. Rozdzia 5 przedstawia wicej szczegw dotyczcych polskiego programu energetyki jdrowej.
FINANSOWANIE
Polska ma znaczc liczb publicznych rde finansowania swojego sektora energetycznego, takich jak Fundusz Termomodernizacyjny i Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko (patrz Rozdzia 4: Efektywno Energetyczna). Gwn instytucj zarzdzajc funduszami publicznymi jest Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW), pozyskujcy rodki zarwno ze rde krajowych, jak i unijnych oraz midzynarodowych. W Polsce rdem pozyskiwania funduszy s rodki z koncesji rodowiskowych i na wydobycie zasobw naturalnych, jak te z opat utylizacyjnych, grzywien za amanie przepisw o ochronie rodowiska, sprzeday jednostek przyznanej iloci emisji (AAUs) oraz opat zastpczych i kar wynikajcych z systemu zielonych certyfikatw. Narodowy Fundusz jest rwnie najwiksz polsk instytucj zarzdzajc zagranicznymi rodkami finansowymi, ktrych przeznaczeniem jest wspieranie ochrony rodowiska. Na przykad zajmowa si on koordynacj 88 projektw inwestycyjnych, na ktre w ramach funduszu ISPA (Przedakcesyjnego Instrumentu Polityki Strukturalnej) oraz Funduszu Konwergencji otrzyma kwot 2 850 mld EUR (12 340 mld PLN)9 wsparcia z Komisji Europejskiej w latach 20002006. NFOiGW jest rwnie instytucj wdraajc pi priorytetw Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko oraz odpowiedzialn za absorpcj kwoty 5 035 mld EUR (21 800 mld PLN) w latach 20072013. Poyczki i granty, jak te inne formy wspfinansowania dostarczone przez Fundusz Narodowy, przeznaczone s przede wszystkim do wspfinansowania duych narodowych i ponadregionalnych projektw inwestycyjnych w zakresie kontroli zanieczyszcze wody, powietrza i gleby. Granty s rwnie przyznawane na cele zwizane z geologi i kopalnictwem, monitoringiem rodowiska, zapobieganiem zagroeniom rodowiskowym, ochron przyrody i lasw, promocj wiadomoci ekologicznej. W ostatnich latach priorytetowe inwestycje dotycz efektywnoci energetycznej i rde odnawialnych. Na lata 20102015 NFOiGW dysponuje kwot 2,7 mld PLN (ok. 620 mln EUR) na efektywno energetyczn i 2,5 mld PLN (ok. 580 mln EUR) na rda odnawialne. Metody alokacji funduszy i kryteria selekcji projektw nie zawsze byy jasne dla potencjalnych beneficjentw. Narodowy Fundusz ogosi, e od 2009 r. wprowadzono nowe, bardziej przejrzyste metody dziaania. Opublikowa dokumenty przedstawiajce priorytetowe programy Funduszu, zasady wspfinansowania projektw i kryteria selekcji dla projektw. Zwrci rwnie wicej uwagi na szkolenia aplikantw i przyszych beneficjentw.
BEZPIECZESTWO ENERGETYCZNE
Jak ju wczeniej wspomniano, bezpieczestwo energetyczne jest kluczowym priorytetem polityki energetycznej Polski. Celem rzdu jest wzrost bezpieczestwa dostaw wszystkich rde energii, wczajc w to wgiel (wicej szczegw w Rozdziale 6), rop naftow (Rozdzia 8), gaz ziemny (Rozdzia 7) i energi elektryczn (Rozdzia 5).
9
W caym raporcie, dane na podstawie redniego kursu walut z 2009 r., PLN 1 = EUR 0,231.
28
ROPA NAFTOWA
Polska jest zalena w 95% od importu dla zaspokojenia swojego zapotrzebowania na rop naftow i ponad 94% tego importu przypada na Rosj, skd surowiec sprowadzany jest rurocigiem Przyja. Polska jest rwnie importerem netto produktw naftowych, natomiast rda importu tych produktw s wzgldnie dobrze zdywersyfikowane. Rzd polski jest wiadom ryzyka zalenoci od tylko jednego dostawcy ropy naftowej i dlatego podejmuje starania dla zdywersyfikowania rde importu i szlakw przesyowych. W szczeglnoci popiera rozbudow rurocigu Odessa-Brody z Ukrainy do polskich rafinerii w Pocku i Gdasku, jako czci szerszej inicjatywy majcej na celu umoliwi przesy kaspijskiej ropy do Europy. Oglnie rzecz biorc Polska ma solidn polityk reagowania kryzysowego. Kraj wypenia wymogi MAE w zakresie utrzymywania 90-dniowych zapasw obowizkowych i posiada obecnie wystarczajce pojemnoci magazynowe dla ropy i nie ma zagroenia dla wypeniania zobowiza MAE w najbliszej przyszoci. Jednake w dalszej perspektywie niezbdne bdzie zwikszenie tych pojemnoci magazynowych i rzd przewiduje dalszy rozwj podziemnych magazynw ropy. Rzd jest w trakcie zmiany obowizujcych zasad utrzymywania zapasw obowizkowych. Projekt zakada zwikszenie roli zapasw publicznych poprzez przeniesienie obowizku ich utrzymywania ze zobowizanych do ich przechowywania przedsibiorstw do Agencji Rezerw Materiaowych.
GAZ ZIEMNY
Polska importuje ok. dwch trzecich swojego zapotrzebowania na gaz i ponad 80% importu gazu pochodzi z Rosji. Rzd chce zmniejszy to uzalenienie. Dywersyfikacja rde i szlakw dostaw, rozwj infrastruktury gazu ziemnego dla realizacji tej dywersyfikacji (terminal LNG), rozbudowa podziemnych pojemnoci magazynowych, rozbudowa systemu przesyu i dystrybucji, wzrost krajowej produkcji gazu i rozwj z gazu poza terytorium Polski s kluczowymi elementami polityki bezpieczestwa gazowego Polski. Wszystkie firmy importujce gaz do Polski, albo zajmujce si obrotem gazu zobligowane s utrzymywa obowizkowe zapasy gazu na terytorium Polski, w instalacjach poczonych z systemem gazowym10. Te zapasy obowizkowe musz by stopniowo zwikszane do 30 dni przywozu do 1 padziernika 2012 r. Jako e pojemnoci magazynowe s ograniczone i nale do obecnego na rynku przedsibiorstwa, rygorystyczne zasady odnoszce si do zapasw obowizkowych stanowi istotn barier dla wejcia na polski rynek gazowy, co w powany sposb ogranicza konkurencj. Co wicej, wymogi przechowywania zapasw na terenie Polski mog sta w sprzecznoci z dyrektywami UE dotyczcymi wsplnego rynku gazowego i bezpieczestwa dostaw gazu. Majc to na wzgldzie polski rzd planuje dokona rewizji istniejcego systemu. Polska dysponuje do dobrze zaprojektowanym mechanizmem reagowania kryzysowego. Speni on skutecznie swoj rol podczas zakce na rynku gazowym w styczniu 2009 r., powstaych w wyniku sporu Rosja-Ukraina. Niemniej jednak brak jest wci kompleksowego mechanizmu reagowania kryzysowego w perspektywie rednio- i dugoterminowej.
10
Minister Gospodarki moe zwolni od tego obowizku firmy importujce mniej ni 50 mln m gazu zimnego rocznie oraz posiadajce mniej ni 100 000 odbiorcw.
29
Obecnie polski system przesyu gazu jest wci stosunkowo odizolowany od innych systemw. Co wicej, infrastruktura przesyowa i dystrybucyjna starzeje si i potrzebuje modernizacji oraz rozwoju. Operator przesyowy OGP GAZ-SYSTEM wdraa obecnie wiele projektw inwestycyjnych dla poprawy tej sytuacji. Polska moe dysponowa duymi zasobami gazu ze z niekonwencjonalnych. Pierwsze prognozy w oparciu o wiercenia oczekiwane s w kocu 2011 r. Jeeli te zoa si potwierdz i zacznie si ich eksploatacja, moe to zmniejszy zaleno Polski od importu w rednio- i dugoterminowej perspektywie. Obecnie istnieje zbyt wiele barier dla opacalnego pozyskiwania gazu niekonwencjonalnego, a nawet jego fizycznej eksploatacji. Jeeli Polska chce wykorzysta swoje ewentualne zasoby gazu upkowego i gazu zamknitego, musi stworzy niezbdn infrastruktur oraz odpowiednie ramy prawne i przepisy dla wsparcia produkcji.
ENERGIA ELEKTRYCZNA
Rzd ma na celu zwikszenie bezpieczestwa dostaw energii elektrycznej, poprzez: Kontynuacj uycia wgla jako gwnego paliwa w wytwarzaniu energii elektrycznej; Budow nowych mocy wytwrczych (w tym elektrowni jdrowych i nowych, wysokowydajnych elektrowni kogeneracyjnych); Rozwj i modernizacj krajowego systemu przesyowego; Rozwijanie pocze transgranicznych, w celu wymiany ekwiwalentu 25% energii elektrycznej zuywanej w Polsce, do 2030 r.; Modernizacj i rozszerzenie sieci dystrybucyjnej. Rozwj odnawialnych rde energii i zwikszenie efektywnoci energetycznej rwnie w znacznym stopniu wpyn na zwikszenie poziomu bezpieczestwa dostaw energii elektrycznej. Obecnie polski sektor energii elektrycznej charakteryzuje si przestarza infrastruktur. Prawie poowa dzisiejszych mocy wytwrczych ma ponad 30 lat, co pokazuje konieczno realizacji nowych znaczcych inwestycji w krtkim i rednim okresie dla zaspokojenia popytu na energi elektryczn i ciepo (Rozdzia 5). Sieci elektryczne stanowi podobne wyzwania inwestycyjne: prawie 80% z linii 400 kilowoltowych (kV) i 99% z linii 220 kV ma ju ponad 20 lat.
RAMY INWESTYCYJNE
Znaczce potrzeby bd wymaga jasnych ram polityki, co daoby waciwy sygna. Aktualnie inwestycje w sektorze energetycznym utrudniaj rne bariery, w tym zoone procedury lokalizacyjne i zwizane z udzielaniem zezwole. Silny opr spoeczny napdzany przez konflikty dotyczce uytkowania gruntw oraz kwestii rodowiskowych szczeglnie utrudnia, czy wrcz uniemoliwia, realizacj wielkich projektw takich jak kopalnie wgla, elektrownie, podziemne magazyny gazu ziemnego oraz skadowanie CO2. Wadze lokalne, kierowane interesami wasnej spoecznoci s niekiedy niechtne do udzielania zezwole dla takich projektw, nawet jeeli s one w interesie kraju.
30
KONKURENCJA I OCHRONA KONSUMENTA REFORMY RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU ZIEMNEGO

W ostatnich latach Polska poczynia postpy w liberalizacji rynkw energii elektrycznej i gazu ziemnego. Jednake liberalizacja jest procesem cigym i podobnie jak to ma miejsce w przypadku innych pastw, jest jeszcze wiele do zrobienia, zanim powstan w peni funkcjonujce, konkurencyjne rynki. Postp w rozwoju wolnej konkurencji jest bardziej zaawansowany w sektorze energii elektrycznej ni w sektorze gazowym. Polski rynek energii elektrycznej otworzy si cakowicie na konkurencj w segmencie sprzeday detalicznej z dniem 1 lipca 2007 r. zgodnie z dyrektywami UE. Wobec wikszej elastycznoci rynku stale rosncym trendem jest zjawisko zmiany dostawcy przez konsumentw, chocia jego tempo jest nadal niskie szczeglnie w sektorze mieszkaniowym. Konkurencja na rynku detalicznym napotyka na rone przeszkody, takie jak brak prawdziwie konkurencyjnego rynku hurtowego (wicej szczegw w Rozdziale 5). Rynek hurtowy jest zdominowany przez umowy dwustronne podpisane midzy firmami czsto nalecymi do tych samych pionowo zintegrowanych grup kapitaowych. Nowe przepisy wymagajce od elektrowni oferowania 15% wytworzonej przez nich energii elektrycznej na Giedzie Energii lub na rynku regulowanym maj zwikszy konkurencj na rynku hurtowym. Polska wprowadzia rozdzia wasnociowy operatorw systemu przesyowego (TSO) energii elektrycznej. Jednak operatorzy systemu dystrybucyjnego (DSO), aczkolwiek prawnie rozdzieleni, nadal pozostaj czci pionowo zintegrowanych grup, ktre prowadz zarwno dziaalno wytwrcz, jak i dostawcz. Grupy te dziaaj na odrbnych terenach kraju i obserwuje si niewielk konkurencj pomidzy nimi, szczeglnie w sektorze mieszkaniowym. Rozpocza si rwnie restrukturyzacja sektora gazowego, obejmujca ustanowienie niezalenego, pastwowego Operatora Systemu Przesyowego OGP GAZ-SYSTEM. Niezalenie jednak od tych dziaa, rynek gazu jest nadal silnie zmonopolizowany. PGNiG S.A. (73,50% wasno Skarbu Pastwa) dziery dominujc pozycj w sektorach produkcji i sprzeday. Bdc praktycznie jedynym importerem gazu rosyjskiego oraz najwikszym producentem na rynku krajowym, skutecznie kontroluje rynek hurtowy. Grupa PGNiG jest wacicielem szeciu regionalnych operatorw dystrybucyjnych. Fakt ten ma rwnie wpyw na jej dominacj na rynku detalicznym: na rynek wkroczyo wiele innych firm, ale ich cakowity udzia wynosi ok. 2%. PGNiG jest rwnie jedynym wacicielem i wyznaczonym operatorem podziemnych magazynw gazu. Rozdzia 7 zawiera bardziej szczegowe informacje o rynku gazowym w Polsce. Rozwj konkurencyjnych rynkw to jeden z celw Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. PEP 2030 i jej Program Dziaa Wykonawczych na lata 20092012 przewiduj szereg krtkoterminowych dziaa majcych podnie konkurencyjno na rynkach energii elektrycznej i gazu ziemnego.
OCHRONA KONSUMENTW
Zagadnieniem ochrony konsumentw w Polsce zajmuje si kilka instytucji. Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw (UOKiK), centralny urzd pastwowy podlegajcy
31
bezporednio Prezesowi Rady Ministrw, jest odpowiedzialny za rozwj oraz wdraanie polityki antymonopolowej i ochrony konsumentw. Inicjuje on procedury administracyjne dotyczce narusze zbiorowych interesw konsumentw. Z drugiej strony, indywidualny konsument moe otrzyma darmow pomoc prawn ze strony lokalnego rzecznika konsumentw lub pozarzdowej organizacji konsumenckiej11, wybra drog mediacji, arbitrau lub sdow. Rzecznik Odbiorcw Paliw i Energii zosta powoany w strukturach Urzdu Regulacji Energetyki (URE) dla poprawy jakoci usug. Rzecznik ten doradza konsumentom wnoszcym reklamacje w kwestii ich praw, na drodze rozstrzygania sporw oraz reprezentowania ich w odpowiednich instytucjach, waciwych kompetencyjnie do zaatwienia okrelonych spraw. W marcu 2010 r. UOKiK opublikowa raport zatytuowany Kierunki Rozwoju Konkurencji i Ochrony Konsumentw w Polskim Sektorze Energetycznym. Zawiera on konkluzj, e istniejca struktura rynku energii elektrycznej w Polsce nie stymulowaa konkurencji oraz uwag, e dodatkowe rodki regulacyjne mogyby poprawi sytuacj. Wedug UOKiK do kluczowych spraw, ktrymi naley si zaj nale: rwnowaga poday i popytu, pynno rynku hurtowego i integracja polskiego sytemu elektroenergetycznego z systemami pastw ssiednich. Inne wane kwestie dotyczce konsumentw obejmuj niski poziom wiadomoci na temat istniejcych ofert i moliwoci zmiany dostawcy energii elektrycznej, skomplikowane procedury zmiany, niezrozumiae rachunki za energi i nieefektywny system obsugi reklamacji i rozstrzygania sporw. Program Dziaa Wykonawczych na lata 20092012 PEP 2030 zakada stworzenie systemu bdcego czci systemu ubezpieczenia spoecznego, w celu ochrony najbiedniejszych konsumentw energii elektrycznej przed nagymi podwykami cen.
CENY ENERGII I PODATKI

Ceny wgla, ropy naftowej i produktw naftowych ustalane s przez rynek; nie s one ani regulowane ani dotowane. Ceny energii elektrycznej dla uytkownikw kocowych nie s regulowane poza taryfami dla gospodarstw domowych, ktre musza by zatwierdzane przez Urzd Regulacji Energetyki (URE). Rzd planuje stopniowe cakowite wyeliminowanie regulowania cen energii elektrycznej. Jeeli chodzi o taryfy gazowe dla uytkownikw kocowych, URE nadal reguluje te ceny dla wszystkich grup konsumentw. URE zatwierdza rwnie taryfy dla dziaalnoci sieciowej przesyu i dystrybucji energii elektrycznej oraz gazu. Finalne ceny paliw w Polsce zawieraj 22% podatku VAT. Ceny produktw naftowych dodatkowo obcione s podatkiem akcyzowym i podatkiem drogowym. Akcyza ma wpyw na ostateczn cen paliwa i wpywa na struktur konsumpcji paliw w Polsce (patrz Rozdzia 8 dotyczcy ropy naftowej). Nisza stawka podatku dla gazu pynnego (LPG) i oleju napdowego w porwnaniu do benzyny to jeden z najwaniejszych czynnikw wpywajcych na wzrost konsumpcji LPG i oleju napdowego.
11 Na przykad, Polska Federacja Konsumentw jest organizacj pozarzdow, ktrej gwnym celem jest ochrona indywidualnego konsumenta.
32
Wykres 5. Ceny paliw i energii elektrycznej, 2009 Przemys
Gospodarstwa domowe
rdo: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD, Paris 2010.
WNIOSKI
Polityka energetyczna Polski w duym stopniu jest determinowana dyrektywami i wymogami UE. Kolejnym czynnikiem wpywajcym na jej ksztat jest dua zaleno Polski od importu nonikw energii z Rosji. W rezultacie bezpieczestwo energetyczne jest dominujcym motywem polskiej polityki energetycznej. Rola wgla w utrzymaniu bezpieczestwa energetycznego Polski jest bardzo wana. Wgiel zwiksza bezpieczestwo energetyczne Polski, ale te stwarza wyzwania w obszarze zmian klimatu i rodowiska ze wzgldu na wysok emisj gazw cieplarnianych i zanieczyszcze powietrza. Ostatnie posunicia rzdu majce na celu dywersyfikacj rde energii zasuguj na pochwa.
33
Polska planuje zbudowa przynajmniej trzy instalacje atomowe do 2030 r., z ktrych pierwsza ma by uruchomiona do 2022 r. Dla wykonania tych planw konieczna bdzie terminowa realizacja dziaa ujtych w Polskim Programie Energetyki Jdrowej. Ponadto Polska planuje zdywersyfikowa rda energii i szlaki dostaw oraz kontynuuje zwikszanie udziau gazu i odnawialnych rde energii. Powysze inicjatywy rzdu zasuguj na pochwa. Kluczowe bdzie zapewnienie potrzebnych dostaw gazu, czy to za porednictwem rurocigw, czy w drodze importu LNG i/lub poprzez krajow produkcj gazu z zasobw konwencjonalnych lub niekonwencjonalnych (wicej w Rozdziale 7). Energochonno Polski w ostatnich latach ulega zmniejszeniu, nadal jednak jest wysza ni przecitna w Unii Europejskiej. Zamierzenia rzdu w zakresie poprawy energochonnoci s godne pochway. Rzd polski zasuguje rwnie na pochwa za ogoszenie w listopadzie 2009 r. dokumentu dotyczcego polityki energetycznej kraju pod tytuem Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. Ten kompleksowy dokument nakrela ramy przyszych kierunkw polityki energetycznej rzdu, bdcej zasadniczo zgodnym z celami polityki MAE, jakimi s: bezpieczestwo energetyczne, ochrona rodowiska naturalnego i rozwj gospodarczy. Jednak polityka kadzie wikszy nacisk na bezpieczestwo energetyczne, mniejszy za na efektywno gospodarcz i rodowisko. Kolejnym elementem polityki energetycznej, ktry naley wzmocni jest promocja konkurencji na rynku energii. PEP 2030 pokazuje, e rzd jest wysoce wiadomy wyzwa przed ktrymi stoi sektor energetyczny. Okrela on kierunki polityki, konkretne cele i w pewnej mierze sugeruje dziaania odnonie kadego z tych celw. Dodatkowo Program Dziaa Wykonawczych na lata 20092012, stanowicy zacznik do PEP 2030, nakrela szereg celw krtkoterminowych. Zwaywszy, e PEP 2030 i Program Dziaa Wykonawczych na lata 20092012 zawieraj wiele znaczcych celw i rodkw, pomocnym byoby ich wiksze uszczegowienie i przedstawienie ilociowe. Ponadto cenny byby dugoterminowy program dziaania dla zwikszenia zaufania inwestorw. rda koniecznego wsparcia finansowego dla konkretnych dziaa wymagaj doprecyzowania. Restrukturyzacja i prywatyzacja na rynku energii postpuj. Jednak rynki energii elektrycznej i gazu s wci zdominowane przez przedsibiorstwa od lat obecne na rynku i konkurencja jest ograniczona, szczeglnie na rynku gazu. Rzd powinien kontynuowa usuwanie barier ograniczajcych konkurencj, podczas gdy regulatorowi rynku powinno pozostawi swobod w jego monitorowaniu. W krtkim okresie moe to by trudne, jednak zaowocuje to konkurencyjnymi cenami w dugiej perspektywie. Naley kontynuowa rozwijanie rzdowego planu dziaa socjalnych dla ochrony wraliwych konsumentw w drodze reformy sektora energii. Istotnie, gospodarstwa domowe o niskich dochodach s lepiej chronione przez skuteczne rozwizania w ramach polityki spoecznej ni w drodze kontroli cen ze wzgldw spoecznych. Kolejne lata niedoinwestowania sprawiy, e potrzeba unowoczenienia polskiej infrastruktury energetycznej staa si kwesti palc. Inwestycje s czsto utrudniane przez liczne bariery, w tym skomplikowane procedury zagospodarowana przestrzennego i brak akceptacji spoecznej. By umoliwi rozwj projektom energetycznym celu publicznego (takim jak nowe kopalnie wgla brunatnego, infrastruktura wytwrcza i przesyowa, podziemne magazyny gazu lub skadowanie dwutlenku wgla) koniecznym bdzie usprawnienie i uatwienie systemu planowania. Rwnie dla budowy zaufania inwestorw potrzebne s przejrzyste ramy prawne przyszej polityki w krtkim, rednim i dugim okresie.
34
Rosnce zwizki pomidzy rynkami energii w Europie wnosz znaczcy wkad w regionalne bezpieczestwo dostaw. Polski rzd powinien silniej koncentrowa si na wymiarze regionalnym podczas wdraania i rozwoju krajowej polityki energetycznej. Godne pochway s plany Polski dotyczce pocze linii energetycznych i gazowych z ssiednimi pastwami. Rzd powinien kontynuowa wspieranie wsppracy pomidzy rzdami oraz operatorami systemw przesyowych energii elektrycznej i gazu z pastw ssiadujcych. Instytucje z obszaru energetyki w Polsce stoj przed okresem penym wyzwa i realizacj celw okrelonych w PEP 2030. Dalsze rodki powinny by przyznane kluczowym organizacjom rzdowym i agencjom, szczeglnie piciu departamentom Ministerstwa Gospodarki zajmujcym si zagadnieniami energetycznymi, gdzie stan liczebny pracownikw wydaje si by do niski. Oprcz Ministerstwa Gospodarki, rwnie inne ministerstwa, agencje i wadze lokalne ponosz odpowiedzialno za kwestie zwizane z energi, w tym Ministerstwa Skarbu Pastwa, rodowiska i Infrastruktury. Rzd jest wiadomy wagi koniecznoci zapewnienia skutecznej koordynacji pomidzy wszystkimi stronami i jest w trakcie przygotowa do powoania do ycia midzyresortowego zespou dla zapewnienia realizacji tego celu. Inicjatywa ta powinna by kontynuowana. Rola regulatora energii jest szczeglnie istotna dla kontynuowania reform sektora energetycznego. W Polsce regulacj rynkw energii i paliw zajmuje si Urzd Regulacji Energetyki, do ktrego zada naley take promocja konkurencji na tych rynkach. Podlega on Ministrowi Gospodarki, ktry jest odpowiedzialny za kwestie energetyczne. Jest wane zapewnienie niezalenoci URE od Ministerstwa w zakresie procesu podejmowania decyzji. Pena niezaleno regulatora zarwno od interesariuszy jak i naciskw politycznych jest podstawowym warunkiem efektywnego rynku. Polska dysponuje kilkoma istotnymi rdami finansowania ze rodkw publicznych, sucymi rozwojowi sektora energetycznego. Jest wane zapewnienie wydatkowania tych funduszy w sposb zgodny z priorytetami polityki energetycznej.
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Kontynuowa wdraanie strategii nakrelonych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. i Programie Dziaa Wykonawczych na lata 20092012 przy jednoczesnym rozwoju dugoterminowych planw dziaania, dla budowy zaufania inwestorw. Doskonali wspprac pomidzy wszystkimi odpowiednimi ministerstwami, agencjami, wadzami lokalnymi i instytucjami finansowymi. Kontynuowa promocj dywersyfikacji rde i szlakw dostawy ropy i gazu do Polski. Kontynuowa wysiki zmierzajce do zwikszenia iloci energetycznych i gazowych z pastwami ssiednimi. pocze elektro-
Kontynuowa wdraanie konkurencji w sektorach gazowym i energii elektrycznej zapewniajc, aby regulator dysponowa pen niezalenoci i rodkami umoliwiajcymi mu skuteczn realizacj zada. Usprawni system planowania w taki sposb, aby projekty energetyczne realizowane byy we waciwym czasie. Zapewni, aby pastwowe instytucje finansowe zapewniay finansowanie w zgodzie z priorytetami polityki energetycznej.
35
36
3. Zmiany klimatu
3. ZMIANY KLIMATU
TENDENCJE I PROGNOZY W ZAKRESIE EMISJI INTENSYWNO EMISJI CO2
Chocia intensywno emisji CO2 w Polsce stosunek emisji CO2 zwizanych ze zuyciem energii na jednostk PKB drastycznie spada od 1991 r., to dalsze opieranie gospodarki Polski na wglu sprawia, e pozostaje ona gospodark wysokoemisyjn w porwnaniu ze redni w europejskich krajach MAE (Wykres 6).
Wykres 6. Emisja CO2 zwizana z zuyciem energii przypadajca na jednostk PKB w Polsce oraz w innych wybranych pastwach czonkowskich MAE, 19732008
rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2009 i National Accounts of OECD Countries, OECD Paris, 2009.
EMISJE GAZW CIEPLARNIANYCH

Cakowite emisje gazw cieplarnianych w Polsce, poza sektorami uytkowania gruntw, zmian w uytkowaniu gruntw i lenictwa (LULUCF), zmalay w latach 19882002. Jednake pomidzy latami 2002 i 2006, emisje gazw cieplarnianych zaczy ponownie rosn. W 2008 r. emisje gazw cieplarnianych wyniosy 397 Mt ekwiwalentu CO2, a emisje zwizane ze zuyciem energii signy ponad 80% caoci. Wicej ni trzy czwarte emisji gazw cieplarnianych to emisje CO2 pochodzce ze spalania paliw kopalnych (Wykres 7). Podkrela to wag sektora energetycznego w polskich wysikach zmierzajcych do redukcji emisji gazw cieplarnianych.
37
3. Zmiany klimatu
Wykres 7. Emisje gazw cieplarnianych w podziale na rda, 19902008
* Znaczenie marginalne. rdo: Polands National Inventory Report submitted to the UNFCCC, 2010.
EMISJE CO2 ZE SPALANIA PALIW Historyczne emisje

W 2008 r. emisje CO2 pochodzce ze spalania paliw reprezentoway 92% caoci emisji CO2 oraz ponad 80% caoci emisji gazw cieplarnianych w Polsce. Emisje te utrzymyway si w podobnej tendencji, jak cakowita emisja gazw cieplarnianych; emisje spaday w latach 19882002 oraz rosy w latach 20022007 (Wykres 8 i Wykres 9). W ujciu oglnym, w latach 19882008 emisje CO2 pochodzce ze spalania paliw zmniejszyy si o prawie 30%. Wykres 8. Emisje CO2 ze wzgldu na rodzaje paliwa*, 19732008
* Oszacowano na podstawie IPCC Sectoral Approach. ** Wyraenie Pozostae obejmuje odpady przemysowe i nieodnawialne odpady komunalne (znaczenie marginalne). rdo: CO2 Emissions from Fuel Combustion, IEA/OECD, Paris, 2009.
38
3. Zmiany klimatu
Wgiel, na ktry przypada 70% caoci emisji CO2 zwizanych ze zuyciem energii, pozostaje dominujcym rdem emisji CO2. Jednak to ropa odnotowaa najwikszy wzrost udziau w emisji CO2, stanowic 21% w 2008 r., w zwizku z gwatownym wzrostem iloci floty lekkich samochodw uytkowych w ostatnich latach. Trzecim co do wielkoci rdem emisji CO2 jest gaz, ktrego udzia w emisjach ogem rwnie wzrs w ostatnich kilku latach (Wykres 8). W emisjach CO2 pochodzcych ze spalania paliw, w podziale na sektory, najwikszy udzia przypada na energi elektryczn i ciepo (Wykres 9). W 2008 r. sektor ten odpowiada za 53% emisji, utrzymujc udzia na wzgldnie staym poziomie od 1988 r. Najwikszy wzrost w ostatnich latach odnotowa sektor transportowy, stanowic 15% caoci emisji w 2008 r. Udzia sektora produkcji wnis 13% caoci emisji w 2008 r.
Wykres 9. Emisje CO2 wedug sektorw*, 19732008
* Oszacowane na podstawie IPCC Sectoral Approach. ** Wyraenie Pozostae obejmuje emisje z sektora usug handlowych i publicznych, rolnictwa/lenictwa i rybowstwa. rdo: CO2 Emissions from Fuel Combustion, IEA/OECD, Paris, 2009.
Prognozy emisji
Polski Pity Raport Rzdowy dla Ramowej Konwencji Narodw Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) zawiera prognozy emisji CO2 do 2030 r. Zgodnie z tymi szacunkami emisje CO2 zwizane ze zuyciem energii maj spa z poziomu dzisiejszego do 266 Mt CO2 w 2020 r. W okresie od 2020 r. do 2030 r. emisje maj wzrosn o ok. 7% do 286 Mt CO2 (Tabela 1).
39
3. Zmiany klimatu
Tabela 1. Prognozowane emisje CO2 zwizane z produkcj energii do 2030 r.

Kategoria rda Spalanie paliw 1. Przemys energetyczny 2. Przemys wytwrczy i budowlany 3. Transport 4. Pozostae sektory Lotne emisje z paliw 1. Paliwa stae 2. Ropa naftowa i gaz ziemny Energia cakowita
rdo: Polands Fifth National Communication to the UNFCCC, February 2010.
Emisje dwutlenku wgla z podziaem na lata (Mt) 1988 440,39 268,29 42,54 21,85 107,71 48,08 2,17 45,91 440,44 2007 302,63 181,99 34,66 38,21 47,76 198,46 1,57 196,89 302,82 2015 278,85 157,36 27,69 42,52 51,28 534,94 1,31 533,62 279,38 2020 266,34 141,18 29,66 45,46 50,05 508,70 1,34 507,35 266,85 2030 286,27 149,71 33,16 55,56 47,84 429,71 1,48 428,23 286,70
POTENCJA OBNIENIA EMISJI CO2

W maju 2010 r. Biuro Gwnego Ekonomisty MAE w swoim dokumencie roboczym12 dokonao analizy scenariuszy rynku energii i emisji CO2 dla Polski do 2030 r., ktre zostay bardziej szczegowo omwione w Rozdziale 2.
Wykres 10. Obnienie emisji CO2 pochodzcej ze spalania paliw dla Polski wedug typw, 20082030
rdo: Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
Analiza ta obejmuje Scenariusz Referencyjny do 2030 r., jak te Scenariusz 450, odzwierciedlajcy starania na rzecz wprowadzenia globalnej emisji gazw cieplarnianych na ciek stabilizacji 450 czsteczek na milion ekwiwalentu CO2. W Scenariuszu Referencyjnym polskie emisje CO2 zwizane ze zuyciem energii nieznacznie wzrastaj
12
Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
40
3. Zmiany klimatu
w stosunku do poziomu z 2008 r. by osign 302 Mt CO2 w 2030 r. W Scenariuszu 450, biorc pod uwag dodatkowe rodki ograniczania emisji ponad te ju wdroone13, spadek emisji CO2 zwizany ze zuyciem energii wyniesie 35% do 2030 r. w porwnaniu do Scenariusza Referencyjnego, z emisjami na poziomie 196 Mt CO2 w owym roku. Szacuje si, e najwiksze moliwoci ograniczenia emisji w Scenariuszu 450 do 2030 r. znajduj si w efektywnoci energetycznej zuycia kocowego, a nastpnie odpowiednio rdom odnawialnym, wychwytywaniu i skadowaniu CO2 (CCS) oraz energii jdrowej (patrz Wykres 10).
POTRZEBY INWESTYCYJNE
Redukcja 106 Mt emisji CO2 pochodzcych ze spalania paliw do 2030 r. wskazana w Scenariuszu Referencyjnym wymaga dodatkowych skumulowanych inwestycji w cznej wysokoci 113 mld EUR (489 mld PLN) w latach 2010-2030; 70% lub 79 mld EUR (342 mld PLN) tych dodatkowych inwestycji jest wymagane w sektorze transportowym, gwnie poprzez nabywanie pojazdw o bardziej efektywnym spalaniu i napdzie hybrydowym. Kolejne kwoty s potrzebne dla elektrowni (16 mld EUR lub 69 mld PLN) i sektora budynkw (12 mld EUR lub 52 mld PLN), a pozostaa inwestycje dodatkowe wymagane s dla przemysu i sektora biopaliw.
Wykres 11. czny wzrost inwestycji i oszczdnoci CO2 w poszczeglnych sektorach w Scenariuszu 450 w odniesieniu do Scenariusza Referencyjnego, 20102030
rdo: Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
Dwie trzecie tych inwestycji bdzie potrzebnych w latach 20212030, kiedy nastpi wikszo redukcji CO2. Do 2030 r. roczny wzrost inwestycji osignie 1,2% spodziewanego PKB lub 8,9 mld EUR (38,5 mld PLN). Koszt dodatkowych inwestycji jest pokrywany przez zyski gospodarcze, z obszaru ochrony zdrowia i wynikajce z bezpieczestwa energetycznego. Istotnym jest fakt, e rachunki za energi dla przemysu, budownictwa i transportu s nisze o 132 mld EUR (572 mld PLN) ni w Scenariuszu Referencyjnym, wpywajc na znaczn redukcj wydatkw na import ropy i gazu.
13 Strategie przyjte w tym kontekcie s spjne z przyjtymi do wdroenia przez Uni Europejsk w World Energy Outlook 2009.
41
3. Zmiany klimatu
ROLA SEKTORA ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Oba scenariusze MAE podkrelaj wysokie potrzeby inwestycyjne polskiego sektora energii elektrycznej, ktry charakteryzuje si starzejc si infrastruktur. Jak to omwiono w Rozdziale 5, prawie poowa dzisiejszych jednostek produkcyjnych ma ponad 30 lat, starzej si rwnie sieci przesyowe i dystrybucyjne. Stanowi to rednio i dugookresowe wyzwania w zakresie nowych potrzeb inwestycyjnych, ale take moliwoci redukcji intensywnoci emisji CO2 jednostek generacji energii elektrycznej. Inwestycje poczynione w sektorze wytwrczym energii elektrycznej dzisiaj zamkn moliwo kolejnych inwestycji na wiele lat, wic wybr technologii zdeterminuje koszty i zakres ograniczenia emisji CO2 w dugim okresie. W przypadku zastpienia zamykanych kopalni wglowych nowymi, bardziej wydajnymi, intensywno emisji w pewien sposb si zmniejszy ze wzgldu na popraw efektywnoci, niemniej pozostanie na wzgldnie wysokim poziomie. Jeeli jednak nowe inwestycje zostan przekierowane na technologie niskoemisyjne, takie jak energia jdrowa, rda odnawialne oraz pewnym stopniu, gaz ziemny, to poziom emisji CO2 w sektorze wytwrczym energii elektrycznej moe ulec znacznemu zmniejszeniu.
CELE I ZADANIA
Polska jest sygnatariuszem Ramowej Konwencji Narodw Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) oraz stron Protokou z Kioto. Ma swj indywidualny cel w zredukowaniu emisji gazw cieplarnianych do redniego poziomu 6% poniej wartoci z 1988 r. w latach 20082012. Polska nie jest stron EU Burden-Sharing Agrement dotyczcego zobowizania w pierwszym okresie w ramach Protokou z Kioto. Jak wiele innych gospodarek przejciowych, Polska osigna redukcje emisji przekraczajc wyznaczony cel. W 2007 r., cakowita emisja gazw cieplarnianych, wyczajc LULUCF, wyniosa 30% poniej poziomu roku bazowego. Dziki temu Polska dysponuje nadmiarem Jednostek Przyznanej Emisji (AAU) na ok. 500 mln ton ekwiwalentu CO2, co stanowi trzeci co do wielkoci ilo, tu po Rosji i Ukrainie. Oczekuje si, e Polska nadal bdzie powyej celu Protokou z Kioto do 2012 r. Jako kraj czonkowski UE, Polska bierze udzia w Europejskim Systemie Handlu Emisjami (EU ETS) i musi przestrzega pakietu energetyczno-klimatycznego UE. Pakiet zosta przyjty przez Parlament Europejski i Rad w grudniu 2008 r. i sta si obowizujcym prawem w czerwcu 2009 r. jako zintegrowane podejcie do polityki energetycznoklimatycznej, zmierzajcej do jak najbardziej opacalnych rozwiza dla zagodzenia zmian klimatu i wzrostu bezpieczestwa energetycznego UE. Pakiet energetyczno-klimatyczny wyznacza tzw. cele 202020 dla caej UE zakadajce: redukcj emisji gazw cieplarnianych o 20% (lub nawet o 30% jeeli inne rozwinite kraje zobowi si do podobnych krokw w ramach nowego porozumienia midzynarodowych dotyczcego zmian klimatu), wzrost udziau rde odnawialnych w poday energii o 20% oraz zwikszenie efektywnoci energetycznej o 20% do 2020 r. Powysze przekada si na nastpujce cele Polski: ograniczenie emisji gazw cieplarnianych w sektorach nie objtych przez System Handlu Emisjami UE do 14% powyej poziomu z 2005 r.; zredukowanie zuycia energii o 20% poniej prognozowanego poziomu na 2020 r.; zwikszenie udziau odnawialnych rde energii do 15% w finalnym zuyciu energii ogem.
42
3. Zmiany klimatu
Oprcz tego potrjnego celu, pakiet energetyczny i klimatyczny UE zakada rewizj i wzmocnienie ram prawnych Systemu Handlu Emisjami UE, w celu promocji rozwoju bezpiecznego wychwytywania i skadowania dwutlenku wgla (CCS).
STRATEGIE DZIAANIA I RODKI INSTYTUCJE

Ministerstwo rodowiska odpowiada za realizacj zada wynikajcych z UNFCCC i Protokou z Kioto. Ministerstwo koordynuje dziaania z zakresu ochrony rodowiska, wczajc w to sprawy zwizane ze zmianami klimatycznymi i mechanizmami handlu emisjami. Odpowiedzialno ministerstwa obejmuje rwnie takie aspekty rodowiskowe jak jako powietrza (patrz Ramka 1). Dziaajcy w strukturze Ministerstwa rodowiska, Departament Zmian Klimatu i Ochrony Atmosfery dokonuje ewaluacji polityk i programw klimatycznych, przygotowuje reguy handlu emisjami i Projekty Wsplnych Wdroe (Joint Implementation JI) oraz przygotowuje zasady alokacji zezwole na emisj. Ministerstwo Gospodarki wspiera Ministerstwo rodowiska w realizacji polityki klimatycznej i zwizanych z tym zada wynikajcych z UNFCCC dla sektorw energii elektrycznej, ciepownictwa i przemysu. Ponadto Ministerstwo Infrastruktury odpowiada za polityki dotyczce klimatu i rodowiska w obszarach powizanych z sektorem transportowym i budowlanym. Istnieje szereg agencji rzdowych podlegajcych nadzorowi Ministerstwa rodowiska, ktre s bezporednio zaangaowane w rozwj i wdraanie polityk klimatycznych. Instytut Ochrony rodowiska jest odpowiedzialny za zadania administracyjne i techniczne, wynikajce z UNFCCC. Instytut ten nadzoruje dziaanie Krajowego Administratora Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (KASHUE) oraz Krajowego Orodka Bilansowania i Zarzdzania Emisjami (KOBIZE) a take, poza innymi zadaniami, prowadzi krajowy rachunek inwentaryzacyjny emisji gazw cieplarnianych i krajowy rejestr jednostek Kioto. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW) finansuje zadania zwizane z ochron rodowiska. Jest to jednostka operacyjna Systemu Zielonych Inwestycji (GIS) w Polsce. Rozdzia 2 zawiera dalsze szczegy dotyczce Funduszu oraz innych instytucji zaangaowanych w zmiany klimatyczne i polityk rodowiskow.
POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030 ROKU

Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) okrela gwne cele i rodki zmniejszajce wpyw na rodowisko sektora elektroenergetyki, podniesienie efektywnoci energetycznej, wprowadzenie energii jdrowej oraz rozwj energii ze rde odnawialnych i biopaliw. Dal sektora elektroenergetyki dokument okrela caociowy cel redukcji intensywnoci emisji CO2 w produkcji energii elektrycznej z poziomu 2007 r. w wysokoci 0,95 t CO2/MWh do 0,70 t CO2/MWh do 2030 r. Dla porwnania, rednia intensywno emisji CO2 w pastwach UE/MAE wynosi 0,45 t CO2/MWh. PEP 2030 w dalszej czci odnosi si do zobowiza w nowej dyrektywie UE dotyczcej Systemu Handlu Emisjami i przedstawia list rnych rodkw potrzebnych do spenienia tych zobowiza. rodki te zawieraj sporzdzenie planu redukcji CO2 dla obiektw, ktrym przyznawane s bezpatne pozwolenia emisyjne w latach 20142019, rozwijanie planw inwestycyjnych wspomagajcych redukcj emisji CO2 w sektorze wytwarzania energii elektrycznej oraz uycie przychodu z aukcji
43
3. Zmiany klimatu
pozwole na emisje do wsparcia dziaa zmniejszajcych emisje gazw cieplarnianych. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. wyznacza take strategi rozpoczcia wychwytywania i skadowania dwutlenku wgla (CCS), obejmujc wprowadzanie standardw gotowoci CCS w nowych elektrowniach, aktywny udzia w inicjatywie KE zbudowania w Polsce duych obiektw demonstracyjnych CCS oraz intensyfikacj bada i rozwoju technologii CCS. Inne rodki zawarte w PEP 2030 obejmuj promowanie wysokowydajnych zamknitych cykli chodzenia w elektrowniach oraz w elektrociepowniach, jak te zwikszenie zuycia wgla odpadowego w przemyle.
Ramka 1. Jako powietrza

W 1988 r. zanieczyszczenie powietrza w Polsce byo jednym z najwyszych w Europie. Znaczcy postp zanotowano w latach 19902007, z redukcj o 65% tlenkw siarki (SOx), o 65% tlenku wgla (CO) i o 31% tlenkw azotu (NOx). W zakresie czstek staych w okresie od 2000 do 2007 r. emisje spady o 4% i 5% dla odpowiednio PM10 i PM2.514. W Polsce zagadnieniem jakoci powietrza zajmuje si Ministerstwo rodowiska, ktre normuje poziom nastpujcych substancji: benzenu, tlenkw azotu, dwutlenku siarki, czstek staych i tlenku wgla. Polska rednia koncentracja tych substancji mieci si w standardach UE za wyjtkiem czstek staych PM10. Na obszarach gdzie przekraczane s wartoci graniczne rozwijane s programy ochrony powietrza. W Polsce jest obecnie 69 wdroonych programw ochrony powietrza. Zagadnieniami ochrony powietrza, ktre musz zosta podjte, jest spalanie substancji niekoonwencjonalnych w celach grzewczych na obszarach wiejskich oraz zanieczyszczenie powietrza przez grnictwo i przemys wglowy.
ISTNIEJCE POLITYKI
Podejmujc wysiki dla spenienia zobowiza wynikajcych z ustawodawstwa UE, Polska wdroya szereg sektorowych i midzysektorowych polityk. Istniejce polityki energetyczne rzdu majce bezporedni lub poredni wpyw na zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych obejmuj: systemy zbywalnych certyfikatw promujcych energi odnawialn i kogeneracj. dugoterminowy program promocji biopaliw, zawierajcy zwolnienie z podatku akcyzowego, ulgi w podatku dochodowym CIT, wspieranie upraw rolin energetycznych, wsparcie inwestycyjne, obnienie opat ekologicznych i preferencyjne traktowanie pojazdw napdzanych biopaliwem; zwolnienie z podatku akcyzowego, obniona opata za podczenie do sieci oraz obowizek nabycia energii elektrycznej produkowanej ze rde odnawialnych; plan dziaa dla efektywnoci energetycznej wraz z systemem ewaluacji energetycznej budynkw, fundusz termomodernizacyjny, program oszczdnego zuycia energii w sektorze publicznym, promocja przedsibiorstw usug energetycznych (ESCO) i promocja zrwnowaonych systemw transportowych;
European Community Emission Inventory Report 19902007 under the UNECE Convention on Long-Range Transboundary Air Pollution (LRTAP), European Environment Agency, 2009. Europejska Agencja rodowiska (EEA) dla emisji czstek staych PM10 i PM2.5 zgromadzia dane jedynie dla lat 20002007.
14
44
3. Zmiany klimatu
bezporednie wsparcie inwestycyjne dla energii ze rde odnawialnych, wysokowydajnych obiektw kogeneracyjnych i efektywnoci energetycznej (przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej). Polityki i rodki wspierajce odnawialne rda energii oraz ich rodki omawiane s w Rozdziale 9, a polityki efektywnoci energetycznej w Rozdziale 4. Rzd pracuje obecnie take nad now narodow strategi redukcji emisji gazw cieplarnianych, majc zastpi pochodzcy z 2003 r. dokument w sprawie polityki klimatycznej (Polityka Klimatyczna: Strategie Redukcji Emisji Gazw Cieplarnianych dla Polski do 2020 r.) i uzupeni ostatni PEP 2030.
SYSTEM HANDLU EMISJAMI UE (EU ETS)

EU ETS ustanowiony w 2003 r. Dyrektyw 2003/87/EC jest obowizkowym systemem ogranicz-i-handluj (cap-and-trade) obejmujcym emisje CO2 z instalacji w dziewiciu energochonnych sektorach: instalacjach spalania, procesach rafineryjnych, piecach koksowych, rudach metali, stali, cementu, szka, ceramicznym oraz celulozy i papieru. EU-ETS zosta zainicjowany w 2005 r., a pierwszy okres zobowiza trwa do koca 2007 r. Druga faza obejmuje lata 20082012. Instalacje w ramach EU-ETS mog speni swoje zobowizania zarwno poprzez wprowadzanie rodkw redukcji emisji na wasn rk, poprzez nabywanie uprawnie emisyjnych od innych instalacji objtych systemem EU-ETS, lub poprzez nabywanie punktw kredytowych elastycznego mechanizmu Protokou z Kioto (mechanizm wsplnych wdroe lub czystego rozwoju). W cigu ostatnich kilku lat Polska toczya spr prawny z Komisj Europejsk dotyczcy Krajowego Planu Rozdziau Uprawnie (NAP), zwizanego ze zobowizaniami drugiego okresu 20082012. Spr ten zosta rozstrzygnity w kwietniu 2010 r., gdy Polska po anulowaniu przez Sd Pierwszej Instancji pierwszej decyzji Unii Europejskiej w sprawie NAP, zgosia nowy NAP z iloci uprawnie zgodn z pierwotn decyzj KE. Na lata 20082012 Polska moe rozdzieli 208,5 Mt CO2 uprawnie rocznie dla ok. 900 instalacji znajdujcych si w systemie EU-ETS. Te uprawnienia mona zestawi z emisjami z sektorw objtych EU-ETS w Polsce na poziomie ok. 204 Mt CO2 i 191 Mt CO2 odpowiednio w 2008 i 2009 r. Cakowite emisje Polski w sektorach objtych EU-ETS sigaj ok. 64% caoci emisji CO2 kraju. Od 2013 r. zostan wprowadzone nowe zasady systemu handlu emisjami EU-ETS. Przykadowo, wszystkie uprawnienia dla sektora energii elektrycznej bd musiay by wystawiane na aukcje, podczas gdy przemys wytwrczy moe wci otrzymywa cz swoich pozwole za darmo na podstawie surowych progw obowizujcych w caej UE. Jednak niektre kraje, w tym Polska, bd dysponowa czasowymi zwolnieniami od obowizku aukcyjnego w sektorze energii elektrycznej. Zakadajc, e takie odstpstwo zostanie zaakceptowane, w 2013 r. Polska bdzie moga alokowa do 70% uprawnie dla producentw energii za darmo. W latach 20142019 ilo darmowych uprawnie stopniowo bdzie spada, w zalenoci od decyzji rzdu. Celem jest stopniowe podnoszenie iloci bezpatnych uprawnie wystawianych na aukcjach, tak aby wprowadzi pen aukcyjno w 2020 r., w celu zminimalizowania wzrostu cen energii elektrycznej zwizanego z kosztami CO2 ujtymi w cenie energii elektrycznej. Ten przejciowy okres stwarza rwnie moliwo weryfikacji uycia na szerok skal technologii handlowych CCS. Polska negocjuje obecnie z Komisj Europejsk moliwo wprowadzenia krajowego systemu kryteriw, opartego na najefektywniejszych instalacjach dla danego paliwa, w celu okrelenia darmowego rozdziau uprawnie dla sektora elektroenergetycznego po 2013 r.
45
3. Zmiany klimatu
KRAJOWE RODKI POZA SYSTEMEM EU-ETS

Wanymi sektorami bdcymi poza EU-ETS w zakresie agodzenia potencjau emisji gazw cieplarnianych s budownictwo i transport. Istniej pewne rodki mogce poprawi efektywno energetyczn sektora budowlanego, wczajc system oceny energetycznej budynkw, fundusz termomodernizacyjny, promocj produktw energooszczdnych i rozwijanie systemw zarzdzania energi i systemw audytu energetycznego dla przemysu. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej finansuje take projekty z zakresu efektywnoci energetycznej w technologiach grzewczych (pompy ciepa) i modernizacji istniejcych sieci przesyu ciepa. Wybiegajc w przyszo, PEP 2030 okrela rne rodki majce podnie efektywno energetyczn budynkw. Dodatkowo, projekt ustawy o efektywnoci energetycznej proponuje wprowadzenie systemu biaych certyfikatw dla zachcenia do realizacji inwestycji efektywnociowych. Jak pokazuje Wykres 10, istnieje znaczcy potencja dla poprawy efektywnoci energetycznej zuycia kocowego, przy czym poprawa tej efektywnoci w sektorze budowlanym przedstawia spor cz tego potencjau. Sektor stawiajcy due wyzwania to sektor transportowy. Udzia wacicieli lekkich pojazdw uytkowych w Polsce wzrs od nieco poniej 200 pojazdw na tysic mieszkacw w 2003 r. do ponad 400 w 2009 r. W wyniku tego, sektor transportowy stanowi prawie trzy czwarte wzrostu cakowitej konsumpcji energii kocowej w cigu ostatnich siedmiu lat oraz sta si drugim co do wielkoci sektorem emisji CO2 w 2008 r. Co wicej, obecnie 95% popytu na energi w transporcie w Polsce przypada na sektor transportu drogowego, w porwnaniu z poziomem 70% w 1980 r. Bez adnych dalszych rodkw politycznych, jest spodziewany wzrost popytu na energi w sektorze transportowym o przeszo 60% do 2030 r. w porwnaniu z poziomem z 2008 r.15. Liczby te podkrelaj wag i wyzwania zwizane z redukcj emisji CO2 w tym sektorze. Pomijajc polityki promujce biopaliwa oraz promocj systemw zrwnowaonego zarzdzania transportem, istniej jedynie ograniczone strategie podejmujce szybko rosncy poziom emisji w sektorze transportowym. Polska podlega nowym przepisom Komisji Europejskiej w zakresie standardw dotyczcych nowych samochodw osobowych16, ktre ograniczaj emisj CO2 dla nowych pojazdw zarejestrowanych do 2020 r. PEP 2030 okrela rodki dla dalszej promocji biopaliw, nie wskazuje jednak innych rodkw mogcych podnie efektywno i zredukowa emisje w sektorze transportowym.
SYSTEM ZIELONYCH INWESTYCJI I PROJEKTY WSPLNYCH WDROE

Jak ju wyej wskazano, Polska spodziewa si nadwyki jednostek emisji (AAU) w iloci ok. 500 mln ton ekwiwalentu CO2 w lata 2008-2012. Polska stworzya ramy, znane jako System Zielonych Inwestycji (GIS), dla inwestowania przychodw ze sprzeday jednostek emisji w dziaania ograniczajce emisj gazw cieplarnianych. Przychody te uzupeniane s rodkami z Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, bdcego take jednostk zarzdzajc GIS. Wrd typw programw i projektw finansowanych poprzez GIS s dziaania wspierajce efektywno energetyczn w rnych sektorach, projekty w zakresie substytucji paliw (fuel switching), rozwijajce OZE i redukujce emisj metanu. Pierwszy kontrakt handlowy na sprzeda jednostek emisji poprzez GIS na kwot 25 mln EUR (108 mln PLN) zosta podpisany z Hiszpani
15 16
MAE, 2010. EC No 443/2009.
46
3. Zmiany klimatu
w listopadzie 2009 r. Pniejsze umowy zostay podpisane z firmami japoskimi na kwot 42 mln EUR (182 mln PLN) i Irlandi na 15 mln EUR (65 mln PLN). Do czerwca 2010 r., zatwierdzono 14 wsplnych projektw wdroeniowych (JI) w Polsce, ktre przedstawiaj czn oczekiwan redukcj emisji o ok. 11 Mt CO2eq. Zalenie od rozwoju rynku jednostek emisji CO2 w przyszoci oraz kategorycznoci celw klimatycznych dla Polski po 2012 r., moe by znaczcy potencja rozwoju projektw JI take w przyszoci. Projekty JI mog by uywane do gromadzenia funduszy wspierajcych wdraanie programw ograniczajcych emisj gazw cieplarnianych.
WNIOSKI
Cakowita emisja gazw cieplarnianych Polski oraz innych zanieczyszcze powietrza z sektora energetycznego zmniejszya si od 1989 r., cho intensywno emisji na jednostk produkcji pozostaje wysoka. W wyniku transformacji politycznej i gospodarczej majcej miejsce od 1990 r., krajowa emisja gazw cieplarnianych jest o wiele nisza, ni docelowa dla Polski wedug Protokou z Kioto, dajc pastwu znaczcy nadwyk zbywalnych uprawnie emisyjnych. Te redukcje emisji zostay osignite w znacznym stopniu poprzez restrukturyzacj przemysu i podniesienie efektywnoci energetycznej. Rzd polski jest chwalony za reinwestowanie zyskw pochodzcych z realizacji projektw elastycznych mechanizmw Protokou z Kioto w projekty Systemu Zielonych Inwestycji nakierowanych na dalsze redukcje emisji. PEP 2030 nakrela ambitne cele zwizane z efektywnoci energetyczn i obnieniem emisji gazw cieplarnianych. Polska przyja rozwizania rynkowe (zbywalne certyfikaty), wprowadzajce systemy zacht dla rozwoju odnawialnych rde energii i kogeneracji i rozwija podobne metody wsparcia w obszarze efektywnoci energetycznej. Istnieje take strategia zwikszenia produkcji i zuycia zarwno biopaliw jak i biomasy, jak te czynione s wysiki w celu podniesienia efektywnoci energetycznej i ustanowienia standardw energetycznych dla budynkw. Jednak PEP 2030 wydaje si ka wikszy nacisk na bezpieczestwo energetyczne ni na zrwnowaenie rodowiska i zmiany klimatyczne. Zaktualizowana wersja polityki klimatycznej z 2003 r., uwzgldniajca ostatnie zobowizania UE w zakresie energii i klimatu, pomogaby wczy polityk klimatyczn w szerszy obraz polityki energetycznej ujtej w PEP 2030. Integracja polityki klimatycznej i energetycznej uatwia projektowanie caociowych polityk nakierowanych na osignicie podwjnego celu bezpieczestwa energetycznego i zrwnowaonego rodowiska oraz uniknicie konfliktw i/lub nakadania si na siebie poszczeglnych polityk. Co wicej, efektywne podjcie zagadnie emisji GHG wymaga fundamentalnych zmian w systemie energetycznym, ktre mog mie miejsce tylko w sytuacji zintegrowanej polityki energetycznej i klimatycznej. W polskim Pitym Raporcie Rzdowym dla UNFCCC (Fifth National Communication to the UNFCCC) prognozuje si, e emisje CO2 zwizane ze zuyciem energii spadn do 2020 r. nieznacznie z obecnego poziomu, midzywale potem midzy 2020 a 2030 r. wzrosn. Chocia Polska moe by w stanie stopniowo wprowadzi system aukcji dla sprzeday uprawnie w trzeciej fazie EU-ETS midzy 2013 r. a 2020 r., to osignicie docelowej emisji na 2020 r. w sektorach objtych EU-ETS, jak i poza nim, moe okaza si nieatwym wyzwaniem. Cakowity cel UE na 2020 r. moe rwnie ulec zmianie i zatrzyma si na poziomie 30%; dyskutowane s take gbsze cicia emisji w UE
47
3. Zmiany klimatu
w perspektywie do 2050 r. Jest zatem moliwe, e przewidziane trendy emisyjne bd w rozbienoci z moliwymi, przyszymi zobowizaniami dotyczcymi obnienia emisji, w szczeglnoci w duszej perspektywie, poza 2030 r. Uzupenienie tego obrazu stanowi starzejce si elektrownie i wynikajce z tego faktu potrzeby inwestycyjne w najbliszej przyszoci. Zwaywszy na to wida jasno, e decyzje inwestycyjne jakie zostan podjte w najbliszej dekadzie mog wyznaczy wyzwania emisyjne i koszty dla Polski na dugi czas w przyszoci. Szczeglnie dotyczy to sektora wytwarzania energii elektrycznej, gdzie ryzyko zamknicia technologicznego jest najwiksze. Jest zatem istotne aby zapewni przedsibiorstwom sektora energetycznego zachty do dugoterminowego inwestowania w niskoemisyjne moce wytwrcze. Jednym ze sposobw mogoby by przetransponowanie celw i aspiracji okrelonych w PEP 2030 jako obowizujcych wymogw, co bdzie sygnaem dla sektora energii, e cele polityki energetycznej zostan wdroone. Polska posiada znaczny potencja efektywnoci energetycznej. Zwaywszy na wielorakie korzyci efektywnoci energetycznej w zakresie bezpieczestwa energetycznego, emisji gazw cieplarnianych i czsto niskie bd ujemne koszty tych dziaa, uwolnienie potencjau efektywnociowego powinno sta si priorytetem. Bez czerpania korzyci z efektywnoci energetycznej koszty redukcji emisji gazw cieplarnianych oraz zapewnienia bezpieczestwa energetycznego wzrosn. Punktem wyjcia mogaby by identyfikacja gwnych ekonomicznych i pozaekonomicznych przeszkd dla wdroenia projektw z zakresu efektywnoci energetycznej. Opierajc si na tym, cele i zaproponowane rodki polityki energetycznej powinny by zaadaptowane do szczegowych i wymiernych posuni dla kadego z sektorw. Jako e wgiel wydaje si pozostawa wanym rdem energii, Polska powinna kontynuowa pozyskiwanie czystych technologii wglowych, jak wychwytywanie i skadowanie dwutlenku wgla (CCS), dla realizacji przyszych zobowiza zwizanych z ograniczeniami emisji gazw cieplarnianych. Podczas gdy opacalno ekonomiczna CCS jest niepewna na tym etapie, wanym bdzie kontynuowanie bada i prac pilotaowych w tym zakresie. Planowane projekty demonstracyjne wspierane przez UE stanowi wany, pierwszy krok w tym kontekcie. Wana bdzie take jak najszybsza transpozycja dyrektyw UE dotyczcych CCS do polskiego systemu prawnego. Pomoe to zapewni klarowno dla inwestorw sektora wytwarzania energii elektrycznej. Polska ma okrelony cel na 2020 r. pozwalajcy na 14% wzrost emisji gazw cieplarnianych w sektorach poza EU-ETS. Cel ten moe by trudny do osignicia. Ostatnie tendencje i potencjalny wzrost emisji w sektorze transportowym czyni to szczeglnie trudnym wyzwaniem. Dlatego dla kadego z tych sektorw jest wymagany szczegowy plan dziaa i celw tymczasowych. Bez zajcia si problemem rosncych emisji w sektorze transportowym, krajowi bdzie bardzo trudno wykona swoje zobowizania wobec UE w sektorach nie objtych systemem EU-ETS. Scenariusz Referencyjny i Scenariusz 450 Midzynarodowej Agencji Energetycznej prowadz do jednego zasadniczego wniosku, e Polska, podobnie jak inne pastwa musi podj kluczowe decyzje w sektorze energetycznym, w celu osignicia globalnej, dugoterminowej stabilizacji koncentracji gazw cieplarnianych na poziomie 450 czsteczek na milion ekwiwalentu CO2, odpowiadajcego globalnemu wzrostowi temperatury o ok. 2C. Osignicie tego celu bdzie wymaga innowacyjnych polityk, waciwych ram prawnych, szybkiego rozwoju globalnego rynku emisji oraz zwikszonych inwestycji w badania, rozwj i demonstracje. Efektywno energetyczna jest kluczowym instrumentem redukcji emisji CO2 przez Polsk, szczeglnie w krtkim- i rednim okresie.
48
3. Zmiany klimatu
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Wypracowa zintegrowane podejcie do polityk energetycznej i klimatycznej. Uczyni z efektywnoci energetycznej wany element caociowej polityki energetycznej i klimatycznej. Uwzgldni dugoterminowe implikacje decyzji inwestycyjnych podejmowanych w sektorze energetycznym w cigu kilku nastpnych lat ze wzgldu na fakt, e polskie zobowizania w zakresie redukcji emisji gazw cieplarnianych po 2020 r. stan si bardziej dotkliwe.
49
4. Efektywno energetyczna
50
4. EFEKTYWNO ENERGETYCZNA
ENERGOCHONNO ENERGETYCZNA
Energochonno polskiej gospodarki17 ulega znacznej poprawie od pocztku lat dziewidziesitych, bdc wwczas dwukrotnie wiksz od redniej europejskich pastw MAE. Wraz z odejciem Polski od gospodarki centralnie planowanej, energochonno polepszya si o 40% w latach 19902000. Po upywie omiu lat od 2000 r. tempo spadku energochonnoci wynosio rednio 3% rocznie, co oznaczao zwolnienie tempa o 5% w porwnaniu z poprzedni dekad, jednake trend w kierunku zbienoci z poziomem energochonnoci w Unii Europejskiej i OECD jest zachowany. W 2008 r. energochonno w Polsce bya o 30% wysza ni rednia wrd europejskich pastw MAE. Wedug wstpnych danych, w 2009 r. ulega ona znacznemu spadkowi do poziomu wyszego od redniej dla europejskich pastw MAE o jedynie 22,5%. Wykres 12. Energochonno w Polsce i w wybranych pastwach MAE, 19732008*
(toe na tysic USD w cenach i parytetach siy nabywczej z 2000 r.)
* Dane szacunkowe dla 2009 r. rda: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 i National Accounts of OECD Countries, OECD Paris, 2010.
17
TPES (Cakowita Poda Energii Pierwotnej) na jednostk PKB (wyraona w wartociach USD z 2008 r. przy rynkowym kursie wymiany)
51
RAMY POLITYCZNE CELE I KIERUNKI DZIAANIA

Dyrektywa UE w sprawie efektywnoci zuycia kocowego energii i usug energetycznych (2006/32/EC) wyznacza cel wskanikowy dla Polski zakadajcy osignicie 9% oszczdnoci energii18 do 2016 r. w sektorach nie objtych Europejskim Systemem Handlu Emisjami EU-ETS. W celu spenienia wymogw dyrektywy, Ministerstwo Gospodarki przygotowao w 2007 r. Krajowy Plan Dziaa dotyczcy efektywnoci energetycznej (EEAP). Ustala on przejciowy cel rzdu 2% do osignicia w 2010 r. oraz zakrela istniejce i planowane rodki stymulujce podniesienie poziomu efektywnoci. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) wskazuje efektywno energetyczn jako priorytet okrelajc dwa gwne cele: osignicie zero-energetycznego wzrostu gospodarczego, tj. wzrostu gospodarczego bez dodatkowego zapotrzebowania na energi pierwotn oraz redukcj energochonnoci polskiej gospodarki do poziomu UE-15.
RAMY INSTYTUCJONALNE
Ministerstwo Gospodarki odpowiada caociowo za polityk efektywnoci energetycznej. Ministerstwo Infrastruktury, jak te wadze lokalne i regionalne, jest odpowiedzialne za sektor transportowy i budowlany. Ministerstwo rodowiska zajmuje si polityk klimatyczn oraz gospodark odpadami przemysowymi i komunalnymi. Istnieje pewna liczba instytucji zaangaowanych we wdraanie polityk efektywnoci energetycznej, do ktrych naley zaliczy Krajow Agencj Poszanowania Energii (KAPE), Narodow Agencj Poszanowania Energii (NAPE), polsk Fundacj na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE), Agencj Rynku Energii (ARE) oraz PolskoJaposkie Centrum Efektywnoci Energetycznej (PJCEE). Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej i fundusze wojewdzkie udzielaj pomocy finansowej dla projektw z dziedziny efektywnoci energetycznej.
KLUCZOWE KIERUNKI POLITYKI

Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. okrela efektywno energetyczn jako najwyszy priorytet. Aby osign gwne cele polityki (zeroenergetyczny wzrost gospodarczy oraz redukcja energochonnoci do poziomu UE-15), PEP 2030 zarysowuje szczegowe dziaania dla sektora energetycznego (patrz: sekcja Przemys i Sektor Usug) i przewiduje zwikszenie efektywnoci wykorzystania energii przez odbiorcw kocowych. PEP 2030 zakada stworzenie ram prawnych na rzecz efektywnoci energetycznej. Ministerstwo Gospodarki przygotowao wstpny projekt ustawy o efektywnoci energetycznej w 2008 r. Projekt ustawy zosta zatwierdzony przez Rad Ministrw w dniu 12 padziernika 2009 r. a nastpnie przekazany do Sejmu RP celem podjcia dalszych prac. W listopadzie 2010 r. w dalszym cigu by rozpatrywany przez Sejm. Projekt definiuje krajowy cel w zakresie oszczdnego gospodarowania energi, wskazuje dziaania zapewniajce implementacj dyrektyw efektywnoci energetycznej UE i dalsze
Oszczdno 9% rocznej redniej wielkoci kocowego zuycia energii z okresu 20012005 do 2016 r. (tj. do 53,452 GWh) zapisana w Krajowym Planie Dziaa dotyczcy efektywnoci energetycznej przyjtym przez Komitet Europejski Rady Ministrw w dniu 31 lipca 2007 r., zaakceptowanym przez Komisj Europejsk.
18
52
wspieranie procesu monitoringu, wdraania oraz zgodnoci z wymogami efektywnoci energetycznej. Jednym z kluczowych rodkw zaleconych w projekcie ustawy jest system biaych certyfikatw (patrz: sekcja Dziaania Cross-cutting). PEP 2030 przewiduje wsparcie dziaa badawczo-rozwojowych w zakresie technologii ograniczajcych zuycie energii.
POLITYKI I PLANY DZIAA W PODZIALE NA SEKTORY

Wykres 3 w Rozdziale 2 wskazuje, i do gwnych konsumentw energii nale sektory przemysu, budownictwa i transportu. Polska opracowaa odpowiednie polityki i plany dziaa dotyczce osignicia celw w ww. sektorach oraz liczb dziaa o charakterze cross-cutting (wdraajcych plan i cele poboczne).
Trendy
Popyt na energi w sektorze budownictwa (obejmujcy popyt sektora mieszkaniowego i usug) wynis 30 Mtoe w 2009 r., co sprawia, i jest on najwikszym kocowym uytkownikiem energii, ktrego udzia w zuycia wynosi ok. 45%. Popyt sektora budownictwa wyprzedzi popyt sektora przemysu we wczesnych latach osiemdziesitych i osign swj szczyt rzdu 40 Mtoe w 1987 r. Wwczas, w cigu kolejnych lat odnotowa spadek o 40% do poziomu 27 Mtoe w 2000 r., co byo wynikiem wzrostu inwestycji w izolacje termiczne budynkw oraz wprowadzenia wydajniejszych systemw grzewczych19. Od 2000 r. popyt wzrasta rednio o 1,3% rocznie w wyniku zwikszenia zapotrzebowania sektora budownictwa komercyjnego, na ktry przypaday dwie trzecie wzrostu. Skutkiem tego, do 2009 r., na budynki komercyjne przypadao ok. 30% cakowitego popytu sektora budowlanego.
Wykres 13. rednie roczne zuycie energii w budownictwie mieszkaniowym (ciepownictwie) w Polsce, Niemczech i Szwecji (kWh/m2)
rdo: Ministerstwo Infrastruktury.
19
Gwny Urzd Statystyczny, 2009.
53
Bilans energetyczny paliw uywanych w budownictwie uleg zasadniczym zmianom w cigu ostatnich dekad, gwnie z uwagi na rezygnacj z wykorzystania wgla, ktrego zuycie w latach 19902009 spado o rednio 1%. Niemniej jednak w 2009 r. wgiel wci by dominujcym paliwem w sektorze budownictwa, a jego udzia siga 26% kocowego zuycia energii, gwnie do podgrzewania wody i centralnego ogrzewania. Na gaz i sieci grzewcze przypadao po 16,5%, energii elektryczn 20%, rop naftow i rda odnawialne (gwnie biomasa) 20%, a odpady 10%. Najwikszy udzia zuycia energii w budownictwie ma obecnie ciepownictwo i podgrzewanie wody: 57% i 25% w budownictwie mieszkaniowym oraz 52% i 9% w budownictwie uytkowym20. Pomimo znacznego postpu dokonanego w ostatnich 20 latach, wci moliwe jest usprawnienie efektywnoci energetycznej: budynki nadal charakteryzuj si wysokim wskanikiem utraty ciepa z uwagi na sab izolacj termiczn, nisk wydajno rde ciepa, niedobr miernikw ciepa w mieszkaniach, co pociga za sob brak czynnikw zachcajcych do oszczdzania ciepa. rednie zuycie energii w polskim budownictwie w cigu ostatnich lat jest znacznie nisze ni w poprzedzajcych okresach, wci jednak wysze ni w niektrych pastwach Europy Zachodniej, takich jak Niemcy, czy Szwecja (Wykres 13).
Polityki i rodki ich wdraania

Dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw (2002/91/EC) wyznacza wymogi efektywnoci energetycznej, ktre powinny by uwzgldnione w przepisach budowlanych, cznie z minimalnymi standardami jakoci i certyfikatami energetycznymi. W celu rozszerzenia zakresu i wzmocnienia oddziaywania dyrektywy z 2002 r. UE przyja zmienion dyrektyw, ktra wesza w ycie w dniu 8 lipca 2010 r. Nowa dyrektywa budowlana 2010/31/EC bdzie wdraana stopniowo, przy czym pierwszym terminem transpozycji jest dzie 9 lipca 2012 r. a ostatnim dzie 9 lipca 2013 r. Nowe budynki bd musiay powstawa na zasadzie zeroenergetycznej do koca 2020 r., co oznacza zaspokojenie popytu na energi przy uyciu rde dostpnych na miejscu. Z kolei nowe budynki uytkowe bd musiay spenia te wymogi do koca 2018 r. Pastwa czonkowskie, w tym Polska, powinny okreli plany narodowe zakadajce wzrost iloci budynkw zeroenergetycznych do dnia 30 czerwca 2011 r. Polska wprowadzia nowe, bardziej rygorystyczne przepisy budowlane w 2008 r. Od stycznia 2009 r. nowopowstae budynki musz spenia wymogi techniczne, zgodnie z ktrymi instalacje podgrzewania wody, wntrz, chodzenia i wentylacji powinny by zaprojektowane i zainstalowane w sposb zapewniajcy racjonalnie niski poziom zuycia ciepa i energii elektrycznej. Niemniej jednak, nowe budynki stanowi jedynie may udzia w caym sektorze, zatem ich wpyw na podniesienie poziomu efektywnoci energetycznej jest nadal ograniczony. Zgodnie z prawem, przepisy budowlane musz rwnie by stosowane w odniesieniu do budynkw podlegajcych generalnym remontom, jednake nie zawsze ma to odzwierciedlenie w praktyce. Wedug Programu Dziaa Wykonawczych na lata 20092012 do Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., minimalne standardy dotyczce efektywnoci energetycznej w budownictwie maj by podniesione w latach 20102011. Co wicej, w celu zgodnoci z dyrektyw UE, do stycznia 2009 r. wszystkie nowopowstae budynki, budynki podlegajce generalnym remontom, sprzedawane bd wynajmowane
20
Ministerstwo Infrastruktury.
54
musz posiada certyfikat energetyczny. Jednake certyfikaty energetyczne budynkw nie okazay si by decydujcym czynnikiem w podejmowaniu decyzji odnonie nabywania bd wynajmowania mieszka. Jako i rzetelno informacji, ktre zawieraj certyfikaty powinny zosta ulepszone oraz naley zwikszy wiadomo spoeczn ich wykorzystywania. Finansowe wsparcie inwestycji stao si kluczowym elementem stymulujcym efektywno energetyczn budynkw ju istniejcych. Fundusz Termomdernizacyjny ustanowiony zosta w 1998 r. Ustaw o wspieraniu przedsiwzi termomdernizacyjnych. Prawo okrela zasady wsparcia finansowego dla wacicieli lub administratorw budynkw, zgodnie z ktrym przysuguje im premia na spat wykorzystanej kwoty kredytu zacignitego na przedsiwzicie termomodernizacyjne wynoszca co najmniej 20%. W latach 19992009 dziki funduszowi zrealizowano ponad 16 000 inwestycji o cznej wartoci ponad 920 mln PLN (212 mln EUR).
TRANSPORT Trendy
W cigu kilku ostatnich lat waga sektora transportowego dla polskiej polityki energetycznej znacznie wzrosa. W 2008 r. przy poziomie popytu rzdu 16 Mtoe, prawie jedna czwarta cakowitego zuycia energii przypadaa na sektor transportowy. Od 2002 r. popyt uleg niemal podwojeniu w wyniku redniego wzrostu rzdu 9% rocznie. Na sektor transportowy przypaday prawie trzy czwarte wzrostu kocowego zuycia energii w latach 20022009, co napdzane byo gwnie poprzez wzrost drogowego transportu pasaerskiego i towarowego. W wyniku tego, po raz pierwszy w historii, popyt w transporcie wyprzedzi popyt w przemyle stajc si drugim najwaniejszym sektorem w cakowitym zuyciu energii w 2008 r. Wykres 14 ukazuje silny wzrost iloci pojazdw lekkiego transportu pasaerskiego, w szczeglnoci od 2004 r. Wskanik wasnoci pojazdw pasaerskich w Polsce w cigu szeciu lat wzrs od poniej 200 pojazdw na tysic osb do ok. 430 w 2009 r. Wraz ze zwikszeniem dochodu per capita, wzrost iloci pojazdw by spowodowany importem tanich, uywanych samochodw. Emisje CO2, lokalne zanieczyszczenia powietrza oraz bezpieczestwo energetyczne to obszary, na ktre negatywnie wpywa moe wiek sprowadzanych samochodw oraz w konsekwencji ich wydajno. W obecnej chwili 95% popytu na energi polskiego sektora transportowego pochodzi z transportu drogowego w porwnaniu do 70% w 1980 r. W wyniku przestawienia transportu szynowego na drogowy, na kolej przypada dzi jedynie 3% (mniej ni 0,5 Mtoe) cakowitego popytu na energi w sektorze w 2008 r., czyli ok. dziesi razy mniej ni w 1980 r. Pozostay popyt na energi w sektorze transportowym konsumowany jest w ramach przesyu rurocigami, gdy Polska importuje i jest krajem tranzytowym dla rosyjskiego gazu ziemnego i ropy naftowej, dystrybuujc je rwnie wewntrz kraju. W ostatnich latach (przed kryzysem finansowym) nastpi znaczcy wzrost w transporcie powietrznym: od przystpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r., popyt na przeloty midzynarodowe uleg niemal podwojeniu ze wzgldu na
55
migracj zarobkow i cele turystyczne. Wskanik eglugi morskiej i rdldowej ustabilizowa si na bardzo niskim poziomie, z zaobserwowanym nieznacznym wzrostem w ostatnich kilku latach. Udzia transportu publicznego w transporcie lokalnym w wikszoci miast uleg zmniejszeniu. Wykres 14. Polski lekki transport pasaerski wskanik wasnoci
rdo: CEPiK, 2010.
Transport drogowy, na ktry przypada lwia cz zapotrzebowania na energi w sektorze by pokrywany przez rop naftow i biopaliwa na poziomie kolejno 93% i 2,8% cakowitego popytu na energi w transporcie 2009 r. Pozostay popyt zaspokajany jest gwnie gazem ziemnym, uywanym w sieciach rurocigowych oraz energi elektryczn do napdu lokomotyw.
Polityki i rodki realizacji

Krajowy Plan Dziaa dotyczcy efektywnoci energetycznej (EEAP) przyjty w 2007 r. zawiera rodki dziaania na rzecz sektora transportowego, na ktre skadaj si gwnie programy finansowane ze rodkw UE. W celu podniesienia poziomu efektywnoci energetycznej w sektorze transportowym, dziaania podejmowane przez Ministerstwo Infrastruktury skupiaj si na: i) wdroeniu systemw zarzdzania ruchem drogowym i infrastruktur transportow oraz ii) promocji zrwnowaonego systemu transportowego oraz wydajnych metod uytkowania paliw. Systemy zarzdzania ruchem drogowym i infrastruktura transportowa wprowadzane s poprzez nastpujce rodki: wspieranie inteligentnych systemw transportowych (140 mln EUR lub 600 mln PLN), w tym dziaania w nastpujcych obszarach: zarzdzanie ruchem drogowym, gromadzenie opat drog elektroniczn, zarzdzanie flot pojazdw, zarzdzanie kryzysowe, zarzdzanie danymi, logistyk, bezpieczestwem na drogach oraz informacj dla podrnych; podniesienie poziomu wykorzystania transportu kolejowego, zawierajce kroki na rzecz wsparcia finansowego z funduszy publicznych w ramach Programu
56
Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 20072013 (4,9 mld EUR lub 21 mld PLN) dla projektw modernizacyjnych i rozszerzajcych infrastruktur kolejow; promocj transportu midzymodalnego, w tym wsparcie ze rodkw publicznych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko 20072013 (111,26 mln EUR lub 482 mln PLN) dla projektw budowy i rozszerzenia infrastruktury wok kolei lub terminali morskich, czy centrw logistycznych. Promocja zrwnowaonego systemu transportowego (przejcie w kierunku modelu mniej zanieczyszczajcego rodowisko) i wydajne zuycie paliwa jest wdraane przez nastpujce dziaania: przygotowanie planw zrwnowaonego transportu miejskiego; oferowanie alternatywnych rodkw transportu, integracja transportu publicznego z opcjami typu park & ride (ukadem parkingw na obrzeach miasta); podnoszenie poziomu bezpieczestwa pieszych i rowerzystw; szkolenia kierowcw z zakresie jazdy proekologicznej; stymulowanie akcji carpooling (wzajemnego podwoenia) i stylu ycia mniej opartego na transporcie samochodowym; promocja kontroli stanu cinienia w oponach. Inne metody uywane w Polsce dla stymulowania wyboru rodka transportu: opodatkowanie paliw (szczegy w Rozdziale 2: Oglna Polityka Energetyczna); opodatkowanie pojazdw w chwili nabycia; obowizkowe standardy dla pojazdw; limity prdkoci; Informacje/szkolenia.
PRZEMYS I PRZEDSIBIORSTWA Trendy

Od wczesnych lat osiemdziesitych, przemys pozostawa najwikszym sektorem o cakowitym zuyciu energii rzdu 40%, zanim zosta wyprzedzony przez popyt w ramach sektora budownictwa. Poza pewnymi przejciowymi stadiami wzrostu w latach 1998 i 1996, popyt na energi w sektorze przemysu ulega spadkowi osigajc historyczne minimum rzdu 18,8 Mtoe w 2002 r. Zmniejszenie popytu na energi byo wynikiem spadku produkcji, modernizacji zakadw produkcyjnych oraz stopniowej liberalizacji cen energii. W 2008 r. 24% cakowitego popytu w sektorze zwizane byo z przemysem chemicznym i petrochemicznym, 17% z sektorem materiaw niemetalicznych (takich jak cement, szko i ceramika), 14% z produkcj stali i eliwa, 8% z produkcj papiernicz i drukarstwem a 37% z innymi sektorami. Polski przemys przeszed fundamentaln transformacj w zakresie poziomu produktywnoci, zrwnowaenia podsektorowego, procesw prywatyzacyjnych, zamiany zastosowanych paliw (fuel switching) i pozbycia si
57
spucizny w postaci energochonnego sprztu. Tytuem przykadu, wyeliminowana zostaa mokra metoda produkcji w energochonnym i przestarzaym przemyle cementowym. Jednakowo, w sektorze hutniczym i odlewniczym, zakady w ktrych stosowao si nieekonomiczne i energochonne metody otwartego pieca (proces martenowski) zostay zamknite do 2002 r. Bilans paliwowy w przemyle rwnie ulega znacznej zmianie podajc za transformacj w sektorze. Popyt na wgiel sign najwyszego poziomu rzdu 12,5 Mtoe w 1996 r. i od tego momentu zmniejszy si o 70% do wielkoci 3,7 Mtoe w 2009 r. W rezultacie udzia wgla w cakowitym popycie na energi w przemyle zmniejszy si z 47% w 1996 r. do 20% w 2009 r., a w 2005 r. wgiel sta si drugim w kolejnoci paliwem wykorzystywanym w przemyle, ustpujc miejsca gazowi ziemnemu. Na energi elektryczn przypadao 18% cakowitego popytu w przemyle w 2009 r. przy poziomie 15% w 1996 r. Udzia gazu ziemnego powikszy si od 15% w 1996 r. do 24% w 2009 r. Podczas gdy popyt na energi ciepln rzdu 1,4 Mtoe w 2009 r. osign 7,6% udzia, jej zuycie drastycznie spado we wczesnych latach dziewidziesitych ze wzgldu na zamian zastosowanych paliw i od 1996 r. pozostaje na relatywnie niskim poziomie. W okresie gdy konsumpcja ropy naftowej w przemyle znacznie si zmniejszaa ze wzgldu na wzrost notowa surowca, wykorzystanie biomasy i odpadw wzrastao osigajc 1,4 Mtoe w 2009 r.
Polityki i rodki realizacji

System Handlu Emisjami UE (EU ETS), omawiany w Rozdziale 3, wywiera poredni lecz silny wpyw na efektywno energetyczn w przemyle cikim oraz w sektorach elektroenergetyki i ciepownictwie. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. skupia si gwnie na podniesieniu poziomu efektywnoci energetycznej sektora energetycznego. Wymienia przy tym nastpujce cele: zwikszenie sprawnoci wytwarzania energii elektrycznej poprzez budow wysokosprawnych jednostek wytwrczych; osignicie dwukrotnego wzrostu do 2020 r. produkcji energii elektrycznej wytwarzanej w technologii wysokosprawnej kogeneracji, w porwnaniu do produkcji w 2006 r.; zmniejszenie wskanika strat sieciowych w przesyle i dystrybucji, poprzez m.in. modernizacj obecnych i budow nowych sieci, wymian transformatorw o niskiej sprawnoci oraz rozwj generacji rozproszonej; Zwikszenie stosunku rocznego zapotrzebowania na energi elektryczn do maksymalnego zapotrzebowania na moc w szczycie obcienia, co pozwala zmniejszy cakowite koszty zaspokojenia popytu na energi elektryczn. Dla celu realizacji spjnoci z Dyrektyw 2004/8/EC w sprawie wspierania kogeneracji, do polskiego Prawa Energetycznego wniesiono poprawki wprowadzajce system certyfikatw pochodzenia energii wyprodukowanej poprzez kogeneracj (tzw. czerwone
58
i te certyfikaty). PEP 2030 planuje dalsz stymulacj kogeneracji poprzez mechanizmy wsparcia biorc pod uwag kogeneracj ze rde do 1 MW oraz odpowiedni polityk samorzdow (wicej szczegw w Rozdziale 5: Energia elektryczna, Ciepownictwo i Energia Jdrowa). Szereg projektw podnoszcych wydajno energetyczn w przemyle byo wdraanych za pomoc wsparcia finansowego z UE i wielostronnych organizacji funduszowych (np. GEF/UNDP). W 2004 r. stworzono Polsko-Japoskie Centrum Efektywnoci Energetycznej (PJCEE) dla promowania energooszczdnych technologii, wiadczenia usug konsultacyjnych sektorowi przemysu i organizacji szkole. PJCEE przeprowadza, midzy innymi, audyty energetyczne zakadw przemysowych oraz rozpowszechnia informacje dotyczce efektywnoci energetycznej. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej przeprowadza wiele dziaa na rzecz sektora przemysowego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, szczeglnie w osi priorytetowej: Dostosowywanie przedsibiorstw do wymogw ochrony rodowiska. W celu realizacji poniszych dziaa przeznaczono w ramach Programu 90 mln EUR (390 mln PLN), co ma przyczyni si do oszczdnoci rwnych 173 000 MWh/rocznie: racjonalizacja wykorzystania naturalnych zasobw oraz gospodarki odpadami w przedsibiorstwach; wspieranie przedsibiorstw we wdraaniu najlepszych dostpnych technologii (BAT). Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej planuje rwnie wdroy program Efektywne wykorzystanie energii w przedsibiorstwie produkcyjnym. Program bdzie posiada dwa kierunki: wspfinansowanie audytw energetycznych w przedsibiorstwach przemysowych (dotacje). Z budetem sigajcym 0,1 mld PLN (23 mln EUR), fundusz planuje sfinansowa setk zoonych audytw energetycznych w zakadach przemysowych o minimalnym rednim zuycia energii 50 000 MWh/rocznie; wspfinansowanie projektw inwestycyjnych prowadzcych do podniesienia wydajnoci energetycznej w zakadach przemysowych (mikkie poyczki). Z budetem 1,4 mld PLN (323 mln EUR), fundusz planuje zmodernizowa 150 instalacji przemysowych. Projekt ustawy o efektywnoci energetycznej przewiduje rodki stymulujce oszczdnoci energetyczne w firmach z obszaru usug energetycznych (ESCO).
URZDZENIA I PRODUKTY ZWIZANE Z ENERGETYK

Polska, zgodnie z dyrektywami UE, musi wprowadzi wymg stosowania etykiet na produktach, informujcych potencjalnych konsumentw o ich zuyciu energii. Dyrektywa 92/75/EEC z 22 wrzenia 1992 r. wprowadza obowizkowe etykiety na urzdzenia typu lampy, piecyki, lodwki, zamraarki, pralki, suszarki bbnowe i zmywarki. Nowa Dyrektywa 2010/30/EU z 19 maja 2010 r. rozszerza spektrum obowizkowego stosowania etykiet do produktw zwizanych z energetyk, majcych znaczcy bezporedni lub poredni wpyw na zuycie energii lub, w stosownych przypadkach,
59
zuycie podstawowych zasobw w czasie ich uytkowania21. Zmieniona dyrektywa regulujca obowizek stosowania etykiet, bdzie musiaa by wdroona do prawa krajowego do 20 lipca 2011 r. Komisja Europejska dokona jej przegldu do 31 grudnia 2014 r. Urzdzenia i produkty zwizane z energetyk podlegaj klasyfikacji od A do G, przy czym A oznacza najwyszy poziom efektywnoci energetycznej. Ponadto, zostan dodane trzy klasy dodatkowe, A+, A++ i A+++ reprezentujce jeszcze wyszy poziom efektywnoci w porwnaniu do klasy A. Wdroenie Dyrektywy UE Ecodesign 2009/125/EC22, bdzie wymagao od Polski zastosowania minimalnych standardw efektywnoci energetycznej dla nowo produkowanych i sprzedawanych urzdze elektrycznych. Standardy te okrelane s przez przepisy UE oparte na Dyrektywie Ecodesign. Od jesieni 2008 r., Komisja Europejska stopniowo proponuje takie standardy dla rnych grup produktowych. Dyrektywa Eco-Design podniesie efektywno energetyczn dla wszystkich nowych produktw spoza sektora transportowego. Oprcz stymulowanych przez UE rodkw opisanych powyej, Program Dziaa Wykonawczych dla PEP 2030 wymaga od Ministerstwa Gospodarki analizy, i o ile to moliwe, wprowadzenia systemu zacht dla uytkownikw kocowych do kupowania produktw wydajnych energetycznie w latach 20112012. Ministerstwo Gospodarki nabyo 54 500 energooszczdnych arwek (CFLS) w celu przekazania ich gminom. Wedug Ministerstwa Gospodarki, arwka energooszczdna stanowi jedynie 2,5% udzia w rdle owietlenia w gospodarstwach domowych w Polsce, co jest wskanikiem najniszym w Unii Europejskiej. Jeli tylko jedna tradycyjna arwka zostanie wymieniona na energooszczdn, moliwe bdzie zaoszczdzenie 26 PLN rocznie (6 EUR) rocznie oraz redukcja emisji CO2 o 62 kg. Wymiana arwek w 13 milionach polskich gospodarstwach domowych (rednio 5 rde owietlenia) skutkowa bdzie oszczdnociami rzdu 4 TWh, co stanowi wicej ni 3,5% polskiej rocznej konsumpcji energii23.
DZIAANIA CROSS-CUTTING Zarzdzanie stron popytow

Program Dziaa Wykonawczych PEP 2030 kadzie nacisk na zastosowanie technik zarzdzania popytem (DSM). W celu zachcenia konsumentw energii elektrycznej do oszczdzania energii, szczeglnie w godzinach szczytu, Ministerstwo Gospodarki, Urzd Regulacji Energii i inne odpowiednie instytucje powinny:
Naoy na operatora systemu przesyowego energii elektrycznej obowizek wdroenia architektury nowego modelu rynku energii elektrycznej, w tym wprowadzenie rynku dnia biecego (2010 r.);
Nie odnosi si to do produktw uywanych, ani rodkw transportowych. Dyrektywa 2009/125/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 padziernika 2009 r. ustalajca ramy ustale wymogw ecodesign dla produktw zwizanych z energetyk wraz ze zmieniajcymi j Dyrektywami 92/42/EEC, 96/57/EC, 2000/55/EC i 2005/32/EC. 23 Ministerstwo Gospodarki, 2009.
22
21
60
Stopniowo wprowadza obowizek stosowania licznikw elektronicznych umoliwiajcych przekazywanie sygnaw cenowych odbiorcom energii (od 2011 r.); Stwarza moliwoci zastosowania systemu bodcw do racjonalizacji zuycia energii elektrycznej poprzez taryfy dystrybucyjne (2011 r.); oraz Wprowadzenie standardu cyfrowej cznoci zapewniajcego stworzenie warunkw do budowy jednolitego, oglnokrajowego systemu cznoci radiowej dla potrzeb energetyki, gwarantujcego realizacj funkcji cznoci gosowej i transmisji danych zarwno w stanach normalnych, jak i w sytuacjach kryzysowych (2011 r.). Program Dziaa Wykonawczych PEP 2030 zakada rwnie, e przedsibiorstwa handlowe i dystrybucyjne bd stosoway techniki zarzdzania popytem na bieco.
Lokalne plany energetyczne

Polskie Prawo Energetyczne z 1997 r. wymaga od spoecznoci lokalnych rozwijania lokalnych planw energetycznych okrelajcych najmniej kosztowne formy wiadczenia usug energetycznych dla gospodarstw domowych, wczajc w to dostawy ciepa, energii elektrycznej i paliw gazowych, jak te stosowanie technik zarzdzania popytem dla zredukowania konsumpcji energii. Obowizek nie zosta prawidowo wprowadzony, gdy kilka tylko gmin posiada tego typu plany. Poprawki do Prawa Energetycznego, wprowadzone w marcu 2010 r. okrelaj, e plany takie musz by sporzdzone na okres 15 lat i aktualizowane co najmniej raz na 3 lata.
Biae certyfikaty: propozycja legislacyjna

Projekt ustawy o efektywnoci energetycznej wprowadza system biaych certyfikatw, ktrych planowanym zadaniem jest stymulacja efektywnoci energetycznej caej gospodarki. System ten nakada na dostawcw prdu, gazu i ciepa obowizek oszczdnoci energii we wasnych przedsibiorstwach, jak te u uytkownikw kocowych. System zawiera szczegow list rodkw majcych prowadzi do bardziej wydajnego zuycia energii przez producentw dla ich wasnych celw (10%), redukcji strat w dystrybucji i przesyle energii (10%) oraz oszczdnoci energii przez uytkownikw kocowych (80%). Instytucje administrujce biaymi certyfikatami to m.in.: Ministerstwo Gospodarki, URE oraz TGE SA. Proponuje si organizacj przetargw na oszczdnoci energetyczne oraz wydawanie biaych certyfikatw zwycizcom tych przetargw. By przystpi do procedury przetargowej, wymagane bdzie minimum oszczdnoci na poziomie 10 toe. W celu zredukowania kosztw transakcyjnych i administracyjnych udostpniono katalog rodkw pomagajcych osign konkretne, wymierne wyniki. Audyt oszczdnoci energetycznych jest obowizkowy. W przypadku niedotrzymania obowizku, dostawca energii poniesie kar pienin.
wiadomo spoeczna
Od 2007 r. Ministerstwo Gospodarki prowadzi oglnokrajow kampani informacyjn cznie z dystrybucj broszur i instrukcji promujcych produkty efektywne energetycznie, celem rozpowszechniania racjonalnych i efektywnych kosztowo metod uycia energii. Program Dziaa Wykonawczych do PEP 2030 przewiduje dalsze kroki w tym obszarze w latach 20092012.
61
Wsparcie inwestycji
Dziki Programom Operacyjnym z lat 20072013 (Infrastruktura i rodowisko oraz regionalne programy operacyjne), zarezerwowano fundusze na projekty wspierania efektywnoci energetycznej, w szczeglnoci najlepszych dostpnych technologii w przemyle, wysokowydajnej kogeneracj, redukcji strat w sieci przesyowej oraz termomodernizacji budownictwa. Zgodnie z PEP 2030 planowana jest kontynuacja inwestycji w zakresie oszczdnoci energetycznych poprzez poyczki preferencyjne i dotacje z funduszy europejskich i rodkw wasnych.
Efektywno energetyczna w sektorze publicznym

W zgodzie z dyrektywami Komisji Europejskiej, sektor publiczny powinien gra rol przodujca w zakresie stosowania oszczdnoci energetycznych. Plan Prac PEP 2030 dokonuje spisu rodkw zmierzajcych do osignicia tego celu, w tym: wprowadzenie obowizku dla jednostek sektora publicznego do dokonywania oszczdnoci energii i informowania opinii publicznej o realizowanych rodkach wzrostu efektywnoci energetycznej; monitorowanie stanu wykonywania tego obowizku; promocj rozwiza energooszczdnych w gminach; rozpowszechnianie najlepszych dostpnych praktyk w zakresie wzorcowej roli jednostek sektora publicznego z innych krajw UE dostosowanie budynku gwnego Ministerstwa Gospodarki do penienia wzorcowej roli w zakresie efektywnoci energetycznej. Projekt ustawy o efektywnoci energetycznej postulowa wyznaczenie celu oszczdnociowego sektora publicznego na 1%, lecz w listopadzie 2010 r. propozycja zostaa usunita z projektu ustawy. Brak wyznaczenia takiego celu utrudni sektorowi publicznemu penienie wiodcej roli w zakresie podniesienia poziomu efektywnoci energetycznej.
WNIOSKI
W cigu ostatniej dekady energochonno w Polsce zmalaa o 30%. Pozostaje ona jednake znacznie wysza w stosunku do redniej europejskich czonkw MAE. Nie ulega wtpliwoci, i wci istniej potencjalne obszary poszukiwania oszczdnoci, co moe z kolei przyczyni si do wzrostu poziomu bezpieczestwa energetycznego poprzez redukcj emisji i wzrost konkurencyjnoci sektora. Ponadto, legislacja UE nakada na Polsk obowizek osignicia poziomu oszczdnoci energii rzdu 9% cakowitego zuycia energii do 2016 r. Podczas gdy zmiany strukturalne w polskiej gospodarce wniosy duy wkad w zmniejszenie poziomu energochonnoci, kroki poczynione przez rzd rwnie miay w tym obszarze istotne znaczenie. W szczeglnoci naley podkreli rol inicjatyw podnoszcych efektywno energetyczn w budownictwie (np. bardziej rygorystyczne przepisy budowlane). Jest to niezwykle wane, zwaszcza e 46% cakowitego zuycia energii w Polsce przypada na ten sektor, gwnie na cele grzewcze. W celu uchwycenia potencjau efektywnoci energetycznej w budownictwie, egzekwowanie obligatoryjnych minimalnych standardw efektywnoci powinno zosta wzmocnione a system certyfikatw energetycznych usprawniony.
62
Rwnie warte odnotowania s rodki podnoszce wydajno energetyczn urzdze oraz majce stymulowa wzrost poziomu kogeneracji (w tym system certyfikatw). Co wicej, Polska dysponuje pewn grup funduszy pastwowych oraz zidentyfikowaa szanse zabezpieczenia finansowania w ramach wykorzystania funduszy europejskich celem wspierania procesu implementacji. Inicjatywy te powinny by stale i konsekwentnie kontynuowane. Rzd RP dostrzeg istotno podejmowania dalszego podnoszenia poziomi efektywnoci energetycznej bdcej kluczowym elementem strategii bezpieczestwa energetycznego. PEP 2030 zawiera dwa najistotniejsze cele w tym obszarze, czyli redukcj nominalnej energochonnoci do poziomu redniej UE-15 do 2030 r. oraz osignicie zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego. Tego typu przejrzyste ambicje polityczne s godne odnotowania. Patrzc w przyszo, istotne jest by silnym sygnaom politycznym towarzyszyy mierzalne cele, kierunki dziaania oraz przejrzyste plany realizacji (co miao ju miejsce w pewnych przypadkach). Tytuem przykadu, PEP 2030 wskazuje rodki na rzecz dalszej poprawy poziomu efektywnoci w budownictwie (szczeglnie w istniejcych budynkach). Pozostaj jednake pewne obszary, w ktrych brak jest dostatecznej iloci informacji, co uniemoliwia zdobycie zaufania inwestorw oraz dostarczenie im realnych podstaw do szacowania prawdopodobnego poziomu efektywnoci. Planowana ustawa o efektywnoci energetycznej przedstawi znacznie wicej szczegw w tym zakresie (wczajc w to flagowy projekt horyzontalny, czyli system biaych certyfikatw). Uchwalenie ustawy ulego niestety opnieniu. Przy zaoeniu waciwej implementacji, biae certyfikaty mog sta si efektywnym sposobem stymulacji oszczdnoci w energetyce. W zwizku z powyszym, oczekuje si od Polski kontynuacji tej inicjatywy. Co prawda wszelkie opnienia dotyczce uchwalenia ustawy wywouj ryzyko osabienia wiarygodnoci obranych celw, niemniej jednak daje to szans opracowania prawdziwie skutecznego prawodawstwa. Sektorem wymagajcym powicenia nieco wikszej uwagi jest transport, w ktrym konsumpcja paliw wzrastaa w rednim tempie 4,7% rocznie w latach 19982008. Pomimo wyranego planowania pewnych rozwiza, istnieje niewiele jasno wyznaczonych celw bd ram czasowych w tym zakresie. Ograniczenie konsumpcji energii w sektorze transportowym stanowi szczeglnie wyzwanie dla wszystkich pastw czonkowskich MAE. Rzd polski powinien zintensyfikowa wysiki w tym kierunku, zapewniajc efektywn wspprac pomidzy rnymi organami rzdowymi odpowiedzialnymi za rozmaite aspekty polityki energetycznej i transportowej. W przemyle i w sektorze przedsibiorstw zosta poczyniony znaczny postp (tytuem przykadu naley wskaza wysiki promujce kogeneracj), jednak w tym zakresie konieczne jest podejmowanie kolejnych krokw. Naley w dalszym cigu opracowywa priorytety dla sektora badawczo rozwojowego, na przykad rozwj systemu inteligentnego opomiarowania wspierajcego cele zwizane z zarzdzaniem popytem. Wdroenie tak szerokiej gamy rodkw stanowi z pewnoci due wyzwanie. PEP 2030 identyfikuje jednostki odpowiedzialne za realizacj poszczeglnych dziaa, a czynic to, wyznacza standardow liczb partnerw zaangaowanych w osignicie odpowiedniego poziomu efektywnoci energetycznej. Rzd powinien wyposay waciwe instytucje w niezbdne zasoby oraz zagwarantowa obecno odpowiednich struktur zarzdzajcych. Naley przeprowadzi audyt biecych zasobw w rzdzie. Wadze regionalne i lokalne bd odgrywa w tym procesie rwnie ywotn rol (np.
63
w tworzeniu lokalnych planw energetycznych), naley zatem jasno okreli ich wkad oraz zapewni aktywn partycypacj (np. poprzez obowizki statutowe). Jest wane, aby zarwno rzd, jak i wadze regionalne odgryway wiodc rol w podnoszeniu poziomu efektywnoci energetycznej stanowic przykad do naladowania dla pozostaych uczestnikw procesu. PEP 2030 susznie zaznacza potrzeb dokonywania regularnych ocen i przegldw, co jest szczeglnie wane w odniesieniu do wydajnoci energetycznej, zwaywszy na biecy brak danych (szczeglnie ilociowych) dotyczcych efektywnoci zrealizowanych polityk. Biorc pod uwag powysze, duo istotniejsze znaczenie bd mie rodki bardziej mierzalne, wsparte dokadnym ogldem sytuacji co do oczekiwanych krokw i ram czasowych ich zastosowania. Wanym bdzie take rozwj rzetelnej metodologii w obszarach, w ktrych nie zostaa ona jeszcze opracowana. Reasumujc, rodki te powinny pomc w przekazywaniu informacji i aktualizowaniu PEP 2030 oraz zabezpieczeniu wartoci pienidza w czasie. W celu wzmocnienia efektywnoci energetycznej MAE nakania rzd do kontynuacji prac nad spjnoci strategii krajowych i UE w ksztacie zalecanym w ramach rekomendacji polityk efektywnoci energetycznej MAE przedoonych pastwom Grupy G8. Ministrowie ds. energii pastw MAE zaaprobowali wstpne 16 dziaa w tym zakresie w 2007 r. Od tego czasu opracowano dziewi nowych rekomendacji (Ramka 2). Polska poczynia postp we wdraaniu niektrych z tych zalece, niemniej jednak w swoim opracowaniu z 2009 r. MAE wytkno pewne braki w procesie ich wdraania w sektorze budownictwa i transportu24. Przykadowo, w sektorze budownictwa, Polska powinna zadba o rozwj polityk wspierajcych domy pasywne energetycznie i zeroenergetyczne budownictwo, jak te oszklenie efektywne energetycznie. W kwestii urzdze, raczej brak jest obszarw nieuregulowanych prawodawstwem UE. Pomimo istnienia obowizkowych standardw wydajnoci energetycznej, podobnie jak w przypadku programu etykietowania sprztu gospodarstwa domowego, ich rygorystyczno nie zawsze jest zachowana. Postp w zakresie przegldu i rozwoju standardw testowania i protokow pomiarowych z pewnoci pomoe w osigniciu celw zwizanych w efektywnoci energetyczn.
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Wzmc wysiki w kierunku wzmocnienia efektywnoci energetycznej, zapewniajc sprawne i terminowe wdraanie ju zarysowanych dziaa. Rozwija caociowe podejcie do zjawiska efektywnoci energetycznej, biorc pod uwag potencjalny wkad wszystkich sektorw, w szczeglnoci budownictwa i transportu. Zapewni sprawn wspprac pomidzy ministerstwami, agencjami i wadzami lokalnymi zaangaowanymi we wdroenie. Usprawni monitoring i system oceniania sprawnoci dziaa wdraajcych efektywno energetyczn.
24
IEA, 2009.
64
Ramka 2. Zalecenia dotyczce efektywnoci energetycznej MAE

MAE przygotowaa zestaw zalece dotyczcych efektywnoci energetycznej obejmujcych 25 pl dziaania w siedmiu priorytetowych obszarach: aktywnoci midzysektorowej, budownictwie, urzdzeniach, owietleniu, transporcie i zakadach energetycznych. Pola dziaa okrelone s poniej. 1. MAE zaleca podjcie dziaa na rzecz podniesienia wydajnoci energetycznej we wszystkich sektorach. W szczeglnoci MAE wzywa do dziaania w zakresie: Realizacji rodkw energetycznej. podnoszcych inwestycje w dziedzinie efektywnoci
Stworzenia celw i strategii efektywnoci energetycznej na etapie krajowym. Kontroli zgodnoci, monitoringu, intensyfikacji i szacowania rodkw osignicia efektywnoci energetycznej. Wskanikw efektywnoci energetycznej. Monitoringu i raportowania postpw wobec zalece MAE dotyczcych efektywnoci energetycznej. 2. Na sektor budownictwa przypada ok. 40% energii uywanej w wikszoci pastw. Celem zaoszczdzenia znacznej czci energii, MAE zaleca dziaania w zakresie: Prawa budowlanego dotyczcego nowych budynkw. Domw pasywnych energetycznie i budynkw zeroenergetycznych. pakietw strategii promujcych wydajno energetyczn w istniejcych budynkach. Tworzenia systemw certyfikacji budynkw. usprawnie efektywnoci energetycznej w stolarce okiennej. 3. Urzdzenia i wyposaenie charakteryzuj si jednym z najszybciej rosncych oboe energetycznych w wikszoci krajw. MAE zaleca dziaania w zakresie: Obowizkowych wymogw dotyczcych wydajnoci energetycznej umieszczanych na etykietach. Trybw niskonapiciowych, wczajc w to warto postojow, dla urzdze elektronicznych i wyposaenia sieciowego. Dostosowania telewizorw i dekoderw. Protokow testowych wydajnoci i pomiarowych. 4. Oszczdzanie energii przez zastosowanie wydajnych technologii owietleniowych jest wysoce efektywne. MAE zaleca dziaania w zakresie: Owietlenia zgodnie z najlepszymi dostpnymi praktykami i eliminowanie tradycyjnych arwek. Zapewnienia najbardziej oszczdnego owietlenia w budynkach niemieszkalnych i wycofywanie niewydajnego owietlenia opartego na paliwach. 5. Okoo 60% wiatowej konsumpcji ropy jest wykorzystywana w sektorze transportowym. By osign znaczne oszczdnoci w tym sektorze, MAE zaleca dziaania w zakresie: Paliwooszczdnych opon.
65
Obowizkowych niskotonaowych. Eco-drivingu.
standardw
zakresie
wydajnoci
paliwowej
pojazdw
Oszczdnoci paliwowych pojazdw wysokotonaowych. 6. W celu podniesienia efektywnoci energetycznej w przemyle, potrzebne s dziaania w zakresie: Zbierania danych dotyczcych efektywnoci energetycznej w przemyle. Wydajnoci energetycznej silnikw elektrycznych. Pomocy w rozwijaniu zarzdzania energi. Pakietw promocji przedsibiorstwach. efektywnoci energetycznej w maych i rednich
7. Zakady energetyczne mog gra wan rol w promowaniu efektywnoci energetycznej. Potrzebne s dziaania promujce: Systemy kocowego zuycia energii w zakadach. Wdraanie zalece wydajnoci energetycznej MAE moe doprowadzi do ogromnych oszczdnoci energii i emisji CO2. MAE ocenia, e jeeli natychmiast wdroonoby te dziaania globalnie, oszczdno signaby ok. 8,2 Gt CO2/rok do 2030 r. Rwnoznaczne jest to jednej pitej energii globalnej i emisji CO2 zwizanej z jej produkcj w 2030 r., wedug Scenariusza Referencyjnego MAE, gdzie nie wdraa si, ani nie adoptuje adnych nowych polityk. Wzite razem, rodki te wyznaczaj ambitn tras do ulepszenia efektywnoci energetycznej na skal globaln. MAE opublikowa swoj ocen realizacji strategii przez wszystkie pastwa czonkowskie, w tym Polsk, w 2009 r. (dostpne na www.iea.org/w/bookshop/add.aspx?id=368).
66
CZ II ANALIZA SEKTOROWA
67
68
5. Energia elektryczna, ciepownictwo i energia jdrowa
ROZDZIA 5. ENERGIA ELEKTRYCZNA, CIEPOWNICTWO I ENERGIA JDROWA

POPYT I PODA W SEKTORZE ENERGII ELEKTRYCZNEJ POPYT
Popyt na energi elektryczn zwiksza si w Polsce od poowy lat dziewidziesitych podajc stopniowo za trendem wzrostu gospodarczego. W latach 20002009 wzrost wynis rednio 2,2% rocznie a w tym samym czasie popyt w sektorze usug uksztatowa si na poziomie 5,1% rocznie gwatownie narastajc. W obecnej chwili na sektor usug przypada ponad jedna trzecia polskiego popytu na energi elektryczn. Popyt na energi elektryczn w gospodarstwach domowych rwnie wzrs relatywnie szybko wraz z przyrostem dochodw obywateli pozwalajcym konsumentom nabywa wicej urzdze elektrycznych. W tym samym czasie polscy konsumenci mieli dostp do bardziej wydajnych produktw, ktre nieco wyhamoway cakowity wzrost popytu. Popyt na energi elektryczn w gospodarstwach domowych rs rednio o 3,2% rocznie od 2000 r. i w 2009 r. osign poziom mniejszy ni czwarta cz cakowitego popytu na t energi.
Wykres 15. Konsumpcja energii w podziale na sektory, 19732030
* Wyraenie Pozostae obejmuje sektory: handlowy, usug publicznych, rolniczy, rybowstwa i inne niewyszczeglnione. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rzdowe na lata 20102030. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pastwo.
69
Zapotrzebowanie na energi elektryczn w przemyle ulego zwikszeniu w latach 2000 2008 w niewielkim stopniu rzdu 1,1% rocznie, co byo rezultatem przestawienia z przemysu cikiego na sektor usug i wprowadzenia bardziej wydajnych procesw produkcyjnych. W 2009 r. popyt uleg spadkowi o 10% w wyniku kryzysu ekonomicznego. Energia elektryczna zastpia tym zakresie w znacznym stopniu wgiel i rop naftow powodujc w rezultacie wzrost jej udziau w zapotrzebowaniu na energi w przemyle z 16% w 2000 r. do 18% w 2009 r. Popyt na energi elektryczn per capita osign warto ok. 3733 kWh w 2009 r., znacznie nisz ni rednia w europejskich krajach OECD, gdzie wskanik ten wynosi 6287 kWh. Zapotrzebowanie na energi elektryczn jest wysze w okresie zimowym, a nisze wiosn i latem. Maksymalne zapotrzebowanie osigno szczytowy poziom rzdu 25 120 MW w styczniu 2008 r. i 24 593 MW w 2009 r. Najnisze zapotrzebowanie rzdu 10 703 MW zanotowano 17 sierpnia 2008 r.
PODA
W 2009 r. produkcja energii elektrycznej w Polsce signa poziomu 151 TWh. Od 2000 r. wzrastaa ona jedynie w niewielkim stopniu rzdu 1% rocznie, mniejszym ni poowa tempa popytu na energi elektryczn. Kraj zwikszy import energii elektrycznej, ktry uleg niemal potrjnemu wzrostowi w latach 20002009 (pomimo tego Polska pozostaje nadal eksporterem energii elektrycznej). Ponadto, w tym samym okresie, Polska zdoaa zredukowa straty sieciowe z 10% do 8%, niemniej jednak wskanik ten pozostaje na poziomie wyszym ni wrd pastw OECD (6%). Zuycie energii elektrycznej w elektrowniach zostao rwnie zredukowane zarwno w wartociach bezwzgldnych oraz jako udzia w cakowitej wielkoci wygenerowanej energii elektrycznej. Udzia ten pozostaje pomimo tego na bardzo wysokim poziomie 15%, podwjnie przewyszajc redni w OECD. Cakowita zainstalowana moc sigaa 35,6 GW w 2009 r., z czego 31,6 GW pochodzio ze spalania wgla (patrz: Aneks C szczegowa lista elektrowni opalanych wglem brunatnym). Pozostae moce przypaday na elektrownie wodne (2,3 GW), gazowe (0,9 GW), biomas (0,6 GW), rop naftow (0,5 GW) i farmy wiatrowe (0,4 GW) (Tabela 2). Okoo 10 GW elektrowni wglowych produkuje energi elektryczn i ciepo. Polska jest jednym z niewielu pastw wiata wykorzystujcym w tak intensywnym stopniu kogeneracj energii elektrycznej i ciepa (CHP).
70
Tabela 2. Dostpne moce wytwrcze w 2008 r. i 2009 r.

Grudzie Wyszczeglnienie Elektrownie * wgiel kamienny wgiel brunatny gaz ziemny energia wodna: szczytowo-pompowe ** elektrownie wodne Producenci energii elektrycznej na wasne potrzeby wgiel kamienny gaz ziemny biogaz biomasa energia wodna Pozostae, elektrownie niezalene energia wodna energia wiatrowa biogaz biomasa cznie
* Elektrownie i niezalene ciepownie. ** Elektrownie szczytowo-pompowe obejmuj nastpujce jednostki: ar, arnowiec, ydowo. rdo: Agencja Rynku Energii.
2008 (w MW) 33 022,8 20 828,8 9 053,0 874,3 2 260,5 1 406,0 854,5 1 644,5 1 551,3 60,5 1,2 31,5 0,0 678,8 78,3 544,2 45,6 10,6 35 346,0
2009 33 075,2 20 920,6 9 013,0 874,3 2 261,0 1 406,0 855,0 1 691,8 1 573,3 83,9 1,2 33,4 0,0 870,9 80,9 720,4 54,6 14,8 35 637,8
Indeks dynamiczny (w %) 100,2 100,4 99,6 100,0 100,0 100,0 100,1 102,9 101,4 138,6 100,0 106,0 0,0 128,3 103,4 132,4 119,9 139,9 100,8
Wykres 16. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgldu na rda, 19732030
* Znaczenie marginalne. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rzdowe na lata 20102030. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pastwo.
71
Produkcja energii elektrycznej w Polsce jest zdominowana przez wgiel: zgodnie z danymi za 2009 r., 90% energii elektrycznej pochodzio z elektrowni wglowych. Produkcja energii elektrycznej przez elektrownie opalane gazem ziemnym siga 2%, wzrastajc znacznie w ostatniej dekadzie i osigajc poziom ponad 3 TWh w 2009 r. W ostatnich latach mia miejsce wzgldnie szybki przyrost udziau biomasy, ktrej wskanik generacji energii elektrycznej wynis niemal 5,5 TWh w 2009 r. Wykorzystanie elektrowni wodnych jest marginalne ze wzgldu na ograniczony potencja w tym zakresie. Elektrownie wiatrowe zaczynaj wkracza na polski rynek energii elektrycznej z udziaem rzdu jedynie 0,7% w 2009 r., istnieje jednake moliwo dalszego potencjau wzrostowego. Produkcja energii elektrycznej na bazie ropy naftowej powoli lecz systematycznie spadaa od 2004 r. z powodu wzrostu notowa surowca. Rzd zamierza zmniejszy udzia wgla w wytwarzaniu energii elektrycznej wprowadzajc plan rozwoju energii jdrowej oraz uwzgldniajc rosnc rol rde odnawialnych (Wykres 16). Spadek udziau wgla w produkcji energii elektrycznej ju si rozpocz, jednake przebiega w powolnym tempie. W 1990 r., 97% produkcji energii elektrycznej pochodzio ze spalania wgla. Udzia ten spad do 96% w 2000 r. i 90% w 2009 r. W ostatnich latach poczyniono postp w zmniejszeniu uzalenienia od wgla, co odzwierciedla wysiki zmierzajce do dostosowania si do wymogw Systemu Handlu Emisjami Unii Europejskiej (EU ETS) i celu UE zakadajcego wzrost udziau energii wiatrowej i rde odnawialnych. Rozdzia 6 i Aneks C dostarczaj wikszej iloci informacji o elektrowniach wglowych. Wykres 17. Wytwarzanie energii elektrycznej ze wzgldu na rda wrd pastw MAE, 2008
* Wyraenie Pozostae obejmuje energi geotermaln, soneczn, wiatrow i towarzyszc produkcj ciepln. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010.
Wydajno elektrowni
Rekonstrukcja elektrowni i modernizacja kotw dokonana w cigu ostatnich dwudziestu lat znacznie podniosa wydajno i zmniejszya oddziaywanie elektrowni na rodowisko (lista elektrowni wglowych znajduje si w Aneksie C). W 2007 r. rednia wydajno w polskiej elektrowni wglowej, wliczajc w to elektrociepownie, wyniosa 41%25. Liczba
Przy niszym poziomie zuycia paliwa, na podstawie produkcji energii brutto. Kalkulacja przy uyciu metodologii z Dyrektywy UE 2004/8/EC o promocji kogeneracji opartej na popycie na energi ciepln na wewntrznym rynku energetycznym (Oficjalny Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej, OJ L 52, 21 stycznia 2004, pp. 50-60). Zharmonizowane wartoci efektywnoci rnych rde produkcji energii elektrycznej i ciepa zostay ujte w tabel w Decyzji Komisji 2007/74/EC (OJ L 32, 6 luty 2007, s. 183-188), z dalsz instrukcj szczegow w Decyzji Komisji 2008/952/EC (OJ L 338, 17 grudnia 2008, s. 55-61).
25
72
ta jest wysza ni rednia wydajno rzdu 37% pord krajw OECD. Powd tak wysokiej efektywnoci to powszechno uycia kogenereacji energii elektrycznej i ciepa w Polsce26. redni wiek elektrowni wglowych w Polsce to 30 lat (na podstawie mocy wytwrczych) co sugeruje, e dalsze usprawnienia efektywnoci mog by dokonywane poprzez renowacj najstarszych zakadw. Jednake, jeli oznacza miaoby to zamian maych elektrociepowni CHP na wiksze elektrownie (bez CHP), wwczas cakowita efektywno energetyczna moe spa.
POTRZEBY INWESTYCYJNE
Prawie poowa dzisiejszych mocy wytwrczych jest starsza ni 30 lat, co podkrela potrzeb podjcia fundamentalnych inwestycji w okresach krtko- i rednioterminowym dla zapewnienia zaspokojenia popytu na ciepo i energi elektryczn (Wykres 18). Sieci elektryczne stawiaj podobne wyzwania inwestycyjne: prawie 80% z 400 kV linii i 99% linii 220 kV jest starsza ni 20 lat. Uszkodzenia sieci majce miejsce w 2009 r. wywoane skrajnie niekorzystnymi warunkami pogodowymi podkrelaj konieczno doinwestowania w zakresie utrzymania i modernizacji sieci. W Scenariuszu Referencyjnym MAE27, cakowity poziom inwestycji w polskim sektorze elektroenergetycznym w okresie 2010-2030 siga 195 mld EUR (844 mld PLN). Ponad dwie trzecie tej kwoty 134 mld EUR (580 mld PLN) jest potrzebne do stworzenia 92 GW nowych mocy wytwrczych. Pozostae 61 mld EUR (264 mld PLN) jest wymagane w sektorze dystrybucji (75%) i przesyu (25%). Koszty przesyu zawieraj rwnie koszty zwizane z podczeniem elektrowni wiatrowych do sieci. Cakowita warto inwestycji jest szacowana na 1,3% PKB w skali rocznej.
Wykres 18. Rozkad wieku polskich elektrowni, 2009
rdo pierwotne: Platts, World Electric Power Plants Database, dane dostpne na http://www.platts.com, 1 kwarta 2010. rdo: Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, IEA working paper, Paris, 2010.
26 27
Przy zaoeniu, e ciepo jest w Polsce uytkowane wydajnie, co nie ma miejsca w praktyce. Patrz Rozdziay 2 i 3 dla szczegowej analizy scenariuszy MAE.
73
W Scenariuszu 450 MAE, poziom inwestycji jedynie w elektrownie wynosi ok. 141 mld EUR (610 mld PLN) w latach 2010203028, co jest kwot o 16 mld EUR wiksz ni w Scenariuszu Referencyjnym, gwnie z uwagi na fakt, i inwestycje s przeznaczane na bardziej intensywne kapitaowo technologie. Wikszo inwestycji jest przekazywanych na rzecz rde odnawialnych (116 mld EUR, ponad 80% caoci). Inwestycje w energi nuklearn sigaj 8 mld EUR (35 mld PLN, 6% caoci) a technologie wychwytywania i skadowania dwutlenku wgla (CCS) 9 mld EUR (39 mld PLN lub 6% caoci). Pozostae rodki inwestycyjne przeznaczone bd gwnie na rzecz elektrowni wglowych i gazowych bez technologii CCS. Wynikiem nagromadzonego dowiadczenia, koszt nowych technologii w zaoeniach ma spada, w szczeglnoci koszt rde odnawialnych a w mniejszym stopniu technologii CCS. Wysokie potrzeby inwestycyjne uwydatnione przez oba scenariusze bd wymagay przejrzystych ram politycznych stwarzajcych stosowne sygnay dla inwestorw.
PRIORYTETY POLITYKI
Sektor energii elektrycznej napotyka wiele wyzwa zwizanych z kwestiami rodowiskowymi, gwnie ze wzgldu na szerokie wykorzystywanie wgla i zwizanej z tym emisji gazw cieplarnianych oraz zanieczyszcze lokalnych (patrz Rozdziay 3 i 6). W celu sprostania wyzwaniom zwizanym ze zmianami klimatu i wymogami UE w tym zakresie, kluczowym celem rzdu w sektorze elektroenergetyki jest zmniejszenie uzalenienia od wgla poprzez rozwj energii jdrowej (patrz sekcja Program Energii Jdrowej poniej) oraz podniesienie udziau wykorzystania rde odnawialnych (Rozdzia 9). Zgodnie z wykresem 16, rzd oczekuje, i sektor jdrowy wygeneruje prawie 16% mocy w 2030 r., przy czym udzia wgla kamiennego i brunatnego spadnie z poziomu 90% w 2009 r. do 57% w 2030 r. W tym samym czasie, Polska odegra wiodc rol w rozwijaniu CCS. Tematy zwizane z wychwytywaniem i skadowaniem dwutlenku wgla zostay szczegowo omwione w Rozdziale 6 dotyczcym wgla. Pozostae cele polityki dotycz: stymulacji bezpieczestwa dostaw energii elektrycznej; minimalizacji oddziaywania na rodowisko przemysu elektroenergetycznego; oraz rozwijania konkurencyjnego rynku energii elektrycznej.
Rzd planuje podnie bezpieczestwo dostaw energii elektrycznej poprzez nastpujce dziaania: i) budowanie nowych mocy wytwrczych; ii) rozwj i modernizacj sieci przesyowej i dystrybucyjnej; iii) rozwj pocze transgranicznych, iv) efektywno i v) inteligentne sieci.
PROGRAM ENERGII JDROWEJ

Polska obecnie nie posiada adnych mocy wytwrczych pochodzcych z wykorzystania energii jdrowej, jednake jednym z wyznaczonych przez PEP 2030 celw priorytetowych jest zrnicowanie rde wytwarzania energii poprzez wprowadzenie energetyki jdrowej. Od sierpnia 2010 r. rzd planowa rozpoczcie dziaa zwizanych z realizacj
28
Wyczajc inwestycje w panele soneczne na budynkach.
74
projektu pierwszej elektrowni atomowej majcej powsta do koca 2022 r. Dziaanie to jest spjne ze scenariuszem referencyjnym MAE dla Polski, ktry przewiduje uruchomienie pierwszej elektrowni nuklearnej na 2025 r.29. Ponadto, plan rzdu obejmuje osignicie poziomu przynajmniej 4 500 MWe mocy wytwrczych uzyskiwanych z energii jdrowej do 2030 r. Dokadna moc i liczba elektrowni zalee bdzie od wybranej technologii konstrukcji reaktora (rozwaanych jest kilka opcji). Zgodnie z prognozami rzdu, wykorzystana energii jdrowej dostarczy ok. 7% energii elektrycznej do 2022 r. wzrastajc do 16% w 2030 r.
Ramka 3. To programu energetyki jdrowej

Polska nie jest nowicjuszem w zakresie energii jdrowej. Konstrukcja czterech blokw energetycznych w oparciu o radzieck technologi w arnowcu (podobnych do budowanych w krajach Europy Wschodniej), nieopodal Gdyni i w ssiedztwie Morza Batyckiego rozpocza si w 1984 r. Sprzeciw wobec powstania elektrowni wzrs gwatownie po katastrofie w Czarnobylu w 1986 r. a jej budowa zostaa wstrzymana w 1990 r. po upadku rzdu komunistycznego w Polsce. arnowiec pomimo tego jest obecnie kandydatem na lokalizacj budowy nowej elektrowni jdrowej (cho rozwaa si take inne miejsca budowy elektrowni). Polska posiada rwnie instytut naukowo-badawczy wraz z jdrowym reaktorem badawczym, eksploatowanym przez Instytut Energii Atomowej (Polatom) w Otwockuwierku, 30 km na poudniowy wschd od Warszawy. Dziaania naukowe w dziedzinie energii jdrowej s prowadzone przez rne instytucje w caym kraju. Dwa inne projekty jdrowe w ssiednich krajach mogyby potencjalnie dostarcza cz swojej produkcji do Polski, jednake nie s zawarte adne wice porozumienia z krajami ociennymi w zakresie polskiego uczestnictwa w tych projektach, a w obecnej chwili istnieje mae prawdopodobiestwo aby mogy one wpyn na rozwj krajowego programu nuklearnego. Po zamkniciu elektrowni jdrowej w Ignaline wybudowanej w oparciu o sowieck technologi, Litwa planuje budow nowej elektrowni w Wisagini najprawdopodobniej we wsppracy z pastwami ociennymi. Zgodnie z najnowszymi ustaleniami trzy pastwa batyckie i Polska bd bra udzia w projekcie o docelowej mocy 3 400 MWe. Niemniej jednak eksport energii elektrycznej do Polski wymaga bdzie zbudowania nowego cza przesyowego, a Polska argumentuje, i bdzie to opacalne przy zaoeniu udziau rzdu 1 000 MWe w mocy elektrowni Wisagini. Do chwili obecnej nie osignito porozumienia w sprawie. W midzyczasie Rosja poinformowaa o rozpoczciu prac budowlanych w zakresie uruchomienia elektrowni jdrowej w Kaliningradzie o mocy 2 400 MWe. Zagraniczni inwestorzy i dostawcy zostali zaproszeni do udziau w projekcie, ktry wyranie uzaleniony zostanie od rynku eksportu. Dotyczy on bdzie krajw Batyckich i Biaorusi poczonych z Kaliningradem liniami przesyowymi, ale rwnie potencjalnie Polski, jednake eksport energii elektrycznej w tym ostatnim kierunku wymaga bdzie powstania nowego cza przesyowego.
29
IEA, 2010.
75
Celem implementacji polityki jdrowej powoano Penomocnika Rzdu ds. Polskiej Energetyki Jdrowej w randze Podsekretarza Stanu nadzorujcego prace Departamentu Energetyki Jdrowej w Ministerstwie Gospodarki. Przygotowano program dziaa dotyczcy okresu do momentu uruchomienia pierwszej elektrowni jdrowej. Pierwsza cz tych dziaa zostaa wczona do PEP 2030 jako cz Programu Dziaa Wykonawczych na lata 20092012. Zawiera ona: stworzenie niezbdnych ram prawnych i instytucjonalnych,; przygotowanie Pastwowej Agencji Atomistyki do penienia roli regulatora energetyki jdrowej; organizacj publicznych konsultacji i przeprowadzenie kampanii edukacyjnych, szkolenie personelu; analizy lokalizacyjne dla elektrowni jdrowych; analizy lokalizacyjne dla skadowiska odpadw promieniotwrczych; zwikszanie zakresu bada i rozwoju; przygotowanie udziau polskiego przemysu w programie energetyki jdrowej; przygotowanie planw dostosowania sieci przesyowej; rozpoznawanie zasobw uranu na terytorium Polski. Pakiet legislacyjny regulujcy wdroenie programu (midzy innymi Ustawa Prawo Atomowe) w wielu aspektach, mia zosta przesany do Sejmu do koca 2010 r., zakadajc planowane wejcie w ycie do czerwca 2011 r. Ustanowi on w szczeglnoci Agencj Energetyki Jdrowej podleg Ministerstwu Gospodarki, ktrej zadaniem bdzie realizacja programu. Zostan rwnie utworzone inne, nowe instytucje zajmujce si gospodark odpadami radioaktywnymi. Ministerstwo jest pewne wsparcia udzielanego przez wszystkie stronnictwa w Sejmie RP dla programu jdrowego. Ponadto, Ministerstwo Gospodarki przygotowuje uszczegowiony dokument polityczny Program Polskiej Energetyki Jdrowej, ktrej projekt zosta opublikowany i przesany do pozostaych ministerstw w ramach konsultacji midzyresortowych w sierpniu 2010 r. Wyznacza ona pi stadiw programowych: 1. Przyjcie Programu Polskiej Energetyki Jdrowej przez Rad Ministrw do koca 2010 r. oraz wejcie w ycie przepisw prawnych do czerwca 2011 r. 2. Ustalenie lokalizacji i zawarcie kontraktu na budow pierwszej elektrowni jdrowej do koca 2013 r. 3. Wykonanie projektu technicznego i uzyskanie wymaganych prawem uzgodnie do koca 2015 r. 4. Pozwolenie na budow i budowa pierwszego bloku pierwszej elektrowni jdrowej, rozpoczcie budowy kolejnych blokw/elektrowni jdrowych do koca 2022 r. 5. Budowa kolejnych blokw elektrowni jdrowej po 2023 r. Oczekuje si, i do 2030 r. wybudowane zostan co najmniej dwa bloki. Rzd planuje podjcie publicznej kampanii informacyjn wyjaniajcej zasady programu jdrowego, a take zamierza zorganizowa debat na tematy zwizane z energetyk jdrow.
76
Polska jest zainteresowana przejciem technologii jdrowych od Francji, Japonii, Korei Poudniowej i Stanw Zjednoczonych oraz podpisaa lub negocjuje warunki wsppracy z tymi krajami. Ostateczny wybr technologii zostanie dokonany przez konsorcjum budujce elektrowni, lecz rzd ju dokona specyfikacji projektw Generacja III lub III+ speniajcych wymogi certyfikacji w UE. W powyszej kwestii, rzd zasiga porad Midzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA) proszc o organizacj z jej strony misji Przegldu Midzynarodowej Infrastruktury Nuklearnej (INIR). Wstpna wizyta zwizana z przegldem IAEA miaa miejsce w kwietniu 2010 r. Polska zoya rwnie wniosek o czonkostwo w Agencji Energii Jdrowej OECD. Rzd desygnowa PGE, najwiksze polskie przedsibiorstwo, jako wiodcego inwestora dla projektu budowy elektrowni atomowej. PGE ze swej strony poinformowaa o planach realizacji dwch elektrowni jdrowych o mocy wytwrczej rzdu 3 000 MWe kada. Przewiduje si, e PGE zachowa wikszociowy udzia rzdu 51% w elektrowni, podczas gdy jeden lub wiksza ilo partnerw (zgodnie z oczekiwaniami spki zagraniczne) uzyska pozosta cze udziaw.
STRUKTURA PRZEMYSOWA I RAMY PRAWNE STRUKTURA RYNKU

Polski rynek energii elektrycznej stopniowo otwiera si na konkurencj od 1998 r. a do cakowitego otwarcia z dniem 1 lipca 2007 r., zgodnie z dyrektywami UE. Wszyscy konsumenci maj w obecnej chwili moliwo wyboru dostawcy. Polska implementowaa regulacje UE dotyczce liberalizacji rynku i bezpieczestwa dostaw relatywnie szybko w porwnaniu do innych krajw w ktrych procesy transformacyjne miay miejsce wczeniej. Liberalizacja wci trwa i oczekuje si jej dalszej kontynuacji w Polsce. Do 2007 r. produkcja energii elektrycznej realizowana bya przez pastwow firm Polskie Sieci Energetyczne SA (PSE) oraz grup niezalenych prywatnych producentw. Firmy te sprzedaway energi elektryczn do PSE na podstawie dugoterminowych umw. Praktyka ta zostaa zaprzestana w 2008 r. w ramach procesu liberalizacji polskiego rynku energii elektrycznej oraz podziau PSE. System rekompensat zosta wprowadzony dla zagodzenia skutkw rozwizania dugoterminowych umw na dostawy od prywatnych producentw (PPAs). Niemniej jednak eliminacja dugoterminowych umw nie przyniosa wszystkich spodziewanych rezultatw w zakresie zwikszenia konkurencji na rynku hurtowym i pynnoci rynkowej (patrz sekcja Rynek Hurtowy). Bieca struktura rynku energii elektrycznej jest pokazana na wykresie 19. Istnieje ponad 100 spek posiadajcych licencj na produkcj energii elektrycznej i ok. 310 firm z licencj na dostawy energii do odbiorcw kocowych, cho wielu z nich nie jest aktywnych. Okrelone dziaania przesy i dystrybucja zostay prawnie oddzielone od konkurencyjnych segmentw rynku wytwarzania i handlu/dostaw do odbiorcw kocowych. Polska sie przesyowa jest obsugiwana przez spk Skarbu Pastwa PSE Operator S.A. bdc pod nadzorem Ministerstwa Gospodarki. Polska ma czternastu operatorw systemowych przesyowych (DSO) oddzielonych na podstawie przepisw prawa od poprzednich firm dystrybucyjnych, podobnie jak sze tak zwanych lokalnych operatorw dystrybucyjnych nie podlegajcych procedurze oddzielenia (unbundlingu).
77
Czterech kluczowych graczy Polska Grupa Energetyczna (PGE), Tauron Polska Energia, Energa i Enea zostao stworzonych w 2007 r. w procesie restrukturyzacji i konsolidacji zgodnie z rzdowym Programem dla Sektora Elektrycznego przyjtym w 2006 r. S to grupy zintegrowane pionowo pod ktem bran wytwrstwa, dystrybucji i dostaw.
Wykres 19. Struktura rynku energetycznego od 2007 r.
rdo: Dane przekazane przez pastwo.
Grupy te oraz dwie zagraniczne firmy (Vattenfall i RWE) s wacicielami polskiego systemu dystrybucji w szeciu wydzielonych regionach geograficznych (Mapa 2). Zwaywszy, e wikszo z DSO dziaa w ramach zintegrowanych pionowo grup bdcych w posiadaniu jednostek wytwrczych i dostawczych, proces osignicia rzeczywistej i cakowitej niezalenoci by procesem powolnym, jednake formalne i prawne wymogi niezalenoci DSO zostay spenione. Ga odpowiedzialna za dostawy w kadej z grup sprzedaje wikszo energii do klientw podczonych do sieci dystrybucyjnej tej grupy. Urzd Regulacji Energetyki podkrela jednake wany postp osignity przez DSO w 2009 r. opierajcy si na jednakowych warunkach wedug jakich traktowani s wszyscy uytkownicy w systemie i na oferowaniu rwnego dostpu do sieci dystrybucyjnych dla stron trzecich. Konkurencja poza ramami stref dziaania kadego z DSO stopniowo wzrasta, aczkolwiek w wolnym tempie ze wzgldu na zblione oferty potencjalnych konkurentw. Urzd Regulacji Energii, udziela i cofa licencje oraz przydziela taryfy przesyowe i dystrybucyjne dla gospodarstw rolnych (patrz Rozdzia 2 wicej szczegw dotyczcych URE).
78
Mapa 2. Strefy poszczeglnych Operatorw Systemu Dystrybucyjnego
RYNEK HURTOWY
Segment wytwrczy i hurtowy rynek energii elektrycznej ma charakter skoncentrowany. Na trzech gwnych wytwrcw PGE, Tauron i Enea przypadaa ponad poowa zainstalowanej mocy oraz ponad 75% obrotw na rynku hurtowym w 2009 r. Samo PGE osigno poziom 36% wytworzonej mocy i prawie poow obrotw rynku hurtowego. W 2009 r., ponad 90% cakowitej wygenerowanej w Polsce energii elektrycznej zostao sprzedanych do firm handlowych na podstawie umw dwustronnych. Co wicej, ponad 58% caoci sprzeday hurtowej miao miejsce w ramach grup pionowo zintegrowanych. Dominacja umw dwustronnych i koncentracja handlu w ramach grup kapitaowych ma wpyw na zanienie pynnoci rynku hurtowego i powoduje brak przejrzystoci polityki cenowej. Pozostaa energia elektryczna jest sprzedawana rynku bilansujcym (9,1 TWh lub 6,6% produkcji) i w mniejszym stopniu na rynkach spot (Towarowa Gieda Energii lub Internetowa Platforma Obrotu Energi Elektryczn). Obrt na polskiej Towarowej Giedzie Energii (TGE SA) sign poziomu 3 TWh, jedynie 2 % konsumpcji energii elektrycznej w 2009 r., niemniej jednak oznacza to wzrost o 45% w porwnaniu do poprzedniego roku. Kolejne 4,36 TWh, czyli 2,93% krajowej konsumpcji energii elektrycznej zostao sprzedane poprzez Internetow Platformy Obrotu Energi Elektryczn (IPPT), rynek zorganizowany przez jednego z uczestnikw rynku energii elektrycznej.
79
Od sierpnia 2010 r., wszyscy producenci podlegaj prawnemu obowizkowi sprzeday 15% energii elektrycznej poprzez gied energii, w ramach przetargw, zawierania umw z odbiorcami kocowymi przy wykorzystaniu platformach handlowych na przejrzystych i nie dyskryminacyjnych zasadach. Krok ten ma na celu zwikszenie pynno rynku hurtowego.
RYNEK DETALICZNY
Na ksztat popyt polskiego rynku detalicznych odbiorcw energii elektrycznej skada si 16 mln odbiorcw kocowych, z czego 85% stanowi gospodarstwa domowe. Poziom sprzeday energii elektrycznej dla gospodarstw domowych obejmuje ok. 24% caoci sprzedawanej energii elektrycznej. Istnieje 310 przedsibiorstw dysponujcych zezwoleniem na sprzeda energii. Dwudziestu dostawcw posiada zwizki kapitaowe z DSO. W 2009 r. najwyszy udzia w sprzeday energii elektrycznej zosta osignity przez 14 dostawcw ustanowionych na bazie poprzednich systemowych operatorw dystrybucyjnych. S oni staymi dostawcami dla odbiorcw w gospodarstwach domowych, ktrzy nie zdecydowali si na przeczenie na innego dostawc. Tabela 3 pokazuje udziay w sprzeday energii elektrycznej piciu wiodcych dostawcw. Tabela 3. Struktura sprzeday gwnych dostawcw (status z koca 2009 r.)
Dostawcy Udzia w sprzeday energii elektrycznej do odbiorcw kocowych (w %) 2 GWh ENERGA Obrt SA ENEA SA ENION Energia Sp. z o.o. EnergiaPro Gigawat Sp. z o.o. RWE Polska SA Vattenfall Sales Poland SA
rdo: Urzd Regulacji Energetyki.
50 MWh -2 GWh 20,2 18,1 9,9 11,1 8,6 5,9
50 MWh 18,3 12,4 14,2 9,7 5,0 6,5
9,2 12,5 11,9 10,7 5,3 4,9
Od momentu otwarcia rynku na klientw zewntrznych w 2004 r. oraz na wszystkich konsumentw w 2007 r., stopa przecze klientw wzrosa, pozostajc jednak wci na niskim poziomie. Ponad 1060 lokalnych klientw (w strefie danego dostawcy) zmienio dostawc. W 2008 r. liczba ta wynosia 905, w 2007 r. 541. Udzia przecze zewntrznych klientw (mierzony poprzez konsumpcj energetyczn) by o wiele wyszy ni u klientw domowych (Tabela 4). Wzrastajca liczba firm zmieniajcych dostawcw w 2009 r. w porwnaniu do lat poprzednich wywoana bya dekoniunktur w gospodarce skaniajc firmy do poszukiwania atrakcyjniejszych ofert. W 2008 r. uproszczono i skrcono procedur administracyjn przeczenia dostawcy. Pomimo tego usprawnienia wci pozostaway bariery o innym charakterze. Nadal brak jest wystarczajcej iloci ofert konkurencyjnych, co tumaczy niskie zainteresowanie konsumentw. Wrd odbiorcw mieszkaniowych tumaczone jest to regulacj taryf dla gospodarstw domowych, ktre pozostaj na bardzo zblionym poziomie niezalenie od
80
dostawcy. Wedug URE, do pozostaych barier dla wolnego przeczania naley zaliczy dugotrway proces podpisywania umw o wiadczenie usug dystrybucyjnych i niesprawiedliwe modyfikacje dotyczce wiadczenia usug po skorzystaniu przez konsumenta z prawa do przeczenia dostawcy. Ponadto, brak jest wiedzy na temat moliwoci i procedur przeczenia, szczeglnie pord gospodarstw domowych co dodatkowo hamuje rozwj konkurencji. Silna i niezalena regulator jest w stanie zabezpieczy konkurencj na rynku (patrz Rozdzia 2 opisujcy Urzd Regulacji Energetyki). URE rozpocz kampani edukacyjn, umieszczajc na swej stronie internetowej odpowiednie informacje oraz uruchamiajc centrum informacyjne powicone tematyce przecze dostawcw.
Tabela 4. Udzia konsumentw, ktrzy dokonali przeczenia dostawcy, 20062009

Rok Udzia konsumentw, ktrzy dokonali przeczenia dostawcy, wedug konsumpcji energii (%) Wielcy konsumenci przemysowi 15,84 16,95 15,95 22,39 redni przemysowi i handlowi konsumenci 0,012 0,128 0,309 1,150 Mali odbiorcy firmowi i indywidualni 0 0,001 0,005 0,03 Ilo renegocjowanych umw* 47 44 Brak danych Brak danych
2006 2007 2008 2009

rdo: Urzd Regulacji Energetyki.
* renegocjacja umowy oznacza modyfikacj warunkw umowy z poprzednim dostawc.
SIECI ELEKTRYCZNE
Polska sie elektryczna skada si z 45 700 km linii wysokiego napicia, 300 500 km linii redniego napicia i 423 900 km linii niskiego napicia (Mapa 3). Jak wczeniej wspomniano, infrastruktura przesyowa i dystrybucyjna starzeje si i wymaga modernizacji. Sieci dystrybucyjne w obszarach wiejskich s do przestarzae, a straty energii w trakcie dystrybucji sigaj ok. 9% dostaw, co oznacza w przyblieniu poziom o jedn trzeci wyszy ni rednia wrd europejskich pastw OECD. Brak zdolnoci w zakresie dystrybucji ma miejsce przede wszystkim na pnocy kraju. Ograniczono budow nowych linii dystrybucyjnych i przesyowych, co hamuje proces rozwoju nowych rde energii, szczeglnie odnawialnych. Na pnocy Polski ilo instalacji opartych na rdach odnawialnych podczonych do sieci znacznie przewysza jej wydolno dystrybucyjn. Brak dziaa w tym obszarze poskutkuje spadkiem inwestycji w niskoemisyjn produkcj energii i spowolni postp w zakresie polskich rdach odnawialnych. Operator sieci przesyowych (TSO), PSE, jest odpowiedzialny za utrzymanie i rozwj infrastruktury przesyowej oraz pocze transgranicznych, jak tez za bezpieczestwo operacyjne sieci. Operatorzy systemu dystrybucyjnego (DSO) odpowiedzialni s za utrzymanie i rozwj sieci dystrybucyjnych. Obie grupy operatorw maj prawny obowizek przygotowywania planw rozwojowych (na 15 lat dla TSO i 3 lata dla DSO). W planach tych musz wyrazi preferowane lokalizacje nowych mocy wytwrczych, jak te i koszty ich przyczenia. TSO i DSO koordynuj rozwj sieci przesyowej i sieci dystrybucyjnych.
81
Mapa 3. Infrastruktura elektryczna
rdo: MAE.
SIE POCZE TRANSGRANICZNYCH I HANDEL

Polska sie przesyowa jest poczona z sieci szwedzk, niemieck, czesk, sowack, ukraisk i biaorusk, z czego dwa ostatnie poczenia nie s wykorzystywane. Budowa 400 kV linii na Litw, nowej linii do Niemiec oraz wzmocnienie sieci w punktach pocze z Republik Czesk i Sowack maj planowo podnie wydajno systemu. Planowany most elektryczny pomidzy Polsk i Litw ma by wanym elementem tzw. Piercienia Batyckiego, na ktry skada si bd systemy elektryczne krajw basenu Morza Batyckiego. Nadano mu rang priorytetu w ramach transeuropejskiej sieci energetycznej (TEN-E). Wdroenie projektu poprawi poziom bezpieczestwa energetycznego nie tylko Polski i Litwy, ale rwnie caego regionu. Polska zapewnia fundusze na rozwj sieci i pocze midzypastwowych z Unii Europejskiej (Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko), bd jednake potrzebne znaczne dodatkowe nakady inwestycyjne dla realizacji zaplanowanych celw wymiany przynajmniej 15% uywanej energii elektrycznej w Polsce do 2015 r., 20% do 2020 r., 25% do 2030 r., wyznaczonych w PEP 2030. Ze wzgldu na ograniczon przepustowo pocze z krajami ssiednimi, transgraniczny obrt energi jest relatywnie niski. Ponadto, przepywy ptlowe w dostawach energii ze rde wiatrowych z pnocy Niemiec stwarzaj coraz wiksze problemy dla polskiej sieci. Dostpno moliwoci importowania i eksportowania energii jest administrowana przez operatora PSE SA w ramach rocznych, miesicznych, czy dziennych aukcji. adne moce przesyowe nie byy oferowane na aukcjach rocznych. Byo to spowodowane znacznym Marginesem Bezpieczestwa Przesyu (TRM) wynikajcym, midzy innymi ze znacznych skokw przesyu z Niemiec (ang. loop flows). Brak jest szczegowych przepisw mogcych regulowa podobne problemy w przesyle midzynarodowym.
82
ELASTYCZNO SYSTEMU
Stymulowanie oglnej elastycznoci systemw elektroenergetycznych staje si koniecznoci, szczeglnie biorc pod uwag planowany udzia energii jdrowej i rosncy procent uczestnictwa rde odnawialnych. Tematy zwizane z podczeniem rde odnawialnych do sieci omwione s w Rozdziale 9 dotyczcym rde odnawialnych. Zarzdzanie Stron Popytow (DSM) jest oszczdnym sposobem redukowania obcienia szczytowego (patrz Rozdzia 4 o Efektywnoci energetycznej dla bardziej szczegowych danych o DSM). Inteligentne sieci i mierniki energii mog odegra wan rol w zarzdzaniu popytem i uelastycznieniu systemu. URE aktywnie promuje inteligentne mierniki energii celem dostarczenia konsumentom informacji o ich biecej konsumpcji energii w czasie prawie rzeczywistym. Formy wykorzystujce elastyczne tryby produkcji (takie jak elektrownie gazowe) oraz technologie magazynowania energii elektrycznej, takie jak pompy wodne, czy Magazynowanie Energii z Pomoc Spronego Powietrza (CAES) to kolejne wane narzdzia, ktrych uycie warto rozway wraz ze wzmocnieniem cznoci z krajami ssiednimi. Bieca i potencjalna rola gazu ziemnego w wytwarzaniu energii elektrycznej omawiana jest w Rozdziale 7.
PRYWATYZACJA
Ministerstwo Skarbu jest odpowiedzialne za prywatyzacj wasnoci pastwowej, w tym rwnie spek sektora energetycznego. W latach dziewidziesitych i na pocztku XXI wieku dokonano wielu inwestycji. W 2006 r. Polska zawiesia proces prywatyzacyjny sektora elektroenergetycznego, tworzc tzw. krajowych liderw zintegrowanych pionowo: PGE, Tauron, Enea i Energa. Enea trafia na Warszawsk Gied (WSE) w listopadzie 2008 r., (Grupa PGE obecna jest na giedzie od listopada 2009 r. a Grupa Tauron od czerwca 2010 r.). W lipcu 2009 r. rzd przedstawi przyspieszony program prywatyzacyjny sektora w celu uzyskania dodatkowych wpyww do budetu pastwa na tle rosncego deficytu. Rzd planuje utrzyma pakiet kontrolny w PGE i sprywatyzowa czciowo lub cakowicie wikszo firm sektora elektrycznego w latach 20102011. W padzierniku 2010 r., Ministerstwo Skarbu utrzymywao bezporednio 85% udziaw Grupy PGE, 36,17% udziaw Grupy Tauron, 60,43% udziaw w Enea i 85,45% udziaw w Energa. Spodziewana jest kontynuacja procesw prywatyzacyjnych. We wrzeniu 2010 r. Ministerstwo Skarbu Pastwa zgodzio si sprzeda PGE 84,19% udziaw spki Energa za kwot 7,53 mld PLN (1,74 mld EUR). By umoliwi t transakcj, rzd polski w wnis poprawki do PEP 2030. Rzd argumentuje konieczno fuzji potrzeb stworzenia firmy bdcej w stanie poradzi sobie z finansowaniem i kwestiami technologicznymi zwizanymi z budowaniem elektrowni jdrowych w Polsce, dodatkowo argumentujc, i cakowita warto obu spek nie ulegnie zmianom. Do koca padziernika 2010 r. polski Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumenta (UOKiK) nie zaakceptowa transakcji.
CENY ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Ceny energii elektrycznej dla odbiorcw kocowych nie s regulowane za wyjtkiem taryf dla gospodarstw domowych (oraz innych drobnych uytkownikw, takich jak rolnicy), ktre nadal s zatwierdzane przez URE. Wykres 20 przedstawia polskie ceny energii elektrycznej dla przemysu i gospodarstw domowych w porwnaniu z innymi pastwami MAE.
83
Wykres 20. Ceny energii elektrycznej w pastwach MAE, 2009 Sektor przemysowy
Uwaga: Brak dostpnych danych dotyczcych opodatkowania w Korei i Stanach Zjednoczonych. Dane niedostpne dla Australii, Austrii, Belgii, Kanady, Niemiec i Nowej Zelandii.
Sektor gospodarstw domowych
Uwaga: Brak dostpnych danych dotyczcych opodatkowania w Korei i Stanach Zjednoczonych. Dane niedostpne dla Australii, Kanady i Niemiec. rdo: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
SIECI CIEPOWNICZE
Ze wzgldu na relatywnie chodny klimat, znaczny udzia procent polskiego cakowitego zuycia energii przeznaczany jest na cele grzewcze. Wedug ostatnich sonday przeprowadzonych w 2002 r. na ogrzewanie i gorc wod przypada najwikszy udzia w zuyciu energii w gospodarstwach domowych (kolejno 71% i 15%). Wan cech Polski jest wysokie znaczenie przyznawane sieciom ciepowniczym, podobnie jak w wikszoci
84
pastw byego bloku wschodniego. Polska dysponuje 19 000 km linii ciepowniczych, bdcych w posiadaniu ponad 460 licencjonowanych przedsibiorcw. Zainstalowana moc grzewcza w 2008 r. dochodzia do 60 000 MWth30. Wedug bada z 2002 r., 40% gospodarstw domowych jest ogrzewanych w ramach sieci, 21% poprzez kotownie, 36% poprzez indywidualne ogrzewanie oraz 3% z innych rde31. Wedug ostatnich opinii ekspertw, ogrzewanie sieciowe zajmuje 50-60% ogrzewania w mieszkalnictwie i do 75%80% w obszarach miejskich32. Ze wzgldu na natur lokaln ogrzewania poprzez sieci, nie istnieje rynek oglnokrajowy dla tego rodzaju usug grzewczych. Wystpuj znaczne rnice pomidzy lokalnymi rynkami usug grzewczych w zakresie wasnoci infrastruktury i usug operatorskich, iloci podczonych klientw i ich zagszczenia, dostpnoci rnych rde ciepa, presji konkurencyjnej w zwizku z innymi formami ogrzewania (indywidualne bojlery gazowe) i innych czynnikw. W wikszoci przypadkw przedsibiorstwa obsugujce sieci ciepownicze s zintegrowane pionowo oraz dysponuj licencjami dla rnych dziaa wytwarzania ciepa, przesyu i/lub dostaw. Gwnym paliwem uywanym do generacji ciepa jest wgiel (76% w 2008 r.) jednak jego udzia stopniowo si zmniejsza w cigu ostatnich lat, podczas gdy udzia biomasy w tym samym czasie wzrasta. Urzd Regulacji Energetyki (URE) ma dziewi regionalnych biur, ktrych gwnym zajciem jest przyznawanie licencji na produkcj ciepa, przesy, dystrybucj i lokaln taryfikacj sprzeday ciepa. URE zatwierdza taryfy lokalne sprzeday ciepa wedug metodologii naliczania mary, zgodnie z ktr taryfa pokrywa wszystkie uzasadnione koszty. System ten nie dostarcza wielu pomocnych rodkw dla redukcji kosztw i podniesienia wydajnoci dla firm grzewczych. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. okrela regulacje reform taryf ciepa silniej osadzajc je w rynku. Lokalne spoecznoci (gminy) s zobowizane przepisami prawa do tworzenia lokalnych planw energetycznych, okrelajcych najtasze moliwe opcje realizacji usug energetycznych dla gospodarstw domowych, wczajc w to ciepo, energi elektryczn i gaz (patrz Rozdzia 4 opisujcy efektywno energetyczn). Wymaga si te od nich zwracania specjalnej uwagi na kogeneracj oraz wykorzystanie ciepa ze spalania odpadw. Obowizek ten nie zosta waciwie wdroony, gdy niewiele spord gmin stworzyo takie plany. Polska poczynia wiele krokw na rzecz modernizacji swoich lokalnych sieci ciepowniczych, dotyczcych instalacji miernikw ciepa i usprawnienia obsugi klienta, niemniej jednak wci pozostaje wiele wyzwa, ktrym naley sprosta. Emisje CO2 pochodzce z sektora ciepowniczego osigaj do wysoki poziom ze wzgldu na przewaajce wykorzystanie wgla. W wielu gminach sieci dystrybucji ciepa s wci do niskiej jakoci a straty ciepa wysokie. Rzd planuje zredukowa emisje gazw cieplarnianych w sieciach ciepowniczych dziki uyciu kogeneracji ciepa i energii elektrycznej (CHP).
KOGENERACJA CIEPA I ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Kogeneracja ciepa i energii elektrycznej (CHP) jest technologi wzgldnie dobrze rozwinit w Polsce. Ponad 15% caoci produkowanej energii elektrycznej i ponad 60% ciepa pochodzi z kogeneracji33. Zgonie z opini rzdu oraz sektora przemysu, istnieje
30 31
Dla instalacji o caoci mocy zainstalowanej poniej 5 MW nie jest wymagana licencja. Gwny Urzd Statystyczny, 2003. 32 Patrz dla przykadu, Choromanski, P., Current State of Heating and Cooling Market in Poland, 2009, RES-H Policy. 33 Wedug URE. Eksperci przemysowi ustalaj udzia ciepa produkowanego w kogeneracji na poziomie 5565%.
85
potencja dla dalszego rozwijania uycia kogeneracji w Polsce. Nieefektywne koty dostarczajce ponad jedn trzeci ciepa w sieciach ciepowniczych mog by w wielu przypadkach zastpione wydajniejszymi systemami kogeneracyjnymi. Polska wspiera kogeneracj postpujc zgodnie z Dyrektyw UE o CHP. Istnieje wymg prawny dla dostawcw energii, aby pewna cz energii elektrycznej dostarczanej na rynek pochodzia z kogeneracji (przynajmniej 13,7% w 2005 r. i 16% w 2010 r.). Dostawcy powinni przedstawi wymagan ilo certyfikatw pochodzenia CHP (tzw. czerwono/brzowych certyfikatw) do Urzdu Regulacji Energetyki, lub uici opat zastpcz. Mog oni otrzyma certyfikaty pochodzenia, produkujc wasn kogeneracj lub kupujc je na rynku certyfikatw. System ten jest zbliony do systemu zbywalnych zielonych certyfikatw dotyczcych energii odnawialnej, szerzej omawianych w Rozdziale 9. Dodatkowo, dostawcy ciepa maj obowizek nabywania go ze rde kogeneracyjnych w iloci nie przekraczajcej poziomu popytu konsumentw podczonych do sieci. Istniejce mechanizmy okazay si niezbyt wydajne i nie pomogy w stymulacji znaczcych inwestycji w nowe jednostki kogeneracyjne. Od 2009 r., URE naoy obowizek na producentw ciepa dotyczcy publikowania informacji o kosztach produkowanego ciepa poprzez CHP i bez uycia tej technologii. Dziaanie to ma posuy dodatkowemu zachceniu do szerszego wykorzystania kogeneracji jako taszej metody produkcji ciepa. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. wyznacza cel podwojenia produkcji energii elektrycznej drog wysokowydajnej kogeneracji do 2020 r. W celu implementacji tych ambitnych celw, rzd przyj Program Rozwoju Kogeneracji w Polsce do 2030 r. Program ten ma na celu okrelenie potencjau i rozwinicie nowych mechanizmw wsparcia CHP.
WNIOSKI ENERGIA ELEKTRYCZNA

Polska w ostatnich latach poczynia znaczny postp w kwestii liberalizacji rynku elektrycznego. Przyja wszystkie przepisy europejskie odnoszce si do tego rynku i dostaw energii. Liberalizacja jest jednake procesem cigym i tak jak w przypadku innych pastw pozostaje duo do zrobienia zanim wyoni si w peni konkurencyjny, wolny rynek. Sektor produkcji i hurtowy pozostaj nadal w stadium silnej koncentracji. Wikszo wygenerowanej energii elektrycznej (90%) jest sprzedawana na podstawie umw dwustronnych, udzia energii sprzedawanej na rynku spot jest nadal niski, pomimo wzrostu zaobserwowanego w 2009 r. Dominacja umw dwustronnych i koncentracja handlu w ramach grup kapitaowych wpywa na obnienie pynnoci na rynku hurtowym oraz brak przejrzystoci w ustalaniu cen. Otwarty i w peni funkcjonujcy rynek hurtowy jest kluczem do prawdziwej konkurencyjnoci. Nowe regulacje wymagajce od producentw oferowania 15% ich energii elektrycznej na giedzie energetycznej lub na rynku regulowanym ma zwikszy poziom konkurencji na etapie hurtowym. By usun jednak bariery prawdziwej konkurencji w hurcie potrzebne bdzie podjcie wikszych wysikw.
86
Naley podkreli wdroenie przez Polsk separacji systemowego operatora przesyowego (TSO). Sie przesyowa jest obsugiwana i naley do operatora PSE, bdcego spk skarbu pastwa, jednake polscy operatorzy sieci dystrybucyjnych (DSO), mimo prawnego oddzielenia, s wci czci pionowo zintegrowanych grup, do ktrych naley produkcja i na ktre przypada 83% sprzeday energii elektrycznej. Operatorzy DSO poczynili znaczny postp w zakresie zapewnienia osobom trzecim dostpu do sieci. Mimo to, obecna struktura wasnociowa moe ogranicza ich pen niezaleno ze wzgldu na potencjalne konflikty interesw dotyczce celw ich grup kapitaowych, dlatego jest potrzebny stay monitoring rynku dla zapewnienia rwnego traktowania wszystkich jego uczestnikw. Pomimo cakowitego otwarcia rynku energii elektrycznej w Polsce dla konkurencji detalicznej od 1 lipca 2007 r. zgodnie z Dyrektywami UE, przeczanie konsumentw jest nadal ograniczone. Dzieje si tak przede wszystkim z braku alternatywnych, atrakcyjnych ofert dla konsumentw z rynku mieszkaniowego, co tumaczy si do pewnego stopnia regulowanymi taryfami, ustanowionymi na podobnym poziomie. Moe to zosta czciowo usprawnione poprzez podniesienie pynnoci rynku hurtowego. Mimo to, rzd i regulatorzy rynku powinni dziaa w sposb zapewniajcy warunki uczestnictwa dla wszystkich graczy na warunkach cakowitej konkurencji. Ponadto, podnoszenie poziomu wiadomoci spoecznej i uatwianie dostpu do informacji zachci konsumentw do zmieniania dostawcw. Docelowo, silny i niezaleny regulator to klucz do osignicia prawdziwie konkurencyjnego rynku. Ministerstwo Skarbu Pastwa planuje sprywatyzowa czciowo lub cakowicie pewn liczb spek sektora energetycznego, utrzymujc swj pakiet kontrolny w PGE. Prywatyzacja sama w sobie niekoniecznie podniesie konkurencj, moe jednak wnie wicej znamion wolnej konkurencji, jeeli wprowadzana bdzie z takim zamierzeniem. Mimo to, polski plan prywatyzacyjny nie wydaje si w peni odzwierciedla priorytetw zakrelonych w PEP 2030. W szczeglnoci dotyczy to pionowo zintegrowanych grup majtkowych, takich jak operatorzy DSO. Gdyby ich wasno zostaa wyodrbniona przed prywatyzacj, proces ten znacznie przyspieszyby podniesienie poziomu konkurencyjnoci. Inny obszar wymagajcy powicenia przez rzdu uwagi to caociowa efektywno systemu elektroenergetycznego w Polsce. Infrastruktura elektryczna jest coraz bardziej przestarzaa i pilnie potrzebuje inwestycji w modernizacj i/lub wymian sieci. Poprawa efektywnoci moe prowadzi do obnienia kosztw i cen energii elektrycznej. Sieci przesyowe i dystrybucyjne powinny zosta rozwinite i zmodernizowane w celu redukcji strat. Wyszym priorytetem powinno zosta opatrzone podniesienie elastycznoci systemw energetycznych, w szczeglnoci biorc pod uwag planowan budow elektrowni jdrowej i rosncy udzia energii ze rde odnawialnych. Elastyczno mona stymulowa rwnie poprzez sterowanie popytem, elastyczne jednostki generacyjne (takie jak elektrownie gazowe), midzysystemowe przyczenia i magazynowanie. Rola potencjau gazu ziemnego dla maksymalizacji bezpieczestwa systemu nie moe by niedoceniana. Midzysystemowe przyczenia s istotne dla efektywnego i konkurencyjnego rynku, gwarantujc bezpieczestwo dostaw. Pozytywnym czynnikiem jest fakt koncentracji rzdu na ww. przyczeniach w PEP 2030 oraz wyznaczenie celu wymiany z innymi krajami przynajmniej 25% energii elektrycznej do 2030 r. By ten cel osign, potrzebne jednak bd znaczne, dodatkowe inwestycje.
87
CIEPOWNICTWO
Polska posiada jedn z najwikszych sieci ciepowniczych w Europie. Ogrzewanie w sieciach ciepowniczych daje unikaln moliwo dalszego rozwijania kogeneracji CHP, jak te uywania ciepa z rnych rde, takich jak spalanie odpadw przemysowych czy wykorzystanie spalarni mieci. Jedynie ok. 60% ciepa w sieciach pochodzi z kogeneracji CHP. Istnieje zatem potencja wymiany jednostek ciepowniczych produkujcych jedynie ciepo na nowoczesne i wydajne kogeneracyjne jednostki. By cakowicie wykorzysta korzyci rodowiskowe i wynikajce ze wzrostu efektywnoci energetycznej zwizane z kogeneracj, cay system musi by bardziej efektywny. Oglnie, jednostki ciepownicze s przestarzae i nieefektywne. Sieci dystrybucji ciepa s rwnie wiekowe, co podnosi straty ciepa. Nie tylko podkopuje to ogln efektywno kogeneracji, ale rwnie winduje ceny ciepa i obnia jako usug, zmniejszajc tym samym atrakcyjno sieci ciepowniczych w oczach konsumentw ostatecznych. Rzd poczyni ju kroki w kierunku modernizacji sieci ciepowniczych w Polsce, wci jednak mona zrobi tu wicej w tym zakresie. Plan rzdu wprowadzenia przepisw poprawiajcych taryfy cieplne budzi optymizm i z pewnoci powinien zosta wprowadzony w celu wprowadzenia efektywniejszych opcji realizacji dostaw ciepa. Oglnie rzecz biorc, rzd powinien silniej promowa ogrzewanie w zakresie spraw bdcych czci bieco realizowanych strategii, pamitajc, e jest to wany element caociowego zuycia energii. Biorc pod uwag warunki klimatyczne Polski, pewny tani i przyjazny dla rodowiska system ciepowniczy stanowi wany czynnik dobrobytu spoeczestwa i rozwoju kraju. Podczas gdy sieci ciepownicze wraz z kogeneracyjn metod wytwarzania ciepa mog by wysoce sensownymi rozwizaniami pod wzgldem ekonomicznym i ekologicznym w rodowiskach miejskich, inne rozwizania mog mie lepsze zastosowanie w obszarach o mniejszym zasiedleniu. Obowizek gmin kreowania wasnych lokalnych planw energetycznych moe stanowi wany krok ku zapewnieniu optymalnego ogrzewania, dostosowanego do warunkw lokalnych.
PROGRAM JDROWY
Zgodnie z treci PEP 2030, gwnym celem polityki energetycznej jest zrnicowanie rde energii elektrycznej poprzez wdroenie energii jdrowej. Zrnicowanie to bdzie mile widziane, podnoszc bezpieczestwo dostaw i pozwalajc na obnienie emisji CO2. Wydaje si, i rzd posiada rzetelny plan dotyczcy energii jdrowej, wczajc w to tworzenie instytucji i ram prawnych oraz skadowanie odpadw radioaktywnych. Polityczna wola oraz dostateczne zasoby bd w stanie wesprze dziaania zawarte w Programie Dziaa Wykonawczych, przez co Polska bdzie moga kontynuowa rozwj realizacji programu nuklearnego. Trzeba jednak pamita, e uruchomienie pierwszej elektrowni jdrowej do 2022 r. bdzie wymagao aktualnego wdroenia wszystkich krokw wyodrbnionych w programie. Dokonanie wszystkich koniecznych czynnoci wymaga bdzie znacznych zasobw finansowych i ludzkich w cigu kilku kolejnych lat. Szczeglnie wane bdzie proces zwikszania kompetencji, edukacja i szkolenia dla kadry inynierskiej i technicznej. Wsppraca midzynarodowa i dowiadczenia innych pastw mog przynie poytek, ktry zaowocuje skutecznym wdroeniu programu.
88
Rzd wyznaczy PGE, najwikszy zakad w kraju, na czoowego inwestora planowanej elektrowni jdrowej. PGE bdzie musia zastosowa kryteria ekonomiczne w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, podobnie zreszt jak inne zaangaowane instytucje finansowe i inwestorzy. Elektrownia jdrowa to znaczna inwestycja, gwarantujca swj zwrot poprzez produkcj energii w obcieniu podszczytowym. Niejasnym pozostaje, czy dzisiejszy rynek hurtowy wesprze inwestycje handlowe w elektrownie jdrowe. Utrzymywanie politycznego i publicznego wsparcia jest konieczne dla skutecznego wdroenia programu jdrowego, zarwno w wymiarze oglnokrajowym, jak te lokalnym. Planowana kampania informacyjna i debaty publiczne bd mile widzianymi rodkami oddziaywania, wanymi w utrzymywaniu konsensusu wok tematu programu jdrowego wrd partii politycznych i pozyskiwaniu wsparcia spoecznego dla jego wdroenia.
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Energia elektryczna Kontynuowa wysiki na rzecz podnoszenia konkurencyjnoci rynku energii elektrycznej. Stworzy przejrzyst, dobrze funkcjonujc i pynn struktur rynku hurtowego. Wprowadzi rozdzia wasnociowy operatorw systemu dystrybucyjnego (DSO) Okreli i przeciwdziaa barierom dla konkurencji detalicznej. Usun taryfy regulowane dla gospodarstw domowych wraz ze wzrostem poziomu konkurencji. Zapewni wsparcie prywatyzacji dla wzrostu konkurencji na rynku energii elektrycznej. Podnie poziom integracji z krajami ssiednimi poprzez zwikszenie przepustowoci pocze midzysystemowych i redukcj przeszkd w handlu midzynarodowym, np. loop flows. Ciepownictwo Obj wyszym priorytetem kwestie ciepownictwa w polityce energetycznej. Kontynuowa wysiki zachcajce do modernizacji systemu dostaw ciepa oraz wybra najefektywniejsze rozwizania. Upewni si, by system wsparcia kogeneracji bra pod uwag caociow efektywno systemw ciepowniczych i dostaw energii elektrycznej do odbiorcw ostatecznych.
89
Program jdrowy Kontynuowa w trybie pilnym przygotowania do wdroenia programu jdrowego, zapewniajc odpowiednie zasoby ludzkie i finansowe oraz potrzebne zaplecze ustawowe. Przeprowadzi oglnokrajow debat dla podniesienia wiadomoci spoecznej co do roli, jak odgrywa ma energia jdrowa w oglnej strategii kraju. Konsultowa si z potencjalnymi inwestorami, rozwaajc opcje dla finansowania proponowanych elektrowni jdrowych oraz co do moliwej pewnoci opacalnoci inwestycji wobec wdraanych operacji rynkowych.
90
6. Wgiel
6. WGIEL
POPYT, PODA I HANDEL PRODUKCJA
Krajowa produkcja zaspokaja wikszo zapotrzebowania na wgiel kamienny i cakowity popyt na wgiel brunatny. Produkcja wgla kamiennego ulega znacznemu obnieniu od szczytu produkcji w 1979 r. na poziomie 201 mln ton (Wykres 21). W 2009 r. produkcja wyniosa 77,4 mln ton (spadek w porwnaniu z 2008 r. z poziomu 83,4 mln ton) i odzwierciedla nie tylko spadek zapotrzebowania na wgiel, ale czsto rwnie niewielk opacalno wydobycia wgla z kopalni gbinowych. Mimo to, Polska wci pozostaje dziewitym najwikszym wiatowym producentem wgla kamiennego. Poziom produkcji siga 62% caoci produkcji wgla w UE (jedynymi poza Polsk producentami wgla kamiennego w Unii Europejskiej s Republika Czeska, Niemcy, Hiszpania, Rumunia i Wielka Brytania). Od lat dziewidziesitych liczba i wydajno instalacji oczyszczania wgla w Polsce ulega zwikszeniu. Wikszo wgla jest obecnie oczyszczona w celu zredukowania iloci popiou i siarki przed dostarczeniem na rynek, nadajc mu jako zblion do gatunkw wgli w obrocie midzynarodowym. Wykres 21. Produkcja wgla kamiennego i brunatnego w Polsce oraz cakowita liczba osb zatrudnionych w sektorze grniczym, 19452009
rda: Produkcja wgla kamiennego 1945-1957: NCB (1958); produkcja wgla brunatnego 1945-1959: Kasztelewicz (2006); dane dotyczce produkcji i eksportu 1960-2009: baza danych MAE (World Coal Statistics.ivt dostpne na http://data.iea.org) i Ministerstwo Gospodarki; dane w zakresie zatrudnienia: Piekorz (2004); Roczny Przegld Grniczy (2000-2007); Kasztelewicz (2006) i Ministerstwo Gospodarki.
91
6. Wgiel
W cigu dwch ostatnich dekad produkcja wgla brunatnego pozostawaa na porwnywalnym poziomie i wynosia 60 mln ton rocznie. Polska jest trzecim co do wielkoci producentem wgla brunatnego w UE, po Niemczech i Grecji. W 2009 r. wydobyto 57.1 mln ton wgla brunatnego. Od 2008 r. spadek produkcji o 4,3% odzwierciedla wpyw wiatowego kryzysu finansowego na zapotrzebowanie na energi elektryczn pozyskiwan z polskich elektrowni opalanych wglem brunatnym.
IMPORT I EKSPORT
W drugiej poowie lat siedemdziesitych Polska eksportowaa ok. 40 mln ton wgla kamiennego rocznie. Eksport na krtko ponownie sign szczytu w 1984 r. z wielkoci 43 mln ton po czym spad (Wykres 22). Przez wiele lat import wgla nie odgrywa istotnej roli, a jego wielko wynosia ok. 1 mln ton rocznie. Jednake od 1995 r. jest zauwaalny wzrost importu. W latach 1999-2001 zostay wprowadzone kwoty eksportowe celem ograniczenia importu wgla energetycznego z Rosji i Republiki Czeskiej. Mimo niewielkiego wsparcia, wprowadzone kwoty pozwoliy w pewnym stopniu ochroni krajowych producentw wgla. Ostatnio import z Rosji, Republiki Czeskiej i Ukrainy wzrs ze wzgldu na ich konkurencyjno w porwnaniu z krajow produkcj. Polska importuje rwnie niewielkie iloci wgla ze Stanw Zjednoczonych, Kazachstanu, Kolumbii, Chin i Republiki Poudniowej Afryki. W 2007 r. rzd Polski wyraa obawy, e poda krajowego wgla moe przewyszy popyt wewntrzny, co doprowadzioby do obnienia cen w przypadku braku moliwoci wyeksportowania nadmiaru produkcji. Rzeczywisto okazaa si by inna. W 2008 r. Polska po raz pierwszy staa si importerem netto wgla kamiennego. Krajowa produkcja bya niewystarczajca, aby zaspokoi krajowe zapotrzebowanie. Import z Rosji sign 70% caoci importu wgla w 2009 r.
Wykres 22. Import i eksport wgla kamiennego Polski, 19502009
rda: Eksport wgla kamiennego 19451955: NCB (1958); bazy danych MAE (World Coal Statistics dostpne na http://data.iea.org) i Ministerstwo Gospodarki.
92
6. Wgiel
POPYT
Ponad 70% caoci poday wgla (kamiennego i brunatnego) jest uywane do produkcji energii elektrycznej. W przypadku wgla brunatnego ponad 99% tego surowca jest uywane w zakadach dostarczajcych energi elektryczn oraz ciepo. Sektor przemysowy zuywa 8%, a sektor mieszkaniowy 9% wgla (Wykres 23). Spord konsumentw przemysowych do najwikszych naley zaliczy koksownie; sektor hutniczy i metalurgiczny; chemiczny i petrochemiczny; obrbki niemetali; ywnociowy, tytoniowy i produkcji napojw oraz sektor rolniczy. Aneks C wyszczeglnia najwiksze elektrownie w Polsce opalane wglem, ktrych cakowite moce wynosz 30 GW. Istnieje wiele mniejszych jednostek, nie uwzgldnionych w aneksie o dodatkowych mocach ok. 3 GW. Aneks C wymienia rwnie elektrownie wglowe (19,5 GW) bdce w budowie lub ktre zostay ostatnio ogoszone, gwnie due jednostki do 1 000 MW. Nie wszystkie z planowanych elektrowni zostan zbudowane, w szczeglnoci uwzgldniajc ostatni kryzys finansowy, a take nowy System Handlu Emisjami UE (EU-ETS), ktry wejdzie w ycie w 2013 r. wprowadzajcy aukcyjn zbywalno uprawnie do emisji CO2. Wykres 23. Poda wgla w podziale na sektory*, 19732030
* TPES w podziale na sektory konsumenckie. Inne zawieraj inne sektory konsumpcji energii. Inne zawieraj konsumpcj sektorw energetycznego i transformacyjnego. Przemys zawiera te uycie nieenergetyczne. Handel zawiera te mieszkalnictwo, handel, usugi publiczne, rolnictwo/lenictwo, rybowstwo i inne rodzaje konsumpcji. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rzdowe na lata 20102030. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pastwo.
Popyt na energi uleg znacznemu obnieniu we wczesnych latach dziewidziesitych ze wzgldu na spadek produkcji przemysowej, jednake wzrs w miar rozwoju gospodarczego kraju. Przystpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. wymusio konieczno wprowadzenia bardziej rygorystycznych kontroli emisji w odniesieniu do duych elektrowni wglowych, co ma do dzi wpyw na rozwj czystych technologii wglowych pene przyjcie i wdroenie Dyrektywy LCP (2001/80/EC) jest wymagane do 2017 r., wraz z dokadnymi datami ustalonymi dla poszczeglnych urzdze i emitentw
93
6. Wgiel
zanieczyszcze. Prywatyzacja polskiego przetwrstwa stali umoliwia przeprowadzenie duych programw modernizacyjnych w tym sektorze, co przyczynio si do obnienia popytu na wgiel koksujcy.
ZASOBY I REZERWY
Zasoby wgla w Polsce s bardzo due, najwiksze w Europie oraz przytaczajce wobec niewielkich zasobw ropy naftowej i gazu ziemnego. Zoa wgla kamiennego zlokalizowane s w trzech zagbiach (Mapa 4): Grnolskie Zagbie Wglowe (GZW); Dolnolskie Zagbie Wglowe (DZW) i Lubelskie Zagbie Wglowe (LZW). Rezerwy wgla kamiennego szacowane s na 12,65 mld ton, z kolejnymi 164,66 mld ton zasobw34. Szacowane rezerwy wgla brunatnego sigaj 3,79 mld ton oraz dodatkowo 219,65 mld ton zasobw35. Uwzgldniajc wielko zasobw na jednego mieszkaca, rezerwy wgla w Polsce stanowi poow tych w Stanach Zjednoczonych, gdzie znajduj si najwiksze wiatowe rezerwy. Ze wzgldu na dug eksploatacj, rezerwy wglowe w Polsce mogy wystarczy na dwiecie lat wydobycia przy biecej wielkoci produkcji. Jednake, rezerwy wgla, ktre s ekonomicznie wydobywane w istniejcych kopalniach s znacznie mniejsze ni sugeruj dane statystyczne. Na koniec 2008 r. rezerwy wgla kamiennego sigay wielkoci 4,17 mld ton, co stanowio ilo wystarczajc na ok. 32 lata wydobycia (Tabela 5). Mimo tego, dalsza eksploatacja wielu z tych kopal moe by nieopacalna i jest bardzo prawdopodobne, e produkcja wgla kamiennego spadnie z 77,4 mln ton w 2009 r. do 40 mln ton w 2030 r. i do mniej ni 30 mln ton w 2050 r., z perspektyw zatapiania nowych szybw poza zagbiem lubelskim. Uwzgldniajc indywidualne plany rozwojowe kopal oraz bdcy w toku proces restrukturyzacji przemysu, wedug szacunkw Ministerstwa Gospodarki, rezerwy wgla kamiennego mog spa do 2,83 mld ton do koca 2015 r. Rezerwy wgla brunatnego w regionach grniczych to obecnie 1,53 mld ton, jednake produkcja moe gwatownie ulec obnieniu przed 2030 r. Jeeli nowe kopalnie nie zostan oddane do uytku, rezerwy wgla mog wystarczy na 25 lat, uwzgldniajc obecny poziom rocznej produkcji sigajcy ok. 60 mln ton (Tabela 6). Mimo tego, sprzeciw spoeczny moe mie wpyw na postaw wadz lokalnych, ktre mog nie chcie udziela pozwole na nowe kopalnie odkrywkowe, pomimo wyranego zapotrzebowania na wgiel brunatny, jeeli uda si unikn brakw w dostawach od 2015 r. W Polsce istnieje powszechne przekonanie, e krajowy wgiel stanowi bezpieczne rdo paliwa na przyszo. Jednake, oszacowane rezerwy wgla kamiennego, ktre s pod wzgldem ekonomicznym opacalne w wydobyciu, w dziaajcych kopalniach i zoa wgla brunatnego bdce obecnie w eksploatacji wskazuj, ze Polska moe znale si w sytuacji niedoboru wgla w nastpnej dekadzie. Okrelenie dziaa zaradczych w chwili obecnej, pomogoby cilej okreli dostpno z wgla. Pomogoby to unikn przyszych nieporozumie na tle zagospodarowania przestrzennego oraz skonioby gremia przemysowe do tworzenia projektw pozwalajcych ju dzi uzyska odpowiednie licencje i pozwolenia.
34
rdo: BGR, 2009. Raporty Pastwowego Instytutu Geologicznego wskazuj na rezerwy ekonomiczne w wielkoci 43.2 mld ton, z ktrych 17.0 mld ton jest zmierzonych, a pozostae 24.5 mld ton to rezerwy nieopacalne w wydobyciu (PGI, 2009). 35 rdo: ibid. Raporty Pastwowego Instytutu Geologicznego wskazuj na rezerwy wgla brunatnego w wielkoci 40.15 mld ton, wliczajc nastpujce zoa: Bechatw (2.44 mld ton), Konin (1.05), Legnica (14.43), d (0.77), Pnocno-Zachodnie (0.94), Radom (0.10), Zachodnie (6.12), Wielkopolska (14.23) oraz inne zoa (0.04) (PGI, 2009). Porozumienie Producentw Wgla Brunatnego podaje, e potwierdzone wydobywalne rezerwy wgla brunatnego wynosz 14 mld ton.
94
6. Wgiel
Mapa 4. Infrastruktura wgla kamiennego i brunatnego
rda: Walker (2000), PPWB: Porozumienie Producentw Wgla Brunatnego (PPWB) i analizy MAE.
INFRASTRUKTURA PRZEMYSOWA
Od 1989 r., gdy rozpocza si transformacja gospodarcza Polski, wydajno przemysu wgla znacznie si podniosa. Zrealizowano inwestycje majce na celu zmodernizowa zakady produkcyjne i podjto zagadnienie nadmiernego zatrudnienia. Ponad 330 000 etatw zostao zlikwidowanych w trakcie restrukturyzacji, a spoeczne skutki zostay opanowane przez rzd. Dzi ok. 115 000 osb jest zatrudnionych bezporednio w sektorze grniczym. Pozostali s zatrudnieni w dobrze rozwinitym w Polsce sektorze produkujcym wyposaenie dla grnictwa.
PRZEMYS WGLA KAMIENNEGO

Polski przemys wgla kamiennego przeszed istotne zmiany od lat dziewidziesitych (Ramka 4). Dzi, przemys ten obejmuje 27 kopalni i jest zdominowany przez trzy przedsibiorstwa pastwowe, dziaajce na Grnym lsku Kompania Wglowa S.A., Katowicki Holding Wglowy S.A. i Jastrzbska Spka Wglowa S.A. Poza tymi trzema grupami kapitaowymi, Poudniowy Koncern Wglowy S.A., rwnie firma pastwowa, obsuguje kopalni wgla energetycznego niedaleko elektrowni Jaworzno, ktr zaopatruje. Na Dolnym lsku nie dziaaj ju kopalnie, natomiast w Zagbiu Lubelskim funkcjonuje jedna kopalnia, bdca wasnoci firmy Lubelski Wgiel Bogdanka S.A. Pastwo zmniejszyo swj wikszociowy udzia w spce w marcu 2010 r., w drugiej ofercie publicznej, bdcej kontynuacj sukcesu pierwszej publicznej oferty z czerwca 2009 r. Druga prywatna firma, KWK Siltech Sp. z o.o., wydobywa wgiel energetyczny w Bytomiu niedaleko Katowic, produkujc ok. 100 000 ton rocznie. Wglokoks S.A. jest pastwow firm handlow zajmujc si eksportem wgla od 1952 r. Mimo, e od 1990 r. poszczeglne kompanie wglowe mogy prowadzi dziaalno eksportow samodzielnie, Wglokoks S.A. nadal odgrywa dominujc rol na rynku eksportowym tego surowca, co spotyka si z cich aprobat polskich producentw pragncych unikn konkurowania midzy sob na rynkach midzynarodowych.
95
6. Wgiel
Utworzona w 2000 r. pastwowa firma, Spka Restrukturyzacji Kopal S.A. odpowiada za zamykanie nieproduktywnych kopal oraz zarzdzanie w inne aspekty rzdowego programu restrukturyzacji wdraanego przez Ministerstwo Gospodarki36. Proces restrukturyzacji jest monitorowany przez katowick fili Agencji Rozwoju Przemysu S.A. (ARP). W 2009 r. koszty restrukturyzacji poniesione przez pastwo signy poziomu 386 mln PLN (89 mln EUR). Tabela 5. Kopalnie wgla kamiennego w Polsce, 2009
Kopalnia PRZEDSIBIORSTWO KWK Bobrek-Centrum ZG Piekary KWK Bolesaw miay KWK Knurw-Szczygowice KWK Sonica-Makoszowy KWK Brzeszcze-Silesia KWK Piast KWK Ziemowit KWK Halemba-Wirek KWK Pokj KWK Bielszowice KWK Chwaowice KWK Jankowice KWK Marcel KWK Rydutowy-Anna KOMPANIA WGLOWA S.A. KWK Murcki-Staszic KWK Mysowice-Wesoa KWK Wieczorek KWK Wujek KWK Kazimierz-Juliusz sp. z o. o. KATOWICKA GRUPA KAPITAOWA KWK Budryk KWK Borynia KWK Jas-Mos KWK Krupiski KWK Pniwek KWK Zofiwka JASTRZBSKA SPKA WGLOWA S.A. ZG Sobieski ZG Janina POUDNIOWY KONCERN WGLOWY S.A. Lubelski Wgiel Bogdanka S.A. SILTECH sp. z o.o. CZNIE Wydobycie w 2009 r., Mt Rezerwy przemysowe, Mt 2,339 1,880 1,582 4,216 4,173 2,046 4,705 4,288 2,335 1,478 2,490 2,430 3,056 2,613 2,562 42,199 4,774 3,333 1,701 3,075 0,608 13,493 2,810 1,550 1,305 1,790 2,696 1,246 11,400 3,088 1,850 4,938 5,236 0,216 72,031 137,974 41,791 51,431 225,999 209,141 168,036 265,785 120,902 320,000 35,523 280,445 228,497 201,904 64,455 84,857 2 436,740 197,607 129,848 37,909 88,820 8,888 463,072 71,095 25,757 70,383 38,043 67,817 28,583 301,678 250,178 372,848 623,026 335,332 6,916 4 166,764 ywotno z, lata 33 16 18 33 32 55 42 17 77 13 83 66 46 15 19 37 25 25 16 17 8 21 10 8 25 13 13 7 12 46 107 70 44 19 32
Uwaga: ywotno z zakada, e 60% rezerw przemysowych jest moliwych do wydobycia. rda: Ministerstwo Gospodarki i Pastwowy Instytut Geologiczny.
36
Aktywno drugiego przedsibiorstwa, Bytomskiej Spki Restrukturyzacji Kopal Sp. z o.o. zostay skonsolidowane w Spk Restrukturyzacji Kopal SA (SRK SA) w 2009 r. W tym samym okresie, Centralny Zakad Odwadniania Kopal (CZOK) zosta oddzielony od SRK SA w celu monitorowania bezpieczestwa zwizanego z wodami kopalnianymi w zamknitych zakadach. W 2007 r. szacowany koszt wypompowania wd z zamknitych kopal wynis 166 mln PLN (38 mln EUR).
96
6. Wgiel
Ramka 4. Restrukturyzacja przemysu wgla kamiennego

Podobnie jak w innych pastwach byego bloku wschodniego, polski przemys wglowy by centralnie sterowany przez pastwo od pnych lat czterdziestych a do reform gospodarczych na pocztku lat dziewidziesitych. Pastwo zachowao znaczn wasno sektora grniczego od tamtego czasu. W 1989 r. odpowiedzialno za kopalnie wgla kamiennego zostaa przekazana z Ministerstwa Grnictwa do Pastwowej Agencji Restrukturyzacji Grnictwa (PARG). W tamtym okresie, produkcja wgla kamiennego pochodzia gwnie z 71 kopalni gbinowych zlokalizowanych na Grnym lsku, Dolnym lsku i Zagbiu Lubelskim (Mapa 4). Pierwsze rzdowe prby restrukturyzacji przemysu w celu podniesienia produktywnoci miay miejsce we wrzeniu 1991 wraz z zamkniciem kopal i redukcj zatrudnienia, ktre pniej uzupeniono, w maju 1992. W 1993 r. produkcja wgla kamiennego na Grnym lsku najwaniejszy region wydobycia wgla w Polsce przesza w rce siedmiu najwikszych kompanii wglowych (Bytomskiej, Gliwickiej, Jastrzbskiej, Nadwilaskiej, Rudzkiej i Rybnickiej oraz Katowickiego Holdingu Wglowego)37. Przekazany majtek nie obejmowa wielu kopalni przeznaczonych do zamknicia. Wspomniane spki przejy kontrol nad 60 kopalniami, z ktrych jedenacie weszo w skad Katowickiego Holdingu Wglowego. Kolejnych czterech operatorw ustanowiono jako odrbne firmy. Od 1989 r. zamknito pi kopal, wrd 66 wci dziaajcych, 63 znajduje si na Grnym lsku. Mimo restrukturyzacji, sektor wglowy jako cao wci przynosi straty, ktrych szczyt nastpi w 1998 r. z poziomem 1,6 mld USD (ok. 14 USD za ton). Gwna inicjatywa rzdowa w 1998 r., wczajc w to ustaw sejmow z listopada, ktr wspary zwizki zawodowe zarysowaa nowy cel restrukturyzacyjny w cigu kolejnych czterech lat: zmniejszy liczb kopalni z 65 do 53 w 1998 r., zamykajc kolejnych dwanacie do 2002 r. Ostatni etap restrukturyzacji zosta przeprowadzony przez ustaw o Restrukturyzacji Grnictwa Wgla Kamiennego z 2003 r., ktra przygotowywaa Polsk do czonkostwa w Unii Europejskiej38. Ruch ten pozwoli na znaczne redukcje zobowiza producentw wgla, odchodzc od modelu przedsibiorstwa o czonej odpowiedzialnoci produkcyjnej i spoecznej39. Zaduenie w wysokoci 18,1 mld PLN (wedug wczesnego kursu 4,5 mld USD) powstae do wrzenia 2003 r. zostao umorzone, inne zobowizania w sumie 2,5 mld PLN (575 mln USD) zostay odroczone oraz utworzono pakiety pomocowe dla zwalnianych grnikw. Ustawa okrelia dwa plany dziaania: zmniejszenie poziomu rocznej produkcji do 88,6 lub 94,8 mln ton do koca 2006 r. Pod wzgldem administracyjnym, przemys zosta skonsolidowany w trzech spkach pastwowych: Kompania Wglowa S.A., ktra obja aktywno piciu poprzednich spek, przez co staa si najwiksz firm w przemyle wglowym w Europie; Katowicki Holding Wglowy S.A. i Jastrzbska Spka Wglowa S.A.
PRZEMYS WGLA BRUNATNEGO

Przemys wgla brunatnego zosta w mniejszym stopniu ni przemys wgla kamiennego dotknity restrukturyzacj. Dostarcza on konkurencyjne paliwo do produkcji energii elektrycznej. Wgiel brunatny jest wydobywany w kopalniach odkrywkowych
37 Restrukturyzacja zostaa przeprowadzone w oparciu o przepisy ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przeksztaceniach wasnociowych niektrych przedsibiorstw pastwowych o szczeglnym znaczeniu dla Gospodarki pastwa. 38 Dziennik Ustaw z 2003 r., Nr 210, poz. 2037. 39 Dla przykadu, przed restrukturyzacj, zakres obowizkw przedsibiorstwa wglowego mg zawiera zapewnienie lokalu mieszkalnego, opieki zdrowotnej, opieki spoecznej, placwki szkolnej, zaplecza sportowego i orodkw wypoczynkowych dla pracownikw i ich rodzin.
97
6. Wgiel
w czterech gwnych regionach grniczych zlokalizowanych w centralnej i zachodniej Polsce: Adamw, Bechatw, Konin i Turw (Tabela 6). Te cztery kopalnie zasilaj zalene od nich elektrownie dostarczajce 40% caoci energii elektrycznej i pozostaj konkurencyjne. Wgla brunatnego do produkcji energii elektrycznej uywaj dwie pionowo zintegrowane grupy kapitaowe: PGE S.A. i PAK S.A. Dominujc rol w sektorze odgrywa czciowo sprywatyzowana PGE, bdca wacicielem dwch kopal, ktrych produkcja wyniosa 73% caoci produkcji kraju w 2008 r. Dwie pozostae pastwowe kopalnie wgla brunatnego, KWB Adamw i KWB Konin, stanowi cz pakietu przygotowywanego przez Ministerstwo Skarbu Pastwa do sprzeday, wraz z zakadami produkcji energii elektrycznej i ciepa grupy PAK40.
Tabela 6. Kopalnie wgla brunatnego w Polsce, 2008

Kopalnia PRZEDSIBIORSTWO Adamw Komin Komin Poudnie Wadysaww KWB ADAMW w TURKU S.A. Bechatw Szczercw PGE KWB BECHATW S.A. Drzewce Jwin I B Jwin II Lubstw KWB KONIN w KLECZEWIE S.A. PGE KWB TURW S.A. Sieniawa CZNIE Wydobycie w 2008 r., Mt 3,125 0,239 0,543 0,524 4,431 32,606 32,906 1,592 2,655 3,932 1,352 12,111 12,104 0,133 61,685 101 376 1 534 8 31 25 1 005 31 52 12 Rezerwy handlowe, Mt ywotno z, lata
Uwaga: ywotno z zakada, e 90% rezerw handlowych jest moliwych do wydobycia. rdo: Polski Instytutu Geologiczny i Porozumienie Producentw Wgla Brunatnego (PPWB).
W celu utrzymania waciwego poziomu produkcji wgla brunatnego bd musiay zosta uruchomione rezerwy w innych regionach kraju. Dwa obiecujce zoa zlokalizowane s w rejonie Legnicy i Gubina-Mostw. Moliwe do eksploatacji rezerwy w piciu potencjalnych regionach wydobycia (Legnica Zachd, Legnica Wschd, Legnica Pnoc, cinawa i Ruja) wynosz 4,135 mld ton i mogyby wesprze krajow produkcj wielkoci ok. 40 mln ton rocznie. W Bechatowie jest moliwe zwikszenie wydobycia wgla brunatnego poprzez eksploatacj zasobw w wysokoci 485 mln ton ze zoa Zoczew, znajdujcego si 60 km od obecnej kopalni i elektrowni. Jednake transport wgla na tak odlego moe stanowi wyzwanie natury ekonomicznej, co moe mie wpyw na budow nowej elektrowni, np. w Legnicy czy Gubinie. Zanim jakiekolwiek nowe projekty kopalni wgla brunatnego bd mogy si rozpocz naley wzi pod uwag silny sprzeciw spoeczny podczas procesu uzyskiwania niezbdnych zezwole.
40
Owiadczenie Ministerstwa Skarbu Pastwa, 4 lutego 2010 r.
98
6. Wgiel
WYDAJNO
redni poziom wydajnoci polskich kopal wgla kamiennego jest raczej niski ok. 645 ton na zatrudnionego rocznie, w porwnaniu do 3 400 ton w kopalniach wgla brunatnego. Dla porwnania, roczna wydajno pracy grnika w Australii i Stanach Zjednoczonych wynosi 8 00010 000 ton. Poziom wydajnoci kopal wgla jest generalnie niszy w Europie ni u najwikszych pastw eksporterw wgla, takich jak Australia, Kolumbia, Indonezja i Republika Poudniowej Afryki. Gwne powody tak niskiej wydajnoci to mniejsza ilo kopal odkrywkowych wgla kamiennego i trudniejsze warunki geologiczne w kopalniach gbinowych.
Tabela 7. Produkcja, zatrudnienie i wydajno w polskich sektorach wgla kamiennego i brunatnego, 20052009
Sektor wgla kamiennego Rok Produkcja (mln ton) 97,0 94,3 87,2 83,4 72,6 Liczba zatrudnionych osb 122 700 118 900 115 000 115 100 112 600 Wydajno (tony na jednego grnika) 790,5 793,1 758,3 724,6 644,8 Produkcja (mln ton) 61,6 60,8 57,5 61,7 56,8 Sektor wgla brunatnego Liczba zatrudnionych osb 20 608 18 844 18 230 17 392 16 629 Wydajno (tony na jednego grnika) 2 989 3 226 3 154 3 548 3 416
2005 2006 2007 2008 2009
rdo: Ministerstwo Gospodarki, Porozumienie Producentw Wgla Brunatnego (PPWB) i analizy MAE.
Producenci wgla kamiennego w Polsce planuj podnie wydajno w przyszoci, gwnie poprzez zachty finansowe, zwikszenie profesjonalizmu i zmniejszenie rozgranicze pomidzy pracownikami a zakadami (koszt pracy siga 40% caoci kosztw). Dodatkowo, istnieje wiele innych obszarw gdzie mona dokona usprawnie. Przykadowo, poprzez centralizacj usug wspierajcych, podzlecajc niektre z dziaa, upraszczajc struktury nadzorcze i funkcje (wczajc w to te, ktre podlegaj uregulowaniom prawnym), eliminujc nieproduktywne elementy zakadw i podnoszc automatyzacj. Wskaniki poziomu efektywnoci zamieszczone w Tabeli 7 zawieraj dane odnoszce si do wysoce efektywnych kopal. Dla przykadu spka Lubelski Wgiel Bogdanka S.A., osiga poziom wydajnoci, ktry jest dwukrotnie wikszy ni rednia krajowa z jednej tylko kopalni z Zagbia Lubelskiego, pomimo trudnych warunkw hydrogeologicznych i wzgldnie cienkich pokadw wgla. Do 2014 r. spka planuje zwikszy dwukrotnie poziom produkcji do 11,1 mln ton rocznie i przygotowuje w tym celu dwa nowe szyby w zou Stefanw, aby osign zakadany cel41.
TRANSPORT WGLA
Przemys wglowy korzysta z dobrze rozwinitej infrastruktury transportowej, obejmujcej poczenia kolejowe z krajami ssiednimi (Niemcy, Republika Czeska,
41
Podczas budowy w 1989 r. zaniechano dokoczenia dwch szybw 993 m i 1020 m.
99
6. Wgiel
Republika Sowacka, Ukraina, Biaoru, Litwa i Rosja) oraz poczenia z portami batyckimi. Transport wgla drog kolejow wewntrz kraju jest zdominowany przez pastwow firm PKP Cargo. W 2003 r. firma posiadaa 96% udziaw w rynku przewozowym. Mimo, e dwa mniejsze przedsibiorstwa, CTL Logistics S.A. i DB Schenker Rail Polska S.A. (ktry naby PCC Logistics i PTK Holding S.A.), rozpoczy rywalizacj, PKP Cargo wci kontrolowao ponad 70% rynku przewozowego w 2008 r. Stawki za przewz wgla nie s konkurencyjne, w porwnaniu ze stawkami w innych pastwach bdcych duymi producentami wgla. Przykadowo, rednia stawka transportu wgla z kopalni do portu w pierwszej poowie 2006 r. wyniosa 15 EUR za ton (65 PLN)42. Do przewozu wgla uywa si rwnie barek rzecznych. Obecna i przysza zdolno przeadunkowa polskich portw w zakresie wgla zostaa przedstawiona w Tabela 8. Jedynie port w Gdasku posiada moliwoci przeadunkowe umoliwiajce przyjmowanie duych okrtw handlowych. Dwa mniejsze porty, Ustka i Koobrzeg, posiadaj zdolnoci przeadunkowe dla okrtw rednich rozmiarw. Roczna zdolno przeadunkowa portw moe ulec zwikszeniu do 19 mln ton przy niewielkich pracach modernizacyjnych urzdze, ktre wczeniej suyy do celw eksportowych. Polska posiada przewag konkurencyjn na rynku batyckim/skandynawskim z uwagi na blisko portw batyckich, z ktrych wikszo nie moe obsugiwa masowcw. Eksportowany za pomoc mniejszych statkw wgiel z Polski unika przeadunkw porednich w porwnaniu z midzynarodowym przeadunkiem w gwnych centrach handlu tym surowcem.
Tabela 8. Zdolnoci przeadunkowe wgla w polskich portach, 2009 i 2015

Port Gdask Gdynia winoujcie Szczecin cznie
rdo: Ministerstwo Gospodarki.
Obecna roczna zdolno eksportowa Obecna roczna zdolno importowa (przysze moliwoci w 2015 r.), Mt (przysze moliwoci w 2015 r.), Mt 10 (5) 1 (1) 5 (5) 4 (4) 20 (15) 0 (10) 2 (2) 3 (5) 2 (2) 7 (19)
PROGNOZA
Przyszo polskiego przemysu wglowego jest trudna do okrelenia. Trwajce prace zmierzajce do zwikszenia efektywnoci oznaczaj, e wiele kopal wgla kamiennego funkcjonujcych w sektorze prywatnym moe spodziewa si zyskw w przyszoci, zaspokajajc cz spodziewanego popytu w 2030 r. Rwnowaga moe zosta osignita poprzez import oraz istniejce zdolnoci przeadunkowe portw, ktre zapewni dostp do rynkw midzynarodowych oraz import kolejowy z Rosji, Ukrainy, Republiki Czeskiej i Kazachstanu.
rednia odlego dla transportu kolejowego dla wszystkich przewozw wgla kamiennego w Polsce wyniosa 240 km w 2008, wczajc w to elektrownie i drog do (z) portw, przy rednim koszcie 25 PLN (6 EUR) na ton (Ministerstwo Gospodarki).
42
100
6. Wgiel
W sektorze wgla brunatnego, pionowo zintegrowane przedsibiorstwa dostarczajce wgiel bezporednio do pooonych przy nich elektrowni s bardzo konkurencyjne na podstawowym poziomie produkcji energii elektrycznej. Chocia PGE S.A. odgrywa wspczenie dominujc rol w sektorze wgla brunatnego, nowi uczestnicy mogliby zosta zachceni poprzez konkurencyjne rundy licencyjne wraz z wyeliminowaniem koniecznoci gromadzenia koncesji wydobywczych. Udzia nowych uczestnikw rynku miaby du warto dodan, poniewa zwikszyby tak potrzebn konkurencj w sektorze elektroenergetycznym. Potrzeby kapitaowe dla projektw rozbudowy kopal wgla kamiennego oraz budowy nowych kopal wgla brunatnego mog zosta pozyskane poprzez kanay komercyjne, pomimo decyzji Polski z 2007 r. oferowania wsparcia inwestycyjnego dla przemysu wgla kamiennego. Najbardziej naglcym zagadnieniem sektora wgla brunatnego s procedury pozyskiwania zezwole na budow nowych kopal. Nawet jeeli proponowane przedsiwzicia le w interesie narodowym, sprzeciw lokalnych spoecznoci i brak wsparcia lokalnych i regionalnych wadz powoduje, e uzyskanie pozwole jest niezwykle trudnym zadaniem. Przemys wglowy jako cao napotyka wiele wyzwa w zakresie ochrony rodowiska. Dyrektywa LCPD Unii Europejskiej (ang. Large Combustion Plants Directive) i zwizana z ni zintegrowana dyrektywa kontroli i przeciwdziaania zanieczyszcze (ang. Integrated Pollution and Control Directive), wymagaj od Polski ograniczenia emisji zanieczyszcze zwykych. Polska podlega rwnie midzynarodowym zobowizaniom ograniczenia emisji CO2 ze spalania paliw (np. wczeniej wspomniany System Handlu Emisjami EU- ETS). Chocia Polska w ramach Traktatu Akcesyjnego, uzyskaa pewne okresy przejciowe, okres ich obowizywania niedugo si skoczy. Polska jako czonek Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (UNECE) jest sygnatariuszem Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza (ang. Long-Range Transboundary Air Pollution Convention) oraz Drugiego Protokou Siarkowego UNECE. Na podstawie tych traktatw, Polska musi ograniczy emisj dwutlenku siarki do 1,397 mln ton w 2010 r., co oznacza redukcj o 56% w stosunku do 1980 r.43. Poniewa metan jest uwaany za silny gaz cieplarniany, ktry nie moe podlega wymianie handlowej w ramach EU-ETS, to na rzdzie ciy obowizek zapewnienia przepisw regulujcych emisj metanu z kopal wgla. Szacuje si je na 10,3% caoci emitowanych przez Polsk gazw cieplarnianych. Starannie skonstruowane systemy motywacyjne mogyby zachca do wychwytywania i ponownego uycia metanu kopalnianego, obejmujcego rwnie metan z powietrza wentylacyjnego. Kolejnym wyzwaniem jest osiadanie gruntw i skadowanie odpadw grniczych. W Polsce wikszo odpadw grniczych zamiast skadowania na wysypiskach jest ponownie umieszczana w podziemnych wyrobiskach bd uywana do rekultywacji terenw, prac inynieryjnych i budowlanych. Wreszcie, kolejn wan kwesti dla zdobywania akceptacji spoecznej jest, restauracja. Polska posiada szereg przepisw z zakresu rekultywacji pogrniczej44.
43 44
W 2008, polska emisja SO2 signa 1.131 Mt, co stanowi 65% redukcji w stosunku do 1990 r. (EEA, 2009). Prawo Geologiczne i Grnicze z 1994 r., w tekcie jednolitym z poprawkami Dz. U. 2005 Nr. 228, poz. 1947 i Ustawa o ochronie gruntw rolnych i lenych z 1995 r., w tekcie jednolitym z poprawkami Dz. U. 2004 Nr. 191, poz. 1266.
101
6. Wgiel
POLITYKA DLA PRZEMYSU WGLOWEGO

Celem Polityki energetycznej Polski do 2030 r. jest racjonalne i efektywne gospodarowanie zoami wgla. Wgiel jest traktowany jako gwne paliwo dla elektroenergetyki i obejmuje nastpujce cele: zapewnienia bezpieczestwa energetycznego kraju poprzez zaspokojenie krajowego zapotrzebowania na wgiel, zagwarantowanie stabilnych dostaw do odbiorcw i wymaganych parametrw jakociowych; zastosowanie efektywnych i niskoemisyjnych technologii w zuyciu wgla w przemyle energetycznym, w tym zagazowania wgla oraz przerobu na paliwa cieke i gazowe; wykorzystanie nowoczesnych technologii w sektorze grnictwa wgla dla zwikszenia konkurencyjnoci, bezpieczestwa pracy i ochrony rodowiska oraz stworzenia podstaw rozwoju technologicznego i naukowego; maksymalne zagospodarowanie metanu uwalnianego przy eksploatacji wgla w kopalniach. Cele te zostay omwione bardziej szczegowo w dokumencie Strategia dla grnictwa wgla kamiennego w Polsce w latach 20072015 (dalej: Strategia), ktry zosta przyjty przez Rad Ministrw 31 lipca 2007 r.45. Strategia zostaa oparta na wczeniejszym dokumencie, Restrukturyzacja Grnictwa Wgla Kamiennego w latach 20042006 oraz Strategia na lata 20072010, przyjtym przez Rad Ministrw 27 kwietnia 2004 r. Strategia dla sektora wglowego oparta jest na zaoeniu, e dugoterminowe stabilne dostawy wgla o wysokiej jakoci s istotne dla bezpieczestwa energetycznego Polski. Utrzymanie produkcji wgla energetycznego i koksujcego bdzie wymagao budowy nowych kopal i modernizacji sprztu i metod wydobycia. Zgodnie ze Strategi, nadmiar produkcji, po zaspokojeniu krajowego zapotrzebowania, moe zosta wyeksportowany. Kluczowymi elementami sucymi do osignicia celw strategicznych bdzie konkurencyjno cenowa, bezpieczestwo zatrudnienia, ochrona rodowiska i rozwj technologiczny. Strategia okrela nowe moliwoci zuycia wgla. Udoskonalenie surowca, bardziej efektywne technologie spalania i nowe technologie przetwarzania wgla w paliwa pynne, syntetyczny gaz ziemny i metanol mog zapewni bezpieczestwo rodowiskowe i bezpieczestwo energetyczne pastwa. Zwizane z tym zaawansowane i czyste technologie wglowe takie jak wychwytywanie i przechowywanie dwutlenku wgla (CCS), s niezwykle wane nie tylko dla Polski. Planowane s poprawki do Prawa geologicznego i grniczego, uwzgldniajce wymogi Dyrektywy UE w zakresie CCS. W celu udoskonalenia dugoterminowych planw w odniesieniu do sektora grnictwa, rzd wspiera badania i rozwj (R&D) w ramach programu operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (2007-2013). Nowe technologie maj na celu podnie konkurencyjno tego tradycyjnego sektora gospodarki. Rzd planuje kontynuacj procesu prywatyzacji spek wglowych; planuje sprzeda mniejszociowe udziay w spkach Katowicki Holding Wglowy S.A. oraz Jastrzbska Spka Wglowa S.A., a firmy te bd mogy emitowa obligacje dla sfinansowania
45
www.mg.gov.pl/english/economy/coal+mining+sector/
102
6. Wgiel
swoich inwestycji. W przypadku Kompanii Wglowej S.A., dalszy proces restrukturyzacji i oddzielanie zobowiza powstaych w przeszoci jest koniecznoci a plany prywatyzacyjne zostay przesunite na okres pniejszy do 2011 r. z uwagi na wiatowy kryzys finansowy.
SUBSYDIOWANIE PRZEMYSU WGLOWEGO

Ceny krajowego wgla energetycznego, koksujcego i wgla brunatnego s w Polsce swobodnie negocjowane i konkurencyjne wzgldem importu drog morsk oraz ldow. Sprzeda wgla nie jest dotowana przez pastwo, ktre dodatkowo nie udziela wsparcia finansowego zarwno w zakresie kosztw operacyjnych jak i utrzymania dostpu do ju eksploatowanych zasobw wgla.
Wykres 24. Pomoc pastwowa wypacona do polskiego sektora wgla kamiennego, 19992009
rdo: Ministerstwo Gospodarki.
Gwny ciar restrukturyzacji polskiego przemysu wglowego zosta poniesiony przez pastwo (Wykres 24). Odkd Polska staa si czonkiem Unii Europejskiej w 2004 r., Komisja Europejska podja szereg decyzji dotyczcych zgodnoci planw w zakresie restrukturyzacji z funkcjonowaniem wsplnego rynku oraz aprobaty pomocy pastwa dla przemysu wgla kamiennego46. Oglnie rzecz biorc, koszty powizane s z obcieniami historycznymi takimi jak prawo emerytowanych grnikw do darmowego wgla, koszty likwidacji kopal, odszkodowania dla zwalnianych grnikw, zarzdzanie ryzykiem zwizanym zagroeniami wodnym, metanowym i poarowym w zamknitych kopalniach oraz odbudowa i uporzdkowanie szkd grniczych. Cakowite nakady finansowe z krajowego budetu na pokrycie wspominanych zobowiza w latach 2008 2015 szacowane s na 2,7 mld PLN (0,62 mld EUR), w tym 152 mln PLN (35 mln EUR) z Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW). Koszt zwizane z zamykaniem kopal po 31 grudnia 2006 r. pokryte zostay przez specjalny fundusz, ustanowiony w tym celu przez spki grnicze.
46
Przepisy Rady Europy 1407/2002 zakadaj pomoc pastwa dla przemysu wglowego, podczas gdy Decyzja Nr K(2005)1796 na lata 2004-2006 odnosi si w tej kwestii szczeglnie do Polski; podobnie jak Decyzja Nr K(2007)1943 na 2007 r.
103
6. Wgiel
Polski rzd moe udzieli dodatkowego wsparcia finansowego w zakresie restrukturyzacji na poziomie do 30% poczynionych przez funkcjonujce kopalnie inwestycji, na co zezwala prawo UE. W 2010 r. rzd udzieli wsparcia finansowego z budetu w wysokoci 400 mln PLN (92 mln EUR).
POLITYKA ZATRUDNIENIA W PRZEMYLE WGLOWYM

Polityka rzdu w zakresie zatrudnienia podczas procesu restrukturyzacji przemysu wglowego skupia si na zapewnieniu alternatywnych rozwiza dla zwalnianych grnikw oraz zaoferowaniu wsparcia spoecznego dla osb pozostajcych bez pracy47. Polityka osigna sukces, poniewa zdoano unikn niepokojw spoecznych i przemocy, wywoanych restrukturyzacj tak jak to miao miejsce w innych pastwach. Jednake tak prowadzona polityka okazaa si by kosztowna. Ramka 5 zawiera wicej szczegw dotyczcych procesu restrukturyzacji sektora wglowego w zakresie zatrudnienia.
Ramka 5. Proces restrukturyzacji sektora wglowego w zakresie zatrudnienia

W 1993 r. stworzono w Polsce baz prawn majc na celu wsparcie zwalnianych pracownikw oraz udzielenie pomocy spoecznej osobom dotknitym zamykaniem kopal. Pniejszy program restrukturyzacji grnictwa przeprowadzony w latach 1996 2000 doprowadzi do redukcji zatrudnienia drog dobrowolnych odej, urlopw grniczych (alternatywna forma przejcia na wczeniejsz emerytur), przechodzenie do innych przedsibiorstw utworzonych z majtkw wczeniejszych przedsibiorstw grniczych oraz preferencyjne stawki podatkowe dla nowopowstajcych firm lub tych zatrudniajcych byych grnikw. Grniczy Pakiet Socjalny (GPS) zawiera o wiele szerszy zakres korzyci, ni poprzednio. W 2003 r. zapocztkowano na lsku program majcy zminimalizowa negatywny wpyw restrukturyzacji przemysu wglowego, ktrego inicjatorem bya Fundacja lska. Wsparcia finansowego w postaci poyczki dla pierwszego etapu programu udzieli Europejski Bank Rozwoju. Program polega na wzmocnieniu miejscowego zaplecza biznesowego oraz udzielaniu poyczek dla maych i rednich przedsibiorstw, w celu stworzenia nowych dugoterminowych miejsc pracy. W 2003 r. wesza w ycie ustawa o restrukturyzacji grnictwa wgla kamiennego, ktra wprowadzia nowe rodki pomocy. Na przykad, gwarancje zatrudnienia dla osb osigajcych wiek emerytalny przed 2007 r. z zachowaniem penego prawa do emerytury. Dostpne byy rwnie granty dla osb chccych si przekwalifikowa zawodowo oraz kredyty dla osb pragncych rozpocz wasn dziaalno gospodarcz. W latach 19942003 Polski rzd wyda na restrukturyzacj zatrudnienia w przemyle wgla kamiennego 1,6 mld USD. Najwiksza cz tej kwoty zostaa wydatkowana w latach 19982002. Uzyskane z Banku wiatowego wsparcie finansowe w wysokoci ok. 1 mld USD poprzez kredyty, dotacje i inwestycje Midzynarodowej Korporacji Finansowej (IFC), zostay przeznaczone na zamykanie najmniej zyskownych kopal, racjonalizacj zatrudnienia po 2003 r., napraw szkd grniczych i tworzenie nowych miejsc pracy. W latach 20042006 ze Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej przeznaczono sum 11,4 mld EUR (15,1 mld USD wg wartoci z 2005 r.) na rozwj zasobw ludzkich, popraw konkurencyjnoci i zintegrowany program rozwoju regionalnego.
47
ARP, 2004.
104
6. Wgiel
Oparcie si Polski na wglu jako gwnym rdle energii oznacza, e rzd jest zobowizany do dugoterminowego ksztatowania przyszoci okrojonego przemysu. Pomogo to utrzyma sektor zaopatrzenia grniczego, jak te wprowadzi wiksze bezpieczestwo zatrudnienia dla kadry grniczej. Patrzc w przyszo, polityka dalszych redukcji zatrudnienia poprzez naturalne odejcia (tj. emerytury) doprowadzi do starzenia si siy roboczej. Wyzwaniem zatem pozostaje utrzymanie staego poziomu wyszkolenia, koniecznego do bezpiecznej obsugi kopal, poprzez zatrudnianie modych kadr i ich szkolenie.
ROZWJ I BADANIA TECHNOLOGII PRZEMYSU WGLOWEGO

Polska posiada dug tradycj w zakresie rozwoju technologii zwizanych z przemysem wglowym i utrzymuje wiele szanowanych centrw badawczych, co zostao szerzej ujte w rozdziale 10: Technologie Energetyczne oraz R&D. Nowe technologie w zakresie wydobycia, wysoka wydajno sprztu grniczego, podziemna gazyfikacja wgla, wydobycie metanu ze z wglowych, technologie przetwrstwa wgla oraz wyposaenie elektrowni s przedmiotem prowadzonych bada i rozwoju, czasami s wdraane na skal przemysow. Dla zapewnienia zgodnoci sposobw wykorzystania wgla z krajowymi i midzynarodowymi celami w zakresie zrwnowaonego rozwoju, Polska musi kontynuowa dziaania zmierzajce do uwzgldniania ekologicznego aspektu procesu wydobycia i wykorzystania wgla. Polska moe odgrywa istotn rol w rozwoju i demonstracji czystych technologii wglowych. W szczeglnoci, priorytetem zwizanym z wymogami UE jest wprowadzenie oszczdnej metody wychwytywania i przechowywania CO2 pochodzcego z elektrowni opalanych wglem. Do 2015 r. jest spodziewana realizacja dwch projektw w zakresie CCS, ktre stanowi cz wikszego programu na poziomie UE (Rozdzia 10). W Scenariuszu 450 MAE, omawianym w rozdziaach 2 i 3, CCS stanowi 23% cakowitej redukcji emisji CO2 do 2030 r. w porwnaniu ze scenariuszem referencyjnym. Osignicie tego wyniku jest uzalenione od wsparcia spoecznego dla technologii CCS oraz od rozwoju tej technologii. Rozdzia 10 dokonuje oceny projektw w zakresie CCS dla Polski.
WNIOSKI
Przemys wglowy w Polsce przeszed wielkie zmiany strukturalne od wyboru pierwszego demokratycznego rzdu w 1989 r. Wydajno ulega znaczncejj poprawie, przeprowadzono inwestycje w celu modernizacji kopal oraz rozwizano problem nadmiernego zatrudnienia. Implikacje spoeczne restrukturyzacji byy z wyczuciem prowadzone przez rzd co jest godnym pochway osigniciem zwaywszy na redukcj 330 000 miejsc pracy. Wgiel odgrywa dominujc rol w bilansie energii i odpowiada za 55% produkcji energii pierwotnej i 90% energii elektrycznej. Dostpno krajowego wgla zapewnia bezpieczestwo poday, rwnowac siln zaleno Polski od importu ropy naftowej i gazu ziemnego. Istniej jednak pewne ryzyka. Prawdopodobnie do najwikszych zagroe mona zaliczy potencjalne przerwy dostawy energii elektrycznej w sytuacji przerw w dostawach wgla, bdcych konsekwencj, na przykad, protestw grniczych lub w transporcie kolejowym. Zatem podane byoby wiksze zrnicowanie sektora elektroenergetycznego.
105
6. Wgiel
Produkcja wgla kamiennego w Polsce ulega zmniejszeniu od szczytu produkcji w 1989 r. Produkcja na poziomie 77,4 mln ton w 2009 r. odzwierciedla nie tylko spadek zapotrzebowania na wgiel, ale take trudn sytuacj ekonomiczn kopal gbinowych powstaych kilkadziesit lat temu. Z drugiej strony, produkcja wgla brunatnego, zapewnia Polsce dostawy konkurencyjnego rda energii. Ceny krajowego wgla energetycznego oraz koksujcego s wolne i konkurencyjne w porwnaniu do wgla importowanego drog morsk. Sprzeda wgla nie jest dotowana. Polskie zasoby wgla w porwnaniu z niewielkimi zasobami ropy naftowej i gazu ziemnego mogyby by eksploatowane przez setki lat uwzgldniajc obecny poziom produkcji. Jednak zasoby wydobywane wgla kamiennego w istniejcych kopalniach nie rokuj zbyt dugiego okresu wydobycia. Przy braku perspektyw zatapiania nowych kopal, jest spodziewany spadek produkcji wgla kamiennego do 2030 r. Produkcja wgla brunatnego rwnie ulegnie zmniejszeniu jeeli nie zostan oddane do eksploatacji nowe kopalnie. Sprzeciw spoeczny wobec sektora wglowego powoduje, e wadze lokalne niechtnie udzielaj koncesji na budow nowych kopal, pomimo krajowych potrzeb wzrostu produkcji wgla brunatnego, jeeli ma unikn si brakw w dostpie do wgla po 2015 r. Uzyskiwanie pozwole na budow nowych kopal jest najbardziej naglcym zagadnieniem dla sektora wgla brunatnego. Polska powinna zbada jak inne pastwa czonkowskie MAE poradziy sobie z t sytuacj. Nie istniej rozwizania, ktre zadowoliyby wszystkich zainteresowanych jednak uzasadnione dania tych, ktrzy zostali dotknici efektami dziaalnoci grniczej powinny by wzite pod uwag. Bardziej skuteczny system planowania pozwoliby zrealizowa projekty energetyczne, ktre s w interesie narodowym. Nie dalej jak w 2007 r. rzd Polski wyraa obawy, e wewntrzna produkcja moe przewyszy popyt wewntrzny. Rzeczywisto okazaa si by inna. W 2008 r. Polska po raz pierwszy staa si importerem wgla kamiennego netto jako e krajowa produkcja bya niewystarczajca, aby zaspokoi krajowe zapotrzebowanie. Import z Rosji sign 70% caoci importu wgla w 2009 r. Przemys wgla kamiennego, zoony z 27 kopal jest zdominowany przez cztery spki pastwowe, z ktrych najwiksz jest Kompania Wglow S.A. Wglokoks S.A. jest pastwow firm handlow, ktra dominuje w Polsce w zakresie eksportu wgla. Lubelski Wgiel Bogdanka S.A., ktra jest wacicielem i eksploatuje du kopalni wgla kamiennego we wschodniej Polsce zostaa sprywatyzowana w 2010 r., w efekcie pierwszej oferty publicznej (IPO) przeprowadzonej w 2009 r. Przemys wgla brunatnego obejmuje cztery kopalnie: Adamw, Bechatw, Konin i Turw. Dwie pionowo zintegrowane elektrownie uywaj wgla brunatnegodo produkcji energii elektrycznej: PGE S.A. i PAK S.A. Pastwowa spka jest odpowiedzialna za zamykanie nieproduktywnych kopal i zarzdzanie innymi aspektami rzdowego programu restrukturyzacji. O ile waciwym jest taki podzia zada Skarbu Pastwa to naley zapewni aby rodki publiczne byy wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem. Moe to by osignite poprzez powierzenie tycch zada organowi, ktry byby bezporednio odpowiedzialny przed Parlamentem. Przyszo polskiego przemysu wglowego jest dwojaka. Postpujce zwikszanie wydajnoci sprawia, e szereg kopal wgla kamiennego bdzie osigaa w przyszoci zyski zaspokajajc w czci spodziewany popyt. Rwnowaga moe zosta osignita poprzez import a w tym zakresie istniej wystarczajce zdolnoci transportowe
106
6. Wgiel
i przeadunkowe. W sektorze wgla brunatnego, pionowo zintegrowane przedsibiorstwa dostarczajce wgiel bezporednio do elektrowni przy nich zlokalizowanych powinny pozosta konkurencyjne na podstawowym poziomie produkcji energii elektrycznej. Rzd powinien zachci nowych uczestnikw do udziau w rynku poprzez konkurencyjne rundy licencyjne. Potrzeby kapitaowe dla projektw rozbudowy kopal wgla kamiennego oraz budowy nowych kopal wgla brunatnego mog zosta pozyskane poprzez kanay komercyjne, pomimo decyzji Polski z 2007 r. oferowania wsparcia inwestycyjnego dla przemysu wgla kamiennego. Przemys wglowy jako cao napotyka wiele wyzwa w zakresie ochrony rodowiska. Zanieczyszczenia pochodzce z wykorzystania wgla musz zosta ograniczone podobnie jak zobowizania pastwa w zakresie ograniczenia emisji CO2 zgodnie z dyrektywami UE. Chocia Polska, w ramach Traktatu Akcesyjnego, uzyskaa pewne okresy przejciowe w odniesieniu do dyrektyw rodowiskowych, okres ich obowizywania niedugo si skoczy. Rzd musi zatem wprowadzi przejrzysty i wiarygodny plan zmierzajcy do spenienia wymaga dyrektywy LCPD Unii Europejskiej (ang. Large Combustion Plants Directive) i zwizanej z ni zintegrowan dyrektyw kontroli i przeciwdziaania zanieczyszcze (ang. Integrated Pollution and Control Directive). Poniewa metan jest uwaany za silny gaz cieplarniany, ktry nie moe podlega wymianie handlowej w ramach EU-ETS, rzd musi poradzi sobie z emisjami tego gazu z kopal wgla. Dokadnie opracowane systemy motywacyjne mogyby zachci do wychwytywania i ponownego uycia metanu kopalnianego, wczajc take gaz z powietrza wentylacyjnego. Wreszcie, jeeli budowa nowych kopal ma zyska akceptacj spoeczn, naley zadba aby restauracja kopal przeprowadzana bya wedug najwyszych standardw. Istniejce przepisy regulujce rekultywacj terenw pogrniczych musz by cile przestrzegane. Podsumowujc, jeeli Polska planuje kontynuowa wykorzystanie znaczcych iloci krajowego wgla oraz cieszy si wynikajcymi z tego korzyciami w zakresie bezpieczestwa energetycznego, kraj musi kontynuowa dziaania zmierzajce do obnienia negatywnego wpywu wydobycia i zuycia wgla na rodowisko.
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Ponownie oszacowa i zewidencjonowa opacalne do wydobycia rezerwy wgla kamiennego i brunatnego w celu okrelenia przyszego rozwoju polityki energetycznej. Kontynuowa polityk majc na celu stworzenie silnego i konkurencyjnego prywatnego sektora grniczego. Wsppracowa z przemysem celem stworzenia strumienia projektw rozwojowych, wczajc w to zabezpieczenie odpowiednich licencji i zezwole. Zagwarantowa finansowanie i konieczn legislacj niezbdne dla realizacji projektw demonstracyjnych CCS, tak aby technologia ta bya dostpna jako opcja ograniczenia emisji CO2 do 2020 r.
107
6. Wgiel
108
7. Gaz ziemny
7. GAZ ZIEMNY
PODA I POPYT POPYT
Zapotrzebowanie na gaz ziemny wzrastao stopniowo od 13,3 mld m3 w 2000 r. do 16,4 mld m3 w 2009 r. (wedug metodologii MAE patrz Ramka 6), z rocznym wzrostem wynoszcym 2,3%. W Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. prognozuje si, e w porwnaniu do poziomu z 2009 r., popyt na gaz wzronie o 28% w 2020 r. i o 52% w 2030 r. Dzienna konsumpcja gazu ziemnego w 2009 r. wahaa si pomidzy 30,2 mln m3 w sierpniu do 62,2 mln m3 w styczniu48. rednia dzienna konsumpcja gazu ziemnego w styczniu 2010 r. wyniosa 71,2 mln m3 .
Ramka 6. Statystyki dotyczce gazu: rnice metodologiczne

Dane dotyczce produkcji i konsumpcji gazu ziemnego w publikacjach MAE rni si od polskich rde pod wzgldem metodologicznym. Przykadowo, krajowe wydobycie gazu raportowane z polskich rde signo 4,1 mld m w 2009 r. w porwnaniu do podawanych przez MAE wartoci 5,8 mld m. Dane przekazane przez Agencj Rynku Energii do MAE to suma danych dotyczcych gazu ziemnego rnych rodzajw (gaz wysokometanowy, gaz niskometanowy oraz metan pochodzcy z kopal), w warunkach standardowych, bez podawania nominalnej wartoci kalorycznej brutto (GCV). W danych polskich niskometanowy gaz ziemny jest przeliczany pod wzgldem wartoci kalorycznej brutto na gaz wysokometanowy. Poza rnicami metodologicznymi, podczas przeprowadzania pomiaru wolumenu gazu ziemnego naley rwnie pamita w jakiej temperaturze i w jakim cinieniu gaz ziemny jest mierzony. Istnieje wiele definicji co do tego, jakie s standardowe warunki temperatury i cinienia. Dla MAE warunki standardowe to 15C i 760 mm supa rtci (mm Hg); w Polsce normalne warunki pomiarowe to temperatura 0C i cinienie 760 mm Hg; podczas gdy w Rosji standard pastwowy GOST 2939-63 Gazy. Warunki okrelania objtoci okrela warunki standardowe na temperatur 20C i cinienie 760 mm Hg. Ta rnica nie jest niczym wyjtkowym uywa si take wielu innych zestaww warunkw, na przykad Midzynarodowa Organizacja Standaryzacji (ISO) posiada wicej ni jedn definicj warunkw standardowych. Jest zatem wane, aby wspomnie jako e gaz ziemny jest surowcem bardzo spralnym w zwizku z tym rnice w jego pomiarze mog by znaczne. Najwikszym konsumentem gazu ziemnego jest przemys , odpowiadajcy za 37% z cakowitego popytu na gaz w 2009 r., zgodnie ze wstpnymi danymi MAE. Tu za nim plasuje si sektor mieszkaniowy i usug, odpowiednio 26% i 13%. Sektor ciepowniczy
48
Powysze dane stanowi miesiczn redni we wspomnianych dwch miesicach, na podstawie IEA Montlhly Oil statistics.
109
7. Gaz ziemny
i energii elektrycznej reprezentowa jedynie 10% cakowitego zuycia gazu ziemnego w 2009 r. Poniewa produkcja energii elektrycznej bazuje gwnie na wglu, udzia gazu ziemnego jako paliwa do jej produkcji uksztatowa si na poziomie tylko 2% w 2009 r. Moe on ulec zwikszeniu ze wzgldu na starzejc si infrastruktur opart na wglu, ktra bdzie naleao zastpi innymi typami elektrowni. Elektrownie gazowe s drugimi co do szybkoci w budowie tu po elektrowniach wiatrowych, s te mniej naraone na sprzeciw spoeczny (syndrom NIMBY Not In My Backyard) ni elektrownie wglowe czy wiatrowe.
Wykres 25. Poda gazu ziemnego z podziaem na sektory*, 19972030
* TPES wedug sektorw konsumpcyjnych. Pozostae zawieraj sektor przetwrczy i energetyczny. Przemys zawiera uycie pozaenergetyczne. Handel zawiera handel, usugi publiczne, rolnictwo/lenictwo, rybowstwo i inna konsumpcj finaln. Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rzdowe na lata 20202030. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pastwo.
PODA
Udzia gazu ziemnego w cakowitej poday energii pierwotnej (TPES) Polski wynis 13% w 2008 r., co stanowi wzrost o dwa punkty procentowe w stosunku do poziomu z 2000 r. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) przewiduje nieznaczne zwikszenie udziau gazu ziemnego do 14,5% w 2030 r. Okoo jednej trzeciej cakowitej poday gazu ziemnego pochodzi z krajowego wydobycia, natomiast reszta z importu. Cakowity import gazu ziemnego w Polsce w 2009 r. wynis 10 mld m3, podczas gdy saldo i eksport osigny odpowiednio 580 mln m3 i 40 mln m3. Obecnie praktycznie cay importowany gaz ziemny jest dostarczany rurocigami do Polski przez PGNiG, poza niewielkimi ilociami gazu skroplonego (LNG) przesyanego przez konkurentw PGNiG drog ldow (22,5 tys. ton w 2008 r. i 14 tys. ton w 2009 r.). Jak pokazuje Tabela 9, Rosja jest gwnym rdem importu gazu ziemnego. W 2009 r. udzia gazu rosyjskiego w imporcie wynis 82%, podczas gdy import z Niemiec 11%. W padzierniku 2010 r., po dugich polsko-rosyjskich negocjacjach (patrz Ramka 7), zawarto nowy, dugoletni kontrakt pomidzy PGNiG i rosyjskim Gazpromem.
110
7. Gaz ziemny
Tabela 9. Kontrakty na import gazu PGNiG

Nabywca PGNiG Dostawca OOO Gazprom (Rosja) VNG-Verbundnetz Gas AG (Niemcy) VNG-Verbundnetz Gas AG (Niemcy) NAK Naftogaz (Ukraina) RosUkrEnergo AG Pocztek 29 padziernika 2010 Data kocowa 2022 Objto /Uwagi 3 2010: 9 mld m /rok 3 2011: 9.8 mld m /rok 3 20122022: 10,25 mld m /rok 0,4 mld m /rok
3
PGNiG
17 sierpnia 2006
1 padziernika 2016
PGNiG PGNiG PGNiG
29 wrzenia 2008 2004 2007
1 padziernika 2011 2020 2010
0,5 mld m /rok 0,005 mld m /rok * 2,5 mld m /rok ; Od 1 stycznia 2009, RosUkrEnergo nie wykonuje swoich obowizkw umownych.
3 3
* objtoci s podane dla warunkw normalnych - 0 C. ** PGNiG oczekuje podniesienia importu z Ukrainy od 2011 roku. rdo: Polska administracja.
Ramka 7. Kontrakty gazowe z Rosj

Umowy na dostawy gazu ziemnego z Rosji do jej wschodnio- i rodkowo-europejskich ssiadw zwykle s zawierane na dwch poziomach pomidzy rzdami krajw i pomidzy pastwowymi spkami gazowymi. Zwykle podpisywane s w pakietach z umowami dotyczcymi przesyu gazu rosyjskiego przez kraj importera. Polska podpisaa z Rosj umow midzyrzdow w 1993 r., ktr zmieniano w latach 1996 i 2003. Strony renegocjoway j w 2009 r. jednak nowe porozumienie zostao zawetowane przez Komisj Europejsk, jako e naruszao ono zasady rynku wewntrznego UE. Komisja naciskaa, aby Polska udostpnia stronom trzecim dostp do rurocigu Jama i pozwolia, aby gaz ziemny pyn w obu kierunkach pomidzy Polsk i Niemcami. Chciaa rwnie wykrelenia tzw. klauzuli przeznaczenia, czyli zakazu dalszej sprzeday gazu rosyjskiego do innych pastw. W padzierniku 2010 r., rzdy rosyjski i polski, podobnie jak Gazprom i PGNiG, zgodziy si co do nastpujcych warunkw: Gazprom dostarczy 9,7 mld m w 2010 r. zwikszajc dostawy do 10,5 mld m w 2011 r. i 11 mld m w 2012 r. wg standardu GOST (odpowiada to 9,03 mld m, 9,77 mld m i 10,24 mld m wedug polskiej metodologii). Kontrakt koczy si w 2022 r., zamiast pierwotnie planowanego 2037 r. Klauzula przeznaczenia zostaa usunita z umowy. Umowa tranzytowa podpisana w padzierniku 2010 r. koczy si w 2019 r. zamiast, jak pierwotnie planowano, w 2045 r. Strony zdecydoway si przedyskutowa rozszerzenie umowy tranzytowej dotyczcej 28 mld m gazu rocznie do 2045 r. GAZ-SYSTEM i EuRoPol Gaz zgodziy si by GAZ-SYSTEM przej zarzdzanie czci rurocigu JamaEuropa przypisanej EuRoPolGaz. Na pocztku listopada 2010 r. Komisja Europejska zatwierdzia umow rosyjsko-polsk, podkrelia jednak potrzeb zapewnienia efektywnego dostpu stron trzecich do rurocigu Jama. Wedug BP Statistical Review of World Energy 2010, Polska dysponowaa w kocu 2009 r. 100 mld m3 udokumentowanych rezerw gazu ziemnego, co mona przeliczy na ok. 27 lat biecego wydobycia. Ministerstwo rodowiska udziela koncesji na poszukiwanie i wydobycie gazu ziemnego oraz ropy naftowej. Wedug stanu na dzie
111
7. Gaz ziemny
1 padziernika 2010 r., koncesjami na poszukiwanie dysponowao 15 firm, a 4 firmy dysponoway koncesjami na wydobycie z naturalnych wglowodorw. Dodatkowo istnieje kilkadziesit innych firm, krajowych i zagranicznych, zaangaowanych w planowanie wydobycia i poszukiwanie gazu niekonwencjonalnego. W 2009 r. wydobyto w Polsce 5,8 mld m3 gazu ziemnego (lub 4,27 mld m3 wedug polskiej metodologii omawianej w Ramce 6), co odpowiadao okoo jednej trzeciej krajowego zapotrzebowania. Okoo 98% tego gazu stanowio wydobycie PGNiG. Firma planuje podnie poziom wydobycia gazu konwencjonalnego w krtkim czasie. Wicej szczegw o polskim sektorze wydobywczym wglowodorw zawiera Rozdzia 8, dotyczcy ropy naftowej.
PERSPEKTYWY DLA GAZU NIEKONWENCJONALNEGO49

Wstpne szacunki wskazuj, e Polska moe dysponowa od 1,4 do 3 bln m3 gazu niekonwencjonalnego; jednak moe zaj to od piciu do dziesiciu lat zanim moliwa bdzie kompletna ocena jego handlowego zastosowania na podstawie pierwszych odwiertw poszukiwawczych, w 2010 r. Pastwowy Instytut Geologiczny planuje opublikowa swoje oceny dotyczce z gazu niekonwecjonalnego do koca 2011 r. Wiele duych i niezalenych amerykaskich firm naftowych i gazowych (w tym ExxonMobil, ConocoPhillips, Chevron i Marathon) szuka obecnie moliwoci eksploatowania gazu upkowego w Polsce. Ministerstwo rodowiska przyznao do padziernika 2010 r. ponad 70 koncesji na poszukiwanie gazu niekonwencjonalnego w Polsce. Polska moe rwnie mie rezerwy gazu zacinitego (ang. tight gas), jak te zasoby metanu w zoach wgla (ang. coal-bed-methane, CBM). Jeeli zoa gazu upkowego si potwierdz, to skala ich eksploatacji moe teoretycznie zmieni krajobraz energetyczny nie tylko Polski, ale i Europy. W praktyce jednak wydobycie gazu niekonwencjonalnego moe napotka na cikie ograniczenia w postaci fizycznie utrudnionego dostpu do z. Spoecznoci gmin o wysokim zaludnieniu lub o obszarze gsto podzielonym wasnociowo mog niechtnie zgadza si na odwierty na wielk skal, gwnie ze wzgldu na wywoane tym zakcenia oraz gwatowny wzrost lokalnego zapotrzebowania infrastrukturalnego, gwnie w sferze transportu. Du barier mog by rwnie przepisy o ochronie rodowiska, jako e charakter prac wiertniczych i spora ilo potrzebnych do zbudowania szybw moe by czynnikiem negatywnie wpywajcym na miejscowy krajobraz. Gromadzenie duej iloci wody potrzebnej do odwiertw moe rwnie kolidowa z przepisami o ochronie rodowiska oraz stanowi spory koszt operacyjny. Barier moe by rwnie dostp do duych zasobw wodnych chocia postp technologiczny przyczynia si do redukcji iloci potrzebnych do odwiertw. Otrzymywanie zezwole rodowiskowych bdzie najtrudniejsze na terenach ekologicznie wraliwych, a czas potrzebny do otrzymania zezwole i licencji na wiercenia i powizane z nimi czynnoci moe komplikowa projekty rozwojowe. Wyzwania techniczne i gospodarcze mog rwnie wynika z geologicznej charakterystyki z. Niektre zagbia s niewielkie i koncentracja zasobw moe by niska. Zoono i koszt wiercenia, czynnik wystarczajcej upliwoci podoa uatwiajcy szczelinowanie oraz blisko rurocigw to rwnie czynniki kluczowe.
49
Sekcja ta oparta jest na danych z dokumentu roboczego Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, 2010.
112
7. Gaz ziemny
Zwaywszy na wszystkie te elementy widzimy, e wydobycie gazu niekonwencjonalnego w Polsce moe si rozpocz nie wczeniej ni na pocztku lat 20. XXI w. By to si jednak mogo sta, jest potrzebna polityka wspierajca oraz odpowiednie ramy prawne.
REFORMA RYNKU I STRUKTURA PRZEMYSU REFORMA RYNKU

Zgodnie z Dyrektyw UE 2003/55/WE o rynkach gazowych, Polska rozpocza proces wielofazowej liberalizacji krajowego rynku gazu ziemnego. Rne kategorie odbiorcw stopniowo nabyway prawo do wyboru dostawcy. Konsumenci o rocznym zuyciu gazu wyszym ni 15 mln m3 uzyskali je w styczniu 2004 r., natomiast konsumenci spoza sektora mieszkaniowego w styczniu 2005 r. Wszyscy odbiorcy kocowi gazu ziemnego zostali uwolnieni w styczniu 2006 r. wyprzedzajc wymagania dyrektywy UE, aby osignc pen otwarto rynku przed lipcem 2007 r. Pomimo otwarcia rynku, konkurencja wzrasta powoli, a rynek gazowy jest wci silnie zmonopolizowany (o czym mowa poniej). Rzd przyznaje, e konkurencja praktycznie nie istnieje. Jednym z celw Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. jest rozwj konkurencyjnych rynkw gazowych. PEP 2030 i Program Dziaa Wykonawczych zakada przyjcie mechanizmw stymulujcych w tym zakresie. Ministerstwo Gospodarki oraz regulator powinni rozwija i wprowadza rodki majce na celu stopniow liberalizacj rynku gazowego, w tym: Zasady efektywnego dostpu do infrastruktury gazowej; Model wejcia-wyjcia; Ide wirtualnych punktw sprzeday gazu; Model rynku oddzielajcego przepyw fizyczny od handlowego; Zasada rwnowaenia rynku; Model rynku pozwalajcego efektywnie zmienia dostawcw. Urzd Regulacji Energetyki ma dostosowa ramy prawne do wspomnianych powyej warunkw oraz przygotowa przepisy dla stopniowego wyeliminowania taryf regulowanych. PEP 2030 wymaga rwnie od Ministerstwa Gospodarki i URE stworzenia mapy drogowej pomagajcej wdroy konkurencyjny rynek gazowy, biorcej pod uwag nastpujce problemy: Warunki infrastrukturalne rozwoju konkurencji, wczajc w to rozszerzenie i modernizacj sieci przesyu i dystrybucji oraz infrastruktury magazynowania gazu uwzgldniajcej zasad TPA (dostpu stron trzecich); Zapewnienie dostpu do infrastruktury gazowej; Okrelenie zaoe dla regulacji pozwalajcych wdraa zasady konkurencyjnoci; Wdroenie zasady wyboru dostawcy; Rozszerzanie dostpu do rde gazu dla podmiotw dziaajcych na rynku.
113
7. Gaz ziemny
STRUKTURA RYNKU
Jako cz reformy rynkowej wyodrbniono pod wzgldem wasnociowym dziaalno zwizan z przesyem gazu ziemnego, bdc pierwotnie czci PGNiG. W 2004 r. w ramach PGNiG utworzono cakowicie niezalen, pastwow jednostk, operatora systemu przesyowego (TSO) OGP GAZ-SYSTEM oraz przekazano j pod kontrol pastwa w 2005 r. W czerwcu 2007 r., wyodrbniono z PGNiG, pod wzgldem prawnym, sze spek dystrybucyjnych, ktrym URE przyznao status operatora systemu dystrybucyjnego (DSO). DSO s cakowit wasnoci grupy PGNiG. PGNiG (72,5% wasno Skarbu Pastwa, 12,7% w akcjonariacie pracowniczym, reszta w wolnym obrocie) ma dominujc pozycj w sektorach upstream i downstream. Jest to praktycznie jedyny importer gazu zarezerwowa prawie 100% zdolnoci przesyowej na wszystkich punktach wejcia50. Bdc rwnie najwikszym krajowym wydobywc gazu (98% krajowego wydobycia), PGNiG skutecznie kontroluje hurtowy rynek gazu ziemnego. Gaz sprzedawany jest jedynie w ramach umw dwustronnych. Brak jest gied gazu oraz hubw gazowych. PGNiG dominuje rwnie na rynku detalicznym. Wiele innych firm (G.EN Gaz Energia, CP Energia, EWE Polska, Enesta SA i KRI S.A.) weszo na rynek, jednak ich cakowity udzia to okoo 2% w 2009 r. Ze wzgldu na to, e nie maj one bezporedniego dostpu do zasobw z gazu ziemnego, kupuj gaz od PGNiG, aby odsprzedawa go konsumentom ostatecznym, czsto poprzez wasne lokalne sieci dystrybucyjne. Wyjtkiem jest EWE Polska, ktra rwnie importuje gaz ziemny z zachodu, poprzez wasn sie, za pomoc systemu przesyowego UE. W 2009 r. EWE Polska importowaa z Niemiec ok. 35,65 mln m3 gazu ziemnego na podstawie umowy z EWE AG. Niektrzy mniejsi gracze importuj niewielkie iloci gazu LNG w cysternach. Z uwagi na fakt, i ich iloci handlowe s niewielkie, dostawcy niezaleni wobec PGNiG nie maj obowizku udzielania dostpu stronom trzecim do ich sieci dystrybucyjnych, cho formalnie rzecz biorc, konsument moe bezpatnie zmieni dostawc dwukrotnie w cigu roku. Ponadto, PGNiG jest jedynym wacicielem i operatorem systemu magazynowania. Regulator zatwierdzi PGNiG na operatora systemu magazynowania na okres 17 lat w 2008 r. Czynna pojemno magazynowa wynosi 1,63 mld m3 (12% rocznego zapotrzebowania na gaz ziemny). PGNiG planuje podnie j do 2,7 mld m3 do 2012 r. Istniej przepisy zobowizujce operatora systemu magazynowego do publikowania danych o dostpnych pojemnociach magazynowych i do niedyskryminacyjnego traktowania uytkownikw instalacji magazynowych. Jednak w praktyce PGNiG jest ich jedynym uytkownikiem51. Jest to kolejny czynnik hamujcy konkurencj, poniewa dostawcy gazu ziemnego s zobowizani przez prawo do utrzymywania zapasw obowizkowych (patrz sekcja Organizacja i Dziaania w Sytuacjach Krytycznych). Bez dostpu do zapasw nie mog oni tego obowizku wypenia, zatem i dziaa na polskim rynku.
50
W 2008 r. tylko jeden, poza PGNiG, importer gazu otrzyma dostp do pojedynczego punktu wejcia o przepustowoci 25m3 na godzin. 51 Dostarcza 50 mln m do operatora systemu przesyowego na podstawie umowy dwustronnej.
114
7. Gaz ziemny
INFRASTRUKTURA RUROCIGI
Polski system gazowy jest podczony do europejskiej sieci gazowej, gwnie jednak w kierunku wschodnio-zachodnim (Rysunek 30). Istniej cztery gwne punkty wejcia, przez ktre gaz ziemny jest wprowadzany do polskiego systemu przesyowego: Lasw (z Niemiec), Drozdowicze (z Ukrainy), Wysokoje (z Biaorusi) i Kondratki (z Biaorusi; rurocig Jama) (Tabela 10). PGNiG zarezerwowa prawie 100% dostpnych zdolnoci przesyowych na tych wszystkich punktach wejcia52. Mapa 5. Polska infrastruktura gazu ziemnego, 2010
rdo: Natural Gas Information, IEA/OECD Paris, 2010.
Polski system przesyowy gazu obejmuje obecnie 9 709 km rurocigw, 14 toczni i 833 stacje gazowe. OGP GAZ-SYSTEM jest wyznaczonym przez URE operatorem systemu przesyowego (TSO). Polska jest kluczowym pastwem tranzytowym dla rosyjskiego gazu ziemnego do pastw zachodnich, poprzez rurocig Jama. Pragnie zachowa t rol w przyszoci. EuRoPol Gaz S.A. jest wacicielem polskiego odcinka rurocigu Jama-Europa i by jego operatorem do koca 2010 r. EuRoPol Gaz jest wasnoci Gazpromu i PGNiG (48% dla kadej ze stron) i polskiej firmy Gas-Trading S.A (4%)53. Firma ta wiadczya usugi przesyowe jedynie dla PGNiG i Gazprom Export, firmy bdcej wasnoci koncernu OAO Gazprom. Dokona przesyu okoo 28 mld m3 dla Gazpromu w 2009 r. (o 9% mniej ni w 2008 r.) i przetransportowa 2,65 mld m3 dla PGNiG w tym samym roku. Stopie wykorzystania rurocigu wynis 89% jego zdolnoci technicznej.
52 53
Moc przesyowa jest zarezerwowana przez Gazprom Export, patrz poniej. Gazprom ma 15.88% udziaw w Gas-Trading S.A.
115
7. Gaz ziemny
Brak jest dostpu stron trzecich do rurocigu Jama, co ju spotkao si ze sprzeciwem UE. Zachcajco wyglda fakt, i nowym operatorem gazocigu Jama w Polsce, wedug nowej umowy tranzytowej podpisanej padzierniku 2010 r., sta si OGP GAZ-SYSTEM (patrz Ramka 7). Komisja Europejska zatwierdzajc t umow podkrelia jednak potrzeb sprawiedliwego i rwnego wiadczenia przez GAZ-SYSTEM dostpu dla stron trzecich do rurocigu Jama. Obecnie przepyw gazu ziemnego przez ten rurocig moliwy jest jedynie w kierunku wschd-zachd.
Tabela 10. Techniczne i rzeczywiste wielkoci przepywu gazu ziemnego w punktach wejcia (stycze 2010 r.)
Punkt wejcia Lasw (z Niemiec) Drozdowicze (z Ukrainy) Wysokoje (z Biaorusi) Kondratki (rurocig Jama; z Biaorusi do Niemiec)
rdo: MAE.
Maksymalna przepustowo 3,2 mlnm /d 16,46 mln m /d 15,8 mln m /d 88,8 mln m /d
3 3 3 3
Wielko przepywu gazu przez punkt wejcia w styczniu 2010 3,35 mln m /d 12,4 mln m /d 11,86 mln m /d 86,6 mln m /d
3 3 3 3
Wolna przepustowo w styczniu 2010 -0,15 mln m /d 4,06 mln m /d 3,94 mln m /d 2,2 mln m /d
3 3 3 3
* wartoci mocy przepywowych podane s dla warunkw standardowych: 15 stopni i 760 mmHg.
Wynikiem braku inwestycji w rozwj systemu jest deficyt dostpnych przepustowoci. Co wicej, infrastruktura si starzeje, co wymusza konieczno kolejnych inwestycji. W 2009 r., 60% rurocigw przesyowych miaa ponad 25 lat, a kolejne 8% osigno wiek pomidzy 21 i 25 lat. Ograniczenia sieciowe s czst sytuacj w niektrych czciach systemu. W wyniku tego w wielu przypadkach spotykane s odmowy przyczenia do sieci przesyowej i dystrybucyjnej.
Tabela 11. Projekty gazocigowe

Projekt Poczenie czesko-polskie (Moravia) Rozszerzenie systemu przesyu gazu NiemcyPolska (Lasw) Poczenie Niemcy-Polska (Brnicke Police) Opis projektu Budowa nowego, 22 km rurocigu (polski odcinek) Podniesienie wydolnoci odbiorczej punktu Lasw Budowa nowego, dwukierunkowego, 140160 km rurocigu i dwch nowych toczni Budowa nowych morskich i naziemnych rurocigw (polski odcinek) Zdolno przesyowa 0,5 mld m rocznie 3 (do 1,6 mln m /d w wypadkach nagych) Rozbudowa do 1,5 mld m 3 (4,1 mln m /d)
3 3
Status projektu W budowie, planowana realizacja inwestycji 2011 r. W budowie, do oddania w kocu 2011 r. Zezwolenie na budow polskiego odcinka zostao wydane. Budowa ma by zakoczona do koca roku 2012 Wstpna faza inwestycyjna jest w trakcje realizacji, w celu zapewnienia bezpiecznej lokalizacji projektu.
3 mld m rocznie 3 (8,2 mln m /d)
Rurocig Batycki (Dania-Polska)

rdo: Polska administracja.
3 mld m 3 (8,2 mln m /d)
W celu zwikszenia dostpnych zdolnoci przesyowych i importowych OGP GAZ-SYSTEM realizuje wiele projektw inwestycyjnych Tabela 11. W 2009 r., OGP GAZ-SYSTEM ogosi procedur Open Season dla pocze Polska-Dania i Polska-Litwa, jednak oferta ta nie spotkaa si z zainteresowaniem.
116
7. Gaz ziemny
Polska sie dystrybucyjna skada si z 115 800 km rurocigw. Za obsug systemw oraz za ich utrzymanie i rozwj odpowiedzialnych jest szeciu operatorw systemw dystrybucyjnych (DSO): Dolnolska Spka Gazownictwa (DSG), 7800 km Grnolska Spka Gazownictwa (GSG), 20 700 km Karpacka Spka Gazownictwa (KSG), 44 300 km Mazowiecka Spka Gazownictwa (MSG), 18 600 km Pomorska Spka Gazownictwa (PSG), 9 400 km Wielkopolska Spka Gazownictwa (WSG), 15 200 km.
TERMINAL LNG
Planuje si budow pierwszego w Polsce terminalu LNG w winoujciu. Polskie LNG S.A., w ktrym 100% udziau posiada OGP GAZ-SYSTEM S.A. (TSO), ma zbudowa oraz by wacicielem i operatorem terminal LNG. W pierwszym stadium operacji terminal LNG umoliwi regazyfikacj 2,5 mld m3 rocznie (6,8 mln m3 dziennie) gazu ziemnego. Planowana jest budowa dwch standardowych zbiornikw o pojemnoci 160 000 m3 kady. W kolejnych etapach bdzie moliwe podniesienie zdolnoci rozadunkowej do 5 mld m3 rocznie (13,7 mln m3 dziennie) a nawet do 7,5 mld m3 (20,5 mln m3 dziennie) w zalenoci od zapotrzebowania na gaz, bez koniecznoci rozszerzania obszaru, na ktrym znajdowa si bdzie terminal. W czerwcu 2009 r., Qatargas i PGNiG podpisay Umow (ang. Sales and Purchase Agrement, SPA) na dostawy LNG z Kataru do Polski. Zgodnie z warunkami SPA, Qatargas dostarczy dla PGNiG, na podstawie uzgodnionego 20-letniego kontraktu, 1,5 mld m3 LNG rocznie, rozpoczynajc od 2014 r. W marcu 2010 r., PGNiG podpisao umow na usugi regazyfikacyjne z firm Polskie LNG, wedug ktrej Polskie LNG bdzie wiadczy PGNiG usugi regazyfikacyjne w okresie 20 lat, poczwszy od lipca 2014 r. Operator terminalu LNG, Polskie LNG, ma wiadczy usugi dostarczania gazu ziemnego dla wszystkich podmiotw na rynku.
MAGAZYNY
Istnieje osiem podziemnych magazynw gazu ziemnego funkcjonujcych w Polsce. Ich pena pojemno (1 830 mln m3) jest rwna 41 dniom redniego zapotrzebowania na gaz ziemny w 2009 r. i 67 dniom redniego importu gazu w 2009 r. Pena pojemno jest rwna rwnie 26 dniom redniego dziennego zapotrzebowania ze stycznia 2010 r.54. Maksymalny poziom poboru z tych zasobw to 35 mln m3 dziennie, co pokrywa 78% redniego zapotrzebowania na gaz ziemny z 2009 r. i 49% redniego dziennego zapotrzebowania ze stycznia 2010 r. W grudniu 2008 r. Urzd Regulacji Energetyki ustanowi PGNiG operatorem systemu magazynowania (OSM) na okres 27 lat, do koca 2035 r. PGNiG jest wacicielem wszystkich podziemnych magazynw gazu ziemnego. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo Energetyczne, ktre weszy w ycie w maju 2005 r., PGNiG jako OSM ma
54 Liczone s 3 dni redniego popytu na gaz w 2009 i styczniu 2010 jak te rednie iloci dziennie importowanego gazu w 2009, bazujc na danych MOS dostarczonych przez polsk administracj.
117
7. Gaz ziemny
obowizek publikowa dane o dostpnych pojemnociach i zapewni niedyskryminacyjne traktowanie wszystkich uytkownikw systemu. Jednake, poza pewnym udziaem (50 mln m3) udostpnionym dla OGP GAZ-SYSTEM (TSO), PGNiG jest wycznym uytkownikiem instalacji magazynowych w Polsce. W praktyce inne podmioty, poza PGNiG, nie uzyskay dostpu do pojemnoci magazynowych, pomimo, i PGNiG przeprowadzi procedur Open Season. Zgodnie z Ustaw z 16 lutego 2007 r., dostp do instalacji magazynowych jest warunkiem wstpnym zawarcia umowy przesyowej, jak te do otrzymania koncesji na obrt gazem ziemnym z zagranic lub na dostawy do Polski. Brak dostpu do magazynw jest zatem znaczn barier dla nowych graczy na polskim rynku gazowym. PGNiG planuje rozszerzy pojemnoci magazynowe do 2,7 mld m3 do 2012 r. i do 3,8 mld m3 do 2015 r. (Tabela 12 pokazuje szczegy planu rozwoju podziemnych magazynw gazu).
Tabela 12. Plan rozwoju podziemnych magazynw gazu do 2012 r. (stan na wrzesie 2010 r.)
Stan obecny PMG Rodzaj gazu Pojemno operacyjna, 3 mln m 370 575 350 150 90 65 0 200 30 1 830 Maksymalny pobr dzienny 3 mln m 20,64 4,80 5,76 1,50 1,00 0,93 0,00 2,40 0,38 37,41 Pojemno operacyjna, 3 mln m 396 1 200 350 330 90 65 0 200 30 2 661 2012 Maksymalny pobr dzienny 3 mln m 20,64 14,40 5,76 3,85 1,00 0,93 0,00 2,40 0,38 49,36
KPMG Mogilno PMG Wierzchowice PMG Husw PMG Strachocina PMG Swarzw PMG Brzenica KPMG Kosakowo PMG Bonikowo PMG Daszewo
wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy wysokometanowy niskometanowy niskometanowy cznie
rdo: PGNiG.
POLITYKA BEZPIECZESTWA GAZOWEGO

Dywersyfikacja rde i drg dostaw, rozwj infrastruktury gazu ziemnego w sposb dostosowany do tej dywersyfikacji, zwikszenie podziemnych pojemnoci magazynowych, rozbudowa systemu przesyu i dystrybucji, podniesienie krajowego wydobycia oraz rozwijanie dostpu do rde znajdujcych si poza granicami kraju, to kluczowe elementy polskiej polityki bezpieczestwa gazowego. Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. i Program Dziaa Wykonawczych nakrela nastpujce rodki majce na celu zwikszenie bezpieczestwa gazowego: Waciwe polityki taryfowe przycigajce inwestycje w infrastruktur rurocigow; Budowa terminalu mogcego odbiera gaz pynny (LNG) i zawieranie umw na dostawy gazu LNG;
118
7. Gaz ziemny
Ustanowienie zrwnowaonej polityki zarzdzania zasobami krajowymi gazu, pozwalajcej na rozszerzenie rezerw gazu ziemnego na terytorium Polski; Inwestycje pozwalajce podnie wydobycie gazu ziemnego w Polsce; Dywersyfikacja dostaw poprzez budow systemw przesyowych gazu ziemnego z pnocy, zachodu i poudnia, jak te budowanie pocze pozwalajcych j zrealizowa; Zachcanie firm polskich do uzyskiwania dostpu do zasobw gazu znajdujcych si poza terytorium kraju; Wsparcie inwestycji w infrastruktur, z wykorzystaniem rodkw europejskich; Usprawnienie mechanizmw reagowania w sytuacjach kryzysowych; Zabezpieczenie interesw pastwa w firmach strategicznie wanych dla sektora gazowego; Tworzenie zacht inwestycyjnych dla rozbudowy pojemnoci magazynowych (poprzez odpowiedni struktur taryf i zapewniajc zwrot zainwestowanego kapitau); Dziaania legislacyjne nakierowane na usuwanie barier inwestycyjnych, szczeglnie w odniesieniu do duych projektw inwestycyjnych w infrastruktur (magazyny, infrastruktura LNG, tocznie itd.) oraz inwestycje liniowe; Dalsze prace pilotaowe nad wykorzystaniem metanu ze z wgla kamiennego.
STRATEGIA DZIAANIA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH

Zgodnie z ustaw z 16 lutego 2007 r., przedsibiorstwa gazowe dokonujce midzynarodowych transakcji gazowych lub importerzy s zobowizani do utrzymywania zapasw na terytorium Polski, w instalacjach magazynujcych podczonych do systemu gazowego. Ustawa okrela stopniowy wzrost obowizkowych zapasw, poprzez okrelenie liczby dni pomnoonych przez ilo sprowadzanego dziennie gazu ziemnego do Polski, w ramach nabycia wewntrzwsplnotowego lub importu wedug nastpujcego systemu: Od kwietnia 2007 do 30 wrzenia 2009 r. Od 1 padziernika 2009 do 30 wrzenia 2010 r. Od 1 padziernika 2010 do 30 wrzenia 2012 r. Od 1 padziernika 2012 r. 11 dni 15 dni 20 dni 30 dni
Zapasy obowizkowe gazu ziemnego musz by przechowywane w instalacjach umoliwiajcych ich dostarczenie do systemu przesyowego w cigu 40 dni. Ilo obowizkowych zapasw gazu ziemnego jest kontrolowana przez Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki na podstawie szacunkw transportowych na najbliszy rok. Koszty poniesione przez przedsibiorcw/importerw w celu wypenienia tego obowizku s uznawane za uzasadnione koszty dziaalnoci i mog by wliczane w taryfy.
119
7. Gaz ziemny
Wykres 26. Miesiczna poda, popyt i poziom zapasw
* Zapotrzebowanie oznacza dostawy do kraju brutto (odnotowane) raportowane w Monthly Oil Statistics MAE. rdo: MAE.
W 2009 r. PGNiG by jedyn firm utrzymujc zapasy gazu w iloci okrelonej przez Prezesa URE i speniajc wymogi prawne w tym zakresie. Inne firmy z sektora energetycznego nie musiay utrzymywa takich rezerw, jako e nie handloway gazem ziemnym z innymi pastwami lub te korzystay z prawa zwolnienia z obowizku utrzymywania zapasw55 na podstawie decyzji Ministra Gospodarki. Obowizkowe zapasy gazu utrzymywane s w dyspozycji Ministra Gospodarki. Mog by one uyte przez operatora systemu przesyowego lub przez system dystrybucji tu po otrzymaniu pozwolenia Ministra Gospodarki. Przedsibiorstwa handlowe i importerzy s zobowizani do przygotowania odpowiedniej procedury na wypadek zagroenia przerwania cigoci dostaw oraz powiadomienia operatora systemu przesyowego o takim zagroeniu odpowiednio wczeniej. Nowi gracze postrzegaj rygorystyczne reguy dotyczce utrzymywania zapasw obowizkowych jako barier dla wejcia na polski rynek gazowy. Ponadto konieczno utrzymywania tych zapasw na terytorium Polski stoi w sprzecznoci z Dyrektywami UE 2003/55/WE i 2004/64/WE o wsplnym rynku gazowym i bezpieczestwie dostaw gazu. By otworzy polski rynek gazowy na konkurencj i dostosowa polski system do dyrektyw unijnych, rzd polski planuje dokona nastpujcych zmian Ustawy: Zezwolenia na utrzymywanie obowizkowych zapasw gazu poza terytorium Polski w innych krajach UE, takich jak Niemcy; Podniesienia progu pozwalajcego wnioskowa do Ministra Gospodarki o udzielenie prawa zwolnienia z obowizku utrzymywania zapasw obowizkowych; Przyznania prawa do aplikowania o udzielenie zwolnienia od obowizku utrzymywania zapasw obowizkowych firmom, ktre dopiero planuj importowa gaz. Spodziewa si, e nowelizacja Ustawy ma by zatwierdzona przez Parlament do koca 2010 r.
55 Zwolnienie moe by udzielone przedsibiorcom posiadajcym mniej, ni 100 000 klientw oraz sprowadzajcych rocznie mniej ni 50 mln m gazu ziemnego.
120
7. Gaz ziemny
MECHANIZM REAGOWANIA KRYZYSOWEGO

W przypadku zakce w dostawach gazu do systemu przesyowego lub nieoczekiwanego wzrostu konsumpcji gazu ziemnego w Polsce, przewidziane s nastpujce procedury w podziale na fazy. W pocztkowej fazie sytuacji kryzysowej (Faza I), przedsibiorstwa handlowe i/lub importerzy musza zapewni dodatkowe dostawy gazu ziemnego z innych rde na zasadach komercyjnych i/lub zredukowa dostawy gazu do najwikszych odbiorcw,zgodnie z kontraktami. PGNiG ma zawarte umowy z konsumentami gazu ziemnego pozwalajce stosowa restrykcje z powodw komercyjnych. Tego rodzaju przerywalna umowa posiada rwnie wymg powiadomienia klienta przynajmniej z 8-godzinnym wyprzedzeniem o wprowadzeniu uzgodnionych restrykcyjnych poziomw dostaw.
Ramka 8. Reakcja Polski podczas sporu gazowego Rosja-Ukraina w styczniu 2009

Kryzys gazowy ze stycznia 2009 r. podkreli sabe punkty odizolowanego polskiego systemu przesyowego w postaci niewystarczajcej przepustowoci istniejcych pocze midzysystemowych. Jednoczenie kryzys gazowy pokaza, e polskie mechanizmy awaryjne dziaaj waciwie i efektywnie. Poniej znajduje si skrcona chronologia dziaa podjtych przez PGNiG i GAZ-SYSTEM (TSO) w okresie kryzysu. 2 stycznia: W zwizku ze znacznym spadkiem cinienia na wejciu w Drozdowiczach, na granicy polsko-ukraiskiej, PGNiG rozpocz negocjowanie wzrostu dostaw gazu ziemnego na wejciu w Wysokoje, na granicy polsko-biaoruskiej. PGNiG rozpocz rwnie uzupenianie brakw w poday gazu ziemnego z podziemnych magazynw. 6 stycznia: odcite zostay dostaw gazu zakontraktowanego przez PGNiG od RosUkrEnergo. Dostawy z Ukrainy przez Drozdowicze (14 mln m dziennie) zostay cakowicie zatrzymane w okresie od 6 do 20 stycznia 2009 r. W tym okresie import gazu z kierunku wschodniego do Polski spad o 18%. GAZ-SYSTEM wnis do Ministerstwa Gospodarki wniosek o zastosowanie ogranicze w poborze i konsumpcji gazu. 7 stycznia: GAZ-SYSTEM wnis do PGNiG wniosek o wprowadzenie restrykcji handlowych. PGNiG zredukowa dostawy gazu ziemnego do swoich dwch najwikszych odbiorcw, PKN Orlen i Zakadw Azotowych Puawy, na okres dwch tygodni. Poniewa dostawy gazu ziemnego do PKN Orlen zostay obnione o 25%, PKN Orlen przestawi si z uywania gazu ziemnego na olej opaowy. 8 stycznia: Dostawy gazu ziemnego zostay ustabilizowane. Niedobory w bilansie gazowym zostay uzupenione wyszymi o 5 mln m dziennie dostawami gazu ziemnego sprowadzanego przez punkt wejcia w Wysokoje, na granicy z Biaorusi. Wzrosy rwnie dostawy z podziemnych magazynw gazu. 21 stycznia: Dostawy gazu ziemnego na wejciu w Drozdowiczach zostay ponownie uruchomione, jednak w mniejszej iloci. Tylko dostawy wynikajce z kontraktu jamalskiego z Gazpromem byy wykonywane; dostawy wynikajce z kontraktu z RosUkrEnergo (7 mln m3 dziennie) nie byy realizowane (vide: Tabela 9).
rdo: dane przekazane przez pastwo.
121
7. Gaz ziemny
Jeeli TSO przyjmie, e rodki zastosowane w Fazie I s niewystarczajce, to aby zaegna niebezpieczestwo groce bezpieczestwu dostaw gazu zimnego w Polsce, Minister Gospodarki decyduje o uyciu zapasw obowizkowych (Faza II). Operator systemu przesyowego jest odpowiedzialny za udostpnienie zapasw gazu w porozumieniu z operatorem systemu magazynowego. Zapasy gazu ziemnego maj by uzupenione przez firmy handlujce gazem lub importerw gazu, w cigu 4 miesicy od ostatniego dnia miesica, w ktrym zapasy te zostay podjte. Okres uzupenienia moe zosta przeduony do 8 miesicy w drodze decyzji Ministra Gospodarki. Jeeli kroki podjte w Fazie I i II nie s w stanie przywrci bezpieczestwa dostaw gazu, TSO powiadamia Ministra Gospodarki o koniecznoci wprowadzenia restrykcji w zuyciu gazu ziemnego (Faza III). Wedug Rozporzdzenia Rady Ministrw z 19 wrzenia 2007 r. dotyczcego sposobu i trybu wprowadzania ogranicze w poborze gazu ziemnego, gospodarstwa domowe i inni klienci o cakowitym poborze z punktw wyjciowych mniejszym ni 417 m/h nie podlegaj restrykcjom. Restrykcje bd zastosowane na podstawie planw opracowanych przez TSO, DSO i przedsibiorstwa penice rol operatorw sieciowych i musza zosta zatwierdzone przez Prezesa URE. Jeeli posunicia zastosowane w Fazach od I do III oka si nieskuteczne, Rada Ministrw powiadamia Przewodniczcego Grupy Koordynacyjnej ds. Gazu i skada wniosek do Komisji Europejskiej o zwoanie Grupy Koordynacyjnej ds. Gazu. Rada Ministrw moe rwnie wczy zapasy handlowe znajdujce si w magazynach wewntrz kraju do zapasw obowizkowych (Faza IV). Polska administracja nie posiada adnych ram prawnych ani polityki zdolnej promowa przestawienie si na paliwa inne ni gaz ziemny w sytuacji awaryjnej. Elektrownie gazowe nie s zobowizane do utrzymywania zapasw paliwowych. Zwikszenie wydobycia gazu ziemnego nie jest uwaane za efektywne posunicie w sytuacji kryzysu gazowego, w zwizku z jego ograniczonymi moliwociami.
CENY I TARYFY
Taryfy gazowe dla wszystkich grup konsumenckich, w tym dla przemysu, s regulowane przez Urzd Regulacji Energetyki. Taryfy regulowane maj pokry koszty dostaw gazu ziemnego lub jego produkcji, transportu i magazynowania. W rezultacie taryfy kocowe kalkulowane przez URE zawieraj wliczony redni koszt importowanego i produkowanego w kraju gazu ziemnego. Od marca 2008 r. sprony gaz ziemny (CNG) uywany w sektorze transportowym jest wyczony z obowizku zatwierdzania taryf. PEP 2030 okrela kontynuacj regulacji w obszarach charakteryzujcych si naturalnym monopolem, w sposb zapewniajcy zrwnowaenie interesw wszystkich uczestnikw rynku. Zmierza to do zredukowania regulacji tam, gdzie rynek jest bardziej konkurencyjny. Brak jest prospoecznych taryf gazowych dla konsumentw wraliwych; rzd prbuje odnie si do problematyki ubstwa energetycznego poprzez odpowiednio ukierunkowan polityk socjaln (Rozdzia 2). W porwnaniu z innymi pastwami MAE ceny gazu dla gospodarstw domowych w Polsce zarwno przed jak i po opodatkowaniu s jednymi z niszych (Wykres 32). Informacje dotyczce podatku wliczanego w cen gazu ziemnego dla uytkownikw przemysowych nie s dostpne w statystykach MAE, jednak mona stwierdzi, e ceny netto dla przemysu s na rednim poziomie wrd pastw MAE.
122
7. Gaz ziemny
Wykres 27. Ceny gazu ziemnego w pastwach MAE, 2009 Przemys
Uwaga: niedostpn s informacje o podatkach wliczonych w cen dla Polski, Hiszpanii i USA. Dane s niedostpne dla Australii, Austrii, Kanady, Niemiec, Japonii, Nowej Zelandii i Norwegii.
Gospodarstwa domowe
Uwaga: niedostpn s informacje o podatkach wliczonych w cen dla Polski, Hiszpanii i USA. Dane s niedostpne dla Australii, Austrii, Kanady, Niemiec, Japonii, Nowej Zelandii i Norwegii. rdo: Energy Proces and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
WNIOSKI
PEP 2030 i Program Dziaa Wykonawczych zawieraj zestaw celw wanych dla rozwoju fundamentw dobrze funkcjonujcego rynku gazowego. Zalecane jest, by do tych celw zaliczy przede wszystkim bezpieczestwo dostaw gazu i konkurencyjno rynku gazowego. Rzd mgby silniej koncentrowa si na pozytywnej roli, jak moe odegra
123
7. Gaz ziemny
gaz w dekarbonizacji sektora produkcji energii elektrycznej, przez co pomc Polsce speni jej zobowizania rodowiskowe i klimatyczne. Elektrownie gazowe s, tu po farmach wiatrowych, najszybciej budowanymi jednostkami wytwrczymi energii elektrycznej, jednoczenie wywouj najmniejszy sprzeciw spoeczny. Stanowi rwnie zaplecze mocy dla elektrowni wiatrowych, jako e zakcenia staoci dostaw mocy z batyckich farm wiatrowych s dzi rosncym problemem dla polskiego operatora systemu przesyowego. Rzd powinien kontynuowa wysiki w celu zrnicowania rde i szlakw przesyowych gazu ziemnego, jak te wdroy inne zaplanowane rodki w celu podniesienia bezpieczestwa energetycznego, w szczeglnoci budow terminalu LNG w winoujciu, ktrej realizacja powinna by przeprowadzona w terminie. Polski system reagowania w sytuacjach kryzysowych wydaje si by dobrze zaplanowany. Sprawdzi si podczas zakce w dostawach gazu ziemnego w styczniu 2009 r. powstaych w wyniku sporu midzy Rosj i Ukrain. Nadal jednak mog by wprowadzone pewne usprawnienia. Rzd powinien rozwin rednio- i dugoterminow caociow polityk kryzysow, wczajc w ni wspieranie mechanizmw przeczenia na inny rodzaj paliwa (ang. fuel switching) oraz ustali ramy prawne obligujce elektrownie gazowe do utrzymywania rezerw obowizkowych gazu na terenie zakadu. Rzd powinien te przygotowa instrukcj opisujc struktur NESO dla gazu ziemnego, strategie kryzysowe i zwizane z tym procedury. Powinien rwnie stale prowadzi oglnokrajowe wiczenia stosowania procedur kryzysowych. Wreszcie rzd powinien przeprowadzi badania okrelajce zasoby innych paliw na wypadek wdraania procedur przeczenia w przypadku zakce w dostawach gazu ziemnego. Z drugiej strony dobrze dziaajcy rynek to najlepszy sposb zapewnienia bezpieczestwa dostaw. Zatem oczekuje si od rzdu, e bdzie promowa konkurencyjny rynek gazowy. Podsumowujc, wdroenie PEP 2030 byoby jednym z wanych krokw w kierunku odpowiedzi na istniejc sytuacj i przyspieszenia liberalizacji rynku. Szczeglnie wane jest, aby nakreli i wdroy map drogow dla stworzenia konkurencyjnego rynku gazu, tak jak to przewiduje Program Dziaa Wykonawczych. Restrukturyzacja sektora gazowego rozpocz si, wczajc w to utworzenia struktur przewidzianych przez drugi pakiet liberalizacyjny UE: niezalenego i pastwowego operatora systemu przesyowego (TSO) i szeciu operatorw systemw dystrybucyjnych (DSO). Pomimo tych wysikw, rynek gazowy pozostaje nadal silnie zmonopolizowany. PGNiG S.A. utrzymuje dominujc pozycj w sektorach upstream i downstream. Bdc prawie jedynym importerem i krajowym wydobywc gazu, efektywnie kontroluje rynek hurtowy. PGNiG dominuje take na rynku detalicznym. Udzia innych firm w rynku wynosi razem okoo 2%. Ze wzgldu na zmonopolizowan struktur rynku gazowego, regulator rynku energetycznego wci ustala taryfy dla odbiorcw kocowych. Ma to na celu uniknicie nadmiernych podwyek cen, ktre przy braku regulacji i konkurencji mogyby si pojawi. Presja zwykowa cen dla gospodarstw domowych stanowi szczeglny problem. W jej wyniku ceny s w sztuczny sposb utrzymywane na niskim poziomie. Sztuczno regulacji niskich cen stanowi jednak dodatkow barier dla konkurencji, nie jest to bowiem zachta dla potencjalnych inwestorw. Jest to bdne koo, gdy nie mona wycofa regulowanych taryf dopki brak konkurencji, a konkurencja jest niska ze wzgldu na brak cen rynkowych. Istniej jednak jeszcze inne bariery dla konkurencji i rzd, wraz z regulatorem, mog powzi odpowiednie kroki w celu ich zniesienia.
124
7. Gaz ziemny
Jedn z kluczowych barier jest ograniczony dostp do zasobw gazu ziemnego dla nowych uczestnikw. Poniewa PGNiG zarezerwowao praktycznie ca ilo importowanego gazu ziemnego oraz pozostaje najwikszym w kraju wydobywc, inne firmy mog gwnie odkupywa gaz ziemny od PGNiG. Ograniczony dostp do podziemnych magazynw to kolejna bariera dla rozwoju konkurencji. PGNiG to jedyny waciciel i wskazany operator podziemnych pojemnoci magazynowych i praktycznie jedyny ich uytkownik. Budzi nadziej fakt, e PGNiG posiada plany inwestycyjne zwikszenia pojemnoci magazynowych. Jednak w obecnej sytuacji i przy regulowanym rynku, zwikszenie pojemnoci magazynowych mogoby nawet jeszcze bardziej skonsolidowa dominujc pozycj tej firmy na rynku. Potrzebne s jasne i efektywne zasady zapewniajce rwny dostp do pojemnoci magazynowych dla wszystkich graczy, ktre powinny by rygorystycznie stosowane. Niezaleny operator systemu magazynowania mgby stanowi najlepsz opcj dla zapewnienia niedyskryminacyjnego dostpu stron trzecich do pojemnoci magazynowych. Kolejnym czynnikiem wstrzymujcym potencjalnych konkurentw od wejcia na rynek s rygorystyczne zasady dotyczce utrzymywania obowizkowych zapasw gazu. Plany rzdu majce zmieni te zasady, wprowadzajc bardziej elastyczne warianty dla nowych uczestnikw, jest bardzo potrzebny. Kolejny oczywisty krok w stron konkurencyjnego rynku gazu to ulepszenie pocze z krajami ssiednimi, w czym Polska czyni godne pochway postpy. Dzisiejszy system przesyowy gazu w Polsce jest nadal wzgldnie odizolowany od innych pastw. Pozwala on jedynie na jednokierunkowy przepyw (wschd-zachd). OGP GAZ-SYSTEM planuje wdroy szereg projektw inwestycyjnych w latach 20092014, majcych radykalnie zmieni t sytuacj. Dugoterminowa umowa bierz lub pa na dostawy gazu pomidzy PGNiG i Gazpromem, jak te brak dostpu stron trzecich (TPA) do rurocigu Jama, stanowi powan przeszkod dla rozwoju konkurencji. Pozytywnym jest fakt, i nowa umowa na dostawy i przesy z padziernika 2010 r. ustanowia GAZ-SYSTEM operatorem rurocigu Jama oraz wyeliminowaa klauzul przeznaczenia zakazujc odsprzeday rosyjskiego gazu do innych pastw. Koniecznym bdzie zapewnienie, aby GAZ-SYSTEM umoliwi dostp stron trzecich do rurocigu Jama na niedyskryminayjnych zasadach. Wanym bdzie te, aby kontrakt na dostawy z Rosji nie zagrozi polskim wysikom dotyczcym dywersyfikacji rde dostaw, poprzez budow terminalu LNG, jak te rozwinicia krajowych konwencjonalnych i niekonwencjonalnych zasobw gazu. Moliwe spore zasoby gazu niekonwencjonalnego w Polsce jeeli potwierdzi si ich obecno i zaczn by wydobywane mog znacznie odmieni obraz sytuacji w redniej i duszej perspektywie, redukujc zaleno Polski od importu oraz da sposobno zmiany obecnego bilansu paliwowego zdominowanego przez wgiel. Ma to oczywisty wpyw na ogln polityk energetyczn i klimatyczn. Jeeli due zasoby gazu niekonwencjonalnego si potwierdz, rzd powinien kontynuowa wspieranie poszukiwa i zacz przygotowywa przysze kierunki strategii w tym zakresie. Istnieje dzi zbyt wiele przeszkd, aby eksploatacja gazu niekonwencjonalnego bya nie tylko ekonomicznie opacalna ale nawet fizycznie moliwa. Jeeli Polska ma zamiar wykorzyta swoje zasoby gazw upkowych i zacinitych, koniecznoci stanie si stworzenie niezbdnej infrastruktury i waciwych ram prawnych dla wsparcia produkcji. Podobnie przyjazny klimat jest potrzebny dla podniesienia efektywnoci wykorzystania polskich zasobw gazu konwencjonalnego, co jest omwione szerzej w poniszym rozdziale.
125
7. Gaz ziemny
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Stworzy i wdroy map drogow w celu stworzenia prawdziwie konkurencyjnego rynku gazu ziemnego. Ustanowi ramy prawne zapewniajce efektywny i niedyskryminacyjny dostp do sieci przesyowej oraz ustanowi niezalenego operatora magazynowego. Stopniowo wycofywa taryfy regulowane, rozpoczynajc od sektora przemysu, w miar wzrostu konkurencji. Kontynuowa wysiki w kierunku podniesienia iloci pocze z krajami ssiednimi i pracowa nad umoliwieniem dwustronnego przepywu dla wszystkich pocze. Rozwin rednio- i dugoterminow polityk kryzysow, wczajc w ni mechanizmy substytucji paliw pomidzy gazem ziemnym a innymi rodzajami paliw i ustanowienie ram prawnych nakadajcych na elektrownie gazowe obowizek utrzymywania pewnego poziomu zapasw obowizkowych przy instalacjach.
126
8. Ropa naftowa
8. ROPA NAFTOWA
POPYT I PODA PODA
Ropa naftowa pozostaje drugim co do wielkoci rdem energii w Polsce a jej udzia w cakowitej poday energii pierwotnej (TPES) stabilnie rs od 12% w 1988 r. do 25% w 2008 r., ze stopniowym spadkiem udziau wgla w TPES z 79% w 1988 r. do 56% w 2008 r. Prognozy polskiej administracji wskazuj, e udzia ropy pozostanie na tym samym poziomie w cigu nadchodzcych 20 lat. W 2009 r. Polska wyprodukowaa ok. 1,6 mln ton (Mt), tj. 25 tysicy baryek dziennie (kb/d), produktw naftowych (0,7 Mt ropy naftowej i 0,9 Mt innych produktw56), co pokryo ok. 5% caoci popytu w Polsce. Polski import produktw naftowych w 2009 r. wynis 26,7 Mt (558 kb/d), na co zoyo si 407 kb/d ropy naftowej, 26 kb/d kondensatu gazu ziemnego (NGL) i surowcw do dalszej produkcji przemysowej oraz 125 kb/d produktw gotowych. Rosja jest najwikszym rdem importu ropy naftowej, skd dostarczono ok. 94% caoci tego surowca dla Polski w 2009 r. Import ropy naftowej z Rosji jest realizowany przez rurocig Przyja. W 2009 r. pozostae iloci ropy importowane byy gwnie z Algierii (ok. 2% caoci), Wielkiej Brytanii i Norwegii (ok. 1% caoci). Ropa naftowa importowana jest przez rafinerie gwnie na podstawie dugoterminowych kontraktw. W cigu pierwszych omiu miesicy 2010 r., PKN Orlen, najwiksza rafineria w Polsce, zabezpieczya 85% dostaw ropy naftowej poprzez kontrakty dugoterminowe, podczas gdy pozostaych 15% dostarczono w ramach kontraktw spotowych. W tym samym okresie, 96% ropy importowanej przez t firm dostarczonych zostao rurocigiem Przyja. Druga co do wielkoci rafineria, Grupa LOTOS, importuje w przyblieniu 70% ropy naftowej na podstawie kontraktw dugoterminowych. W 2009 r. ok. 60% importu produktw gotowych pochodzio z byego ZSRR, czyli Rosji (20%), Litwy (13%), Kazachstanu (8%) i Biaorusi (6%), podczas gdy ok. 40% pochodzio z europejskich pastw OECD, w tym Niemiec (30%), Republiki Sowackiej (9%) i Republiki Czeskiej (3%). Polska wyeksportowaa w 2009 r. ok. 50 kb/d produktw naftowych z czego 5 kb/d to ropa naftowa, a 45 kb/d produkty gotowe. Wikszo wyeksportowanej ropy naftowej trafia do Niemiec, podczas gdy ok. 70% produktw gotowych zostao wyeksportowane do europejskich pastw OECD takich jak Dania, Niemcy i Republika Czeska.
56
Wczajc rop naftow i paliwa niekonwencjonalne, takie jak biopaliwa.
127
8. Ropa naftowa
POPYT
Popyt na rop naftow w Polsce wzrs z 19,1 Mt (411 kb/d) w 2000 r. do 24,5 Mt (533 kb/d) w 2009 r., przy redniej rocznej stopie wzrostu na poziomie 2,9%. Popyt jest zdominowany przez rednie destylaty (olej napdowy i opaowy), ktre stanowi w przyblieniu 50% caoci (Wykres 28). W okresie pomidzy rokiem 2000 a 2009, popyt na olej napdowy w sektorze transportowym wzrs o 110% (z 5,1 Mt w 2000 r. do 10,8 Mt w 2009 r.), a popyt na olej napdowy i opaowy cznie wzrs o 65% (z 7,2 Mt w 2000 r. do 11,9 Mt w 2009 r.). W tym samym okresie, konsumpcja benzyn spada o 14% (z 5,0 Mt w 2000 r. do 4,3 Mt w 2009 r.). W ostatnim dziesicioleciu konsumpcja gazu pynnego (LPG) w sektorze transportowym wzrosa ze wzgldu na bardziej konkurencyjne ceny w stosunku do benzyny. Jednake popyt na LPG osign szczyt w 2008, a jego atrakcyjno cenowa przestaa by tak silnym czynnikiem wziwszy pod uwag wzrost cen dostosowania silnikw benzynowych do zasilania LPG. Popyt na benzyn mia trend odwrotny, spadajc stopniowo na rzecz LPG w pierwszych 10 latach XXI w., w porwnaniu do szczytw sprzeday w kocwce lat dziewidziesitych, rosnc jednak znowu od 2008 r., jako e zrnicowanie cen zaczo by mniej korzystne dla LPG. W cigu kilku ostatnich lat popyt na olej opaowy spad zosta on zastpiony alternatywnymi rdami energii takimi jak gaz ziemny co wpyno na spadek importu. Tymczasem popyt na ciki olej opaowy, wykorzystywany gwnie do produkcji energii elektrycznej, rwnie spad, ze wzgldu na zastpienie tego surowca innym paliwem, chocia cz tego spadku w ostatnim okresie wynika take z obnieniem si zapotrzebowania na energi elektryczn w wyniku spowolnienia gospodarczego. Wykres 28. Cakowita konsumpcja produktw naftowych wedug gatunkw, 19952009
rdo: Energy Statistics of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010.
Spodziewa si, e wzrost popytu na produkty naftowe w rednim okresie bdzie gwnie napdzany przez popyt na olej napdowy w zwizku z postpujc dieselizacj floty pojazdw. Niemniej, popyt na olej napdowy moe nie rosn ju tak znaczco jak w ostatnich latach, czciowo ze wzgldu na globaln recesj, wysz efektywno i stopniow stabilizacj poziomu sprzeday pojazdw po osigniciu poziomu porwnywalnego do innych pastwach europejskich.
128
8. Ropa naftowa
Udzia sektora transportowego w cakowitym zuyciu ropy naftowej w Polsce stanowi ok. 60% w 2009 r. Jego udzia w caoci konsumpcji ropy naftowej wzrs o ok. 10% w ostatnim dziesicioleciu, podczas gdy udzia przemysu oraz handlu i rolnictwa w tej konsumpcji spad o ok. 5% (Wykres 29).
Wykres 29. Konsumpcja ropy naftowej i produktw naftowych wedug sektorw, 19732030
* Wyraenie Pozostae obejmuje inny przerb i konsumpcj sektora energetycznego. rdo: Energy Statistics of OECD Countries, IEA/OECD, Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pastwo.
SEKTOR UPSTREAM ZASOBY

Polska posiada zoa ropy na terenach nizinnych (76,4% zasobw narodowych), na Morzu Batyckim (18,6%), na Pogrzu Karpackim (1,6%) i w samych Karpatach (1,5%). Wedug stanu na koniec 2009 r., udokumentowane zasoby ropy naftowej zostay ocenione na 25,9 mln ton. Moliwo zwikszenia wielkoci zasobw w Polsce jest ograniczona. Wzrost taki jest moliwy gwnie na nizinach, na Morzu Batyckim i w Karpatach, gdzie trwaj obecnie prace eksploracyjne.
POSZUKIWANIE I WYDOBYCIE
Zgodnie z Prawem Geologicznym i Grniczym z 1994 r. koncesji na poszukiwanie i wydobycie z wglowodorw udziela Ministerstwo rodowiska. Przed udzieleniem koncesji Ministerstwo musi zasign opinii Ministerstwa Gospodarki i odpowiednich wadz lokalnych. W 2009 r. wikszo koncesji poszukiwawczych znajdowao si w rkach 6 firm, podczas gdy wikszo koncesji na wydobycie naleao do jedynie dwch firm (Tabela 13). Polskie Grnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG) i LOTOS Petrobaltic (spka zalena Grupy LOTOS) to dwaj gwni producenci ropy naftowej w Polsce; pierwszy z nich wydobywa rop z pl ldowych, podczas gdy drugi ze z na Morzu Batyckim.
129
8. Ropa naftowa
Na pocztku 2010 r. w eksploatacji znajdowao si 85 pl naftowych. Okoo 85% ropy naftowej produkowano na terenach nizinnych, a 11% w obszarze polskiej wycznej strefy ekonomicznej na Morzu Batyckim. W 2009 r. cakowita produkcja ropy naftowej w Polsce wyniosa 679 tysicy ton, z czego LOTOS Petrobaltic wydoby 175 tysicy ton, a PGNiG 504 tysice ton. PGNiG planuje zwikszy wydobycie ropy naftowej do 1miliona ton w 2013 r. rozwijajc i rozpoczynajc wydobycie ze z Lubiatw-Miedzychd-Grotw (LMG), znajdujcych si w zachodniej czci Polski.
Tabela 13. Koncesje naftowe w Polsce, 2009

Koncesje na poszukiwanie Przedsibiorstwo PGNiG FX Energy RWE Dea AG LOTOS Petrobaltic Lane Energy Poland PKN Orlen Pozostae Koncesje na wydobycie Przedsibiorstwo PGNiG LOTOS Petrobaltic Pozostae
Liczba udzielonych koncesji 74 24 14 8 6 5 20
Liczba udzielonych koncesji 219 4 4
INFRASTRUKTURA RAFINACJA
W Polsce znajduje si sze rafinerii o zdolnoci przerobowej ok. 580 kb/d (28 Mt rocznie). Dwie grupy kapitaowe, PKN Orlen i Grupa LOTOS, stanowi cay polski przemys rafineryjny. Rafineria w Pocku, bdca wasnoci PKN Orlen i umiejscowiona w centralnej czci kraju, ma zdolno przerobow rzdu 355 kb/d. Grupa LOTOS jest wacicielem rafinerii w Gdasku, drugiej co do wielkoci w Polsce. Te dwie najwiksze rafinerie stanowi ponad 98% cakowitych zdolnoci przerobowych rafinerii w kraju. Obie przetwarzaj gwnie rop typu REBCO (Russian Export Blend Crude Oil). Rafineria gdaska znajduje si w ostatnim stadium procesu podnoszenia zdolnoci przerobowej do 10,5 Mt rocznie (216 kb/d) poprzez wdroenie nowych instalacji destylacyjnych do destylacji atmosferycznej i prniowej (CDU/VDU) w ramach Programu 10+, ktry ma by ukoczony na pocztku 2011 r. W kocu 2010 r. PKN ORLEN odda do uytku now instalacj (VII instalacja hydrorafinacji oleju napdowego HON VII), ktra zwikszy o ok. 1 mln ton roczn produkcj oleju napdowego w gwnej rafinerii w Pocku.
130
8. Ropa naftowa
Pozostae cztery rafinerie znajduj si na poudniu Polski i dysponuj niewielk zdolnoci przerobow. Dwie z nich (Jaso i Czechowice) przetwarzaj oleje przepracowane i koncentruj si na magazynowaniu i dystrybucji paliw. W 2009 r. cztery czynne rafinerie (Pock, Gdask, Jedlicze i Trzebinia) przerobiy cznie ok. 467 kb/d ropy naftowej, wliczajc w to kondensat gazu ziemnego (NGL) i wsady (ang. feedstocks). W 2009 r. rafinerie te produkoway: benzyny (22%), olej napdowy/opaowy (30%), ciki olej opaowy (24%) i LPG (5%). W 2009 r. deficyt Polski w zakresie oleju napdowego wynis 35 kb/d. Okoo 20% cakowitej konsumpcji oleju napdowego w 2009 r. zostao zaspokojone importem. W zakresie LPG deficyt w 2009 r. wynis 61 kb/d. Jednak wdraane wanie projekty podnoszenia wydajnoci rafinerii maj pomc w redukcji tych deficytw. Mimo to, w dugoterminowej perspektywie, kraj nadal pozostanie importerem oleju napdowego.
MAGAZYNY
Polska, jak wszystkie inne pastwa czonkowskie MAE, ma obowizek utrzymywania zapasw ropy naftowej i produktw naftowych w wysokoci co najmniej 90 dni importu netto z roku poprzedniego (wicej szczegw poniej w podrozdziale Zapasy interwencyjne ropy naftowej i paliw). Zgodnie z metodologi MAE w,zakresie obliczania zapasw obowizkowych, dzienny import Polski w 2009 wynis 455 kb. W 2010 r., aby speni wymg 90-dniowych zapasw, opolska musiaa utrzymywa 3848 mln baryek zapasw, co stanowi rwnowarto 67,5 mln m3 pojemnoci magazynowej57. Na koniec lipca 2010 r. Polska utrzymywaa zapasy w wysokoci ok. 63,5 mln baryek, co rwnao si 126 dniom importu netto w 2009 r.
Wykres 30. Struktura wasnoci pojemnoci magazynowych, czerwiec 2010 r.
Poziom zapasw wynikajcy z 90-dniowego obowizku zmienia si w zalenoci od rodzaju zapasw. Dane liczbowe w tekcie (3848 milionw baryek) pokazuj teoretyczn rnic w dwch skrajnych sytuacjach kiedy wszystkie zapasy s utrzymywane albo tylko w formie produktw gotowych albo tylko w formie surowej ropy naftowej. Podstawa dla kalkulacji 90-dniowego obowizku czyli import netto poddawany jest weryfikacji i zmienia si kadego roku.
57
131
8. Ropa naftowa
W czerwcu 2010 r. Polska dysponowaa pojemnoci magazynow wynoszc 72,7 mln baryek (11,6 mln metrw3). Okoo 60% pojemnoci wykorzystuje si do magazynowania ropy naftowej. Te pojemnoci magazynowe stanowi wasno i s obsugiwane przez PKN Orlen, Grup LOTOS i Grup PERN (Wykres 30). Grupa PERN jest przedsibiorstwem strategicznym, w caoci bdcym wasnoci Skarbu Pastwa, dziaajcym na rynku logistyki ropy naftowej i produktw naftowych. Do Grupy PERN naley take OLPP najwikszy dostawca usug magazynowania produktw naftowych w Polsce. Fuzja przedsibiorstw miaa miejsce w 2009 r. PKN Orlen, poprzez spk zalen IKS Solino, jest wacicielem i operatorem najwikszych w Polsce magazynw podziemnych (kawern solnych), o cakowitej pojemnoci magazynowej dla ropy naftowej i produktw naftowych w wysokoci 5,1 mln m3 (32,1 mln baryek). Magazyny te s bezporednio poczone z rurocigiem Przyja i maj zdolno poboru rzdu 107 kb/d. Kawerny s take poczone rurocigiem produktowym z rafineri w Pocku. PERN planuje zwikszenie swojej cakowitej pojemnoci magazynowej do ok. 3,8 mln m3 do 2013 r. poprzez budow dodatkowych zbiornikw w Pocku, Gdasku i Adamowie. OLPP dysponuje 22 obiektami magazynowymi dla produktw naftowych umiejscowionymi na terenie caego kraju. Pi najwaniejszych z nich ktre s poczone rurocigiem z rafineri w Pocku mieci si w Koluszkach, Nowej Wsi Wielkiej, Boronowie, Rejowcu Poznaskim i Emilianowie. W odpowiedzi na spodziewany wzrost zapotrzebowania na pojemnoci magazynowe, PERN i Grupa LOTOS rozwaaj budow kawern solnych dla ropy i paliw w regionie pomorskim, niedaleko Gdaska. Kawerny te maj mie cakowit pojemno rzdu 6 mln m3 (ok. 38 mln baryek).
RUROCIGI
Istniejce rurocigi Rurocig Przyja i Rurocig Pomorski s gwnymi rurocigami transportujcymi rop naftow w Polsce. Te dwa rurocigi dostarczaj rosyjsk rop naftow bezporednio do rafinerii w Gdasku i Pocku oraz dalej do Niemiec, do rafinerii w Schwedt i Spergau. Polski odcinek rurocigu Przyja skada si z dwch gwnych czci. Wschodnia rozciga si od biaoruskiej granicy w Adamowie do Pocka, dysponujc nominaln moc przesyow ok. 870 kb/d (43 Mt/r). Grupa PERN uywa obecnie substancji redukujcej opory tarcia, co pozwala pompowa wicej ropy naftowej ni zostao to okrelone w projekcie technicznym rurocigu. Jest obecnie budowana trzecia nitka wschodniej sekcji rurocigu co ma podnie jej nominaln moc przesyow do ponad 1mb/d (50 Mt/r) do koca 2012 r. Grupa PERN rozwaa moliwo zmiany przeznaczenia pierwszej nitki wschodniej czci rurocigu Przyja na rurocig produktowy. Jednak do koca listopada 2010 r. nie podjto jeszcze adnych ostatecznych decyzji w tej sprawie. Zachodnia sekcja rurocigu Przyja czy Pock z niemieck granic w Schwedt; jej zdolno przesyowa siga 545 kb/d (27 Mt/r). Rurocig Pomorski moe by uywany do przesyu ropy naftowej w dwch kierunkach pomidzy Gdaskiem i Pockiem. W kierunku Pocka, rurocig ma moc przesyow 0,6 mb/d (30 Mt/r), podczas gdy w kierunku przeciwnym 0,45 mb/d (22 Mt/r). Jest to
132
8. Ropa naftowa
trasa przeznaczona do transportu rosyjskiej ropy naftowej do rafinerii w Gdasku jak rwnie na eksport poprzez Naftoport. Rzd polski jest zaniepokojony decyzj Rosji o budowie Systemu Rurocigw Batyckich-2 (ang. Balic Pipeline System-2, BPS-2). Projekt ten pozwoliby Rosji dostarcza rop do jej portw na Morzu Batyckim, omijajc szereg krajw tranzytowych. W rezultacie, wolumeny ropy naftowej przesyanej rurocigiem Przyja mog spa. W zwizku z tym, rzd polski za konieczno uwaa podniesienie zdolnoci przesyowych Rurocigu Pomorskiego, na przykad poprzez budow drugiej nitki. Pozwolioby to zwikszy transport ropy naftowej z terminalu w Gdasku do rafinerii pockiej i rafinerii niemieckich ulokowanych na rurocigu Przyja. Istniej cztery gwne rurocigi produktowe czce Pock z rnymi bazami magazynowymi (Tabela 14).
Tabela 14. Rurocigi produktowe

Pocztek rurocigu Pock Nowa Wie Wielka Pock Pock Koluszki Pock Ostrw Wielkopolski*
* Operacyjny od stycznia 2011 r. rdo: Polska administracja.
Koniec rurocigu Nowa Wie Wielka Rejowiec Emilianw Koluszki Boronw Ostrw Wielkopolski Wrocaw
Zdolno przesyowa (kb/d) 42 28 20 76 20 54 20
Rurocig Odessa-Brody-Pock-Gdask Istnieje plan rozbudowy ukraiskiego rurocigu Odessa-Brody do Pocka lub Adamowa (decyzja o wyborze punktu podczenia do tej pory nie zostaa podjta) i dalej do Gdaska, w celu zmniejszenia zalenoci od importu ropy z Rosji i dywersyfikacji rde i drg dostaw. Rurocig Odessa-Brody zbudowany zosta pierwotnie do przesyu ropy kaspijskiej na zachd, jednak w 2004 r. ukraiski rzd zdecydowa o odwrceniu kierunku przepywu, umoliwiajc transfer rosyjskiej ropy w kierunku poudniowym na Morze Czarne, a stamtd do innych destynacji. Rozbudowa i ponowne odwrcenie kierunku rurocigu daoby moliwo zbudowania innej ni rosyjska trasy przesyu ropy kaspijskiej do Europy. Rurocig Odessa-Brody-Pock/Adamowo-Gdask, ktry staby si czci Euroazjatyckiego Korytarza Transportu Ropy Naftowej (EAOTC), zakada ponowne otwarcie trasy przesyowej z azerskiego portu w Baku do czarnomorskiego portu Supsa w Gruzji, a stamtd tankowcem do ukraiskiego portu w Odessie. Z Odessy ropa naftowa miaaby by transportowana rurocigiem do Brodw na Ukrainie i dalej do Polski. Projekt ten jest negocjowany na szczytach energetycznych od 2007 r. Na pierwszym szczycie w Krakowie, w maju 2007 r. prezydenci Polski, Ukrainy, Litwy, Gruzji i Azerbejdanu oraz specjalny wysannik Prezydenta Kazachstanu zgodzili si na przeduenie rurocigu Odessa-Brody do Polski. Na kolejnym szczycie, w padzierniku
133
8. Ropa naftowa
2007 r. w Wilnie, prezydenci Polski, Ukrainy, Litwy, Gruzji i Azerbejdanu podpisali umow formujc konsorcjum rurocigowe (MPR Sarmatia). Projekt budowy polskiego odcinka rurocigu Brody-Pock jest wpisany na list priorytetow Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko. W ramach Programu alokowano na ten cel ok. 495 mln PLN (ok. 120 mln EUR), jednak aby utrzyma finansowanie cay projekt musi zosta ukoczony nie pniej ni w 2014 r.
PORTY
W Polsce istniej trzy terminale naftowe. Gwny terminal naftowy w Gdasku (Naftoport) dysponuje moc przeadunkow ok. 700 kb/d (34 Mt/r). Naftoport ma cztery stanowiska zaadunkowe w Porcie Gdaskim. Okoo 67% udziaw Naftoportu jest w rkach Grupy PERN. Pozostaa cz jest w dyspozycji PKN Orlen (ok. 18%), Grupy LOTOS (ok. 9%) i innych. W 2009 r. przeadowano na stanowiskach Naftoportu w Porcie Gdaskim ponad 7,1 mln ton ropy naftowej i paliw (cznie odbir i zaadunek), z czego 6,1 Mt stanowia ropa naftowa. Port Gdaski jest uywany gwnie do eksportu rosyjskiej ropy naftowej. Istniej dwa mae terminale naftowe suce do importu produktw naftowych; Port w Gdyni (o zdolnoci przeadunkowej 3,5 Mt/r lub 70 kb/d) i Port Szczeciski (1,5 Mt/r lub 30 kb/d).
Mapa 6. Infrastruktura naftowa, 2010
rdo: Oil Information, IEA/OECD Paris, 2010.
134
8. Ropa naftowa
STRUKTURA RYNKU DETALICZNEGO

Polska ma gst sie stacji paliw bdcych wasnoci firm polskich PKN Orlen i Grupy LOTOS oraz stacji nalecych do firm zagranicznych, takich jak BP, Shell, Statoil i Lukoil. Cakowita ilo stacji paliw wyniosa ok. 6700 w 2009 r., z czego ok. 3200 byo wasnoci niezalenych operatorw. W kocu 2009 r. udzia PKN Orlen w cakowitej iloci stacji paliw w Polsce wynis 26%, podczas gdy udzia Grupy LOTOS osign 5%. W cigu ostatnich dwch lat ok. 190 stacji paliw zostao zamknitych przez due firmy i niezalenych operatorw z powodu braku rentownoci lub technicznego wyeksploatowania stacji. Wykres 31. Struktura polskiego rynku detalicznego pod wzgldem iloci stacji paliw w 2009 r.
STRATEGIA I ORGANIZACJA REAGOWANIA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH MECHANIZM REAGOWANIA KRYZYSOWEGO

Rzdowy dokument Polityka Energetyczna Polski do 2030 (PEP 2030) z 2009 r. ustali dugoterminow strategi dla sektora energetycznego. Dokument wyszczeglnia sze podstawowych kierunkw rozwoju polskiego sektora energetycznego, wczajc podniesienie bezpieczestwa dostaw paliw i energii. Zgodnie z PEP 2030, przewiduje si, e bezpieczestwo dostaw ropy naftowej i paliw ma zosta podniesione poprzez dalsz dywersyfikacj rde dostaw ropy naftowej i paliw pynnych, jak rwnie przez rozbudow pojemnoci magazynowych. Uycie zapasw interwencyjnych ropy naftowej i paliw stanowi podstaw mechanizmu reagowania kryzysowego Polski. Ograniczenie popytu jest dziaaniem pomocniczym, ktre moe zosta wdroone w przypadku dugotrwaego i powanego kryzysu. Ustawa z 16 lutego 2007 r. tworzy ramy prawne dla organizacji systemu zapasw interwencyjnych i zarzdzania kryzysowego w Polsce. Ustawa okrela trzy oglne poziomy dziaa kryzysowych na rynku naftowym. Na poziomie 2 (kryzys wewntrzny)
135
8. Ropa naftowa
i poziomie 3 (kryzys midzynarodowy) jest przewidziane uwolnienie zapasw utrzymywanych przez przedsibiorcw lub sprzeda zapasw pastwowych, w zalenoci od charakteru zakce i potrzeb rynku. Administracja uwaa uycie zapasw obowizkowych utrzymywanych przez przedsibiorcw jako najbardziej prawdopodobn pierwsz reakcj na zakcenia z uwagi na ich lokalizacj w systemie logistycznym.
ORGANIZACJA DZIAA W SYSTUACJACH KRYZYSOWYCH

Minister Gospodarki jest odpowiedzialny za polsk polityk bezpieczestwa energetycznego, wczajc w to mechanizm reagowania kryzysowego na rynku naftowym. Rzdowy zesp bezpieczestwa energetycznego stanowi rdze National Emergency Sharing Organisation (NESO) w Polsce. Zesp jest ciaem doradczym Ministra Gospodarki i nie posiada adnych szczeglnych uprawnie decyzyjnych w kwestii wykorzystania zapasw czy ograniczenia popytu. Jego gwn rol jest doradzanie Ministrowi Gospodarki w zakresie powzicia odpowiednich dziaa. Zespoowi przewodniczy wiceminister Gospodarki odpowiedzialny za sektor ropy i gazu, a w jego skad wchodz przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji, Transportu, Skarbu Pastwa oraz Urzdu Regulacji Energetyki i Agencji Rezerw Materiaowych. Departament Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki peni rol Sekretariatu polskiego NESO. Departament ten (Sekretariat NESO) jest odpowiedzialny za przygotowywanie dziaa Ministra Gospodarki, konsultacje z sektorem naftowym, i poszczeglnymi instytucjami (takimi jak Agencja Rezerw Materiaowych czy Agencja Rynku Energii) oraz wdroenie dziaa antykryzysowych. W czasie sytuacji kryzysowej, Minister Gospodarki podejmuje polityczn decyzj w zakresie uczestnictwa w dziaaniach kolektywnych MAE oraz w zakresie dziaa antykryzysowych. Procedura decyzyjna przy ograniczeniach popytu moe by bardziej dugotrwaa i zoona, jako e wdroenie tych restrykcji musi zosta zatwierdzone przez Rad Ministrw.
ZAPASY INTERWENCYJNE ROPY NAFTOWEJ I PALIW SYSTEM ZAPASW INTERWENCYJNYCH

Polska spenia wymogi wobec MAE i UE utrzymujc 14- dniowe zapasy pastwowe (liczone na podstawie redniej dziennej konsumpcji) oraz nakadajc obowizek utrzymywania zapasw na przedsibiorcw sektora naftowego. Obowizki przedsibiorcw w zakresie zapasw wzrastay stopniowo przygotowujc Polsk do czonkostwa w MAE (co nastpio we wrzeniu 2008 r.), rosnc z z 66 dni wymaganych na koniec 2006 r. do 76 dni na koniec 2008 r. Wszyscy producenci i importerzy paliw pynnych zobowizani s utrzymywa minimalne zapasy w zalenoci od wolumenw produkcji bd przywozu w poprzednim roku kalendarzowym. Okoo 130 firm podlegao temu obowizkowi w kocu 2009 r. Zapasami pastwowymi ropy naftowej i paliw pod kierownictwem Ministerstwa Gospodarki zarzdza Agencja Rezerw Materiaowych (ARM), ktra take monitoruje przestrzeganie obowizku utrzymywania zapasw przez przedsibiorcw. ARM jest zobligowana do utrzymywania zapasw pastwowych ropy naftowej i paliw na poziomie nie niszym ni 14 dni redniej dziennej konsumpcji wewntrznej. Jeeli z jakichkolwiek powodw czne zapasy pastwowe i zapasy utrzymywane przez przedsibiorcw
136
8. Ropa naftowa
spadn poniej minimalnych poziomw, zapasy pastwowe zostan powikszone o niezbdne iloci. Przedsibiorcy utrzymuj zapasy przewyszajce rzeczywiste zobowizania, tym samym zapewniajc dodatkowy bufor w spenianiu 90-dniowego obowizku. Co wicej, Ustawa z 16 lutego 2007 r. zobowizuje producentw i handlowcw do stopniowego powikszania ich zapasw obowizkowych gazu pynnego (LPG) do poziomw odpowiadajcych przynajmniej 3 dniom produkcji/importu do koca 2007 r., 20 dniom do koca 2010 r. i 30 dniom do koca 2011 r.
REWIZJA OBECNEGO SYSTEMU ZAPASW INTERWENCYJNYCH

Zgodnie z dokumentami rzdowymi (Polityka Rzdu RP dla Przemysu Naftowego w Polsce z 6 lutego 2007 oraz Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. przyjta przez Rad Ministrw w listopadzie 2009 r.), Minister Gospodarki jest zobowizany przedoy propozycj legislacyjn modyfikujc system zapasw interwencyjnych. Administracja rozwaa wprowadzenie zwolnienia producentw i handlowcw z obowizku fizycznego utrzymywania zapasw w zamian za opat celow przeznaczon na finansowanie zapasw w caoci utrzymywanych przez Agencj Rezerw Materiaowych. Zaoenia do nowej ustawy o zapasach zostay opracowane w Departamencie Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki i przekazane do konsultacji spoecznych i midzyresortowych w czerwcu 2010 r. Wyniki konsultacji s w trakcie opracowywania i przewiduje si, e projekt zaoe do nowej ustawy o zapasach zostanie przekazany do zatwierdzenia Radzie Ministrw na pocztku 2011 r. Nowe prawo ma przyczyni si do obnienia kosztw wejcia ponoszonych przez nowych uczestnikw rynku naftowego oraz do eliminacji ryzyka finansowego a tym samym rozwoju konkurencji na rynku krajowym.
LOKALIZACJA, JAKO ROPY NAFTOWEJ I RODZAJE PRODUKTW

Polska nie ma zawartych umw dwustronnych na magazynowanie zapasw z innymi pastwami. Zapasy interwencyjne s w caoci utrzymywane na terytorium kraju. Wedug stanu na koniec lipca 2010 r. Polska utrzymywaa ok. 63,5 mln baryek zapasw, co rwnao si 126 dniom importu netto z 2009 r. Okoo 59% zapasw utrzymywano w formie ropy naftowej, reszt w paliwach. Agencja Rezerw Materiaowych utrzymywaa (wedug stanu na koniec lipca 2010 r.) ok. 8,2 mln baryek zapasw pastwowych, co stanowio rwnowarto 13% cakowitych zapasw kraju (16 dni importu netto z 2009 r.). 87% zapasw pastwowych utrzymywano w formie ropy naftowej, natomiast reszt w formie rednich destylatw (12%) i benzyn (1%). Zapasy pastwowe ropy naftowej przechowywane s gwnie w zbiornikach magazynowych wynajmowanych od Grupy PERN oraz w pewnej iloci w kawernach solnych PKN Orlen. Zapasy benzyn i oleju napdowego magazynowane s w zbiornikach wynajmowanych od OLPP. Zapasy pastwowe ropy naftowej i paliw mog by przechowywane tylko na terytorium Polski. Zapasy obowizkowe (utrzymywane przez przedsibiorcw) wynosiy na koniec lipca 2010 r. ok. 55,3 mln baryek co stanowio 87% cakowitych zapasw kraju (110 dni importu netto z 2009 r.). 55% caoci zapasw obowizkowych stanowia ropa naftowa, podczas gdy reszt utrzymywano w formie rednich destylatw (28%), benzyn
137
8. Ropa naftowa
silnikowych (12%) i cikiego oleju opaowego (1%). Maksymalnie 55% zapasw obowizkowych moe by utrzymywane w formie ropy naftowej. W 2010 r. poziom ten zosta obniony do 50%, co oznacza wymg posiadania poowy zapasw obowizkowych utrzymywanych przez przedsibiorcw w postaci produktw gotowych. Zapasy obowizkowe mog by mieszane z zapasami operacyjnymi i handlowymi przedsibiorcw, a obowizek zapasowy moe by take speniany w systemie biletowym, z limitem 5% moliwoci utrzymywania poza granicami Polski. W zakresie LPG, na koniec lipca 2010 r. Polska utrzymywaa 0,9 miliona baryek (75 tysicy ton) zapasw LPG, co stanowio 25 dni krajowej konsumpcji gazu pynnego. W 2009 r. istniao w obrocie 9 umw na magazynowanie zapasw obowizkowych ropy naftowej i produktw naftowych. Cakowita ilo zapasw objtych tymi umowami w 2009 r. wyniosa 13 mln baryek, co stanowio rwnowarto 20% caoci zapasw w kraju. W Polsce istnieje rynek umw biletowych. W 2009 r. zawarto 32 umowy biletowe, w ramach ktrych utrzymywano 1,5 tys. baryek ropy naftowej i 1 mln baryek produktw naftowych.
DNI POKRYCIA
Polska spenia wymg utrzymywania 90-dniowych zapasw nieprzerwanie odkd pastwo stao si czonkiem MAE we wrzeniu 2008 r. Przez cay czas od padziernika 2007 r. zapasy Polski w przeliczeniu na ilo dni importu netto wynosiy ponad 110 dni a przez wikszo okresu od sierpnia 2008 r. przewyszaj 120 dni (Wykres 32). Wykres 32. Zapasy ropy naftowej i paliw oraz zgodno z 90-dniowym obowizkiem MAE, lipiec 2000 lipiec 2010
rdo: MAE.
URUCHOMIENIE ZAPASW
Minister Gospodarki ma prawo decyzji w zakresie uwolnienia zapasw pastwowym lub zapasw obowizkowych przedsibiorcw. Zapasy pastwowe mog zosta udostpnione przemysowi naftowemu na kilka sposobw, wczajc w to aukcje, przetargi publiczne lub sprzeda okrelonym podmiotom. W przypadku uwolnienia zapasw pastwowych ropy naftowej, rafinerie mog otrzyma nakaz przetwarzania ropy zgodnie z instrukcj Ministerstwa.
138
8. Ropa naftowa
Zapasy obowizkowe przedsibiorcw mog by udostpnione zarwno poprzez obnienie minimalnego poziomu zapasw jak i obowizkowe ich uwolnienie. W czasie zakce dostaw ropy naftowej rurocigiem Przyja w styczniu 2007 r., administracja polska obniya obowizkowy poziom zapasw dla rafinerii w Pocku, pozwalajc na wydanie ok. 130 kb/d ropy naftowej na okres 11 dni. Zapasy przedsibiorcw mog by udostpnione na podstawie rozporzdzenia lub decyzji administracyjnej Ministra Gospodarki. Wybr rodkw zaley od rodzaju kryzysu. W przypadku obnienia poziomu zapasw obowizkowych przedsibiorcw w drodze rozporzdzenia, Departament Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki (Sekretariat NESO) przygotowuje projekt rozporzdzenia, zatwierdzany potem przez Ministra Gospodarki i poddawany konsultacjom spoecznym i midzyresortowym. Oczekiwany okres wydania rozporzdzenia to jeden tydzie liczc od dnia powiadomienia o aktywacji z MAE (ang. Notice of Activation). Rozporzdzenie okrela ilo i typ ropy lub paliw do uwolnienia z zapasw oraz okres ich uzupenienia. Decyzja administracyjna Ministra Gospodarki jest bardziej prawdopodobnym narzdziem w przypadku decyzji o uwolnieniu wolumenw ropy naftowej jako odpowiedzi na zakcenia dostaw. W szczeglnie pilnych przypadkach, czas potrzebny do przygotowania i podpisania decyzji przez ministra moe by ograniczony nawet do kilku godzin. W przypadku zagroenia bezpieczestwa naftowego Polski, Rada Ministrw, na wniosek Ministra Gospodarki, moe w drodze rozporzdzenia wczy zapasy handlowe producentw i handlowcw do ich zapasw obowizkowych. Zapasy handlowe szacowane s na poziomie ok. 10-12 dni krajowej konsumpcji.
FINANSOWANIE I KOSZTY MAGAZYNOWANIA

Zapasy pastwowe finansowane s z budetu pastwa. redni koszt utrzymania tych zapasw (8 mln baryek) w 2009 r. wynis 3,4 EUR za baryk (15 PLN). Nie udzielana jest adna pomoc finansowa lub finansowanie ze rodkw publicznych zapasw utrzymywanych przez przedsibiorcw. redni koszt utrzymywania zapasw obowizkowych (ok. 40 mln baryek) w 2009 r. oceniono w przyblieniu na 7 EUR za baryk (30 PLN).
CENY I PODATKI
Ceny kocowe produktw naftowych zawieraj nastpujce skadniki: Cen hurtow, Podatek akcyzowy, Opat paliwow, Mar dystrybucyjn Podatek od wartoci dodanej (VAT) Ceny hurtowe, ustalane przez rafinerie i importerw, nie s regulowane ani przez rzd ani Urzd Regulacji Energetyki. Odzwierciedlaj one koszty oraz zyski rafinerii i importerw, a zalene s od wiatowych cen ropy naftowej i produktw naftowych. Mara dystrybucyjna rwnie nie jest regulowana.
139
8. Ropa naftowa
Tabela 15. Podatek akcyzowy i opata paliwowa, stan na 1 stycznia 2010 r.

Produkt Benzyny silnikowe Olej napdowy LPG Lekki olej opaowy, mazut Ciki olej opaowy Podatek akcyzowy (PLN) 1 565/1 000 L 1 048/1 000 L 695/1 000 kg 232/1 000 L 64/1 000 kg Podatek akcyzowy* (EUR) 397/1 000 L 266/1 000 L 176/1 000 kg 58/1 000 L 16/1 000 L Opata paliwowa (PLN) 92.87/1 000 L 233.99/1 000 L 119.82/1 000 kg Opata paliwowa* (EUR) 23/1 000 L 59/1 000 L 30/1 000 kg -
* Dane pochodz z Europejskiego Banku Centralnego, zagraniczne kursy wymiany EUR, 1 padziernika: 1 EUR = PLN 3,9370. rdo: Dane przekazane przez pastwo.
Wartoci akcyzy i opaty paliwowej s ustalane przez Parlament i/lub rzd. Podatek akcyzowy jest nakadany na wiele produktw naftowych, gwnie na paliwa silnikowe i olej opaowy. Opata paliwowa jest stosowana jedynie do paliw silnikowych (benzyny, olej napdowy i LPG). Dochody z opaty paliwowej wykorzystywane s na budow autostrad poprzez Krajowy Fundusz Drogowy. Wartoci podatku akcyzowego i opaty paliwowej ukazane s w Tabeli 15.
Wykres 33. Ceny benzyny bezoowiowej i podatki w pastwach MAE, drugi kwarta 2010 r.
rdo: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
140
8. Ropa naftowa
Wykres 34. Ceny oleju napdowego i podatki w pastwach MAE, drugi kwarta 2010 r.
Uwaga: Brak danych dla Kanady. rdo: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
Wykres 35. Ceny lekkiego oleju napdowego i podatki dla gospodarstw domowych w pastwach OECD, drugi kwarta 2010 r.
Uwaga: Brak danych dla Australii, Wgier, Holandii, Nowej Zelandii i Republiki Sowackiej. rdo: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD Paris, 2010.
Stawki podatkw dla LPG w latach 20052009 ksztatoway si rednio na poziomie jednej trzeciej w stosunku do stawek dla benzyn. Ze wzgldu na t rnic opodatkowania pomidzy dwoma produktami naftowymi, cena LPG jest o 4550% nisza od ceny benzyny, co podnioso konsumpcj LPG w sektorze transportowym. W tym samym okresie, stawki podatku dla oleju napdowego wahay si pomidzy 75% a 90% stawek dla benzyn, co utrzymao cen tego paliwa na poziomie od 2%12% niszym od cen benzyny.
141
8. Ropa naftowa
Wykres 36. rednie ceny i podatki w Polsce, 20032009
rdo: Energy Prices and Taxes, 2 Kwarta 2010.
WNIOSKI
Postp Polski w podnoszeniu bezpieczestwa naftowego zasuguje na pochwa. Rzd polski jest wiadom ryzyka wynikajcego z pozostawania w zalenoci od jedynie kilku rde dostaw oraz czyni znaczne wysiki na rzecz dywersyfikacji rde i szlakw dostaw ropy naftowej. Powinien on kontynuowa projekty podnoszce zdolno przesyow rurocigw ropy i produktw naftowych, w tym projekt rurocigu OdessaBrodyPock Gdask, ze wzgldu na ekonomiczn opacalno oraz strategiczne znaczenie tego projektu dla bezpieczestwa energetycznego kraju. W celu poczynienia dalszych postpw w dywersyfikacji rde dostaw, rzd powinien zbada take moliwoci nabywania ropy drog morsk co pozwolioby skorzysta z szerokiej oferty dostawcw wiatowych. Polska dysponuje solidn polityk antykryzysow. Kraj spenia wymogi MAE w zakresie utrzymywania 90-dniowych zapasw i ma wystarczajce pojemnoci magazynowe aby take w bliskiej przyszoci podoa temu zobowizaniu. Jednak spodziewany wzrost popytu na rop naftow i paliwa w Polsce i spodziewana realizacja projektu rurocigu OdessaBrodyPockGdask wymagaaby rozbudowy pojemnoci magazynowych w dugim okresie. W tym zakresie efektywnym rozwizaniem mogaby by planowana rozbudowa podziemnych pojemnoci magazynowych. Rzd powinien czyni dalsze wysiki zmierzajce do uatwienia nowym uczestnikom rynku dostpu do nowo budowanych magazynw. W celu poprawy stanu gotowoci kraju do dziaa w sytuacji kryzysowej, rzd powinien rozway i oceni negatywny wpyw moliwie najgorszych scenariuszy zakce dostaw tak na poziomie krajowym jak i wiatowym oraz przygotowa plany dziaania w sytuacji przerw w dostawach trwajcych duej ni kilka tygodni. MAE zachca rwnie rzd do przeorganizowania struktury operacyjnej NESO na tak, ktra byby zdolna do szybszego procesu decyzyjnego w sytuacjach kryzysowych; opracowania podrcznika dziaa kryzysowych obejmujcego struktury organizacyjne, mechanizmy kryzysowe i procedury; oraz do przeprowadzania regularnych wicze gotowoci kryzysowej.
142
8. Ropa naftowa
Dobrze przygotowana strategia medialna ma kluczowe znaczenie dla dziaa w sytuacji kryzysowej. Polska powinna przygotowa tak strategi medialn i w przypadku kryzysu krajowego,skoordynowa j z MAE, KE i krajami ssiednimi dla zmaksymalizowania jej efektw dla rynku naftowego. MAE wspiera rzd w jego wysikach dcych do rewizji istniejcego systemu zapasw, wzmacniajc rol zapasw pastwowych poprzez przeniesienie zapasw posiadanych przez zobowizanych do tego przedsibiorcw do Agencji Rezerw Materiaowych. Okres przejcia do nowego systemu powinien by jak najkrtszy ze wzgldu na ograniczenia budetowe. Dalej, rzd powinien przeprowadzi studium okrelajce minimalne wymagania operacyjne (MOR) gwnych rafinerii i oceni odpowiedni poziom zapasw jakie te rafinerie powinny dobrowolnie lub obowizkowo utrzymywa. Wreszcie, MAE zachca rzd do przeprowadzania studium wykonalnoci utrzymywania zapasw interwencyjnych biokomponentw w iloci proporcjonalnej do ich udziau w paliwach trakcyjnych lub w inny sposb podj problem rosncego udziau biokomponentw w paliwach wykorzystywanych w transporcie. Innym wanym zagadnieniem do rozwaenia przez rzd jest rosncy popyt na paliwa, ktry od 2000 r. wzrs prawie o jedn trzeci. Jest on zdominowany przez rednie destylaty, ktre sigaj ok. 50% caoci popytu. Wysoki popyt na LPG, wynikajcy gwnie z duej rnicy opodatkowania w porwnaniu do benzyn, to kolejny fakt wart zauwaenia. Polska w duym stopniu opiera si na imporcie LPG. Polskie rafinerie poczyniy inwestycje by dostosowa ich wydajno i ofert do rosncego popytu na olej napdowy. Mimo tych inwestycji, wci konieczny bdzie import oleju napdowego jednak w stosunkowo niewielkich ilociach. Rosncy popyt na produkty naftowe napdzany jest przez sektor transportowy z uwagi na rosnc ilo pojazdw i odejcie od transportu kolejowego na rzecz drogowego (opisuje czym bya mowa w Rozdziale 4 o efektywnoci energetycznej). Podobnie jak w innych pastwach, wzrost popytu w sektorze transportowym jest bardzo trudny do kontrolowania. Rzd powinien zatem to wyzwanie uczyni jednym z priorytetw swojej polityki. Instrumenty reagowania na popyt s bardzo wan czci polityki bezpieczestwa energetycznego. Rzd powinien wykona badania pozwalajce oceni ilociowe efekty dostpnych rodkw ograniczenia popytu, przystosowanych do warunkw rynku polskiego. Wanym jest rwnie dokonywanie regularnej wymiany informacji o dostpnych rodkach ograniczenia popytu w sektorze transportowym i procedurach wdroeniowych z krajami ssiednimi, w celu uatwienia regionalnej koordynacji, jeeli taka uwaana jest za moliw. Rzd powinien take zbada potencja substytucji paliw (ang. fuel switching). Krajowa produkcja ropy naftowej i gazu to kolejny obszar, w ktrym jest potrzebne dziaanie rzdu. Przewaa pogld, e moliwo zwikszenia zasobw ropy naftowej w Polsce jest ograniczona. Bazujc na badaniach geologicznych i dziaaniach poszukiwawczych jakie miay miejsce do tej pory, opinia ta moe by uzasadniona. Jednakowo, dowiadczenie z innych regionw naftowych wskazuj, e nie koniecznie. Biorc pod uwag rozwj technologiczny, prawdopodobiestwo wzrostu cen ropy w zwizku z rosncym popytem na energi w skali globalnej oraz nowe modele biznesowe ograniczajce koszty, taka dynamika moe zmieni obraz sytuacji. Mona zatem uzna, e aktywne podejcie do zarzdzania zasobami moe pomc przesun to, co obecnie jest postrzegane jako absolutne granice.
143
8. Ropa naftowa
W celu poprawy dynamiki sektora, rzd polski podj godne pochway wysiki w zakresie restrukturyzacji i prywatyzacji przemysu naftowego. Istnieje jednak ograniczona liczba firm dysponujcych koncesjami na poszukiwanie i wydobycie ropy naftowej, z ktrych wiksza cz znajduje si w rkach PGNiG i LOTOS Petrobaltic. W celu wzmocnienia konkurencji, rnorodnoci i innowacji w sektorze wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego, Ministerstwo rodowiska i Ministerstwo Gospodarki powinny promowa ten sektor aktywniej i tak zorganizowa obecny system udzielania koncesji aby polepszy warunki brzegowe wejcia na rynek nowych podmiotw. Kwestia ta jest szczeglnie istotna, gdy Polska moe mie znaczne zasoby gazu upkowego (o czym mowa jest wczeniej w Rozdziale 7). Dla prac poszukiwawczych w zakresie tych z wanym uzupenieniem ju istniejcych uczestnikw rynku mog by kompetencje i kapita duych, midzynarodowych przedsibiorstw naftowych i serwisowych. Jednak rzd powinien take skorzysta z tej sposobnoci aby zaangaowa te wielkie przedsibiorstwa w regularne dziaania poszukiwawcze na ldzie i morzu. Zgodnie z t filozofi, rzd powinien zapewni odpowiedni system zacht dla wsppracy w zakresie bada i rozwoju (R&D) w sektorze wydobywczym. Nawet jeeli sektor upstream jest wzgldnie niewielki, posiada on potencja skorzystania ze znaczcej renty zasobowej. Std, powinno zachca si do rozwijania wsppracy pomidzy przedsibiorstwami i instytucjami badawczymi w innych sektorach polskiej energetyki. Wane jednak, aby wysiki te byy oparte na potrzebach sektora przemysowego i aby uwydatniay korzyci konkurencyjne polskich instytucji badawczych. Zaoywszy, e rzd odniesie sukces w takiej organizacji sektora poszukiwa i rozwoju, ktry byby atrakcyjny dla nowych graczy z rynku midzynarodowego, wsppraca w zakresie R&D nie powinna by ograniczona tylko do podmiotw krajowych. Potencjalny rozwj sektora gazu upkowego powinien by brany pod uwag przy opracowywaniu priorytetw badawczo-rozwojowych, jako e polityki w zakresie R&D winny by realizowane na podstawie dalekosinych strategii.
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Kontynuowa promowanie dywersyfikacji rde i drg dostaw ropy naftowej i paliw do Polski, np. poprzez budow korytarza OdessaBrodyPockGdask dla transportu ropy kaspijskiej do Europy.; Kontynuowa wysiki w celu zwikszenia pojemnoci magazynowych i zdolnoci przesyowych, np. budujc drug nitk Rurocigu Pomorskiego. Kontynuowa wysiki zmierzajce do rewizji obecnego systemu obowizkowych poprzez podnoszenie roli zapasw pastwowych. zapasw
Usprawnia krajowy sektor poszukiwa i wydobycia poprzez przyciganie nowych uczestnikw rynku i przez to wzmocni konkurencj i innowacyjno. Promowa wspprac w zakresie bada i rozwoju (R&D) pomidzy instytucjami badawczymi i przedsibiorstwami, zwaszcza w obszarach, ktre mog odblokowa peny potencja zasobowy i uwydatni rozwj przemysu. Wzmc wysiki w kierunku obnienia popytu na paliwa, zwaszcza w sektorze transportowym.
144
9. Odnawialne rda energii
9. ODNAWIALNE RDA ENERGII

POPYT I PODA
Udzia odnawialnych rde energii i odpadw w cakowitej poday energii pierwotnej (TPES) wzrasta w sposb rwnomierny w cigu ostatnich lat, z poziomu 5,1% w 2003 r. do 7,3% (6,95 Mtoe) w 2009 r. (Wykres 37). Plasuje to Polsk na szesnastej pozycji pord 28 pastw czonkowskich MAE biorc pod uwag procentowy udzia TPES pochodzcej z odnawialnych rde energii i odpadw (Wykres 38). Miejsce Polski w rankingu jest porwnywalne do Wgier, natomiast pozycja Polski jest wysza ni pastw ssiadujcych Republiki Czeskiej i Sowacji. W zakresie produkcji energii elektrycznej z OZE, Polska zajmuje trzeci najnisz pozycj spord 28 pastw czonkowskich MAE (Wykres 39), przed Kore oraz Republik Czesk. Dzieje si tak poniewa, wikszo odnawialnych rde energii jest wykorzystywana do ogrzewania, o czym mowa poniej. Wykres 37. Odnawialne rda energii jako procent TPES, 19932030
Uwaga: Wykres przedstawia dane historyczne do 2009 r. i plany rzdowe na lata 20202030. rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010 oraz dane przekazane przez pastwo.
W 2009 r. 95,7% poday energii odnawialnej pochodzio z biomasy i odpadw58, a mniejsze iloci z elektrowni wodnych (2,9%) i wiatrowych (1,3%), natomiast udzia energii geotermalnej i sonecznej by nieznaczcy. Udzia biomasy rs rocznie rednio na poziomie 4,5% w latach 1998200959. W przyblieniu poowa caoci biomasy uywana
58 59
Biomasa, odpady przemysowe, odnawialne i nieodnawialne odpady komunalne. Udzia biogazu i biopaliw w caoci biomasy i odpadw wzrs z 0,5% do prawie 10% w latach 19982008, ze szczeglnie wysokim wzrostem w latach 20072008.
145
jest w sektorze mieszkaniowym, co w wikszoci obejmuje tradycyjne wykorzystanie biomasy w sposb konwencjonalny o niskiej efektywnoci i z wysokim poziomem emisji czstek staych60. Rzd oczekuje znaczcego wzrostu produkcji energii ze rde odnawialnych w najbliszych latach. Jej udzia w TPES ma ulec podwojeniu przed 2020 r. a nastpnie si ustabilizowa (13,8% w 2030 r.). Najwikszy wzrost jest spodziewany w odniesieniu do biomasy, zwikszajc jej udzia o 6,4 Mtoe w latach 20092020. Przewiduje si, e wykorzystanie kolektorw sonecznych do ogrzewania osignie relatywnie najwikszy wzrost z powodu bardzo niskiego udziau wczeniej.
Wykres 38. Odnawialne rda energii jako procent TPES w pastwach czonkowskich MAE, 2009*
* Dane szacunkowe. ** Wyraenie Pozostae obejmuje energi pyww i fal morskich, jak te ciepo towarzyszce wykorzystaniu pomp ciepa (znaczenie marginalne). rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010.
Okoo 26% poday energii ze rde odnawialnych jest wykorzystywany w sektorze przetwrczym do produkcji ciepa i energii elektrycznej. Kolejne 35% wykorzystywane jest bezporednio w sektorze mieszkaniowym (gwnie poprzez tradycyjne wykorzystanie biomasy do celw grzewczych), a kolejne 20% w przemyle, gwnie celulozowym, papierniczym i drzewnym. Wedug polskich danych, w 2006 r. ok. 90% caoci energii ze rde odnawialnych w Polsce zuyto do celw grzewczych, 8% do produkcji energii elektrycznej i 2% w sektorze transportowym (biopaliwa). Rzd zakada, e do 2030 r. udzia sektorw energii elektrycznej i transportowego wzronie odpowiednio do 26% i 15% , podczas, gdy udzia ciepownictwa spadnie do 59% cakowitego zapotrzebowania na energi odnawialn.
60 Tradycyjne uycie biomasy charakteryzuje si niskoefektywnym spalaniem i zanieczyszczeniem powietrza i nie jest zalecane przez MAE jako zrwnowaony sposb zuycia energii odnawialnej.
146
PRODUKCJA ENERGII ELEKTRYCZNEJ

W 2009 r. produkcja energii elektrycznej z biomasy, energii sonecznej, wiatrowej i wodnej wyniosa 8,9 TWh, tj. 5,9% caej wyprodukowanej energii elektrycznej w kraju. Jest to trzeci najniszy wskanik udziau energii elektrycznej wyprodukowanej z odnawialnych rde energii spord 28 pastw czonkowskich MAE (Wykres 45).
Wykres 39. Produkcja energii elektrycznej ze rde odnawialnych i odpadw jako procent caoci produkcji energii elektrycznej wrd pastw MAE, 2009
* Dane szacunkowe. ** Wyraenie Pozostae obejmuje energi pyww i fal morskich, jak te ciepo towarzyszce wykorzystaniu pomp ciepa (znaczenie marginalne). rdo: Energy Balances of OECD Countries, IEA/OECD Paris, 2010.
Tabela 16. Moc produkcji energii elektrycznej netto ze rde odnawialnych i odpadw, 20002008
Zainstalowane moce wytwrcze (MW) Technologia 2000 Energia wodna z czego elektrownie szczytowo-pompowe Energia wiatrowa Odpady przemysowe Sta biomasa Biogaz cznie 2 183 1 366 4 3 0 9 2 199 2002 2 207 1 366 32 7 0 14 2 260 2004 2 282 1 406 40 3 24 24 2 373 2006 2 331 1 406 172 3 25 32 2 563 2008 2 335 1 406 526 3 40 52 2 956 Roczna rednia zmiana procentowa 0,9% 0,4% 107,7% 6,4% 11,5% 24,9% 3,8%
rdo: Renewables Information, IEA/OECD, Paris, 2010.
147
Cakowita zainstalowana moc wytwrcza z odnawialnych rde energii i odpadw wyniosa w 2008 r. 2956 MW (wczajc w to wodne elektrownie szczytowo-pompowe), z poziomu 1 977 MW w 1990 r. i 2 199 MW w 2000 r. (Tabela 16). Moce produkcyjne w energii wiatrowej wzrosy w znaczcym stopniu (rednia roczna stopa zmiany wyniosa 107,7%).
OGRZEWANIE SONECZNE
Podobnie jak w innych pastwach, dosy trudno jest zebra dane dotyczce maych, zdecentralizowanych systemw produkcji energii ze rde odnawialnych. W szczeglnoci informacje na temat wykorzystania energii sonecznej do ogrzewania nie s uwzgldniane w krajowych statystykach poniewa dane statystyczne s zbierane wycznie w odniesieniu do przemysu i przedsibiorstw usugowych, podczas gdy wedug Instytutu Energii Odnawialnej kolektory soneczne s wykorzystywane rwnie w indywidualnych gospodarstwach domowych i osiedlach mieszkalnych. W 2007 r. cakowita zgoszona powierzchnia kolektorw sonecznych wynosia 236 000 m2, o cakowitej mocy 165 MWth61. Wedug ostatnio opublikowanych bada62 moce kolektorw sonecznych wynosiy w 2008 r. 249,3 MWth i 357 MWth w 2009 r., co pokazuje wzrost o 100 MWth w 2009 r. w porwnaniu do 2008 r.
POLITYKI I DZIAANIA CELE

Polska polityka energetyczna w zakresie odnawialnych rde energii jest coraz bardziej zalena od wymaga UE. Dyrektywa UE 2009/28/EC63 okrelia obowizkowy poziom udziau odnawialnych rde energii do 15% w finalnej konsumpcji energii brutto w Polsce (z 7,2% w 2005 r.) i zestaw celw porednich (Tabela 17). Okrelony zosta rwnie wsplny cel dla wszystkich pastw czonkowskich UE na poziomie 20% do 2020 r. Dyrektywa okrelia rwnie jednostkowy cel dla sektora transportowego: 10% wykorzystywanej energii w tym sektorze musi pochodzi do 2020 r. z biopaliw lub innych odnawialnych rde energii. W Dyrektywie 2001/77/EC zosta rwnie wyznaczony Polsce cel jednostkowy w zakresie udziau odnawialnych rde energii w bilansie energii elektrycznej na poziomie 7,5% w 2010 r. Tabela 17. Cele porednie dotyczce rde odnawialnych do 2020 r.
Rok 2010 2012 2014 2016 2018 2020
Udzia odnawialnych rde energii w cakowitym zuyciu energii, % 7,5 8,76 9,36 10,44 11,88 15
61
Przeliczono przy wspczynniku 0,7 kWhth/m2 powierzchni kolektorw sonecznych, tak jak szacowane przez IEA Solar Heating and Cooling Programme. 62 IEA SHC, 2010 i ESTIF, 2010. 63 Dyrektywa 2009/28/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze rde odnawialnych oraz nowelizujce j Dyrektywy 2001/77/EC i 2003/30/EC.
148
Polska jest na dobrej drodze do osignicia wyznaczonych celw: udzia odnawialnych rde energii w cakowitej finalnej konsumpcji energii brutto w 2008 r. osign wielko 7,9%. Szczegowy cel dla energii elektrycznej jest bardziej ambitny: w 2008 r. jedynie 4,2% produkowanej energii elektrycznej pochodzio ze rde odnawialnych, a w 2009 r. by to poziom 5,8%. Mimo tego, rzd oczekuje, e w nadchodzcych latach udzia odnawialnych rde energii ulegnie zwikszeniu z uwagi na co raz wiksze dowiadczenie w zakresie mechanizmw wsparcia. Eurostat, unijna agencja statystyczna, corocznie przedstawia raporty na temat postpw pastw czonkowskich w zakresie realizacji celw. Dane statystyczne na temat udziau odnawialnych rde energii w finalnej konsumpcji energii brutto nie s dostpne w statystykach MAE ze wzgldu na rnice metodologiczne (Ramka 9).
Ramka 9. Finalna konsumpcja energii: rnice statystyczne pomidzy MAE a UE

Dyrektywa UE 2009/28/EC okrelia dla wszystkich pastw czonkowskich Unii Europejskiej cel zakadajcy zwikszenie udziau odnawialnych rde energii na poziomie 20% w finalnej konsumpcji energii do 2020 r. Dodatkowo okrelia zestaw obowizujcych celw szczegowych dla kadego z pastw czonkowskich. Podczas gdy MAE publikuje corocznie szczegowe opracowania statystyczne w zakresie statystyki energetycznej oraz bilansw energetycznych dla wszystkich pastw czonkowskich UE, stosuje odmienn metodologi statystyczn od okrelonej w Dyrektywach UE. Publikacje MAE, wczajc niniejsz, podaj dane netto cakowitej finalnej konsumpcji energii (TFC). Dlatego te udzia odnawialnych rde energii w finalnej konsumpcji energii brutto nie jest bezporednio dostpny w opracowaniach MAE. Wedug definicji dyrektywy cakowita konsumpcja energii brutto oznacza towary energetyczne dostarczone do celw energetycznych dla przemysu, transportu, gospodarstw domowych, usug wczajc usugi publiczne, rolnictwa, lenictwa i rybowstwa, wraz z konsumpcj energii elektrycznej i ciepa przez sektor energetyczny do produkcji energii elektrycznej i ciepa wczajc straty przesyowe i dystrybucyjne. Dla odmiany, definicja TFC stosowana przez MAE nie obejmuje strat w sieciach przesyowych i dystrybucyjnych oraz wasnego zuycia energii elektrycznej oraz ciepa w sektorze, jak rwnie konsumpcji w lotnictwie midzynarodowym. Z drugiej strony, obejmuje zuycie do celw nie-energetycznych. Wicej informacji o statystykach MAE mona znale na stronie internetowej http://www.iea.org/stats/index.asp.
POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030 ROKU

Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (PEP 2030) ma stymulowa rozwj technologii w odniesieniu do odnawialnych rde energii, ze szczeglnym uwzgldnieniem biomasy. Polityka okrela identyczne cele dla odnawialnych rde energii co dyrektywa UE (15% w cakowitej konsumpcji energii, w tym 10% w sektorze transportowym do 2020 r.) oraz okrela dalszy wzrost udziau odnawialnych rde energii w latach kolejnych. W dokumencie PEP 2030 podkrelono potrzeb ochrony lasw i wykorzystania obszarw rolniczych w sposb zrwnowaony. W dokumencie podkrelono korzyci zwizane z produkcj energii elektrycznej opartej na lokalnie dostpnych rdach. Jednoczenie wskazuje na istotno rozwiza zapewniajcych stabilno systemu elektroenergetycznego, biorc pod uwag dynamiczny rozwj odnawialnych rde energii. Zgodnie z dokumentem PEP 2030 istniejce mechanizmy wsparcia dla sektora elektroenergetycznego i transportowego (takie jak certyfikaty pochodzenia, zobowizania
149
biopaliwowe i zwolnienia z podatku akcyzowego), zostan zachowane. W tym samym czasie planowane s dodatkowe instrumenty wsparcia celem rozwoju odnawialnych rde ogrzewania i chodzenia. Dokument okrela rwnie plany w zakresie wsparcia biogazowi rolniczych, morskich farmy wiatrowych i wykorzystania odpadw biodegradowalnych oraz oceny moliwoci produkcji energii elektrycznej w istniejcych zaporach wodnych. Obejmuje rwnie plany majce na celu pobudzenie polskiego przemysu produkujcego urzdzenia wykorzystywane w produkcji energii ze rde odnawialnych, takich jak turbiny wodne, czy kolektory soneczne. Rzd uwaa, e udzielenie wsparcia publicznego moe pobudzi rozwj przemysu w zakresie OZE. Na przykad, dua sia wiatru oraz wzgldnie dua powierzchnia kraju powoduje, e Polska moe sta si atrakcyjnym rynkiem dla rozwoju technologii wiatrowych. PEP 2030 okrela wsparcie finansowe dla projektw w zakresie odnawialnych rde energii z funduszy europejskich oraz funduszy przeznaczonych na ochron rodowiska.
PLAN DZIAA W ZAKRESIE ODNAWIALNYCH RDE ENERGII

W celu wdroenia Dyrektywy UE w zakresie odnawialnych rde energii, Polska musiaa przedoy Komisji Europejskiej Plan Dziaa w zakresie Odnawialnych rde Energii do koca czerwca 2010 r. Plan nie zosta przedoony do koca padziernika ze wzgldu na zoony proces przygotowania i zatwierdzenia. Projekt Planu Dziaa zosta przedoony do konsultacji spoecznych w maju 2010 r. Plan okrela istniejce rodki w odniesieniu do rnych sektorw elektroenergetycznego, ciepowniczego i chodniczego oraz transportowego i przewiduje wsparcie finansowe w zakresie odnawialnych rde energii oraz wysoko efektywnych projektw dotyczcych kogeneracji. Projekt Planu zakada, e 15,5% w cakowitej konsumpcji energii brutto do 2020 r. bdzie pochodzi z odnawialnych rde energii, nieznacznie przewyszajc cel przewidziany dla Polski. Podczas gdy przewiduje si, e biomasa bdzie gwnym odnawialnym rdem energii, najwikszy wzrost przewiduje si wrd energii wiatrowej i sonecznej dla celw grzewczych.
ENERGIA ELEKTRYCZNA
Gwnym narzdziem wsparcia wykorzystania odnawialnych rde energii w elektroenergetyce jest system kwot obowizkowych ze zbywalnymi certyfikatami pochodzenia tzw. zielonymi certyfikatami. Zostay wprowadzone w padzierniku 2005 r. Wszyscy dostawcy energii elektrycznej musz zapewni, e cz energii elektrycznej sprzedawanej odbiorcom kocowym bdzie pochodzi z odnawialnych rde energii (Tabela 18). Jest to podobny system do systemu w zakresie certyfikatw dla elektrociepowni omwionych w rozdziale 5. W celu spenienia naoonego obowizku, firmy mog albo kupowa certyfikaty pochodzenia (zielone certyfikaty) na Towarowej Giedzie Energii lub wnosi opat kompensacyjn. W wyniku tak zorganizowanego systemu, producenci energii elektrycznej produkujcy j z odnawialnych rde energii posiadaj dwa rda dochodw: ze sprzeday energii elektrycznej po cenach gwarantowanych, ktre s rwne rednim cenom rynkowym w roku poprzedzajcym oraz poprzez sprzeda zielonych certyfikatw. rednia cena zielonych certyfikatw wyniosa w 2009 r. 250 PLN za MWh (ok. 58 EUR).
150
Tabela 18. Obowizkowy udzia rde odnawialnych w cakowitej sprzeday energii elektrycznej, 20072017
Rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Udzia odnawialnych rde energiiw sprzeday energii elektrycznej, % 5,1 7 8,7 10,4 10,4 10,4 10,9 11,4 11,9 12,4 12,9
Poziom opaty substytucyjnej ustalany jest raz na rok przez regulatora rynku energii. Zwykle jest to kwota, ktra siga wysokoci maksymalnej ceny zielonego certyfikatu na dany rok. Kwota ta w 2009 r. wyniosa 258,89 PLN za MWh (ok. 60 EUR), a cena gwarantowana wyniosa 155.44 PLN (ok. 36 EUR) za MWh. Na przedsibiorstwa energetyczne, ktre nie wypeniaj swoich zobowiza nabywania zielonych certyfikatw lub uiszczania opaty substutucyjnej nakadane s kary finansowe. rodki finansowe z opat i kar przekazywane s na konto Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Do koca 2009 r. uzyskiwane rodki finansowe mogy by wydatkowane jedynie na wsparcie inwestycji w zakresie odnawialnych rde energii, lecz od 2010 r. mog rwnie by przeznaczane na inne cele. Jak okrelono w Programie Dziaa Wykonawczych Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., Ministerstwo Gospodarki jest zobowizane monitorowa efektywno systemu zielonych certyfikatw, aby Polska moga zrealizowa naoone cele zwizane z energi odnawialn. Ministerstwu powierzono zadanie analizy efektywnoci kosztowej mechanizmu wsparcia, ze szczeglnym uwzgldnieniem formuy opty substytucyjnej przy jednoczesnym zapewnieniu stabilnoci mechanizmu. Moliwe zmiany systemu, jeli w ogle, przewidziane s w 2012 r.
Inne mechanizmy wsparcia obejmuj: Obowizek zakupu caej energii elektrycznej wyprodukowanej z odnawialnych rde energii przyczonych do sieci po cenie gwarantowanej, ktra jest rwna redniej cenie rynkowej w roku poprzedzajcym; 50% kosztw zwizanych z przyczeniem do sieci odnawialnych rde energii jest subsydiowana; Instalacje oparte na energii ze rde odnawialnych o mocy do 5 MW korzystaj z darmowych koncesji na przyczenie do sieci; Zasady rwnowace dotyczce elektrowni wiatrowych rni si od tych, ktre obejmuj pozostae elektrownie; Poyczki i granty przeznaczone na inwestycje w projekty odnawialnych rde energii z rnych funduszy (wicej informacji zawartych jest w czci dotyczcej Finansowania i Rozwoju Projektw).
151
Program Dziaa Wykonawczych PEP 2030 obejmuje list rodkw uatwiajcych decyzje inwestycyjne w zakresie budowy morskich farm wiatrowych. Zawiera take zadania dla kilku ministerstw, ktre dotycz rozwoju moliwoci wykorzystania istniejcych zapr wodnych dla budowy elektrowni wodnych.
INTEGRACJA SIECI
Podobnie jak w wielu pastwach, gwne bariery inwestycyjne zwizane z odnawialnymi rdami energii s zwizane z przyczaniem i integracj sieciow instalacji generacji energii elektrycznej ze rde odnawialnych. Do kluczowych problemw naley zaliczy64: Niski stan infrastruktury oraz brak planw dotyczcych rozwoju sieci, co skutkuje brakiem informacji na temat biecych i przyszych mocy przesyowych i dystrybucyjnych; Brak jasnych odpowiedzi dotyczcych warunkw i kosztw przyczenia w istniejcych przepisach prawnych; w szczeglnoci, brakuje oficjalnej metodologii mogcej zdefiniowa koszt bezporedniego podczenia nowej jednostki oraz ktre zwizane s z rozbudow sieci, ktra i tak musi nastpi; Uciliwa i droga procedura administracyjna zwizana z procesem przyczenia do sieci: w szczeglnoci, wytwrca musi wpaci depozyt podczas skadania wniosku o przyczenie, ktry nie jest zwracany w przypadku niezrealizowania projektu z jakiegokolwiek powodu; Brak szczegowych bada w zakresie iloci energii z niestabilnych rde odnawialnych, ktra moe zosta przyczona do polskiej sieci elektroenergetycznej bez spowodowania zagraania dla jej bezpieczestwa65; Niewystarczajca liczba pocze midzysystemowych (interkolektorw) z innymi pastwami; Polska posiada kilka pocze midzysystemowych oraz s planowane kolejne (zobacz rozdzia 5 dotyczcy energii elektrycznej).
OGRZEWANIE I CHODZENIE
Operatorzy sieci ciepowniczych s zobowizani prawem do kupowania ciepa z instalacji opartych na odnawialnych rdach energii, ktre s poczone z systemem ciepowniczym w iloci, ktra nie przekracza zapotrzebowania odbiorcw przyczonych do tej sieci. Rzd planuje wprowadzi dziaania majce na celu zwikszenie wykorzystania energii geotermalnej, w tym pomp ciepa oraz systemw kolektorw sonecznych. Planuje rwnie przeanalizowa i by moe wdroy dodatkowe narzdzia stymulujce rozwj sieci centralnego ogrzewania i chodzenia wykorzystujcych odnawialne rda energii, co zostao okrelone w Programie Dziaa Wykonawczych do PEP 2030. Program nakada rwnie na Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo rodowiska obowizek wydania przepisw technicznych dotyczcych kwalifikacji odpadw komunalnych jako odnawialnych rde energii.
Na podstawie danych: Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej; dane przekazane przez pastwo; oraz Polskie Stowarzyszenie Energii Wiatrowej. 65 Polskie Stowarzyszenie Energii Wiatrowej szacuje, e sie w Polsce moe zintegrowa 13 600 MW mocy pochodzcej z elektrowni wiatrowych do 2020 r.
64
152
W marcu 2010 r. Ministerstwo rodowiska zaproponowao poprawki do ustawy Prawo Geologiczne i Grnicze. Jeeli zaproponowane poprawki zostan przyjte przez Parlament, przewiduje si, e pobudz rozwj technologii geotermalnej w Polsce, poprzez: zniesienie koncesji na poszukiwanie wd geotermalnych; zmniejszenie czasu procedur koncesyjnych; zerowe stawki opat; przekazanie kompetencji w zakresie udzielania koncesji na wydobycie wd geotermalnych z Ministerstwa rodowiska do wojewodw. Ministerstwo rodowiska przewiduje, e eksploatacja zasobw geotermalnych jest moliwa jest w kilku regionach Polski, szczeglnie w Karpatach. Do 1 marca 2010 r., udzielono osiem koncesji na eksploatacj oraz 20 na poszukiwanie wd geotermalnych. W Polsce funkcjonuje pi ciepowni zasilanych energi geotermaln. Projekt Programu dziaa wykonawczych w zakresie odnawialnych rde energii zakada udzielanie wsparcia podmiotom, ktre s w stanie pokry do 45% caoci kosztw inwestycyjnych zwizanych z instalacj kolektorw sonecznych. Co ciekawe, rynek kolektorw sonecznych w Polsce rozwija si stabilnie nawet bez wsparcia finansowego ze wzgldu na wzgldnie niski koszt instalacji urzdze i stosunkowo szybki okres zwrotu poniesionych kosztw (zobacz cz dotyczc Ogrzewanie Soneczne powyej)66. Wedug Polskiej Izby Biomasy, istnieje potencja gospodarczy dla dalszego wzrostu w obszarze uycia biomasy do ogrzewania i kogeneracji w maych, efektywnych instalacjach (co nie angauje wysokich kosztw transportowych w systemach lokalnych).
TRANSPORT
W lipcu 2007 r. w Polsce zosta przyjty caociowy dokument Wieloletni Program Promocji Biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata 20082014. Jego celem jest usprawnienie konkurencyjnoci rynku biopaliw, poprzez rodki obejmujce cay acuchu produkcji, od upraw poprzez przetwrstwo, dystrybucj i konsumpcj. Wspczenie, kluczowe instrumenty suce promocji biopaliw obejmuj dziaania podaowe. Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekych z 25 sierpnia 2006 r. wprowadzia obowizek dla wszystkich dostawcw paliw producentw i importerw zapewnienia udziau sprzeday paliw ze rde odnawialnych od 2008 r. Udzia ten Narodowy Cel Wskanikowy stopniowo wzrasta (Tabela 19). Kary za nieprzestrzeganie obowizku zasilaj konto Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej oraz s wydawane wycznie na cele zwizane z biopaliwami i biokomponentami. Wedug ustawy o kontroli jakoci paliw i biopaliw, producenci paliw mog doda do 5% biokomponentw do paliw tradycyjnych. Ustawa o biokomponentach i biopaliwach ciekych pozwala rolnikom produkowa biopaliwa na wasny uytek. Wedug Ustawy o kontroli jakoci paliw biopaliwa produkowane przez rolnikw na wasne potrzeby musz spenia minimalne wymogi jakociowe, konieczne dla zachowania norm ochrony rodowiska. Roczny limit produkcji na wasny uytek to 100 litrw na jeden hektar uytkw rolnych.
66
ESTIF, 2010.
153
Tabela 19. Narodowy Cel Wskanikowy dla biopaliw

Jednostka % wartoci energetycznej % zawartoci FAME w ON % zawartoci etanolu w benzynie Wspczynnik konwersji z % wartoci energetycznej 1 1,0772 1,5088 2008 3,45 3,7162 5,2053 Narodowy Cel Wskanikowy dla Polski, % 2009 2010 2011 2012 2013 4,60 4,9549 6,9403 5,75 6,1936 8,6754 6,20 6,6784 9,3544 6,65 7,1631 10,0333 7,10 7,6478 10,7123 2014 7,55
FAMEs: estry metylowe kwasw tuszczowych. rdo: Polska Organizacja Przemysu i Handlu Naftowego.
Udzia biopaliw w transporcie w ostatnich latach by bardzo may: wzrs z 0,35% w 2000 r. do 0,68% w 2007 r. (wedug wartoci energetycznej). Od momentu wprowadzenia obowizku udzia biopaliw wzrs do 3,66% w 2008 r. i 4,63% w 2009 r., czyli przekroczy cel67. Jednake, wedug Polskiej Organizacji Przemysu i Handlu Naftowego cele w kolejnych latach bd trudne do osignicia ze wzgldu na niewielkie zapotrzebowanie na biopaliwa, ktre mog by sprzedawane na polskim rynku B100, B20 i E8568. Stowarzyszenie optuje za wprowadzeniem B7 do sprzeday co uatwioby osignicie NCW. Inne rodki majce na celu wsparcie wykorzystania odnawialnych rde energii w transporcie obejmuj zwolnienia i obniki stawek podatkowych, w tym akcyzy dla biopaliw i paliw tradycyjnych z biokomponentami. Jak wskazano wczeniej, Wieloletni Program Promocji Biopaliw lub innych paliw odnawialnych na lata 20082014 obejmuje rwnie rodki w zakresie popytu, takie jak zwolnienia z opat parkingowych oraz nakada na administracj rzdow obowizek wykorzystywania biopaliw. Jednak na pocztku 2010 r. wdroenie wspomnianych dziaa nie wystarczao do znacznego zwikszenia popytu na biopaliwa w Polsce.
BIOGAZ
Znowelizowane Prawo Energetyczne wprowadza podstaw prawn do podczenia biogazu rolniczego do gazowej sieci dystrybucyjnej gazu. Operator systemu gazowego jest prawnie zobowizany do zakupu biometanu pochodzenia rolniczego, przy czym nie zostaa okrelona gwarantowana cena minimalna. Dostawca biometanu jest zobowizany speni wymogi jakociowe dla gazu wprowadzanego na sieci. Od stycznia 2011 r. kada ilo biometanu wprowadzona do sieci bdzie przeliczana na ekwiwalent energii elektrycznej i bdzie wwczas przedmiotem wsparcia z mechanizmu zielonych certyfikatw (metodologia przeliczania biometanu na ekwiwalent energii elektrycznej nie zostaa jeszcze przyjta w momencie pisania tego opracowania). Program Dziaa Wykonawczych do PEP 2030 okrela nastpujce rodki dziaania: przyjcie przez Rad Ministrw dokumentu Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce (dokument zosta przyjty w lipcu 2010 r.);
67
Od 2010 r. cel przekracza 5% jest zatem niemoliwe osignicie go tylko poprzez dodawania biokomponentw do paliw tradycyjnych (5%). 68 Niski popyt jest czciowo tumaczony tym, e niektrzy producenci samochodw nie daj gwarancji na uywanie takich mieszanek. Gdyby producenci byli zobligowani do utrzymania gwarancji przynajmniej przy stosowaniu B20, mogoby to podnie popyt i byoby stosunkowo tanim rozwizaniem.
154
usuwanie barier rozwoju biogazowni rolniczych zidentyfikowanych w Programie (od 2009 r.); sporzdzenie przewodnika dla inwestorw zainteresowanych realizacj budowy biogazowni rolniczych, zawierajcego m.in. przykadowe projekty biogazowni (2010 r.); przeprowadzenie, we wsppracy z samorzdami lokalnymi, kampanii informacyjnej przekazujcej pen i precyzyjn informacj na temat korzyci wynikajcych z budowy biogazowni (2010 r.); Monitorowanie wdraania programu.
FINANSOWANIE I ROZWJ PROJEKTU

Program Dziaa Wykonawczych do PEP 2030 ma na celu wsparcie projektw w zakresie odnawialnych rde energii, podobnie jak rozwj infrastruktury niezbdnej do ich przyczenia, poprzez wykorzystanie rodkw publicznych, w tym: Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko na lata 20072013; Regionalnych Programw Operacyjnych na lata 20072013; Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOiGW).
Wspczenie, Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej jest kluczow instytucj finansujc projekty w zakresie odnawialnych rde energii w Polsce. W latach 19892009 wspfinansowa 647 projektw poprzez wsparcie finansowe wynoszce 914,7 mln PLN (211 mln EUR) lub 32,2% kosztw. Cakowita warto wszystkich projektw wyniosa 2,8 mld PLN (0,65 mld EUR). Fundusz oprzeznaczy 1 500 mln PLN (346 mln EUR) na zrealizowanie projektw w zakresie odnawialnych rde energii i wysokoefektywnych projektw kogeneracyjnych w latach 20092012 (biomasa, energia wiatrowa i geotermalna). Dodatkowa suma 560 mln PLN (129 mln EUR) ma zosta wydatkowana w szerszym zakresie na technologie w zakresie odnawialnych rde energii w latach 20092011 poprzez Regionalne Fundusze Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Narodowy Fundusz planuje take przeznaczy 300 mln PLN (69 mln EUR) na gospodarstwa domowe i wacicieli wsplnot mieszkaniowych w celu instalacji kolektorw sonecznych w 20102014. Program Dziaa Wykonawczych do PEP 2030 podkrela rwnie potrzeb opracowania potencjalnych rozwiza uatwiajcych dostp do krajowych i zagranicznych funduszy poprzez likwidacj rygorystycznych ogranicze i wymogw. Cho dostp do rodkw finansowych pozostaje najwaniejszy, kolejnym wanym zagadnieniem w odniesieniu do odnawialnych rde energii s dugie i skomplikowane procedury. W zalenoci od uwarunkowa technologicznych, uzyskanie zezwole na realizacj projektw w zakresie odnawialnych rde energii w Polsce obejmuje kilka etapw (ok. 68) rnicych si midzy sob w zalenoci od regionu. Koordynacja wszystkich etapw rozwoju projektu jest w gestii odpowiedzialnoci inwestora, oprcz ustale dotyczcych oddziaywania na rodowisko, gdzie to ciao decyzyjne koordynuje cao procedury. W Polsce nie ma moliwoci obsugi projektw w zakresie odnawialnych rde energii przy jednym okienku (zintegrowana procedura pozyskiwania zezwole).
155
WNIOSKI
Poda energii ze rde odnawialnych w Polsce wzrasta rwnomiernie w cigu ostatnich lat, gwnie dziki systemowi zielonych certyfikatw i zachtom dla inwestorw. Jednak, jeeli pastwo ma speni zobowizania midzynarodowe oraz cele krajowe, naley uruchomi dodatkowe dziaania i odpowiednie rodki wsparcia, szczeglnie w sektorze elektroenergetycznym. Udzia odnawialnych rde energii w produkcji energii elektrycznej stawia Polsk na trzecim miejscu od koca wrd 28 pastw czonkowskich MAE. W 2009 r. 5,9% produkowanej energii elektrycznej pochodzio z odnawialnych rde energii, co jest nadal sabym wynikiem biorc pod uwag szybko zbliajcy si termin do osignicia poziomu 7,5% w 2010 r. W przeciwiestwie do niektrych pastw czonkowskich MAE, Polska posiada znaczne zasoby energii odnawialnej, w szczeglnoci w zakresie biomasy i energii wiatrowej. Badania za sugeruj, e ich potencja ekonomiczny moe by wyszy, ni wicy Polsk cel w zakresie odnawialnych rde energii na poziomie 15% ostatecznej konsumpcji energii brutto do 2020 r. W celu wykorzystania cakowitego potencjau potrzebne s bardziej efektywne dziaania. Rzd Polski rozpocz dziaania zmierzajce do osignicia tych celw, takie jak przyjcie zobowiza w zakresie zakupu energii elektrycznej i ciepa z odnawialnych rde energii oraz udzielania wsparcia dla projektw dotyczcych odnawialnych rde energii. Gwnym narzdziem wsparcia dla produkcji energii elektrycznej z odnawialnych rde energii jest mechanizm rynkowy system kwot obowizkowych, wraz z systemem zielonych certyfikatw, ktry zosta wprowadzony w 2005 r. Okaza si on by raczej skuteczny w stymulowaniu inwestycji w najbardziej rozwinite i ekonomicznie atrakcyjne technologie zwizane z energi odnawialn, takie jak biomasa, pozwalajc Polsce zwikszy udzia odnawialnych rde energii w bilansie energetycznym w najbardziej efektywny kosztowo sposb. Mimo to, bilans odnawialnych rde energii w Polsce nie jest zrwnowaony: poda jest zdominowana przez biomas, podczas gdy niemale 90% cao energii odnawialnej wykorzystywane jest do celw grzewczych. Rzd susznie planuje zrnicowa udzia odnawialnych rde energii poprzez wspieranie budowy farm wiatrowych (w tym morskich) oraz innych technologii. Kluczowy mechanizm wsparcia system zielonych certyfikatw moe by efektywny w zakresie stymulowaniu rozwoju ldowych farm wiatrowych, jeeli rwnolegle rozwizane zostan ograniczenia prawne i regulacyjne. Jednak nie pobudzi on rozwoju droszych technologii w zakresie odnawialnych rde energii. To rynkowe podejcie jest waciwe tylko jeeli dziaania w zakresie odnawialnych rde energii napdzane s gwnie trosk o zmiany klimatyczne oraz celami w zakresie maksymalizacji redukcji emisji gazw cieplarnianych przy jak najniszych kosztach. Jednake, w wielu pastwach inne wzgldy oddziauj na polityki w zakresie OZE. Odnawialne rda energii mog wpywa na popraw jako powietrza, tworzenie nowych miejsc pracy, przyspieszy rozwj gospodarczy regionw oraz przyczyni si do rozwoju krajowej bazy badawczej i przemysowej. Jeeli dodatkowo, poza celami w zakresie zmian klimatu, rzd Polski pragnie wykorzysta na wiksz skal potencja caego koszyka technologii w zakresie OZE oraz skorzysta z pyncych z nich korzyci rodowiskowych i spoecznych, moe rozway wprowadzenie wikszego wsparcia dla mniej rozwinitych, a przez to dronych technologii.
156
Rzd powinien kontynuowa wysiki zmierzajce do usunicia barier, ktre utrudniaj rozwj odnawialnych rde energii w Polsce, takich jak utrudniony dostp do uzyskania rodkw finansowych, brak wiadomoci spoecznej, syndrom NIMBY (ang. not in my backyard, byle nie na moim podwrku) oraz ogranicze w zakresie moliwoci przyczenia systemw OZE do sieci. Jedn kluczow barier jest mao wydajna i stara sie przesyowa oraz dystrybucyjna. Integracja duych iloci rnego rodzaju energii odnawialnej do sieci elektroenergetycznej moe stanowi wyzwanie i kreowa dodatkowe koszty. Poczenia midzysystemowe zwikszaj elastyczno systemu oraz mog stanowi efektywn kosztowo form urozmaicenia oferty, pomijajc uatwienia dla eksportu i podniesienie bezpieczestwa dostaw. Brak jasnych ram regulacyjnych warunkw i kosztw przyczenia jest kolejn barier uniemoliwiajc wzrost udziau energii elektrycznej z niestabilnych rde, w tym przede wszystkim energii wiatrowej. Rzd zdaje sobie spraw z tych problemw i prbuje je rozwiza, jednak dalsze wysiki w tym zakresie s wci niezbdne. Dla przykadu, Polska moe rozpatrzy wprowadzenie uatwie w postaci jednego okienka dla udzielania pozwole dla projektw w zakresie odnawialnych rde energii, jak to ma miejsce w Danii. Duski Urzd Regulacji Energetyki wprowadzi uproszczon procedur w postaci jednego okienka dla uzyskania pozwole na lokalizacj, okrelenia oddziaywania inwestycji na rodowisko, uzyskania zezwole budowlanych i eksploatacji oraz licencji na produkcj energii elektrycznej. Biorc pod uwag duy udzia ciepa w cakowitym bilansie energetycznym Polski, wane jest pooenie wikszej uwagi na produkcj ciepa z odnawialnych rde energii w celu zrealizowania celw wytyczonych przez Dyrektyw UE o odnawialnych rdach energii. Ukierunkowane polityki, ktre zachcaj do uycia nowoczesnych, wysoce wydajnych technologii ogrzewania i chodzenia, nie tylko pomog Polsce zwikszy udzia odnawialnych rde energii w bilansie energetycznym, ale take podnios jako ycia mieszkacw. Obecnie, ponad poowa biomasy jest wykorzystywana bezporednio w sektorze mieszkaniowym, w duym zakresie w tradycyjnej formie, przy niskiej efektywnoci i wysokich emisjach czstek staych. Nowoczesne wykorzystanie biomasy w mieszkalnictwie podniesie zatem efektywno energetyczn i zmniejszy negatywny wpyw jej zastosowania na zdrowie ludzi. Wikszo rodkw wsparcia w Polsce jest skierowanych na sektory elektroenergetyczny i biopaliwa. Godne pochway s dziaania rzdu, ktre obejmuj analiz moliwoci wprowadzenia dodatkowych narzdzi sucych rozwojowi sieci ciepowniczych centralnego ogrzewania i chodzenia opartych na odnawialnych rdach energii. Przeksztacenie elektrociepowni opalanych wglem na wykorzystywanie biomasy albo biodegradowalnych odpadw komunalnych przyczyni si do realizacji celw w zakresie odnawialnej energii elektrycznej i ciepa. Plany zmierzajce do wykorzystania w szerszym zakresie energii geotermalnej, wczajc pompy ciepa, jak rwnie kolektorw sonecznych oraz odnawialnych odpadw komunalnych powinny by rwnie kontynuowane.
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Zapewni terminow i efektywn implementacj rodkw i dziaa okrelonych w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. i w Krajowym Planie Dziaa dla energii ze rde odnawialnychw celu realizacji penego potencjau rde odnawialnych w elektroenergetyce, ciepownictwie i transporcie.
157
Stworzy ramy dla inwestycji w modernizacj i rozbudow sieci przesyowych i dystrybucyjnych energii elektrycznej, celem umoliwienia terminowego przyczenia niestabilnych rde energii elektrycznej. Kontynuowa realizacj planw promujcych uycie odnawialnych rde energii do ogrzewania i chodzenia, w szczeglnoci skupiajc si na: stymulacji uycia nowoczesnych, wysokoefektywnych technologii w zakresie biomasy w sektorze mieszkaniowym; oraz popodnoszeniu zrwnowaonego wykorzystywania biomasy i odpadw komunalnych w istniejcych elektrociepowniach i systemach centralnego ogrzewania. Rozway wprowadzenie dodatkowych mechanizmw wsparcia dla mniej dojrzaych technologii energii odnawialnej (takich jak morskie farmy wiatrowe), ktrych nie stymuluje obecny system zielonych certyfikatw. Zredukowa bariery administracyjne dla projektw z zakresu energetyki odnawialnej.
158
CZ III TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE
159
160
10. Technologie energetyczne i R&D
10. TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE I R&D

STRATEGIA BADA I ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO
Rozwj wiadomoci technologicznej oraz innowacji, rwnie w sektorze energii, jest jednym z celw rzdowych zawartych w Strategii Rozwoju Kraju 20072015 i w Strategicznych Ramach Odniesienia 20072013. We wrzeniu 2008 r., rzd przyj Krajowy Program Bada Naukowych i Prac Rozwojowych (KPBNiPR). Definiuje on priorytetowe obszary bada na okres od 5 do 10 lat, a take strategiczne programy badawczo-rozwojowe na okres od 3 do 5 lat. Energia i Infrastruktura jest jednym z piciu priorytetw KPBNiPR. Po raz pierwszy rzd zdefiniowa energi jako strategiczny kierunek bada i rozwoju R&D. W przeszoci problem ten by rozproszony wrd rnych innych projektw i programw i mia niewielkie znaczenie strategiczne. Obszar bada Energii i infrastruktury obejmuje nastpujce priorytety badawcze: Redukcja konsumpcji energii poprzez rozwj i wdraanie energooszczdnych rozwiza w przemyle, sektorze usug i gospodarstwach domowych; Efektywne i przyjazne rodowisku uycie narodowych zasobw paliw kopalnych; Rozwj alternatywnych rde energii i ich nonikw (rda odnawialne, energia nuklearna i technologie wodorowe). Te priorytety badawcze zgodne s z gwnymi kierunkami polityki energetycznej Polski, ktre zmierzaj do poprawy efektywnoci energetycznej, wprowadzenia energii jdrowej i podniesienia udziau rde odnawialnych, starajc si wykorzysta maksymalnie krajowe zasoby wgla (patrz Rozdzia 2 o oglnej polityce energetycznej). Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. okrela zrnicowanie technologiczne jako narzdzie zwikszenia bezpieczestwa energetycznego. Dokument podkrela potrzeb wdraania nowoczesnych technologii do sektora elektrycznego i intensyfikacji wysikw zwizanych z innowacyjnoci w wikszoci sektorw od gazu ziemnego i sieci ciepowniczych po efektywno energetyczn. Stworzony zostaje wymg wsparcia dla bada i rozwoju nowych technologii oraz rozwiza w obszarze efektywnoci energetycznej, rde odnawialnych i czystego wgla, wczajc mechanizmy CCS (wychwytywania i skadowania CO2). Cho istniej pewne punkty wsplne pomidzy polsk polityk badawczo-rozwojow a ogln polityk energetyczn (w szczeglnoci odnonie zmian klimatycznych i celw dotyczcych bezpieczestwa energetycznego), Polska, pki co, nie rozwina spjnej strategii badawczo-rozwojowej, o jasno sprecyzowanych celach, z dugoterminowym finansowaniem i monitoringiem oraz ocen wynikw. Nowy pakiet prawodawczy, przyjty w kwietniu 2010 r. wywrze wpyw na polityk bada i rozwoju, w tym na jej przyszy ksztat.
161
Aneks 1 do PEP 2030 oceniajcy wdroenie poprzedniej polityki energetycznej (2005 r.) podkrela, e Polska, kierowana trosk o bezpieczestwo energetyczne i zapobieganie zmianom klimatycznym, poczynia postpy we wspieraniu bada i rozwoju od 2005 r. Powyszy dokument wyraa jednak opini, e zastosowane dziaania nie przyspieszyy zbyt znacznie postpu w zakresie bada i rozwoju w energetyce, przez co opnieniu ulega modernizacja tego sektora. Wdroenie Krajowego Programu Bada Naukowych i Prac Rozwojowych (KPBNiPR) z aktywnym udziaem przemysu energetycznego ma t sytuacj poprawi. Rzd stwierdza, e powyszy program oraz szczegowe programy strategiczne odnoszce si do poszczeglnych celw w energetyce bd monitorowane i oceniane (w trakcje realizacji oraz po ich zakoczeniu)69.
ORGANIZACJA INSTYTUCJONALNA
Polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego ponosi gwn odpowiedzialno za polityk w zakresie bada naukowych, podczas, gdy sektorowe ministerstwa (Gospodarki, Rolnictwa i Rozwoju Wsi, rodowiska) odpowiadaj za wdroenie projektw i wprowadzanie nowych technologii w odpowiednich obszarach. Wykres 40 ukazuje rne instytucje zaangaowane we wdraanie bada i rozwoju w energetyce.
Wykres 40. Struktura instytucjonalna bada i rozwoju w energetyce, z 1 padziernika 2010 r.
rdo: MAE na podstawie danych przekazanych przez pastwowo.
69
Analiza ex-ante potrzeb dotyczcych strategii badawczo-rozwojowych dla energetyki zosta a poczona z projektem prognostycznym Gwnego Instytutu Grnictwa w Katowicach (projekt zakoczony w 2007 r.).
162
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego odpowiada za rozwj, prowadzanie i caociow koordynacj polityki badawczej, fundusze na badania70 i promocj wsppracy midzynarodowej w obszarze bada. W 2005 r. utworzono ciao doradcze Ministra Rad Naukow. Departamenty Ministerstwa Gospodarki zajmujce si problematyk energetyczn odpowiadaj za wdraanie projektw demonstracyjnych (takich jak CCS) i za oglne wprowadzanie nowych technologii (takich jak rda odnawialne). Ministerstwo Gospodarki nadzoruje jednostki badawczo-rozwojowe bdce instytucjami pastwowymi dziaajcymi jako osobne podmioty, o wasnej strukturze organizacyjnej i mechanizmach finansowania, prowadzcymi konkretnie ukierunkowane prace badawczo-rozwojowe. Budety tych instytucji s ustalane na dwa sposoby. Jednostki badawczo-rozwojowe otrzymuj wsparcie finansowe na swe dziaania statutowe (oparte na ocenie ich prac wykonywanej co cztery lata). Drugi nurt wsparcia finansowego to rodki przeznaczane z budetu na zasadzie konkurencyjnoci. Narodowe Centrum Bada i Rozwoju (NCBiR) zostao utworzone w lipcu 2007 r. w celu zarzdzania i wdraania strategii naukowych bada i rozwoju (w tym zwizanych z energetyk), przekadajcych si bezporednio na rozwj innowacji. Zadania NCBiR zawieraj w sobie wsparcie dla wprowadzania nowych technologii. Centrum finansowane jest z budetu pastwa. Od padziernika 2010 r., zgodnie z nowym prawem przyjtym w kwietniu 2010 r.71, NCBiR ma wiksz niezaleno w otrzymywaniu rodkw finansowych i zarzdzaniu swoim budetem na cele badawcze, a take w rozwijaniu programw strategicznych i projektw.
Ramka 10. Wybrane instytucje badawczo-rozwojowe

W Polsce istnieje szereg szanowanych, specjalistycznych instytucji badawczorozwojowych, w szczeglnoci zajmujcych si wglem i innymi paliwami kopalnymi. Gwny Instytut Grnictwa w Katowicach, zaoony w 1945 r., jest organizacj badawczo-rozwojow pod nadzorem Ministra Gospodarki. Suy on przemysowi grniczemu szerokim zakresem udostpnianych moliwoci naukowych i inynieryjnych, wczajc w to szkolenia specjalistw i certyfikacje produktw. Skadajc si z dwudziestu wydziaw, pokrywa on wszystkie aspekty dziaalnoci grniczej, od mechanizmw pracy z warstwami skalnymi i projektowania kopal, poprzez bezpieczestwo technik eksplozyjnych i wentylacj kopal, do rekultywacji terenu i gospodarowania odpadami. Eksperymentalna kopalnia wgla Barbara w Mikoowie, otwarta w 1925 r. nadal oferuje unikaln przestrze dla dziaalnoci badawczej na gbokoci 30 i 45 m, na 5 km powierzchni roboczej. Obecne badania i rozwj obejmuj techniki usprawniajce odzysk wgla i wspprac z Ukrain w zakresie wydobycia cienkich pokadw wgla. Inne wglowe centra badawczo-rozwojowe to: Instytut Chemicznej Przerbki Wgla w Zabrzu; Instytut Chemii Organicznej i Instytut Inynierii Chemicznej Polskiej Akademii Nauk; Instytut Inynierii Elektrycznej (Warszawa); POLTEGOR projekt Sp. z o.o. (Wrocaw); AGH (Krakw); Politechnika Czstochowska; Politechnika Gdaska; Politechnika Krakowska; Politechnika dzka; Politechnika lska ( Katowice); Politechnika Warszawska; oraz Politechnika Wrocawska.
70 71
Poza funduszami na rozwj i badania w sektorze wojskowym. Ustawa o Krajowym Centrum Bada i Rozwoju.
163
Instytucje szkolnictwa wyszego odgrywaj wan rol w obszarze bada. Nauczaniem i badaniami w zakresie energetyki zajmuje si 14 polskich uniwersytetw. Historycznie byy one prowadzone w dziedzinach inynierii mechanicznej i elektrycznej, a gwny przedmiot zainteresowania dotyczy wydobycia i przetwrstwa paliw kopalnych. W latach 20042005, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego zatwierdzio nowy obszar studiw energia i technologie energetyczne. W chwili obecnej, fakultety energetyki i technologii energetycznych znajduj si na czterech polskich uniwersytetach, gdzie moliwe jest ich studiowanie, prowadzenie bada i rozwijanie technologii. Jednostki rozwojowe s jednostkami dziaalnoci gospodarczej prowadzcymi eksperymentalne dziaania rozwojowe, nakierowane na praktyczne zastosowanie wynikw bada. Krajowe Centrum Bada Naukowych to nowa instytucja stworzona przez ustaw przyjt 30 kwietnia 2010 r. Jest to agencja rzdowa, mieszczca si w Krakowie, przejmujca zadania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego z zakresu finansowania bada podstawowych. Centrum Technologii Czystego Wgla (CCTW), uruchomione w 2009 r., jest wsplnym projektem Gwnego Instytutu Grnictwa i Instytutu Chemicznej Przerbki Wgla (ICHPW)72. Jego praca skupia si na komercjalizacji technologii innowacyjnych czystego wgla, takich jak cinieniowa gazyfikacja wgla, tlenowe spalanie wgla i podziemna gazyfikacja wgla. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego wspfinansuje kwot ok. 38 mln EUR (ok. 165 mln PLN) cakowity koszt ustanowienia tego centrum 45 mln EUR (205 mln PLN). W Polu 10 wymienione zostay inne instytucje badawczo-rozwojowe.
FINANSOWANIE BADA I ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO

Gwne rda finansowania bada i rozwoju w energetyce, rwnie dla celw demonstracyjnych, to jedno z zada budetu pastwa, funduszy UE i Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Do 1 padziernika 2010 r. wikszo z funduszy pochodzio bezporednio z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego73. Jedynie niektre projekty finansowao Krajowe Centrum Bada i Rozwoju, miedzy innymi program Zaawansowane Technologie w Produkcji Energii. 1 padziernika 2010 r. MNiSW przejo odpowiedzialno za przeznaczanie rodkw budetowych, monitoring i nadzr nad dziaaniami badawczo-rozwojowymi. Kieruje ono fundusze na badania przemysowe i projekty jednostek badawczo-rozwojowych, uniwersytetw i innych beneficjentw (w tym przemysowych). Przyznaje rwnie fundusze na kluczowe badania. Demonstracyjne projekty technologii energetycznych finansowane s przez fundusze UE oraz Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, a koordynowane przez Ministerstwo Gospodarki. Rzd polski nie wymaga scentralizowanej metody zbierania danych dotyczcych finansowania bada i rozwoju w energetyce. Poniewa rodki te pochodz z rnych
www.gig.eu i www.cctw.gig.eu Poza projektami rozwojowo-badawczymi w wojskowoci finansowanymi poprzez bezporednie zasilenia z Ministerstw Finansw i Obrony Narodowej.
73 72
164
rde i s kierowane przez rne instytucje, trudno jest okreli kwoty caociowe wydawane ze rodkw publicznych, w szczeglnoci przed 2008 r. Do 2008 r., kiedy to przyjto Krajowy Program Bada Naukowych i Prac Rozwojowych, nauka w Polsce finansowana bya w sposb nie uwzgldniajcy podziau tematycznego poszczeglnych dziedzin bada i rozwoju. Wnioski dla projektw (dla bada stosowanych i przemysowych) byy rozpatrywane w paszczynie horyzontalnej, a fundusze przyznawane byy dla wielu dziedzin nauki i bada interdyscyplinarnych. W zwizku z tym tak trudno okreli dokadn kwot rodkw budetowych na projekty badawcze. Cao rodkw przeznaczonych z budetu pastwa na badania energetyczne nie przekroczya 10% wszystkich nakadw na finansowanie projektw (cho kwota ta rnia si w rnych wypadkach i czasami bya znacznie nisza). Rzd informuje, e w cigu ostatnich kilku lat, nawet w sytuacji kryzysu globalnego, wszystkie przeznaczone na badania i rozwj rodki zostay wydane w sposb efektywny.
PROGRAMY BADA I ROZWOJU SEKTORA ENERGETYCZNEGO

Wikszo z wprowadzanych, trwajcych i planowanych programw oraz projektw badawczo-rozwojowych opiera si na wiedzy i dugoletnim dowiadczeniu technologicznym w polskim grnictwie i przetwrstwie. Polska ma dugoletni histori rozwoju technologii wglowych. Nowe techniki grnicze, wysoka wydajno sprztu grniczego, podziemna gazyfikacja wgla (szczeglnie Eksperymentalna Kopalnia Mars w lata szedziesitych), wydobycie metanu ze z wgla, techniki obrbki wgla (kruszenie, suszenie i podawanie), technologie przetwrstwa wgla (do form paliw pynnych, gazowych i chemicznych) oraz wyposaenie do wytwarzania energii elektrycznej wszystko to jest wynikiem bada i rozwoju, a czasem rwnie komercjalizacji na terenie Polski. Rosnca presja w kierunku redukcji emisji gazw cieplarnianych zmusza Polsk do poszukiwania drg obnienia emisji dwutlenku wgla z procesu uycia wgla. W celu zapewnienia wykorzystania wgla zgodne z midzynarodowymi i krajowymi celami zrwnowaonej gospodarki, Polska kadzie szczeglny nacisk na nowe, czyste technologie jego wydobycia i przetwrstwa, jak te wychwytywania i magazynowania dwutlenku wgla (CCS). Polska nie posiada jednak adnych szczeglnych programw badawczych zwizanych z energi.
ZAAWANSOWANE TECHNOLOGIE WYTWARZANIA ENERGII

Narodowe Centrum Bada i Rozwoju (NCBiR) wdraa program strategiczny Zaawansowane Technologie Pozyskiwania Energii, zlecony przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego w ramach Krajowego Programu Bada Naukowych i Prac Rozwojowych. Program ten jest zaprojektowany, aby wspiera konsolidacj zespow badawczych i integracj rodowisk naukowych i biznesowych. Budet programu strategicznego wynosi 300 mln PLN (69 mln EUR) na okres 5 lat (2010 2015) oraz dodatkowe 63 mln PLN (14,5 mln EUR) pochodzce z przemysu. Program skupia si na technologiach o najwikszym potencjale zastosowa komercyjnych w nastpujcych obszarach:
165
Wysokoefektywna produkcja energii elektrycznej z zatrzymywaniem emisji CO2 (70 mln PLN lub 16 mln EUR); Tlenowe spalanie pyu wglowego i koty do spalania upynnionego wgla z zatrzymywaniem CO2 (80 mln PLN lub 18,5 mln EUR); Gazyfikacja wgla w celu produkcji paliw i energii elektrycznej (80 mln PLN lub 18,5 mln EUR); Produkcja energii elektrycznej i paliw z biomasy, odpadw rolniczych i innych produktw, ktre mog by poddane recyclingowi (70 mln PLN lub 16 mln EUR).
Pocztek realizacji celw badawczych zosta ogoszony w czerwcu 2009 r. i wiosn 2010 r. podpisano umowy. W sektorach energetycznym i chemicznym firmy takie jak PGE Elektrownia Turw SA, Tauron Polska Energia SA, Eurol Innovative Technology Solutions Sp. z o.o., Energa SA, Poudniowy Koncern Energetyczny SA oraz ZAK SA, jak te firmy produkujce oprzyrzdowanie (Rafako SA, Foster Wheeler Energia Polska Sp. z o.o.) i kopalnie (KGHM Polska Mied SA, Katowicki Holding Wglowy SA, Poudniowy Koncern Wglowy SA) wspfinansuj oraz bior udzia w zespole wdrajcym ten program. NCBiR monitoruje i ocenia wdraanie caoci.
WYDOBYCIE I PRZETWRSTWO WGLA

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego finansuje lub finansowao nastpujce projekty badawcze: Optymalizacja wpyww ekonomicznych i rodowiskowych procesu wydobycia oraz uycia wgla kamiennego do 2020 r. (koordynowana przez Gwny Instytut Grnictwa, do 2004 r.); Materiay i technologie w gospodarce wodnej (koordynowane przez Gwny Instytut Grnictwa, zakoczone w 2009 r.); Chemia perspektywicznych procesw przetwrstwa wgla (koordynowane przez Instytut Chemicznej Przerbki Wgla, planowane ukoczenie w 2010 r.); Superkrytyczne elektrownie wglowe (koordynowane przez Politechnik lsk, planowane zakoczenie w 2010 r.). Technologie dostpne w grnictwie wglowym bd si rozwija z uwagi na wspzawodnictwo rynkowe firm produkujcych sprzt grniczy. Rne technologie daj moliwoci wydobywania wgla w sposb czystszy i bezpieczniejszy; wsparcie rzdu dla bada i rozwoju ma rol decydujc. Program ulepsze redukujcych emisj konwencjonalnych zanieczyszcze powietrza w Polsce przyczyni si do postpw w modernizacji procesu odsiarczania spalin kominowych (FGD) w wielu elektrowniach i wyposaania innych w nowoczesne koty spalania fluidyzacyjnego (CFBC). Rzd polski wspiera technologie przetwrstwa chemicznego, upynniania wgla oraz zwizane z jego gazyfikacj gwnie ze wzgldu na bezpieczestwo energetyczne. Oznacza to, e jeli te technologie wejd na rynek, bd miay odpowiedni potencja do zredukowania polskiego zapotrzebowania na importowany gaz i rop w przyszoci. Szereg projektw zwizanych z przetwrstwem wgla juz zostao w Polsce wdroonych. Przykadowo, w kwietniu 2010 r., jako cz EU HUGE (podziemnej gazyfikacji wgla
166
ukierunkowanej na produkcj wodoru w Europie), programu koordynowanego przez GIG, zrealizowano jedenacie partnerskich projektw podziemnej gazyfikacji wgla w kopalni Barbara.
WYCHWYTYWANIE I SKADOWANIE DWUTLENKU WGLA (CCS)

Inicjatywy rzdowe to przede wszystkim Krajowy Program Geologicznego Magazynowania CO2, prowadzony przez Ministerstwo rodowiska oraz Program Czystego Wgla w Energetyce prowadzony przez Ministerstwo Gospodarki, zawierajcy przykady rozwiza CCS. Do 2015 r., w Polsce, dwa demonstracyjne projekty CCS maj wej w ycie jako cz szerszego unijnego programu demonstracyjnego. W Polskiej Grupie Energetycznej SA (PGE) zaproponowano dla elektrowni Bechatw zastosowanie puczek wieowych dla CO2 wydalanego w wyniku spalania (MEA), majcych pracowa na budowanej wanie jednostce o mocy 858 MW. Okoo jedna trzecia CO2 emitowanego lub 1,8 Mt CO2 rocznie zostanie w ten sposb przechwycona z tej jednostki opalanej wglem brunatnym, skompresowana do stanu pynnego i przetransportowana 60140 km do zasolonych, gbinowych wodnych zbiornikw magazynujcych. Cakowity koszt inwestycji wynosi 600 mln EUR (2,6 mld PLN), z czego 30% (180 mln EUR lub 780 mln PLN) bdzie pochodzi z Europejskiego Planu Naprawy Gospodarczej. Podobnie jak zbiorowe inwestycje, inne fundusze mog pochodzi z pozostaych rezerw w ramach systemu handlu emisjami UE, Polskiego Systemu Zielonych Inwestycji, Krajowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej i poprzez EEA i dotacje z Funduszu Norweskiego74. Drugi projekt demonstracyjny CCS dotyczcy emisji przed spalaniem jest planowany dla Zakadw Azotowych Kdzierzyn SA (ZAK) w proponowanej elektrowni poligeneracyjnej w Zakadach Chemicznych w Kdzierzynie Kolu, we wsppracy z Poudniowym Koncernem Energetycznym SA (PKE). Unowoczenienie poprzez wprowadzenie cyklu zintegrowanego zgazowania paliwa (IGCC) w ssiedniej elektrowni PKE Blachownia pozwoli produkowa energi elektryczn (309 MW), ciepo (137 MW), metanol (0,529 Mtpa) i gaz syntetyczny (0,703 Mtpa) z uyciem dwch gazogeneratorw, z moliwoci produkcji wodoru. W zwizku z uyciem paliw, wgla kamiennego i biomasy, celem elektrowni pozostaje przechwycenie 2,8 Mt CO2 rocznie, (zakadajc skuteczno wielkoci 90%). Podobne elektrownie poligeneracyjne s drogie i Kdzierzyn ma wyda na to okoo 1,4 mld EUR (6 mld PLN), z terminem zakoczenia na 2015 r. Moliwe jest jednak, e projekt dostarczy zyskw pozwalajcych ten koszt zamortyzowa. Elektrownia zastpi stare i nieefektywne jednostki w zakadzie w Blachowni i dostarczy ciepo dla caego Kdzierzyna. Produkcja metanolu zredukuje zaleno sektora chemicznego od importu z Biaorusi. W duszej perspektywie, projekt ten mgby usprawni bezpieczestwo energetyczne Polski poprzez obnienie popytu na gaz importowany, rop i paliwa pynne. Podobny wynik zaley od tego, czy osignite zostan zaoone progi redukcji kosztw tej technologii. Pastwowy Instytut Geologiczny wraz z Akademi Grniczo-Hutnicz wspomagaj Gwny Instytut Grnictwa w tworzeniu geologicznej mapy Polski, ktra pozwoli na okrelenie potencjau magazynowania CO2. Jest to potrzebne jako narzdzie pomocnicze do podejmowania decyzji w kwestii lokalizacji nowych bezemisyjnych elektrowni, biorc pod uwag rwnie dwie wspomniane ju, demonstracyjne elektrownie uywajce CCS.
74
www.eeagrants.org
167
Wedug wstpnych szacunkw Pastwowego Instytutu Geologicznego, w Polsce zdolno do magazynowania CO2 wynosi 6-7 Gt CO2, przede wszystkim wliczajc w to zasolone gbinowe zbiorniki wodne. Oprnione zbiorniki na gaz i rop w zachodniej i poudniowo-wschodniej Polsce posiadaj ograniczon zdolno do magazynowania. Wspieranie odzysku wglowodorw z uyciem CO2 moe jednak t opcj uczyni atrakcyjn finansowo w Borzcinie, Kamieniu Pomorskim oraz moliwie na Morzu Batyckim. Moliwo przechowywania CO2 w wyrobiskach kopalnianych, gdzie zastpiby metan, jest rwnie interesujca, jednak koliduje z wydobyciem wgla, zarwno w tradycyjnej technologii, jak te poprzez podziemn gazyfikacj.
RDA ODNAWIALNE
Poza badaniami dotyczcymi biomasy i odpadw w ramach programu Zaawansowane Technologie Pozyskiwania Energii (patrz wyej), Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego finansuje projekt wykorzystania biomasy i odpadw biodegradowalnych do produkcji energii elektrycznej i biogazu (koordynowane przez Instytut Inynierii Energetycznej, planowane zakoczenie w 2010 r.). Dugoterminowy program Promocji Biopaliw i Innych Odnawialnych rde Energii na lata 20082014 (Rozdzia 9) wspiera badania i rozwj zaawansowanych technologii produkcji biopaliw. Polska Platforma Technologiczna Biopaliw i Biokomponentw, koordynowana przez Instytut Paliw i Energii Odnawialnej, pod egid Ministra Gospodarki, zostaa utworzona w 2006 r.75. W 2008 r., wdraanych byo jedenacie projektw badawczych dotyczcych biopaliw, o cakowitym koszcie 2,3 mln PLN oraz szesnacie projektw rozwojowych zwizanych z biopaliwami o cakowitym koszcie 13,4 mln PLN (3,1 mln EUR). Jeden z zakoczonych ju projektw rozwojowych (9,892 mln PLN lub 2,3 mln EUR), dotyczcy przetwrstwa biomasy i biodegradowalnych odpadw w paliwo gazowe, wdroono w 2008 r. Technologiczna inicjatywa Instalacja zasobnika do produkcji estrw tuszczowych z odpadw tuszczowych otrzymaa nagrod w wysokoci 2,6 mln PLN (0,6 mln EUR). Jeden z programw Eureka: Rozwj technologii produkcji biopaliw z olejw rolinnych i tuszczw zwierzcych z pomoc oleju lnicznikowego jako nowego surowca otrzyma ponad 2 mln PLN (0,46 mln EUR) w latach 2007201176.
EFEKTYWNO ENERGETYCZNA
NCBiR wdraa projekt strategiczny Zintegrowany System Obnienia Konsumpcji Energii w Uytkowaniu Budynkw z budetem 30 mln PLN (6,9 mln EUR) w okresie 20102013. NCBiR zarzdza 10 innymi projektami dotyczcymi efektywnoci energetycznej w ramach posiadanych narzdzi finansowych.
ENERGIA JDROWA
Tematyka bada i rozwoju w obszarze energii jdrowej jest omawiana w Rozdziale 5. W czerwcu 2010 r. NCBiR rozpocz przygotowania do strategicznego projektu dotyczcego energii nuklearnej o budecie 50 mln PLN (11,5 mln EUR). Informacje powinny si ukaza w kocu 2010 r.
75 76
http://www.pptbib.pl/eng/news.html Rada Ministrw, 2009.
168
WSPPRACA MIDZYNARODOWA
Wstpienie Polski do Unii Europejskiej podnioso intensywno uczestnictwa polskich naukowcw w wielu midzynarodowych programach badawczych. Przykadowo, Polska jest czonkiem Wieloletniego Ramowego Programu Europejskiej Wsplnoty Energii Atomowej, Europejskiej Fundacji Naukowej i inicjatywy Eureka (w szczeglnoci w klastrze EUROGIA+ koncentrujcym si na technologiach o niskiej emisji dwutlenku wgla). W ramach midzynarodowej wsppracy Polska gromadzi fundusze na szereg programw badawczych Komisji Europejskiej. Uczestniczc w tych dziaaniach, udostpnia ona wasn ekspertyz i sie badawcz, ktre w duszej perspektywie przyczyni si do zbudowania narodowej zdolnoci badawczej Polski. Polscy naukowcy uczestniczyli aktywnie w projektach unijnych i wspieranych przez Europejski Fundusz Wgla i Stali, w tym RECOPOL (testy pilotujce wprowadzenie CO2 do pokadw wglowych dla podniesienia produkcji metanu), C3CAPTURE (sucha metoda przechwytywania CO2 z uyciem nowatorskiej metody kalcynacji-karbonizacji wapienia), ISCC (innowacyjna metoda przechwytywania CO2 z gazyfikacji wgla z pomoc regenerowalnych sorbentw), CO2REMOVE (monitoring, pomiar i sprawdzenie miejsc magazynowania CO2), MOVECBM (rozszerzenie RECOPOL z dalsz analiz), MINTOS (bezpieczniejszy i czystszy podziemny transport w kopalniach) i HUGE (gazyfikacja wgla w celu otrzymywania wodoru)77. NCBiR bierze udzia w dwch projektach ERA-NET odnoszcych si do energii: ERA-NET BIOENERGY i ERA-NET FENCO (Koalicja Energii ze rde Kopalnych). W ramach tych projektw NCBiR jest zaangaowany w wymian informacji dotyczcych polityk badawczo-rozwojowych w krajach partnerskich, jak te w zgaszanie zapotrzebowania na propozycje badawczo-rozwojowe ogaszane przez ERA-NET. W wyniku zgosze zapotrzebowania zorganizowanych przez ERA-NET BIOENERGY Czyste Spalanie Biomasy od 2009 r. sfinansowano dwa midzynarodowe projekty badawczo-rozwojowe z polskim uczestnictwem (NCBiR). Aby zapewni efektywn wspprac midzy badaczami w 1998 r. ustanowiono Wspln Inicjatyw dla Czystego Wgla (Polsk Platform Technologii Czystego Wgla), w celu stworzenia moliwoci tworzenia sieci wsppracy, z poczeniem z europejskimi sieciami o podobnym charakterze. Polska jest czci Wsplnoty Wiedzy i Innowacji InnoEnergy (KIC-InnoEnergy)78, ustanowionej przez Europejski Instytut Innowacji i Technologii, w celu rozwinicia zrwnowaonych technologii energetycznych. Jedno z szeciu Centrw Kolokacyjnych KIC-InnoEnergy znajduje si w Polsce i jest koordynowane przez Akademi Grniczo-Hutnicz. Centrum to koordynuje prac nad technologiami czystego wgla, wykonywan we wsppracy z instytucjami badawczymi, firmami, sektorem bankowym oraz wadzami lokalnymi i pastwowymi.
77 78
Szczegy tych projektw s do znalezienia na stronie Komisji Europejskiej CORDIS (http://cordis.europa.eu). www.innoenergy-initiative.com
169
Polska uczestniczy w czterech wielostronnych inicjatywach technologicznych MAE, lub Umowach Wdraajcych (IA) dotyczcych wgla i zachowania energii w sektorze budowlanym79: Budynki i systemy komunalne; Magazynowanie energii ; Przetwarzanie z fluidalnych; oraz Czysty wgiel. Polskie zespoy badawcze rwnie prowadz badania dla firm zagranicznych; uniwersytety i instytuty naukowe wdraaj umowy dwustronne z partnerami zagranicznymi.
WNIOSKI
Rzd polski susznie skupi si na badaniach i rozwoju w energetyce. Jako pozytywny naley uzna fakt, i Krajowy Program Bada Naukowych i Prac Badawczych okreli Energi i Infrastruktur jako jeden z piciu priorytetowych obszarw badawczych. Jest to pewien rodzaj strategicznego ukierunkowania, ktry stanowi wany element skutecznego programu bada i rozwoju energetyki. Priorytety badawcze okrelone przez krajowy program badawczo-rozwojowy (redukcja zuycia energii, efektywne i przyjazne rodowisku uycie energii z paliw kopalnych i rozwj alternatywnych rde energii) s spjne z celami okrelonymi w Polityce Energetycznej Polski do 2030 r. Podkrela to zwizek pomidzy polityk energetyczn a strategi badawczo-rozwojow. Wizy takie powinny by wzmacniane, s bowiem wane dla zapewnienia postpu we wspczesnej technologii w caym acuchu badawczo-rozwojowym: od rozpoczcia bada, poprzez demonstracj, a do jej komercyjnego wykorzystania. Jednake wikszo z wdraanych, prowadzonych i planowanych projektw badawczorozwojowych skupia si gwnie na priorytetach rzdowych czystych paliwach kopalnych podczas gdy pozostae dwa priorytety (efektywno energetyczna i rda odnawialne) korzystaj z mniejszego wsparcia rzdowego. Wachlarz projektw badawczo-rozwojowych powinien zosta urozmaicony tak, aby lepiej wspgra z ustalonymi kierunkami polityki. Polskie sukcesy w zastosowaniu czystych technologii wglowych spotykaj si z uznaniem, co moe mie due znaczenie dla kraju. Jeeli Polska ma zamiar kontynuowa uycie duych iloci rodzimego wgla oraz cieszy si wynikajcymi z tego korzyciami dla bezpieczestwa energetycznego, musi kontynuowa ulepszanie wydobycia i wykorzystania wgla, ktre jest przyjazne rodowisku. Polska ma imponujc histori rozwoju technologicznego zwizanego z wglem. Technologie grnicze, wysoka wydajno sprztu grniczego, podziemna gazyfikacja wgla, wydobycie metanu ze z wgla, technologie przetwrstwa wgla i wyposaenie produkcji energii elektrycznej na bazie wgla wszystko to rozwino si w Polsce.
79
Wdraane umowy s umowami prawnymi pod egid Framework for International Energy Technology Co-operation MAE wspierajcych badania, rozwj oraz rozmieszczenie poszczeglnych technologii. Wicej informacji na http://www.iea.org/techno/index.asp
170
Potrzeba teraz nowych technologii, mogcych zapewni uycie wgla w sposb zgodny z narodowymi celami dotyczcymi zrwnowaonej gospodarki. W szczeglnoci istnieje potrzeba demonstracji oszczdnej metody wychwytywania i magazynowania CO2. W zwizku z tym niezwykle mile widziany jest proponowany obecnie projekt zwizany z elektrowni Bechatw. Rzd powinien zapewni fundusze pozwalajce na jego kontynuacj. Wydobycie energii z obszernych zasobw wgla w Polsce, z uyciem technologii niekonwencjonalnych, mogoby zmieni obraz energetyczny kraju. Trwajce badania w tym obszarze powinny by nadal wspierane. Mniej jasny pozostaje sens wspierania przetwrstwa wgla. Zwaywszy na to, e rynek midzynarodowy oferuje dzi tasze rda metanolu, elektrownia poligeneracyjna w Kdzierzynie wydaje si by mao oszczdnym wariantem. Szerzej ujmujc, wsparcie rzdu dla technologii przetwrstwa chemicznego, upynniania i gazyfikacji wgla, oparte na zamierzeniach zwizanych z zachowaniem bezpieczestwa energetycznego, moe zosta zakwestionowane, jako e sektor grnictwa wglowego czeka walka o zaspokojenie prognozowanego popytu z innych sektorw, wczajc w to produkcj energii elektrycznej (tak jak to omawia Rozdzia 6). Zakady przetwrstwa chemicznego, upynniania i gazyfikacji wgla nie stanowi dzi konkurencji dla alternatywnych rde substancji chemicznych czy paliw. Zastosowanie tych technologii w przeszoci podlegao innym, wyjtkowym warunkom, z braku wczenie alternatywnych rde. W przypadku posiadania bogatych i dugoletnich zasobw wgla, ktre mog by wydobywane bardzo niskim kosztem, moe istnie ekonomiczne uzasadnienie dla wielomiliardowej inwestycji koniecznej, aby mc przetwarza wgiel w atwiej przesyany i bardziej wartociowy produkt. Podczas gdy na polskiej scenie bada i rozwoju poczyniono znaczny postp, pozostao nadal wiele wyzwa. Poniewa rne stadia rozwoju technologicznego od bada naukowych do komercjalizacji s finansowane i nadzorowane przez rne instytucje, potrzebna bdzie silniejsza koordynacja pomidzy odpowiednimi jednostkami, w celu szybszego rozpowszechnienia nowych technologii energetycznych. W szczeglnoci rzd powinien mie caociow strategi rozwojowo-badawcz dotyczc przeznaczenia rodkw finansowych z rnych rde, zgodnie z priorytetami pastwa w zakresie bada i rozwoju. Wzrasta powizanie kwestii energetycznych z innymi obszarami polityki takimi jak transport, czy rozwj regionalny. Badania i rozwj w tych sektorach bd wymagay bardziej multidyscyplinarnego podejcia i konieczna stanie si blisza wsppraca midzy rnymi ministerstwami i laboratoriami badawczymi. Biorc pod uwag ograniczon ilo rodkw publicznych na badania, rozwj i demonstracj w energetyce, oszczdno programw rozwojowo-badawczych powinna by czynnikiem akcentowanym. Najwiksz przeszkod dla skutecznej analizy kosztw oraz ostatecznej optymalizacji programw badawczo-rozwojowych, jest brak wiarygodnych danych dotyczcych tego rodzaju dziaa, funduszy i rodkw pochodzcych z tych funduszy. Rzd powinien usprawni zakres danych dotyczcych bada i rozwoju oraz metod przegldu strategii badawczo-rozwojowych i wydatkw na nie przeznaczonych, w celu zapewnienia oszczdnoci projektw oraz ich spjnoci z caociow polityk energetyczn. Jako pozytywny naley uzna fakt, e Krajowy Program Bada Naukowych i Prac Rozwojowych oraz inne strategiczne programy i projekty finansowane przez NCBR s monitorowane i oceniane. Inne programy badawczo-rozwojowe oraz fundusze powinny rwnie podlega starannej ocenie.
171
Za pozytywne rwnie naley uzna to, e przemys energetyczny jest obecny w programach badawczych. Rzd powinien w dalszym cigu angaowa przemys w obszar bada i rozwoju energetyki, z uwzgldnieniem wzrostu poziomu inwestycji, udostpnianiem informacji i komercjalizacji wynikw bada. Polska od dawna ksztaci inynierw, gwnie w dziedzinie produkcji i przetwrstwa paliw kopalnych. Dzi Polska stoi przed nowymi wyzwaniami w energetyce i polityce klimatycznej. By im sprosta, rzd potrzebuje wykorzysta wszystkie dostpne rodki, szczeglnie technologie niskiej emisji CO2. Zaleca si stworzenie nowej dyscypliny naukowej na polskich uczelniach energia i technologie energetyczne. Rzd powinien przyspieszy rozwj zasobw ludzkich w sektorach energii i technologii energetycznych. Polska aktywnie poszukuje moliwoci uczestnictwa w midzynarodowej wsppracy w ramach dwustronnych i wielostronnych programw, szczeglnie na polu technologii czystego wgla. Jest to bardzo pomocne i powinno by dalej wspierane. Polska moe rozway moliwoci uczestnictwa w wikszej iloci umw wdraanych przez MAE i innych inicjatywach midzynarodowych, bdcych w zgodnoci z jej priorytetami badawczo-rozwojowymi. Midzynarodowa wsppraca moe pomc Polsce naby i zaadaptowa najlepsze dostpne technologie, pasujce do warunkw panujcych w kraju. Na przykad, rzd mgby skorzysta z bada przeprowadzanych przez GHG IA80 i sieci badawczej GHG IA oraz bra udzia w Forum Przywdztwa na rzecz Sekwestracji Wgla, jak te innych midzynarodowych formach wsppracy. Polska moe take zwielokrotni istniejcy zakres bada, przenoszc ciar w wikszym stopniu na biomas i biopaliwa, uczestniczc w Bioenergy IA81, Advanced Motor Fuels IA82 i Global Bioenergy Partnership.
ZALECENIA
Rzd Polski powinien: Kontynuowa integracj polityk energetycznej i klimatycznej oraz strategii badawczorozwojowych; pooy wikszy nacisk na efektywno energetyczn i OZE w portfolio projektw badawczo-rozwojowych w celu lepszego dopasowania do ustanowionych kierunkw strategicznych; Wzmc monitoring oraz ocen postpw w badaniach i rozwoju sektora energetycznego w celu maksymalizacji efektywnoci kosztowej wydatkw publicznych; Stymulowa zwikszon aktywno badawczo-rozwojow w przemyle, take poprzez zachty podatkowe i partnerstwo pomidzy rzdem, przemysem i orodkami naukowymi. Zwiksza wysiki w zakresie edukacji energetycznej w celu zaspokojenia przyszego zapotrzebowania na naukowcw i inynierw
Wdraanie umowy dotyczcej Programu Wsppracy w Technologiach ograniczenia emisji Gazw Cieplarnianych pochodzcych z Uycia Paliw Kopalnych. 81 Wdraanie umowy dotyczcej Programu Badawczego, Rozwojowego i Demonstracyjnego zwizanego z Bioenergi. 82 Wdraanie umowy dotyczcej Programu Badawczego, Rozwojowego i Demonstracyjnego zwizanego z Zaawansowanymi Paliwami Silnikowymi.
80
172
CZ IV ANEKSY
173
174
Ankesy
ANEKS A: ORGANIZACJA PRZEGLDU

KRYTERIA PRZEGLDU
Wsplne cele pastw MAE, przyjte przez Ministrw MAE 4 czerwca 1993 r. na spotkaniu paryskim, realizowane s za pomoc wprowadzonych wwczas kryteriw w zakresie caociowych (In-Depth) przegldw przeprowadzanych przez MAE. Wsplne Cele s wymienione w Aneksie D.
ZESP PRZEGLDOWY
Zesp Przegldowy odwiedzi Warszaw w dniach od 29 marca do 2 kwietnia 2010 r. Zesp spotka si z przedstawicielami rzdu, firmami energetycznymi, grupami interesu i wieloma innymi organizacjami. Wstpny raport zosta opracowany na bazie tych spotka, odpowiedzi rzdu na pytania zawarte w kwestionariuszach MAE dotyczcych polityki energetycznej i innych informacji. Zesp wyraa wdziczno za wspprac i pomoc wielu osobom w trakcie wizyty. Dziki gocinnoci i chtnemu udostpnianiu informacji przez gospodarzy, wizyta okazaa si wysoce wydajna i przyjemna. Zesp pragnie w sposb szczeglny gorco i serdecznie podzikowa Panu Mioszowi Karpiskiemu, Naczelnikowi w Departamencie Ropy i Gazu, Panu Leszkowi Banaszakowi, Radcy Ministra w Departamencie Energetyki, i wszystkim ich kolegom, w tym Pani Elbiecie Piskorz i Panu Michaowi Paszkowskiemu za ich niezawodn pomoc, powicenie i entuzjazm w przygotowaniu i przeprowadzaniu wizyty. Zesp pragnie take wyrazi swoj wdziczno Pani Hannie Trojanowskiej, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Gospodarki, za jej gocinno i osobiste zaangaowanie w przedstawieniu zespoowi problemw polityki energetycznej oraz Panu Maciejowi Kaliskiemu, Dyrektorowi Departamentu Ropy i Gazu, za udzielone wsparcie i zasoby w organizacji Przegldu. Czonkowie Zespou: Brian McSharry, Department of Communications, Energy and Natural Resources, Irlandia (Kierownik zespou) Bess Coleman, Department for Energy and Climate Change, Wielka Brytania Pavel Gebauer, Ministry of Industry and Trade, Republika Czeska Torgeir Knutsen, Ministry of Petroleum and Energy, Norwegia ztrk Selvitop, Ministry of Energy and Natural Resources, Turcja Chris Bolesta, Directorate General for Energy, Komisja Europejska Martin Taylor, Agencja Energii Jdrowej Andr Aasrud, Midzynarodowa Agencja Energetyczna
175
Aneksy
Shinji Fujino, Midzynarodowa Agencja Energetyczna Brian Ricketts, Midzynarodowa Agencja Energetyczna Elena Merle-Beral, Midzynarodowa Agencja Energetyczna (desk officer). Elena Merle-Beral zorganizowaa i zarzdzaa wizyt zespou oraz sporzdzia wstpny raport, za wyjtkiem: Rozdziau 3 dotyczcego zmian klimatycznych, ktry napisa Andr Aasrud, Rozdziau 6 o Wglu, napisanego przez Brian Ricketts oraz wikszoci Rozdziaw 7 i 8 dotyczcych Gazu ziemnego i Ropy naftowej, napisanych przez Akihiro Tonai z Emergency Preparedness Division MAE. Martin Tailor sporzdzi tekst sekcji dotyczcej Energii jdrowej w Rozdziale 5. Raport zawiera rwnie cz informacji z dokumentu roboczego Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, przygotowanego przez Biuro Gwnego Ekonomisty MAE w maju 2010 r. W raporcie wykorzystano rwnie komentarze wielu ekspertw z MAE: Rob Arnot, Milou Beerepoot, Ulrich Benterbusch, Aad van Bohemen, Toril Bosoni, Georg Bussmann, Anne-Sophie Corbeau, Iana Cronshaw, Rebecca Gaghen, Hiroshie Hashimoto, Didier Houssin, Tom Kerr, Eduardo Lopez, Franois Nguyena, Pawe Olejarnik, Samantha Olz, Carrie Pottinger, Martina Repikova, Lisa Ryan, Michael Waldron i Julius Walker, jak te komentarze Chris Bolesta i innych czonkw zespou. Monica Petit, Georg Bussmann i Bertrand Sadin przygotowali dane liczbowe. Georg Bussmann, Alex Blackburn i Karen Treanton zajmowali si wsparciem i dostarczali statystyk. Viviane Consoli stanowia pomoc edytorsk.
ODWIEDZONE ORGANIZACJE
Zesp przeprowadzi rozmowy z nastpujcymi jednostkami zajmujcymi si tematyk energetyki i ochrony rodowiska: Agencjami rzdowymi i wadzami wykonawczymi Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo rodowiska Ministerstwo Infrastruktury Ministerstwo Skarbu Pastwa Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego Urzd Regulacji Energetyki (URE) Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw (UOKIK) Agencja Rynku Energii S.A. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej
176
Ankesy
Przedsibiorstwa, instytuty badawcze, organizacje pozarzdowe oraz inni uczestnicy Akademia Grniczo-Hutnicza (AGH) Porozumienie Producentw Wgla Brunatnego (PPWB) Gwny Instytut Grnictwa (GIG) Koalicja Klimatyczna (Porozumienie Organizacji Pozarzdowych) CP Energia Towarzystwo Gospodarcze Polskie Elektrownie Enea S.A Energa S.A EWE Polska Forum Odbiorcw Energii Elektrycznej i Gazu Gaz-System S.A. Instytut Energii Odnawialnej Instytut na rzecz Ekorozwoju Instytut Ochrony rodowiska Katowicki Holding Wglowy S.A. Grupa LOTOS S.A. Lubelski Wgiel Bogdanka S.A. Narodowe Centrum Bada i Rozwoju OLPP (Operator Logistyczny Paliw Pynnych) Grupa PERN PGE S.A. PGNiG S.A. PKN Orlen S.A. Polskie Towarzystwo Elektrociepowni Zawodowych Polska Izba Biomasy Polska Izba Przemysu Chemicznego (PIPC) Federacja Konsumentw Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej Fundacja na Rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE) Pastwowy Instytut Geologiczny (PIG) Polska Organizacja Gazu Pynnego Krajowa Agencja Poszanowania Energii (KAPE)
177
Aneksy
Polska Organizacja Przemysu i Handlu Naftowego Polskie Towarzystwo Przesyu i Rozdziau Energii Elektrycznej Hutnicza Izba Przemysowo Handlowa (HIPH) Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej Vis Venti PSE Operator S.A. RWE Rzecznik Odbiorcw Paliw i Energii (w Urzdzie Regulacji Energetyki) Tauron Polska Energia S.A Vattenfall
178
Ankesy
ANEKS B: BILANSE ENERGETYCZNE I KLUCZOWE DANE STATYSTYCZNE
179
Aneksy
Jednostka: Mtoe
PODA PRODUKCJA CAKOWITA Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia jdrowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia soneczna CAKOWITY IMPORT NETTO Wgiel Eksport Import Import netto Ropa naftowa Eksport Import Bunkier morski i lotniczy Import netto Gaz ziemny Eksport Import Import netto Energia elektryczna Eksport Import Import netto RNICA PODA CAKOWITA (TPES) Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia jdrowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia soneczna Wymiana handlowa w zakr. Energii elektrycznej Udzia (%) Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia jdrowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia soneczna Wymiana handlowa w zakr. Energii elektrycznej 0 nieistotne, - b.d., brak danych. 2009P dane wstpne. 80,4 11,5 6,7 1,4 0,1 -0,2 76,5 12,6 8,7 2,2 0,1 -0,1 63,2 21,5 11,2 4,6 0,2 -0,6 55,9 25,1 12,8 6,0 0,2 0,1 -0,1 54,6 25,4 12,9 7,0 0,2 0,1 -0,2 43,6 26,1 14,3 11,3 2,9 0,3 1,2 0,3 0,1 39,1 25,3 14,4 11,8 7,4 0,2 1,3 0,4 0,1 4 1 3 2 1
1973 107,41 100,73 0,39 4,87 1,29 0,13 -13,89 26,98 0,82 -26,17 1,12 12,87 -0,71 11,04 1,39 1,39 0,32 0,17 -0,15 -0,64 92,88 74,70 10,68 6,26 1,27 0,13 -0,15
1990 103,87 98,97 0,18 2,38 2,23 0,12 0,25 20,51 0,39 -20,12 1,48 15,79 -0,62 13,68 0,00 6,78 6,78 0,99 0,90 -0,09 -1,02 103,11 78,87 13,04 8,94 2,23 0,12 -0,09
2000 79,59 71,30 0,72 3,31 4,07 0,18 0,00 9,02 17,33 1,02 -16,31 1,92 21,74 -0,56 19,27 0,03 6,64 6,61 0,83 0,28 -0,55 0,52 89,12 56,30 19,16 9,96 4,07 0,18 0,00 -0,55
2008 71,39 60,91 0,79 3,69 5,74 0,19 0,07 0,01 0,00 29,48 10,07 6,49 -3,58 3,27 27,96 -0,81 23,88 0,03 9,15 9,12 0,83 0,73 -0,11 -2,99 97,88 54,75 24,54 12,54 5,89 0,19 0,07 0,01 0,00 -0,11
2009P 67,52 56,43 0,70 3,68 6,42 0,20 0,09 29,80 8,91 6,55 -2,36 2,74 27,47 -0,74 23,99 0,03 8,16 8,12 0,83 0,64 -0,19 -2,35 94,98 51,84 24,10 12,28 6,66 0,20 0,09 -0,19
2020 74,28 51,89 1,99 4,16 11,42 2,92 0,27 1,18 0,31 0,13 27,12 10,53 2,86 -7,67 8,06 33,66 -1,16 24,44 0,09 10,44 10,34 0,43 0,43 101,40 44,22 26,44 14,51 11,42 2,92 0,27 1,18 0,31 0,13 -
2030 80,52 49,44 1,70 4,17 14,01 8,76 0,28 1,53 0,50 0,14 38,55 5,80 2,96 -2,85 7,39 37,51 -1,72 28,40 0,09 13,08 12,99 0,43 0,43 119,07 46,60 30,10 17,16 14,01 8,76 0,28 1,53 0,50 0,14 -
180
Ankesy
Jednostka: Mtoe ZAPOTRZEBOWANIE OSTATECZNA KONSUMPCJA (SEKTORY) TFC (Cakowita konsumpcja finalna) Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady1 Energia geotermalna Energia soneczna Energia elektryczna Ciepownictwo Udzia (%) Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia geotermalna Energia soneczna Energia elektryczna Ciepownictwo PRZEMYS CZNIE5 Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady1 Energia geotermalna Energia soneczna Energia elektryczna Ciepownictwo Udzia (%) Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia geotermalna Energia soneczna Energia elektryczna Ciepownictwo TRANSPORT3 INNE SEKTORY CZNIE6 Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady1 Energia geotermalna Energia soneczna Energia elektryczna Ciepownictwo Udzia (%) Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia geotermalna Energia soneczna Energia elektryczna Ciepownictwo 1973 60,55 27,99 8,96 5,45 0,81 5,01 12,33 46,2 14,8 9,0 1,3 8,3 20,4 29,46 10,15 2,92 4,65 0,17 3,28 8,30 34,4 9,9 15,8 0,6 11,1 28,2 8,97 22,13 14,19 1,03 0,80 0,65 1,43 4,03 64,1 4,7 3,6 2,9 6,5 18,2 1990 61,83 17,39 11,07 7,90 1,63 8,28 15,56 28,1 17,9 12,8 2,6 13,4 25,2 27,47 6,87 3,04 4,56 0,68 3,68 8,64 25,0 11,1 16,6 2,5 13,4 31,4 7,27 27,09 10,34 1,41 3,34 0,95 4,13 6,92 38,2 5,2 12,3 3,5 15,2 25,6 2000 58,21 13,30 17,51 8,15 3,89 0,00 8,48 6,89 22,8 30,1 14,0 6,7 14,6 11,8 21,89 7,60 4,27 4,10 0,99 3,48 1,45 34,7 19,5 18,7 4,5 15,9 6,6 9,51 26,81 5,69 4,19 3,99 2,90 0,00 4,60 5,44 21,2 15,6 14,9 10,8 17,2 20,3 2008 65,52 12,00 22,00 10,21 4,78 0,01 0,00 10,13 6,39 18,3 33,6 15,6 7,3 15,5 9,7 20,44 4,62 4,17 5,00 1,26 3,81 1,58 22,6 20,4 24,5 6,2 18,6 7,7 15,67 29,41 7,38 3,23 4,87 3,08 0,01 0,00 6,02 4,81 25,1 11,0 16,6 10,5 20,5 16,4 2009P 64,86 11,59 22,25 9,82 5,13 9,69 6,38 17,9 34,3 15,1 7,9 14,9 9,8 18,79 3,70 4,39 4,50 1,37 3,42 1,42 19,7 23,4 23,9 7,3 18,2 7,6 15,98 30,08 7,89 3,09 5,05 3,09 5,99 4,96 26,2 10,3 16,8 10,3 19,9 16,5 2020 72,88 10,49 24,29 11,14 6,39 0,13 0,13 11,25 9,07 14,4 33,3 15,3 8,8 0,2 0,2 15,4 12,4 21,60 3,90 4,80 4,51 1,56 0,01 4,24 2,57 18,1 22,2 20,9 7,2 0,1 19,6 11,9 18,39 32,89 6,09 3,78 6,25 3,39 0,12 0,13 6,65 6,49 18,5 11,5 19,0 10,3 0,4 0,4 20,2 19,7 2030 84,62 10,72 27,89 12,86 7,53 0,20 0,14 14,75 10,54 12,7 33,0 15,2 8,9 0,2 0,2 17,4 12,5 24,73 4,61 5,29 5,03 1,80 0,02 5,02 2,96 18,6 21,4 20,3 7,3 0,1 20,3 12,0 23,00 36,89 5,11 3,41 7,42 3,85 0,18 0,14 9,21 7,58 13,9 9,2 20,1 10,4 0,5 0,4 25,0 20,5
181
Aneksy
Jednostka: Mtoe
POPYT TRANSFORMACJA ENERGII I STRATY WYTWARZANIE ENERGII7 INPUT (Mtoe) OUTPUT (Mtoe) (TWh gross) Udzia produkcji (%) Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia jdrowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia soneczna STRATY CAKOWITE z czego: Wytwarzanie energii elektrycznej i ciepa8 Inna transformacja Zuycie wasne i straty9 Rnice statystyczne WSKANIKI PKB (mld USD w wartociach z 2000 r.) Ludno (miliony) TPES/PKB10 Produkcja energii/TPES TPES per capita11 Poda ropy/PKB10 TFC/PKB10 TFC per capita11 Emisje CO2 zwizane ze zuyciem energii (Mt CO2)12 Emisje CO2 przy bunkrowaniu (Mt CO2) WSKANIKI WZROSTU (% rocznie) TPES Wgiel Torf Ropa naftowa Gaz ziemny Biomasa, biogaz i odpady Energia jdrowa Energia wodna Energia wiatrowa Energia geotermalna Energia soneczna TFC (Cakowita konsumpcja finalna) Konsumpcja energii Produkcja energii Import netto ropy naftowej PKB Wzrost wskanika TPES/PKB Wzrost wslanika TFC/PKB 18,21 4,02 6,73 3,38 1973 102,82 33,37 0,90 1,16 2,78 0,10 0,59 1,81 312,1 2,2 73-79 5,2 4,9 7,6 5,4 -1,9 3,7 3,9 5,9 3,9 7,2 2,4 2,7 1,4 25,94 3,73 7,91 3,69 1990 118,17 38,03 0,87 1,01 2,71 0,11 0,52 1,63 343,8 1,9 79-90 -1,8 -2,1 -2,1 0,4 6,4 -2,2 -1,9 1,4 -2,4 -1,8 -0,0 -1,8 -1,8 20,34 3,12 8,34 -0,89 2000 171,28 38,26 0,52 0,89 2,33 0,11 0,34 1,52 291,4 1,7 90-00 -1,4 -3,3 3,9 1,1 6,2 4,0 -0,6 0,2 -2,6 3,5 3,8 -5,0 -4,2 20,73 2,43 7,56 1,65 2008 237,47 38,12 0,41 0,73 2,57 0,10 0,28 1,72 298,7 2,5 00-08 1,2 -0,4 3,1 2,9 4,7 0,3 20,1 1,5 2,2 -1,3 2,7 4,2 -2,9 -2,6 20,10 1,87 7,18 0,97 2009P 237,89 38,17 0,40 0,71 2,49 0,10 0,27 1,70 .. .. 08-09 -3,0 -5,3 -1,8 -2,1 13,0 10,3 29,2 -100,0 -100,0 -1,0 -4,4 -5,4 0,5 0,2 -3,2 -1,1 17,66 3,95 6,91 2020 428,71 37,83 0,24 0,73 2,68 0,06 0,17 1,93 .. .. 09-20 0,6 -1,4 0,8 1,5 5,0 2,6 26,0 1,1 1,4 0,9 0,2 5,5 -4,6 -4,2 21,76 5,02 7,67 2030 705,00 36,80 0,17 0,68 3,24 0,04 0,12 2,30 .. .. 20-30 1,6 0,5 1,3 1,7 2,1 11,6 0,2 2,6 4,7 1,0 1,5 2,7 0,8 1,5 5,1 -3,3 -3,4 93,9 2,3 1,7 0,4 1,7 28,95 97,5 1,2 0,1 0,2 1,1 37,58 96,2 1,3 0,6 0,4 1,5 31,80 92,2 1,5 2,0 2,4 1,4 0,5 30,71 90,4 1,5 2,1 3,7 1,6 0,7 29,15 67,5 1,7 5,1 9,0 6,7 1,9 8,1 28,52 58,1 1,4 6,4 8,9 15,5 1,5 8,2 34,45 39,67 7,22 83,91 55,17 11,56 134,42 40,79 12,31 143,17 41,58 13,38 155,58 40,55 13,00 151,12 42,31 14,47 168,28 52,08 18,62 216,47 1973 1990 2000 2008 2009P 2020 2030
Uwaga: Zaokrglenia mog powodowa rnice sum cakowitych od sumy poszczeglnych danych.
182
Ankesy
Przypisy do bilansu energetycznego i podstawowych danych statystycznych

1. OZE i odpady przeznaczone do spalania zawieraj biomas sta, biomas pynn, biogaz oraz odpady komunalne. Dane s czsto oparte na czstkowych badaniach i mog by trudne do porwnania z danymi innych krajw. 2. Oprcz wgla, ropy naftowej, gazu i energii elektrycznej, cakowity import netto obejmuje rwnie OZE przeznaczone do spalania. 3. Poza midzynarodowymi bunkrami morskimi i midzynarodowymi bunkrami lotniczymi. 4. Cao poday energii elektrycznej przedstawia sprzeda netto. Ujemna liczba TPES wskazuje na to, e eksport przewysza import. 5. Przemys zawiera wykorzystanie nieenergetyczne. 6. Inne sektory obejmuj sektor mieszkaniowy, handlowy, usug publicznych, rolnictwa, lenictwa, rybowstwa i inne niewyszczeglnione sektory. 7. Wsad paliw do produkcji energii elektrycznej zawiera wsad do produkcji energii elektrycznej, kogeneracji (CHP) i ciepowni. Produkcja odnosi si tylko do wytworzenia energii elektrycznej. 8. Straty w produkcji energii elektrycznej i ciepa w punktach gwnej dziaalnoci producenta i jednostkach produkcji autonomicznej. Przy produkcji energii elektrycznej z paliw niekopalnych, teoretyczne straty s przedstawiane w oparciu o 100%-w wydajno elektrowni wodnych i wiatrowych. 9. Dane na temat strat dla prognozowanych lat, czsto zawieraj due rozbienoci statystyczne dotyczce rnic pomidzy spodziewan poda oraz popytem i najczciej nie odzwierciedlaj rzeczywistych oczekiwa co do zyskw i strat przetwarzania. 10. Toe na tysic dolarw amerykaskich w cenach i kursach wymiany walut w 2000 r. 11. Toe na osob. 12. Emisja CO zwizana z produkcj energii zostaa oszacowana dziki Sektorowej Analizie IPCC Tier i zweryfikowanych Wytycznych 1996 IPCC. Zgodnie z metodologi IPCC, emisje z midzynarodowych morskich i lotniczych bunkrw nie s wliczone w wartoci krajowe ogem. Przewidywany poziom emisji CO z ropy i gazu zosta ustalony w wyniku wyliczenia wspczynnika emisji CO przy produkcji energii na 2008 rok i uycia tego wspczynnika w prognozie zaopatrzenia w energi. Przysze emisje zwizane z wglem s oparte na projekcjach poday poszczeglnych produktw i obliczone s za pomoc metodologii i czynnikw emisyjnych IPCC/OECD.
183
Aneksy
184
Ankesy
ANEKS C: ISTNIEJCE I PLANOWANE ELEKTROWNIE OPALANE WGLEM, 2009
185
186
Waciciel (struktura akcjonariatu) Elektrociepownia Rodzaj paliwa Uwagi Y Y 80 1 x 80 (1978) Wgiel kamienny 600 5 x 120 (196466) Wgiel brunatny/ biomasa Jednostka, MW (zakontraktowany) Zesp Elektrowni PAK SA (50% akcjonariat pastwowy, 47% Elektrim SA oraz 3% akcjonariat prywatny) Elektrociepownia Bdzin SA Mitteldeutsche Energieversorung AG (MEAG) PGE Grnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddzia Elektrownia Bechatw 4440 12 x 370 (198288) Wgiel brunatny FGD (Jednostki 8 i 10 (1995); Jednostki 11 i 12 (1996); Jednostki 5 i 6 (2000); Jednostki 7 i 9 (2003); Jednostki 3 i 4 (2007); Jednostki 1 i 2 (2012) SC, FGD, CCS gotowy (30% wychwytu od 2015) Wgiel brunatny Wgiel kamienny PGE Grnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddzia Elektrownia Bechatw 858 1 x 858 (2011) Elektrociepownia Biaystok SA Socit Nationale d'Electricit et de Thermique (SNET) Y 173 Y 135 1 x 63 (1978) 2 x 55 (1981/91) 1 x 230 (----) p Wgiel kamienny CFBC 4 x 55 (1957-60) 1d 1 x 29 (1968) d 1 x 32 (1968) d 1 x 900 (----) p 165 Wgiel kamienny 2 x 25 (1965) 1 x 30 (1970) 1 x 55 (1997) 1 x 50 (2013) p PKE Elektrownia Blachownia Y Zesp Elektrociepowni Bydgoszcz SA Y 227 1 x 50 (1971) 1 x 35 (1971) 2 x 55 (1976/99) 1 x 32 (1983) 1 x 190 (2018) p Y Y 226 132 2 x 113 (2003) 1 x 32 (1961) 2 x 50 (1982/83) 1 x 800 (2015) p Y Y Y Y 1 x 64 (2010) c 1600 8 x 200 (1974-77) 49 242 2 x 12 (1955) 1 x 25 (1957) 1 x 22 (1971) 4 x 55 (197394) Wgiel kamienny CEZ AS (75%) Elektrociepownia Chorzw SA (25%) Zesp Elektrociepowni Wrocaw SA RWE Elektrownia Czeczott Fortum Czstochowa SA Wgiel kamienny CFBC Wgiel kamienny Wgiel kamienny Wgiel kamienny/ biomasa Wgiel kamienny Wgiel kamienny CFBC FGD (Jednostki 7 & 8 (2002)) Elblskie Zakady Energetyczne SA Elektrociepownia Elblg Sp. z o.o. Elektrociepowni Wybrzee SA (45% udziaw EDF) Wgiel kamienny
Nazwa elektrowni
Lokalizacja
Moc wytwrcza, MW
Adamw
Turek, Konin
Bdzin
Sosnowiec, Katowice
Bechatw
Bechatw
Bechatw
Bechatw
Biaystok
Biaystok
Bielsko-Biaa
Bytom, Katowice PKE Zesp Elektrociepowni Bielsko-Biaa SA
Blachownia
Kdzierzyn Kole
Bydgoszcz II
Bydgoszcz
Chorzw II
Chorzw, Katowice
Czechnica
Wrocaw
Czeczott
Wola, Pszczyna
Czstochowa
Czstochowa
Dolna Odra
Gryfino Szczecin Zesp Elektrowni Dolna Odra SA
Elblg
Elblg, Gdask
Aneksy
Gdask II
Gdask
Ankesy
Nazwa elektrowni Waciciel (struktura akcjonariatu) Elektrociepowni Wybrzee SA (45% udziaw EDF) Y 110 2 x 55 (1990) Wgiel kamienny PGE Elektrociepownia Gorzw SA Gubin Power Project JV PKE SA Elektrownia Halemba PKE S.A. Elektrownia Jaworzno III SA PKE Elektrownia Jaworzno III SA Y 1 x 300 (2015) p 135 1 x 135 (2000) Y 1345 5 x 225 (197778) 1 x 220 (1978) 190 4 x 50 (195455) 3d 3 x 50 (1962) 3d 2 x 70 (1999) Y 100 4 x 50 (196263) 2d 1 x 440 (2012) p Wgiel kamienny Wgiel kamienny CFBC Wgiel kamienny FGD (1996) FGD (1996) Wgiel kamienny CFBC / mia wglowy Wgiel kamienny/ biomasa IGCC z CCS 2 x 1000 (2018) p Wgiel brunatny Y 73 1 x 5 (1958) 1 x 6 (1971) 1 x 32 (1978) 1 x 30 (1977) Wgiel kamienny Rodzaj paliwa Uwagi
Lokalizacja
Elektrociepownia
Moc wytwrcza, MW Jednostka, MW (zakontraktowany)
Gdynia III
Gdynia, Gdask
Gorzw
Gorzw
Gubin
Lubuskie
Halemba
Ruda lska
Jaworzno II
Jaworzno, Katowice
Jaworzno III
Jaworzno, Katowice
Katowice Poudniowy Koncern Energetyczny SA Zakady Azotowe Kdzierzyn SA
Katowice, Silesia PKE Elektrociepownia Katowice SA
Kedzierzyn Polygeneration
Kdzierzyn Kole
Konin
Konin
Zesp Elektrowni PAK SA (50% akcjonariat pastwowy, 47% Elektrim SA oraz 3% akcjonariat prywatny) Y 193
1 x 28 (1961) 1 x 55 (1961) d 1 x 65 (1994) 4 x 50 (195859) 2d 2 x 120 (1963) 2d 8 x 200 (197275) 2 x 500 (197879) 2 x 1000 (2015/16) c
Wgiel brunatny/ FGD (1997) biomasa
Kozienice Electricit de France EDF (66%) Elektrociepownia Krakw SA (33%) Y Y PKE SA Elektrownia agisza
Kozienice, Radom Elektrownia Kozienice SA Y
2600 460 1060
FGD (Jednostki 48 Wgiel kamienny (2007)) FGD (2001) 2 x 120 (1977/78) 2 x 110 (1984/85) 4 x 120 (196369) 2d 3 x 120 (196970) 1 x 460 (2009) Wgiel kamienny Wgiel kamienny FGD (dry) (1998) SC CFBC
Krakw g
Krakw
agisza
Bdzin, Katowice PKE Elektrownia aziska SA (85%) akcjonariat pracowniczy (15%)
aziska
aziska Grne, Silesia
1155
2 x 125 (1967) 3 x 225 (197172) 1 x 230 (1970) Y 181 3 x 26 (1958) 2 x 25 (1959/60) 1 x 20 (1960) 1 x 33 (1967) Y Y 199 215 1 x 34 (1969) 3 x 55 (197177) 2 x 55 (1977/78) 1 x 105 (1993) 2 x 800 (2016) p
FGD (1996) Wgiel kamienny FGD (19992000) FGD (1999) Wgiel kamienny
d II
Zesp Elektrociepowni d SA
d III
Zesp Elektrociepowni d SA Zesp Elektrociepowni d SA Polska Grupa Energetyczna
Wgiel kamienny Wgiel kamienny FGD (2003) Wgiel kamienny
d IV
187
Lublin Bogdanka
Lubelskie
188
Waciciel (struktura akcjonariatu) Y 2 x 800 (----) p 2160 6 x 360 (199397) 2 x 800 (2015) p 1 x 25 (1958) 1 x 17 (1958) 1 x 6.9 (1961) 1 x 26 (1967) 2 x 226 (1972) 1 x 200 (1972) Wgiel kamienny Wgiel kamienny Wgiel kamienny FGD (199397) 110 2 x 55 (1953/86) Wgiel kamienny Elektrociepownia Rodzaj paliwa Uwagi Jednostka, MW (zakontraktowany) Vattenfall AB Zakad Energetyczny Opole SA Zesp Elektrowni Ostroka SA Y 75 Wgiel kamienny BFBC (1997) Zesp Elektrowni Ostroka SA Y 652 Stora Enso Poland SA Y 1 x 1000 (2015) p Wgiel / biomasa / odpady poprodukcyjne przemysu papierniczego / osad Wgiel brunatny CFBC Zesp Elektrowni PAK SA (50% akcjonariat pastwowy, 47% Elektrim SA oraz 3% akcjonariat prywatny) 800 Zesp Elektrowni PAK SA (50% akcjonariat pastwowy, 47% Elektrim SA oraz 3% akcjonariat prywatny) 464 Kulczyk Holdings Elektrownia im. Tadeusza Kociuszki SA (1%) Electrabel SA (99%) Y Y Y Zesp Elektrowni Dolna Odra SA Dalkia Pozna ZEC SA Zesp Elektrociepowni Poznaskich SA Electricit de France EDF(56.67%) EnBW (28.33%) akcjonariat pracowniczy (15%) Y 1800 120 155 6 x 200 (196769) 2d 2 x 200 (1973/74) 2d 1 x 464 (2008) 2 x 800 (----) p 8 x 225 (197983) 2 x 60 (1960) 1 x 55 (1984) 1 x 100 (1990) 1720 3 x 225 (197274) 3 x 215 (197378) 2 x 200 (1978) 1 x 800 (----) p Wgiel kamienny/ biomasa Wgiel kamienny Wgiel kamienny FGD (Jednostki 14 (2008); Jednostki 58 (1998)) FGD (elektronoligrafia) (2002) FGD (dry) FGD (dry) (1998) Wgiel kamienny FGD (dry) (1991) FGD (dry) (1992) FGD (2008) Wgiel brunatny SC + FGD (2008) Elektrociepownie Warszawskie SA (31%) Vattenfall AB (69%) Y 490 4 x 30 (1962) 4d 1 x 50 (2002) 3 x 105 (197478) 1 x 125 (1975) 1 x 480 (2013) p Y Y 796 490 2 x 130 (1962) 1d 4 x 120 (1969-70) 1d 2 x 153 (2001/03) 1 x 50 (1961) 4 x 110 (195860) Wgiel kamienny CFBC FGD (2002) PKE Elektrownia Siersza SA CEZ AS (75%) Elektrownia Skawina SA (25%) Wgiel kamienny FGD (1998) CFBC Wgiel kamienny FGD (1993)
Nazwa elektrowni
Lokalizacja
Moc wytwrcza, MW
Miechowice
Bytom, Katowice Zesp Elektrowni Bytom SA
Opalenie
Pomorskie
Opole
Opole
Ostroka A
Ostroka
Ostroka B
Ostroka
Ostroka C
Ostroka
Ptnw I
Konin
Ptnw II
Konin
Pelplin Kulczyk
Pomorskie
Poaniec
Staszw, Tarnobrzeg
Pomorzany
Gryfino, Szczecin
Pozna Karolin
Pozna
Rybnik
Rybnik
Siekierki
Warszawa
Siersza
Trzebinia
Aneksy
Skawina
Skawina, Krakw
Ankesy
Nazwa elektrowni Waciciel (struktura akcjonariatu) Rodzaj paliwa Uwagi
Lokalizacja
Elektrociepownia
Moc wytwrcza, MW Jednostka, MW (zakontraktowany)
Stalowa Wola
Stalowa Wola, Tarnobrzeg Elektrownia Stalowa Wola SA Y Wgiel kamienny
1 x 35 (1954) d 1 x 10 (1957) d 350 2 x 125 (1966) 1 x 60 (1982) 1 x 40 (1982)
Turw
Bogatynia, Dolny PGE Grnictwo i Energetyka Konwencjonalna lsk S.A. Oddzia Elektrownia Turw Y
3 x 235 (19982000) 3 x 261 (200304) 2106 1 x 200 (1964) d 3 x 206 (197071) 1 x 460 (2016) p Wgiel brunatny
CFBC jednostki zmodernizowane 13 CFBC jednostki zmodernizowane 46 Jednostek 7 zamknitych w 2004 FGD (dry) (1994) , FGD (20102012)
Tychy II RWE Power(75%) Kompania Wglowa (25%) 1 x 800 (2015) p 255 1 x 55 (1972) 2 x 100 (1984/87) Zesp Elektrociepowni Wrocaw SA
Tychy
Elektrociepownia Tychy SA
40 1 x 40 (2002)
Wgiel kamienny CFBC / torf / drewno Wgiel kamienny
Wola
Piast Ruch, Wola
Wrocaw
Wrocaw
Zabrze
Zabrze, Katowice Elektrociepownia Zabrze SA Y
1 x 25 (1976) 1 x 35 (1953) 103 1 x 32 (1997) 1 x 11 (1953) 80 1 x 80 (1999) 1 x 800 (----) p
FGD (dry) (1997) FGD (dry) (1997) Wgiel kamienny FGD (dry) (1997) FGD (dry) (1997) Wgiel kamienny/ gaz ziemny
Zamo Polish Power Elektrociepownie Warszawskie SA (31%) Vattenfall AB (69%) Y
Zamo
ZKE Zakad Energetyczny Zamo SA (51%) Southern Energy Inc (USA) (49%) Y
arnowiec STEAG
Pomorskie
era
Warszawa
8 x 25 (195458) 250 1 x 35 (1963) 1 x 15 (1969) 29 959
Wgiel kamienny
CFBC (19972001, 3 jednostki)
cznie
189
Aneksy Notes: i) Total capacity listed in the table includes 9 461 MW of lignite-fired generation capacity. ii) In addition to the units listed, there are a further 342 small power generation units in Poland with a total capacity of approximately 3 000 MWe. They range in size from 0.5 MWe to 60 MWe, with just 13 units above 30 MWe. Most are located on or near industrial sites and supply heat as well as power. Abbreviations: BFBC: bubbling fluidised bed combustor; c: under construction; CEZ: CEZ Group (Czech Republic); CHP: combined heat and power; CFBC: circulating fluidised bed combustor; d: decommissioned; FGD: flue gas desulphurisation; IGCC: integrated gasification combined cycle; LCPD: EU Large Combustion Plants Directive; p: planned; PAK: Ptnw Adamw Konin SA; PGE: Polska Grupa Energetyczna SA; PKE: Poludniowy Koncern Energetyczny SA; SC: supercritical. Sources: IEA Clean Coal Centre CoalPower5 database, Ministry of Economy, Platts UDI World Electric Power Plants Database 2009 and IEA analysis.
190
Aneksy
ANEKS D: WSPLNE CELE MIDZYNARODOWEJ AGENCJI ENERGETYCZNEJ

Pastwa czonkowskie* Midzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) zmierzaj do stworzenia warunkw, w ktrych sektory energetyczne ich gospodarek mogyby wnosi moliwie najpeniejszy wkad w zrwnowaony rozwj gospodarczy i dobrobyt obywateli oraz w stan rodowiska. Ustanowienie wolnych i otwartych rynkw jest zasadniczym punktem wyjcia w formuowaniu polityki energetycznej, przy pooeniu przez rzdy szczeglnego nacisku na bezpieczestwo energetyczne i ochron rodowiska. Pastwa MAE maj wiadomo rosncej wspzalenoci energetycznej w wymiarze globalnym. D zatem do wspierania skutecznego funkcjonowania midzynarodowych rynkw energetycznych i zachcania do dialogu z wszystkimi jego uczestnikami. W celu zapewnienia realizacji tych zamierze, kraje czonkowskie chc stworzy ramy polityki zgodne z poniszymi celami: 1. Zrnicowanie, efektywno i elastyczno sektora energetycznego to podstawowe warunki dugoterminowego bezpieczestwa energetycznego: paliwa uywane wewntrz oraz pomidzy sektorami powinny by tak zrnicowane, jak tylko jest to w praktyce moliwe. Paliwa niekopalne, szczeglnie energia jdrowa i wodna, wnosz znaczny wkad do zrnicowania poday energii w grupie pastw MAE. 2. Systemy energetyczne powinny mie zdolno jak najszybszej i najelastyczniejszej reakcji w sytuacjach kryzysowych. W niektrych wypadkach wymaga to mechanizmw reagowania zbiorowego: pastwa MAE wsppracuj w ramach Agencji, organizujc wsplnie dziaania kryzysowe w razie problemw z poda ropy. 3. Zrwnowaone dostawy i uycie energii s podstaw dla osignicia wsplnych celw. Decydenci powinni dy do minimalizacji negatywnego wpywu energetyki na rodowisko, podobnie jak decyzje dotyczce rodowiska powinny uwzgldnia konsekwencje energetyczne. Interwencje rzdowe powinny szanowa Zasad Zanieczyszczajcy Paci tam, gdzie jest to wykonalne. 4. rda energii przyjaniejsze rodowisku powinny by promowane i rozwijane. Podstaw jest czyste zuycie paliw kopalnych. Kolejnym priorytetem jest rozwj rde niekopalnych pod wzgldem gospodarczym. Cz czonkw MAE pragnie w przyszoci wdraa i ulepsza opcj nuklearn, z zachowaniem najwyszych standardw bezpieczestwa, ze wzgldu na to, e energia jdrowa nie powoduje emisji dwutlenku wgla. rda odnawialne bd rwnie miay coraz wiksze znaczenie. 5. Podniesienie efektywnoci energetycznej moe sprzyja zarwno ochronie rodowiska jak i bezpieczestwu energetycznemu, z zachowaniem oszczdnych rozwiza. Istotne moliwoci zwikszenia efektywnoci energetycznej istniej na kadym stadium cyklu energetycznego, od produkcji energii do jej konsumowania. Do zrealizowania tych moliwoci potrzebne s wysiki rzdw i wszystkich uytkownikw energii. 6. Niezbdny wkad do realizacji wyznaczonych powyej zamierze wnosz rwnie nieprzerwane badania, rozwj i umieszczanie na rynku nowych, ulepszonych technologii energetycznych. Polityki technologii energetycznych powinny w szerszym
191
Aneksy
stopniu uzupenia polityki energetyczne. Midzynarodowa wsppraca w rozwoju i rozpowszechnianiu technologii energetycznych, w tym udzia przemysu i wsppraca z krajami nieczonkowskimi, powinna by wspierana. 7. Odpowiednio uksztatowane ceny energii pozwalaj rynkom skutecznie funkcjonowa. Ceny energii nie powinny by sztucznie utrzymywane poniej kosztw dostaw, w celu promowania celw spoecznych i przemysowych. Koszty wpywu produkcji energii na rodowisko powinny znale odzwierciedlenie w cenach energii. 8. Wolny i otwarty handel oraz bezpieczne ramy inwestycyjne stanowi wkad w efektywny rynek energii i bezpieczestwo energetyczne. Naley przeciwdziaa zakceniom w handlu i inwestycjach w energetyce. 9. Wsppraca wszystkich uczestnikw rynku energii przyczynia si do podnoszenia poziomu wiadomoci informacyjnej, a take zachca do rozwoju efektywnych i waciwych pod wzgldem ekologicznym oraz elastycznych systemw energetycznych i rynkw na caym wiecie. Jest to potrzebne we wspieraniu inwestycji, handlu i zaufania koniecznego do osignicia globalnego bezpieczestwa energetycznego i ochrony rodowiska. (Wsplne Cele zostay przyjte przez Ministrw MAE na spotkaniu paryskim 4 czerwca 1993 r.)
_____________________________ *Australia, Austria, Belgia, Kanada, Republika Czeska, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Wgry, Irlandia, Wochy, Japonia, Korea, Luksemburg, Holandia, Nowa Zelandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Republika Sowacka, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone.
192
Aneksy
ANEKS E: GLOSARIUSZ I LISTA SKRTW

W niniejszym raporcie uyto skrtw stosowanych przez Midzynarodow Agencj Energetyczn. Mimo, i skrty te byy wyjaniane w tekcie podczas ich pierwszego uycia, poniszy glosariusz oferuje szybki i ujednolicony przegld dla caego ich zbioru. AAU Bcm CCS CDM CHP CNG CO2 CO2-eq DSM DSO EC ERO ESCO ETS EU FAME GCV GDP GHG GWh IEA IPCC JI kb/d LCPD LNG assigned amount units (jednostki przyznanej energii) billion cubic metres (miliard metrw szeciennych) carbon capture and storage (wychwytywanie i skadowanie CO2) clean development mechanism (under the Kyoto Protocol) mechanism czystego rozwoju (w ramach Protokou z Kioto) combined heat and power (Kogeneracja energii elektrycznej i ciepa) compressed natural gas (sprony gaz ziemny) carbon dioxide (dwutlenek wgla) carbon dioxide equivalent (rwnowarto dwutlenku wgla) demand-side management (zarzdzanie stron popytow) distribution system operator (operator systemu dystrybucyjnego) European Commission (Komisja Europejska) Energy Regulatory Office (Urzd Regulacji Energetyki) energy services company (przedsibiorstwo usug energetycznych) Emissions Trading Scheme (European Union) (System Handlu Emisjami UE) European Union (Unia Europejska) fatty acid methyl ester (estry metylowe kwasw tuszczowych) gross calorific value (ciepo spalania) gross domestic product (Produkt Krajowy Brutto) greenhouse gas (gaz cieplarniany) gigawatt-hour (gigawat na godzin) International Energy Agency (Midzynarodowa Agencja Energetyczna) Intergovernmental Panel of Climate Change (Midzynarodowy Zesp. ds. Zmian Klimatu) joint implementation (under the Kyoto Protcol) wsplne wdroenia (w ramach Protokou z Kioto) thousand barrels per day (tysic baryek dziennie) Large Combustion Plant Directive (European Commission) liquefied natural gas (skroplony gaz ziemny)
193
Aneksy
LPG mb mcm Mt Mtoe MW NAP NEEAP NESO NGO NIMBY OECD PPA ppm PPP
liquefied petroleum gas (propan butan) million barrels (milion baryek) million cubic metres (milion metrw szeciennych) million tonnes (milion ton) million tonnes of oil equivalent (milion ton ekwiwalentu ropy naftowej) megawatt (megawaty) National Allocation Plan (Krajowy Plan Rozdziau Uprawnie) National Energy Efficiency Action Plan (Krajowy Plan Dziaa dotyczcy efektywnoci energetycznej) National Emergency Sharing Organisation (Rzdowa Grupa ds. Reagowania Kryzysowego) non-governmental organisation (organizacje pozarzdowe) not in my backyard (byle nie na moim podwrku) Organisation for Economic Cooperation and Development (Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju) power purchasing agreement (umowa na zakup energii) parts per million (czsteczka na milion) purchasing power parity: the rate of currency conversion that equalises the purchasing power of different currencies, i.e. estimates the differences in price levels between countries sia wartoci nabywczej: kurs wymiany waluty, ktry zrwnuje si nabywcz poszczeglnych walut, tj. Szacuje ronice poziomw cen pomidzy krajami photovoltaic (fotowoltaniczny) research and development (badania i rozwj) small and medium-sized enterprises (mae i rednie przedsibiorstwa) storage system operator (operator systemu magazynowania) total final consumption of energy (Finalna konsumpcja energii) terajoules (teradul) tonne of oil equivalent (ekwiwalent tony ropy naftowej) third-party access (dostp stron trzecich) total primary energy supply (bilans energii pierwotnej) transmission system operator (operator systemu przesyowego) United Nations Framework Convention on Climate Change (Ramowa Konwencja ONZ w sprawie Zmian Kliamatu) United Nations Economic Commission for Europe (Komisja Gospodarcza ONZ ds. Europy) United States dollars (dolar amerykaski) value-added tax (podatek VAT)
PV R&D SME SSO TFC TJ toe TPA TPES TSO UNFCCC UNECE USD VAT
194
Aneksy
Polskie skrty CCTW: ICHPW: DZW: GIG: GZW: LZW: NFOiGW: PARG: PKP: PPWB: Centrum Czystych Technologii Wglowych - Clean Coal Technologies Center Instytut Chemicznej Przerbki Wgla at Zabrze Institute for Chemical Processing of Coal Dolnolskie Zagbie Wglowe Lower Silesian coal basin Gwny Instytut Grnictwa The Central Mining Institute Grnolskie Zagbie Wglowe Upper Silesian coal basin Lubelskie Zagbie Wglowe - Lublin coal basin Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej National Fund for Environmental Protection and Water Management Pastwowa Agencja Restrukturyzacji Grnictwa Wgla Kamiennego State Hard Coal Restructuring Agency Polskie Koleje Pastwowe SA Polish State Railways Porozumienie Producentw Wgla Brunatnego Association of Brown Coal Producers
195
Aneksy
196
Aneksy
ANEKS F: BIBLIOGRAFIA
ARP (Agencja Rozwoju Przemysu SA Industrial Development Agency) (2004), Response to Questionnaire: Economic and Social Aspects of Coal Industry Restructuring in Transition Economies, ARP, Katowice, Polska. BGR (Bundesanstalt fr Geowissenschaften und Rohstoffe Federal Institute for Geosciences and Natural Resources) (2009), Reserves, Resources and Availability of Energy Resources Annual Report 2009, BGR, Hannover, Germany, www.bgr.bund.de. EEA (European Environment Agency) (2009), European Community Emission Inventory Report 19902007 under the UNECE Convention on Long-range Transboundary Air Pollution (LRTAP), Technical Report No. 8/2009, EEA, Copenhagen, Denmark. ESTIF (European Solar Thermal Industry Federation) (2010) Solar Thermal Markets in Europe: Trends and Markets Statistics, ESTIF, Brussels. URE (Urzd Regulacji Energetyki) (2010) Krajowy Raport dla Komisji Europejskiej, Czerwiec 2010, Warszawa. Global Insight (2010) Country Summary Poland, IHS, Global Insight Inc. Raport dla Komisji Europejskiej za 2008 rok na podstawie artykuu 4(1) Dyrektywy 2003/30/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 maja 2003 r. w sprawie wspierania uycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych, Sierpie 2009, Warszawa. Gwny Urzd Statystyczny (2009) Efektywno Wykorzystania Energii w latach 1997 2007, GUS, Warszawa. Gwny Urzd Statystyczny (2010), informacje http://www.stat.gov.pl, dostp, I Kwarta 2010. s dostpne na stronie
CEPiK (Centralna Ewidencja Pojazdw i Kierowcw) (2010), informacje s dostpne na stronie http://www.cepik.gov.pl, dostp, I Kwarta 2010. IEA (2009) Implementing Energy Efficiency Policies -- Are IEA Member Countries on Track?, IEA/OECD Paris. IEA (2010) Energy and CO2 Emissions Scenarios of Poland, working paper, IEA, Paris. IEA SHC (IEA Solar Heating and Cooling Programme) (2010) Solar Heat Worldwide: Markets and Contribution to the Energy Supply 2008, IEA SHC, Gleisdorf, Austria. Kasztelewicz, Z. (2006), Wgiel brunatny: optymalna oferta energetyczna dla Polski (Lignite: Optimal Energy for Poland), PPWB w Bogatynia, redakcja Grnictwa Odkrywkowego, Bogatynia, Wrocaw, Polska. Mining Annual Review (1989-2007), Mining Annual Review, various years, The Mining Journal Ltd. / Mining Communications Ltd., London.
197
Aneksy
Ministerstwo Gospodarki (2007), Strategia dla grnictwa wgla kamiennego w Polsce w latach 20072015, przyjta przez Rad Ministrw w dniu 31 lipca 2007 r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, Polska, www.mg.gov.pl/english/economy/coal+mining+sector/. Ministerstwo Gospodarki (2009), Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., przyjta przez Rad Ministrw w dniu 10 listopada 2009, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, Polska. NCB (National Coal Board) (1958), Coal Mining in Poland: The Report of the Technical Mission of the National Coal Board, National Coal Board, London. OECD (2008) Economic Survey of Poland, OECD, Paris. OECD (2009) OECD Economic Outlook No. 85, June, OECD, Paris. PARG (Pastwowa Agencja Restrukturyzacji Grnictwa Wgla Kamiennego State Hard Coal Restructuring Agency) (2001), Restructuring Process of the Polish Hard Coal Industry in 19982000, paper presented to Ad-hoc Group of Experts on Coal and Thermal Power, 1920 November 2001, ENERGY/GE.1/2001/4/Add.2, UNECE, Geneva, Switzerland. PGI (Polish Geological Institute Pastwowy Instytut Geologiczny) (2009), Bilans Zasobw Kopalin i Wd Podziemnych w Polsce (Mineral and Groundwater Resources of Poland), PIG, Warszawa, Polska, www.pgi.gov.pl. Piekorz, J. (2004), Restructuring of the Polish Hard Coal Industry, paper presented to Ad-hoc Group of Experts on Coal in Sustainable Development, UNECE, Geneva, Switzerland, 78 December, www.unece.org/ie/se/pp/csddec.html, accessed 15 July 2008. Polish Economic Chamber for Renewable Energy, REPAP2020 Renewable Energy Policy Action: Paving the Way Towards 2020. Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej, Ocena moliwoci rozwoju i potencjau energetyki wiatrowej w Polsce do 2020 r., Warszawa. Walker, S. (2000), Major Coalfields of the World, 2nd edition, CCC/32, IEA Coal Research, London.
198
STATISTICS
Key World Energy
A wealth of at your fingertips

IEA ENERGY STATS: free download to your iPhone on iTunes and AppShopper
ENERGY STATS
www.iea.org
IEA PUBLICATIONS, 9, rue de la Fdration, 75739 PARIS CEDEX 15 PRINTED IN FRANCE BY SOREGRAPH, FEBRUARY 2011 (612011041P1) ISBN: 9789264098183
Obecny dokument by oryginalnie opublikowany przez MAE w jzyku angielskim. Pomimo i ten tekst zosta przetumaczony moliwie najdokadniej dziki wsppracy z Departamentem Ropy i Gazu Ministerstwa Gospodarki Rzeczypospolitej Polskiej, mog istnie drobne rnice w przekadzie.
Polityki Energetyczne Panstw MAE
Polska
Polska dokonaa godnych pochway wysikw w rozwoju solidnych ram polityki energetycznej w ostatnich latach. Jako e bezpieczestwo energetyczne stanowi jeden z gwnych priorytetw polityki pastwa, kraj zwiksza bezpieczestwo dostaw gazu ziemnego poprzez budow terminalu LNG, zwiksza pojemno podziemnych magazynw gazu i zwiksza krajow produkcj gazu. Take polskie plany w zakresie rozwoju transgranicznych pocze energetycznych i gazowych przyczyni si do bezpieczestwa dostaw w regionie. Ponadto, rzd ogosi ambitny program atomowy do 2030 r., przewidujcy uruchomienie pierwszego bloku elektrowni jdrowej przed rokiem 2022. Inne przedsiwzicia obejmuj zmniejszenie energochonnoci, zwikszanie udziau odnawialnych rde energii oraz pooenie wikszego nacisku na badania i rozwj w sektorze energii (R&D). Pomimo tych pozytywnych zmian, moliwa jest dalsza poprawa strategii energetycznej Polski. Po pierwsze, potrzebna jest bardziej zintegrowana polityka energetyczno-klimatyczna aby w sposb stabilny wprowadzi Polsk na ciek niskoemisyjn przy jednoczesnym zwikszaniu bezpieczestwa energetycznego. Po drugie, polityka energetyczna mogaby pooy wikszy nacisk na promowanie konkurencji dla wikszej efektywnoci rynkw energetycznych. Szczeglnym wyzwaniem bdzie dekarbonizacja sektora elektroenergetycznego Polski, co wymaga bdzie ogromnych inwestycji. Wgiel stanowi 55% pierwotnej poday energii Polski i 92% produkcji energii elektrycznej, podnoszc istotne wyzwania zwizane ze zmianami klimatu i ochron rodowiska. W tym kontekcie wysiki Polski w celu poprawy efektywnoci energetycznej i zrnicowania bilansu energetycznego kraju s godne pochway i powinny by kontynuowane. Zachcajce jest take zwrcenie uwagi rzdu na badania i rozwj w obszarze czystych technologii wglowych, w tym wychwytywania i magazynowania dwutlenku wgla (CCS). Rzd mgby bardziej skupi si na pozytywnej roli jak moe odegra gaz ziemny w dekarbonizacji bilansu energii elektrycznej, zwaszcza jeeli potwierdziyby si potencjalne zasoby gazu niekonwencjonalnego w Polsce. Dla skorzystania z tych zasobw niezbdne jest przygotowanie niezbdnych ram prawnych i regulacyjnych. Ten caociowy Przegld analizuje wyzwania energetyczne, przed ktrymi stoi Polska i przedstawia oceny oraz formuuje rekomendacje dla dalszego udoskonalania strategii energetycznej. Przegld ma na celu pomc krajowi w dochodzeniu do bardziej bezpiecznej i zrwnowaonej przyszoci energetycznej.

IEA - Przegląd - Polska - 2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

IEA - Przegląd - Polska - 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Polityki Energetyczne Panstw MAE

Polityki Energetyczne P anstw MAE

CZ I: ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ ........................................................................ 17

CZ II: ANALIZA SEKTOROWA ........................................................................................... 67

CZ III: TECHNOLOGIE ENERGETYCZNE ........................................................................... 159

CZ IV: ANEKSY............................................................................................................... 173

Wykresy, mapy, tabele i ramki

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

SYNTEZA I KLUCZOWE REKOMENDACJE

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

BEZPIECZESTWO ENERGETYCZNE Ropa i gaz

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

STRATEGIA WYGRANY-WYGRANY: EFEKTYWNO ENERGETYCZNA, ENERGIA JDROWA I ODNAWIALNE RDA ENERGII

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

1. Synteza i kluczowe rekomendacje

CZ I ANALIZA POLITYKI ENERGETYCZNEJ

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. OGLNE ZAOENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

PODA I POPYT PODA PIERWOTNA

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

Wykres 1. Cakowita podstawowa poda energii z podziaem na rda, 19732030

Wykres 2. Finalne zuycie energii ogem w podziale na sektory, 19732030

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

Wykres 3. Finalne zuycie energii ogem z podziaem na rda, 19732030

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

INSTYTUCJE ODPOWIEDZIALNE ZA POLITYK ENERGETYCZN

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

KLUCZOWE STRATEGIE CELE POLITYKI

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

POLITYKA ENERGETYCZNA DO 2030 ROKU

PROGRAM ENERGETYKI JDROWEJ

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

KONKURENCJA I OCHRONA KONSUMENTA REFORMY RYNKU ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU ZIEMNEGO

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

CENY ENERGII I PODATKI

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

Wykres 5. Ceny paliw i energii elektrycznej, 2009 Przemys

rdo: Energy Prices and Taxes, IEA/OECD, Paris 2010.

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

2. Oglne zaoenia polityki energetycznej

EMISJE GAZW CIEPLARNIANYCH

Wykres 7. Emisje gazw cieplarnianych w podziale na rda, 19902008

EMISJE CO2 ZE SPALANIA PALIW Historyczne emisje

Wykres 9. Emisje CO2 wedug sektorw*, 19732008

Tabela 1. Prognozowane emisje CO2 zwizane z produkcj energii do 2030 r.

POTENCJA OBNIENIA EMISJI CO2

ROLA SEKTORA ENERGII ELEKTRYCZNEJ

STRATEGIE DZIAANIA I RODKI INSTYTUCJE

POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030 ROKU

Ramka 1. Jako powietrza

SYSTEM HANDLU EMISJAMI UE (EU ETS)

KRAJOWE RODKI POZA SYSTEMEM EU-ETS