REDNIOWIECZE (DO 11 PO. XV W.) 1. RDA PRAWA GERMANW.

Osadnictwo germaskie na sabo zaludnionych kresach Cesarstwa Rzymskiego zaczo si ju w I w. n.e. Cesarze popierali To osadnictwo w celach obrony granic i uprawy ziemi. W czasach wdrwki ludw w IV i V w. osadnictwo to nasilio si. Germanie osiedlali si caymi szczepami i Tworzyli w granicach Imperium wasne pastwa szczepowe: jako sprzymierzecy Rzymufoederati (Wizygoci, Ostrogoci, Burgundowie) lub jako zdobywcy (Longobardowie). Sposb osiedlania mia duy wpyw na rozwj prawa w pastwach szczepowych. Tam, gdzie germanie przybyli jako sprzymierzecy, utrzymywane byy pewne urzdzenia rzymskie. Bdc zdobywcami nie respektowali prawa zastanego wprowadzajc z reguy wasne urzdzenia w dziedzinie prawa sdowego. W pastwach wczesnogermaskich (barbarzyskich) dominowao pierwotnie niepisane prawo zwyczajowe. Zetknicie si Germanw z wysz kultur rzymsk i poznanie sztuki pisma umoliwio spisanie poszczeglnych praw germaskich. Wpyw na to wywaro rwnie stosowanie zasady osobowoci prawa. W nowo zorganizowanych pastwach germascy wadcy, respektujc prawo poszczeglnych szczepw i ludnoci podbitej. Chcieli zna ich prawo, by mc go stosowa w sdach. Dono do spisania prawa, rwnie dlatego aby ograniczy arbitralne decyzje sdziw i zobowiza ich do cisego przestrzegania prawa spisanego. rda prawa w pastwie: Wizygotw- jako sprzymierzecy utrzymywali pocztkowo moc obowizujc prawa rzymskiego na zajtych terytoriach. W ich systemie utrzymaa si przez pewien czas dwoisto prawa (prawo zwyczajowe Wizygotw, prawo rzymskie w stosunku do ludnoci miejscowej). Pierwszym pomnikiem prawa Wizygotw jest Codex Euricianus lub Lex Eurici wydany w 475 r. przez krla Euryka, ktry pniej by uzupeniany i nowelizowany. Dla ludnoci rzymskiej zamieszkaej w pastwie Wizygotw zosta przez specjaln komisj, powoan przez krla Alaryka, sporzdzony w 506 r. zbir prawa rzymskiego Lex Romana Visigothorum lub Breviarium Alarici. Oparty by m.in. na kodeksach Teodozjaskim, Sentencjach Paulusa i przerbce instytucji Gaiusa i mial obowizywa wycznie. Ostrogotw- w ich pastwie utrzymane byy rzymskie urzdzenia prawne i ustrojowe. Podstawowym rdem prawa by wydany w pocz. VI w. zbir prawa pod nazw Edictum Theorodici Regis. Opiera si gownie na rdach rzymskich. Obowizywa Rzymian i Ostrogotw, a w sprawach nie objtych edyktem stosowa miano normy dawnego germaskiego prawa zwyczajowego. Burgundw- przejmowali oni zasady ustrojowe i prawne Rzymu, ale w stosunku do ludnoci miejscowej. Istnia tu dualizm prawa. Burgundw obowizywa wydany w kocu V w. przez krla Gundobada zbir ustaw krlewskich pod nazw Lex Bungurdionum. Ludno rzymsk obowizywa osobny zbir Lex Romana Burgundionum, dopuszcza on stosowa Take inne rda prawa rzymskiego w kwestiach nieuregulowanych. Longobardw -pierwotnym oficjalnym zbiorem prawa Longobardw by wydany w 643 r. - Lex Longobardorum lub zwany inaczej Edykt Krla Rotara. Gosi zasad terytorialnoci, nie uznawa mocy obowizujcej prawa rzymskiego. W pocz.VIII w. wydany zosta i zbir pod nazw Edykt Liutpranda, uwzgldniajcy ju prawo rzymskie. 2. RDA PRAWA W PA.ISTWIE FRANKOSKIM Twrc pastwa frankoskiego by Chlodwig. Charakter rde prawa Frankw zdeterminowany zosta specyficznymi warunkami ksztatowania si pastwowoci frankoskiej i wielkim znaczeniem politycznym do jakiego doszo pastwo Frankw w cigu wiekw, ktre stopniowo wchaniao terytoria innych pastw szczepowych i germaskich zwizkw plemiennych. Podstawowym rdem prawa Frankw byo prawo zwyczajowe poszczeglnych szczepw germaskich, ktre weszy w orbit wadzy pastwa Frankw, zgodnie z zasad osobowoci prawa. W ramach samej monarchii powstay: spis prawa zwyczajowego Frankw Salickich: Lex Salica Francorum, pochodzcy z pocz. Vl w. By To spis prawa szczepu panujcego. Spis prawa zwyczajowego Frankw Rypuarskich pod nazw Lex Ribuaria opracowany w VIII w.; spis prawa pd.-germaskiego szczepu Almanw zwany Lex Alamanoru zredagowany na pocz. Vlll w spis prawa Bawarw znany pod nazw Lex Baiuvariorum powsta on w po. VIII w.; spisy prawa powstae za czasw Karola Wielkiego i z jego bezporedniej inicjatywy, do ktrych zalicza si: spis prawa Sasw zwany Lex Saxonum z pocz. IX w., nadany podbitemu szczepowi Sasw oraz spis prawa Frankw Chamawskich, tzw. Ewa Chamaworum oraz spis prawa Frvzw Lex Frisionun. 3. ZASADA OSOBOWOCI PRAWA Znana i szeroko stosowana w staroytnoci, polega na tym, e bez wzgldu na miejsce swego pobytu jednostka podlega prawu swej narodowoci. Jej przeciwiestwem jest zasada terytorialnoci, wg. ktrej na okrelonym terytorium stosuje si jeden system prawny. W okresie feudalizmu pocztkowo dominowaa zasada osobowoci prawa. Bardzo wyranie wystpowaa w pastwach wczesnogermaskich, a szczeglnie w pastwie frankoskim. Stosowano Tam praktyk polegajc na Tym, e kady rzdzi si swym prawem i wg niego odpowiada przed sdem. Takie postpowanie przed sdem byo uciliwe, trzeba byo, bowiem bada wg, jakiego prawa dana osoba yje.

Suya temu tzw. Professio iuris (wyznanie prawa), stanowica owiadczenie osoby zainteresowanej, co do tego, jakim prawem si posuguje, Nawet wobec Kocioa stosowano zasad osobowoci prawa wg maksymy Ecclesia vivit lege Romana. 4. NAJWANIEJSZE CECHY PRAWA FEUDALNEGO Prawo feudalne to prawo uksztatowane i obowizujce w okresie dominacji stosunkw feudalnych. Byo ono prawem nierwnym: dominacja feudaw (w sensie prawnym) opieraa si na przywilejach stwarzajcych dla nich uprzywilejowan pozycj w spoeczestwie. Brak powszechnoci prawa wyraa si w jego partykularyzmie. Historia prawa feudalnego obejmuje okres ok. 1400 lat (od 476r do 1848-64r). W dziejach rozwoju prawa feudalnego mona wyrni kilka podstawowych nurtw: nurt rodzimy, nurt wyraajcy si w ywotnoci prawa rzymskiego, nurt prawa kanonicznego, nurt prawa racjonalnego i skodyfikowanego oraz nurt prawa angielskiego. Gwnymi cechami prawa feudalnego s: przewaga prawa zwyczajowego, prawo feudalne byo przewanie w czasach starszych prawem zwyczajowym, jego rdem by zwyczaj tj. powszechnie uznana, uwicona tradycj forma zachowania si, przyjta w danej spoecznoci. Zwyczaje nabieray mocy "niepisanych praw"- praw zwyczajowych. Powstawao przekonanie, e pewne zwyczaje s uyteczne (opinio neccesitatis) i e posiadaj powag prawa; zasada osobowoci prawa; partykularyzm- tj. rozbicie prawa (w sensie geograficznym) na szereg lokalnych praw zwyczajowych o mniejszym lub wikszym zasigu. W obrbie jednego pastwa nie byo jednolitego prawa, lecz kilka lub nawet kilkaset praw(np.: Francja 700); prawa stanowe i szczeglne- prawo feudalne byo take niejednolite ze wzgldu na wyksztacenie si stanw i ich odrbnych stanowisk prawnych. W miar rozwoju stanw prawo przybierao charakter stanowy, kady stan rzdzi si swoim prawem. Rozwijay si te prawa szczeglne, najwiksze znaczenie miao prawo lenne, podobny charakter miao te prawo suebne, grnicze, morskie, wekslowe. 5. PRAWO KARNE W (STATUTACH MIAST WOSKICH) ORAZ USTAWODAWSTWO SYCYLIJSKIE rdem prawa miast woskich byty pocztkowo spisy zwyczajw miejscowych, wywodzce si z reguy z prawa longobardzkiego i rzymskiego jak rwnie orzeczenia sdowe, majce moc precedensw oraz ustawy rad miejskich. W okresie komunalnym przyznana miastom woskim autonomia wyraaa si m.in. w monoci stanowienia prawa. Na tej podstawie poszczeglne miasta powoyway specjalne komisje, ktre ukaday rda prawa miejscowego w systematyczne zbiory. W XIV w. kade miasto miao swj statut lub nawet ich wiksz liczb. Reguloway one wszystkie niemal dziedziny ycia. Miasta woskie byy miejscem narodzin i rozkwitu nauki prawa karnego. Prawo karne miast woskich przyjo zasad publicznoprawn, tj. uznania kadego przestpstwa za czyn naruszajcy w jakiej mierze interesy ogu, przez sam fakt zakcenia ustalonego przez pastwo porzdku publicznego. Statuty miast woskich dokonay podziau przestpstw ze wzgldu na groc kar na: najcisze, cisze i lekkie. Uznay zasad, e przesankami odpowiedzialnoci karnej maj by nie skutek w wiecie zewntrznym, lecz czynniki subiektywne, mwice o wewntrznym nastawieniu sprawcy do czynu, o jego wiadomoci, zamiarze, woli popenienia przestpstwa (regua Hadriana- przy przestpstwach naley patrze nie na skutek, lecz na wol). Statuty zrwnay odpowiedzialno karn kobiet z mczyznami. Okreliy przyczyny bezkarnoci (obrona konieczna, przestpstwa popenianie w afekcie, kradzie dokonana z ndzy). Oryginalnym osigniciem byo wyodrbnienie pojcia usiowania- popenienia przestpstwa z zamiarem jego dokonania, cho skutek przewidywany przez sprawc nie wystpi z przyczyn niezalenych od sprawcy. Statuty wyrniay take odpowiedzialno za udzia w przestpstwie (trzy rodzaje udziau: mandat- polecenie popenienia przestpstwa, consilium- udzielenie rady lub pomocy moralnej, auxilium- udzielenie pomocy fizycznej, odrbna forma udziau by spisek- porozumienie przestpcze). System kar w statutach przechodzi od kar kompozycyjnych do kar na yciu i ciele, ktrych wymiar by cile oznaczony bd ustalany w sposb arbitralny tzn. wg swobodnego uznania sdziego. Statuty przewidyway moliwo stosowania analogii w stosunku do czynw, ktre wywoyway sprzeciw etyczny, a nie byy wymienione w ustawie jako czynny karalne. 6. KSIGA ELBLSKA Jest to najstarszy spis polskiego prawa zwyczajowego, nazwa pochodzi od miejsca znalezienia w po. XIX w. przez F. Neumanna w bibliotece elblskiej. We wspczesnej literaturze znany take pod nazw Prawo Polakw lub Najstarszy Zwd Prawa Polskiego. Istnieje pogld, e autorem ksigi jest mnich cysterski, Niemiec, ktry w II po. XIII w. dokona na potrzeby Krzyakw spisu prawa zwyczajowego ludnoci polskiej z ziemi chemiskiej, znajdujcej si we wadaniu Zakonu. Zwd ten spisany jest po niemiecku, zawiera przepisy z dziedziny ustrojw sadw, postpowania sdowego i prawa karnego. Daje obraz prawa okresu wczesnofeudalnego i akcentuje podzia stanowy spoeczestwa na rycerstwo, duchowiestwo, kupcw, chopw zalenych. Wrd przepisw mona znale unikatowe (ze wzgldu na szczegowo) regulacje prawne dotyczc np., postpowania dowodowego przy pomocy

ordaliw (sdw boych), usilstwa- czyli gwatu na kobiecie czy te instytucji ladu (polegajcej na obowizku cigania przestpcy- zabjcy od wsi do wsi przez mieszkacw poszczeglnych wiosek. Nielicznie wystpuj te przepisy dotyczce prawa cywilnego (spadkobrania, praw ssiedzkich). 7. NAJSTARSZE SOWIASKIE I WGIERSKIE POMNIKI PRAWA Informacje o najstarszych sowiaskich pomnikach prawa s ubogie i pne. Za najstarszy zbir prawny uwaa si Zakon Sudnyj Liudem, stworzony w pastwie Bugarw za czasw Symeona Wielkiego (przeom IX i X w), opiera si w wikszoci na prawie bizantyjskim (Ekloga z 726 r. p.n.e.). Innym zabytkiem prawa bugarskiego s spisane prawa bugarskie z 866 r pod nazw Responsa Nikolai primi pape ankonsulta. Pierwsze rda poznania prawa na Rusi mona znale w najstarszej kronice ruskiej z XII w. zwanej Powieci Doroczn.Obok prawa zwyczajowego pojawia si zaczo prawo stanowione- ustawodawstwo ksice. Z czasem zebrano je w zbir pod nazw Ruska Prawda byy trzy takie redakcje: Obszerna; Krtka i Skrcona Prawda - razem ok. 108 spisw. Wanym rdem prawa redniowiecznej Rusi byy Ustawy cerkiewne, wydawane przez ksit w celu regulowania spraw kocielnych (szczeglnie sadw duchownych), jedn z tych wanych ustaw by Statut Ksicia Wodzimierza o Sdach Cerkiewnych. Najwicej spisw prawa zwyczajowego powstao w Czechach gdzie tworzono gwnie spisy praw ziemskich. Pierwszym spisem prawa zwyczajowego bya pochodzca z I po. XIV w. sporzdzona z inicjatywy Piotra z Rozenbergu w jzyku czeskim tzw. Ksiga Roemberska. Regulowaa ona przede wszystkim proces sadowy. Rwnie z XIV w. pochodzia ksiga zwana Ordo iudicii terrae lub Rad prawa zemskeho regulujca postpowanie przed sdem ziemskim. Podobny charakter mia prywatny spis prawa ziemskiego z ok. 1400 r. dokonany przez Andrzeja z Dube pod nazw Vyklad na pravo zeme eske. Z XV i XVI w. pochodz dalsze prywatne spisy, takie jak Ksiga Towaczowsku, spis O prawach i sdach ziemi czeskiej ksig dziesi. Najwaniejszymi pomnikami prawa Wgier byy dekrety pierwszych krlw z dynastii Arpadw Dekrety witego Stefana, Dekrety witego Wadysawa oraz Dekrety Kalmana. Pocztkiem oficjalnego ustawodawstwa krlewskiego jest tzw. Zota Bulla krla Andrzeja II z 1222r. Powicona gwnie kwestiom politycznym normowaa take pewne sprawy z dziedziny prawa prywatnego i karnego szlachty wgierskiej. 8 STATUTY KAZIMIERZA WIELKIEGO Ustawy wadcw polskich Statuty, pocztkowo nieznacznie wkraczay w dziedzin prawa sdowego. Dopiero II po. XIV w. oywia si dziaalno w tym zakresie, a przeomem okazay si wydane w jzyku aciskim Statuty Kazimierza Wielkiego. Rnice zwyczajw i odrbnoci poszczeglnych dzielnic spowodoway, e Kazimierz Wielki wyda odrbne Statuty dla Wielkopolski i Maopolski. Statut Wielkopolski wydany w Piotrkowie w latach 1356-1362 zawierajcy 34 artykuy i opierajcy si gwnie na dotychczasowym wielkopolskim prawie zwyczajowym. Nieco pniej powsta Statut Maopolski czciowo uchwalony na wiecu w Wilicy, czciowo pniej uzupeniany. Skada si z 59 artykuw, jego przepisy miay, w odrnieniu od poprzedniego, charakter nowatorski i reformatorski. Postanowienia Statutw dotyczyy postpowania sdowego i rnych kwestii z zakresu materialnego prawa cywilnego i karnego. Pocztkowo nie wywary one wikszego wpywu na praktyk sdow. adna te z wersji Statutw nie miaa cech obowizujcego zbioru, jednak pniejsze Statuty Nieszawskie z 1454 r postanowiy, i sdy powinny orzeka wg. prawa pisanego krlw Kazimierza Wielkiego i Wadysawa Jagiey. 9. SYSTEM KOMPOZYCYJNY W PRAWIE POLSKIM NA TLE EUROPEJSKIM W zakresie karania przestpstw naruszajcych interesy jednostki i jej krewnych, a wic przestpstw prywatnych, panujc form rekompensaty sta si pieniny okup. Wraz z zanikaniem dochodzenia krzywd w drodze samopomocy rozwin si system kar prywatnych uiszczanych w pienidzach, zwanych kompozycyjnymi. W prawie polskim pienine kary prywatne zwano Patem (solutio). System kompozycji oznacza poczenie zarwno elementu kary, jak i pieninego odszkodowania, z tym, e uiszczanego ostatecznie w ustalanej z gry wysokoci. Pocztkowo wysoko kary kompozycyjnej ustalana bya kadorazowo przez same zwanione strony, ich mediatorw, (jednaczy) lub przez sd. Z czasem pastwo przejo inicjatyw w zakresie karania przestpstw prywatnych w postaci ustawowego taksowania szkd. Kara kompozycyjna skadaa si pierwotnie z dwch elementw. Podstawow jej cz stanowia suma, pacona na rzecz poszkodowanego lub jego rodziny, wystpujca w postaci okupu: za zabicie kogo gwszczyzna za uszkodzenie ciaa - pokutne zwane za Statutami Litewskimi nawizk. Jej dopenieniem bya opata na rzecz wadcy za naruszenie pokoju powszechnego, stanowica pierwsz form publicznej kary pieninej. 10 ZASADY PROCESU SKARGOWEGO W POLSCE REDNIOWIECZNEJ Proces, czyli Prza lub Postpek sdowy, jak go dawniej nazywano mia na celu przywrcenie jakiego prawa materialnego w razie jego naruszenia, bd te wymierzenie sprawiedliwoci w razie jego zamania. Procesem ziemskim nazywamy postpowanie sdowe w/g prawa polskiego (ziemskiego). W normalnym postpowaniu

procesowym obowizywaa zasada skargowoci, tzn. wszczynania procesu tylko na podstawie skargi oskaryciela lub powoda (z reguy osoby prywatnej). Proces by oparty na zasadzie formalizmu tzn. koniecznoci przestrzegania cile okrelonych form postpowania, niezbdnego stosowania symboli, formu sownych itp. U schyku redniowiecza formalizm zmniejszy si w zwizku z uksztatowaniem si zasady dyspozycyjnoci, polegajcej na tym, e strony procesowe mogy rozporzdza przedmiotem procesu i czynnociami procesowymi. Obowizywaa rwnie zasada kontradyktoryjnoci (spornoci), proces by woln walk stron, ktre gromadziy materia procesowy, a sdzia tylko kierowa rozpraw i ostatecznie orzeka na podstawie tego, co strony sdowi przedstawiy. Dominoway rwnie: zasada ustnoci oraz jawnoci. W procesie wystpoway dwie strony: powd (pierca) i pozwany (spierz). Proces zaczyna si od wniesienia skargi przez powoda do sdu. Sd na tej podstawie formuowa pozew tzn. formalne wezwanie pozwanego do sdu na rozpraw. Istniaa moliwo odroczenia rozprawy, tzw. dylacja, z powodu usprawiedliwionej niemonoci stawienia si na rozpraw. Pozwany na rozprawie mg broni si przez ekscepcj lub wda si w spr przez odrzucenie roszczenia powoda. Postpowaniem dowodowym rzdzia legalna ocena dowodw. Stosowano rne rodki dowodowe: przysiga, wspprzysiga, wiadkowie, sady boe, dokumenty. Po ocenie dowodw sad wydawa wyrok ostateczny. 11 RDA PRAWA FRANCUSKIEGO W REDNIOWIECZU We Francji w epoce feudalizmu prawo zwyczajowe cechowa szczeglny partykularyzm, istniao wiele lokalnych praw zwyczajowych. Ich liczba sigaa blisko 700. Przy czym na obszarze Francji prawo zwyczajowe generalnie byo jedno, lecz jego podstawy i charakter rniy si od siebie w regionach Francji PN i PD. Region PN to region prawa zwyczajowego wywodzcego si z tradycji praw szczepowych germaskich, region PD. to region prawa pisanego opartego na prawie rzymskim. Do najdawniejszych spisw prawa zwyczajowego we Francji naleay: Najstarszy Spis Prawa Zwyczajowego Normandii z ok. 1200 r. Wielka Ksiga Prawa zwyczajowego Normandii oraz Coutumes de Beauvaisis z ok. 1280 r., spis prawa okrgu Clermont sporzdzony przez Filipa de Beaumanoir. Wkrtce pojawia si potrzeba ujednolicenia prawa. W XVI w. nastpia unifikacja kilku wikszych praw zwyczajowych (paryskiego, orleaskiego, normandzkiego, z Poitou i innych). Najwiksze znaczenie mia spis z okrgu paryskiego- Coutume de Paris szczeglnie jego druga redakcja z 1580 r., ktry stanowi wzorzec do dalszych prac nad redakcj praw zwyczajowych. 12. RDA PRAWA NIEMIECKIEGO W REDNIOWIECZU W redniowiecznym pastwie niemieckim utrzymywaa si dominacja prawa zwyczajowego, a dziaalno ustawodawcza bya nika. Jedynymi ustawami w dziedzinie prawa sdowego byy Ustawy o Pokoju Ziemskim, ktrych celem byo zabezpieczenie adu wewntrznego przez ograniczenie zwyczaju dochodzenia sprawiedliwoci drog wojen prywatnych, czyli wrd. W Niemczech nie doszo do powstania oficjalnych spisw prawa zwyczajowego ziemskiego. W praktyce sdowej posugiwano si pracami prywatnymi, z ktrych najwaniejsz byo Zwierciado Saskie, zawierajce prawo zwyczajowe wschodniej Saksonii, autorstwa awnika sdowego Eike von Repkova. Podzielone byo na dwie czci, prawo ziemskie- Landrecht i prawo lenne- Lehnrecht. Za wzorem Zwierciada w kocu XIII w. pojawi si zbir obejmujcy prawo zwyczajowe PD. Niemiec pod nazw Cesarskie Prawo Ziemskie i Lenne zwany te Zwierciadem Szwabskim, autorstwa duchownego. Jedynym z najwaniejszych efektw prb przeamania partykularyzmu w dziedzinie prawa sdowego byo uchwalenie przez Sejm Rzeszy oglno niemieckiej kodyfikacji prawa karnego ogoszonej przez Karola V w 1532 r. zwanej Constitutio Criminalis Carolina (CCC), zoonej z 219 artykuw. Kodyfikacja ta dotyczya procesu karnego i prawa karnego materialnego. Odegraa znaczc rol w dziele ujednolicenia i unowoczenienia prawa karnego materialnego i procesu karnego 'w caej Rzeszy. Bya inspiracj do powstania szeregu ustaw terytorialnych. Jej wpywy sigay poza terytorium Rzeszy; miaa ona zastosowanie m.in. w niektrych kantonach szwajcarskich, w Mediolanie, w sdach miejskich w Polsce. 13. RDA PRAWA ANGIELSKIEGO W REDNIOWIECZU W redniowiecznej Anglii po podboju wyspy przez Normanw dawne prawo anglosaskie zlewa zaczo si z prawem normandzkim. Istniaa dominacja prawa zwyczajowego, ale prawo zwyczajowe angielskie przybrao odmienny ni na kontynencie charakter. rdem rozstrzygni dla sdw krlewskich byway coraz czciej precedensy sdowe (orzeczenia uprzednio zapade w podobnych sprawach). Walor precedensw miay szczeglnie wyroki sdw centralnych, tzw. Westminsterskich tj. Sdu awy Krlewskiej- dla spraw karnych, Sdu Spraw Posplnych - dla spraw cywilnych, Exchequeru - dla spraw skarbowych. Opieranie si na precedensach stao si czynnikiem, ktry doprowadzi stopniowo do likwidacji partykularnych odrbnoci prawa zwyczajowego i do wyksztacenia si jednolitego dla caego krlestwa prawa zwanego powszechnym (common law). Odrbnym rdem prawa Anglii byo ustawodawstwo krlewskie Ustawy nazywano Asyzami, Konstytucjami, a od XIV w. Statutami (std nazwa prawa statutowego). W zwizku ze

znaczeniem precedensw sadowych w systemie prawa angielskiego, podstawowym rdem poznania prawa i praktyki sdowej s zbiory wyrokw. Najwczeniejszymi zbiorami wyrokw byy tzw. Recordsurzdowe protokoy rozpraw i orzecze. 14. SZKOA GLOSATORW Glosatorowie uczeni, dziki ktrym nastpio odrodzenie zainteresowania prawem rzymskim, prawnicy szkoy w Bolonii, ktrzy za wzorem interpretatorw prawa longobardzkiego w Pawii zaczli bada prawo rzymskie na podstawie odkrytych wwczas Diegestw justyniaslcich, ktre na tych terenach nie byy znane. Nazwa kierunku wywodzi si od wyjanie i uwag (glos) zapisywanych w tekcie kodyfikacji justyniaskiej na marginesie (glosa marginalia) lub midzy wierszami (glosa interlinealis). Zaoycielem szkoy glosatorw by Ireneusz (na przeomie XI i XII wieku). Badano prawo justyniaskie metod egzegezy(objanienia, tumaczenia). Nie ograniczano si jednak do samej egzegezy i jej spisywania w postaci glosy, lecz opracowywano prawo rzymskie take za pomoc kazusw i sum. Szkoa glosatorw opracowaa niemal cay materia zawarty w zbiorze justyniaskim. W XIII w. jeden z glosatorw, Accursius dokona olbrzymiej pracy zbierajc i porzdkujc najwaniejsze glosy. Prac t nazywano Glossa ordinaria lub Glossa Accursiana. Glosatorzy uwaali prawo rzymskie za "ywe", wskrzeszone przez fakt odrodzenia si idei Imperium Rzymskiego w Niemieckiej Rzeszy. Szkoa glosatorw zdobya midzynarodow renom. Glossa ordinaria Accursiusa zyskaa rozgos w sdownictwie, czego wyrazem byo zwizane z dzieem Accursiusa powiedzenie:, czego nie zna Glosa, nie jest uznane przez sd. 15. SZKOA POSTGLOSATORW. Po krtkim zastoju w dziedzinie studiw nad prawem rzymskim od po. XIV w. zapanowa na uniwersytetach woskich nowy kierunek, reprezentowany przez tzw. komentatorw zwanych postglosatoratmi lub konsyliatorami, ktrego dokonaniem byo twrcze przystosowanie prawa rzymskiego do potrzeb wspczesnoci. Komentatorzy w nawizaniu do rnych wczesnych nurtw prawa, potrafili w swych komentarzach do prawa rzymskiego, pogodzi czsto teoretyczne i abstrakcyjne rozwaania nad prawem z potrzebami praktyk. Twrczo ich daa pocztek nowym dziedzinom prawa. Czoowymi komentatorami byli: Bartolus de Saxoferrato oraz jego ucze Baldus de Ubaldis. Szkoa komentatorw tworzya obszerne komentarze do zbioru justyniaskiego. Zwrot do praktyki sprawi, e prawo rzymskie w interpretacji postglosatorw stao si bardziej elastyczne i moliwe do szerokiego zastosowania. 16. HISTORIA RDE ORAZ ZNACZENIE PRAWA KANONICZNEGO W REDNIOWIECZNEJ EUROPIE I POLSCE Prawo kanoniczne to prawo stworzone przez Koci, pierwsze rdo prawa kanonicznego ta Pismo wite, obok niego du rol odgrywa tradycja, czyli ustne podanie przekazywane w pismach przez ojcw Kocioa- najstarszych pisarzy kocielnych. Stanowi one rdo poznania prawa boskiego objawionego. Prawo kanoniczne rozwijao si gwnie dziki dziaalnoci Kocioa. Zawdzicza swj rozwj Kanonom (dawniejsze ustawy uchwalane przez sobory) oraz ustawom papieskim - Dekretaom. Od 1580r po synnym Soborze Trydenckim utrwalia si oficjalna nazwa zbiorw prawa kanonicznego tzw. Corpus Iuris Canonici, obejmujca sze zbiorw: Dekret Gracjana z lat 1140-1150; Dekretay Grzegorza IX z 1234 r.; Liber Sextus z 1298 r.; Clementinae z 1317 r.; Extravagantes Joannis Papae XXII z 1503r.; Extravagantes Communes z 1503r. Wrd rde prawa kanonicznego w Polsce naley wyrni rda o charakterze oglnym (normy powszechne) oraz partykularne. Najwaniejsze z nich to Zbir Troisty przypisywany Iwonowi z Chartres, a przywieziony do Polski przez legata papieskiego w XII w. Galona. Skada si z trzech czci: pierwsza obejmowaa dekrety papieskie; druga- uchway soborw powszechnych, trzecia- orzeczenia ojcw Kocioa. 19. PRZYCZYNY; ISTOTA I ZAKRES RECEPCJI PRAWA RZYMSKIEGO W EUROPIE NA POCZTKU CZASW NOWOYTNYCH Prawdziwy renesans prawa rzymskiego zacz si u schyku XI w. w zwizku z pracami glosatorw, oraz z rozwojem uniwersytetw; Recepcja polegaa gwnie na tym, e prawo rzymskie (gwnie prywatne) uznawano w bardzo szerokim zakresie za obowizujce. Przyczyny recepcji prawa rzymskiego upatruje si w: przekonanie, e prawo rzymskie obowizuje w Rzeszy jako rodzime, uatwio wprowadzenie tego prawa do systemu prawnego; opracowanie, justyniaskiego prawa rzymskiego (Corpus Iuris Civilis) w szkoach glosatorw i postglosatorw, oraz przygotowanie go do zada praktycznych; potrzeba ujednolicenia prawa rozbitego na szereg praw lokalnych, a prawo rzymskie mogo w tej sytuacji odgrywa rol unifikacyjn.

Wpyw prawa rzymskiego na systemy prawne poszczeglnych krajw by rny; mona wyrni w Europie trzy podstawowe strefy wpyww prawa rzymskiego: Kraje o nieprzerwanej tradycji stosowania prawa: Wochy, Pd. Francja, Hiszpania; Kraje, w ktrych wpyw prawa rzymskiego by bardzo silny: Niemcy; Austria Holandia; Kraje, w ktrych wpyw prawa rzymskiego by ograniczony: PN Francja, Polska, Wgry, Rosja. 20. PROBLEM RECEPCJI PRAWA RZYMSKIEGO W POLSCE W KORONIE Stosunek Polakw do prawa rzymskiego u schyku redniowiecza by wyznaczany wzgldami polityki zewntrznej, obawy przed narzuceniem Polsce zwierzchnictwa niemieckiego w imi uniwersalistycznych hase cesarzy, ktre wyraay si min. w opozycji przeciw prawu rzymskiemu jako prawu cesarskiemu. W Polsce dominowao przekonanie, e Polacy rzdz si wasnym prawem, a nie prawem cesarskim. Wpyw prawa rzymskiego odbywa si gwnie za porednictwem literatury prawniczej. W prawie ziemskim nie doszo do recepcji, bowiem miao prawo rzymskie w praktyce sdw ziemskich walor tylko spisanej racji. W prawie miejskim, prawo rzymskie odegrao inn rol: W miastach potrzeby gospodarki uzasadniay konieczno wykorzystania w praktyce norm, ktre by lepiej odpowiaday warunkom gospodarki towarowo- pieninej. Infiltracja prawa rzymskiego do prawa miejskiego, nastpia najpierw za porednictwem niemieckiej glosy, od Sachsenspiegel i Weichbildu, ktra nakazywaa uzupenia luki w prawic saskim "powszechnym prawem duchowym i cesarskim, czyli prawem kanonicznym i rzymskim. 21. NURT KODYFIKACYJNY W EUROPIE W XVI W. ZE SZCZEGLNYM UWZGLDNIEMEM NIEMIEC Od schyku redniowiecza zaznacza si w Niemczech proces spisywania rnych praw ziemskich i miejskich na polecenie wadcw terytorialnych i miejskich. Powstaway tzw. Reformacje- bdce swoistymi kodeksami rnych praw niemieckich Wiek XVI oprcz recepcji prawa rzymskiego by dla I Rzeszy wiekiem drugiej wielkiej przemiany w dziedzinie prawa karnego tj. kodyfikacji tego prawa. Prawo karne rozwijao si gwnie w miastach woskich pod wpywem prawa rzymskiego. Takie wosko- rzymskie, (bo zglosowane) prawo karne zaczo w Niemczech uchodzi za wzr godny naladowania. Rozpoczto, wic prac nad utworzeniem niemieckiego kodeksu karnego. Najdoskonalszym z partykularnych jeszcze zbiorw prawa karnego bya Constitutio Criminalis Bambergensis z 1507 r. opracowana przez Jana von Schwarzenberga, ktry wykorzysta pisma woskich prawnikw redniowiecznych oraz statuty miast woskich, a take czerpa ze rde niemieckich (prawa miast niemieckich). Wkrtce dwr brandenburski poleci Schwarzenbergowi opracowanie kodeksu prawa karnego Brandenburgii, co nastpio w 1516r. 22. NURT KODYFIKACYJNY W EUROPIE W XVl W. ZE SZCZEGLNYM UWZGLDNIENIEM FRANCJI We Francji rosa rola ustawodawstwa krlewskiego (ordonanse). Wszystkie prace kodyfikacyjne z czasw przed owieceniowych nie miay jednak tych cech, jakie wiemy z dziaalnoci kodyfikacyjn w nowoytnym znaczeniu tego sowa Nie tworzono prawa od nowa, lecz zbierano dotychczasowe rda prawa w jednolity zbir. Panujcy speniali jedynie rol administratora, podczas gdy pniej (od owiecenia) prace kodyfikacyjne bdzie si prowadzi pod wpywem idei, e wadca ma gosi, tj. stanowi prawo, by zmieni jego tre. Francja, a do upadku stosunkw feudalnych bya krajem, w ktrym dominowao prawo zwyczajowe, jednak coraz wiksz rol odgrywao prawo stanowione- ordonanse krlewskie, majce charakter norm oglnych. Wizao si to z umocnieniem wadzy krlewskiej. Wadcy absolutni usiowali dokona oficjalnego zebrania i uporzdkowania praw, lecz skoczyo si To na drobniejszych kodyfikacjach, do ktrych nale m.in. Ordonans z Villers- Cotterets z 1539r. oraz Ordonans z Moulins z 1660r. Pierwszy z nich sta si inspiracj do opracowania przez Jana Imberta dziel z zakresu postpowania karnego i cywilnego, tzw. Institutiones Forenses. Dopiero jednak w XVII w. w czasach wzrostu absolutyzmu podjte zostay na du skal kodyfikacje tzw. Wielkie Ordynanse. 23. NURT KODYFIKACYINY W NOWOYTNYCH CZECHACH I NA WGRZECH Denia krlw czeskich do ujednolicenia i uporzdkowania prawa obowizujcego spotkay si pocztkowo z opozycj szlachty. Pierwszym waniejszym spisem prawa bya wydana przez Wacawa II ok.. 1300r. kodyfikacja Ius Regale Montanorum, wzorowana na Instytucjach Justyniaskich, nawizywaa do prawa kanonicznego i rzymskiego. Kolejnym wanym spisem by projekt z 1353r. Maiestas Carolina, opracowany z inicjatywy Karola IV Luksemburskiego. Zbir ten zoony ze 127 rozdziaw obejmowa przepisami cao prawa ziemskiego, zarwno politycznego jak i sdowego. W dobie wojen husyckich w ramach utworzonego przez Jerzego z Podiebradu -Krlestwa Narodowego w 1468r. oraz jego nastpcy Wadysawa II opublikowano Ordynacj Ziemsk Krlestwa Czeskiego w 1497r. Rwnolegle do prac nad ordynacj w 1508r mistrz Kornelius z Wyszehradu opublikowa dzieo "O prawach ziemi czeskiej ksig dziewi". Za czasw krla Macieja Krowina podjto powaniejsze inicjatywy legislacyjne i w 1486r wydano Decretum Maius, wprowadzajc na miejsce dotychczasowego prawa zwyczajowego prawo pisane majce moc ustawy

obowizujcej wieczycie. Po mierci Korwina Wgry poczyy si uni personaln z Czechami w osobie Wadysawa II. 24. ZBIR ASKIEGO W Polsce obok prawa zwyczajowego rozwijao si prawo stanowione w postaci uchwal sejmowych, aktw wydawanych przez krla oraz w pewnej mierze uchwa sejmikw szlacheckich (laudw). Rwnie i normy prawa stanowionego byy gromadzone w postaci osobnych zbiorw. Rozbicie prawa sdowego po rnych zbiorach byo znakiem koniecznoci jego ujednolicenia i skodyfikowania. Punktem wyjcia byo zwrcenie si przez sejm radomski w 1505r do krla Aleksandra z petycj o wydanie penego zbioru dotychczasowych polskich praw. Prace redakcyjn powierzono kanclerzowi koronnemu Janowi askiemu, a jej rezultatem byo ukazanie si drukiem w 1506r obszernego zbioru pod nazw Statutu askiego. Dzieli si on na dwie czci. W pierwszej zawarte zostay przepisy przywilejw ziemskich, statutw, konstytucji sejmowych, edyktw krla, a take zwyczaje ziemi krakowskiej. Ta cz dostaa sankcj krlewsk i stal si spisem urzdowym. W czci drugiej (nieoficjalnej) zamieszczono pomniki prawa niemieckiego (Sachsenspigiel, Weichbild), prawo lubeckie oraz traktaty o prawie rzymskim z XIV w. zwany Summ Rajmunda Partenopejczyka. 25. FORMULA PROCESSUS Waciwe prace nad unifikacja i reform prawa rozpoczy si z chwil powoania na sejmie bydgoskim w 1520r komisji dla poprawy caego prawa sdowego. Komisja zoona z delegatw szlacheckich oraz z wyznaczonych przez krla doktorw obojga praw. Zbada miaa dotychczasowe ustawodawstwo i zwyczaje i na tej podstawie uoy kodeks prawa polskiego. Dzieem komisji by projekt reformy postpowania sdowego z 1523r pod nazw Formula processus, przyjtego w caej Koronie. Zoona z 111 artykuw, dzielili si na dwie czci; w pierwszej znajdowa si materia normatywny, w drugie umieszczono wzory formu procesowych. Oparta bya na postpowaniu sadowym rozpowszechnionym w Maopolsce (prywatne- skargowy) oraz wprowadzali do zmiany idce w kierunku uproszczenia, skrcenia i likwidacji zbytniego formalizmu. Pozostaa do koca Rzeczypospolitej Szlacheckiej jedyn kodyfikacj prawa sdowego. 26. CORRECTURA IURIUM Na sejmie w 1532r utworzono komisj zoon z szeciu deputowanych wyznaczonych przez krla, ktra miaa dokona poprawy praw, tj. usunicia sprzecznoci oraz ujednolicenia i poprawy praw istniejcych. Komisja opracowaa projekt, ogoszony w 1532r statut zwany Korektura Praw lub od nazwiska jednego z komisarzy wymienionych na czele komisji- Korektury Tuszyckiego. Skadaa si z 929 artykuw podzielonych na pi ksig, zawierajcych kolejno przepisy z dziedziny ustroju pastwa, sdowego prawa rodzinnego ze spadkowym, prawa stanw, prawa zobowiza, prawa karnego, ostatnia ksiga zawieraa wzory formu czynnoci prawnych i procesowych. Korektura zawieraa sporo nowoci, co byo jedn z przyczyn jej odrzucenia w 1534 r. przez szlacht, ktra zarzucaa jej twrcom, e wykroczyli poza zaoenia programu egzekucyjnego. 27. PRAWO PRUS KRLEWSKICH I MAZOWSZA W XVI W Na Mazowszu, w czasach jego odrbnoci pastwowej, rozwijao si prawo zwyczajowe, ktrego wiadectwem jest jeden z zachowanych spisw prawa z XV w. Consetuodines terrae Masoviae oraz prawo stanowione w postaci ustawodawstwa ksicego. Ju po inkorporacji do Korony panowie mazowieccy podjli myl kodyfikacji wasnego prawa w celu zachowania jego odrbnoci. Pierwszy projekt to Zwd Pramowskiego (nie uzyska zatwierdzenia krla), drugi poprawiony- zwany Drugim Statutem Mazowieckim albo Zwodem Goryskiego zosta w 1540r zatwierdzony przez krla. W 1576r szlachta mazowiecka wyrazia ch przyjcia prawa koronnego, ale z zastrzeeniem utrzymania pewnych wasnych norm ujtych w 46 artykuw, byy to tzw. Exceptia Mazowieckie, ktre utrzymay si do koca dawnej Rzeczypospolitej. W Prusach Przywilej Inkorporacyjny z 1454r utrzyma w mocy istniejce tu rda prawa. Szlachta pruska podja kroki w celu reformy obowizujcego na ich terenie prawa miast chemiskich, ktrych efektem byo uchwalenie zbioru, pod nazw Korektura Pruska, przyjt przez sejm w 1593r. Zoona ze 158 artykuw, regulowaa przede wszystkim ustrj sdw, prawo rodzinne i spadkowe oraz proces. Postanowienia korektury opieray si w duej mierze na prawie koronnym, stad te uywana bya ona w prawie koronnym jako rdo posikowe. 28. I STATUT LITEWSKI Zwizki pastwowe Polski z Litw powodoway wzajemne oddziaywania na siebie obu systemw prawnych, prawo litewskie czerpao wtki z prawa polskiego, z kolei w judykaturze sdw polskich odwoywano si do prawa litewskiego. Na pocztku XVI w. ksi Aleksander wyda przywilej dla ziemi woyskiej, ktry mia obowizywa do chwili wydania statutu. Stany litewskie oczekiway na zatwierdzenie statutu, co nastpio w 1529 r. na sejmie wileskim. By to tzw. I Statut Litewski, dotyczcy prawa sdowego, ustroju pastwowego i organizacji spoeczestwa. Skada si z 282 artykuw ujtych w 13 rozdziaach. 29. II STATUT LITEWSKI Potrzeba wprowadzenia poprawek w I Statucie, a przede wszystkim jego uzupenienia nowymi przepisami spowodowaa podjcie przez Komisje powoan przez Zygmunta Augusta

w 1551r prac nad kodyfikacj. Jej wynikiem byo opracowanie w 1566 r. II Statutu Litewskiego, nieco obszerniejszego od poprzedniego, tj. 368 artykuw w I4 rozdziaach, a opartego gwnie na nowej systematyzacji materiau prawnego. 30. III STATUT LITEWSKI W zwizku z wysuwanymi przez akt Unii lubelskiej postulatami zblienia obu systemw prawnych powoana zostaa komisja, ktra miaa uzgodni ustrj wewntrzny Wielkiego Ksistwa z postanowieniami Unii. W rezultacie prac komisji wydatny zosta i zatwierdzony na sejmie koronacyjnym w 1588 r. III Statut Litewski, zachowujcy w peni odrbno systemu prawnego Litwy, a jednoczenie przyjmujcy pewne postanowienia prawa koronnego i postulaty polskiej doktryny. Statut przewidywa wyczno terytorialn jego stosowania nawet w stosunku do cudzoziemcw. 31. ZASADY ODPOWIEDZIALNOCI w XVI- XV WIECZNYM PRAWIE KARNYM W prawie karnym doby nowoytnej przyjty si pewne nowe postpowe zasady, stworzone u schyku redniowiecza przez szko wosk. I tak Carolina zwracaa wiksz uwag na nastawienie woli sprawcy. Odrniano ju wyranie przestpstwa popenione w zym zamiarze i przestpstwa nieumylne, nastpio precyzyjne zrnicowanie winy umylnej i nieumylnej. Carolina opieraa si na zaoeniu, e nie skutek zewntrzny decyduje o przestpstwie, ale zamiar oraz uzaleniaa zakres odpowiedzialnoci od stopnia zego zamiaru i wiadomoci sprawcy. Konsekwencj tego stanowiska byo wyrnienie rnych stopni winy: dolusumyln, culpa- nieumyln, casus- zwyky przypadek. Przestpstwa popenione przypadkowo bez winy ze strony sprawcy nie podlegay karze publicznej, tylko rodziy obowizek odszkodowania pieninego. Za przestpstwo uznano take usiowanie, z drugiej za strony wprowadzono bezkarno czynw popenianych w obronie koniecznej, stanu wyszej koniecznoci, braku winy, braku bezprawnoci dziaania, niezawinionego przez sprawc bdu {error}, przymusu fizycznego, ktry wycza woln wol sprawcy, z niedojrzaoci psychicznej, czasem z choroby psychicznej. 32. ODMIENNOCI PRAWA KARNEGO DOBY NOWOYTNEJ W cigu XVI w. wyksztaciy si w prawie ziemskim pewne odmiennoci postpowania w sprawach karnych polegajce na wprowadzeniu do pewnych elementw procesu inkwizycyjnego, zwaszcza w stosunku do najciszych przestpstw. Rozszerzeniu ulego w praktyce dochodzenie przestpstw z urzdu prowadzone przez specjalnych urzdnikw przy sdach ziemskich i grodzkich, zwanych instygatorami, ktrzy wszczynali postpowanie na skutek doniesienia lub z wasnej inicjatywy, a w czasie procesu stawali si oskarycielami z urzdu. Najcisze przestpstwa przeciwko pastwu zostay poddane ledztwu sdowemu prowadzonemu z urzdu, a kady wezwany na przesuchanie musia si stawi pod grob kar. W stosunku do takich zbrodni prawo ziemskie dopuszczao stosowanie tortur, gwnie w celu uzyskania przyznania si do winy. O wydaniu winia na tortury decydowa sd, ale prawo ziemskie uzaleniao moliwo ich stosowania od zaistnienia dostatecznych poszlak przeciw obwinionemu. 33. WYODRBNIENIE SI PROCESU KARNEGO OD CYWILNEGO W EUROPIE Dopiero ok. XIII w. nastpio zrnicowanie skarg na cywilne i karne, co dawao podstaw do wyksztacenia si odrbnoci proceduralnych. Ostatecznie wyodrbnienie si dwch rodzajw procesu sdowego nastpio jednak w czasach nowoytnych. Najwczeniej podzia postpowania na cywilne i karne nastpi we Woszech. Podstaw postpowania w sprawach cywilnych stay si zasady rzymskiego procesu kognicyjnego. Stosowany w obrbie komun woskich, zacz nastpnie wraz z sdownictwem kocielnym przenika do rnych krajw, stajc si u progu czasw nowoytnych podstaw procesu cywilnego w Europie. Cech charakterystyczn postpowania w sprawach karnych, rozwinitego w miastach woskich, byo zastpowanie dawnego procesu skargowego, postpowaniem nowego typu procesem inkwizycyjnym. 34. LEGALNA TEORIA DOWODW Proces cywilny (rzymsko-kanoniczny) i karny (inkwizycyjny) charakteryzowaa w ocenianiu dowodw i wydawaniu wyrokw tzw. Legalna teoria dowodowa albo teoria dowodw formalnych. Sdzia by zobowizany do wyrokowania tytko na podstawie przedstawionych mu materiaw i dowodw. Wyraaa to paremia:, e co nic jest zawarte w aktach nie istnieje w ogle. Przy ocenie dowodw sdzia by obowizany trzyma si przepisw ustawy, ktra z gry okrelaa warto poszczeglnych rodkw dowodowych. W swoim czasie teoria ta miaa suy jako sposb ograniczenia samowoli i bezprawia w wymiarze sprawiedliwoci przez aparat pastwa absolutnego, skoro nakazywaa sdziemu poszukiwanie dowodw winy, jednak w praktyce prowadzia do wynaturzenia roli dowodw w procesie. Najlepszym z dowodw byo przyznanie si do winy, co okrelano mianem krlowej dowodw. 35. TORTURY W NOWOYTNYM PROCESIE KARNYM Tortury byy sposobem zmuszania oskaronego do skadania zezna. Zeznania zoone na torturach musiay by przez obwinionego potwierdzone po ich zakoczeniu. Jeli istniay sprzecznoci w treci zezna, mona byo tortury ponowi. Dopuszczalne te byo stosowanie tortur po zakoczeniu postpowania w celu wydobycia zezna o ewentualnych wsplnikach przestpstwa. Osoby stanw uprzywilejowanych byy na ogl uwalniane od tortur. Poddanie

torturom byo na og dopuszczalne dopiero przy istnieniu okrelonych poszlak. Stosowanie tortur byo nieodcznym skadnikiem procesu inkwizycyjnego, a jednoczenie przejawem okruciestwa i naduy feudalnego systemu sdowego. 36. PROCES INKWIZYCYJNY Dominacja zasady publicznoprawnej znalaza swj wyraz take w dziedzinie procedury karnej. Pierwszestwo zdoby sobie proces inkwizycyjny, ktrego pocztki sigaj XIII w. Stopniowo wypiera on proces skargowy. Dzieli si na dwa gwne stadia: 1 inkwizycja generalna (miaa na celu ustalenie faktu popenienia przestpstwa i osoby sprawcy), 2 inkwizycja specjalna (miaa na celu doprowadzi do uzyskania wiadectwa winy sprawcy). Proces inkwizycyjny charakteryzowa si: 1. by wszczynany z urzdu, na podstawie informacji; 2. wszystkie funkcje procesowe, tj. ciganie, obrona, wyrokowanie spoczyway w rku jednej osoby, jak by sdzia- inkwirent; 3. postpowanie byo w zasadzie tajne i pisemne; 4. nie byo w nim rwnoci stron, oskarony staje si przedmiotem procesu, nie ma zagwarantowanej obrony, a system rodkw dowodowych dziaa przewanie na jego niekorzy (legalna teoria dowodowa). W Polsce zacz si pojawia od schyku XV w., upowszechni si w XVI w. w prawie miejskim i wiejskim dziki recepcji Caroliny (CCC). Nie przybra jednak Tak skrajnej postaci jak w Europie zachodniej, w Polsce nie by tajny, a oskarony mia prawo do obrony. W 1776r zniesiono stosowanie tortur w procesie. 37. ODMIENNOCI PROCESU ANGIELSKIEGO W CZASACH NOWOYTNYCH Odmiennoci procesu angielskiego w stosunku do kontynentalnego wyraaj si w istnieniu w postpowaniu w Anglii nastpujcych instytucji: 1. awa przysigych- oskaronemu przysugiwao prawo, by jego sprawa bya rozpatrywana w sdzie przy udziale awy. Ewolucja sdw przysigych doprowadzia do stworzenia dwch rodzajw aw: Wielkiej awy Przysigych, Maej awy Przysigych. 2.Habeas Corpus- pocztki tej instytucji sigaj schyku redniowiecza, ale swj ksztat zawdzicza synnym Habeas Corpus Act z XVII w. Oznaczaa ona zakaz przetrzymywania aresztanta, tj. podejrzanego o popenienie przestpstwa w wiezieniu bez zgody sdziego. Instytucja Ta zapobiegaa bezprawiu, wzmacniaa kontrol sdu nad dziaalnoci wadz administracyjno-policyjnych i umacniaa zasad "panowania prawa". 38. PRAWO SPADKOWE W DAWNEJ POLSCE W dawnej Polsce dziedziczenie beztestamentowe growao nad dziedziczeniem z testamentu, ktre pocztkowo byo niedopuszczalne. Rozwj dziedziczenia testamentowego by rezultatem postpujcej indywidualizacji wasnoci, a zwaszcza wasnoci ziemi. W miar wzrostu wasnoci indywidualnej opierajcej, si na wadztwie prawnym jednostki otwierao si pole dla szerszego rozwoju prawa spadkowego, w tym gwnie dziedziczenia beztestamentowego. Testament byt pocztkowo niedopuszczalny ze wzgldu na to, e najdawniejsze prawo polskie nie tolerowao sytuacji, aby rozporzdzenie woli wyraone za ycia wywoao skutki po mierci testatora oraz jeeli byt sporzdzony na rzecz osb niebdcych podmiotami prawnymi do spadkobrania w wyniku dziedziczenia beztestamentowego, stanowi naruszenie zasady, e wasno nieruchoma jest dobrem rodzinnym, ktre powinno przypa najbliszym krewnym. Od schyku XII w. pojawiy si pod wpywem Kocioa pisemne testamenty, ktre sporzdzano rzadko, gwnie na rzecz on dajc im rwnoczenie moliwo dokonania darowizny otrzymanych dbr na rzecz Kocioa, ktry walczy o swobod testowania i w wiekach XIII do XV odnis pewne sukcesy, polegajce na ustpstwach ze strony niektrych panujcych i szlachty, zgadzajcych si na moliwo swobodnej dyspozycji caoci majtku na wypadek mierci, bd te jego czci. 39. DOBRA DZIEDZICZONE I NABYTE W POLSKIM PRAWIE PRYWATNYM Dobro dziedziczone to takie, ktre waciciel dziery po przodkach, ograniczone w zakresie swobody rozporzdzania tj. dziaao prawo bliszoci oraz ograniczenie moliwoci dyspozycyjnych w testamentach. Dobra nabyte to kupione przez waciciela lub nadane mu przez panujcego. 40. WASNO PODZIELONA Prawo feudalne nie znao cisego rozrnienia midzy wasnoci a posiadaniem. Wasno, jako najpeniejsze prawo do rzeczy, objawiaa si jako najwyszy stopie posiadania, jako zewntrzny wyraz kadego prawa rzeczowego. Szkoa glosatorw stworzya nowy oraz wasnoci podzielonej. W myl ich teorii istniay dwa rodzaje wasnoci na nieruchomoci: wasno bezporednia, zwana rwnie zwierzchni oraz wasno podlega, zwana te uytkow. Tak, wic pan feudalny mia wasno zwierzchni, a chop uytkow. Podobnie senior i lennik. Istnienie wasnoci podzielonej wynikao ze stosunkw gospodarczych panujcych w okresie feudalizmu. 41. WASNO INDYWIDUALNA, ZBIOROWA, NIEDZIA W PRAWIE FEUDALNYM Wasno w prawie feudalnym w Europie miaa bardziej odmienny charakter ni w Rzymie, tzn. bya mniej indywidualistyczna. Przejawiao si to przede wszystkim w istnieniu rnych form wasnoci zbiorowej. Typowym przykadem tej formy by niedzia rodzinny, polegajcy na wsplnocie ziemi ojca z synami lub na wsplnocie rodzestwa. Wasno wsplna ziemi zwana bya wasnoci posplnej rki, co oznaczao, e

czonkowie niedziau wadali nim jako zbiorowo majca prawo na caej rzeczy i dziaajca zbiorowo. Mimo istnienia niedziaw rodzinnych wasno na ziemi miaa przewanie charakter indywidualny. 42. OGRANICZENIE WASNOCI W PRAWIE FEUDALNYM (PRAWO RETRAKTU) ORAZ PRAWO SSIEDZKIE Wasno w stosunkach feudalnych bya ze swej natury ograniczona, gdy zwierzchnia wasno nie pokrywaa si z uytkow. Niezalenie od tych naturalnych ogranicze istniao wiele innych: 1. Regale-, czyli prawa zastrzeone dla panujcego; 2. Prawo bliszoci- wynikajce z pokrewiestwa, krpowao dyspozycj mieniem nieruchomym i zagraao prawom nowonabywcy. Dotyczyo ono praw rodzinnych i zapewniao uprawnionemu mono wyczenia od wspomnianych dbr osb posiadajcych gorsze prawo. Prawo bliszoci wyraao si w dwch instytucjach: *pierwokupu- bliscy krewni mieli pierwszestwo nabycia dbr, w razie ich zbycia przez waciciela, *retraktu- prawa wykupu dbr od nabywcy przez krewnych zbywcy; 3.Prawo ssiedzkie-obok ograniczenia z tytuu pokrewiestwa znane byy w prawie feudalnym ograniczenia dyspozycji nieruchomoci z tytuu ssiedztwa. Najblisi ssiedzi mieli praw retraktu nieruchomoci sprzedanej osobom z poza ssiedztwa; 4. Istniay rwnie ograniczenia powstae na skutek istnienia cudzych praw rzeczowych. 43. PIERWOTNE I POCHODNE NABYCIE WASNOCI W DAWNEJ POLSCE Nabycie wasnoci nastpowao w sposb pierwotny lub pochodny. Pierwotne sposoby nabycia wasnoci: 1. zawaszczenierzeczy niczyjej. Zawaszczajcy ziemi musia dokona tzw. Zapowiedzi (interdictio) przez czynno prawn, sdow, zakazujc wstpu na zawaszczony grunt i pobierania z niego poytkw; 2. zasiedzenienastpuje w wyniku dugotrwaego posiadania. Pochodne sposoby nabycia wasnoci: 1. wzdanie (resignatio)- oznaczao praw wasnoci, dokonywane w formie owiadczenia zbywcy przed wadz o zrzeczeniu si prawa wasnoci, czemu pierwotnie towarzyszyy rne symbole, np.: oddanie czapki; 2. wwizanie- polegao na wprowadzeniu nabywcy w posiadanie nieruchomoci. Odbywao si przy udziale przedstawiciela sdu (wonego), zbywcy, nabywcy, ssiadw, wiadkw; 3. inskrypcja- jako niezbdny wymg przy przeniesieniu wasnoci ziemskiej, pojawia si u schyku redniowiecza, polegaa na wpisie aktw wzdania i wwizania do waciwych ksig sdowych, posiadajcych prawo wiecznoci. 44. PRAWO ZOBOWIZA W DAWNEJ POLSCE Zobowizania w prawie ziemskim byy sabo rozwinite. Powstay przez umow albo jako rezultat przestpstwa. W czasach najdawniejszych powstaway z umw realnych, tj. przez przyjcie jakiej rzeczy. Do takich umw pierwotnie naleaa umowa kupna- sprzeday. Stopniowo jednak coraz wiksz rol odgryway umowy formalne, z ktrych powstawaa wikszo zobowiza. Innymi rdami zobowiza byy umowy konsensualne tzn. oparte na zwykym porozumienia, nie miay w polskim prawie wikszego znaczenia. Uwaano, e goe porozumienie nie tworzy zobowizania, jeeli nie zostao ono utwierdzone w inny sposb. W polskim prawie istniay take sposoby utwierdzania oraz umacniania umw. 45. UMOWA KUPNA- SPRZEDAY NIERUCHOMOCI W PRAWIE FEUDALNYM Kupno- sprzeda rozwino si z zamiany: jedna strona (kupujcy) nie wiadczya ju w naturze, lecz uiszczaa pienidze za okrelony towar. Najwiksze znaczenie miao kupno-sprzeda nieruchomoci. Nie zawsze miao ono czyst posta, gdy zbliay si do niego inne formy, np. zastaw na upad. Sprzeda nieruchomoci ziemskiej wskutek dziaania prawa bliszoci czsto nie miaa cech definitywnej transakcji. Strony mogy zreszt wprowadza do umowy klauzul o moliwoci odkupu przez sprzedawc, sprzedanej nieruchomoci. Od XV w. rozwiny si szerzej sprzedae nieruchomoci zwane wyderkami. Szukajcy kredytu szlachcic sprzedawa w takim wypadku nieruchomo, zastrzegajc sobie moliwo odkupu. Ta sprzeda czasowa dawaa kupujcemu moliwo pobierania poytkw, a w razie odkupu zwrotu ceny kupna. 46. PROCES PETYTORYJNY A POSESORYJNY Proces petytoryjny to postpowanie majce na celu przede wszystkim przywrcenie wacicielowi wadztwa nad rzecz lub przywrcenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie narusze (legitymacja czynna przysuguje wacicielowi rzeczy, bierna za osobie, ktra praktycznie wada rzecz) Proces posesoryjny jest to natomiast postpowanie majce na celu przywrcenie naruszonego posiadania w razie jego samowolnego naruszenia (legitymacja czynna przysuguje posiadaczowi, ktrego posiadanie naruszono, bierna za temu, kto swym dziaaniem naruszy posiadanie, oraz temu, na czyj korzy naruszenie nastpio). 47. PRAWO MAESKIE W DAWNEJ POLSCE Po przyjciu chrzecijastwa Koci dy do podporzdkowania sobie caoci osobowego prawa maeskiego. Prawo kanoniczne przewidywao trzy podstawy wanoci maestwa: 1zoenia owiadczenia woli; 2 braku przeszkody zrywajcej maestwo; 3 stosowania wczeniej formy zawarcia maestwa. Rozwizanie maestwa nastpowao najczciej w sposb naturalny (tj. mier). Na rozwody Koci nie zezwala. Dopuszczalne byo jednak rozwizanie tylko przez staranie o stwierdzenie w sensie fizycznym, a dopenione mogo by rozwizane tylko przez

staranie o stwierdzenie niewanoci, jeli istniay jakie wady dotyczce formy zawarcia maestwa. Niemono uzyskania rozwodu w wanym maestwie katolickim, bya agodzona instytucj separacji. Stosunki majtkowe w maestwie opieray si na systemie posgowo-lennym, ktry w dawnej Polsce nazywano rzdem (tj. zarzdem) posagowym. Polega on na odrbnoci majtkowej maonkw tj. na tym, e posag pozostawa wasnoci ony, niemniej caoci majtku zarzdza ma, ktry mg te dysponowa posgiem pieninym. 48. PRAWO NATURY. Nowoytne prawo natury ksztatowao si w czasach wielkiego postpu nauk przyrodniczych, co warunkowao tre i metod filozofii prawa natury. Czowiek by uwaany za czstk wielkiego mechanizmu Natury, a wizja nowego, porzdku spoecznego wywodzona bya z poznawanych rozumem praw przyrody. Powstanie szkoy nowoytnego prawa natury powizane jest z postaci Hugona Grocjusza (1583- 1645), holenderskiego prawnika, polityka i filozofa, ktry sformuowa w swych dzieach katalog wystpujcych w spoeczestwie starych, wynikajcych z natury czowieka prawide, takich jak: obowizek dotrzymywania umw, obowizek naprawienia szkody, uznanie, e pewne czyny musz by ukarane, aby wydedukowa z owych zaoe prawnonaturalnrych elementy do budowy caego systemu. 49. WIATOPOGLD PRAWNICZY Jest to pogld, e instytucje prawne maj twrcz moc, a samo prawo jest w stanie zmieni czowieka. Wynika to z odrzucenia koncepcji czowieka zego z natury. Twierdzono, e czowiek przychodzi na wiat dobry (tabula raza) i atwo go uksztatowa. Twierdzono, e wystarczy odrzuci stare prawo i stworzy nowe oparte o prawo natury. Wierzono, e reforma prawa pozwoli zmieni natur ludzk. 50. KONCEPCJA UMOWY SPOECZNEJ ORAZ PRAW PODMIOTOWYCH I ICH ZNACZENIE DLA DOKTRYNY PRAWA SDOWEGO Istnia pogld, e ludzko yje w stanie trzody (Beccaaria), dzikoci. Ci ludzie postanowili odda czstk swych praw podmiotowych (prawo do ycia, wolnoci), czstk wolnoci osobistej na rzecz suwerena, pastwa, spoeczestwa jako caoci w zamian za ochron. Umowa spoeczna, jak zawarli midzy sob czonkowie spoecznoci ludzkiej staa na gruncie przekazania na rzecz ogu czstki praw jednostek ich praw podmiotowych w tym jednak zakresie, e nie odday ich w sposb zupeny. Nikt, bowiem nie zgodziby si na pozbawienie siebie praw zasadniczych, na torturowanie. W zwizku z tym za sprzeczne z umow spoeczn naley uzna wszelkie okruciestwo prawa, ktre jest zbdne (np. kwalifikowana kara mierci, drczenie, tortury). 51. KONCEPCJA PODZIAU WADZY I JEJ ZNACZENIE DLA DOKTRYNY PRAWA SDOWEGO Znaczenie koncepcji podziau wadz na ustawodawcz, wykonawcz i sdownicz naley rozpatrywa przez pryzmat wpyww, jaki wywara ona na systemy polityczne, ustrojowe, prawne w nowoytnych pastwach. Oddzielenie wymiaru sprawiedliwoci od innych wadz, przekazanie sprawowania go sdom powodowao uniezalenienie si sdownictwa i nieingerencj wadzy wykonawczej czy ustawodawczej w stosowanie prawa sdowego (poza przypadkami ingerencji w postaci monarszego prawa aski). Z Trjpodziau wadzy wypyny take podstawowe zasady prawa sadowego takie Jak nullum crimen sine lege (nie ma przestpstwa bez ustawy), nulla peona sine lege (nie ma kary bez ustawy) czy lex retro non agit (prawo nie dziaa wstecz). 52. ROZWJ NAUK CISYCH I ICH ZNACZENIE DLA UDOSKONALENIA TECHNKI LEGISLACYJNEJ Przeom XVII i XVIII w. jest to okres wielkiego postpu nauk przyrodniczych(cisych), wiek Bacona, Newtona, Kartezjusza, Pascala. Wpyn on na uwiadomienie potrzeby precyzji w konstruowaniu przepisw prawnych. Dotychczas pisano ustawy w jzyku potocznym, teraz zaczto wprowadza do prawa zdobycze nauk (np. tworzenie czci oglnych kodeksw), powstaje nowa systematyka, nastpuje uporzdkowanie prawa. 53. KODYFIKACJI WE FRANCJI W XVII I I PO. XVIII W W XVII w. w czasach wzrostu absolutyzmu i funkcji oglnopastwowych panujcego, podjte zostay na du skal zadania kodyfikacyjne (poprzez Ordonanse krlewskie) caych gazi prawa sdowego. Dziaalno ustawodawcz tego okresu mona podzieli na dwa okresy: 1 wydawanie ordonansw Ludwika XIV z inicjatywy generalnego kontrolera finansw Colberta o charakterze kodyfikacji. Wydano tu kilka tzw. Wielkich ordonansw, zawierajcych gwnie normy postpowania sdowego oraz normy zwizane z potrzebami gospodarki i obrotu. Wydano kolejno: ordonans o postpowaniu cywilnym z 1667 r ordonans o postpowaniu kamym z 1670r ordonans o handlu z 1673r. ordonans o marynarce z 1681 r. czarny kodeks (code noir) z 1685 r. 2. wydawanie ordonansw za czasw Ludwika XV z dziedziny prawa prywatnego: Ordonans o darowiznach z 1731 r. ordonans o testamentach z 1735 r. ordonans o substytucjach fideikomisowych z 1747 r. 54. KODYFIKACJE W ROSJI W XVI I XVII W W XVI w. zosta wydany w miejsce poprzedniego (Sudiebnika- zbioru oglnorosyjskiego z 1498 r. cara Iwana III) nowy zbir, tzw. Carski Sudiebnik z 1550 r.,

zawierajcy w swych 100 artykuach wiele nowych postanowie gwnie z dziedziny sdownictwa i procesu. Kolejn oglnorosyjsk kodyfikacj prawa by zbir pod nazw Sobornoje Uoenie cara Aleksandra Michajowicza z 1649r, ktry obowizywa w Rosji prawie 200 lat. Zbir ten zosta opracowany przez specjaln komisj pod przewodnictwem ksicia Odojewskiego i przyjty przez organ przedstawicielski- Sobr ziemski. Opiera si m.in. na Sudiebnikach, ukazach carskich, na prawie bizantyjskim i III Statucie Litewskim. Zoony z 967art. sta znacznie wyej ni poprzednie pod wzgldem techniki ustawodawczej. Obejmowa przepisy prawa pastwowego, administracyjnego, karnego, cywilnego i procesu. Wydany drukiem i przetumaczony (m.in., na acin) by szeroko znany poza granicami Rosji. By ostatnim wydanym zbiorem prawa rosyjskiego do czasw podjcia prac kodyfikacyjnych w XIX w. 55. BUDOWA OGLNYCH POJ PRAWNYCH ORAZ WYODRBNIENIE SI CZCI OGLNYCH KODEKSW KARNYCH W OWIECENIU Rozwj nauk cisych i ich znaczenie dla procesw legislacyjnych, w szczeglnoci dla technik prawniczych i ich doskonalenia znajdowa gbokie odbicie w prbach wyodrbniania z kazuistycznych przepisw prawa karnego wsplnych dla nich poj prawnych i wyciganie ich niejako przed nawias. Powodowao to przypieszony rozwj prac nad przygotowywaniem zbiorw tych oglnych poj, tzw. czci oglnych kodyfikacji zawierajcych przepisy wsplne dla szerszej gamy uregulowa ujtych w czciach szczeglnych kodeksw. 56. ROZGRANICZENIE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO I PROCESOWEGO Kodeksy przed owieceniowe nie znay rozgraniczenia midzy prawem materialnym a procesowym, granica ta bya niewyrana. W owieceniu zaczto zwraca uwag na t granic. Pojawiay si postulaty domagajce si tworzenia osobnych kodeksw. Pierwszym kodeksem wycznie obejmujcym przepisy prawa materialnego bya Jzefina, a obok niej kodyfikacja obejmujca tylko prawo procesowe w Austrii Ordynacja postpowania w sprawach karnych. 57. ZASADY NULLUM CRIMEN, NULLA PEONA SINE LEGE ORAZ LEX RETRO NON AGIT Konsekwencj przyjcia zasady legalizmu byo uznanie, e przestpstwem jest czyn zagroony kar parz ustaw (jest to przejawem przyjcia do systemw prawnych dwch oglnych, podstawowych zasad nullum crimen sine lege- nie ma przestpstwa bez ustawy oraz nula poena sine lege- nie ma kary bez ustawy) obowizujc w czasie jego popenienia. Std na og kodeksy karne wprowadziy zasad, e ustawa nie dziaa wstecz (lex retro non agit). Nie odnosi si do czynw popenionych przed jej wejciem w ycie. Oznaczao to, e w razie zmiany ustawy po popenieniu czynu sprawca podlega osdzeniu wg ustawy dawniejszej. W pniejszych czasach przewaa zacz pogld, e reakcja karna powinna by wyrazem panujcej w danym czasie oceny spoecznej czynu i aktualnych intencji ustawodawcy, a std naley zastosowa now ustaw do wszelkich czynw nawet popenionych przed jej wejciem w ycie, o ile byy zakazane pod grob kary w chwili ich popenienia. 58. DZIEJE ZNOSZENIA TORTUR W PROCEDURACH EUROPEJSKICH Najwczeniejszym kierunkiem wystpie humanitarystw w dziedzinie procesu karnego bya krytyka inkwizycyjnego postpowania dowodowego, a zwaszcza kwestia stosowania tortur jako rodka wymuszania zezna od obwinionych. Przeciw torturom wypowiadano si rwnie, lecz sporadycznie w czasach Odrodzenia. Ale dopiero w XVIII w. zagadnienie tortur byo poddane wszechstronnej ocenie od strony etycznej, medycznej, psychologicznej itp. co doprowadzio do powszechnego dania ich zniesienia nie tylko jako sprzecznych z elementarnym poczuciem czowieczestwa, ale ze wzgldu na to, e byy one najbardziej zawodnym rodkiem dochodzenia do prawdy w procesie. W tej te dziedzinie wystpienia humanitarystw przyniosy najszybsze efekty. Tortury jako rodek wymuszania zezna w procesie inkwizycyjnym zostay zniesione najwczeniej w Prusach (czciowo w 1740 r.) ostatecznie w 1754r, nastpnie w Austrii i Polsce(1776 r). 59. PRAWO OSKARONEGO DO KAMSTWA I OBRONY ORAZ INNE ZASADY PROCESOWE W OKRESIE OWIECENIA Prawo karne uwzgldniao kilka podstawowych zasad: zasada publicznoprawn uznawana, za naczeln, wg niej przestpstwo zagraa oglnemu adowi i porzdkowi publicznemu musi, wic by cigane przez pastwo; trj podmiotowo stosunku prawno-procesowego, podmiotami procesu byli: oskaryciel, oskarony i sd, stosownie do trzech funkcji procesowych: oskarenia, obrony i sdzenia; rwno stronproces by w zaoeniu sporem toczonym przed sdem midzy dwoma rwnoprawnymi przeciwnikami; zasada obustronnego posuchania; proces toczy si z zachowaniem zasady jawnoci zewntrznej, zasady ustnoci i bezporednioci; z zasad bezporednioci czya si zasada koncentracji; zasada swobodnej oceny dowodw- w wyroku sdzia wypowiada swoje przekonanie o winie lub niewinnoci oskaronego; zasada, e nie tylko ustawa jest rdem prawa karnego; nullum crimen, nulla poena sine

lege oraz lex retro non agit; nieletni winni by karani inaczej ni doroli; drobne przekroczenia prawa karnego traktowano jako wykroczenia. 60. POSTLULATY SZKOY HUMANITARNEJ W DZIEDZINIE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO Program humanitarnej reformy ustawodawstwa kryminalnego dotyczy przede wszystkim najbardziej jaskrawych przejaww bezprawia i okruciestwa dotychczasowego systemu karania. Gwnym celem wystpie humanitarystw bya walka z feudalnym bezprawiem i samowol w dziedzinie wymiaru sprawiedliwoci, z arbitralnoci sdziw. Domagano si, okrelenia przez prawo, co jest przestpstwem i jaka za grozi kara. Myl ta wyraona w przyszoci, jako nullum crimen, nulla peona sine lege bya na razie hasem skierowanym przeciw praktyce stosowania analogii w prawie karnym. Zapobiec tym praktykom mogo zastpienie praw zwyczajowych, kodyfikacj prawa karnego, zawierajc okrelenie wszystkich rodzajw przestpstw- zgodnie z regu Benthama: " co nie jest w kodeksie, nie moe by prawem". Humanitaryci domagali si by ustawa obowizywaa wszystkich jednakowo, a wic by wszyscy, bez wzgldu na stan podlegali rwnym karom. 61. POSTULATY SZKOY HUMANITARNEJ W DZIEDZINIE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO Najwczeniejszym kierunkiem wystpie humanitarystw w dziedzinie prawa karnego procesowego bya krytyka inkwizycyjnego postpowania dowodowego, a zwaszcza kwestia tortur, jako rodka wymuszania zezna od obwinionych. Z zagadnieniem tym czya si krytyka caego systemy dowodowego w procesie inkwizycyjnym, a wic zaoe legalnej teorii dowodowej. W myl postulatw humanitarystw celem postpowania dowodowego miao by dochodzenie do prawdy obiektywnej, materialnej, a nie jak dotd dowiedzenie za wszelk cen popenienia przestpstwa, bez wzgldu na fakty i okolicznoci. W swym pozytywnym programie przebudowy procesu karnego humanitaryci opierali si na wzorach angielskich (awa przysigych, Habeas Corpus), ktrych urzdzenia procesowe stay si dla nich inspiracj do podejmowania programu reformy. Jej zasadniczym elementem byo nadanie podsdnemu praw w postpowaniu sdowym, a wic gwarancji przeciw samowolnemu uwizieniu, prawa do obrony, zapewnienia mu ochrony prawnej i traktowania go jako niewinnego do czasu udowodnienia mu winy. 62. ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOCI Zasada domniemania niewinnoci gosia, e dopki oskaronemu nie zostanie udowodniona wina, nie zostanie mu dowiedzione, e jest przestpc, traktowany bdzie jako niewinny (w ten sposb zapewniono mu ochron prawn). Ten postulat stanie si niebawem jedn z naczelnych gwarancji jednostki w procesie karnym. Jak pisze Beccaria: nikogo nie mona nazwa przestpc, dopki nie zapadnie wyrok skazujcy, spoeczestwo nie moe za pozbawi oskaronego swej ochrony do czasu, a zapadnie decyzja, e pogwaci on umowy, na mocy, ktrych udzielono mu tej ochrony. 63. IN DUBIO PRO RERO Jest to zasada prawna zgodnie, z ktr wtpliwoci nie dajcych si rozstrzygn nie mona tumaczy na niekorzy oskaronego, zasada ta moe wystpowa w dwch odmianach: pozytywnej (polegajcej na nakazie rozstrzygania wtpliwoci na korzy oskaronego) i negatywnej (polegajcej na zakazie rozstrzygania wtpliwoci na niekorzy oskaronego) Zasada ta odnosi si do wtpliwoci zarwno faktycznych, jak i prawnych. Obecnie w polskiej procedurze karnej (Kodeks karny z 1969 roku) wystpuje w wersji negatywnej, a wg nowego kodeksu karnego z 1997roku w wersji pozytywnej. 64. MONTESKIUSZ JAKO HUMANITARYSTA Charles Louis de Secondat hrabia de la Brede et de Montesquieu, nazywany Monteskiuszem, 1689- 1755, francuski prawnik i filozof, myliciel i pisarz polityczny. By przeciwnikiem absolutyzmu krlewskiego i uwaa, e najlepszym ustrojem jest monarchia parlamentarna typu angielskiego W znanym dziele O duchu praw z 1748 r., wyoy teori dobrze rzdzonego i praworzdnego pastwa, w myl zasad wczesnego Owiecenia i ideaw monarchii konstytucyjnej gosi, e pastwo jest wynikiem umowy spoecznej obywateli dla ochrony ich interesw, bezpieczestwa i wolnoci obejmujcej swobod sumienia, sowa mwionego i pisanego, a prawa powinny si kierowa duchem umiarkowania, wadze ustawodawcza, wykonawcza i sdownicza winny by od siebie oddzielone i rwnoway si wzajemnie, ustawodawstwo winno by dostosowane do warunkw wynikajcych z pooenia, tradycji i charakteru rzdw ale musi sprzyja wolnoci i postpowi. 65. WOLTER A IDEE HUMANITARNE Franciszek Maria Arouet- Walter (1694- 1778), nazywano go krlem filozofw, atakowa ostro fanatyzm religijny, nietolerancj wyznaniow, ciemnot i uprzywilejowanie kleru. Opowiada si za zniesieniem kary mierci, pitnowa naduycia w administracji, zwalcza cenzur. Voltaire poda krytyce panujcy system wymiaru sprawiedliwoci. Ale wydarzeniem, ktre zadecydowao o podjciu przeze otwartej watki o reform prawa karnego w duchu humanitarnym bya gona sprawa protestanta z Tuluzy- Jana Calasa, niewinnie obwinionego o rze, przez fanatyczn opini publiczn o zamordowanie syna z pobudek religijnych, a nastpnie skazanego na amanie koem i spalenie na stosie.

Mczeska mier Calasa staa si dla Woltera inspiracj do walki o jego pomiertn rehabilitacj i poprzez publikacj serii pism. 66. PRAWO SDOWE W DEKLARACJI PRAW CZOWIEKA I OBYWATELA Ogoszona 26 sierpnia 1789r przez Konstytuant podczas trwania Wielkiej Rewolucji Francuskiej Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela, zawieraa zapowied oparcia prawa karnego na nowych zasadach prawa karnego materialnego, dotyczya w szczeglnoci trzech artykuw: art. 5 Ustawa moe zabrania tylko takiego postpowania, ktre jest szkodliwe dla spoeczestwa. Nie mona zabroni tego, czego nie zabrania ustawa i nikt nie moe by zmuszony do czynienia tego, czego ustawa nie nakazuje; art. 6 Ustawa (...) powinna by jednakowa dla wszystkich, zarwno wtedy, gdy broni, jak wwczas, gdy karze. Wszyscy obywatele s rwni wobec prawa; art. 8 Ustawa moe wprowadza tytko takie kary, ktre s oczywiste i cile potrzebne i nikt nie moe by karany inaczej, jak na podstawie ustawy, wydanej i ogoszonej przed popenieniem przestpstwa. Dziedziny procesu karnego dotyczyy dwa artykuy: art. 7. aden czowiek nie moe by oskarony, aresztowany i wiziony, jak tylko w wypadkach okrelonych przez ustaw i z zachowaniem form przez ni przepisanych. Ci, ktrzy powoduj, wydaj, wykonuj lub polecaj wykona rozkazy samowolnie, winni by ukarani; art. 9 Kady czowiek jest uwaany za niewinnego, dopki nie zosta uznany winnym. 67. PROJEKT ZBIORU PRAW SDOWYCH (TZW. KODEKS ZAMOYSKIEGO) Jednym z reformatorskich kierunkw polskiego Owiecenia byy postulaty kodyfikacji prawa sdowego. W przezwycieniu feudalnego partykularyzmu widziano wany czynnik wzmocnienia jednoci pastwa i osignicia bezpieczestwa prawnego. W 1776r zostaa na sejmie powoana na wniosek krla komisja kodyfikacyjna, ktrej celem miao by skodyfikowanie caego prawa sdowego. Zoona z szeciu osb pod przewodnictwem Andrzeja Zamoyskiego. Wynikiem prac komisji byo przedoenie sejmowi w 1778r projektu pod nazw Zbir Praw Sdowych, obejmujcego zarwno prawo prywatne, jak i karne uoone w porzdku rzymskich instytucji. Mia by prawem powszechnym dla wszystkich stanw. Dotyczy ustroju, prawa cywilnego, karnego. Od strony prawa karnego by podobny do Caroliny (CCC) by bardzo okrutny, przewidywa proces inkwizycyjny bez tortur. 68. USTAWA OSDACH SEJMOWYCH Z 1791 R 17 maja 1791r uchwalono ustaw o sdach sejmowych przez Sejm Czteroletni. Sdy te miay by organami, ktre sdziy za najpowaniejsze przestpstwa polityczne oraz czoowych funkcjonariuszy pastwa za zamanie konstytucji. Ustawa zapewniaa oskaronemu prawo doobrony, zasad in dubio pro rero, zakazano skadania przysigi jako rodka dowodowego, rwnie przyznanie si oskaronego do winy nakazywano traktowa ze szczegln ostronoci, zapewniano nietykalno oskaronego. 69. USTAWODAWSTWO KARNE I PRAKTYKA REWOLUCYJNA WE FRANCJI 1791-1795. Pierwszy kodeks karny rewolucyjnej Francji zosta wydany w 1791r w postaci dwch ustaw uchwalonych przez Konstytuant. Skada si z dwch czci, z ktrych jedna bya niejako oglna mwica o karach, w szczeglnoci, recydywie, wyrokach zaocznych, skutkach skazania, przedawnieniu i innych, natomiast druga bya katalogiem przestpstw i kar, podzielonych gruntownie na, przestpstwa i zamachy na interes publiczny oraz przestpstwa przeciw jednostce Gosi ide rwnoci w karaniu, cisego okrelenia kar w ustawie wspmiernoci kary od przestpstwa. W 1794 r., gdy grupa Robespierre'a znalaza si u szczytu wadzy zaostrzy si terror. Konwent wyda wwczas dekret na mocy, ktrego oskareni nie mieli prawa do obrony. Istniay wtedy tylko dwa wyroki uniewinniajcy lub skazujcy na kar mierci przez stracenie na gilotynie. W 1795 wydano obszerny (646 artykuw) Kodeks o przestpstwach i karach. 70. ABGB CHARAKTERYSTYKA Kodyfikacyjnymi pracami w Austrii prym wid Franciszek Zeiller, ktry przygotowa projekt, zatwierdzony przez Franciszka I w dniu 1czerwca 1811r (wszed w rzycie od pocztku roku nastpnego w krajach dziedzicznych monarchii habsburskiej) jako Allgemeines Brgerliches Gesetztbuch -ABGB, cho oficjalnie mia dusz nazw. Skada si on z 1502 paragrafw podzielone na trzy dziay: 1.o prawie osobowym (dotyczy stanowiska osoby, prawa familijnego osobowego), 2.o prawie rzeczowym (prawo majtkowe, zobowizaniowe, spadkowe, maeskie majtkowe), 3.o prawach wsplnych dla praw osobowych i rzeczowych. ABGB wychodzc z zaoe prawnonaTuralnych przyj zasad powszechnoci i rwnoci praw. Nie byo to zgodne z wczesnym stosunkami spoecznymi, gdy w Austrii istniaa jeszcze feudalna struktura spoeczestwa. Te zasady byy, wic fikcj, a do likwidacji ustroju feudalnego w 1848 r. W cigu XIXw. przepisy ABGB nie poddano adnym zmianom, cho zmienia si zakres i charakter stosunkw prawnych przez nie regulowanych. Modernizacja nastpia dopiero na pocztku XX w. 80. PRACE NAD PRAWEM CYWILNYM W AUSTRII KODEKS CYWILNY ZACHODNIOGALICYJSKI Prace nad skodyfikowaniem prawa cywilnego w monarchii habsburskiej zaczty si ju w po. XVII w. za

czasw owieconego absolutyzmu i panowania szkoy prawa natury. Przywiecay tym pracom pewne cele polityczne. Monarchia austriacka zoona z wielu krajw dya do unifikacji gospodarczej i politycznej terytoriw. Prace nad kodyfikacj trway bardzo dugo. Dopiero u schyku XVIII w. dziaalno kodyfikacyjna zacza przynosi efekty. Cesarz Franciszek I nakaza, by projekt kodeksu wprowadzi w ycie na terenach Galicji Zachodniej jako tzw. Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski w 1797r. W tym samym roku wprowadzony te do Galicji Wschodniej. Galicja suya do sprawdzania uytecznoci projektowanych kodeksw Austrii. Po tych dowiadczeniach i po uwzgldnieniu opinii komisji krajowych, prace kodyfikacyjne w Austrii weszy w ostatnie stadium- przygotowanie do wydania ABGB. 81. KODEKS CYWILNY NAPOLEONA Prace nad kodyfikacj prawa prywatnego zostay podjte z inicjatywy Napoleona w czasach Konsulatu. W 1800 r. powoli on czteroosobow komisj zoon ze starych prawnikw praktykw Ancienregime'u, ktra przygotowaa projekt, zredagowany ostatecznie w 36 ustawach, ktre 21 marca 1804r. uchwalono jako Kodeks Cywilny Francuzw (Code civil des Francais). W 1807r. kodeks otrzyma nazw Kodeksu Napoleona. Skada si z 2281 artykuw uoonych w trzech ksigach: 1 o osobach (zawieraa przepisy o nabywaniu i utracie praw cywilnych, prawa maeskiego osobowego, o wadzy ojcowskiej, adopcji, opiece i kurateli), 2 o majtkach i rnych rodzajach wasnoci (zawierajca przepisy o wasnoci, uytkowaniu, suebnociach), 3 o rnych sposobach. nabywania wasnoci (ze zobowiza, prawa spadkowego, majtkowego maeskiego). Kodeks ten by oparty na prawnonaturalnych zaoeniach rwnoci, nieograniczonej wasnoci prywatnej i swobody umw, mia charakter antyfeudalny. W zaoeniach oglnych opiera si na zasadach indywidualizmu i liberalizmu. 82. BGB - GENEZA CHARAKTERYSTYKA I ZNACZENIE W pocztkach XIX w. goszono postulaty likwidacji partykularyzmw w dziedzinie prawa cywilnego, co uwaano za konieczny warunek rozwoju stosunkw gospodarczych kapitalistycznego obrotu. Przesanki oglnoniemieckiej kodyfikacji nastay dopiero po zjednoczeniu Niemiec. Na podstawie poprawki do konstytucji IIRzeszy Niemieckiej z 1871r powoano do ycia w 1874r komisj kodyfikacyjn, ktrej projekt spotkaa ostra krytyka. W 1890r nowa komisja przygotowaa kolejny projekt, uchwalony w 1896r przez Sejm Rzeszy z moc obowizujc od I stycznia 1900r pod nazw Burgerliches Gesetztbuch - BGB. Kodeks cywilny niemiecki skada si z 2385 paragrafw, zebranych w piciu ksigach wg opracowanej w XIX w. przez niemieck nauk recypowanego prawa rzymskiego systematyki tzw. pendektowej, ktra dzielia system prawa cywilnego na cz: ogln, zobowiza, rzeczow, rodzinn i spadkow. BGB operowa bardzo bogatym i rozbudowanym aparatem abstrakcyjnych poj. Zacz wywiera wpyw na ustawodawstwa cywilne krajw Europy i wiata, ograniczajc w tej mierze absolutn dotd dominacj Kodeksu Napoleona. 83. ZASADY OGLNE PRAWA CYWILNEGO XIX - WIECZNEGO LIBERALNEGO PASTWA BURUAZYJNEGO I ICH REALIZACJA W KODEKSACH Poszczeglne kapitalistyczne prawa cywilne oparte zostay na wsplnych podstawowych zasadach podkrelajcych autonomi jednostki. Zasadami tymi byy: wolno osobista; rwno wobec prawa; nienaruszalno wasnoci prywatnej; swoboda umw; swoboda testowania (jeszcze jednak ograniczona). Byy to zasady stworzone przez doktryn prawa natury i znajdujce swj szczeglny wyraz w kodeksach powstaych pod jego wpywem (jak Kodeks Cywilny Francuzw). Prawo cywilne oparo si wic na zaoeniach liberalno- egalitarnych i miao suy indywidualnym interesom jednostki. Pozostawao to w zgodzie z panujcym w XIX w. programem liberalizmu gospodarczego, negujcym moliwo interwencji pastwa w sfer aktywnoci gospodarczej i podtrzymujcym te zasad autonomii jednostki w sferze prawa. 84. SZKOA HISTORYCZNA W PRAWOZNAWSTWIE Szkoa historyczna powstaa w Niemczech jako wynik protestu przeciwko zaoeniom szkoy prawa natury. Bya to szkoa profesorska. Jej pierwszym reprezentantem by Hugo, a gwnym przedstawicielem Fridrich Karol von Savigny, ktry w dziele O powoaniu naszych czasw do ustawodawstwa i nauki prawa" uzna, e stworzenie kodyfikacji byoby szkodliwe, przekrelaoby, bowiem moc prawa, ktre powstaje jako produkt historyczny, jako twr narodu i odbicie jego ducha. Program szkoy opiera si na historyzmie tj. oglnym zaoeniu, e teraniejszo jest ograniczonym wytworem przeszoci i e prawo jest przejawem i produktem historycznego rozwoju. Wyodrbniay si w szkole historycznej dwa kierunki: romanistyczny - rozwijajcy badania nad prawem rzymskim nawizujc do humanizmu prawniczego oraz germanistyczny - zwracajcy uwag na prawo rodzime, niemieckie. 85. PRAWO MAESKIE W KRLESTWIE POLSKIM DO 1825 Tendencj rozwojow prawa w XIX w. bya laicyzacja prawa maeskiego. Odbijaa si ona w rny sposb w ustawodawstwach pastw

zaborczych i ze wzgldu na odmienne regulacje prawa maeskiego w tych systemach, na ziemiach polskich istniay trzy rne systemy prawa osobowego maeskiego: 1 system wiecko-wyznaniowy (mieszany)- wprowadzony przez austriacki patent maeski z 1783r. (Ehepatent) i Landrecht Pruski z 1794 r. Forma maestwa miaa tu tylko wyznaniowy charakter, bo maestwo wane definiowano jako kontrakt cywilny zawierany tylko przed kapanem. Warunki wanoci i tryb rozwizywania regulowao prawo wieckie stanowione przez pastwo, a spory rozstrzygay sdy pastwowe. Model mieszany zastosowa te ABGB utrzymujc laicki system przepisw okrelajcych maestwo jako umow wieck i jurysdykcj sdw wieckich. 2 system laicki - wprowadzi Kodeks Napoleona w Ksistwie Warszawskim w 1808 r. Krytykowany przez duchowiestwo i spoeczestwo polskie przywizane do tradycji przedrozbiorowych. Nowelizacja kodeksu z 1809r dekretem ksicia Ksistwa Warszawskiego agodzia laicki charakter prawa francuskiego potwierdzajc obowizki urzdw stanu cywilnego proboszczom. To uregulowanie obowizywao do 1825r, tj. uchwalenia Kodeksu Cywilnego Krlestwa Polskiego. 3 system wyznaniowy - Kodeks ww. z 1825 r. uchylajcy prawo francuskie nawiza do tradycji przedrozbiorowych i przywrci wyznaniow form zawarcia maestwa przed duchownym. Jurysdykcj posiaday sdy wieckie wg prawa wyznaniowego. 86. KODEKS CYWILNY KRLESTWA POLSKIEGO I PNIEJSZE ZMIANY W 1820 r. powoano Deputacj, ktrej celem miao by odpowiednie przerobienie Kodeksu Napoleona zgodnie z potrzebami narodu. Po wykorzystaniu uwag sdw miejscowych, judykatury i francuskiego pimiennictwa prawniczego. Zosta on uchwalony przez Sejm w 1825r jako Kodeks Cywilny Krlestwa Polskiego(KCKP), ktry zastpi ca I ksig Kodeksu Napoleona oraz cz ksigi III: Przywrci wyznaniowo-wieck form maestwa i wprowadzi w miejsce napoleoskiego ustroju wasnoci majtkowej maeskiej dawny polski system rzdu posagowego i systemu odrbnoci majtkowej maeskiej. Kolejne zmiany prawa cywilnego nastpiy w 1836r Ukazem Carskim Prawo o maestwie", ktry wprowadzi nowe prawo maeskie typu wyznaniowego. Zastpio ono wikszo przepisw prawa zawartych w KCKP. Mocy obowizujcej nie straciy przepisy prawa maeskiego osobowego KCKP, ktre odnosiy si do czterech wyzna gwnych. Zmiany objty te proces cywilny. W 1825r zniesiona zostaa kasacja wprowadzona francuskim kodeksem postpowania cywilnego. Kodeks ten w 1876 r. zosta zastpiony cakowicie rosyjsk ustaw o postpowaniu cywilnym z 1864r. 87. KODEKS KAR GWNYCH I POPRAWCZYCH Reform prawa karnego w Rosji kierowa Speraski, a po jego mierci hrabia Budowow. Wynikiem prac byo uoenie w 1845r Kodeksu Kar Gwnych i Poprawczych z moc od 1 maja 1846 r. Dopuszcza stosowanie analogii. Systematyka kar opieraa si na podziale na gwne (pozbawienie wszelkich praw poczonych bd z kar mierci lub zesaniem na cikie roboty) oraz poprawcze (zesanie krtkotrwae, roty aresztanckie, osadzenie w twierdzy, wizienie, kary cielesne). Zawiera 1221 artykuw, gdzie oprcz systemu kar wprowadzony bardzo rozbudowany katalog przestpstw, ze szczegln uwag na przestpstwa przeciwko wadzy pastwowej (zamachy stanu). Ju nawet sarn zamys zabjstwa cara karany by mierci. Duo miejsca zajmoway przestpstwa przeciw porzdkowi publicznemu, wrd ktrych surow kar zagroone byy zorganizowane wystpienia robotnikw i chopw poddanych. Kodeks ten zosta wprowadzony w 1847r w Krlestwie Polskim. 88. ROSYJSKA PROCEDURA KARNA W XIX W. Postpowanie karne zostao po raz pierwszy skodyfikowane w tomie XV, czci II Zwodu Praw na zasadach procesu inkwizycyjnego ze zmian Aleksandra I o oficjalnym zniesieniu tortur w postpowaniu karnym. Nowa reforma zostaa przeprowadzona ju w duchu buruazyjnym (powszechno, sdy przysigych) generaln reform sdownictwa z 1864 r. Ustawa postpowania karnego z 1864r skadaa si ze wstpu oglnego (932 art.) oraz trzech ksig (1080 art.). W miejsce procesu inkwizycyjnego, wprowadzia nowy zreformowany proces mieszany. Postpowanie dzielio si na kilka stadiw: 1 dochodzenie wstpne prowadzone przez wadze policyjne lub sdziego ledczego 2 oddanie pod oskarenie, 3 rozprawa gwna, ustna i jawna na zasadach rwnouprawnienia stron. Moc tej ustawy zostaa rozcignita od 1.07.1876r na terytorium Krlestwa Polskiego, uchylajc przepisy obowizujcej ordynacji procesowej pruskiej z 1805r. 89. KODEKS TAGNACEWA. U schyku XIX w. podjto w Rosji prace nad opracowaniem nowego kodeksu karnego. W 1881r powoano komisj z Tagnacewem i Fojnickim na czele, ktrej owocem prac byo przygotowanie w 1903r nowego kodeksu karnego rosyjskiego, wzorowanego na nowych teoriach polityki kryminalnej, jak i zdobyczach europejskiej nauki. Kodeks nazywany Kodeksem Tangacewa by dzieem zwizym liczcym 687 art. Wprowadzi trj- podzia przestpstw na zbrodnie(zagroone kar mierci katorga), wystpki (zagroone wiezieniem od 6 lat lub twierdz) oraz wykroczenia (karane aresztem lub

grzywn). Uzyska sankcj carsk, lecz nie zosta nigdy w Rosji wprowadzony w ycie w caoci, w zwizku z narastaniem fali rewolucji. Moc obowizujc uzyskaa cz jego artykuw odnoszca si do przestpstw politycznych i religijnych. Tak, wic w Rosji rwnolegle obowizyway KKGiP z 1845r oraz nieliczne przepisy KT z 1903 r. 90. FRANCUSKI KODEKS KARNY Z 1810 Zamkniciem epoki rewolucyjnych przeobrae by wydany w czasach napoleoskich w 1810r Code pnal pierwszy klasyczny kodeks karny. Stanowi due osignicie z punktu widzenia techniki legislacyjnej. Zawiera wycznie przepisy prawa karnego materialnego. Skada si z rozdziau wstpnego i czterech czci, z ktrych dwie pierwsze miay charakter oglny, a dwie pozostae szczeglny. Wprowadzi trj- podzia przestpstw na zbrodnie (crimes), wystpki(delits) i wykroczenia(contraventions). Za zbrodnie przewidywa kary poprawcze, wykroczenia podlegay karom policyjnym. System kar cechowaa wyjtkowa surowo suca idei odstraszania. Przywrcono kar konfiskaty majtku, niektre przestpstwa karano dodatkowo pitnowaniem skazanego. Z najciszymi karami czya si mier cywilna (usunicie ze spoeczestwa za ycia). 91. ROSYJSKA PROCEDURA CYWILNA W XIX W. Skodyfikowanie po raz pierwszy postpowania cywilnego w Rosji nastpio w tomie X, czci II Zwodu Praw, ktre byo pisemne i tajne. Sd wyrokowa bez adnej stycznoci ze stronami procesowymi, wycznie na podstawie streszczenia pism procesowych wg legalnej teorii dowodowej. Wraz z przeprowadzeniem przez Aleksandra II przebudow sdownictwa nastpio opracowanie nowej procedury cywilnej, ktra wesza w skad tzw. ustaw sdowych z 1864r. doczonych jako tom XVI do Zwodu Praw. Procedura cywilna rosyjska z 1864r opieraa si na zasadzie kontradykoryjnoci, na zasadzie ustnoci poczonej z form pisemn, zasadzie publicznoci i bezporednioci. Postpowanie rozpoczynao si od wniesienia pozwu, rozprawa bya ustna jawna. W postpowaniu dowodowym dopuszczono dowd ze wiadkw, dokumentw i przysigi. rodkiem odwoawczym od wyroku bya apelacja do sdu wyszej instancji. Procedura cywilna zostaa wprowadzona w 1875r na teren Krlestwa Polskiego w miejsce procedury francuskiej z 1806r. 92. FRANCUSKA PROCEDURA KARNA Z 1808 Kodeks postpowania karnego - Code d'instruction criminelle, ogoszony w 1808r skada si z 643 artykuw podzielonych na dwie ksigi: 1 dotyczya zagadnie dochodzenia wstpnego, natomiast 2 zajmowaa si kwestiami wyrokowania i wymiaru kary. Kodeks sankcjonowa istniejc ju dwoisto, jeli idzie o charakter procesu karnego, ustanawiajc w sprawach karnych typ procesu mieszanego bdcego poczeniem inkwizycyjnego i skargowego. Kodeks wychodzi ze cisego odrnienia dwch faz procesu: postpowania wstpnego i gwnego. Pierwsza faza zgodnie z zasad inkwizycji bya tajna, prowadzona bez udziale obrocy, czynnoci wstpne podzielono midzy prokuratora i sdziego ledczego. Kodeks rozdziela, wic cile funkcje cigania, ledztwa i sdzenia. Kada z nich spoczywaa, w rkach innego urzdu, postpowanie gwne toczyo si na zasadach prawa skargowego, byo jawne, ustne oparte na zasadzie kontradyktoryjnoci, wyrokowanie nastpowao na podstawie swobodnej oceny dowodw. 93. PROCES MIESZANY W XIX W Proces mieszany czy w sobie elementy procesu inkwizycyjnego z elementami procesu skargowego. Do pierwszej grupy nale nastpujce cechy: przestpstwo cigane byo z urzdu, niezalenie od woli i zachowania pokrzywdzonego, postpowanie przygotowawcze prowadziy organy pastwowe. Do elementw skargowych naleao to, e sd mg wszcz rozpraw jedynie na podstawie skargi wniesionej przez uprawniony podmiot, postpowanie sdowe- rozprawa opieraa si na zasadzie wolnej walki stron- konradyktonjnoci (spornoci). Oddzielono w procesie, mieszanymi wyranie trzy funkcje: oskarenia, sdzenia i obrony. Dziki temu poprawia si sytuacja oskaronego, ktry mia ju prawo do naleytej obrony. Sdy przy rozstrzyganiu spraw karnych kieroway si zasad domniemania niewinnoci i In dubio pro rero. Innymi elementami procesu mieszanego byy te swobodna ocena dowodw przez sdziego, jawno i ustno procesu karnego. Etapy procesu karnego: 1 wszczcie postpowania z urzdu, 2 jedno osoby wszczcia i prowadzenia ledztwa; 3 podejrzany przedmiotem ledztwa; 4 skarga uprawnionego oskaryciela; 5 proces sporny. 94. CZYNNIK OBYWATELLSKI W SDACH W XIX W Istotn cech nowej procedury karnej w krajach Europy by rozwj instytucji sdw przysigych oraz innych form postpowania (sdy awnicze, sdy pokoju), ktre uwzgldniay udzia czynnika spoecznego w procesie. W instytucji sdw przysigych widziano rodek zapobiegawczy samowoli sdziowskiej i rkojmi swobd obywatelskich. 95. PROCES ANGIELSKI W XIX W Najbardziej charakterystyczn instytucj angielskiego procesu karnego uksztatowan od czasw redniowiecza, bya instytucja przysigych, ktrzy ze wiadkw oskarajcych przeksztacili si w sdziw wyrokujcych i ktrzy z biegiem czasu stali si niezawili w swych orzeczeniach. Angielski proces utrzymywa charakter skargowy. Wszczynany by na podstawie skargi, tzw. popularnej (prywatnej lub policyjnej). Proces rozpoczyna si postawieniem w stan oskarenia

przez same wadze sdowe, podczas gdy zadaniem ledztwa wstpnego byo tylko doprowadzenie podejrzanego do sdziego. Cae postpowanie odbywao si w trybie skargowym, przy czym oskaronemu zagwarantowano wszystkie prawa jako rwnouprawnionej z oskarycielem stronie w procesie. 96. FRANCUSKIE SDY PRZYSIGYCH XVIII W Postulaty wprowadzenia sdw przysigych wysuwali humanitaryci, ktre zrealizowaa Wielka Rewolucja Francuska, w czasie, ktrej je wprowadzono. We Francji postpowanie przed sdami przysigymi (przed przedstawicielami spoeczestwa niebdcymi fachowcami w dziedzinie prawa) wg ustawodawstw napoleoskich byy tzw. awy przysigych orzekajcych wikszoci gosw zarwno o winie jak i karze, cznie z sdzi. 97. SDY ZIEMSKIE W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ W Polsce Szlacheckiej nazywane byy sdami szlacheckimi, zastpiy one istniejce wczeniej sdy ksice. Sdy ziemskie rozpatryway sprawy szlachty osiadej na danej ziemi. W skad sdw ziemskich wchodzili: sdzia, posdek i pisarz, mianowani doywotnio przez krla spord kandydatw przedstawionych przez sejmik ziemski. Sdy ziemskie rozstrzygay we wszystkich sprawach z wyjtkiem wyczonych do waciwoci sdw grodzkich i sadw podkomorskich. 98. SDY GRODZKIE W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ Sdy grodzkie w Polsce Szlacheckiej, mianowany sd grodzki przez starost, burgrabiego bd sdziego grodzkiego. Sdy te rozpatryway sprawy dotyczce przestpstw kryminalnych, takich jak: podpalenie, rozbj, gwat. 99. SDY PODKOMORSKIE W RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ SZLACHECKIEJ W Rzeczypospolitej Szlacheckiej sdy podkomorskie sprawowane byy przez podkomorzego bd komornika. Rozpatryway one i orzekay w sprawach o granice pomidzy dobrami szlacheckimi. 100. SD SEJMOWY W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ W dawnej Polsce Sd Sejmowy by to specjalny organ funkcjonujcy do 1832r. Rozpatrywa on sprawy o zdrad stanu, obraz majestatu, przestpstwa zagroone kar mierci dla szlachcica oraz sprawy dotyczce przestpstw urzdniczych. Orzeczenia sdu byy ostateczne. Od XVII w. rozstrzyga on kwestie nie przewidziane prawem. Sd sejmowy funkcjonowa w czasie obrad Sejmu, pocztkowo asesorami byli wycznie senatorzy, a od schyku XVI w. take posowie. Gos rozstrzygajcy nalea do krla. 101. TRYBUNAL KORONNY W RZECZYPOSPOLITEJ SZLACHECKIEJ Trybuna Koronny by najwysz instancj sdownicz w dawnej Polsce. Powoany do ycia zosta konstytucj sejmow z 1578r, zatwierdzon przez krla Stefana Batorego, zbiera si na przemian w Piotrkowie i Lublinie. Trybuna by sdem apelacyjnym, rozpatrujcym odwoania od wyrokw, ziemskich, podkomorskich i grodzkich, z uprawnieniami dekretowania kasacji w sprawach cywilnych i karnych. Sdziw Trybunau, tzw. deputatw wybierano w liczbie 27 corocznie na sejmikach deputackich przez szlacht. Kadencja deputatw trwaa jeden rok, ci sami szlachcice posesjonaci mogli zosta ponownie wybrani do Trybunau po upywie 4 lat od ostatniej kadencji. Sdom trybunalskim podlegao take duchowiestwo, z wyczeniem spraw nalecych do sdw duchownych. W przypadku rozpatrywania spraw midzy stron duchown i wieck zesp orzekajcy sklada si z 12 osb, w tym 6 przedstawicieli stanu duchownego i 6 osb wieckich. W razie braku rozstrzygnicia spraw kierowano do sdu sejmowego. Przetrwa do upadku Rzeczypospolitej w 1795r. 102. SDY MIEJSKIE W RZECZYPOSPOLITEJ W dawnej Polsce sdy miejskie byy sdami dla mieszkacw miast lokowanych na prawie niemieckim. Nisz instancj tych sadw tworzyy sdy awnicze, wjtowskie, cechowe i sd burmistrzowski, wysz (od XVI w.)tworzyy sdy radziecko- awnicze, ktrym przewodniczy wjt lub burmistrz. 103. PRAWO KARNE KSISTWA WARSZAWSKIEGO Wobec braku polskiej kodyfikacji przedrozbiorowej na ziemiach Ksistwa Warszawskiego pozostawiono w mocy zaborcze kodeksy karne, tj. prawo karne Landrechtu Pruskiego z 1794r i austriackiej Franciszkany z 1803. Obowizyway one pomocniczo wobec prawa polskiego. W razie kolizji norm pierwszestwo miao prawo agodniejsze i precyzyjniejsze. W praktyce sdowej zaboru rosyjskiego sdy posugiway si przepisami zamieszczonymi w Zbiorze Praw Sdowych Andrzeja Zamoyskiego. Obowizujce w Ksistwie przepisy karne Landrechtu ulegy modyfikacji w kierunku ich zagodzenia. W 1809r. ustawowo zniesiono kwalifikowane kary mierci. Utrzymano tylko dwa jej rodzaje (cicie i powieszenie), zagodzono kary obostrzenia wizienia. Za wzorem francuskim przy karze mierci wprowadzono utrat praw politycznych oraz mier cywiln. 104. KODEKS KARNY BAWARSKI Z 1813 R. W Bawarii ruch kodyfikacyjny prawa karnego przynis najwczeniejsze i znaczce rezultaty w skali europejskiej. Tam narodzia si pierwsza z europejskich kodyfikacji karnych XVIII w. tzw. Codex Iuris Criminalis Bavarici Maksymiliana II Jzefa z 1751r. Kodeks ten utorowa drog reformie, prawa karnego, ktrej efektem byo dzieo Anzelma Peuerbacha Kodeks karny z 1813r., ktry skada si z 459 art. precyzyjnie oddzielajc przepisy czci oglnej (141art.) i szczeglnej.

Za wzorem francuskim wprowadza trjpodzia przestpstw. Zawiera normy wolne od kazuistyki. By bardzo surowy. Zna 11 przypadkw zagroonych kar mierci, kary wizienia z obostrzeniami, instytucj mierci cywilnej, kary cielesne. 105. KODEKS KACY KRLESTWA POLSKIEGO W Krlestwie Polskim prace nad kodyfikacj rozpoczy si od 1815r., wraz z powoaniem do ycia przez Rzd Tymczasowy komisji kodeksowej (czteroosobowej deputacji), ktra pod przewodnictwem Ksawerego Potockiego przygotowaa projekt kodeksu wzorowany na Franciszkanie. W 1818r projekt otrzyma sankcj krlewsk pod nazw kodeks karzcy Krlestwa Polskiego. Skada si z 588 art. Cao dzielia si na oglny wstp i trzy ksigi powicone trzem kategoriom przestpstw: zbrodnie- zagroone byy karami gwnymi, wystpkipoprawczymi a wykroczenia- policyjnymi. W zakresie katalogu kar nie przewidywa kary konfiskaty majtku, ani wygnania z kraju. Utrzymywa natomiast kary cielesne oraz feudaln instrukcj karcenia domowego. W 1847r. zosta zastpiony cakowicie rosyjskim Kodeksem kar gwnych i poprawczych. 106. SZKOA SOCJOLOGICZNA W PRAWIE KARNYM Powstaa na skutek krytyki szkoy antropologicznej prawa karnego, jej zaoycielami u schyku lat 70-tych XIX w. byli: Praz von Liszt, Prinz, Hamel. Szkoa bya pod pewnymi wzgldami kierunkiem kompromisowym, z jednej strony odchodzia od formalizmu szkoy klasycznej, z drugiej strony odrzucaa skrajnie biologiczny punkt widzenia szkoy antropologicznej z jej ide przestpcy urodzonego. Wedug szkoy socjologicznej przestpstwo jest zjawiskiem spoecznym, a podstawowym zadaniem nauki prawa karnego ma by odpowied na pytanie, jakie czynniki rodz przestpstwo i jakimi rodkami trzeba je zwalcza. 107. SZKOA KLASYCZNA W PRAWIE KARNYM Uznawaa ona postulaty kierunku humanitarnego, ale swe teoretyczne rozwaania rozwijaa bez powizania z otaczajc j spoeczn rzeczywistoci. Za zaoyciela szkoy uwaa si Anzelma Feuerbachu (twrc bawarskiego Kodeksu karnego z 1813). Czoowymi przedstawicielami byli w Anglii Bentham, we Francji Rosi, w Rosji Tagnacew. Szkoa klasyczna zwrcia uwag na dogmatyk prawa karnego, w szczeglnoci na opracowanie cisych i abstrakcyjnych poj dotyczcych regulacji prawnokarnych. Przyjto formaln definicj przestpstwa, domagano si dla przestpcy kary sprawiedliwej opartej na idei odwetu wychodzca z zaoenia, e sprawiedliwa odpata jest uyteczna pod wzgldem spoecznym, bo uwiadamia spoeczestwo, czym grozi popenienie przestpstwa. Szkoa wyraaa podstawowe postulaty praworzdnoci i ideay - pastwa prawnego. Na zaoeniach tej szkoy opary si waniejsze kodeksy karne XIX i pocztku XX w. 108. SZKOA ANTROPOLOGICZNA W PRAWIE KARNYM W II po. XIX w powsta nowy kierunek, w opozycji do klasycznego, nazywany pozytywistycznym lub naturalistycznym, w ktrym wyrni mona dwie szkoy: socjologiczn i antropologiczn. Ta ostatnia powstaa w latach 70- tych XIX w we Woszech i zwizana z dziaalnoci psychiatry Cesare Lombroso. Uwaa on skonno do przestpstwa za wrodzon cech natury ludzkiej, wystpujc od czasw pierwotnych, a hamowana teraz tylko rozwojem cywilizacji i kultury. Na podstawie pomiarw antropologicznych, twierdzi, e mona wykry potencjalnych przestpcw (np. po deformacji czaszki, niskim czole, makuctwie). Twierdzi, e walka z przestpcami powinna polega na leczeniu ich albo traktowaniu jako nieuleczalnie chorych. 109. NIEMIECKI KODEKS KARNY Z 1871 Zjednoczenie Niemiec spowodowao potrzeb stworzenia kodyfikacji dla caego pastwa. Nowy kodeks karny Zwizku PN-Niemieckiego z 1870r po zmianie stylizacji przepisw zosta rozcignity w 1871r na obszar caej II Rzeszy. Skada si z przepisw wstpnych (paragrafy 1 do 12) i dwch czci: 1 o karaniu za zbrodnie, wystpki wykroczenia w oglnoci (paragrafy 13 do 79); 2 o poszczeglnych zbrodniach, wystpkach i wykroczeniach i ich karalnoci (paragrafy 80 do 370). Wzorowa si na kodeksie karnym z 1851r, jednak w porwnaniu z nim uleg zagodzeniu i ograniczeniu karalnoci przestpstw przeciw pastwu. Ograniczy kar mierci, okrela maksymaln kar pobawienia wolnoci w wysokoci 15 lat, przewidywa take warunkowe zwolnienie po odbyciu kary pozbawienia wolnoci. 110. KODYFIKACJE PROCEDURY KARNEJ W AUSTRII XVIII-XIX Skodyfikowanie caej procedury karnej w XVIII w. monarchii habsburskiej nastpio po raz pierwszy w kodeksie Marii Teresy - Teresianie z 1768r, ktrej cz pierwsza stanowia prawo proceduralne. Postpowanie karne Teresiany opierao si na zasadach procesu inkwizycyjnego. Pierwsz zmian w tym systemie byo zniesienie w 1776r tortur jako rodka wymuszania zezna w postpowaniu ledczym. Za czasw Jzefa II nastpio oddzielenie prawa procesowego, od prawa karnego materialnego w ordynacji procesowej z 1788r. Skadaa si z 304 paragrafw, regulowaa w sprawach przestpstw nalecych do kryminalnych. Utrzymaa w peni proces inkwizycyjny wszczynany wycznie z urzdu. Kolejn kodyfikacj bya Ustawa karna zachodniogalicyjska z 1796r, ktra znw poczya przepisy postpowania karnego z prawem karnym materialnym. Nastpstwem wydarze rewolucji w 1848r byo wprowadzenie zmian w zasadach postpowania sdowego

karnego, zapowiedziane w konstytucji z 1849r, a zrealizowane w Ustawie o postpowaniu karnym z 1850r. Wprowadzaa ona proces mieszany, udzia przysigych w sprawach politycznych i prasowych. 111. KODYFIKACJE PROCEDURY KARNEJ W PRUSACH 1 1I RZESZY Ujednolicenie postpowania karnego w Prusach nastpio w 1805r, w pruskiej ordynacji kryminalnej. Zoona z 638 paragrafw regulowaa postpowanie karne na zasadach procesu inkwizycyjnego z pozytywn teori dowodw, udziaem obrocy, monoci odwoania si od wyroku lub wniesieniem proby o zagodzenie bd darowanie kary. Przepisy ordynacji ulegy zmianie najpierw w 1846r w zwizku i gonym procesem Mirosawskiego, a nastpnie w wyniku Wiosny Ludw, ktra doprowadzia do reformy procesu karnego. Pruska ustawa 1849r O wprowadzeniu postpowania ustnego i publicznego z udziaem przysigych w sprawach karnych, uzupeniona w 1852r wprowadzaa zreformowany proces karny. Po zjednoczeniu Niemiec podjto prac nad ujednoliceniem procesu karnego krajw wchodzcych w skad II Rzeszy. Opublikowana w 1877r, oglnoniemiecka ordynacja procedury karnej opieraa si na zasadach tzw. procesu zreformowanego z rozszerzeniem zasady skargowoci. 112. SZWAJCARSKI KODEKS CYWILNY Szwajcarskie prawo cywilne stao si w XX w; jednym z najwyej rozwinitych praw kapitalistycznych Europy. Prace kodyfikacyjne i unifikacyjne prawa cywilnego zapocztkowane zostay w 2 po. XIX w. Rezultatem tej dziaalnoci byo wydanie w 1881r kodeksu zobowiza. Gwne prace podjto jednak u schyku XIX w., kiedy prace powierzono profesorowi prawa Eugenowi Huberowi. Mia on za zadanie opracowanie kodeksu cywilnego bez prawa zobowiza. Kodeks ten przyjty zosta przez parlament w 1907r. W 1911r, uchwalono znowelizowany kodeks zobowiza. Cao zacza obowizywa od 1912 r Szwajcarski kodeks cywilny dzieli si na wstp, obejmujcy zagadnienia oglne i 4 ksigi; 1 prawo osobowe, 2 prawo rodzinne, 3 prawo spadkowe, 4 prawo rzeczowe. Do tego doczono prawo zobowiza jako 5 ksig. Wyrs na gruncie pandektystyki i szkoy wolnego prawa, postulujc wypenienie luk w kodeksie przez prawotwrcz dziaalno sdziego. 113. PRAWO OSOBOWE W XIX W Kapitalistyczne prawa cywilne wyszy z zaoe powszechnoci i rwnoci prawa w zakresie stosunkw prywatnoprawnych. Prawo cywilne miao suy kademu czowiekowi i miao by rwne dla wszystkich. Lecz zasada rwnoci realizowana bya w sensie formalnym i istniay od niej liczne odchylenia, przede wszystkim: upoledzenie kobiet- dotyczyo szczeglnie matek(m by gow rodziny, ustawowym przedstawicielem ony), zaznaczone we francuskim Code Civil i ABGB; upoledzenie dzieci nielubnychograniczenie ich praw spadkowych. Francuski Code Civil odrnia dwie kategorie dzieci nielubnych: zwyke (z rodzicw w stanie wolnym) oraz ze zwizkw cudzoonych i kazirodczych. Ta druga kategoria bya pozbawiona wszelkich praw; upoledzenie ze wzgldw religijnych - stosowany przez ABGB, np. dziecko mona wydziedziczy, jeeli porzuci wiar chrzecijask, nie mona zawrze wanego maestwa midzy chrzecijanami a niechrzecijanami, konieczna jest zgoda wadz na maestwa zawierane przez ydw. 114. PRAWO MAESKIE W XIX W: MODELE ROZWIZA W cigu XIX w dziedzinie prawa maeskiego osobowego wyksztaciy si trzy systemy jego regulacji decydujce o charakterze prawnym tej instytucji: system poddania prawa maeskiego ustawodawstwu pastwowemu(wiecki), system poddania prawa maeskiego prawu wyznaniowemu z utrzymaniem religijnego charakteru maestwa oraz system mieszany. System laicki - ustawodawstwo francuskie zapocztkowao dominacj laickiego typu maestwa. Jest to taki typ, w ktrym cae prawo maeskie naley do dziedziny prawa cywilnego, normowanego wycznie przez pastwo. W tym typie wane maestwo mona byo zawrze tylko przed urzdnikiem stanu cywilnego, jurysdykcja w sprawach maeskich naleaa wycznie do sdw cywilnych. System mieszany- wystpowa w dwch wariantach: pierwszy przyjty przez ABGB polega na tym, e prawo maeskie naleao do dziedziny prawa cywilnego i e jurysdykcja w sprawach maeskich zastrzeona bya wycznie dla sdw cywilnych, z t jednak rnic, i w przepisach prawa maeskiego czyniono pewne koncesje na rzecz wyzna, ktre polegay na koniecznoci zawarcia lubu w formie wyznaniowej, na niemonoci uzyskania rozwodu przez maestwa nalece do wyznania wyczajcego moliwo rozwodu (katolicy); drugi wariant wyraa si w tym, e prawo cywilne (maeskie) dopuszczao moliwo wyboru przez nupturientw albo wieckiej albo te wyznaniowej formy zawarcia maestwa, ten typ ksztatowa si m.in. w Anglii, we Woszech, w Hiszpanii. System wyznaniowy- prawo maeskie normowao pastwo, wszake regulacja prawna dotyczca instytucji maestwa przejmowaa w wikszoci normy wyznaniowe, oddano te jurysdykcj w sprawach maeskich w rce wyzna, stawiajc na pierwszym miejscu wyznanie krajowe (np. w Rosji wyznanie prawosawne). O formie maestwa, o

jego wanoci, skutkach, rozwizaniu decydoway niemal w caoci przepisy o treci wyznaniowej i sdy poszczeglnych wyzna. 115. PRAWO RODZINNE W XIX W Cech charakterystyczn prawa rodzinnego omawianej epoki byo utrzymanie si w nim pierwiastkw z epoki feudalizmu. Stosunki prawne midzy rodzicami a dziemi nosiy jeszcze w XIX wieku wiele cech patriarchalnych. W ostatnich dziesitkach lat XIX w. zaznaczyy si w prawie rodzinnym nowe tendencje, ktre szy w dwch kierunkach. Z jednej strony chodzio o indywidualizacj i liberalizacj przepisw prawa rodzinnego, z drugiej strony zaznaczya si tendencja do wprowadzenia nowych ogranicze uzasadniajcych si wzgldami polityki spoecznej polegajcych na wzrocie ingerencji pastwa w sfer stosunkw rodzinnych. 116. PRAWO RZECZOWE W XIX W. W prawie rzeczowym istotne sprawy dotyczyy treci i charakteru prawa wasnoci. Najoglniej je charakteryzujc mona powiedzie, e polegay one na zniesieniu feudalnej wasnoci podzielonej i wprowadzeniu pojcia prawa wasnoci w duchu rzymskim, tj. jako penego i nieograniczonego wadztwa nad rzecz. Przeom w tym kierunku nastpi za czasw Wielkiej Rewolucji we Francji, gdzie synna Deklaracja Praw Czowieka i Obywatela z 1789r, gosia w art.17, e wasno jest prawem-witym i nietykalnym. Indywidualistyczne i liberalne pojcie prawa wasnoci znalazo swj wyraz we francuskim Code Civil, ktry potwierdza rewolucyjn zasad witoci i nietykalnoci prawa wasnoci formuujc je jako prawo korzystania z rzeczy i rozporzdzania nimi w sposb najbardziej absolutny. 117. PRAWO ZOBOWIZA W XIX W. Tendencje indywidualistyczne i liberalne wywary wpyw na prawo zobowiza. Przyczyniy si one do stworzenia fundamentalnej zasady swobody umw. Rozumiano przez ni przede wszystkim swobod ksztatowania przez strony w drodze umowy stosunku cywilnoprawnego w postaci zobowizania a nadto swobod zawarcia lub nie zawarcia umowy i zacignicia zobowizania, swobod wyboru kontrahenta, mono zawierania umowy bez zachowania szczeglnej formy. Z zasad swobody umw wspdziaaa inna rwnoci stron oznaczajca, e obie strony stosunku obligacyjnego s traktowane jako rwne z punktu widzenia prawa cywilnego. Dominoway pogldy (Code Civil), i wano umw zaleaa od istnienia i prawidowoci causa- przyczyny prawnej. Jej przeciwiestwem(kodeks BGB) dopuszczay natomiast w szerokim zakresie czynnoci prawne abstrakcyjne, przy ktrych wano umowy nie bya uzaleniona od istnienia causa. Najbardziej abstrakcyjny charakter miay umowy zobowizujce wynikajce z weksla lub czeku. Zasada swobody umw spotkaa si w II po. XIX w. z coraz ostrzejsz krytyk. Ograniczenia jej nastpoway ze wzgldu na interes spoeczny, dobro oglne oraz w interesie przedsibiorstw kapitalistycznych. 118. PRAWO SPADKOWE W XIX W Prawo spadkowe epoki kapitalizmu oparo zasady dziedziczenia na zaoeniu powszechnoci praw spadkowych tzn., e spadkobierc mg by kady, jeeli do tego zosta powoany. Niemniej zasada rwnoci praw spadkowych podlegaa pewnym ograniczeniom: niektre kodeksy (ABGB, BGB) utrzymyway pewne przeytki feudalizmu, a mianowicie ordynacje lub fideikomisy pozwalajce na odrbne uregulowanie kwestii dziedziczenia w dobrach wacicieli ziemskich; istniao te upoledzenie dzieci nielubnych, stosowano te ograniczenia wynikajce z polityki spoecznej dotyczce dziedziczenia gospodarstw wiejskich. Kapitalistyczne prawo spadkowe uznawao albo dwa tytuy dziedziczeniu albo nawet trzy tytuy. Ten ostatni tytu polega na tym, e kontrahenci zawierali umow, na podstawie, ktrej jedna ze stron stawaa si spadkobierc. W prawie spadkowym tego okresu istniaa swoboda rozporzdzania swoim majtkiem przez spadkodawc - swoboda testowania - bd na podstawie testamentu, bd umowy dziedziczenia. Dziedziczenie ustawowe zachodzio dopiero wwczas, gdy spadkodawca nie sporzdzi testamentu lub umowy dziedziczenia. 119. ZASADY PROCEDURY CYWILNEJ W XIX W. Prawo procesowe obowizujce w XIXw. opierao si na kilku podstawowych zasadach: 1 zasada dyspozycyjnoci - polegaa na tym, e strony byy panami sporu, e wywieray decydujcy wpyw na tok procesu; 2 zasada kontradyktoryjnoci - wyraaa si w tym, e do stron procesowych naleao przygotowanie i gromadzenie materiau procesowego; 3 zasada ustnoci i bezporednioci- postpowanie ustne- dostarczanie sdowi materiau procesowego w formie ustnej (skadanie wnioskw i owiadcze, zezna i bezporednioci, polegajca na tym, e sd styka si i zapoznawa z materiaem procesowym bezporednio; 4 zasada jawnoci- postpowania byy jawne, nastpowao publiczne ogaszanie wyrokw; 5 zasada swobodnej oceny dowodw- dawaa sdziemu moliwo swobodnego oceniania materiau dowodowego; 6 zasada koncentracji materiau procesowegowyraaa si w takim postpowaniu, ktre miao na celu zgromadzenie materiau faktycznego i dowodowego w odpowiednich granicach czasowych, tak aby rozstrzygnicie sprawy nastpio jak najwczeniej.

XX WIEK (OKRES 1918-1939) II RZECZPOSPOLITA 1. SYSTEMY PRAWA CYWILNEGO NA ZIEMIACH POLSKICH PO 1918 R. Po odzyskaniu niepodlegoci na ziemiach polskich obowizywao prawo zaborcw. Istnienie w dziedzinie prawa procesowego, materialnego cywilnego i karnego odmiennych systemw prawnych utrudniao proces integracji ziem polskich. rdami polskiego powojennego systemu prawa cywilnego byo: na ziemiach byego Krlestwa Polskiego ksigi II i III Kodeksu Napoleona, ustawy hipoteczne z 1818r i 1825 r. Kodeks cywilny Krlestwa Polskiego z 1825r i ustawa o zwizkach maeskich z 1836r; na ziemiach byej rosyjskiej guberni zachodnich tom X Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1832r; na ziemiach byego zaboru pruskiego: BGB z 1896r; na ziemiach byej Galicji ABGB z 1811r; na ziemiach Spiszu i Orawy wczonych do Polski: prawo wgierskie, a od 1923r ABGB. 2. ZASADY PROCEDURY CYWILNEJ II RZECZPOSPOLITEJ. Polskie prawo procesowe opierao si gwnie na podstawowych zasadach: dyspozycyjnoci, zwanej inaczej zasad rozporzdzalnoci polegajcej na tym, e strony postpowania cywilnego przed sdem byy panami sporu i wywieray decydujcy wpyw na tok procesu. Inn wan zasad bya zasada jawnoci postpowania oraz zasada ustnoci i bezporednioci, ktre powodoway konieczno dostarczenia sdowi materiau procesowego w formie ustnej przez strony sporu w postaci wnioskw, owiadcze, zezna. Kolejn zasad procesow cywiln bya zasada spornoci, zwana inaczej zasad kontradyktoryjnoci wyraajc si w tym, e do stron procesowych naleao przygotowanie i gromadzenie materiau procesowego, na ktrym sd opiera swoje orzeczenie wydawane bezporednio po przeprowadzeniu rozprawy na podstawie swobodnej oceny dowodw. Ustawa przyznaje sdowi kierownictwo formalne procesem, nakada na sd obowizek dbaoci o legalno, sprawno i prawidowo wypenienia czynnoci procesowych. 3. SYSTEMY PRAWA KARNEGO NA ZIEMIACH POLSKICH PO 1918 R rda prawa karnego na ziemiach odzyskanych po 1918r to: na wszystkich ziemiach byego zaboru rosyjskiego: rosyjski kodeks Tagnacewa z 1903r; na ziemiach byego zaboru pruskiego: kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 1871r; na ziemiach byej Galicji: austriacka ustawa karna z 1852r. 4. SYSTEMY PROCEDURY KARNEJ NA ZIEMIACH POLSKICH PO 1918 R. rda procedury karnej na ziemiach odzyskanych po 1918r to: na ziemiach byego zaboru rosyjskiego: ustawa o postpowaniu karnym z 1864r; na ziemiach byego zaboru pruskiego: niemiecki kodeks postpowania karnego z 1877r; na ziemiach byej Galicji: austriacki kodeks postpowania karnego z 1873r. 5. SEKCJA PRAWA CYWILNEGO KOMISJI KODYFIKACYJNEJ II RP. W czerwcu 1919r sejm powoa do ycia Komisj Kodyfikacyjn Rzeczpospolitej dla przygotowania jednolitych dla caego pastwa projektw prawa cywilnego i karnego i innych, zleconych przez Sejm. Powoana 44 osobowa komisja pod przewodnictwem profesora procedury cywilnej U.J. Franciszka Ksawerego Fiericha. Prace prowadzono pocztkowo w wyspecjalizowanych sekcjach i licznych podkomisjach, gdzie zasiadali profesorowie prawa i praktycy, wywodzcy si z wszystkich zaborw. Projekty miay charakter autorski. W pracach nad kodyfikacj prawa cywilnego pracowali: cz oglna zobowiza- Ernest Till, kodeks zobowiza- Roman Longchamps de Berier i Ludwik Domaski. 6. SEKCJA PRAWA KARNEGO KOMISJI KODYFIKACYJNEJ II RP W pracach nad kodyfikacj prawa karnego prym wiedli Juliusz Makarewicz i Wacaw Makowski. Sekretarzem generalnym byt Stanisaw Emil Rappaport. Czonkami, sekcji karnej Komisji Kodyfikacyjnej byli m.in. Ettinger, Krzymuski, Miklaszewski, Prdzyski, Rymowicz i inni. Poza staymi czonkami Komisji w pracach kodyfikacyjnych brao udzia wielu znakomitych prawnikw, specjalistw innych dziedzin nauki (psychiatrzy, socjolodzy). 7. RDA PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO II RP Po 1918r utrzymano moc obowizujc kodeksw pastw zaborczych.Tak wic na ziemiach polskich byego zaboru austriackiego obowizyway kodeks karny austriacki z 1852r, zmieniany i uzupeniany ustawami dodatkowymi, na ziemiach byego zaboru pruskiego obowizywa kodeks karny Rzeszy Niemieckiej z 1871r, na ziemiach byego zaboru rosyjskiego i Kresach Wschodnich obowizywa kodeks karny rosyjski z 1903r zmieniony przez przepisy przechodnie z 1917r i pniejsze ustawy szczegowe. Wreszcie na ziemiach Spisza i Orawy obowizywao przejciowo prawo wgierskie(ustawa karna z 1878r i prawo o wykroczeniach z 1879r). 8. RDA PROCEDURY KARNEJ II RP Poodzyskaniu niepodlegoci postpowanie karne regulowane byo ustawami zaborczymi: rosyjsk o postpowaniu karnym z 1864r ze zmianami z czasw wojny przez wadze okupacyjne niemieckie i austriacko- wgierskie, oglnoniemieckim kodeksem postpowania karnego z 1877r oraz austriack procedur karn tzw. glaserowsk z 1873r W pierwszych latach II -rzeczpospolitej wydano szereg aktw prawnych z zakresu ustroju sdw i postpowania sdowego. 9. ZASADY POLSKIEGO KODEKSU KARNEGO Z 1932R Kodeks karny z 1932r wyrnia trzy oglne zasady:1) subiektywizm- w kodeksie przejawia si tym, e odpowiedzialno karna zostaa w nim

uksztatowana wycznie od strony subiektywnego stosunku sprawy do czynu i cile uzaleniona od jego poczytalnoci i swobody kierowania swoim postpowaniem i wol; 2) humanitaryzm- zasada ta wywodzia si z tradycji ideologii szkoy humanitarnej XVIII w i wyraaa si w przyjciu przez KK, rozwiza majcych na wzgldzie uczynienie represji karnej jak najbardziej ludzk", stosowanie jej tylko w granicach i rodkami niezbdnymi dla uzyskania przewidywanych celw kary. I tak kara mierci uznana zostaa za rodek wyjtkowy i przewidziana tylko w 5 przypadkach. Kodeks przyj te na podstawie zasady humanitaryzmu instytucje: nadzwyczajnego zagodzenia kary, warunkowego zawieszenia wykonania kary, rehabilitacji ustawowej i sdziowskiej, zatarcia skazania. 3) rodki zabezpieczajce - jako sposb ochrony spoeczestwa przed przestpcami wywodzcy si ze szkoy socjologicznej prawa karnego, polegajcy na monoci izolowania pewnych kategorii przestpcw w specjalnych zakadach ju po odbyciu kary. Kodeks przewidywa ich stosowanie w stosunku do czterech kategorii sprawcw przestpstw: osb nieodpowiedzialnych z powodu choroby psychicznej, alkoholikw, przestpcw wykazujcych wstrt do pracy, przestpcw niepoprawnych(recydywistw). 10. ZAGADNIENIA PRZESTPSTWA I KARY W KODEKSIE KARNYM II-RP Kodeks karny II Rzeczpospolitej przyjty w drodze rozporzdzenia Prezydenta z 11 lipca 1932r by nowoczesny, napisany jasnym i precyzyjnym prawniczo jzykiem. Cao skadaa si z 295 artykuw w 42 rozdziaach. Zagadnienie kary w kodeksie byo uregulowane w czci oglnej. Kodeks wyrnia kary zasadnicze i kary dodatkowe. W czci szczegowej przyjmowa dwu czonowy podzia przestpstw i wyrnia zbrodnie (zagroone kar pozbawienia wolnoci od 5 lat lub kar mierci), wystpki (zagroone kar pozbawienia wolnoci do 5 lat, kar aresztu powyej 3 miesicy lub kar grzywny powyej 3000 zotych). Drobniejsze przestpstwa uregulowane byty odrbnie w prawie o wykroczeniach. 11.ZASADY PROCEDURY KARNEJ II RP Kodeks postpowania karnego wydany zosta w formie rozporzdzenia Prezydenta z 1928r z moc obowizujc od 1.01.I929r. Wprowadza on form procesu mieszanego na zasadzie ledczej oparte byo postpowanie przygotowawcze, zasada skargowa dominowaa w postpowaniu gwnym- na rozprawie. Proces w tej czci mia charakter trj- podmiotowy poparty na zasadzie rwnouprawnienia stron. Sd orzeka na podstawie swobodnej oceny dowodw, przy czym obowizywaa zasada domniemania niewinnoci. Kodeks przyj rwnie zasad wieloinstancyjnoci, co zapewniao moliwo odwoania si od wyroku w formie apelacji lub kasacji. 12. LEDZTWO I DOCHODZENIE W PRAWIE II RP Wikszo przestpstw bya cigana z urzdu. Pierwsz faz procesu karnego byo postpowanie przygotowawcze, rzdzone zasad ledcz, ktre dzielio si na: dochodzenie - prowadzone przez policj na danie prokuratora, ktre miao da oskarycielowi publicznemu informacje o przestpstwie oraz ledztwo- prowadzone przez sdziego ledczego pod nadzorem prokuratora, ktrego zadaniem byo wszechstronne wywietlenie trudniejszej sprawy i utrwalenie dowodw. Przeciw osobie oskaronego (podejrzanego) stosowane mogy by w tym stadium rodki zapobiegawcze wobec uchylania si od sdu jak porczenie, kaucja, tymczasowe aresztowanie orzekane przez sd. Po zakoczeniu dochodzenia lub ledztwa prokurator sporzdza i wnosi do sdu akt oskarenia. Byo to zapowiedzi przejcia procesu do kolejnej stadium postpowania karnego tj. postpowania gwnego. 13. APELACJA I KASACJA W II Itp. Zasada wieloinstancyjnoci sdownictwa w II Rzeczpospolitej przewidywaa moliwo zaskarenia orzecze sdowych- wyrokw rodkami prawnymi w postaci apelacji i kasacji. Apelacja wnoszona bya przeciw orzeczeniom w postaci odwoania dotyczcego strony faktycznej wyroku, uznania winy oraz wymiaru kary. Kasacja natomiast wnoszona bya z powodu zarzutw dotyczcych natury prawnej wyroku, a wic obrazy przepisw prawa materialnego lub procesowego. 14. PRZEPISY OGLNE PRAWA CYWILNEGO W II RP Referentem czci oglnej prawa cywilnego zosta Ignacy Koschembar- yskowski. Dyskusja nad projektem, opublikowanym wraz z uzasadnieniem w latach 1928- 1932, zostaa wstrzymana do czasu ukoczenia prac nad projektami czci szczegowej przyszej kodyfikacji. 15. PRAWO RZECZOWE W II RP Prace nad kodyfikacj jednego z dziaw czci szczegowej kodeksu prawa cywilnego, tj. prawem rzeczowym podjto dopiero w 1926r, a od 1933r prowadzono je w podkomisji, ktrej referentami byli Fryderyk Zoll i Jan Wasilkowski. Jednolity projekt prawa rzeczowego opublikowano i poddano pod dyskusj publiczn 1937r. Dalsze prace nad nim przerwaa wojna. 16. PRAWO SPADKOWE W II RP Unifikacja prawa spadkowego uznana zostaa za mniej piln. Nad projektem tej czci, kodeksu pracowa najpierw Henryk Koniecpolem, Stanisaw Wrblewski i Kazimierz Przybyowski. Do wybuchu II wojny wiatowej zdoano opublikowa tylko oglne zaoenia projektu prawa spadkowego.

17. PRAWO MAESKIE W II RP I PRBA JEGO KODYFIKACJI Od pocztku lat 20- tych w onie sekcji cywilnej Komisji Kodyfikacyjnej podjto prace nad przygotowaniem projektw wszystkich czci przyszego kodeksu cywilnego. W pierwszej kolejnoci przedsiwzito prace nad ujednoliceniem prawa maeskiego osobowego, regulowanego wczenie przez pi rnych systemw i wg odmiennych zasad. Referentem gwnym by profesor Karol Lutostaski. Jego projekt ukoczony w 1929r opierajcy si m.in. na uznaniu wieckiego charakteru instytucji maestwa, fakultatywnej formy jego zawarcia, jurysdykcji sdw powszechnych i rwno uprawnieni u maonkw, wywoa tak fal protestw duchowiestwa, e rzd nie nada projektowi dalszego biegu. Fiasko projektu Lutostaskiego zahamowao postp prac nad niektrymi dalszymi czciami kodeksu, w szczeglnoci nad prawem maeskim majtkowym. 18. KODEKS ZOBOWIZA. Jedynym dziaem prawa cywilnego, ktrego kodyfikacj zrealizowano w II RP, byy zobowizania. Ze wzgldu na pilne potrzeby jego ujednolicenia w interesach obrotu gospodarczego w pastwie postanowiono za przykadem Szwajcarii wyodrbni prawo zobowiza z caoci przyszej kodyfikacji cywilnej i opracowa je w formie osobnego kodeksu. Referentem by Roman Longschamps de Berier. Projekt kodeksu ogoszono w formie rozporzdzenia Prezydenta z dnia 27 padziernika 1933r jako Kodeks Zobowiza z moc obowizujc od 1 lipca 1934r. Opiera si na dwch podstawowych zasadach formalnej rwnoci stron i wolnoci umw. Modyfikowa te klasyczn buruazyjn zasad trwaoci prawidowo zawartej umowy. Zezwala sdziemu nie tylko na wpywanie na tre ksztatowanych zobowiza umownych, ale upowani go nawet do rozwizania zawartej ju umowy. 19. KODEKS HANDLOWY II RP W onie Komisji Kodyfikacyjnej dziaaa sekcja prawa handlowego z referentami Aleksandrem Doliskim ze Lwowa i Antonim Grskim z Krakowa, pniej Tadeusz Dziurzyski z Krakowa. Cao projektu opracowanego w komisji ogoszono jako 1 cz Kodeksu Handlowego rozporzdzeniem Prezydenta z 27 czerwca 1934r z moc obowizujc od 1 lipca 1934r. Polski KH wzorowa si na niemieckim kodeksie handlowym z 1897r, ale zawiera sporo rozwiza oryginalnych. Wg KH, prawo handlowe byo prawem szczeglnym kupcw i odnosio si do czynnoci dokonywanych przez kupcw w zwizku z prowadzeniem przedsibiorstwa. Podstawowe pojcia KH to: kupiec, czynnoci handlowe. Stosownie do tego dzieli si na dwie ksigi: 1) o kupcu, 2) o czynnociach handlowych. Po II wojnie wiatowej zastosowanie KH ulego ograniczeniu. Zosta on uchylony kodeksem cywilnym z 1964r z wyjtkiem przepisw dotyczcych spek jawnych, z o.o., S.A. 20. PRAWO SPDZIELCZE II RP Ustawa z dnia 9 padziernika 1920roku o spdzielniach okrelaa podstawowe instytucje prawa spdzielczego i jego zasady. 21. CZAS PRACY W PRAWIE II RP. GODZINY NADLICZBOWE W II RP wyodrbnia si z prawa cywilnego i administracyjnego nowa ga prawa- prawo pracy. Regulowao ono stosunki wynikajce z wykonywania pracy wzajemnej, takiej, ktr cechowaa osobista zaleno pracownika od pracodawcy. Prawo pracy byo prawem ochronnym, nie miao by kodyfikowane, miao by regulowane przez ministerstwo pracy, bowiem dopiero si ono tworzyo. Czas pracy zosta uregulowany w manifecie lubelskim z 7 listopada 1918r. przez Tymczasowy Rzd Republiki Polskiej na 48 godzinny tydzie pracy, manifest by aktem politycznym, w ktrym istniay zapowiedzi przedstawienia uregulowania w nim zawartego przyszemu Sejmowi: przesdzono tu dwie sprawy- republikaski system rzdw i 8 godzinny dzie pracy. Kolejny rzd premiera Moraczewskiego powtrzy to 29 listopada 1918r dekretem o 8 godzinnym dniu pracy i 46 godzinnymi tygodniu(6h sobota). Godziny nadliczbowe uregulowano w sposb nastpujcy: pierwsze dwie godziny pacono stawk 150 %. trzecia godzina i nastpne godziny w danym dniu pacono stawk 200 %. 22. URLOPY WYPOCZYNKOWE W PRAWIE II RP Urlopy wypoczynkowe uregulowane zostay w 1922r, inaczej traktowano pracownikw umysowych i fizycznych. Pracownicy umysowi wedug obowizujcych przepisw korzystali z prawa do 1 miesica urlopu z wliczeniem dni witecznych i niedziel. Pracownicy fizyczni natomiast przez dwa pierwsze lata pracy nabywali prawo do 8 dni roboczych urlopu, a od trzeciego roku pracy- do 15 dni roboczych urlopu. 23. OCHRONA PRACY MODOCIANYCH I KOBIET W PRAWIE II RP Ochrona pracy modocianych i kobiet uregulowana zostaa w prawie II RP kilkoma aktami prawnymi. Modociani w wieku od 15 do 18 lat, jeeli uczyli si w szkole zawodowej mieli prawo zaliczy sobie okres nauki do czasu pracy w wysokoci 6 godzin nauki tygodniowo za co otrzymywali wynagrodzenie. Istnia te wykaz prac wzbronionych, ktrej nie mogli wykonywa modociani. Wobec nich stosowany by zaostrzony system bada lekarskich zarwno wstpnych, jaki okresowych. W stosunku do kobiet ochrona przejawiaa si w istnieniu wykazu prac wzbronionych, obowizku utrzymywania w zakadach pracy urzdze sanitarnych, gdy zatrudnionych jest tam wicej ni 5 kobiet. Ochrona wyranie widoczna bya w stosunku do kobiet ciarnych: kobieta w ciy

miaa prawo do powstrzymania si od pracy przez 6 dni w kadym miesicu, miaa te prawo do 6tygodniowej przerwy przed porodem. 24. UBEZPIECZENIA SPOECZNE (W TYM OD BEZROBOCIA) W II RP Ubezpieczeniu na wypadek choroby uregulowane zostay w 1920r na zasadzie powszechnego ubezpieczenia, wszyscy pracownicy najemni musieli by ubezpieczeni. Funkcjonowao to na zasadzie samorzdowych kas chorych. Skadki na te kasy pacili w 3/5 pracodawcy, a w 2/5 pracownicy. W zarzdzie kas miejsca podzielone zostay midzy pracownikw, ktrzy objli 3/5 miejsc, oraz pracodawcw, ktrzy objli 2/5 miejsc. Wysoko zasiku chorobowego wynosia 60 %, poogowego 100 %. Prawo do zasiku i bezpatnej pomocy lekarskiej przewidywano na okres 39 tygodni. Sytuacje prawn bezrobotnych uregulowano w stosunku do pracownikw fizycznych w 1924r, a umysowych w 1925r analogicznie. Zasiki z tytuu bezrobocia byy skromne i krtkotrwae: od 30 do 50 % stawki wynagrodzenia ostatniego zarobku dla bezrobotnego samotnego, posiadajcego rodzin, ale liczonego od kwoty nie wikszej ni 5 z dziennie. 25. INSPEKCJA PRACY W II RP Inspekcja pracy w II RP uregulowana zostaa w prawie na zasadzie hierarchicznej. Zajmowaa si sprawami przestrzegania prawa pracy, bya niezalena od wadz pastwa. Stopniowo rozszerzano jej kompetencje: moga przesuchiwa pracownikw i pracodawcw, miaa prawo wgldu do ksig, miaa prawo pobierania prbek surowcw, wzywania do biura inspekcji pracy, sankcjonowane kar grzywny za niestawiennictwo, miaa prawo wydawania nakazw o przestrzeganie przepisw prawa pracy, a ich niewykonanie zagroone byo kar grzywny do 2000 z lub kar aresztu do 6 tygodni. 26. SDY PRAC Y W II RP Sady pracy powoane zostay w 1928r. W ich skad wchodzili: jeden sdzia zawodowy, dwch awnikw, przedstawiciel pracodawcy i pracownika. Byy to jedyne sdy awnicze w II RP. Postpowanie przed tymi sdami byo wolne od opat, uproszczone, co wyraao si nie wystpowaniem w sprawach przed tym sdem adwokatw. 27. ZWIZKI ZAWODOWE W II RP Zwizek zawodowy w II RP by bardzo liczny, zrzesza ok. 1 mln osb. Sytuacja prawna zwizku zostaa uregulowana 6 lutego 1919r dekretem naczelnika pastwa, ktry przewidywa system rejestracyjny. Rozwizanie zwizku nie mogo nastpi ze strony wadz, mogo nastpi tylko wyrokiem sdu, gdy stwierdzi prowadzenie dziaalnoci przestpczej. 28. SDY GRODZKIE W II RP. W Polsce midzywojennej sdy grodzkie byy sdami pierwszej instancji rozpatrujcymi sprawy cywilne mniejszej wagi. 39. SDY OKRGOWE W II RP. W Polsce midzywojennej sdy okrgowe byy sdami rozpatrujcymi w pierwszej instancji powaniejsze sprawy cywilne i karne oraz odwoania od wyrokw sdw, grodzkich i postanowie sdziw ledczych. 30. SDY APELACYJNE W II RP. W Polsce midzywojennej byy to sdy II instancji rozpatrujce odwoania od orzecze sdw okrgowych zapadych w I instancji. Od orzecze tych sdw istniaa moliwo wniesienia rodka prawnego w postaci kasacji do Sdu Najwyszego. 31. PROKURATURA W II RP. Prokuratura jest systemem organw pastwowych, ktrych zadaniem jest ochrona praworzdnoci, ciganie przestpstw, ochrona wasnoci, zapewnienie poszanowania prawa obywateli. 32. SDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE W II RP. System sdw powoanych do rozstrzygania sporw dotyczcych zgodnoci z prawem decyzji administracyjnych. ZSRR: 1. RADZIECKIE PRAWA O SDZIE. PRAWO REWOLUCYJNE Rewolucja padziernikowa w Rosji otwieraa nowy etap w dziejach ustroju pastwowego i prawa sdowego. W pierwszym etapie rewolucji dominowao przekonanie o koniecznoci wyrzucenia na mietnik historii, wszelkich urzdze przedrewolucyjnych i zbudowania na gruzach przeszoci nowego porzdku prawnego od samych podstaw. Pierwszymi aktami prawnymi regulujcymi podstawowe zasady nowego porzdku prawnego byy trzy dekrety Rady Komisarzy. Pierwszy z nich wydany w grudniu 1917r Dekret o sdzie nr 1 pozbawia mocy, prawa przedrewolucyjne, ale dopuszcza w art. 5 ich stosowanie, o ile nie zostay przez rewolucj uchylone oraz nie sprzeciwiay si rewolucyjnemu sumieniu i rewolucyjnej wiadomoci prawnej. Natomiast trzeci z nich z lipca 1918r nie przewidywa ju w ogle moliwoci stosowania w praktyce ustawodawstwa przedrewolucyjnego. Nastpne akty prawne i instrukcje wrcz zakazyway powoywania si na prawa obalonej wadzy. W braku regulacji prawnej sdy i inne organy wymiaru prawa miay orzeka wg rewolucyjnego sumienia i socjalistycznej wiadomoci prawnej. 2. CZEKA-NKWD. SDY REWOLUCYJNE Podstawowym instrumentem wadzy w walce o utrwalenie nowego ustroju byo prawo karne. W katalogu kar obok pieninych i pozbawienia wolnoci, pozbawienia

kart zaopatrzenia, ogoszenia w rejestrze wrogw ludu, pojawiy si kary robt w obozach pracy przymusowej, pozbawienia praw politycznych, wyjcie spod prawa, rozszerzy si te zakres stosowania kary mierci przez rozstrzelanie. Nasilajc si zwaszcza po zamachu na Lenina w 1918r fal czerwonego terroru uzasadniano koniecznoci wzmoenia represji karnej wobec przeciwnikw politycznych. Wane zadanie w tej mierze przypado Komisji Nadzwyczajnej do walki z kontrrewolucj i sabotaem (CZEKA) pod przewodnictwem Feliksa Dzieryskiego, wyposaonej w penomocnictwo do arbitralnego stosowania represji pozasdowych. W 1922 roku CZEKA zostaa przeksztacona w GPU pastwowy urzd politycznopolicyjny, gdy w 1926r zmar Dzieryski nowym szefem sta si Henryk Jagoda. W celu racjonalnego wykorzystania siy roboczej w 1930r powstaje Wydzia Administracji Obozw Koncentracyjnych - GUAG. W 1934r po zamachu na Kirowa i czystkach w partii, GPU przeksztacona zostaje w Urzd Bezpieczestwa Pastwowego z Jagod na czele (dwa procesy Moskiewskie), nowy szef Jeow (od 1936 do 1938r), a Jagoda -kara mierci. Czystk w partii i w Armii Czerwonej wyniszczono 40 % korpusu oficerskiego. Na czele NKWD staje awrientyj Beria do1953r. Od NKWD odczono Komisariat Bezpieczestwa Narodowego, by w 1943r poczy i przemianowa cao na MSW- Ministerstwo Wnutriennych Die. Wyrniy si tu dwa tryby postpowania w zalenoci od rodzaju sdw. Przed trybunaami rewolucyjnymi, powoanymi do ycia instrukcj Ludowego Komisariatu Sprawiedliwoci z grudnia 1917r. w celu sdzenia przestpstw przeciw podstawowym interesom ustroju spoeczno-politycznego, stosowany by uproszczony i przypieszony tryb postpowania z zapewnieniem sdowi bardzo rozlegych uprawnie proceduralnych. Od swobodnej decyzji sdziego zaleao midzy innymi wzywanie wiadkw, dopuszczenie oskarenia i obrony. W procesie przed Trybunaem Konstytucyjnym nie byo udziau czynnika ludowego w orzekaniu oraz drugiego trybu postpowania przed sdami ludowymi, przestrzegane miay by w stadium rozprawy takie zasady jak jawno bezporednio i prawo oskaronego do obrony. 3. RADZIECKIE PRAWO CYWILNE Ustawodawstwo okresu rewolucji obalio fundamentalne zasady tradycyjnego prawa cywilnego. Na podstawie dekretu o ziemi z 1917r uznano ziemie za dobra oglnonarodowe. Ta nowa wasno socjalistyczna zostaa wyczona z prawa cywilnego na rzecz administracji. W latach 20- tych zlikwidowano obrt cywilnoprawny (gospodark rynkow, wprowadzono kartki; regulacj cen, nastpi zanik zobowiza, zniesiono spadkobranie-wasnoci kapitalistycznej, rozbudowano prawo rolne i prawo pracy). W 1917r. zmieniono prawo rodzinne, uznano luby przed kapanami za niewane, zrwnano prawa dzieci z maestwa i pozamaeskich, dopuszczono rozwody. W 1922r. powsta kodeks cywilny RSFRR zoony z 435art. Podzielonych wg systematyki pendektowej na 4 czci: ogln, prawa rzeczowego, zobowiza, spadkowego. Prawo rodzinne zostao objte innym unormowaniem. W 1961r wydano zasady ustawodawstwa ZSRR stanowice trzon radzieckiego prawa cywilnego. Zawieray one podstawowy materia normatywny obowizujcy na caym terytorium ZSRR. Na jej podstawie powstay kodeksy poszczeglnych republik. 4. RADZIECKIE PRAWO KARNE MATERIALNE Nie byo kodeksu prawa karnego, prowadzono na ten temat dyskusje, ktrych podsumowaniem wraz z dwoma pierwszymi latami praktyki rewolucyjnego sdownictwa byo wydanie u schyku 1919r Przewodnie zasady prawa karnego Rosyjskich Republik Radzieckich", bdcych czym w rodzaju czci oglnej kodyfikacji karnej. Przestpstwo okrelane tu od strony materialnej jako czyn niebezpieczny spoecznie oraz kary jako rodka ochrony spoeczestwa przed przestpc. Wraz z rozwojem NEP-u i dziaa Ludowego Komisariatu Sprawiedliwoci z Kurskim na czele w 1922r. zosta wydany Kodeks Karny RSFRR wprowadzony w celu ochrony pastwa robotniczochopskiego i rewolucyjnego porzdku prawnego, nie stanowi aktu kompletnego, zoony z czci oglnej (56art.) i szczegowej (171art.). Za przestpstwo uwaane byy czyny nie tylko okrelane w ustawie karnej, ale take inne, ktre miay by sdzone na podstawie analogii. Kodeks nie operowa pojciem winy, obok pojcia kary posugiwa si w szerokim zakresie pojciem rodkw ochrony spoecznej, orzekanych wobec osb uznanych za spoecznie niebezpieczne. Zgodnie z Konstytucj z 1924r. zostay wydane nowe podstawowe Zasady ustawodawstwa Karnego ZSRR i Republik Zwizkowych, bdce po czci zarysem czci oglnej prawa karnego o charakterze oglnozwizkowym. Podzielono przestpstwa na dwie kategorie: 1) skierowane przeciw podstawom ustroju radzieckiego osdzane przez trybunay rewolucyjne, okrelone byy w tym przypadku kary minimalne(5 lat w obozie pracy); 2) wszystkie pozostae grupy przestpstw osdzane przez sdy ludowe, okrelano maksymaln granic. Podstawowe zasady..." zastpoway pojcie kary okreleniem: rodki ochrony spoecznej, ktrych wyrniono trzy rodzaje: sdowo-poprawcze(kara mierci, pozbawienie wolnoci, roboty przymusowe); medyczne (szpitale psychiatryczne); medyczne - wychowawcze. 5. RADZIECKA PROCEDURA KARNA Uchwalony w 1922 r. kodeks postpowania karnego formuowa podstawowe zasady procesowe w zakresie prawa karnego, tj. zasad praworzdnoci socjalistycznej,

zasad gwarancji procesowych dla podsdnych, zasad ustnoci i jawnoci postpowania z wyjtkami uzasadnionymi szczeglnymi interesami pastwa, zasad prawa do obrony osb oskaronych przed sdami ludowymi, zasad wyrokowania na podstawie swobodnego przekonania, zasad prawdy materialnej, zasad udziau przedstawicieli spoeczestwa w wyrokowaniu. Skada si z 6 rozdziaw regulujcych kolejno: sprawy oglne, ledztwa, postpowania przed sdem ludowym, kasacj, inne formy nadzoru, postpowanie przed trybunaami rewolucyjnymi, kontrol sdow Ludowego Komisariatu Sprawiedliwoci, wykonanie wyrokw. W 1934r. w zwizku z niewyjanion spraw zabjstwa Kirowa ustawa Prezydium Centralnego Komitetu Wykonawczego ZSRR pozbawia elementarnych gwarancji sdowych osoby oskarane o akty terroru. Okres ledztwa ograniczono do 10 dni akt oskarenia wrczano oskaronemu na dob przed rozpraw, na ktrej sprawa bya rozpatrywana bez udziau stron, zniesiono prawo do obrony, nie przewidywano moliwoci odwoania si od wyroku, ani proby o uaskawienie. Najwyszy wymiar kary mia podlega natychmiastowemu wykonaniu. Dowodem rozstrzygajcym miao by przyznanie si do winy, a do skazania podstaw mogo stanowi ju samo maksymalne prawdopodobiestwo popenienia przestpstwa. 6. RADZIECKA PROCEDURA CYWILNA Wydany w 1923 r. kodeks posowania cywilnego gosi ide umacniania socjalistycznego porzdku prawnego. By to pierwszy w historii procesu cywilnego akt prawny, ktry nakada na sd obowizek dotarcia do prawdy obiektywnej, a wic zadanie zbadania okolicznoci sprawy zgodnie ze stanem faktycznym rzeczy i rozstrzygnicie sprawy w interesie spoeczestwa. Odrzucono zasady formalizmu procesowego i prawdy prawniczej, jak rwnie wszelkie ograniczenia sdziego w postpowaniu dowodowym i wyrokowaniu. Kodeks obejmowa 5 czci regulujcych kolejno: postanowienia oglne, postpowanie sporne, szczeglne rodzaje postpowa, skarg i wyrokowanie, wykonywanie orzecze. PRAWO NIEMIEC FASZYSTOWSKICH: 1. CHARAKTERYSTYKA PRAWA KARNEGO NIEMIEC FASZYSTOWSKICH Na prawo faszystowskie wywieraa wpyw doktryna szkoy antropologicznej- koncepcja niebezpiecznego sprawcy, ktra nakazywaa znale przestpc i unieszkodliwi. W III Rzeszy prawo karne stao si jednym z instrumentw polityki pastwa totalitarnego. Nastpi wzrost zasigu prawa-karnego poprzez zmiany zasady odpowiedzialnoci karnej: nowela z 1935 r. do kodeksu karnego II Rzeszy (1871r) zrywaa z zasad legalizmu na rzecz stosowania analogii w prawie, a podstaw cigania miao by nie prawo stanowione, lecz gdy domaga si tego zdrowe odczucie narodu. System prawa niemieckiego. tworzyo kilka warstw: a) tradycja kultury prawnej (dotychczasowe prawo); b) tradycyjna kadra prawnicza- sprawiao to pozory legalnoci, z drugiej strony hamowao zapdy radykaw hitlerowskich i w pierwszym okresie III Rzeszy wyroki byy do agodne. Na t warstw nakadaa si nowa: c) reformy, zmiany ustawodawcze (prawa karnego materialnego i procesowego), sdziego mona byo usun, rozszerzono moliwo wyrokowania przez sdy wojskowe, powstaway sdy specjalne, przypieszano postpowanie, wprowadzono tymczasowe aresztowania, w czasie wojny usunito czynnik ludowy z sdw- awnikw, wprowadzono analogi, rozbudowano system rodkw zabezpieczajcych, zastpowano star kadr nowa, oddan reimowi III Rzeszy; d) realizacja polityki spoecznej poza sdem w drodze administracyjnej (ochrona czystoci rasy, likwidacja psychicznie chorych, nie przynoszcych korzyci); e) terror policyjny (Gestapo, SS). 2. SDY POLSKIE W GENERALNEJ GUBERNI W CZASIE II WOJNY WIATOWEJ Zasady prawa faszystowskiego wprowadzano w ycie na terenach wczonych do III Rzeszy, gdzie zorganizowano sdy i prawo niemieckie. Na terenach nie wczonych, ale okupowanych- Generalne Gubernatorstwo, rwnie wprowadzono sdy niemieckie, ale obok nich utrzymano (dopuszczone przez okupanta) sdownictwo polskie, ktre opierao sw dziaalno na rozporzdzeniach z wrzenia 1939r i lutego 1940r generaagubernatora. Najnisz instancj tego sdownictwa byy sdy grodzkie, dalej okrgowe oraz w stosunku do nich drug instancj byy sdy apelacyjne. Sdy polskie dziaay z pewnymi ograniczeniami (nie mogy przesuchiwa wiadkw Niemcw)podlegay one kontroli niemieckich sdw. W polskich sdach rozpatrywano tylko sprawy cywilne. SDY I PRAWO POLSKIEGO PASTWA PODZIEMNEGO: 1. LEGALISTYCZNA KONCEPCJA POLSKIEGO PASTWA PODZIEMNEGO I POWOANIE SDW 27 wrzenia 1939r. powoano do ycia Zwizek Walki Zbrojnej (ZWZ) i ju pod koniec wrzenia 1939r, przyjto, e Polska podziemna ma stanowi kontynuacj legalnego pastwa sprzed II wojny wiatowej. W pastwie podziemnym- pastwie prawa do sprawowania wymiaru sprawiedliwoci powoane zostay sdy, ktre miay by utworzone w celu realizowania zasady legalizmu. Gdy nastpia wymiana pism, midzy

krajem a rzdem na emigracji, to 16 kwietnia 1940r Komitet dla Spraw Kraju podj uchwa w sprawie powoania do ycia Sdw Kapturowych w kraju. 2. SDY KAPTUROWE ZWZ- AK 16 kwietnia 1940r podjto uchwal o powoaniu Sdw Kapturowych przy komendach ZWZ i delegatach rzdu odpowiednich szczebli. Kady wydany wyrok mia podlega zatwierdzeniu delegata, a kara mierci miaa by wykonywana przez oddziay ZWZ. Podstaw prawn dla sdw mia by Kodeks Sdw Kapturowych i przepisy materialno-prawne: byy one bardzo szczupe, przewidyway kar mierci za zdrad kraju, szpiegostwo, denuncjacja, krzywdzenie ludnoci polskiej. Przyjto, e te przepisy s tylko uzupenieniami kodeksu karnego z 1932r. Kodeks Sdw Kapturowych przewidywa stworzenie sdw o strukturze: sd mia skada si z prokuratora, sdziego ledczego, obrocy, zespou orzekajcego w postaci przewodniczcego i dwch sdziw. Aby wyroki byy wydawanymi na podstawie prawa zaoono, e jeden z czonkw skadu orzekajcego winien by prawnikiem. Zakadano te, e rozpatrywanie sprawy ma poprzedza dochodzenie, prowadzone przez sdziego ledczego, ktry nastpnie przekazywa zebrany materia prokuratorowi i ten sporzdza akt oskarenia, ktry by podstaw do wszczcia rozprawy, odbywajce si w godzinach rannych w skadzie prokuratora, obrocy, sporzdza protok orzeczenie mogo by dwojakiego rodzaju: skazujce lub uniewinniajce. 3. WOJSKOWE SDY SPECJALNE W 1941r nastpia reorganizacja sdw. W listopadzie 1941r wprowadzono w miejsce Sdw Kapturowych Wojskowe Sdy Specjalne (zmieniono tylko waciwie nazw). Owa reforma dotyczya take zmiany kompetencji sdw: oprcz skazania na kar mierci i uniewinnienie wprowadzono moliwo prowadzenia sprawy, zbierania dowodw i nie wydawania wyrokw oraz odoenia takich spraw na czas niepodlegoci. Jeden z sdw Sd w Warszawie zbiera si 100 razy, rozpatrzy ok. 200 spraw, z tego ok. 10 % spraw zakoczyo si wyrokiem uniewinniajcym, 25 % wyrokiem skazujcym na kar mierci, pozostae sprawy umorzono, zawieszono na czas wojny, by po odzyskaniu niepodlegoci wymierzy kar pozbawienia wolnoci. 4. UTWORZENIE KIEROWNICTWA WALKI PODZIEMNEJ I REORGANIZACJA SDOWNICTWA. Ludno cywilna podlegaa sdom wojskowym, cho istniaa koncepcja stworzenia sdownictwa karnego dla cywili 15 lipca 1943r utworzono Kierownictwo Walki Podziemnej (KWP) pod przewodnictwem Tadeusza Bora Komorowskiego. Stwierdzono, e w sprawach przestpstw popenionych przez onierzy AK albo przeciw tym siom zbrojnym kompetentne s sdy wojskowe, ale przestpstwa osb cywilnych powinny by przejmowane przez sdy cywilne- niewojskowe, a takie wykonywanie wyrokw miao przypada innym organom. 5. CYWILNE SDY SPECJALNE Sprawy przestpstw osb cywilnych rozpatryway Cywilne Sdy Specjalne, ktre powstay pniej ni wojskowe ze wzgldu na brak kadry i obawy dyrektora departamentu sprawiedliwoci Leona Nowodworskiego w delegaturze, e mog one spowodowa skazanie na kar mierci niewinnych, bez prawa do obrony. Powstay one pod koniec 1942r. Wyroki tych sdw dugo pozostaway bez wasnych organw egzekucyjnych korzystay one z organw sdw wojskowych (oddziay ZWZ i AK). Na przeomie 1942 i 1943r, wyodrbniy si w ramach BCh oddziay specjalne do zwalczania rodzimego bandytyzmu, ktre wkrtce zaczy przejmowa wykonywanie wyrokw sdw cywilnych.. 6. WYMIAR SPRAWIEDLIWOCI W POWSTANIU WARSZAWSKIM Planowano, e powstanie wybuchnie na terenie caego kraju, dlatego te planowano utworzenie sdw powstaczych. Rozpoczto organizowa Sub Sprawiedliwoci. W poowie sierpnia 1944 powoano szefostwo Suby Sprawiedliwoci, ktre zorganizowao sdy zgodnie z zaoeniami, w czasie otwartych dziaa zbrojnych sdy wojskowe miay si przeksztaci w sdu wojenne, nie uczyniono jednak tego, gdy alianci nie uznali powstacw za regularne wojsko, kombatantw. Nastpio to dopiero 30 sierpnia 1944r, gdy wiadoma bya ju moliwo upadku powstania i ju wtedy nie dokonano reorganizacji sdw wojskowych. Posiedzenia sdw byy jawne, zorganizowano take areszty, starano si te stworzy sdy dla cywilw. Organami wykonujcymi wyroki miay by oddziay andarmerii powstaczej. Polecono te utworzy specjalne plutony egzekucyjne. Uregulowano te I wrzenia 1944r jak ma przebiega egzekucja. 7. KOMISJE SADZCE WALKI CYWILNEJ W 1940r opracowano Kodeks Polaku, uzupeniony w 1941r Kodeksem moralnoci obywatelskiej. Okrelono w nim granice prawne, etyczne, ktrych przekroczy nie wolno (np. bojkotowanie kin). Byy te zasady (granice) jednak amane, dlatego powoano do ycia Komisje sdzce Walki Cywilnej, ktre to w drobnych sprawach orzekay kar infamii, nagany, upomnienia. W praktyce BCh zaczy urealnia te kary poprzez chost. POLSKA LUDOWA (do 1956/64 roku) [PRL]: 1. UMOWA POLSKO- RADZIECKA O STOSUNKACH MIEDZY ARMI CZERWON A ADMINISTRACJ POLSK W lipcu 1944r PKWN podpisa dwie umowy z rzdem radzieckim (jedn o

granicach, drug o porozumieniu dodatkowym dotyczcym stosunkw midzy Armi Czerwon a administracj polsk na ziemiach wyzwolonych, ktre stanowio, e zwierzchnia wadza naley na tym terenie do Armii Czerwonej- art. 7 dawa on radzieckim wadzom, wodzowi naczelnemu Armii Czerwonej jurysdykcj nad obywatelami polskimi, ktrzy na terytorium Polski popenili, przestpstwo w strefie operacji wojennej przeciw A. Cz.). W ten sposb na podstawie drugiej umowy Armia Czerwona moga dokonywa aresztowa na terenie caego pastwa polskiego (wobec braku w precyzyjnoci okrelenia pojcia terenu dziaa wojennych), tak aresztowano kierownictwo polskiego podziemia (proces 16- stu); Wobec Polakw mona byo stosowa na podstawie tej umowy prawo obce. 2. PRAWO WOJSKOWE 1943-1945 W POLSCE W drodze uchway z 7 lipca 1943r ZPP(Zwizek Patriotw Polskich) wprowadzia Kodeks Wojskowy PSZ(Polskich Si Zbrojnych) w ZSRR, by on krtki, skada si z 84art. zawierajcych cz ogln i szczegow. Opiera si na zasadzie analogii, przestpstwa byy typowo wojskowe, by surowy, na 67art, 30art. zawierao sankcj w postaci kary mierci. 26 listopada 1943 rozprowadzono Wojskowy Kodeks postpowania karnego PSZ w ZSRR rozkazem dowdcy 1 Korpusu Zygmunta Berlinga. Opiera si na kodeksie z 1932r. Przewidywa jednoinstancyjne postpowanie. Oprcz sdw polowych dla dywizji mia by te utworzony sd dla PSZ, ktry mia sprawowa nadzr nad sdami polowymi. Kodeks deklarowa praworzdno, niezawiso. Obok sdziego zawodowego w skad sdu wchodzili awnicy. Dokonano ogranicze w prawach oskaronego. Znalaza si tu definicja przestpstwa- czyn zabroniony przez ustaw. Aktem prawnym o duym znaczeniu by Kodeks Karny Wojska Polskiego wprowadzony 23 wrzenia 1944r. dekretem PKWN razem z prawem o ustroju sdw i prokuratury wojskowej. Kodeks ten uchyla moc obowizujc kodeksu wojskowego z 1932r, przejmowa wprawdzie wiele jego przepisw, zwaszcza czci oglnej, ale znacznie poszerza zakres przestpstw podlegajcych prawu i sdom wojskowym. Wprowadzi np. karalno niewykonania obowizku donosicielstwa, denuncjacji wobec najciszych przestpstw. Kr mierci zagroone byy np. przestpstwo usiowania pozbawienia pastwa niepodlegego bytu, zamach na naczelne wadze i ustrj pastwa, udzia w demonstracji, szpiegostwo i ucieczka za granic na szkod pastwa polskiego. 3. INFORMACJA WOJSKOWA I MIN. BEZPIECZESTWA PUBLICZNEGO W PRL Szczegln rol w ledztwach wojskowych wyprawach nalecych do waciwoci sdw wojskowych odegra Gwny Zarzd Informacji, czyli kontrwywiad wojskowy. Gwny Zarzd Informacji podlega resortowo ministrowi obrony narodowej. Pocztkowo szefem Informacji Wojskowej by Stefan Kuhl, a zastpca Anatol Fejgin. Gwny Zarzd Informacji dysponowa specjalnym wydziaem ledczym, mia wasne zakonspirowane wizienia. Prowadzone przez Informacj Wojskow ledztwa odznaczay si szczeglnym okruciestwem. 4. USTRJ SDW POWSZECHNYCH DO 1950 R Za podstaw organizacji sdownictwa przyjto w 1944r stan obowizujcy przed I wrzenia 1939r. Przepisy dotyczce ustroju sdw w oglnym zarysie zostay utrzymane do 1950r, ale w licznych kwestiach szczegowych nastpoway zmiany, zmierzajce do cakowitego przeksztacenia sdownictwa powszechnego w taki sposb, by z niezawisych sdw stworzy dyspozycyjne narzdzie aparatu wadzy. W rodzcym si systemie wadzy nie mogo by mowy o niezawisoci sdownictwa i respektowaniu zasady podziau wadz. Do kadr sdw powszechnych, jeli miay stwarza pozory legalizmu, zaczto przyjmowa sdziw przedwojennych. O ile nad sdami wojskowymi komunici objli pen wadz i kontrol, o tyle sdy i prokuratury powszechne trzeba byo dopiero uczyni posusznymi jednym z licznych krokw zmierzajcych do tego celu byo zniesienie przedwojennego zakazu przynalenoci sdziw do wszelkich partii politycznych. Zakaz ten by oczywicie elementem niezawisoci sdziowskiej. 5. USTRJ SADW POWSZECHNYCH OD 1951 R Istotne nowelizacje prawa dotyczcego sdownictwa powszechnego nastpiy w latach 1949-1950r. Zlikwidowano przede wszystkim moliwo odwoania si od wyroku w postaci apelacji i kasacji, a zastpiono je jednym rodkiem rewizj. Zniesiono urzd sdziego ledczego, a jego uprawnienia przekazano prokuratorowi. Prokurator decydowa m.in.: o zastosowaniu rodkw zapobiegawczych do aresztowania wcznie. Jako podstawowe zadanie sdw postawiono strzeenie ustroju politycznego, nastpnie interesw gospodarki, a dopiero na kocu osobistych i majtkowych praw i interesw obywateli, a nie jak przed wojn zapewnienie sprawiedliwoci. Wprowadzono now struktur sdw powszechnych: wojewdzkie i powiatowe. Wyczono prokuratur ze struktury sdw i w ogle z Ministerstwa Sprawiedliwoci, czynic z niej odrbny rodzaj organu pastwowego. Formalnie podporzdkowano j gowie pastwa, a faktycznie PZPR. Wyodrbniono sdy dla nieletnich. W 1950r zniesiono sdy pracy, a sprawy przez nie rozpatrywane trafiy do sdw powszechnych, a od 1954r do zakadowych komisji rozjemczych. 6. SDY SPECJALNE I QUASI - SDY W PRL Ustanowiono sdy specjalne, niekiedy wrcz quasi- sdy. Byy to specjalne sdy karne dla sdzenia zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich. Najwyszy Trybuna

Narodowy oraz Komisja Specjalna do Walki z Naduyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. 1) Specjalne sdy karne w liczbie szeciu zostay powoane dekretem PKWN z 12 wrzenia 1944r przy sdach apelacyjnych, objy swym zasigiem cay kraj. Przy sdach tych powoano specjalne prokuratury. Postpowanie byo jednoinstancyjne. Zostay zniesione w 1946r, a ich kompetencje przejy sdy powszechne (okrgowe). 2) Najwyszy Trybuna Narodowy (NTN), ustanowiony 22 stycznia 1946r, by rwnie szczeglnym rodzajem sdu specjalnego, powoanym do sdzenia zbrodniarzy wojennych oraz osb odpowiedzialnych za faszyzacj ycia pastwowego i klsk wrzeniow. NTN by zrwnany w hierarchii z Sdem Najwyszym, a jego prezesem by z urzdu Pierwszy prezes SN. Ogem NTN skaza 46 zbrodniarzy hitlerowskich(w tym 20 na kar mierci m.in. Rudolfa Hoessa- komendanta obozu w Owicimiu). Po 1948r NTN zaprzesta dziaalnoci, cho formalnie nie zosta zniesiony, a sprawy zbrodniarzy sdziy sdy powszechne. 7. KOMISJA SPECJALNA DO WALKI Z NADUYCIAMI I SZKODNICTWEM GOSPODARCZYM Komisja Specjalna do Walki z Naduyciami i Szkodnictwem Gospodarczym bya quasi- sdem, wzorowanym na modelu radzieckim. Powoana dekretem z 16 listopada 1945r, pocztkowo jako organ dochodzeniowy, potem jako pozasdowy organ orzekajcy. Do jej kompetencji naleay m.in. sprawy spekulacji, apownictwa, powodowanie paniki w celu szkodzenia interesom mas pracujcych, przypadki, gdy dziaanie sprawcy pozostaje w zwizku ze wstrtem do pracy albo stwarza niebezpieczestwo popenienia naduy". Komisja moga skierowa spraw do sdu lub osadzi sprawc w obozie, pracy przymusowej na okres do 2 lat, a take orzeka kar grzywny bez ogranicze, przepadek towarw, urzdze przedsibiorstwa, jego zamknicie, pozbawienie uprawnie handlowych i przemysowych oraz pozbawienie prawa do zajmowania lokalu uywkowego, a nadto zakaz pobytu sprawcy w wojewdztwie dotychczasowego miejsca zamieszkania na okres do 5 lat. 8. SADY TAJNE W PRL Histori polskiego wymiaru sprawiedliwoci jest ju dziaalno sdw tajnych, tzw. sekcji tajnej w sdownictwie powszechnym w sprawach karnych. Powoana w pocztkach 1950r w Ministerstwie Sprawiedliwoci tajna sekcja rozpatrywaa poza trybem ustalonym przez obowizujce przepisy o postpowaniu karnym, a wic w trybie specjalnym, sprawy o charakterze politycznym uznane za szczeglnie grone dla bezpieczestwa pastwa. Byy to gwnie sprawy o faszyzacj ycia pastwowego oraz zbrodnie wojenne z dekretu z 1944r. Sekcja tajna w latach 1950-1954 dziaaa w sdzie apelacyjnym w Warszawie i miaa swj odpowiednik w Sdzie Najwyszym. Ten sd specjalny powoano ze wzgldu na zagroenie bezpieczestwa pastwa. Dziaalno sdu stanowia naruszenie podstawowych zasad obowizujcej procedury sdowej w sprawach karnych i fundamentalnych zasad wymiaru sprawiedliwoci. Postpowanie byo tajne, rozprawy odbyway si w wizieniu, nie w siedzibie sdu. Oskarony pozbawiony by prawa do obrony. Nie funkcjonowaa zasada domniemania niewinnoci. Sd nie dy do wykrycia prawdy obiektywnej, materialnej. Zgodnie z zasadami procesu karnego sformuowanymi przez Andrzeja Wyszyskiego- generalnego prokuratora w ZSRR, sd mg ograniczy si do ustalania tzw. prawdy wzgldnej, co sprowadzao si do maksymalnego uprawdopodobnienia. W procesie stosowano pozaprawne metody wymuszania przyznania si do winy- tortury. Do skazania wystarczyo wykazanie zwizku oskaronego z popenionym czynem. 9. UDZIA CZYNNIKA LUDOWEGO W WYMIARZE SPRAWIEDLIWOCI W PRL Udzia czynnika spoecznego w wymiarze sprawiedliwoci przedstawiay si w udziale skadu awniczego w sdach. W 1944r wprowadzono awnikw do sdw wojskowych oraz do specjalnych sdw karnych orzekajcych w sprawach przestpstw popenionych przez hitlerowcw, a po zniesieniu w 1946r wspomnianych specjalnych sdw karnych- sprawy te przeszy do kompetencji sdw okrgowych orzekajcych w skadzie awniczym. awnicy sdzili w postpowaniu doranymi, wprowadzonym w listopadzie 1941r, ktrym to trybem mona byo obj kad spraw. awnicy uzyskali wszystkie uprawnienia sdziowskie w toku rozprawy i orzekania, z wyjtkiem przewodnictwa rozprawie, a wic rola ich bya bez porwnania wiksza anieli sdziw przysigych. awnicy byli wyznaczani przez prezydium rady narodowej, a wic instytucj nie pochodzc z wyborw, opanowan przez komunistw. Nowi sdziowie- awnicy nie potrzebowali spenia wymogw stawianych ustawowo sdziom: nie dano adnego wyksztacenia, adnej praktyki, w ogle adnych kwalifikacji. 10. SZKOLENIE PRAWNIKW W TRYBIE SPECJALNYM W PRL Do historii wymiaru sprawiedliwoci naley te nadzwyczajny tryb przygotowania kadr dla sdw i prokuratur. Nowe kadry powojennego wymiaru sprawiedliwoci poza normalnymi studiami prawniczymi, ksztacone byy te w trybie nadzwyczajnymi, popiesznie, np. na 6- miesicznych kursach prawniczych albo w 2- letniej szkole im. T. Duracza. Dekret z 22 stycznia 1946r, zezwala Ministerstwu Sprawiedliwoci do powoania na stanowiska sdziw i prokuratorw osoby, ktre nie ukoczyy studiw prawniczych, bez praktyk pod warunkiem

rkojmi wykonywania obowizkw sdziowskich. Utworzono 6 rednich szk prawniczych, w ktrych nauka trwaa od 6 do 15 miesicy (cznie kursy ukoczyo 1130 suchaczy, z ktrych ogromna wikszo, tj. 1081 podja prac w wymiarze sprawiedliwoci).Przyjmowano do tych szk jedynie osoby delegowane z polecenia partii politycznych, zwizkw zawodowych lub organizacji spoecznych, nie przyjmowano natomiast zgosze indywidualnych. W 1943r powoano take Centraln Szko Prawnicz im. Teodora Duracza, przemianowan w 1950r na Wysz Szko Prawnicz funkcjonujc do 1953r, ktr ukoczyo 421 osb(w tym 83 absolwentw kursw rednich). W 1953r. Szkoa zostaa przeksztacona w Orodek Doskonalenia Kadr Sdziowskich i Prokuratorskich im. T. Duracza, podlegy Ministerstwu Sprawiedliwoci. Celem orodka byo podnoszenie kwalifikacji zawodowych i poziomu ideologicznego sdziw i prokuratorw. Innym zabiegiem zmierzajcym do zasilenia zespou kadr sdziowskich byo zorganizowanie jednorocznego kursu w 1954r dla awnikw odpowiadajcych wymaganiom moralnym i politycznym, danym od pracownikw wymiaru sprawiedliwoci, ktry ukoczyo 65 osb, z ktrych 22 trafio do sdw. 11. SIERPNIWKA" Z 31 VIII 1944 Instrumentami nowej polityki karnej stay si dekrety i ustawy prawno-karne. Pierwszym wrd licznych aktw prawnych o znaczeniu politycznym by dekret z 31 sierpnia 1944r o wymiarze kary dla faszystowsko- hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabjstw i zncania si nad ludnoci cywiln i jecami oraz dla zdrajcw Narodu Polskiego. Akt ten przewidywa surow karalno licznych form przeladowania ludnoci cywilnej i jecw wojennych. Karany by take sam udzia w organizacjach, przestpczych powoanych lub uznanych przez wadze pastwa niemieckiego" i jego sprzymierzecw, cho ich wyliczenie byo nie pene i obejmowao tylko 4 organizacje: NSDAP, SS, Gestapo, SD. Nowelizacja dekretu z grudnia 1946r zawzia pierwotn dyspozycj dekretu: kto idc na rk wadzy okupacyjnej" na kto idc na rk wadzy pastwa niemieckiego". Uniemoliwio to stosowanie dekretu do czynw popenionych pod okupacj radzieck. Dekret stanowi prawo wyjtkowe dziaajce wstecz, ale potrzebne ze wzgldu na powszechnie aprobowan potrzeb rozliczenia prawno-karnego skutkw II wojny wiatowej i okupacji niemieckiej. 12.DEKRET O OCHRONIE PASTWA Dekret PKWN z 30 padziernika 1944r o ochronie pastwa, wydany wobec zaostrzajcej si sytuacji politycznej skada si z 11art. zawierajcych bardzo szerokie dyspozycje obejmujce liczne stany faktyczne. Rozszerza w sposb kazuistyczne katalog czynw karalnych, nie definiujc ich precyzyjnie, zgodnie z wymogami techniki kodyfikacyjnej XX w. Umoliwiao to dyspozycyjnej nauce i wymiarowi sprawiedliwoci szerok ich interpretacj. Dekret przewidywa nie tylko karalno czynw wypierzonych przeciw ustrojowi, zamachw na organ pastwowy i samorzdowy, zakady przemysowe i komunikacyjne, ale i nawoywania do czynw skierowanych przeciw wykonywaniu reformy rolnej i publicznego ich chwalenia. Karalne byo take wyrabianie, przechowywanie i obrt broni i amunicj, utrudnianie prawidowego dziaania urzdw pastwowych i instytucji uytecznoci publicznej. Kar mierci byo zagroone posiadanie, przechowywanie, nabywanie i wyrb aparatu radiowego odbiorczego lub nadawczego oraz wywieranie wpywu na rady narodowe, urzdy i sdy. Postpowanie w tych sprawach przekazano sdom wojskowym. Dekret wszed w ycie z moc wsteczn od 15 sierpnia 1944r naruszajc gwn zasad lex retro non agit. Uchylony zosta przez dekret z 16 listopada 1945r o przestpstwach szczeglnie niebezpiecznych w okresie odbudowy pastwa. 13. MAY KODEKS KARNY Rada Pastwa krytycznie ocenia dekret z 16 listopada 1945r jako zbyt liberalny. Jego nowy tekst wprowadzajcy nowe stany faktyczne i zaostrzajcy sankcje karne przygotowany zosta przez Ministra Sprawiedliwoci. Dekret ten z 13 czerwca 1946r o przestpstwach szczeglnie niebezpiecznych w okresie odbudowy pastwa- zwany take May Kodeks Karny zasuguje na krytyczn opini w historii polskiego prawa karnego, ze wzgldu na szeroki katalog czynw karalnych, surow represj karn, niski poziom techniki legislacyjnej. Dekret skada si z 3 rozdziaw tworzcych cz szczegln i rozdziaw o charakterze oglnym: 1) Rozdzia zawiera przepisy o przestpstwach przeciwko bezpieczestwu publicznemu(np. sabota, zamach, szpiegostwo); 2) Rozdzia-o przestpstwach przeciwko porzdkowi publicznemu; 3) Rozdzia o przestpstwach przeciwko interesom gospodarczym pastwa (np. szaber, reglamentacja towarw). Szczegln rol w praktyce funkcjonowania Maego K.K. odegra art.22 przewidujcy odpowiedzialno karn za rozpowszechnianie faszywych informacji, wiadomoci mogcych wyrzdzi istotn szkod interesom pastwa polskiego bd obniy powag jego naczelnych organw- czyli przestpstwo tzw. szeptanki. Obowizywa do 31 grudnia 1969r. 14. DEKRET O FASZYZACJI YCIA PASTWOWEGO Dziaajce wycznie wstecz przepisy dekretu z 22 stycznia 1946r o odpowiedzialnoci za klsk wrzeniow i faszyzacj ycia pastwowego umoliwiajc karanie legalnych przed I wrzenia 1939r dziaa politycznych i dziaa w sprawach publicznych skierowanych na nieprecyzyjnie okrelon szkod narodu lub pastwa polskiego". Obowizujcy do

koca grudnia 1969r dekret uznawa za przestpstwa stosowanie nacisku moralnego lub korupcji w celu narzucenia narodowi polskiemu antydemokratycznej ustawy konstytucyjnej w okresie midzywojennym i mia wyranie rozrachunkowy charakter wobec ekip rzdzcych w II Rzeczpospolitej. 15. LEDZTWA I DOCHODZENIA: SDZIA LEDCZY, PROKURATOR, FUNKCJONARIUSZE BEZPIECZESTWA W PRL Urzd sdziego ledczego zosta w wyniku reform prawa sdowego w latach 1949-1950 zniesiony, a jego uprawnienia przekazano prokuratorowi, przez co jego rola znacznie wzrosa. Prokurator decydowa m.in. o zastosowaniu rodkw zapobiegawczych do aresztowania wcznie wprowadzono rwnie w praktyce areszt obligatoryjny. Prokurator Generalny natomiast uzyska prawo wnoszenia rewizji nadzwyczajnych. 16. POSTPOWANIE DORANE W PRL Postpowanie dorane uregulowane zostao w dekrecie z 16 listopada 1945r, ktry w tym przedmiocie stanowi, e ledztwo jako faza postpowania przygotowawczego zostaa wyeliminowana z procesu karnego, a jako przygotowanie do postpowania gwnego moliwe byo jedynie prowadzone wycznie przez prokuratora dochodzenie. W stosunku do osoby podejrzanej stosowano obligatoryjnie areszt tymczasowy, zarzdzany przez prokuratora. Postpowanie sdowe toczyo si z udziaem awnikw, a wymiar kar, pozostawiano uznaniu skadu orzekajcego, mona byo bowiem orzeka kary surowsze ni te, ktre byy ustalone za okrelone przestpstwo w przepisach prawa materialnego. 17. UNIFIKACJA PRAWA CYWILNEGO W POLSCE PO II WOJNIE WIATOWEJ W latach 1945-1946 przeprowadzona zostaa bardzo potrzebna, bo likwidujca partykularyzm geograficzny prawa istniejcy w XX-leciu midzywojennym unifikacja prawa cywilnego w Polsce. Uzyskanie jednolitoci prawa cywilnego uznano za zadanie najpilniejsze i moliwe do szybkiego zrealizowania ze wzgldu na istnienie zaawansowanych prac przedwojennych w tym zakresie. Decyzj o przeprowadzeniu unifikacji podja Rada Ministrw ju w czerwcu 1945 roku. Podstawowymi dekretami unifikujcymi, przygotowanymi przez wydzia ustawodawczy Ministerstwa Sprawiedliwoci byy: 1) prawo osobowe z 29 sierpnia 1945 roku wraz z prawem o aktach stanu cywilnego z 15 wrzenia 1945 roku; 2) prawo maeskie z 25 wrzenia 1945 roku; 3) prawo rodzinne z 22 stycznia 1946 roku; 4) prawo opiekucze z 14 maja 1946 roku wraz z dekretem o postpowaniu przed wadz opiekucz z 21.05.1946r; 5) prawo maeskie majtkowe z 29 maja 1946 roku; 6) prawo spadkowe z 8 padziernika 1946 roku wraz z dekretem o postpowaniu spadkowym z 8.09.1946 roku; 7) prawo rzeczowe z 11 padziernika 1946 roku; 8) prawo o ksigach wieczystych z 11 padziernika 1946 roku; 9) przepisy oglne prawa cywilnego z 12 listopada 1946 roku. I8. STAN PRAWA CYWILNEGO BEZPOREDNIO PO II WOJNIE WIATOWEJ Uksztatowany w II Rzeczypospolitej system prawa sdowego w znacznej swej czci opiera si na prawie polskim, czciowo skodyfikowanym i nowoczesnym. Odpowiadao ono standardom europejskiej kultury prawnej XX wieku, zarwno jeeli idzie o rozwizania merytoryczne a wic treciowe, jak i form aktw prawnych. Wybuch II wojny wiatowej i agresja ZSRR spowodoway poddanie spoeczestwa polskiego wymiaru sprawiedliwoci i prawu stanowionemu przez okupantw. 19. PRAWO RODZINNE W PRL Prawo rodzinne w PRL uregulowane byo przez dekret o prawie maeskim z 25 wrzenia 1945r, ktry uznawa wycznie wieck form zawarcia maestwa. Skada si z 6 krtkich rozdziaw normujcych kolejno: zarczyny, zawarcie maestwa, prawa i obowizki maonkw, uniewanienie maestwa, rozwd i jurysdykcj w sprawach maeskich. Nowe prawo nie zawierao definicji maestwa okrelajc tylko formy jego zawarcia jako umowy, ktrej strony owiadczay publicznie w obecnoci 2 wiadkw i przed urzdnikiem stanu cywilnego wol zawarcia zwizku maeskiego. Przeszkodami do zawarcia maestw a byy: bigamia, pokrewiestwo w linii prostej, midzy rodzestwem rodzonym i przyrodnim, powinowactwo w linii prostej i przysposobienie oraz nastawanie na ycie maonka w celu umoliwienia zawarcia maestwa oraz choroby: psychiczna, otwarta grulica, zaraliwa choroba weneryczna. Dopuszczalny by rozwd orzekany przez sd powszechny, tylko wtedy, gdy dobro maoletnich dzieci nie stoi temu na przeszkodzie i gdy nastpi stay rozkad poycia maeskiego, znano rwnie szczeglne przyczyny rozwodowe zawarte w art.24 dekretu, wzgldem, ktrych sd orzekajcy rozwd by obowizany do ustalenia winy. Byy to cudzostwo, nastawanie na ycie wspmaonka lub dziecka, odmowa rodkw utrzymania rodziny, popenienie przestpstwa habicego, prowadzenie hulaszczego i rozwizego trybu ycia, naogowe pijastwo i narkomania, choroba weneryczna, psychiczna i niemoc pciowa. Dekret z 22 stycznia 1946r o prawie rodzinnym wyeliminowa liczne anarchizmy w zakresie osobowego prawa maeskiego, zlikwidoway dominujce stanowisko ma i ojca, wprowadzajc rwnoprawno maonkw oraz zmniejszyy znacznie siln dyskryminacj dzieci pozamaeskich. Wprowadzono laicyzacj prawa maeskiego, a na pierwszy plan stosunkw rodzinnych wysunity zosta interes(dobro) dziecka.

20. PRAWO RZECZOWEJ W PRL: ZMIANA STOSUNKW WASNOCIOWYCH Nowe prawo rzeczowe zawierao w art.28 romanizujc definicj wasnoci stanowic, e waciciel moe w granicach okrelonych przez ustawy korzysta z rzeczy z wyczeniem innych osb oraz rozporzdza rzecz. Zlikwidowano konstrukcj wasnoci podzielonej. Uproszczono instytucj hipoteki. Istotnym novum polskiego prawa rzeczowego byo przyjcie odmiennie od prawa niemieckiego, e wpis do ksigi wieczystej nie by jedynym sposobem nabywania, przenoszenia, zmiany i umarzania praw rzeczowych. Nowe prawo przewidywao bezwzgldny przymus formy aktu notarialnego umw do przeniesienia wasnoci nieruchomoci. Wprowadzono te liczne ograniczenia prawa wasnoci: 1) ograniczenie ustawowe, zwizane gwnie z prawem ssiedzkim; 2) ograniczenie ustawowe, zwizane z prawem wadzy do wkraczania w sfer praw waciciela, obejmowao gwnie wywaszczenia dokonywane przez pastwo; 3) kolejne ograniczenia zwizane byy z ustawowymi obowizkami wykonywania prawa wasnoci, z ograniczeniami ustanawianymi przez samych wacicieli na rzecz innych osb oraz z zakazami alienacji wynikajcymi z ustawy, bd z rozporzdzenia sdu, ktry mg np. zakaza zbycia nieruchomoci. Konstytucja z 22 lipca 1952r wyrniaa trzy typy wasnoci: spoeczn: pastwow (oglnonarodow) i spdzielcz (grupow); indywidualn: kapitalistyczn drobnotowarow; osobist. 21: REFORMA PRAWA CYWILNEGO Z 1950 W latach 50- tych XX w. w Polsce rozpocz si kolejny etap w rozwoju powojennego prawa cywilnego. By to okres tworzenia nowego, socjalistycznego ju systemu prawa. W 1950 roku najwaniejsze unormowania prawne zawarte zostay w ustawie(z 18 lipca 1950r), ktre uchyliy moc obowizujc dwch unifikacyjnych- przepisw oglnych prawa cywilnego z 1946r i prawa osobowego z 1945r. Nowe przepisy wprowadziy istotne zmiany dotyczce wykadni prawa i wykonywania praw podmiotowych oraz oglnego unormowania czynnoci prawnych. Istotnym novum przepisw oglnych byo wprowadzenie do prawa cywilnego terminu zasad wspycia spoecznego w Pastwie Ludowym". Zasady zastpowa miay, wzorem prawa radzieckiego, abstrakcyjne pojcia prawa buruazyjnego(takie jak np. dobre obyczaje, zasady uczciwego obrotu) umoliwiajce sdom swobodn interpretacj przepisw. Peni miay rol korektora obowizujcych jeszcze ustaw przedwojennych, stosownie do, zachodzcych zmian. Nowoczeniejsze i syntetycznie unormowane byy kwestie zdolnoci prawnej i zdolnoci do czynnoci prawnych, ktr posiaday take osoby prawne. 22. PRZEBIEG PRAC NAD KODYFIKACJA PRAWA CYWILNEGO W PRL (I ETAP: DO 1950r) Zasadnicze zmiany polskiego prawa prywatnego rozpocza zmiana stosunkw wasnociowych aktami o reformie rolnej i nacjonalizacji przemysu, oraz akcja unifikacji caego prawa cywilnego przeprowadzona w latach 1945-1946. Dekret z 21 grudnia 1945 roku, o publicznej gospodarce lokalami i kontroli najmu w radykalny sposb ogranicza prawo wasnoci wacicieli domw mieszkalnych. Przepisy prawa powojenne nakazyway wacicielom wykonywanie prawa wasnoci, pod rygorem jego utraty. Taki obowizek wystpowa w prawie, bowiem dekrety z 30 marca 1945r o przymusowym zagospodarowaniu uytkw rolnych oraz dekret z 2 kwietnia 1946r o planowym zagospodarowaniu przestrzennym kraju uzasadniay wywaszczenia w celu realizacji planw gospodarczych. W latach 1945 i 1946 przeprowadzona zostaa bardzo potrzebna, bo likwidujca partykularyzm geograficzny prawa istniejcy w XX-leciu midzywojennym, unifikacja prawa cywilnego w Polsce. Podstawowe dekrety w tym przedmiocie zostay przedstawione w pytaniu numer 19 tego rozdziau. Dekrety te nie tylko unifikoway partykularyzm dzielnicowy prawa cywilnego, lecz dokonyway te wstpnej jego reformy, uwzgldniajcej nowe stosunki spoeczne i gospodarcze. 23. PRZEBIEG PRAC NAD KODYFIKACJ PRAWA CYWILNEGO W PRL (II ETAP: DO 1955r) W latach 50- tych rozpocz si kolejny etap w rozwoju powojennego prawa cywilnego. By to okres tworzenia nowego, socjalistycznego ju systemu prawa, na czele, ktrego staa Konstytucja PRL z 22 lipca 1952r. Utrwalaa ona podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i spoecznego, dokonaa te wanych dla rozwoju systemu prawa socjalistycznego ustale dotyczcych stosunkw wasnociowych. Charakterystyczn cech ujcia wasnoci, byo jej oparcie na koncepcjach Marksa i Lenina i odrzucenie abstrakcyjnego, uniwersalnego pojcia wasnoci, wyksztaconego w prawie buruazyjnym oraz jej typizacja, czyli podzia na typy i formy. Wasno i prawo wasnoci zostay zwizane z funkcj spoecznogospodarcz podmiotw prawa oraz ich charakterem. Wyrniano 3 typy wasnoci: spoeczn; indywidualn; osobist. 24. PRZEBIEG PRAC NAD KODYFIKACJ PRAWA CYWILNEGO W PRL (III ETAP: DO 1964r) Kolejny okres historii powojennego prawa cywilnego rozpoczo powoanie zarzdzeniem Prezesa Rady Ministrw z sierpnia 1956 roku Komisji Kodyfikacyjnej przy Ministrze Sprawiedliwoci, zoonej z prawnikw teoretykw i praktykw. Projekt Kodeksu cywilnego ogoszony w styczniu 1960 roku poddano publicznej dyskusji, a po zmianach i uzgodnieniach wniesiono do sejmu 25 lutego 1964r. Kodeks cywilny zosta

uchwalony 23 kwietnia 1964 roku. Polska naleaa, do tej grupy europejskich pastw demokracji ludowej, ktre w dziedzinie prawa cywilnego nie zerway z dawnym porzdkiem prawnym i utrzymay cz przepisw z poprzedniej formy spoecznej i ustrojowej. 25. FORMA PRAWA KARNEGO Z 1950 r. W PRL Od pocztku lat 50- tych podejmowane byy prace nad caociow reform prawa karnego i jego kodyfikacj. Pierwszy w Polsce Ludowej projekt kodeksu karnego obejmujcy tylko cz ogln, opracowany zosta przez komisj w 1951r, ktry cakowicie pomija prawa obywateli i np. ochron innych ni spoeczny, typw wasnoci. Projekt nie zyska jednak rangi kodeksu i mocy prawa obowizujcego. Kolejny peny ju (zawierajcy cz ogln i szczegow) projekt kodeksu karnego przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwoci i Prokuratur Generaln, poddany zosta dyskusji rodowisk prawniczych i ukaza si drukiem w 1956 roku, lecz i ta prba nie zakoczya si sukcesem. Dopiero projekt, po uwzgldnieniu poprawek, opublikowany w 1968 roku uzyska rang kodeksu karnego moc ustawy Sejmu z 19 kwietnia 1969 roku.