1. 1. Filozofia prawa jako dzia filozofii.

(przedmiot filozofii prawa) Filozofi prawa wyodrbnia si spord innych nauk filozoficznych ze wzgldu na przedmiot i charakter zada wyjciowych oraz perspektyw jej bada. Nie jest ona ani teori prawa, ani teori pastwa i prawa. Filozofia prawa jest rezultatem przemyle oglnofilozoficznych, a zwaszcza gnoseologicznych i antropologicznych. To samoistna dziedzina filozofii; jednak jednoczenie nauk z pogranicza wielu dziedzin. Przedmiotem filozofii prawa jest prawo w ogle, a w tym prawo natury. To dociekanie istoty systemu, szukanie przyczyn porzdku prawnego oraz ocena tego porzdku. To przede wszystkim filozofia czowieka. Przedmiot filozofii prawa okrelany rozmaicie: - istota prawa - idea prawa - prawo natury (prawo naturalne) - postulaty prawa susznego dla danego miejsca i czasu Niektrzy twierdza, e filozofia prawa bada ostateczne przyczyny zjawisk prawnych. Filozofia rozpatruje prawo w relacji do istnienia czowieka. Filozofia prawa stara si znale odpowied na pytanie, czym jest prawo i jak spenia rol w yciu czowieka. Filozofia prawa szuka istoty prawa lub samej idei prawnej, ktra winna lee u podstaw norm pastwowych. 1. 2. Filozofia prawa a dziedziny pokrewne. Filozofia prawa wie si cile z innymi dziaami filozofii:

gnoseologi (epistemologi) - nauk o poznaniu /okrelenie moliwoci poznawczych czowieka, granicy ludzkiego poznania, sposobu poznania rzeczywistoci/; aksjologi nauk o wartociach, /jak istniej, jak je poznajemy, ich rodzaje etc./ (cile z ni powizana ze wzgldu na to, e wartoci odgrywaj zasadnicz rol w yciu jednostek i spoeczestw, ponadto prawo natury bywa pojmowane jako zesp wartoci); historiozofi - filozofi dziejw /nauka ta zastanawia si nad sensem ludzkich dziejw/; filozofi czowieka - (konieczne jest przyjcie jakiej koncepcji czowieka, aby prowadzi dociekania o prawie); filozofi kultury - (zwizek ten jest szczeglnie wyrazisty w teoriach prawa natury o zmiennej treci, poniewa pojmuj one prawo natury na podobiestwo innych wytworw kulturowych);

filozofi polityki - (antropologiczny punkt widzenia filozofii polityki pozwala podj problem kim jest czowiek pojty jako obywatel, jak rwnie ustali relacje zachodzce midzy organizacj ycia pastwowego a struktur psychiczn obywateli; obydwie dziedziny ceni warto nie tylko strony intelektualnej cz., ale take emocjonalno-wolitywnej, za znami czowieczestwa obie uznaj twrczo kulturow a nie fakt wyposaenia cz. w rozum; wsplne dla obu wykraczanie poza paszczyzn ocen moralnych); higien psychiczn - nauk pokrewn filozofii prawa (zwizek zachodzi dziki wsplnemu dla obu nauk ujmowaniu czowieka i prawa w ich tendencji rozwojowej; f.pr. jak h.p. zwraca uwag na potrzeb ksztatowania nie tylko sfery racjonalnej ale i emocjonalno-wolitywnej, co pozostaje w zgodzie z dzisiejsz psychologi; dla obu wsplne: optymizm, wiara w cz., w jego moliwoci rozwoju, postulat cz. dziaajcego, rysuj przed jedn. powinno do spenienia).
1. 3.

Dzieje filozofii prawa po drugiej wojnie wiatowej w Polsce.

1918-1950: w tym okresie nazwa teoria prawa bya uywana zamiennie z nazw filozofia prawa.
Wykadano t dziedzin na Wydz. Prawa w Uniwersytetach Wilna, Lwowa, W-wy... Ostre rozgraniczenie nastpio po 1950 r. z racji uznania filozofii prawa za wiedz buruazyjn i odmwienia jej naukowego charakteru. Stwierdzono, e teoria pastwa i prawa, inaczej ni filozofia prawa, nie naley do filozofii, lecz do prawoznawstwa. Koniec zamiennego uywania tych terminw.

1945 1950: nauka egzystuje na zasadach takich jak przed wojn, filozofia prawa zamiennie
nazywana teori prawa, jest wykadana na Wydz. Prawa na Uniwersytetach.

w 1950 r. na miejsce katedry filozofii prawa powoano katedr teorii pastwa i prawa; zmienia si
nie tylko nazwa, ale te cakowicie podejcie do zagadnie prawa. Teoretycy pastwa i prawa oparli swoje rozwaania na marksizmie (jedynej susznej teorii wyjaniajcej zjawisko prawa oraz pastwa). Filozofi prawa uznano za nauk buruazyjn. Uznano, e nie naley oddziela zjawiska prawa od pastwa. Teori prawa natury uznano za nienaukow.

1950 X.1956: likwidacja filozofii prawa (na uniwersytetach pastwowych, pozostaje na KULu,
ktry jest uniw. prywatnym) jako przedmiotu niebezpiecznego ze wzgldu na rozwaania nad prawem naturalnym.

1956 1989: rozwj grup wieckich chrzecijan zwizanych z ugrupowaniami i stowarzyszeniami

takimi jak PAX, Wi, Znak, Tygodnik Powszechny.

1989: powroty przedmiotu na uniwersytety pastwowe 1. 4. Odmiany teorii prawa natury.

- Teorie prawa natury o niezmiennej treci (rdo: istota czowieka, Bg) - Teorie prawa natury o zmiennej treci (rdo: rozum) - Dynamiczne teorie prawa natury (rdo: godno) NURT ONTOLOGICZNY: W.L.Jawrorski, Cz.Znamierowski wspczesny neotomizm wie prawo natury z istot czowieka pr. wieczne i niezmienne

obowizuje wszystkich z racji wsplnej natury cz. (rdo pozakulturowe) niektre odmiany doszukuj si w tym Boga odmianami s teorie dynamiczne zblione do gnoseologii, ktre upatruj rde prawa natury w godnoci ludzkiej. Teorie te zbliaj si czasem do siebie NURT GNOSEOLOGICZNY: J.Makarewicz, F.Zoll, L. Petraycki, R.Stammler prawo to wytwr rozumu cz. pr. jest zobiektywizowanym wytworem ludzkiej wiadomoci, wytworem kultury jego tre moe si zmienia tak jak si zmieniaj ludzkie potrzeby teorie te mieszcz si w drugim odrodzeniu prawa natury nie odwouj si do Boga pr. nat. pozwala ocenia suszno prawa, jest ideaem prawa, do ktrego naley dy w tworzeniu prawa pozytywnego, jest tzw. dyrektyw metaprawn forma (konieczna we wszystkich pastwach) pr. nat. jest staa, ale tre jest zmienna najpeniejsza teoria: R.Stammler pr. nat. nie ma znaczenia dla prawa obowizujcego s to zasady, ktre w pewnym czasie i w danym spoeczestwie uznano za obowizujce teorie te nie neguj ustaw pastwowych, pr. nat. to projekty ustaw- zestawienie myli Obie te teorie zbliaj si do siebie, wygrywa dynamika. Obie za podstaw uznaj prawo do ycia. TEORIE ONTOGNOSEOLOGICZNE: podstaw ich jest stwierdzenie, e nurty gnoseologiczny i ontologiczny nie wykluczaj si wzajemnie, tylko uzupeniaj prawo wg teorii ontol. ma rdo w istocie cz. (poznawalne), a wg gnoseol. rdem jest rozum ludzki i kultura ale przecie czowiek jest tworem zarwno kultury jak i natury powizanie pr. nat. z filozofi czowieka: sens ycia czowieka dokonuje si w dziaaniu i wspdziaaniu z innymi (powizanie homocentryzmu z socjocentryzmem) TEORIE PRAWA NATURY ZE WZG NA POCHODZENIE TEGO PRAWA I STOPIE JEGO ZMIENNOSCI:

istota czowieka (staroytno) pr. o niezmiennej treci Bg (redniowiecze/chrzecijastwo) pr. o niezmiennej treci rozum czowieka (XIX/XX w) pr. o zmiennej treci i niezmiennej formie

godno czowieka (poowa XX w) - t. dynamiczne

1. 5. Inne nazwy na okrelenie prawa natury. prawo naturalne (filozofia tomistyczna); prawa czowieka; prawo intuicyjne; prawo ponadustawowe; prawo transpozytywne; prawo elementarne; poczucie susznoci lub suszno; najwysze zasady prawne; wytyczne dla ycia spoecznego i postpowania czowieka; podstawowe wartoci; prawo funkcjonalne, strukturalne; sprawiedliwo ponadustawowa.

6. I i II odrodzenie teorii prawa natury. Pierwsze i drugie odrodzenie teorii prawa naturalnego nastpio po pierwszej i drugiej wojnie wiatowej. Kataklizmy dziejowe oraz przejawy niesprawiedliwoci spoecznej nawet jeli s ubrane w form prawa prowadz do uwiadomienia sobie przez uciskanych, e ich prawa zostay zdeptane. Prowadz wic do poznania, e s jakie prawa czowieka, ktre przez system prawa pozytywnego winny by respektowane. 1.

Przykady wpywu teorii prawa natury na ycie spoeczestw. (praktyczne oddziaywanie na ycie spoeczne)
1. 7. W imi prawa natury odbyway si wielki rewolucje: francuska, angielska, wojna o niepodlego w ameryce. Rewolucja padziernikowa. Zbrodniarze hitlerowscy w procesie norymberskim byli sdzeni w oparciu o prawo natury (tak samo zbrodniarze japoscy z okresu II w). Koncepcja praw czowieka ma swoj podstaw w prawie natury. Feminizm. 1. 8.

Zagadnienie zmiennoci i niezmiennoci prawa natury.

Kwesti zasadnicz rnic rne pogldy na zagadnienie prawa natury jest przyjcie, e prawo natury istnieje obiektywnie lub, e istnieje subiektywnie. Przyjcie zaoenia, e prawo natury istnieje obiektywnie oznacza uznanie, e prawo natury istnieje niezalenie od woli i wiadomoci czowieka co wicej w przypadku zagady ludzkoci pr. natury bdzie istniao nadal. Stanowisko takie zajmuj filozofowie chrzecijascy, goszcy, e rdem niezmiennego prawa natury jest Bg (bezporednio lub jak u w. Tomasza porednio - poprzez lex aeterna). Natomiast XX-wieczne pogldy na prawo natury przyjmuj zaoenie, e prawo natury istnieje subiektywnie tzn. e istnieje w wiadomoci czowieka - jest zalene od woli, rozumu i wiadomoci czowieka - np. teoria prawa natury o zmiennej treci. 1) teorie goszce niezmienno treci prawa natury (powstae w staroytnoci): niezmienno treci wie si z niezmiennoci istoty czowieka, ktra stanowi jego rdo; ma charakter normatywny; obowizuje wszystkich i zawsze. 2) teorie goszce zmienn tre prawa natury (ok. 1896 r.) Stammler + Petraycki: przestano traktowa pr. natury jako obdarzone niezmienna treci; cech niezmiennoci przypisano formie prawa natury, ktr jest powinno, tak pojte pr. nat. przestaje mie charakter prawa o powszechnym zasigu - ograniczone obowizywanie do danego czasu i miejsca; maj charakter immoralny;

jego moc obowizujca dotyczy przede wszystkim tych, ktrzy maj realny wpyw na procesy prawotwrcze w danym pastwie, wyznacza ono kierunek dziaa ustawodawczych; warunkiem tak rozumianego prawa natury jest istnienie prawa pozytywnego; nie ocenia ono stos. spo-gosp-kult jakiego pastwa, ale obowizujcy system prawny; jest propozycj przyszego sprawiedliwego prawa w danym pastwie, w okrelonym czasie; rdem: rozum (rozum jest si stwarzajc to prawo i zarazem poznajc je), prawo to jest wic dzieem kulturowym, wyrasta ze wiadomoci ludzi okrelonej epoki; te u pozytywistw Comtea (pozytywny- dany w dowiadczeniu, 2. odam: pochodzcy od cz.); zawiera pewne el. niezmiennoci, wynikajce z faktu i niezmienna forma musi czy si z jak treci penienie niezmiennej przez prawo roli drogowskazu dla ustawodawcw. 1. 9.

Dynamiczne teorie prawa natury.

Teorie goszce rozwijajc si tre prawa natury: sformuowane w poowie XXw, najwczeniej w USA; zainicjowa papie Jan XXIII goszc aggiornamento v proces w Norymberdze v papie Pawe VI encyklika Populorum Progressio; podkrelaj rozwojowy charakter prawa natury zgodny z trwajc wci ewolucj wiata i czowieka; wynika to z faktu, e istnienie czowieka przebiega w czasie; rozwija si wiat i cz., zmieniaj si konsekwencje, ktre poszczeglne pokolenia wycigaj z natury; polegaj na zastosowaniu niezmiennych zasad prawa natury do przeobraajcych si okolicznoci miejsca i czasu; rdem godno (czowiek ma interpretowa niezmienne treci prawa natury uwzgldniajc okrelone warunki ycia i rozwj wiadomoci prawnej); w obawie przed relatywizmem odwoanie si do Objawienia z powrotem do w.Tomasza z Akwinu. 1. 10. Prawo natury wg Sofistw Cz sofistw gosia istnienie prawa natury. Pojmowali je jako prawo kosmosu. Tre prawa natury, ktremu podlega czowiek jest taka sama jak tre praw obowizujcych w wiecie przyrody - to prawo silniejszego.

Protagoras: -natura czowieka nie ma charakteru spoecznego; zanim powstao pastwo i spoeczestwo ludzie prowadzili ycie aspoeczne. Utworzenie pastwa wyniko z lku przed siami przyrody - powstao dla obrony ycia jednostek zagroonego przez potg natury. W pewnym momencie jednostki zgromadziy si i rozpoczy wsplnie budowa sadyby, aby broni si przed dzikimi zwierztami. Poniewa obce byy im instynkty spoeczne istniaa potencjalna groba, e jednostki wyniszcz si wzajemnie przy budowie tych sadyb. Ten fakt zaniepokoi Zeusa, ktry w zwizku z tym zaszczepi kademu poczucie solidarnoci i nakaza si nim kierowa. Z jego teorii wynika, e pocztek ycia spoecznego i zarazem pastwowego rozpocz si od podjcia wsplnych dziaa. Sformuowa w zalku teori nazwan w czasach nowoytnych teori umowy spoecznej. Twierdzi, e czowiek jest miar wszechrzeczy tzn. nie ma obiektywnych wartoci. S one tworzone przez czowieka i s one zmienne. Zmienno wartoci jest tak rnorodna, e aby mogo si toczy ycie spoeczne, ludzie zawarli pewn umow spoeczn majc na celu wybranie wsplnych wartoci. Kalikles twierdzi, e w wiecie ludzkim, tak jak u zwierzt, s jednostki silne i midzy nimi toczy si
walka. Walka jest nierozerwalnie zwizana z czowiekiem, gdy nie ma w nim instynktw spoecznych. Wobec tego twierdzi on, e na pocztku istnia stan natury, charakteryzujcy si brakiem spoecznoci, prawa, pastwa. W stanie natury ludzie sabi coraz bardziej byli podporzdkowywani jednostkom silnym. Jednostki sabe, ktrych byo wicej, coraz bardziej zaczy obawia si o swoje przetrwanie, tak wic zorganizoway spisek, aby si broni. Rezultatem tego spisku jest stworzenie pastwa. To co sabsze jest i gorsze, lecz prawo nie pozwala krzywdzi sabszych porzdek prawny w

pastwie jest zaprzeczeniem porzdku panujcego w wiecie przyrody. Trazymach twierdzi, e jednostki silne nie byy dostatecznie zadowolone ze stanu natury, wci przeyway stan nienasycenia swoj wadz, pragny mocniej podporzdkowa sobie jednostki sabe. Dlatego te, aby uzaleni sabych powstao pastwo utworzone przez silnych. Zarwno pr. pozytywne jak i pr. natury jest prawem silniejszego. 11. Prawo natury wg Arystotelesa pierwszy filozof, ktry ostatecznie wyodrbni prawo natury od praw wiata przyrody i uczyni prawo natury norm postpowania; wyodrbniajc prawo natury nada mu charakter normy moralnej, ktra brzmi: dobro naley czyni, za naley unika; Teoria prawa natury Arystotelesa wynikaa z jego koncepcji czowieka jako zwierzcia spoecznego. Jednak Arystoteles, chocia przyjmowa istnienie prawa natury, nie przyjmowa istnienia stanu natury. Prawo natury jest niezalene od woli prawodawcy, ma zasig powszechny i niezmienn tre. Nie wymaga ono akceptacji wadzy pastwowej. Czowiek poznaje je dziki swemu rozumowi. Nakazy i zakazy prawa natury maj rdo w istocie czowieka. Std pynie jego powszechna znajomo. Arystoteles uwaa, e powinien zachodzi cisy zwizek midzy prawem stanowionym i prawem natury. Obydwa te prawa obowizuj w pastwie. Prawo natury tworzy podstaw dla prawa stanowionego. Prawo stanowione jest wyrazem poczucia dobra i poczucia sprawiedliwoci w cile okrelonych warunkach, jest prawem zmiennym i obowizuje tylko w obrbie pastwa, wypywa ze swobodnej decyzji stanowicego. U Sofistw prawo natury wytyczn postpowania, u Arystotelesa norm moraln! 1.

1.

12.

Hierarchia praw wg w. Tomasza.

przyjmuje istnienie prawa wyszego od prawa naturalnego jest to Lex Aeterna czyli prawo wieczne, bdce myl samego Boga, rdem wszelkich zachodzcych prawidowoci. Z prawa wiecznego wywodz si trzy rodzaje praw (rwnolegle):

prawo wiata przyrody dziaajce automatycznie, niezalenie od woli czowieka; prawo boskie (czyli prawo objawione): czci prawa wiecznego, ktre zostao bezporednio objawione czowiekowi przez
Boga; reguluje stosunki midzy czowiekiem a Bogiem; ma doprowadzi czowieka do zbawienia np. dekalog. prawo natury czyli (prawo naturalne) odnosi si wycznie do czowieka; ma ono charakter moralny tzn. dobro naley czyni, za naley unika (t zasad w. Tomasz przej od Arystotelesa); czowiek poznaje je moc wasnego rozumu (a nie objawienia). rdem pr. natury jest istota czowieka + prawo wieczne (Bg); Z prawa natury wywodz si: ius gentium (prawo ludzkoci) pochodzi od prawa natury moralnego, w drodze wynikania, a wic zawiera w sobie jak cz moralnoci prawa naturalnego; ius civile (prawo pozytywne obywatelskie) zawiera blisze okrelenie oglnych zasad prawa natury, uszczegawia je.

1. 13. Teoria prawa natury w ujciu Grocjusza Uznawany jest za twrc szkoy prawa natury, gdy po czasach redniowiecza powrci do koncepcji prawnonaturalnej charakterystycznej dla staroytnoci. Powiza prawo natury wycznie z istot czowieka. Uzna je za warto autonomiczn, o charakterze

immoralnym, co nie znaczy e sprzecznym z moralnoci. Prawo natury wskaza jako paszczyzn porozumienia ludzi rozmaitych wyzna i wszystkich czasw. Twierdzi, e jest ono do tego stopnia niezmienne, e nawet Bg nie moe go zmieni. Poznawalne za pomoc rozumu. Podstawowymi zasadami prawa natury s: umw naley przestrzega krzywdy naley wynagradza przestpcw naley kara. Ten rozdzia prawa natury od moralnoci doprowadzi Grocjusza do zwizania prawa z wartoci sprawiedliwoci. Sprawiedliwe jest to, co jest zgodne z natur spoeczestwa skadajcego si z istot rozumnych. Na nim oparte prawo pozytywne i ustrj pastwowy. Powszechny zasig.

Pogldy na temat rnicy midzy czowiekiem a innymi istotami ywymi. (byy 3 takie pogldy)
1. 14. 1)

rozum - pogld ze staroytnej Grecji powtarzany a do XIX w., rozum to wyrnik czowieka od innych istot. Cogito ergo sum Kartezjusza

dusza niemiertelna dziki niej czowiek jest istot lepsz od innych istot ywych, zblienie
czowieka do Boga

kultura zdolno do tworzenia wiata kultury, procesowi towarzysz zawsze ideay, to odrnia od
innych istot ktre myl; czyny

holizm czowiek nie odrnia si od innych istot ywych

Wyrniki czowieczestwa: - zdolno do tworzenia pogldu na wiat - zdolno do tworzenia wiata kultury - ************ 1. 15. Czowiek jako twrca wiata kultury. Zdolno tworzenia kultury jest jednym z 3 wyrnikw czowieczestwa, dziki ktrej czowiek rni si od innych istot ywych. Procesowi temu towarzysz zawsze ideay. Rodzaje kultury: popularna trafia do kadego czowieka, elitarna - trafiajca do osb wyej rozwinitych duchowo, masowa - powstaa jako rezultat rozkwitu cywilizacji. Wymienia si take WYSOK, NISK i TRADYCYJN. Kultura - to co czowiek tworzy w deniu do wartoci wyszych. 1. 16. Odmiany twrczoci kulturowej. Odmiany twrczoci prowadzce do tworzenia wiata kultury: artystyczna literacka naukowa polityczna techniczna gospodarcza religijna spoeczna prawna (decyduje o wizi jednostek wobec pastwa)

1. 17. wiat kultury a wiat ideaw. Teorie prawa natury o zmiennej treci pojmuj czowieka jako obywatela trzech swiatw: wiata przyrody; wiata kultury; wiata ideaw (wiata wyszych wartoci). Bdc czci wiata przyrody podlegamy prawom na rwni z rolinami i zwierztami. Te prawa przyrody zachodz z koniecznoci, ktra bywa nieubagana w stosunku do oczekiwa czowieka. Po to by urzeczywistni w sobie czowieczestwo musimy wykroczy poza wiat przyrody i poza nisze wartoci, tzn. biologiczne i materialne. Denie do wartoci wyszych, czyli ideaw czyni nas obywatela najwyszego ze wiatw. Ideay aczkolwiek nie s w peni urzeczywistniane (a to ze wzgldu na nasz niedoskonao), s drogowskazami i sprawiaj, e przezwyciajc wrodzon nam bierno ksztatujemy w sobie czowieczestwo. W wietle teorii pr. natury o zmiennej treci nie mona uzna celw pragmatycznych za wystarczajce. wiat ideaw zapewne istnieje w wiadomoci czowieka. Zmierzanie do niego prowadzi do utworzenia trzeciego wiata wiata kultury. Jest rezultatem wysikw na miar naszych moliwoci. wiat kultury tworz dziea, ktre powoujc do istnienia czowiek wyraa swoj tsknot do nieosigalnych ostatecznie ideaw. Wyrnikiem czowieczestwa jest wic zdolno do tworzenia kultury a nie rozum (tak jak to goszono do koca XIXw). W proces tworzenia kultury zaangaowane s ludzkie niepokoje, namitnoci, sfera emocjonalno-wolitywna i rozum: wic krytyka czystego rozumu. Z teorii pr. nat. o zmiennej treci wypywa obraz czowieka, ktry nie tylko poznaje wiat, ale i w duej mierze go stwarza. 1. 18. Pogldy Spenglera. policentryzm kulturowy (wielokulturowo), przezwycienie megalomanii Europejczykw; to nie prawda, e jestemy rodzicami innych kultur; adna kultura nie powinna by wskazywana jako najdoskonalsza, uprzywilejowana aprobata dla wszystkich moliwych odmian kultur i wiatopogldw; zaoenie, e demokracja jest bezporednio zalena od relatywizmu (dopuszczenie wielu kultur w strukturze pastwa); agnostycyzm czowiek wie tyle o wiecie co mucha o strukturze paacu, na ktrego oknie siedzi twrczo (kulturowa) jest wyrnikiem czowieczestwa - tylko czowiek tworzy kultur. Czowiek koca naszego stulecia jest bardziej uwarunkowany przez wiat, ktry stworzy ni przez wiat przyrody. Spengler podkrela, e wysiek kulturotwrczy czowieka zawiera element heroiczny, bo kultura zawiera przyczyn cierpienia czowieka. Kultura powoduje rozdwojenie: mikrowiat (jeden czowiek), makrowiat (poczucie, e czowiek nie jest w peni i jedynie elementem caoci). Ludzko jako cao nie ma adnego celu do spenienia. adnego celu nie maj te motyle, ani orchidee (takiego porwnania uywa Spengler), ale nie znaczy to, e w ogle maj mie jaki cel do spenienia. wiat przyrody jest wtrny w stosunku do wiata kultury. Czowiek wzrasta w izolacji od wiata przyrody, gdy si o nim uczy przez okulary wiedzy. W I poowie XX w. Spengler podkrela, e cywilizacja odgradza nas od wiata przyrody. 1. 19. Znaczenie prawa pozytywnego. Prawo pozytywne jest jedynym rodzajem tworu kulturowego jaki spaja wszystkich ludzi na danym terytorium. O ile moemy mie rne wyobraenia na temat tego co jest pikne, jak wypada nam si zachowa w danej sytuacji o tyle wszyscy jestemy poddani tym samym zasadom prawnym.

1.

20.

Sposoby pojmowania prawa pozytywnego. (dopiero bdzie

na wykadzie) Czowiek jako indywiduum i jako obywatel. (zwrci uwag na terminologi personalistw chrzecijaskich)
1. 21. Czowiek to cz:

Epikur zwizku przyjani; Platon spoeczestwa idealnego Arystoteles, Chrzecijastwo rodziny; Szkoa historyczna narodu; Liberalizm prawny spoeczestwa, ale nie wyzbywa si swojej jednostkowoci, bo nie ma interesw wsplnych tylko jednostkowe; Darwinizm spoeczestwa; Hobbes, Hegel pastwa. 22. Zagadnienie wolnoci. Liberalizm: wiatopogldowy (podstawa demokracji i wolnoci) Wolno w ujciu Kanta wewntrzna i zewnetrzna Wychodzenie z samowoli i wchodzenie negatywnego wolno w Pastwie. Karl Popper spoeczestwo otwarte (tzn. wolne, moliwo krytyki) 1.

Problem negatywnego i pozytywnego przystosowania czowieka do spoeczestwa.

1. 23. Tu zwrci uwag na samotno! 1. 24. Wartoci

wysze i wartoci nisze. (zwrci uwag na inn

nazw wartoci wyszych)

Wartoci nisze to te zwizane z reprodukcj, biologizmem i sfer materialn. Wartoci wysze to IDEAY. Kultura wysoka czerpie z IDEAW, natomiast kultura niska odwouje si do wartoci niszych. 1. 25. Wpyw kultury masowej. We wszystkich czasach istniej pewne treci kulturowe, ktre trafiaj do kadego czowieka ( kultura popularna), lecz take elementy kulturowe, ktre trafiaj tylko do osb wyej rozwinitych duchowo (kultura elitarna).

kultura masowa - powstaa w XX wieku jako rezultat rozkwitu cywilizacji, wynalezienia rodkw
cznoci, rozwoju techniki, zwaszcza przez rodki przekazu (TV, radio, prasa). Teoretycznie kultura masowa moe by wykorzystywana do tworzenia kultury elitarnej. Przede wszystkim jednak tworzy kultur popularn, oddziauje przymuszajco na odbiorcw. Przymus kultury masowej jest wikszy ni przymus prawny- kultura masowa dziaa mocniej, bo jest kultur obrazw. Powoli zabija wyobrani. Powoduje zniewolenie- rodowisko ksztatuje w nas zobowizanie do wyznawania pogldw stworzonych przez du grup. Kultura masowa wytwarza w czowieku stan rozproszenia, nadmiar informacji potguje tylko stan bezradnoci w stosunku do rejestrowanych informacji = rozbicie myli, przekona, czynw. Sia kultury powoduje, e czowiek nie wie czsto czego pragnie w rzeczywistoci, a ktre pragnienia zostay sugestywnie rozbudzone przez kultur masow. To wszystko powoduje brak czasu i chci na refleksj, kultura wzbudza nowe pragnienia, pseudopotrzeby. Nasza uwaga koncentruje si nie na przedmiotach, na rzeczach. Problem demokracji jest spleciony z problemem oddziaywania kultury masowej. To, co nie jest przekazywane w postaci obrazw telewizyjnych staje si jakby nie istniejce. To rodki masowego przekazu decyduj w istotny sposb 1. 26.

Teoria idoli Bacona.

Idole z jzyka greckiego straszyda, zjawy pojawiajce si naszemu rozumowi, to inaczej bdy ludzkiego rozumu (wspczenie nazywane zabobonami lub mitami). Bacon wprowadzi termin idole do filozofii w XVII w. Wyodrbni 4 rodzaje idoli: - idole jaskini bdy rozumu o charakterze indywidualnym (kady yje w jaskini tzn. w swoim domu rodzinnym; wzrastajc we wasnej jaskini kady z nas nasika pogldami z tej jaskini; czasami dugo uwaamy, e pogldy z jaskini s prawidowe, bo nie kontaktujemy si z innymi ludmi, a gdy ten kontakt nastpuje to jest on rdem

uprzedze mylowych. Kady ma okres buntu wobec pogldw z jaskini, lecz ten bunt jest mao twrczy gdy nadal znamy niewiele innych pogldw. Z idoli jaskini czowiek wychodzi cae ycie, z niektrymi si rozstaje). idole plemienne bdy wynikajce ze wsplnotowoci (maj rdo w naszych ludzkich waciwociach. Kady czowiek ma potrzeb bezpieczestwa z tego powodu czsto upatruje si prawidowoci, tam gdzie one nie zachodz. W rzeczywistoci panuje chaos, w ktrym my nie moemy i nie mamy prawa si znale. Idole plemienne mona ogranicza poprzez rozwj krytycznego mylenia) idole rynku - to bdy rozumu majce rdo w jzyku (Powstaj poniewa nie uywa si dokadnie zdefiniowanych sw. Obie strony inaczej rozumiej to sowo i z tego wynika spr nieprecyzyjne uywanie jzyka. Uywa si poj, ktre nie maj desygnatw, tworzy si takie pojcia) idole teatru (wiele bdw naszego rozumu wynika std, e nie jestemy dostatecznie krytyczni wobec pogldw przekazywanych nam na mocy tradycji. wiadomo dugoci trwania pogldw dziaa obezwadniajco na rozum czowieka)

1. 27. Zagadnienie mitw. Ernest Cassirer (neokantysta): Rozstrzygnicie problemw spo.-gosp.-polit. W poszczeglnych pastwach jest trudne ze wzg. Na istnienie mylenia mitycznego. W naukach przyrodniczych mylenie racjonalne, a w dziedzinie praktycznej mylenie mityczne. Antropologowie wi mity z pierwotn bezmylnoci i niewiedz. U wielu psychiatrw mity to zjawisko neurotyczne. Rnica midzy myleniem mitycznym a neurotycznym! W mitach dochodz do gosu rezultaty przemyle intelektualnych oraz uczucia ( sfera emocjonalno-wolitywna). Mity s symbolami tych uczu, bowiem dochodz w nich do gosu ludzkie instynkty, nadzieje i obawy, a przede wszystkim obawa przed mierci. W dziedzinie polityczno-spoecznej nie zostaa nakrelona wyrana granica midzy mitem a racjonaln wiedz, co spowodowao niepokojcy rezultat: to nie filozofia kieruje myl polityczn, lecz stara si uzasadni aktualnie panujce pogldy polityczne!!! Mity wspczesne s szczeglnie niebezpieczne, bowiem posuguj si osigniciami naukowymi, a w tym cywilizacyjnymi. Niebezpieczestwo mylenia mitycznego wie si w konsekwencji z tym, e wszyscy w spoeczestwie myl jednakowo, na rozkaz. Naduywa si sloganw. Oddziaywanie mitw powoduje, e obywatele mniej wierz we wasne siy i w swj krytyczny racjonalny osd.

Mamy wic 2 rodzaje fikcji: negatywn, ktr s mity i pozytywn niezbdne zaoenie teoretyczne, aczkolwiek odbiegajce od historycznych ustale (np. zawarcie umowy spoecznej uzasadnieniem dla jednakowych uprawnie dla wszystkich obywateli).

Samotno i osamotnienie. osamotnienie negatywne)

1. 28.

(samotno pozytywna

Prawo do samotnoci sformuowane przez del Vecchio to podstawowe prawo czowieka. Chodzi o to by przebywajc z innymi zdoby si na duchowy dystans wobec wartoci uznawanych powszechnie za waciwe. Nieprawdziwe jest to, e racja ley po stronie wikszoci. Skania on porednio, by czowiek sta si nieprzystosowany do otaczajcego go wiata. Czowiek winien by przystosowany do wiata ideaw, ktre uwaa za suszne. Zaszczepienie wiary w ideay jest niezbdne dla ludzkoci by dalej si rozwija. Osamotnienie dziaa destrukcyjnie. Jest to uciekanie przed samym sob, szukanie tego, co przychodzi z zewntrz, unikanie gbszego namysu nad wasnym yciem i staranie upodobni si do tych, ktrzy go otaczaj. 1. 29. Odmiany humanizmu. Humanizm bywa utosamiany wycznie z epok, ktra nastpia po redniowieczu. Jest to powszechny bd. Humanizm jest pojciem wieloznacznym. 1. 1. najczciej humanizm (ac. humanitas 'czowieczestwo', 'ludzko') bywa utosamiany z prdem umysowym renesansu, ktry poprzedzi jakby ca epok, by jej zwiastunem, 'witem' - jak zwyko si mwi. Waga tego pierwszego objawienia polegaa przede wszystkim na uzmysowieniu sobie wartoci wasnej, jedynej, ludzkiej osobowoci (humanus "ludzki"). Hasem humanistw byo haso Terencjusza "czowiekiem jestem i nic co ludzkie nie

jest mi obce" (Homo sum et nihil humani a me alienum esse puto). Stawiao ono nieograniczone moliwoci poszukiwaniom wszechstronnej wiedzy o czowieku. Humanizm homocentryczny. 1. 2. humanizm wczeniejszy czyli teocentryczny - Bg jest najwysz wartoci, Humanizm chrzecijaski: najwysz wartoci jest Bg. Wolno czowieka jest ograniczona przykazaniami Boskimi i Kocielnymi. Uzalenia prawidowo ksztatowania wasnej indywidualnoci od przestrzegania zewntrznych w stosunku do czowieka norm moralnoci. 1. 3. humanizm New Age, humanizm ten charakteryzuje si zespoleniem z treciami ekologicznymi, pacyfizmem, irracjonalizmem, umiarkowany agnostycyzm. 1. 4. Humanizm: Goszcy absolutyzm wartoci Goszcy relatywizm wartoci i subiektywizm wartoci 1. 5. Humanizm ze wzg na liczb wyznawcw: akademicki (tu mieci si kantowski), grupy dysponujce znacznym zasobem pojciowym masowy 1. 6. Humanizm: racjonalistyczny - rozum jest si odwoawcz; areligijny, ateistyczny irracjonalistyczny - intuicja jest podstawowym rdem wiedzy o wiecie, np. goszony przez NEW AGE 7. Humanizm: optymistyczny: renesans pesymistyczny - ludzko dy ku zagadzie, 1. 8. Humanizm egzystencjalizmu zawarty w stwierdzeniu, e cz. jest odpowiedzialny za siebie i za ca ludzko. Bg nie moe ochroni czowieka przed odpowiedzialnoci za wasne ycie. Nie mona na nikogo zrzuca odpowiedzialnoci. Szczegln warto - wolno. Humanizm ten uwiadamia czowiekowi, e w kadej chwili dokonujemy wyboru. Wybr ten ma by wzorem dla kadego czowieka. Czowiek jest tym, czym sam siebie uczyni, wszystko zaley od jego woli, gdyz nie ma gotowych, zewntrznych norm moralnych. 1. 9. Humanizm kantowski np. u Radbrucha: pynie z transpersonalizmu, bo czowiek to istota niezalena od Boga, ktra ma do spenienia w swoim yciu szczytny cel tworzenie dzie kultury. Najwysz wartoci jest kultura. Czowiek jest rodkiem do celu. Cechy wsplne rnych odmian humanizmu: doskonalenie czowieka, znaczenie czynw czowieka, oczekiwanie na bardziej doskonae spoeczestwo, zasadnicze znaczenie ma relacja czowiek-czowiek. 1. 30. Charakterystyka New Age. (dopiero bdzie na wykadzie) Spoeczestwo globalne Likwidacja podziau na narody (to jest idea kantowska) Czowiek jako cz ludzkoci, brak podziaw Warto czowieka zaley od poziomu rozwoju duchowego Irracjonalizm, zgodnie z teori K. Dbrowskiego Ekologizm silne zwizki czowieka ze rodowiskiem naturalnym i z kosmosem Zwrot w stron filozofii dalekiego wschodu Pacyfizm twrcy New Age domagaj si trwaego pokoju 1. 31. Odmiany liberalizmu. 3 sposoby rozumienia liberalizmu: 1.

ekonomiczny twrca A.Smith (konkurencja, wasno prywatna), podstaw ma by wasno prywatna,

gosi postulat wycofania si przez pastwo z ycia gospodarczego nie ingerowania w ycie gospodarcze (laissez faire pozwlcie dziaa). Pozostawiajc sprawy gospodarcze wolnej konkurencji i przedsibiorczoci jednostek. Pastwo powinno prowadzi jedynie uzupeniajc dziaalno gospodarcz w dziedzinach, w ktrych jednostki nie s zainteresowane prowadzeniem dziaalnoci albo nie maj moliwoci, aby tak dziaalno podj, np.: komunikacja, porty morskie, drogi, kolej etc.

J.S.Mill dziaalno pastwa ma by tymczasowa.

wiatopogldowy
polega na wolnoci realizowanej jako wolno tworzenia wasnego lub wyboru istniejcego wiatopogldu, zw. goszenia pogldw; take norma podanej wasnoci..

prawny
pastwo peni rol nocnego stra, gwarantem bezpieczestwa prawnego; nienaruszalno wasnoci prywatnej; prawo powinno w jak najmniejszym stopniu ingerowa w ycie jednostek. Przedstawiciele tego kierunku uwaaj, e prawo powinno zezwala obywatelom niemal na wszystko, ale ostro kara naruszenie wasnoci prywatnej. Podstawowe wartoci, ktre ma chroni prawo to: wolno, bezpieczestwo, wasno. Podkrelano, e wiat daje sobie rad bez ingerencji prawa. Pastwo nie powinno, wic ingerowa w sprawy spoeczne i ekonomiczne. Pastwo ma przede wszystkim nie szkodzi: zasada primum non nocere. Rzd jest zem koniecznym. prawo pozytywne przyznaje kademu czowiekowi jednakow sfer wolnoci, godzi wolno jednostek ze sob. Gwarancje prawne wolnoci stwarzaj moliwo zachowa moralnych.

Koncepcja pastwa nocnego stra

pastwo powinno w jak najmniejszym stopniu ingerowa w ycie jednostek, zezwala na swobodne dziaanie; Bentham wadza pastwowa powinna bra przykad z postpowania lekarza przede wszystkim nie szkodzi; 1. 32. Co to znaczy pacyfizm? 1) wg historiozofw jest celem ludzkoci; 2) to denie do wprowadzenia pokoju; odrzucenie te wojny susznej; 3) eliminacja przemocy w yciu publicznym; 4) zniesienie kary mierci; 5) goszenie idei ekologicznych. (Nie wszyscy ekolodzy s pacyfistami); 6) denie, aby prawo do nieodbywania suby wojskowej zostao uznane za jedno z praw czowieka; 7) stosunek do zwierzt, wegetarianizm, eliminacja przemocy wobec zwierzt (np. ubj w humanitarnych warunkach). Zdaniem Kanta jednym z celw ludzkoci jest denie do wprowadzenia stanu wiecznego pokoju. Gosi konieczno rozwizania staych armii w pastwach i powoanie federacji pokoju- silne pastwo przepojone ide wiecznego pokoju skupiaoby wok siebie inne pastwa a do stworzenia midzyludzkiej federacji wszystkich pastw wiatowych. Julian Aleksandrowicz (idol Szyszki) w Polsce pokj dla poszczeglnych spoeczestw to to samo co zdrowie dla poszczeglnych ludzi. 33. Czowiek a wsplnoty. (czowiek jako cz wikszej caoci np. rodziny, ludzkoci) 1. Czowiek to cz: Epikur zwizku przyjani; Platon spoeczestwa idealnego Arystoteles, Chrzecijastwo rodziny; istota spoeczna Szkoa historyczna narodu; Liberalizm prawny spoeczestwa, ale nie wyzbywa si swojej jednostkowoci, bo nie ma interesw wsplnych tylko jednostkowe; Darwinizm spoeczestwa; Hobbes, Hegel pastwa. 1. 34.

Zagadnienie

demokracji.

(w

przeciwiestwie

do

totalitaryzmu)
Cech charakterystyczn pastw demokratycznych jest pluralizm (i liberalizm) wiatopogldowy wielowiatopogldowo oraz relatywizm moralny. Mona mwi o pastwie demokratycznym, gdy dopuszczalne jest wyznawanie rnych wiatopogldw w jednym pastwie i jest to element stay systemu. Warunkiem tego jest swobodne ksztatowanie si wiadomoci

obywateli, gdy ta jest rdem wszelkich zmian w spoeczestwie. Musi by obecna filozofia w yciu codziennym, gdy inaczej prnia filozoficzna, co z kolei prowadzi do cinienia jednego rodzaju moralnoci. Ta determinuje przepisy prawa i w ten sposb pojawiaj si elementy totalitaryzmu mimo istnienia struktur demokratycznych. Moralno wnika gbiej w ycie obywateli ni prawo. Monizm moralny + przekadanie treci tej moralnoci na prawo = naruszenie wolnoci wszystkich obywateli. Cech totalitaryzmu jest monizm wiatopogldowy oficjalnie dopuszczalny jest tylko jeden pogld na wiat, narzucony przez pastwo. Ograniczona jest wolno bada naukowych. Prawo nie odgrywa roli jednoczcej, bo wszyscy s zjednoczeni nakazem wyznawania jednego wiatopogldu.

Autorytaryzm w odrnieniu od totalitaryzmu zawaszcza tylko wadz wykonawcz (rzdy silnej rki). Nie narzuca wszystkim pogldu na wiat. L. Nowak twierdzi, e stopniem porednim midzy t. a a. byy Niemcy hitlerowskie (gdy zawaszczono czciowo take ekonomi i rodki masowego przekazu); totalitaryzmem w czystej postaci (totus tuum) bya sowiecka Rosja.
W demokracji wizi czc obywateli jest prawo pozytywne. Istnieje te potrzeba odnalezienia podstawy jednoci obywateli w prawie natury bdcym zarazem prawem immoralnym. Wspczenie demokracja winna by bardziej ochron praw mniejszoci anieli tylko rzdami wikszoci. 1. 35. Zagadnienie elit w spoeczestwie. elita = mniejsza grupa wyodrbniona z wikszej na podstawie jakiego kryterium wsplnego wszystkim czonkom np. majtkowa, rodowa; to kryterium wyrnienia wie si z ocen pozytywn, opiera si na zaoeniu nierwnoci ludzi jednostki rni si midzy sob np. stopniem aktywnoci i uzdolnie, a w tym moliwoci intelektualnych. masa =ludzie przecitni, tum wiadomo istnienia elit zrodzia si w staroytnoci - grupa ludzi wysoko rozwinitych duchowo. O przynalenoci do elity decyduje: postawa ludzi wyrnionych - poczucie wyszej wartoci postawa ludzi wyrniajcych si - poczucie dystansu spowodowane strachem przed przekroczeniem granicy midzy elit a mas.

Cechy czonkw elity:

czonkowie elit mog doskonalej przewidywa przyszo (z powodu posiadania ponadprzecitnej wyobrani); szczeglna wraliwo upowania do sprawowania znaczcej roli w spoeczestwie, rzdzcy nigdy nie mog by zamknici w krgu wasnego egoizmu; ludzie czynu, osoby twrcze w jakiej dziedzinie; poczucie obowizku wobec reszty spoeczestwa; dziaanie odpowiedzialne i niekonformistyczne; bezinteresowno = zdolno do czynw / dziaa nie wywoana celami pragmatycznymi.

Cechy ludzi przecitnych:

zadowoleni z wasnej przecitnoci; celem ich dziaa jest dobrobyt; nie czuj wyranego zwizku z innymi osobami w spoeczestwie; kieruj si egoizmem (np. nepotyzm). Znaczenie elity w pastwie - elita przewodzi spoeczestwu. Teori elit stworzy Czesaw Znamierowski 1. 36. Sprawiedliwo i sposoby John Rawls Teoria sprawiedliwoci:

jej interpretowania.

powizanie sprawiedliwoci z problemami wspczesnej demokracji; niezbdno przestrzegania podstawowych wolnoci czowieka jako wyraz sprawiedliwoci;

nie jest sprzeczny ze sprawiedliwoci nierwny podzia wartoci spoecznych; kady cz. ma oparte na sprawiedliwoci prawo do nietykalnoci;

zdecydowana wikszo dzisiejszych uczonych:

rwne prawa obywatelskie maj by nienaruszalne; dyskusyjne rozdzielenie dobra i sprawiedliwoci - filozofowie chrzecijascy utosamiaj sprawiedliwo z dobrem, a w innych systemach jest rozdzia sprawiedliwoci (warto prawa stanowionego) i dobra (sfera moralnoci); sprawiedliwo jest daleka od miosierdzia i nie ma nic wsplnego ze wspczuciem, kady oczekuje by prawo stanowione odpowiadao poczuciu sprawiedliwoci to jest konkretyzowane na drodze intuicyjnej i nabiera bd zabarwienia uczuciowego, bd intelektualnego; nie wykluczone, e jest w nas bardziej pierwotne ni poczucie dobra, ktre wzbudza w nas wychowanie; nikt nie kwestionuje sprawiedliwoci jako wartoci, a take przekonania o niezbdnoci jej przestrzegania; sprawiedliwo jako pojcie: * relatywne powizanie sprawiedliwoci z prawem stanowionym (to nie to samo co spraw. spoeczna czy polityczna) * absolutne niezmienna tre sprawiedliwoci winna by wyrazem oczekiwa caego spoeczestwa, lecz w rzeczywistoci bywa przejawem wasnego interesu grupy sprawujcej rzdy; wartoci szczeglnie cenion w warunkach biedy materialnej, lecz wie si nie tylko z dystrybucj dbr materialnych ale take wymiarem kary; wie si najcilej z podziaem przywilejw spoecznych; traktowana: * jako wieczna i niezmienna- w teoriach prawnonaturalnych * jako rezultat umowy - w teoriach nowoytnych * w XIX w pojawio si pojcie sprawiedliwoci spoecznej- odwoywali si personalici chrzecijascy, marksici, prdy socjaldemokratyczne; sprawiedliwo: * wie *

si z rwnoci;

z rwnoci: tak te np. Sokrates, a wspczenie wyrnia si: s. formalna to tradycyjna zasada rwnoci wobec prawa; s. materialna konieczno roztoczenia pieczy nad grupami
spoecznymi, ktre znajduj si w trudniejszej sytuacji ni inne

agnostycyzm: nie wiadomo czym jest sprawiedliwo; nihilizm - brak wartoci, w tym i sprawiedliwoci; Neokantyci - sprawiedliwo jako idea prawa; rozwj duchowy ludzkoci zw. ze wzrostem

znaczenia idei, w tym i sprawiedliwoci; jej wyrazem byby pokj wiatowy; pr. pozyt. jest usiowaniem zblienia si ku prawu sprawiedliwemu. Naruszone poczucie sprawiedliwoci (ma charakter indywidualny tak jak poczucie pikna) wywouje protest.

Hobbes: prawo pozytywne jedyn miar tego, co sprawiedliwe; Grocjusz: sprawiedliwe to, co zgodne z natur spoeczestwa; powizanie z immoralnym prawem
natury;

Arystoteles wyrnia sprawiedliwo pozytywn i prawnonaturaln (ta dla zwolennikw prawa natury jest wysza). Rozrnia te sprawiedliwo rozdzielcz (bierze pod uwag wkad
czowieka w ycie zbiorowe - ci, ktrzy czyni wiele dla innych powinni otrzymywa wicej od pastwa; nie ma nic wsplnego z zasad rwnoci, bierze pod uwag take hierarchi spoeczn czowieka) i wymienn (oparta jest o zasad rwnoci, dochodzi np. do gosu gdy co kupujemy czy sprzedajemy; traktuje kadego czowieka jednakowo).

Demokryt Sprawiedliwo jest wczeniejsza od prawa pozytywnego. Prawo pozytywne musiao powsta na skutek sprzecznoci midzy sprawami indywidualnymi a spoecznymi. Prawo pozytywne jest zbdne dla mdrcw, gdy sami oni respektuj sprawiedliwo. Stanowi dla nich balast. Prawo to, natomiast niezbdne jest dla ludzi przecitnych, stanowicych wikszo spoeczestwa, gdy midzy nimi zachodz sprzecznoci. Prawa pozytywnego powinni przestrzega z przyzwoitoci. Sokrates rozdzia sprawiedliwoci i rwnoci (jako pierwszy dokona takiego rozdziau) Platon - Sprawiedliwoci stanowi odpowiednik idei dobra, za idea dobra jest hierarchicznie
najwysz ide w wiecie idei. Stoi ponad prawem ( mona j uzna za element pr.nat. w jego filozofii). Sprawiedliwo jest 4 cnot dochodzi do gosu w pastwie doskonaym i charakteryzuje si harmoni trzech pozostaych cnt : mdroci, mstwa, wstrzemiliwoci. (Sprawiedliwo w pastwie polega na tym, e kady peni okrelon funkcj (nie ma rwnoci), natomiast wyraa si w tym, e kademu oddaje si to co mu si naley prawa nie mog by zgodne ze sprawiedliwoci, tak wic Platon uznaje je za zbdne-gosi nihilizm prawny (zbdne, bo bdzie wielka rodzina).

1.

37. Polityka a moralno. C. Schmitt: polityka jest dziedzin gdzie dokonuje si podzia na sojusznikw i wrogw,

dodatkow wartoci staje si skuteczno podjtych dziaa, czyli zwycistwo. Wyrasta si przecie w przekonaniu, e polityka nawizuje do wartoci moralnych. Prawd jest jedynie, e funkcjonujca obuda mieszczaska sprawia, i politycy zabiegajc o poparcie musz udawa i respektuj pewne wartoci moralne danego wiatopogldu. Demokryt wie cile moralno z polityk. Uwaa mianowicie, e mdra wadza pastwowa charakteryzuje si tym, e dobrze myli, dobrze mwi i dobrze czyni. Celem mdrej wadzy pastwowej jest godzenie sprzecznych interesw: oglnego i indywidualnego. Machiavelli rozdziela dziedzin moralnoci i dziedzin polityki. Wynika to z odmiennych kryteriw oceny postpowania w obu tych dziedzinach. Mianowicie moralno kwalifikuje poczynania jako dobre albo ze. Z punktu widzenia polityki za czyny ocenia si w kategoriach skutecznoci albo nieskutecznoci. Wedug Machiavellego polityka pozostaje poza sfer ocen moralnych. Nie osdza si w kategoriach moralnych nigdy tych ktrzy zwyciyli.

Kant, Pertaycki
1. 38.

Przymus prawa pozytywnego a wolno czowieka.

Prawo pozytywne ma zapewni jednostkom rwne sfery, w obrbie ktrych ich poczynania nie bd podlegay ingerencji wadzy pastwowej. Wolno gwarantowan przez prawo kady napenia wasnym sensem. W takim wic samym stopniu wolno czowieka jest zalena od prawa, jak i od niego niezalena. Prawo umoliwia podejmowanie swobodnych decyzji w obrbie owych zakresw. Prawo chroni wic wolno indywiduum abstrahujc od jednostkowych waciwoci. Prawo okrela miar wolnoci, lecz nie jej tre. Tu zaczyna si pole dziaania jednostek i ich odpowiedzialno. 1. 39.

Zagadnienie prawa do oporu wobec wadzy pastwowej.

Hobbes, Kant nie; Locke tak Kant nie przyznaje spoeczestwu prawa do oporu wobec wadzy pastwowej i uzasadnia to stanowisko nastpujcymi argumentami: kady ustrj mona obali pod zarzutem niedoskonaoci; stan prawny jest dla czowieka korzystniejszy dla czowieka od stanu natury (a wic nawet niesprawiedliwe prawo jest korzystniejsze od stanu samowoli); - nie istnieje moliwo rozstrzygnicia ewentualnego sporu pomidzy spoeczestwem, ktre zorganizowao rewolucj a wadz, poniewa nikt nie moe by sdzi w swojej wasnej sprawie. Nie moe te rozstrzygn kto z zewntrz susznoci ktrej ze stron pozostajcych w konflikcie, poniewa naruszaoby to zasad suwerennoci pastwa. Przyznanie prawa oporu spowodowaoby permanentn rewolucj. 40. Problem biurokracji. Biurokracja system rzdw, w ktrym zasadnicz rol odgrywa administracyjny aparat urzdniczy 1. -

- Mills twierdzi, e do elity duchowej nie naley zalicza inteligencji, a zwaszcza urzdnikw,
ktrych nazywa robotnikami w biaych konierzykach. Inteligencja wykonuje prac mniej odpowiedzialn, bezmyln. Urzdy to apatia, nierbstwo i nieproduktywno. Walk z biurokracj i formalizmem powinna te prowadzi prasa i wiedza prawnicza. - Natomiast Weber, pod wpywem pogldw Hegla mwi, e biurokracj naley aprobowa, bo sprzyja ona racjonalnemu przestrzeganiu prawa. - Z pocztkiem XX w. pojawia si te inne okrelenie biurokracji - to dziaalno administracyjna pastwa, w ktrej sprawy nie s rozstrzygane kolegialnie, lecz zale od woli pojedynczego urzdnika. Biurokratyczne s takie urzdy, w ktrych jedynym miejscem pracy osoby zatrudnionej jest dany urzd. Jest to forma sprawowania wadzy, gdzie formalistyka jest bardzo rozwinita.

Dwa pogldy na to jaki powinien by urzdnik:

Webera: - anonimowy - racjonalny (nie kieruje si uczuciami przy podejmowaniu decyzji) - cakowicie podporzdkowany zwierzchnikowi - obojtny wobec sprawy, ktr przedstawia mu petent - zdolny do natychmiastowego wykonania polece zwierzchnikw przy dokadnym przestrzeganiu litery prawa - rutyna jest zalet urzdnika - urzdnik swoje stanowisko powinien wyraa w formie pisemnej - inicjatywa ma wychodzi tylko ze strony petenta - urzdowy ton w kontaktach z petentem - ma by drobiazgowy, aby niczego nie przeoczy - nie powinien wygasza swych pogldw- ma by bezosobowy Olszewski:

- rdem deformacji ycia spoecznego jest oderwanie urzdnikw od spoeczestwa - urzdnik powinien by wyczulony na aktualne problemy w spoeczestwie - zadaniem naczelnym urzdnika jest rozwj cech indywidualnych - musi bra udzia w yciu politycznym - niezaleny - odwany, eby w razie potrzeby przeciwstawi si zwierzchnikowi - nie jest lepym wykonawc litery prawa - maj go interesowa ideay spoeczne

Dlatego Olszewski proponuje, eby urzdy byy honorowe.

41. Co to znaczy: (jedno z tych poj pojawi si na pewno na egzaminie) panteizm 1. Stanowisko i pogld religijno-filozoficzny odrzucajcy istnienie Boga w postaci osoby, panteizm utosamia Boga z przyrod, wszechwiatem czy kosmosem. Przeciwiestwo teizmu.

deizm
Stanowisko religijno-filozoficzne powstae w Owieceniu, odrzucajce wiar w Boga, ktry miaby ingerowa w losy wiata i czowieka. Wg. deistw Bg jest tylko pierwsz przyczyn, stwrc wiata i dawc praw przyrody.

teizm
Stanowisko religijno-filozoficzne zakadajce istnienie transcendentalnego, jedynego, osobowego Boga, ktry cay czas interweniuje w ludzk histori, ktry jest stwrc wszechwiata i jego opiekunem.

ateizm
Stanowisko religijno-filozoficzne zaprzeczajce istnieniu Boga lub moliwoci jego poznania albo wyraajce brak zainteresowania i obojtno wobec tego zagadnienia. Inne rozumenie to postawa charakteryzujca si wiadomym odrzuceniem wiary.

nihilizm
Pogld i postawa oparte na absolutnym negowaniu, relatywizowaniu i odrzuceniu wszelkich norm, wartoci, zasad moralnych i konwencji przyjtych i obowizujcych w danej grupie spoecznej lub spoeczestwie.

relatywizm
Stanowisko filozoficzne, w myl ktrego nie istniej adne absolutne kryteria wiedzy pozwalajce na ocen wartoci poznawczych, etycznych, logicznych, estetycznych itp. Wszelkie za normy i wartoci kulturowe maj wzgldny (relatywny) charakter. 2. w epistemologii stanowisko przeciwstawne wobec absolutyzmu. ABSOLUTYZM doktryna filozoficzna, zakadajca, e wszystkie wartoci (np.. dobro, pikno, prawda) s stae oraz istniej w sposb obiektywny i niezmienny, niezalenie od poznajcego je podmiotu.

agnostycyzm
(gnoseologia, teoria dotyczca poznania moliwoci ludzkiego poznania s ograniczone) Pogld filozoficzny goszcy cakowit lub czciow niepoznawalno obiektywnej rzeczywistoci lub jej fragmentw i rzdzcych ni praw, a take niemono udowodnienia prawdziwoci takiego poznania, forma sceptycyzmu poznawczego. W religioznawstwie zaprzeczenie istnienia Boga w ogle lub co najmniej kwestionowanie moliwoci jego poznania. Sokrates Wiem, e nic nie wiem. Kant Niemoliwo poznania rzeczy samych w sobie. Radbruch Postawa umoliwiajca respektowanie i szacunek dla pogldw odmiennych.

irracjonalizm
Kierunek w filozofii negujcy warto rozumu i dowiadczenia jako narzdzi poznania rzeczywistoci, zakadajcy, e rdem prawdziwego poznania s rne rodki pozarozumowe np. intuicja, objawienie czy medytacja; uznaje rwnie istnienie takich obszarw rzeczywistoci, ktre nie dadz si w ogle zwerbalizowa.

istnie obiektywnie
to znaczy istnie niezalenie od woli i wiadomoci czowieka (czowiekw)

istnie subiektywnie
to znaczy istnie zalenie od woli i wiadomoci czowieka.

system eklektyczny

nowy, oryginalny system filozoficzny powstay jako synteza co najmniej dwch wczeniej
uksztatowanych systemw (filozoficznych). S charakterystyczne dla redniowiecza np. w.Tomasz z Akwinu dokona syntezy pogldw Arystotelesa i chrzecijastwa, w. Augustyn dokona syntezy Platona i chrzecijastwa ( Cyceron = stoicyzm + Arystoteles).

wiatopogld
jednostkowa lub grupowa wiedza, na ktr skadaj si samoprawomocne pogldy, przekonania i wierzenia, dotyczce podstawowych spraw, takich jak np. natura wiata, czowieka, miejsce czowieka we wszechwiecie, sens ycia, oraz wynikajce z tych przekona wartociowanie, ideay yciowe i postawy. wiatopogld skada si z tez, ktre nie empirycznie sprawdzalne. - pluralizm wiatopogldowy to podstawa demokracji!

stan natury
Pojcie stworzone na potrzeb opisania pastwa przez wskazanie co by byo gdyby pastwo nie istniao. Jest to okres, ktry istnia na pocztku dziejw ludzkoci, charakteryzowa si brakiem ycia spoecznego i pastwowego. Powstao kilka teorii na temat stanu natury: - pocztkowo uwaano, e stan natury by rzeczywistym faktem w dziejach ludzkoci - poniej wyksztacia si teoria, ktra uznaje stan natury za fikcj stworzon przez rozum czowieka niezbdn do uzasadnienia istnienia ycia spoecznego i pastwowego. Stan natury zakada istnienie prawa natury, a podstawow wartoci zagwarantowan przez to prawo jest wolno. Pojawio si pytanie o sens wyjcia ze stanu natury skoro gwarantuje on kademu maksimum wolnoci. Tu powstay rne teorie uzasadniajce ten fakt: - sofici - Arystoteles nie uznawa stanu natury, twierdzi, e czowiek od zawsze y w spoeczestwie (by czci rodziny) - Hobbes - Locke - Kant

imperatyw kategoryczny imperatyw praktyczny II cz zwizana z nazwami szk (kady punkt do nazwiska to oddzielne pytanie)
1. 42. Prawo natury i stan natury w ujciu sofistw. Prawo natury to prawo kosmosu, przyrody. Inaczej prawo silniejszego i jemu podlegaj, tak samo jak przyroda, ludzie. Stan natury czowiek nie ma natury spoecznej. W okresie przedpastwowym ludzie prowadzili aspoeczne ycie. W stanie natury, ludzie byli bezbronni wobec potgi przyrody. Kiedy dla schronienia przed zwierztami ludzie zaczeli budowa sadyby, Zeus zauway, e ludzie istoty aspoeczne wyniszcz si nawzajem podczas tej budowy. Zeus obdarzy ludzi poczuciem sprawiedliwoci i nakaza si nim kierowa. Pocztek ycia spoecznego i pastwowego rozpocz si od wsplnych dziaa. (zalek teorii umowy spoecznej) 1. 43. Zagadnienie sprawiedliwoci wg. Demokryta. Sprawiedliwo jest wczeniejsza od prawa pozytywnego. Prawo pozytywne musiao powsta na skutek sprzecznoci midzy sprawami indywidualnymi a spoecznymi. Prawo pozytywne jest zbdne dla mdrcw, gdy sami oni respektuj sprawiedliwo. Stanowi dla nich balast. Prawo to, natomiast niezbdne jest dla ludzi przecitnych, stanowicych wikszo spoeczestwa, gdy midzy nimi zachodz sprzecznoci. Prawa pozytywnego powinni przestrzega z przyzwoitoci. 1. 44. Polityka a moralno wg. Demokryta. Demokryt bardzo silnie wiza moralno z polityk. Polityka ma by moralna. Mdra wadza pastwowa charakteryzuje si tym, e dobrze myli, mdrze mwi i dobrze czyni. (jedno myli, sw i dziaa). Pogld ten by powszechnie uznawany przez filozofw staroytnych. W pastwie nieustannie dochodzi do gosu sprzeczno pomidzy interesem oglnym oraz indywidualnym. Godzenie tych interesw udaje si wanie mdrej wadzy pastwowej. Za najlepsz form pastwa Demokryt uzna demokracj. W pastwie Demokryta powinna by swoboda krytykowania rzdzcych. Rzdzcych powinno si

wybiera. Demokryt zauwaa, e przeladowanie wczeniej rzdzcych jest bezcelowe, poniewa obecna wadza w przyszoci rwnie bdzie przeladowana ta myl moe j paraliowa w dziaaniach. 1. 45. Sokrates:

krytyka demokracji
Krytykowa demokracj, poniewa wybr rzdzcych jest rezultatem bd lepego trafu, bd schlebiania tumowi. Wg Sokratesa pastwem powinni rzdzi najlepsi pod wzgldem intelektualno moralnym a instytucja wyborw nie gwarantuje tego, lecz sprawia, e rzdy sprawuj ludzie przecitni. Wskazywa, e sternika si nie wybiera, a rzdzenie pastwem jest rzecz trudniejsz ni sterowanie statkiem. Krytyka ta jednoczenie sza w parze z namawianiem do przestrzegania prawa pozytywnego.

stosunek do prawa stanowionego

By obywatelem w pastwie to znaczy godzi si na przestrzeganie obowizujcego porzdku prawnego. Obywatele niezadowoleni z prawa powinni osiedli si w innym pastwie. Sokrates oskarony przez Anytosa, Melitosa i Lykona, o to e nie uznaje bogw, ktrych uznaje pastwo by sdzony za swoje pogldy przed sdem heliaia. Sokrates zaj w procesie postaw samobjcz stara si zrazi do siebie wszystkich sdziw. Zosta skazany na mier. Swoj postaw pokaza caym Atenom, e nie odejdzie od swoich pogldw i pozostanie im wierny, mimo e doprowadz one do jego mierci. Cakowite podporzdkowanie si prawu pozytywnemu byo dla Sokratesa podstawowym obowizkiem obywatela. Sokrates krytykowa pogldy sofistw goszce, e prawo jest rezultatem przewagi silnych nad sabymi. Sokrates wskazywa, e prawo jest zgodne ze sprawiedliwoci. Naruszanie porzdku prawnego podwaa trwao zwizku spoecznego. Posuszestwo wobec prawa powinno by wiadome i dobrowolne. Prawo nie powinno by narzucane przez rzdzcych. Prawo pozytywne to normy powszechne i zewntrzne (rozumia te prawo jako gos wewntrzny norma negatywna, indywidualna)

cnota wg. Sokratesa

Wiedza, ktrej poszukiwa Sokrates to wiedza etyczna jej posiadanie utosamia z doskonaoci ( CNOT gr. Arete ) oraz z dobrem. Ten pogld da podstawy do sformuowania INTELEKTUALIZMU ETYCZNEGO pogldu, wedug ktrego z prawdziwej i dogbnej wiedzy na temat wartoci wynika wola ich realizowania. Kryterium posiadania wiedzy jest zgodny z ni (wiedz) czyn. Ten kto wie, czym jest sprawiedliwo, bdzie postpowa zgodnie z jej treci, za ten kto wie i dziaa wbrew poznanym wartociom nie zna ich naprawd. Zem dla Sokratesa bya nieznajomo zasad oglnych, a dobrem kultywowanie i doskonalenie rozumu. Wszelkie zachowania, aby uzyska warto moraln, musz wypywa ze wiadomoci wartoci, dobra nie mona czyni mimowolnie. 1. 46. Platon:

a.

dlaczego filozofowie maj rzdzi w pastwie idealnym

Filozofowie maj stanowi elit duchow, maj sprawowa wadz polityczn, poniewa osignli wyszy poziom intelektualny a ich poznanie nie zamyka si do krgu wrae zmysowych (wiata cieni) i tylko oni wiedz o istnieniu wiata idei (niezmiennego, niematerialnego, wiecznego). Wanie dlatego powinni rzdzi i to decyduje o ich uprzywilejowanej sytuacji w pastwie. Ten kto tworzy elit duchow, powinien by czonkiem elity urzdowej. Nihilizm prawny na rzecz wadzy mdrcw.

b.

czym jest sprawiedliwo

Sprawiedliwoci stanowi odpowiednik idei dobra, za idea dobra jest hierarchicznie najwysz ide w wiecie idei. Stoi ponad prawem ( mona j uzna za element pr.nat. w jego filozofii). Sprawiedliwo jest 4 cnot dochodzi do gosu w pastwie doskonaym i charakteryzuje si harmoni trzech pozostaych cnt : mdroci, mstwa, wstrzemiliwoci. (Sprawiedliwo w pastwie polega na tym, e kady peni okrelon funkcj (nie ma rwnoci), natomiast wyraa si w tym, e kademu oddaje si to co mu si naley prawa nie mog by zgodne ze sprawiedliwoci, tak wic Platon uznaje je za zbdne-gosi nihilizm prawny (zbdne, bo bdzie wielka rodzina).

c.

4 rodzaje cnt:

cnota mdroci (filozofowie) cnota wstrzemiliwoci (rzemielnicy) cnota mstwa (wojownicy) sprawiedliwo (wyraa si w harmonii trzech pozostaych cnt)

d.

wolno czowieka w pastwie

Platon w swojej koncepcji idealnego pastwa nie zezwala jednostkom na peny, swobodny rozwj cech indywidualnych, nie przyznaje nikomu wolnoci. Kady czowiek ma znaczenie ze wzgldu na rol, ktr ma speni w pastwie. Dlatego dzieli ludzi na:

filozofw, ktrzy maj rzdzi w pastwie idealnym, ktrzy nie powinni nic posiada na wasno,
ani te zakada rodzin, mieli wycznie doskonali si w cnocie mdroci; rzemielnikw, ktrych obowizkiem byo utrzymywa cae spoeczestwo. Wolno im byo zakada rodziny i posiada na wasno ziemi, jak rwnie warsztaty. Wojownikw, ktrzy s pozbawieni wasnoci prywatnej i nie wolno im zakada rodzin. Ich ycie jest podporzdkowane funkcji jak penia w pastwie. Nawet w chwilach wolnych od suby wojskowej nie wolno im czyta wierszy lirycznych, ani sucha muzyki, ktra by potgowaa ich wraliwo i uczuciowo.

e.

przemiana pogldw (to omwia dyktujc pytania)

W dziele pt. Prawa mniej radykalne stanowisko odnonie prawa. Domaga si ustanowienia praw przez rzdzcych w pastwie, ale te by byli tym prawom posuszni. Konieczno stanowienia prawa wynika z natury czowieka, ktry nie podlegajc prawom zachowywaby si jak najdziksze zwierzta (egoizm, zawi, prywata, zazdro). Pozory porzdku i zgody wprowadzaj obud do ycia publicznego. Prawo pozytywne niezbdn pomoc dla rozumu ludzkiego w walce ze ze m. Ponadto przede wszystkim perswazja, uzupeniana przymusem. 1. 47.

Arystoteles:

a.

geneza pastwa

Wedug Arystotelesa nie byo stanu natury, czowiek jako istota z natury spoeczna zawsze stanowi cz rodziny (elementarny skadnik pastwa, a nie jednostka), ktra jest skojarzeniem dwch wsplnot: kobiety i mczyzny oraz pana i niewolnika. Okazao si, e wsplnota rodzinna nie wystarczy do zapewnienia szczcia gdy zaspokaja tylko potrzeby ycia codziennego. Rodziny zaczy czy si w wiksze wsplnoty- gminy wiejskie. Z kolei gminy wiejskie nie byy samowystarczalne i poczyy si tworzc wiksz wsplnot to znaczy w pastwo. Pastwo charakteryzuje si samowystarczalnoci i zdolnoci do zaspokajania wszelkich potrzeb czowieka.

b.

pastwo idealne Arystotelesa

Dla Arystotelesa idealne pastwo jest zarazem pastwem zapewniajcym szczcie obywatelom. Szczcie w pastwie zaley od warunkw zewntrznych. Pastwo idealne powinno mie odpowiednie rozmiary (ani zbyt wielkie ani zbyt mae), klimat (ma wpyw na charakter czowieka, gorcy-rozwj intelektualny, zimny-mstwo, powinien by umiarkowany), pooenie (trudno dostpne dla wrogw, atwy dostp przyjaci). W pastwie idealnym powinna istnie wasno prywatna kady mieszkaniec mia dosta tyle samo ziemi (uznawa niezbdno rwnego podziau stanu majtkowego obywateli z tego wynika rwno udziau w sprawach pastwowych). Niewielka cz ziemi powinna nalee do pastwa, ma suy pastwu np. witynie. Ziemia prywatna powinna by podzielona na dwie czci: cz w centrum, cz na obrzeach pastwa tak by kady interesowa si obronnoci. Nikt nie powinien rzdzi w pastwie zbyt dugo nikt nie powinien dwukrotnie sprawowa tej samej funkcji. Zwolennik demokracji kady czowiek moe sprawowa wadz, naley wic do tego przygotowa wszystkich da kademu minimum wychowania i wyksztacenia. W koncepcji idealnego pastwa Arystotelesa dochodzi do gosu jego filozofia zotego rodka.

c.

cel ycia czowieka

Znalezienie zotego rodeka: miara w popdach; cnoty poznawcze (przez nauk) i etyczne (przez przyzwyczajenie). Celem czowieka jest denie do szczcia, pojmowanego take jako cnota, poprzez ycie zgodne z rozumem.

d.

powody przewrotw w pastwie

Arystoteles twierdzi, e przyczyn przewrotw pastwowych s istniejce w kadym pastwie nierwnoci majtkowe. Natomiast bezporednimi przyczynami zmian ustrojowych s ch

zaszczytw, bogacenia si, samowola, wzgarda, strach. Skoro podstawow przyczyn przewrotw jest nierwno pomidzy obywatelami, sposobem uniknicia walk i przewrotw politycznych jest silny stan redni.

e.

klasyfikacja ustrojw pastwowych

Liczba osb sprawujcych wadz: jedna osoba (monarchia, tyrania), kilka osb sprawuje rzdy (arystokracja, oligarchia), wiele osb sprawuje rzdy (politea, timokracja) Cel ustroju politycznego: dobro ogu (monarchia, arystokracja, politea), dobro wasne rzdzcych, (tyrania, oligarchia, timokracja)

Dobro ogu Dobro rzdzcych

Jedna osoba rzdzi Monarchia Tyrania

Rzdzi kilka osb Ustrj arystokratyczny Ustrj oligarchiczny

Rzdzi wiele osb Politea Timokracja

f.

stosunek do demokracji)

demokracji

(pytanie

podchwytliwe,

dwa

rodzaje

Arystoteles by zwolennikiem demokracji, dzieli j na waciw, majc na celu dobro oglne polite, i niewaciw, majc na celu dobro rzdzcych - timokracj. Politea jest najlepsz form pastwa. Panuje w niej wolno i rwno. Pastwo takie ma na celu dobro ogu. Lud rzdzi ku oglnemu poytkowi. Jest mieszanin dwch skadnikw: bogatych i ubogich. Std politea wykazuje wiksze cechy trwaoci. Ustrj demokratyczny wg Arystotelesa ma by oparty na wolnoci i rwnoci wszystkich obywateli. Stanowiska w pastwie powinny by obsadzane w drodze losowania. Funkcje w pastwie nie powinny by sprawowane dugo i nikt nie powinien dwukrotnie sprawowa tej samej funkcji. O najwaniejszych sprawach ma rozstrzyga zgromadzenie obywateli. 1. 48. Epikur:

hedonizm dlaczego filozofowie nie powinni rzdzi w pastwie a. hedonizm

Wedug Epikura istniej dwa rodzaje przyjemnoci: zmysowe (przemijalne, niemoliwo nasycenia) im wicej doznajemy wrae zmysowych, tym wicej wzmaga si ch doznawania. duchowe (wysze i doskonalsze od zmysowych - trwae, moliwo nasycenia) ycie powinno by ukierunkowane na przyjemnoci duchowe, a suma przyjemnoci to szczcie. Szczcie to suma przyjemnoci, a najwiksz przyjemnoci jest brak przykroci w tym wyraa si minimalizm (etyczny).

b.

dlaczego filozofowie nie powinni rzdzi w pastwie

Hedonizm i minimalizm doprowadzi Epikura do wniosku, e mdrzec nie powinien bra udziau w yciu publicznym ani te rzdzi pastwem. Dziaalno polityczna wie si z przykrociami, a szczcie osiga si eliminujc przykroci. Epikur uwaa, e wadz polityczn powinni sprawowa ci, ktrym wiksz przykro sprawi powstrzymanie si od penienia takich funkcji ni samo rzdzenie. Poniewa filozofowie s mdrzy i pragn szczcia a nie przykroci nie powinni sprawowa rzdw.

Znaczenie przyjaci!!!! 49. Czowiek twrc sceptycyzmu;

1.

w spoeczestwie wg. Pyrrona

czowiek nie moe pozna prawdy, ani wraenia ani poznanie rozumowe nie prowadz do niej; nie wiemy, co jest sprawiedliwe a co nie (nie moemy pozna otaczajcego wiata, nasze moliwoci poznawcze s ograniczone agnostycyzm), dlatego wanie naley uwolni si od wzburzenia umysu i wpywu odbieranych wrae wyrobi w sobie postaw obojtnoci i milcze (Pyrron nie pozostawi po sobie adnych dzie); wartoci najwysz ma by rwnowaga wewntrzna, w yciu publicznym wyraajca si * tolerancj, *posuszestwem wobec ustalonych regu, *wstrzymywanie si od walki politycznej; bdmy sobie yczliwi (yczliwo wywodzi z obojtnoci, bo nic nie jest pewne, kady sd moe by prawdziwy lub faszywy zarazem); nie zabierajmy gosu w sprawach publicznych, yjmy zgodnie z tym co gosimy; czynnoci ycia codziennego nie s ani mniej ani bardziej wane od wielkich spraw. 50. Charakterystyka redniowiecza. pod wpywem chrzecijastwa powstaa nowa teoria prawa natury, nawizujca do Arystotelesa (w. Tomasz) Bg zosta uznany (cilej prawo wieczne) za ostateczne rdo prawa natury; 1. Wiele idei sformuowanych przez filozofw staroytnych nadal funkcjonowao jednak w formie przeksztaconej - systemy eklektyczne tzn. byy wynikiem syntezy co najmniej dwch ju istniejcych systemw. (w. Augustyn chrzecijastwo + Platon, w. Tomasz chrzecijastwo + Arystoteles) Filozofia przestaa suy poznawaniu wiata, kierujc swoj uwag ku Bogu, teocentryzm (sprowadzanie caoksztatu spraw ludzkich do Boga). Pojcie cnoty nabrao nowego znaczenia religijnego, a najdoskonalsz cnot jest mio do Boga. Powstao pojcie stworzenia wiata z niczego, a Bg zosta pojty jako osoba. Goszono dualizm Boga i wiata, dobra i za. ocenianie zachodzcych zjawisk w wietle moralnym (moralizm), rozcigajc t dziedzin na caoksztat problemw istnienia jednostkowego i zbiorowego; odwoywanie si do autorytetw (wici, ojcowie kocioa); Nowym rdem poznania staa si wiara w Boga. Wprowadzone zostao take pojcie iluminacji czyli nagego rozjanienia umysu czowieka w nastpstwie aski Boga. Miejsce wiedzy w redniowieczu zajmuje wiara w Boga. wzmocnione znaczenie czowieka jako jednostki; Zasadniczym zagadnieniem staje si posuszestwo wobec wadzy pastwowej. Zostaje jej nadana sankcja Boa. Dominuje teoria teokratyczna (rzdy kapanw, duchownych) 51. Filozofia dziejw wg w. Augustyna. twrca pierwszej historiozofii; staroytni nie mogli tego osign, gdy nie czuli wizi z innymi narodami; to nie jest opis ustroju idealnego; jedna rodzina, ktra ma Ojca w niebie, dla ktrej Chrystus umar na krzyu; 1.

celem ludzkoci jest rozwj rozumiany jako powrt do Boga; postawa introspekcyjna, wola przed rozumem; odrzucenie intelektualizmu i czystego obiektywizmu. w. Augustyn uwaa, i ludzko jest skaona grzechem pierworodnym to jest rdem wszelkiego za. Wedug w. Augustyna dzieje ludzkoci naley pojmowa jako zmaganie si dwch pastw: pastwa ziemskiego i pastwa Boego. Pastwa te nie maj wyodrbnionego obszaru, obywatele tych pastw yj obok siebie. Przywdc pastwa ziemskiego jest szatan, przywdc pastwa Boego jest Bg w osobie Chrystusa. Nie mona przewidzie do ktrego pastwa kto naley, gdy nieznane i niemoliwe do przewidzenia jest dziaanie aski Boga, ktra moe sprawi, e grzesznik staje si obywatelem pastwa Boego. Sprawa wyjani si na Sdzie Ostatecznym kiedy obywatele pastwa ziemskiego zostan raz na zawsze potpieni, za obywatele pastwa Boego bd zaywa wiecznego szczcia z Bogiem. 1. 52. Teoria prawa natury wg w. Tomasza z Akwinu. prawo natury czyli (prawo naturalne) odnosi si wycznie do czowieka; ma ono charakter moralny tzn. dobro naley czyni, za naley unika (t zasad w. Tomasz przej od Arystotelesa);

istota czowieka + prawo wieczne (Bg); Z prawa natury wywodz si: ius gentium (prawo ludzkoci) pochodzi od prawa natury moralnego, w drodze wynikania, a wic zawiera w sobie jak cz moralnoci prawa naturalnego; ius civile (prawo pozytywne obywatelskie) zawiera blisze okrelenie oglnych zasad prawa natury, uszczegawia je. 1. 53.

czowiek poznaje je moc wasnego rozumu (a nie objawienia). rdem pr. natury jest

Wasno wg Tomasza a wg wspczesnych filozofw

chrzecijaskich.
w. Tomasz zaliczy prawo wasnoci prywatnej do ius gentium, co oznacza, e wasno prywatna jest niepodwaalna, wynika z prawa naturalnego. Twierdzi, e jest to najwaciwsza forma wasnoci. Zdaniem Tomasza ludzie troszcz si o dobra, ktre s prywatne, natomiast gdy nale do wielu jednostek wsplnie, wtedy kady pozostawia t trosk innym jednostkom i w rezultacie nikt nie troszczy si o to co jest wasnoci wspln. Ponadto Tomasz argumentuje potrzeb wasnoci prywatnej zachowaniem porzdku w przypadku rzeczy prywatnych oraz stwierdzeniem, e harmonijne wspycie obywateli wymaga, by kady zaspokaja swoje potrzeby tym, co posiada na wasno. Ten niepodwaalny charakter prawa wasnoci prywatnej trwa do po. XX w. Wtedy pojawiy si dziea neotomistw, ktrzy w rny sposb odnosili si do prawa wasnoci prywatnej. Cz twierdzia, e do ius gentium naley prawo wasnoci w ogle (nie za wasno prywatna), za do ius civile naley prawo wasnoci w konkretnej postaci. Tak wic z punktu widzenia prawa natury nie mona wskaza jaka forma wasnoci jest najlepsza, pozostawione to zostao decyzjom poszczeglnych pastw. 1. 54. Charakterystyka renesansu. Pojcie renesansu wprowadzi wybitny szesnastowieczny woski malarz, pisarz i architekt, Giorgio Vasari. Chcia w ten sposb podkreli odmienno nowej epoki od redniowiecza. Odrbno ta polega miaa przede wszystkim na odrodzeniu si antycznych idei, caego dorobku literackiego, filozoficznego i kulturowego tej epoki. Renesans to ponowne odkrycie antycznej sztuki i architektury, antycznych kanonw pikna. Za kolebk renesansu uwaa si Wochy. To wanie stamtd idee tej epoki promienioway na ca Europ. Gwnymi czynnikami pojawienia si renesansu byy: Wojny krzyowe i co za tym idzie styczno z innymi kulturami Wielkie odkrycia geograficzne, zetknicie z kulturami antycznymi w Ameryce Ucieczka uczonych z Bizancjum do Woch Odkrycie druku Renesans charakteryzowa si: Postawieniem czowieka na samej grze hierarchii wartoci

Odrzuceniem wszelkich autorytetw i dogmatw religijnych. Nie wizao si to jednak z odrzuceniem Boga. Wolno i dominacja rozumu Pooenie nacisku na wszechstronny rozwj czowieka Rado istnienia Bardzo wysok ocen wiedzy naukowej 1. 55. Charakterystyka filozofii czasw nowoytnych. Funkcjonuje obiegowe pojcie, e wszystko co wane zostao ju powiedziane przez staroytnych. Jest to bd. Wystarczy wskaza nazwiska osb, ktrych myl jest wiea: Grocjusz, Bacon, Kant, Nietzsche, Marks, Egzystencjalici, prd New Age. Filozofia czasw nowoytnych charakteryzuj si: Poszukiwaniem nowych metod bada naukowych Racjonalizmem i empiryzmem Pojawieniem si pytania o praktyczny sens docieka naukowych Rozkwit docieka nad prawem natury, Locke, Hobbes, Rousseau. Prawo ma charakter immoralny Geneza pastwa umowa spoeczna Wpyw teorii prawno naturalnych na ycie spoeczestw 1. 56. Locke: teoria stanu natury

a.

Wg Lockea czowiek jest z natury dobry, w stanie natury ludzie byli wolni, rwni, yczliwi, przyjanie nastawieni do innych, stan natury by stanem pokoju, (nie istniao ycie spoeczne). Wszelkie sprawy rozst rzygano zgodnie z prawem natury. W razie konfliktu kady musia by sdzi we wasnej sprawie. Byo ich coraz wicej, tak wic ludzie postanowili przezwyciy t niedogodno i powoa ycie spoeczne i pastwo instytucj osdzajc i wymierzajc sprawiedliwo. Nastpio to w drodze (dwuetapowej) umowy spoecznej zawartej przez kadego z kadym (1. utworzenie spoeczestwa 2. wyodrbnienie wadzy pastwowej). Jednak charakterystyczny dla pogldw Lockea jest fakt, e stan natury istnieje nadal po utworzeniu pastwa.

b.

tre umowy spoecznej

Ludzie w stanie natury nie chcc sami rozstrzyga narastajcych konfliktw stworzyli pastwo zawarli, dwuetapow umow spoeczn kadego z kadym. Tre umowy spoecznej dotyczya przeniesienia na wadz publiczn prawa rozsdzania sporw i wymierzania sprawiedliwoci. Tworzc ycie spoeczne oraz pastwo, jednostki nie zrzeky si tej wolnoci, ktr miay w stanie natury, lecz jedynie uwolniy si od niedogodnej sytuacji, w ktrej kady by sdzi w swojej sprawie, dlatego wanie w przypadku bezprawnego ograniczenia wolnoci jednostek Locke przyznaje spoeczestwu prawo do oporu rewolucji.

c.

jako inspirator liberalizmu

Wolno, ktra pozostaa czowiekowi po powstaniu pastwa jest dla niego bezcenna, nikt nie moe jej ograniczy. Ten pogld spowodowa uznanie go za prekursora liberalizmu wiatopogldowego. Wadza pastwowa nie powinna ingerowa w ycie spoeczne i prywatne. Wolno to czyni pastwu tylko w niezbdnych przypadkach. Wyrazem liberalizmu jest take przyznanie spoeczestwu prawa do oporu.

d. e.
1.

najlepszy ustrj prawo natury

57. Hobbes: teoria stanu natury

demokracja, gdy gwarantuje wolno i rwno kademu obywatelowi

Prawo natury istnieje i utrzymuje w ryzach ludzkie namitnoci. Ogranicza egoizm.

a.

Hobbes twierdzi, e natura ludzka jest pozbawiona instynktw spoecznych. Czowiek z natury jest egoist. Rozum popycha nas do tego by kierowa si namitnociami, gdy ten, kto tego nie robi, moe wiele straci. Te namitnoci (dza sprawowania wadzy i ch posiadania) powoduj stan wrogoci midzy ludmi, bo gdy czowiek jest wolny to daje upust tym namitnociom, a to wytwarza walk, agresj. Dlatego te Hobbes twierdzi, e w stanie natury panowaa powszechna wojna wszystkich ze

wszystkimi (synne stwierdzenie Hobbesa czowiek czowiekowi wilkiem). Wojna bya jednak wyrazem wolnoci czowieka, a wic czowiek nie umie czyni uytku z wasnej wolnoci. Pomimo tego, e ludzie walczyli ze sob to jednak doszo do powstania pastwa, gdy strach przed utrat ycia z powodu walk by silniejszy ni ludzkie namitnoci to doprowadzio do zawarcia umowy kadego z kadym (jednoetapowej) tworzcej spoeczestwo i pastwo.

b.

tre umowy spoecznej

Stan natury, ktry by stanem wojny wszystkich ze wszystkimi spowodowa i zwizany z nim strach o utrat ycia doprowadzi do zawarcia umowy kadego z kadym (jednoetapowej) tworzcej spoeczestwo i pastwo. Treci umowy spoecznej byo zrzeczenie si przez jednostki swojej wolnoci na rzecz suwerena. W rezultacie tej umowy obywatele mog mie w pastwie tylko tyle wolnoci, ile rzdzcy pastwem zechc im udzieli. Powstaje pastwo absolutystyczne, ktre pochania wolno i swobod kierowania sob obywateli, pastwo- Lewiatan (biblijny smok poerajcy wszystko, tu - wolno) Hobbes uwaa za najdoskonalszy z ustrojw, co ma uzasadnienie w naturze czowieka, ktry kierujc si wolnoci dziaa antagonistycznie i destrukcyjnie. Dlatego naley mu t wolno odebra.

c.

jako prekursor nurtw pozytywistycznych

Poniewa ludzie zrzekli si cakowicie swojej wolnoci, aby powstao pastwo, na rzecz suwerena, to od tego momentu czowiek ma tyle wolnoci ile otrzyma od pastwa. Tak wic nie mona ocenia dziaalnoci pastwa wszelkie ustawy wydawane przez pastwo s sprawiedliwe, bo ludzie nie maj wolnoci. Prawo pozytywne jest jedyn miar sprawiedliwoci. Wanie ten pogld Hobbesa (pastwo ustanawia to co jest sprawiedliwe) zosta rozwinity przez szko pozytywizmu prawnego.

d.

jak pojmowa prawo natury

Twierdzi, e istnieje prawo natury poznawalne rozumem. Nie trzyma ono jednak ludzkich namitnoci w ryzach te wci kieruj czowiekiem. Prawo natury zaleca czyni to co poyteczne, a odradza szkodliwe. Jednak nie ma sensu przestrzeganie prawa, gdy nie wiadomo co zrobi inni, brak gwarancji, e reszta te si do niego zastosuje. 1. 58.

Rousseau:

umowa spoeczna
Przejcie od stanu natury do ycia w pastwie w niej postulat wszystkich jednostek maja one wszystkie po utworzeniu pastwa uczestniczy w rzdzeniu na zasadzie rwnoci; nie ogranicza rwnoci czowieka ten podlega tylko prawu pozytywnemu, na ktre dobrowolnie si zgodzi; a nie innym ludziom; ludzie s nadal rwni utosamienie grupy rzdzcych i rzdzonych; ma charakter spoeczny (sytuacja jedn. jest rozpatrywana z punktu caego spoeczestwa); celem pastwa jest korzy wszystkich , a nie jednostek czy grup; wymaga poddania si prawu, rezygnacja ze stanu natury i poddanie si stanu spoecznemu.

wola powszechna/ demokracja bezporednia

jej najklarowniejszym wyrazem umowa spoeczna; to nie wola>, bo istnieje potrzeba reprezentowania interesu wszystkich; najwaniejszym elementem woli indywidualnej;

wola> jej sposobem wykrycia; teoria zwierzchnictwa ludu (anty przedstawicielstwu, instytucjom poredniczcym, posom) zwolennik referendum; jest nieomylne niepodzielne niezbywalne jedynym sposobem realizowania woli powszechnej zwolennikiem udziau wszystkich obywateli we wadzy, wie bowiem najcilej rwno z wolnoci ustawy winny by uchwalane przez wszystkich penoletnich obywateli zwolennik demokracji bezporedniej, nie wymaga jednak jednomylnoci, wystarcza wikszo. Wola jest powszechna gdy jej tre jest zgodna z interesem caoci. Zwierzchnictwo ludowe mona interpretowa jako form, za treci jest wola powszechna interpretowana jako racjonalny interes wszystkich czonkw spoeczestwa. Dla zagwarantowania woli powszechnej wystarcza zasada wikszoci gosw. 1.

a.

Kant: przeomowe znaczenie Kanta w dziejach filozofii prawa

59.

jest zaprzeczeniem stereotypowego pogldu, e filozofowie staroytni dokonali podstawowych odkry, a kolejni nadaj im tylko indywidualny wyraz; etyka oparta na kulcie obowizku, a nie na pojciach dobra i za; niepoznawalno rzeczy samych w sobie, uznanie poznawalnoci wiata zjawisk; krytyka czystego rozumu (nie ma oderwania od zmysowoci);

przewrt kopernikaski:
Przewrt kopernikaski w filozofii, to zupenie nowe podejcie do kwestii poznania. Do tej pory zadawano pytanie: jak to jest, e nasze myli pasuj do wiata zewntrznego? Jak to jest, ze jestemy w stanie o wiecie cos wiedzie? Kant stwierdzi, e tak postawione pytanie jest wadliwe i nie da si na nie odpowiedzie. Jest odwrotnie a wiat jako przedmiot poznania dostosowuje si do ludzkich zdolnoci poznawczych, poznajemy rzeczy nie jakimi s (rzeczy same w sobie), lecz jakimi si zjawiaj w naszym poznaniu, ocenianie tego co jest, wymaga zgbienia wiedzy nie tyle o tym, co byo, lecz o tym, co by powinno. Poznajemy wg Kanta "wiat fenomenw". Czowiek poznaje, gdy przedmiot jest dany przez wraenia i pomylany przez pojcia.

b.

stan natury

- pojcie abstrakcyjne; - Kant przyjmowa istnienie stanu natury jako okresu, ktry poprzedza moment zawarcie przez ludzi umowy spoecznej i powstania pastwa (okres poprzedzajcy ycie spoeczne i pastwowe). - Znamienn cech stanu natury jest wolno, ale pozbawiona zabezpieczenia prawnego. Ta nieskrpowana niczym wolno przejawia si przede wszystkim w tym, e czowiek uwaa to, co staje si przedmiotem jego zachce za swoje i bez adnego skrpowania dy do urzeczywistnienia wasnej samowoli. - W stanie natury panowa niepokj. Stan wrogoci midzy ludmi jest spowodowany nieskrpowanym deniem do zaspokojenia popdw, ambicji, dzy wadzy oraz dzy posiadania. Bdc stworzeniem spoecznym czowiek jest zarazem najbardziej niespoeczn z yjcych istot. Kant twierdzi, e Hobbes nie mia racji - midzy ludmi nie istnia permanentny stan wojny istniao jedynie stae zagroenie wybuchu wojny.

c.

tre umowy spoecznej

Permanentny niepokj, ktry wedug Kanta charakteryzowa stan natury nakoni ludzi do zawarcia jednoetapowej umowy spoecznej. Kant wic z umow spoeczn powstanie pastwa nie traktowa jej jako faktu historycznego, ale jako ide rozumu. Stwierdzi, e bez idei umowy spoecznej nie da si pomyle uzasadnienia prawa pozytywnego.

Zawierajc umow o utworzeniu pastwa ludzie pozbyli si wprawdzie zewntrznej wolnoci, ale tylko po to by j natychmiast odzyska jako czonkowie wsplnoty w stanie prawnym. Umowa zjednoczenia przechodzi w umow o wadz, zobowizujc kadego prawodawc, aeby wydawa swoje ustawy w ten sposb, jak gdyby wypyway one z poczonej woli caego ludu i aeby traktowa kadego poddanego tak, jak gdyby zgodzi si rwnie on na owe prawa. Umowa tworzy pastwo prawo stan prawny gwarancj pokoju. Umowa spoeczna: wyznacza granice wolnoci + powouje prawo stanowione chronice granice wolnoci.

d.

wolno a samowola

Kant przyjmowa istnienie stanu natury jako okresu, ktry poprzedza moment zawarcie przez ludzi umowy spoecznej i powstania pastwa. Znamienn cech stanu natury jest wolno pozbawiona zabezpieczenia prawnego. Przeksztaca si ona czsto w samowol, ktra przejawia si przede wszystkim w tym, e czowiek bez adnego skrpowania, egoistycznie dy do urzeczywistnienia wasnych potrzeb naruszajc przy tym wolno innych.

Wolno w stanie prawnym rni si od samowoli stanu natury tym, e kady obywatel ma taki sam
zakres wolnoci, (moe go wypeni indywidualn treci) ktry jest wyznaczony i chroniony przez prawo stanowione. Prawo jest sposobem obrony wolnoci - przez zastosowanie przymusu. Granic wolnoci czowieka jest bowiem mono realizowania przez innych wasnej wolnoci w takim samy zakresie jak on to czyni. Wolno w stanie prawnym jest prawdziw wolnoci gdy jest zagwarantowana i chroniona przez prawo wolno w stanie natury jest wg Kanta pustym sowem. Wolno zewntrzna i wewntrzna; pozytywna (moliwo dziaania zgodnie z poczuciem wasnej powinnoci) i negatywna (niezalena od tego co zmysowe).

e.

dlaczego Kant nie przyznaje spoeczestwu prawa do oporu wobec wadczy pastwowej?

Kant nie przyznaje spoeczestwu prawa do oporu wobec wadzy pastwowej i uzasadnia to stanowisko nastpujcymi argumentami: kady ustrj mona obali pod zarzutem niedoskonaoci; stan prawny jest dla czowieka korzystniejszy dla czowieka od stanu natury (a wic nawet niesprawiedliwe prawo jest korzystniejsze od stanu samowoli); - nie istnieje moliwo rozstrzygnicia ewentualnego sporu pomidzy spoeczestwem, ktre zorganizowao rewolucj a wadz, poniewa nikt nie moe by sdzi w swojej wasnej sprawie. Nie moe te rozstrzygn kto z zewntrz susznoci ktrej ze stron pozostajcych w konflikcie, poniewa naruszaoby to zasad suwerennoci pastwa. Przyznanie prawa oporu spowodowaoby permanentn rewolucj. -

f.

co powinno zastpi prawo do oporu?

Za to naley zagwarantowa prawo wolnoci sowa i druku (najpowaniejsze gwarancje prawidowego sprawowania wadzy) - kady niezadowolony moe da wyraz swojemu niezadowoleniu, a rzdzcy mog si dowiedzie jakie czyni bdy.

g.

cele ludzkoci

1) wypywa z rozumu teoretycznego: poznanie rzeczy samych w sobie;

2) wypywa z rozumu praktycznego: stan wiecznego pokoju - zakoczy wszelkie wojny, rozwiza stae armie, co bdzie prowadzio do powstania pastwa celw

h.

pastwo celw
jest ide doskonaej wsplnoty czowieczej; doprowadzi do harmonijnego poczenia idei homocentryzmu z ide socjocentryzmu; zbudowanie takiego pastwa jest stanem do ktrego zapewne mona si jedynie przyblia (raczej nie uda si osign ideau), to zobowizuje ono do dziaa w celu jego urzeczywistnienia; to idea podnoszca duchowo czowieka na wyszy poziom rozwoju nie pragmatyczna; ma zosta utworzone w wyniku podpisania traktatu o wiecznym pokoju; utworzenie tego pastwa bdzie urzeczywistnieniem imperatywu praktycznego, ktry gosi, e czowiek ma by traktowany jako cel sam w sobie; pastwo to pozwoli na rozkwit prawnie zagwarantowanej wolnoci; zbdne bdzie prawo pozytywne, bo niedoskonao decyduje o tworzeniu prawa, ktre bdzie niepotrzebne gdy kady bdzie traktowa kadego jako cel sam w sobie.

i.

polityka a moralno

Kant - polityka ma by zgodna z moralnoci. Ludzko ma dy do utworzenia pastwa celw. Traktowanie czowieka jako celu samego w sobie jest spraw moralnoci, std celem polityki jest urzeczywistnianie imperatywu praktycznego.

j.

prawo a moralno

Kant rozdzieli prawo i moralno (jako 1-wszy zrobi to wyranie; wczeniej byy tylko prby rozdzielenia). Wedug Kanta prawo stanowione nie ma nic wsplnego z moralnoci, poniewa sensem prawa stanowionego jest uzgodnienie wzajemnej wolnoci jednostek oraz jej zagwarantowanie. Prawo pozytywne jest wic warunkiem, fundamentem moralnoci, stwarza warunki, okolicznoci, ktre umoliwiaj prowadzenia ycia moralnego poniewa mona mwi o moralnoci, gdy nie ma zniewolenia, przymusu - jest wolno. W takich sytuacjach nie mona mwi o moralnych wyborach. Wedug Kanta tylko prawo pozytywne dziki swojemu przymusowi gwarantuje czowiekowi korzystanie z jego wolnoci - prawo jest, wic warunkiem moralnoci. Moralno wynika z obowizku, jego poczucie jest najwyszym motywem dziaania. Prawo stanowione gwarantuje kademu jednakow wolno poczucie bezpieczestwa wtedy mona mwi o moralnoci. Moralno jest wtedy, gdy moemy mwi, e moja wolno nikogo nie dotyczy. Moralno to sfera wasnej wolnoci czowieka. Natomiast prawo reguluje sfer midzy czowiekiem a czowiekiem.

zagadnienie wiecznego pokoju

po stronie rozumu praktycznego - denie do trwaego pokoju; czowiek powinien by traktowany jako cel sam w sobie, a nie jako rodek (nawet do celu, ktry byby uznany za szczeglnie wzniosy) - krytyka wojen susznych/sprawiedliwych - nie powinna si toczy, gdy wtedy czowiek staje si rodkiem Nawet Bg nie mgby traktowa czowieka jako rodka do jakiego celu. Czowiek wartoci najwysz.

Konieczno rozwizania staych armii w pastwach i powoanie federacji pokoju- silne pastwo przepojone ide wiecznego pokoju skupiaoby wok siebie inne pastwa a do stworzenia midzyludzkiej federacji wszystkich pastw wiatowych. Traktat o wiecznym pokoju, tam te jego projekt. Midzy pastwami wci stan natury. Stan wiecznego pokoju celem historii ludzkoci; Najwyszym ideaem prawa.

l.

imperatyw kategoryczny i imperatyw praktyczny

Imperatyw kategoryczny tak dziaaj, aeby maksyma twojej woli staa si prawem powszechnym. Wedug Kanta kady czowiek podlega regule zobowizujcej go do speniania dobrych uczynkw z poczucia obowizku t regu jest wanie imperatyw kategoryczny. Jest to szczeglna dyspozycja skaniajca czowieka do dziaania z poczucia obowizku. Warunkiem wypenienia imperatywu kategorycznego jest przede wszystkim wolno, podporzdkowanie przez czowieka strony popdowo uczuciowej nakazom rozumu oraz ograniczenie wolnoci innych ludzi przez stanowione prawa pozytywnego ze wzgldu na zapewnienie kademu wolnoci i moliwoci wypenienia owej powinnoci oraz likwidacj trudnoci spowodowanych z wol innych. Imperatyw kategoryczny uprawnia do wycignicie wniosku, e w filozofii Kanta czowiek stanowi cz ludzkoci a nie rodziny.

Imperatyw praktyczny jest podstaw zasad filozofii spoecznej Kanta i brzmi: postpuj tak by czowieczestwa w tej osobie, jako te w osobie kadego innego uywa zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako rodka. Politycznym odpowiednikiem tego postulatu jest samoistno obywateli w pastwie jako wsptwrcw prawa oraz ich rwno. Imperatyw praktyczny wyraa jedno z podstawowych zaoe filozofii Kanta Kant czyni z czowieka centrum, fundamentalny punkt odniesienia a czowieczestwo jest wartoci wit. Nie tylko czowiek, ale kada istota rozumna nie moe by nigdy przez kogokolwiek nawet przez Boga traktowana jedynie jako rodek do nawet najbardziej wzniosego celu. Imperatyw praktyczny (zasada czowieczestwa) jest jedynym ograniczeniem wolnoci. 1. 60. Liberalizm prawny pastwo peni rol nocnego stra, gwarantem bezpieczestwa prawnego; nienaruszalno wasnoci prywatnej; prawo powinno w jak najmniejszym stopniu ingerowa w ycie jednostek. Przedstawiciele tego kierunku uwaaj, e prawo powinno zezwala obywatelom niemal na wszystko, ale ostro kara naruszenie wasnoci prywatnej. Podstawowe wartoci, ktre ma chroni prawo to: wolno, bezpieczestwo, wasno. Podkrelano, e wiat daje sobie rad bez ingerencji prawa. Pastwo nie powinno, wic ingerowa w sprawy spoeczne i ekonomiczne. Pastwo ma przede wszystkim nie szkodzi: zasada primum non nocere. Rzd jest zem koniecznym. prawo pozytywne przyznaje kademu czowiekowi jednakow sfer wolnoci, godzi wolno jednostek ze sob. Gwarancje prawne wolnoci stwarzaj moliwo zachowa moralnych.

Koncepcja pastwa nocnego stra

pastwo powinno w jak najmniejszym stopniu ingerowa w ycie jednostek, zezwala na swobodne dziaanie; Bentham wadza pastwowa powinna bra przykad z postpowania lekarza przede wszystkim nie szkodzi; 1. 61. Pogldy J.S.Milla Gosi pogld o koniecznym zredukowaniu ingerencji pastwa w ycie obywateli, uwaa jednak e s pewne sfery, ktre nie mog by pozostawione swobodnym decyzjom jednostek:

elementarne nauczanie (ma obowizywa wszystkich, a program ma by opracowany przez rzdzcych, bo rzdzcy odznaczaj si zawsze wyszym poziomem intelektualnym); elementarne wychowanie (niedouczeni i niewychowani obywatele stanowi niebezpieczestwo); gdy kto jest niezdolny troszczy si o swoje interesy (dzieci, chorzy psychicznie, zwierzta, bo kada wadza nawet rodzicielska moe by naduywana). Nie mona ustali granic ingerencji pastwa w ycie obywateli. Nieudolno spo. Zobowizuje rzd tylko tymczasowo. Rzd nie ogranicza si do troski o wolno i bezpieczestwo ingerencja pastwa jest wg Milla zgodna z interesem obywateli. 1. 62. Teoria uytecznoci Benthama Jeremy Bentham jest twrc utylitaryzmu. Na podstawie obserwacji Bentham doszed do wniosku, e wszyscy ludzie podlegaj przeyciom przykroci i przyjemnoci. Doznania te wpywaj na dziaania czowieka. Niemoliwe jest wyzwolenie si spod siy przykroci i przyjemnoci. Zasada utylitaryzmu Benthama pragnie przeksztaci t zaleno w stan uwiadomiony po to, by przy pomocy rozumu i prawa wiadomie potgowa szczcie. Motywem wszystkich dziaa czowieka jest denie do przyjemnoci i unikanie przykroci. Zasada uytecznoci to zarazem zasada najwyszego szczcia. Wszelkie poczynania rzdu i obywateli s aprobowane, jeli potguj szczcie. Bentham utosamia moralne z tym, co przyjemne (bo uyteczne) a to, co sprawia przykro jest niemoralne. Szczegln rol w tej teorii peni przyjemnoci dobrobytu, z ktrej wynika, e kady musi mie co na wasno (w najwikszej sprzecznoci z zasad uytecznoci czyli zasad najwyszego szczcia pozostaje wsplna wasno). Denie do tego, aby zaspokoi wasne przyjemnoci jest wprawdzie wyrazem egoizmu, ale urzeczywistniajc wasne przyjemnoci zarazem urzeczywistnia si zasady oglne. 63. Szkoa historyczna powstaa w XVIII w; von Savigny, Puchta, von Hugo; punktem wyjcia dla rozwaa jest nard i jego duch. Czowiek stanowi cz narodu; wano Kocioa; irracjonalizm; szczeglna rola prawnikw; negacja istnienia prawa naturalnego.

1.

64. Krytyka teorii prawa natury goszc rnic pomidzy poszczeglnymi narodami szkoa historyczna zakwestionowaa lecy u podstaw teorii prawa natury pogld o jednoci natury ludzkiej; duch poszczeglnych narodw sprawia, e zachodzi gboka rnica midzy przedstawicielami poszczeglnych narodw; Jeli wic nie mona mwi o jednoci natury ludzkiej to nie mona te gosi, e istnieje prawo oparte o tak rozumian natur czowieka. Kademu narodowi odpowiada waciwe mu prawo, majce rdo w duchu narodu, jest to prawo zwyczajowe. ceni wyej prawo zwyczajowe ni prawo pozytywne. 1. 65. Prawo najdoskonalsze Kademu narodowi odpowiada waciwe mu prawo, majce rdo w duchu narodu. Jest to prawo zwyczajowe. wg von Savigny prawa si nie tworzy, lecz odkrywa, wydobywa si formuy ju istniejce. Rozwj prawa zachodzi ewolucyjnie i wyraa ducha danego narodu, prawo zwyczajowe rozwija si w danym narodzie podobnie jak jzyk czy obyczaje, jest rezultatem si dziaajcych w narodzie i takiemu prawu nard chce by posuszny. Prawo pozytywne jest prawem niszego rzdu w porwnaniu z prawem zwyczajowym. Prawu pozytywnemu powstaemu jako rezultat woli prawodawcy, jednostki 1.

podporzdkowuj si niechtnie. 1. 66. Szczeglna

rola prawnikw.

lepiej umiej wnika w przesze dzieje narodu i wydobywa sens prawa zwyczajowego potrafi lepiej pozna i interpretowa; prawo powstaje przez zwyczaj, ale ksztatowane jest przez jurysprudencj. 67. Darwinizm prawny. jednostka na wzr komrki ywego organizmu, za spoeczestwo jako w organizm; Naczelnym pojciem staje si spoeczestwo (nie nard jak w szkole historycznej); 1.

ewolucja: jedynym prawidowym sposobem przemian w yciu spoecznym; determinizm: w spoeczestwie na wzr ycia zwierzcego dochodzi do gosu walka o byt; perfekcjonizm: wiat, w tym wiat kultury tworzony przez czowieka, podlega prawom
rozwoju, zmierzajc ku pewnej doskonaoci;

moralno to rezultat procesu przystosowawczego czowieka. Dobro moralne przedstawiciele tej

szkoy utosamiali z przeywaniem przyjemnoci. rozwj ludzkoci: przekonanie, e prowadzi on od egoizmu do altruizmu. Uznawali, e przeszkod w tym procesie rozwojowym mog by wstrzsy nage, rewolucyjne. Przebiegajcej w caym wiecie naturalnej ewolucji podlegaj rwnie spoeczestwa. 68. Oglna charakterystyka pastwa wojownikw i pastwa przemysowego Spencera. 1.

Herbert Spencer wyodrbni dwa typy pastwa i zarazem spoeczestwa: wojownicze i przemysowe. Nie wystpuj one w postaci czystej, ale zawsze jeden z tych typw przewaa. Swj pogld Spencer uzasadnia przykadami historycznymi. 1) Wojowniczy typ spoeczestwa i pastwa: podporzdkowuje jednostk i cay sposb organizacji ycia publicznego celom wojennym; siy jednostek przeznaczone bd do obrony pastwa, bd do wojen napastniczych; taki typ spoeczestwa wystpowa w rozmaitych okresach dziejw; obywatele dziel si na dwie kategorie: * ci, ktrzy bior bezporedni udzia w dziaaniach wojennych * ci, ktrzy peni rol zaplecza si zbrojnych; jednostka jest zniewolona przez rzdzcych, bowiem musi walczy na kade wezwanie; interes spoecznoci jest uznawany za wyszy od spraw osobistych obywateli; dominujca rola si zbrojnych wyklucza demokracj; rzdy armii prowadz do despotyzmu politycznego, a to powoduje przeobraenia psychiki jednostek takie jak: bierno, brak zaufania do wasnej inicjatywy, apatia, przekonanie o koniecznoci zniewolenia. 2) Spoeczestwo i pastwo przemysowe: rozwija si zdaniem Spencera w czasach mu wspczesnych (wczeniej tylko zapowiedzi takiego pastwa); jego powstanie wie si z powstaniem przemysu, ktry wyznacza szczeglny sposb wspdziaania ludzi w trakcie pracy - wanie te nowe stosunki midzy ludmi prowadz do innego ni w pastwie wojowniczym rozwizania relacji midzy rzdem a spoeczestwem; ten typ spoeczestwa wymaga pokoju; nastawione na zapewnienie spokoju wewntrz pastwa i zaspokojenie yciowych oczekiwa jednostek; wiksza wolno ni w pastwie wojowniczym pozwala na urzeczywistnienie przez jednostki ich rozmaitych indywidualnych celw. Odbywa si to poprzez rozwinit wspprac midzy obywatelami;

coraz wiksza staje si sfera publiczna, coraz szersza staje si dziaalno indywidualna jednostek; ludzie coraz mniej oczekuj od pastwa i od spoeczestwa, natomiast coraz wicej zaley od nich samych; zasadniczym obowizkiem spoeczestwa staje si obrona wolnoci i wasnoci poszczeglnych obywateli; stwarza moliwo dobrobytu; zanika despotyczna kontrola obywateli przez rzd. Brak naciskw politycznych przyczynia si rwnie do poczucia wolnoci osobistej; wytwarza si naturalna karno, a wic dobrowolne przestrzeganie prawa; Zmiana psychiki wyraa si w rozwoju uczu braterstwa, bliskoci zanika mciwo i okruciestwo; nastpi rwnouprawnienie kobiet. 1. 69. Dwa znaczenia pojcia rasa wg Gumplowicza Ludzie si zwalczali bo mieli poczucie przynalenoci do rnych ras, konflikt ras w sensie kulturowym (zagadnienie elit ad. 35) Rasa wysza elita Rasa nisza reszta spoeczestwa * rasa w znaczeniu antropologicznym: czyste rasy istniay wycznie w prapocztkach istnienia ludzkoci. Ot w znanej powszechnie interpretacji Starego Testamentu zawiera si, zdaniem Gumplowicza, bd, wynikajcy z bdnego przekadu. Mianowicie w akcie stworzenia Bg powoa do istnienia nie jednego Adama, lecz kilku Adamw w rozmaitych punktach globu. Powstao, wic zarazem kilka par pierwszych prarodzicw, zoonych z Adama i Ewy. Potomkowie okrelonej pary Adama i Ewy tworzyli czyste rasy w sensie antropologicznym. Ale tak pojte rasy istniay stosunkowo krtko, bowiem wdrwki ludw doprowadziy do pomieszania si przedstawicieli rnych ras. Czowiek jest czci wiata przyrody i podlega jej prawom, a tam zawsze zasada mnogoci; nie ma podstaw by przypuszcza, e przyroda postpia inaczej z czowiekiem. * rasa w znaczeniu zjawiska z zakresu kulturowego: pojcie rasy traci swj sens antropologiczny w odniesieniu do czasw pniejszych ni prapocztki tworzenia si ludzkoci; to zjawisko z zakresu kulturowego - rasa to grupa ludzi, ktra tworzy jedno spoeczno kulturow. (Rasa to wyodrbniona grupa etniczna, narodowa lub religijna, elementy duchowe decyduj o jednoci i zarazem o wyodrbnianiu si ras.) 1. 70. Pastwo przyszoci wg Gumplowicza Dobrobyt + pogebiajca si ludzka wsppraca Gumplowicz wyodrbnia pastwo: pierwotne, feudalne, nowoczesne pastwo kultury (zaczo si rozwija po 1789), ktre jest zarazem pastwem przyszoci. Brutalna walka ras w pocztkowych stadiach pastwa przybiera w nowoczesnym pastwie kultury form walki o idee. Stabilizacja walki ras w nowoczesnym pastwie kultury ma psychologiczne uzasadnienie rasy podporzdkowane przyzwyczajaj si do tego, e podlegaj rzdzcym (rasie panujcej). Walka o idee dochodzi do gosu na paszczynie kulturowej nie ma, wic nic wsplnego z brutaln przemoc. Nowoczesne pastwo kultury zapewniajc agodniejsze formy walki ras, przynosi obywatelom wikszy dobrobyt. Wanie w teorii Gumplowicza naley doszukiwa si pocztkw XX wiecznej teorii pastwa dobrobytu (doszed do niej nie poprzez idee solidarnoci, lecz poprzez teorie walki ras). Nowoczesne pastwo kultury jest pastwem przyszoci, czyli tak naprawd walka ras ustanie w przyszoci a na razie nisze formy rozwojowe pastwa agodz tylko formy walki ras pozwalajc jednostkom na zachowanie ycia, honoru etc. 1. 71.

Petraycki:

reforma psychologii prawo a moralno socjalizm polityka prawa prawo intuicyjne (tak nazywa sprawiedliwo!) na czym polega psychologizm jego filozofii zagadnienie prawa natury a. reforma psychologii budujc filozofi prawa na pocztku dokona reformy tradycyjnej psychologii, ktra wyodrbniaa trzy rodzaje zjawisk psychicznych: rozum, uczucia, wol. Doda do ww. podziau czwarty rodzaj zjawisk psychicznych to znaczy emocje inaczej impulsje. emocje s przeyciami poznawczo popdowymi o podstawowym znaczeniu w psychice czowieka; wyznaczaj postpowanie popychajc nas ku czemu, bd odpychajc od czego; prawo jest rodzajem emocji; swoisto norm prawnych polega na przeyciu, w ktrym odczuwamy presj psychiczn skaniajc nas do okrelonego zachowania si. A wic jednym z elementw przeycia emocjonalnego jest obowizek (to wsplne prawu i moralnoci). w przypadku prawa nie da si sprowadzi treci przeycia do samego obowizku. Charakterystyczne jest dla niego take przeywanie uprawnienia. prawo a moralno

b.

rozdzieli wyranie prawo i moralno; gosi wyszo prawa nad moralnoci, gdy lepiej przystosowuje jednostk do ycia spoecznego. Proces przystosowawczy ma rdo w 2stronnym charakterze prawa. Uprawnienie to przeycie, e dane zachowanie si jest przez kogo lub przeze mnie wymagalne, waciwy jest mu roszczeniowy charakter - moralno pozbawiona jest tej cechy. Roszczeniowo prawa powouje do ycia instytucje w pastwie, ktre precyzuj system norm prawnych. Motywy dziaania czowieka nie maj znaczenia w wietle prawa. Roszczeniowo prawa wymaga sdw do rozstrzygania konfliktw. Natomiast normy moralne s oglne i nie kodyfikowane. Nie jest im waciwy przymus, poniewa w sferze moralnej istotne znaczenie maj motywy ludzkich dziaa. Inna te jest w zwizku z tym struktura normy moralnej i normy prawnej pierwsza jest imperatywna jednostronna, za norma prawna jest imperatywno atrybutywna, dwustronna. c. socjalizm
to przysze stadium rozwoju ludzkoci; zapanuje wtedy wsplna wasno; nastpi wtedy, gdy jednostki doskonale przystosuj si do spoecznoci; zmiana wiadomoci doprowadzi do zmian ekonomicznych i spoecznych; w okresie tym czowiek osignie wysoki poziom rozwoju moralnego i powszechnie zapanuje mio midzy jednostkami;

sformuowanie tej wizji przyszoci biorc pod uwag dziaanie prawa - ma ono charakter wychowawczy w stosunku do jednostek, bowiem wzbudza lub tumi pobudki do pewnych dziaa i zaniecha. Dziaanie wychowawcze prawa polega na utrwalaniu i rozwijaniu cech charakteru oraz na osabianiu innych. wiadomo okrela byt (przeciwstawny marksistowskiemu byt okrela wiadomo) a ideaem jest socjalizm, ale nie komunizm (!).

d.

polityka prawa

do stworzenia tej nowej dziedziny doprowadzio Petrayckiego przekonanie o dziaaniu wychowawczym prawa; miaa przede wszystkim doskonali prawo i w ten sposb udoskonali psychik jednostek; wypenia luk, ktra powstaa w wyniku odrzucenia teorii prawa natury; pojmuje prawo jako rodek sucy ksztatowaniu psychiki czowieka oraz jako nauk nakrelajc cele ustawodawcze; nakada ona zobowizania do okrelonego dziaania nie tyle na og spoeczestwa, co na ustawodawcw; ustanawia miar dla oceny obowizujcego prawa pozytywnego; tworzc polityk prawa, Petraycki zarazem formuuje ide odrodzonego prawa natury pojtego jako prawo podane w danym czasie i miejscu. Polityka prawa okrelajc jakie prawo powinno by, wskazuje na konieczno odwoywania si nie tyle do istoty czowieka, co do jego rozumu.

e.

prawo intuicyjne (tak nazywa sprawiedliwo)

niezalena od prawa pozytywnego; jest prawem indywidualnym, ale zachodzi podobiestwo przey sprawiedliwoci w poszczeglnych grupach jednostek; prawem intuicyjnym s przeycia prawne, czyli imperatywno atrybutywne, w ktrych nie dochodzi do gosu zewntrzny autorytet; - to przeycia autonomiczne; stanowi kryterium oceny prawa pozytywnego; wyej cenione prawo intuicyjne jako prawo autonomiczne od prawa pozytywnego, heteronomicznego (szczeglnie prawo intuicyjne warstw wyszych pod wzgldem intelektualnym); peni rol odpowiednika prawa natury (o zmiennej treci).

f.

na czym polega psychologizm jego filozofii

Udoskonalone prawo pojmowane jako zjawisko psychiczne oddziaywuje zdaniem Petrayckiego na cao psychiki czowieka. Wierzy on w rozwj moralny ludzkoci. W pocztkowym okresie dziejw ludzkoci prawo uywao brutalnych rodkw przymusu, ale psychika czowieka bya wtedy bardziej prymitywna i prostacka. Prawo agodzio metody oddziaywania na czowieka w miar rozwoju moralnego ludzkoci. Przeyciom prawa intuicyjnego jednostki s skonne nadawa charakter bezwzgldnie obowizujcy. Natomiast przeycia prawa pozytywnego wi si ze wiadomoci ich ograniczonego obowizywania zarwno w czasie jak i przestrzeni.

g.

zagadnienie prawa natury idea odrodzonego prawa natury pojmowanego jako prawo podane w danym czasie i danym miejscu; tak pojte obowizuje ustawodawc do wprowadzania zmian w prawie pozytywnym zgodnie z polityka prawa; chce odrodzi szko wyobrani spoecznej;

odrzuca teori prawa natury stworzon w staroytnoci i obowizujca nieprzerwanie do koca XIX w. to niedoskonaa poprzedniczka polityki prawa; formuoway pewne ideay, co stanowi o ich wyszoci w porwnaniu z pozytywizmem prawnym.
1. 72.

Stammler: (bdzie omawiany na wykadzie) teorie prawa natury o zmiennej treci krytyka rozumu prawnego znaczenie neokantyzmu

a.

Teoria prawa natury o zmiennej treci nazywa te prawem susznym; uznanie rozumu czowieka jako prawodawc i rdo prawa natury; tre prawa natury jest zmienna ze wzgldu na zachodzce przemiany w wiadomoci czowieka, ale niezmienna jest forma, ktr jest powinno (prawo natury zawsze okrela to co powinno obowizywa jako prawo; nie jest pojmowane jako norma postpowania, lecz jako zarys udoskonalonego systemu prawnego); niezmienno formy ma odniesienie do prawa pozytywnego jako materii; prawo natury naley wic pojmowa (na wzr kantowskiej formy) jako niezmienn myl susznoci, majc zastosowanie do zmiennego i okrelonego treciowo prawa pozytywnego; musi nadawa si do powszechnego zastosowania i to zastosowanie jest warunkiem susznego prawa (za Kantem); punktem wyjcia przeciwstawienie wiata przyczynowoci i wiata celw (za Kantem); prawo nat. to dziedzina rozumu praktycznego, dziedzina celw realizowanych przez wol; kade pr. pozytywne stara si zbliy ku prawu natury, czyli prawu susznemu; pr. natury ma wanie znaczenie jako idealny pierwowzr i wyznacznik kierunku rozwoju prawodawstwa; rodkiem do wyszukania susznego prawa krytyka prawnych urzdze prawo odpowiednie odnosi si tylko do pr. pozytywnego, nie czyni przedmiotem swej krytyki warunki ekonomiczne, gdy te s uwarunkowane przez prawo; nie zmierza do negowania mocy obowizujcej ustaw pastwowych: stwierdza jedynie istnienie pr. waciwego, odpowiedniego etc. oraz obowizywanie nieodpowiedniego, lecz pozostajcego i tak prawem; czy dane prawo jest odpowiednie ocena kadego przepisu formu mylow odpowiednich jednostek, do ktrych ma by zastosowane prawo; idea wsplnoty ludzi o wolnej woli. Prawo pozytywne: regua przymusu; jego istota ley w porzdku ycia spoecznego, czyli zew. w stosunku do cz.; zmusza kadego bez pytania do okrelonych zachowa, ale jest prb zmuszenia do tego co suszne; jest wol wic (bo wie wzajemnie w okrelony sposb liczne cele jako rodki wzajemnie dla siebie), suwerenn (w odrnieniu od arbitralnych pragnie jednostki); nienaruszaln (w sensie niezmiennoci i trwaoci)

b.

krytyka rozumu prawnego

dokona krytyki rozumu prawnego na wzr krytyk kantowskich; przewrt kopernikaski; czyste formy mylenia prawnego peni w filozofii prawa analogiczna funkcj do roli poj kantowskich w wiecie zjawisk przyrodniczych; w przeciwiestwie jednak do kantowskiej teorii poznania, krytyczne poznanie prawa jest analiz celw, ktrym idea prawa daje jednoczcy kierunek; przeniesienie rozwaa nad prawem do sfery rozumu teoretycznego (poprawienie Kanta w jego wasnym duchu); spowodowao to postrzeganie prawa na podobiestwo kategorii czystego teoretycznego rozumu, czyli formy, natomiast ycia gospodarczego (=wspdziaanie jednostek w celu zaspakajania potrzeb, tworzy materi spoeczestwa) na podobiestwo materii poznania; w konsekwencji prawo pozytywne pojmowane jako forma spoeczestwa nabrao uzasadnienia transcendentalnego, ktre wyjania jego moc przymuszajca i obowizujc; prawo wyznacza struktur spoeczestwa i caoksztat ycia w pastwie, gdy jeszcze przed utworzeniem si grupy powizanej wsplnot celw ekon. zachodzi konieczno uregulowania prawnego regu wspdziaania czonkw grupy; prawo najwyszym uniwersalnym punktem w kadym stadium ycia spoecznego ludzi gdzie nie ma prawa, tam nie ma spoeczestwa. c. znaczenie neokantyzmu
przeniesienie zasad teorii poznania Kanta do filozofii prawa; prawu waciwe jest pierwszestwo logiczne (regulacja prawna nie jest w stosunku do gospodarki czasowo wczeniejsz); prawo uniwersalnie wanym elementem wszystkich zjawisk ycia spoecznego to co uniwersalne, moe by (za Kantem) tylko formalne; to zarazem zgodne ze wskazaniem Kanta, e czowiek jest prawodawc otaczajcego go wiata, wiat nie moe stanowi podstawy do wydobycia z niego norm postpowania; przewrt w filozoficznym myleniu: prawu przyznano wysok rang jako transcendentalnemu zaoeniu spoeczestwa; radykalizacja Kanta: jego etyk indywidualn przeksztaci w etyk spoeczn czowiek jest celem samym w sobie, ale S. Wyprowadzi ten sposb pojmowania czowieka z idei wsplnoty ludzi wolnej woli, ktra ujmuje ich jako cele same w sobie; formuuje idea wsplnoty (Sondergemeinschaft)- spoeczno wg zasad prawa susznego, tj. kady ma zapewniony rwny wspudzia oparty na zasadzie szacunku refleks umowy to spoecznej Kanta ( idea filozoficzna, a nie fakt historyczny!!!); ta idealna spoeczno to transpozycja pastwa celw spenienie ideau mioci midzyludzkiej; stosunki midzyjednostkowe ukadaj si zgodnie z imperatywem kategorycznym: harmonia celw, wywaenie chci jednostkowych w aspekcie wsplnoty; jak u Kanta dwoiste ujcie czowieka: homo noumenon i homo phaenomenon; brak okrelenia midzy nimi stosunku (tak te K.); niemoliwo wypowiadania sdw koniecznie i powszechnie wanych o istocie czowieka i niekonsekwentne wskazanie na niezmienno ludzkiej wiadomoci ( ta sama niekonsekwencja wystpuje u Kanta); nie uznanie istoty czowieka za rdo prawa jest nim rozum; patriotyzm nie powinien przesania celu wyszego, ktrym jest ludzko pojta jako warto najwysza i bezwarunkowy wymg moralny.

1.

a. Radbruch opiera swoj filozofi prawa na wielopaszczyznowej koncepcji wiata. Uznaje on istnienie * wiata natury,
* wiata ideau, * wiata kultury i * wiata religii.

Radbruch: teoria 4 wiatw

73.

wiat natury:

w tym wiecie problem wartoci nie istnieje; wiat ideaw: istnieje jedynie w ludzkiej wiadomoci; jest wiatem ludzkiej tsknoty; rozdarcie midzy natur a nieosigalnym ideaem; ideay s form obiektywizacji pragnie czowieka, jego de i konstrukcji mylowych; forma ideaw jest niezmienna, natomiast konkretna tre ulega zmianom w zalenoci od warunkw historycznych, spoecznych, ekonomicznych czy narodowociowych. wiat kultury: usiuje powiza ze sob wiat natury i wiat ideau; do niego zalicza prawo i stawia przed nim jako tworem kulturowym zadanie realizowania idei prawa; jest zdaniem do realizacji wiata idei, jest rzeczywistoci odniesion do wartoci i jest to rezultat ludzkiej dziaalnoci. Nasz kultur tworzy to, co przyjlimy ze sfery ideau do sfery naszej woli, wiedzy i uczucia (obyczaj, prawo, moralno, sztuka, nauka i religia). stworzony przez czowieka; w yciu czowieka ideay odgrywaj wan rol dziaania czowieka kierowane s przez ideay i su tworzeniu wiata kultury, ktry jest wyrazem naszej niedoskonaoci; kultura to sfera porednia midzy pyem ziemskim, a wiatem podgwiezdnym, jest wiatem penym niepokoju, a z drugiej strony dziaania; czowiek yje przede wszystkim w wiecie kultury a pod cinieniem pewnych wartoci (cigy wybr miedzy wart. dodatnimi, a ujemnymi); powoduje to niezadowolenie, ktre jest motorem dalszej twrczoci; w filozofii chrzecijaskiej Bg stworzy wiat przyrody, a czowiek kontynuuje tworzenie wiata poprzez kreowanie wiata kultury;

wiat religii:
jego rdem jest zmczenie czowieka spowodowane sprzecznociami, ktre go rozdzieraj (chodzi o trzy poprzednie wiaty); wiat religii ma stanowi wytchnienie dla czowieka; Radbruch uywa okrelenia wiat religii, ale nie ma tu mowy o Bogu; charakteryzuje si on aprobat dla tego, co istnieje, dla wszystkich moliwych przejaww ycia; nie ma tu wartoci ani ujemnych, ani dodatnich; nie moe by porwnywany z kocioem, natomiast Radbruch porwnuje go z kaplic dajc schronienie i ulg wdrowcowi; w nim znajduje przezwycienie rozdarcie midzy natur a nieosigalnym ideaem;

optymizm religii przezwycia wartoci ujemne, wic znikaj te wartoci dodatnie; nie ma wic przeciwstawienia wartoci dodatniej i ujemnej, wobec czego nie ma te przeciwstawnoci wartoci i rzeczywistoci; religia jest cigym przezwycianiem przepaci midzy wiatem natury i wiatem ideau, jest elementem kocowym wszelkiego dziaania i mylenia.

b.

relatywizm

- ignoramus, odnoszce si do moliwoci poznania przez czowieka rzeczy samych w sobie, R. przenis do teorii wartoci. [Kant- rozum, jeeli ma peni funkcj poznawcz, musi swe poznanie ograniczy do tego, co dane zmysowo], R. jeeli rozum nie ma przekroczy waciwych sobie kompetencji, musi wypowiedzie swoje ignoramus et ignorabimus w zakresie sdw ostatecznych. Dlatego sd o wartociach uznaje si za prawdziwy tylko w ramach okrelonego, najwyszego sdu na temat wartoci. Radykalnie jednolity sd wartociujcy o przedmiotach jest niemoliwy, poniewa rne sposoby mylenia maj rdo w rnorodnoci natury ludzkiej. Relatywizm prowadzi do aprobaty rzeczywistoci spoecznej, do swoistego pozytywizmu, polegajcego na powstrzymaniu si przed ustalaniem w sposb bezwzgldny susznoci okrelonej oceny czy okrelonego wiatopogldu. - podstaw mocy obowizywania pozytywizmu prawnego moc obowizujca prawa pozytywnego moe by bowiem oparta tylko na fakcie, e prawo suszne czyli prawo natury, nie jest ani poznawalne, ani udowadnialne. Sd o prawdziwoci albo faszu przekona prawnych nie jest moliwy, czego ilustracj stanowi wielo obowizujcych systemw prawnych w danym czasie. Miejsce niemoliwego aktu prawdy zajmuje wic akt wadzy, a niemono ustanowienia prawa susznego prowadzi do koniecznoci orzeczenia prawa pozytywnego (relatywizm przechodzi tutaj w pozytywizm). Przyznanie wic wszystkim przekonaniom prawnym rwnoci realizacji. Przekonania te przemawiaj jednak do spoeczestwa z rn si, w rezultacie czego mimo fikcyjnej rwnoci szans wszystkich przekona w rzeczywistoci odpowiada ogromna nierwno. - mylowym zaoeniem demokracji, ktra utosamia si z jak okrelon koncepcj polityczn. Demokracja nie ma jednoznacznego kryterium susznoci pogldw politycznych i nie uznaje, by moliwe byo stanowisko ponadpartyjne. Susznoci adnej koncepcji nie da si dowie i adnej z nich nie da si rozumowo obali, gdy kada wymaga poszanowania. Wida w tym sprzeczno: uzasadnienie koniecznoci traktowania wszystkich przekona politycznych rwnowartociowo, afirmacja wszystkich ustrojw i jednoczenie uznanie za najbardziej wartociow demokracj. Czciowe rozwizanie tego dylematu zawarte jest w tym, e Radbruch uznaje demokracj nie tylko za jedn z wielu form pastwa, ale i jednoczenie za wspln podstaw wszystkich form pastwowych. Wedug niego nawet dyktatura moe by utworzona w formach demokratycznych, bo wolno rezygnacji z wolnoci jest zawarta w samej idei wolnoci.

c. skadniki idei prawa

Radbruch wyodrbnia dwie rzeczywistoci prawne: pierwsz, na ktr skada si prawo pozytywne nalece do wiata kultury, drug tzw. Wysz rzeczywisto prawn, ktra stanowi cz wiata idei. Idea prawa naley do tej drugiej kategorii. Charakteryzuj j to i skadajce si na ni elementy s rwnowane tzn. aden nie jest waniejszy od drugiego. Idea prawa skada si z: bezpieczestwa prawnego (wymg stanowienia prawa) sprawiedliwoci (wyznacznik formy prawa) prawo natury celowoci (wyznacznik treci prawa) wiatem przyrody rzdz reguy przyczynowoci i skutku. W wiecie spoeczestw istotne znaczenie maj cele. Na przestrzeni wiekw ludzkoci przywiecay zamiennie dwa cele: jednostka (tu najwaniejsza jest wolno), STANOWISKO INDYWIDUALISTYCZNE

zbiorowo (rnie pojmowano zbiorowo, np. spoeczestwo u darwinistw, nard w szkole historycznej), STANOWISKO SUPRAINDYWIDUALISTYCZNE (powiecanie ycia za ojczyzn) Radbruch dokona odkrycia, polegajcego na wskazaniu paradoksu: mianowicie ludzko nakania na przemian pokolenia yjce do indywidualizmu bd do supraindywidualizmu, natomiast po mierci ocenia je za pozostawione bogactwo kulturowe. Inne wartoci s wskazywane pokoleniu ywemu a inne ocenia si gdy pokolenie to przeminie. Std postulat Radbrucha by namawia ludzi yjcych do twrczoci kulturowej. kultura, dziea kulturowe TRANSPERSONALIZM Nadrzdnym celem dziaa czowieka powinno by tworzenie dzie kulturowych. Transpersonalizm czy si cile z pacyfizmem, gdy do twrczoci kulturowej niezbdny jest pokj. Relatywizm dochodzi do gosu u Radbrucha kiedy stwierdza, e jeden ze skadnikw idei prawa, w danym miejscu i czasie, powinien zajmowa najwaniejsze miejsce. Po drugiej wojnie wiatowej i dowiadczeniach z ni zwizanych Radbruch za taki element uzna sprawiedliwo. Sprawiedliwo to prawo natury.

teoria prawa natury

Wg Radbrucha rdem prawa natury jest rozum czowieka. Tre tego prawa musi ulega zatem zmianom takim jakim ulega rozum ludzki. Prawo natury ma niezmienn form powinno. Prawo natury to to co powinno obowizywa jako prawo. Radbruch gosi zatem teori prawa natury o zmiennej treci. To co orginalne w jego koncepcji, to pogld i prawa natury naley poszukiwa w samym prawie pozytywnym. Prawem natury, w jego ujciu s te przepisy prawa pozytywnego, ktre maj na celu urzeczywistnienie SPRAWIEDLIWOCI. Zatem te przepisy, ktre urzeczywistniaj sprawiedliwo s PRAWEM NATURY.

transpersonalizm (bdzie omawiane na wykadzie)

Pogld Radbrucha ,mwicy e nadrzdnym celem ycia spoeczestw powinna by twrczo kulturowa. Wynika to z faktu, i pokolenia ktre przeminy oceniane s za to co pozostawiy po sobie. Silne zwizki z pacyfizmem.

d. sprawiedliwo
1.

a.

Nietzsche: stosunek do demokracji stosunek do socjalizmu koncepcja nadczowieka (to dobre) stosunek do demokracji
74.

krytyka demokracji ludzie nie s sobie rwni, poniewa cz tworzy elit duchow, a cz mas, a w demokracji osoby przecitne maj najwicej do powiedzenia; ustrj demokratyczny jest wic niesprawiedliwy, gdy nie moe by zastosowana zasada rwnoci; przewidywa, e pod koniec XX wieku nastpi rozkwit demokracji, z czym nierozerwalnie zwizany jest rozrost biurokracji.

b.

stosunek do socjalizmu

krytyka socjalizmu nie zgadza si z pogldem, e dzieje nale do mas; krytykowa socjalizm za to, e jego podstawowym zaoeniem jest, e masy s odpowiedzialne za tworzenie dziejw ludzkoci; w myl tego zaoenia masa przecitnych, rednich jednostek odsuwa jednostki wybitne duchowo od tworzenia dziejw, co jest kompletnie przeciwstawne koncepcji nadczowieka oraz zaoeniu, e ludzi rnicuje poziom rozwoju duchowego.

c.

koncepcja nadczowieka
dzieje wiata tworzone s przez jednostki wybitne (nadludzi); elita prowadzi ycie w wymiarze kulturowym, masa w wymiarze biologicznym i spoecznym; to jednostka, ktrej cech znamienn jest to, e jej ycie jest wypenione deniem do realizacji jakiej idei; nadczowiek troszczy si o losy wiata; nadczowieczestwo nie wie si z adn ras ani narodem, a nadczowiekiem moe by kady, zaley to od siy charakteru; nadczowiek ma poczucie odpowiedzialnoci za siebie i innych, chce co zrobi dla innych, dla

ludzkoci; musi hartowa w sobie odwag, poniewa bardzo czsto pozostaje w opozycji do tego co powszechne, a wic jest pozytywnie nieprzystosowany; nadczowiek interesuje si tym co by powinno i stara si to urzeczywistni; znamionuje go sia duchowa, jest zwrcony ku przyszoci, ku ideaom, wic ma wiadomo koniecznoci zaszczepiania w ludziach nowych wartoci oraz wskazywania nowych horyzontw, chce przeksztaci teraniejszo; celem ycia nadczowieka nie jest jego szczcie, ale ideay - heroizm. Nadczowiek jest jednostk twrcz.

Pogldy Nietzschego wywary wpyw na kultur i myl Europy Zachodniej oraz Ameryki Pd. i rodkowej, gdzie powstaway systemy eklektyczne, ktrych jednym ze skadnikw byy pogldy Nietzschego. W Europie rodkowoWschodniej po II wojnie wiatowej pogldy Nietzschego zostay skrytykowane a do propozycji odebrania im znaczenia jako filozofii. Krytyka ta spowodowana jest dominacj w tym regionie pogldw marksistowskich oraz filozofii chrzecijaskiej. Nietzsche krytykowa racjonalizm i pogldy Hegla, ktre aprobowa Marks. Ponadto Marks twierdzi, e o losach wiata decyduj masy, a Nietzsche, e wybitne jednostki. Nietzsche krytykowa rwnie filozofw chrzecijaskich, natomiast filozofowie chrzecijascy zarzucili Nietzschemu, e zabi Boga, tzn. gosi pochwa ateizmu. Jednake jest to bdne rozumienie myli Nietzschego, gdy w swoich dzieach przedstawia on jedynie obraz czowieka rozpaczliwie poszukujcego Boga, jednak wcale nie twierdzi, e Boga nie ma. Ponadto przewidywa, e koniec XX wieku przyniesie wzrost tendencji ateistycznych. Na Nietzschego zrzucono odpowiedzialno za niemiecki faszyzm.
Przeciwnik ruchw emancypacyjnych jedynym motywem kierujcym kobiety jest ch dorwnania mczyznom, istnieje wieczna rnica pci spowodowanymi uwarunkowaniami biologicznohormonalnymi. Krytyka racjonalizmu w podejmowaniu rozstrzygni naukowych, literackich i spoecznych naley si odwoywa do intuicji. 1.

a.

A. Perytriatkowicz: poczucie prawne teoria prawa natury poczucie prawne

75.

- jest uczuciem; zachodzi w psychice = odruchowe reagowanie na postpowanie ludzkie z punktu widzenia prawa, wynika z dokonanych przez czowieka ocen; ma wielkie znaczenie w funkcjonowaniu pastwa wikszo spoeczestwa pozostaje w zgodzie z prawem pozytywnym nie z powodu dokadnej znajomoci przepisw, lecz dlatego e kieruje si poczuciem prawnym, ktre jest zaszczepiane przez okrelone rodowisko; sprawiedliwo natomiast jest pojciem szerszym ni poczucie prawne, bo obejmuje dziedzin prawa, religii i innych obiektywnych zjawisk; czy si cile z prawem pozytywnym; peni tak sam rol jak inni myliciele przypisuj prawu natury; Prawo natury opiera si na poczuciu prawnym; wyrnia si: * poczucie prawne indywidualne:

zaley od cech wrodzonych czowieka, osobowoci, procesw wychowania, wpywaj na nie czynniki wynikajce z ycia w danym pastwie i ustroju spoecznym; szersze przedmiotowo, bo obejmuje poczucie prawne spoeczne jak i elementy znamionujce tylko danego czowieka;
* poczucie prawne spoeczne: ksztatowane jest przez elementy wsplne caemu spoeczestwu yjcemu w danym pastwie, rzutuje na obowizek przestrzegania prawa, jest jednolite w danym spoeczestwie u wikszoci jednostek- dochodzi wic do gosu jego intersubiektywna powszechno; czowiek jest istot spoeczn i dlatego jego psychice dochodz do gosu pogldy i obyczaje okrelonego spoeczestwa; nawet u wybitnych indywidualnoci dochodz do gosu pewne pierwiastki zaszczepione przez spoeczestwo;

b.

teoria prawa natury lepsz nazw prawo intuicyjne, prawo przyrodzone; ma zmienn tre, ktra zaley od warunkw , miejsca i czasu, stosunkw ekon., spo., polit., kultury moralnej i religijnej; nie wynika z istoty czowieka; wykazuje pewien zwizek z moralnoci, bo wskazuje prawo, ktre powinno by; nie ma mocy obowizujcej jak pr. pozyt.; zwizek z pr. pozyt. polega na tym, e pr. nat. odgrywa rol przy tworzeniu prawa pozyt. i ma wpyw na jego interpretacj; sprowadzone do czynnikw psychicznych; nie mona udowodni, e istnieje obiektywnie, chyba e przyjmie si argumenty religijne; istnieje w wiadomoci jednostek w formie poczucia prawnego; po roku 50-tym uzna poprzednie stanowisko za bdne i powoujc si na marksizm oceni teorie prawa natury za nienaukowe.
1.

a.

Znamierowski: zagadnienie yczliwoci powszechnej odmiany elit stosunek do demokracji zagadnienie yczliwoci powszechnej
76.

punktem wyjcia bya prba pogodzenia relatywistycznego i absolutystycznego podejcia do wartoci; Znamierowski zgadza si z tez relatywizmu, e oceny, a z nimi i wartoci rzeczy, s zalene od oceniajcego czowieka. Formuuje jednak zastrzeenie, e oceny nie s zalene od osobowoci oceniajcego. Oceny moralne pozostaj w zwizku z yczliwoci powszechn, ktra jest punktem odniesienia relatywizacji. Przychyla si wic ku absolutyzmowi etycznemu, gdy wskazuje, e nie ma wprawdzie wartoci bezwzgldnych, ale s wartoci wypywajce niezmiennie z uczucia yczliwoci powszechnej. yczliwo: uczucie przychylnoci do 2. czowieka, wyrniajce si w odpowiadaniu radoci na rado 2. czowieka, a smutkiem na jego cierpienie = empatia; yczliwo powszechna uczucie to skierowane jest do kadego czowieka na ziemi, skania do walki o ca ludzko oraz do pacyfizmu; naczeln norm, ktra j wyraa: Kady czowiek powinien by yczliwy powszechnie i

yczliwoci t powinien si kierowa w kadym swym akcie woli, ju to jako pozytywnym impulsem do dziaania, ju to jako impulsem powcigajcym inne dziaania.
w kadym czowieku s przynajmniej zalki tego uczucia, w drodze wysiku mona je w sobie rozwin; ludzie pozbawieni tego uczucia s nierozwinici moralnie;

jest naczeln norm moraln i rdem wszelkich ocen moralnych; jest ona taka sama u kadego czowieka; dyktuje zawsze i u kadego t sam ocen; zwraca si ona ku kadej istocie ywej ( nie tylko ku czowiekowi); opiera si na wiadomoci, e czowiek jest podobny do czowieka w swoich radociach i cierpieniach zrwnuje wszystkich ludzi pragnc dla nich tego samego; powszechna w tym sensie, e zwraca si ku wszelkim ludziom z osobna nie za w tym sensie, e ywi j faktycznie kady czowiek; jedynym uczuciem, ktre w swoim polu widzenia ma wszystkich ludzi i pragnie ich szczcia; jej uosobieniem Istota Najwysza;

b.

odmiany elit

Pastwo prawidowo urzdzone (demokratyczne) powinno by kierowane przez elit; nierwno ludzi jest ich cech wrodzon - jednostki rni si midzy sob si, w tym psychiczn, energi yciow, stopniem aktywnoci i uzdolnie, poziomem intelektualnym; Wynika z tego, e w kadej grupie spoecznej istnieje elita nieporozumieniem jest wiara w rwno ludzi; Elita to zbir ludzi wyodrbnionych z wikszej grupy na podstawie pewnej okrelonej cechy, ktra jest wsplna ludziom tworzcym elit; ich cech wspln jest szacunek jaki wzbudzaj w czonkach innych grup; istnieje kilka rodzajw elit spoecznych: * elita godnoci, * elita kastowa - silne poczucie wyrnienia, staraj si wykorzysta dla potrzeb pozostaych czonkw elity wadzy, traktuje og spoeczestwa jako rezerwuar rodkw do realizacji tych celw; * elita rycerska - silne poczucie wyrnienia, nie traktuj przynalenoci do elity wadzy jako sprawiedliwej nagrody, lecz jako posannictwo = misj do spenienia, s przekonani, i winni dba o og spoeczestwa. - godzi ustrj demokratyczny z istnieniem elity, demokracja przynosi wzajemne poszanowanie osobowoci i trway pokj midzy narodami.

c.

stosunek do demokracji Szkoa prawa. Rozwaanie o pastwie; wykazuje trudno sprawowania rzdw w takiej formie ustrojowej; prawo refleksu: wyjtkowo ten, kto sprawuje rzdy kieruje si interesem i dobrem powszechnym, a nie pobudkami egoistycznymi; Idea ustroju demokratycznego wytyczaa od wiekw kierunek dziaa, to jednak bya i wci jest inaczej pojmowana, a wic idea demokracji nie jest jeszcze szczegowym projektem architektonicznym; wie si yczliwo powszechn (inne formy ustrojowe s pozbawione takiego cisego zwizku); by zwolennikiem ustroju demokratycznego, to znaczy by powodowanym yczliwoci powszechn, a wic dy do tego, by wszyscy mieli rwn moc stanowienia o prawach w pastwie, i byli rwni w swoich uprawnieniach; ustrj nigdy w peni nie wykorzystanych moliwo; podkrela znaczenie praworzdnoci, niezbdnoci urzdze liberalnych, ale jednoczenie i opiekuczych w stosunku do obywateli; pastwo o charakterze demokratycznym powinno by kierowane przez elit; najlepszy ustrj, dajcy moliwoci stworzenia rwnych warunkw szczcia kademu czowiekowi yjcemu w pastwie.
1. 77.

Duguit: zasada solidarnoci

U podstaw ycia spoecznego ley obiektywna norma spoeczna, ktra nakazuje wszystkim przestrzeganie zasad solidarnoi spoecznej. Norma ta obowizuje bezwzgldnie, aczkolwiek jej konkretna tre jest zmienna. 1.

zagadnienie prawa natury 78. Kelsen:

1. - Podstawowe cechy common-law: 1) 1) artificial reason jako podstawa istnienia prawa: 1) 2) dominujca pozycja sdziego, 1) 3) tradycja i zwyczaj, 1) 4) wsplnota spoeczna wsplnotowe wartoci, 1) 5) common law jako podstawa konstytucji. Prawo nie jest tylko tak czy inaczej wprowadzon i rozumian regu eby mwi o prawie, trzeba stwierdzi spoeczne oddziaywanie danej normy, rozumiane jako przeksztacenie danej normy w ostateczny powd do dziaania. Prawo jest (istnieje), gdy nabiera cechy ostatecznoci wobec innych regu i wartoci. Ostateczno prawa jest utosamiana z autorytetem prawa. Prawo autoratywnie okrelon regu, ktra ostatecznie rozwizuje potencjalny lub faktyczny konflikt spoeczny. Skoro prawo staje si dopiero z chwil stwierdzenia jego ostatecznoci, jest to moliwe tylko w wypadku uznania sdziego za autorytet decydujcy o pojawieniu si prawa. Podstaw stwierdzenia ostatecznoci danej reguy nie s ani fakty spoeczne, ani prawne. Maj one znaczenie w orzeczeniach sdowych, ale fundamentem tych orzecze s zasady rozumowania o relacjach spoecznych, wytworzone przez sdziw na podobiestwo dziea sztuki i przekazywane z pokolenia na pokolenie. Zasady te maj odzwierciedla fakty spoeczne, obserwowane przez pryzmat tradycji i wsplnoty spoecznej maj si jednak cechowa niezalenoci od faktw. Zasady maj wybiera z faktw najbardziej istotne cechy i je przetwarza takich dzie moe dokonywa tylko osoba z wielkim dowiadczeniem zawodowym i yciowym, spoeczny autorytet std sdzi zostaje si dopiero po wieloletniej praktyce prawniczej. Gwnym rdem dla artificial reason jest tradycja i wyrastajca z niej wsplnota spoeczna. Tradycja to wartoci, reguy zwyczajowe i pojcia (rozumiane jako symbole danego spoeczestwa) najbardziej istotnym pojciem: wsplnota spoeczna, ktre stao si samodzielnym wobec tradycji czynnikiem tworzcym common law. Prawo ma by powszechne, czyli odnoszce si do wszystkich jednostek i tworzone jako wyraz historycznej wsplnoty caego spoeczestwa. Zaoenie istnienia supremacy of law (obce Europie kontynentalnej). Sdziowskie stawanie si prawa uniemoliwia spisanie konstytucji. Artificial reason (jako cz dziaajcego prawa), twrczo odkrywany przez sdziw, jest tym, co nosi miano prawa. To nie sdziowie tworz prawo! Normy prawne tworz orzeczenia sdowe a nie prawo.

czysta teoria prawa norma podstawowa 79. Sposb podejcia do prawa w Anglii a na kontynencie.

Pogldy Harta twrca analitycznej filozofii prawa; wystpuje przeciwko pojmowaniu prawa w kategoriach przymusu i nakazu, stwierdzajc, e prawo to reguy, nie nakazy; nie neguje istnienie przymusu, ale nie uwaa go za dominujc tre prawa; prawo skada si z regu, czyli staych wzorcw postpowania, ktre s spoecznie tworzone; pierwszestwo oddziaywania prawa przed innymi reguami; System prawny musi cho w minimalnej mierze opiera si na zgodzie obywateli i liczy na wspprac. Nawet najwybitniejszy indywidualista nie moe istnie bez wspdziaania z innymi. Ch przetrwania rodzi w znacznej mierze motyw posuszestwa wobec prawa.
1. 80.

Odkrycie wielopaszyznowoci prawa pozytywnego; prawo pozytywne mona postrzega w sposb realistyczny, psychologiczny, komunikacyjny, argumentacyjny, formalnie i nieformalnie logiczny. na drodze empirycznej poszukuje wartoci, ktre mogyby zosta powszechnie zaakceptowane i znajduje dwie takie wartoci (niezalene od

czasu i miejsca, ktre kady ceni): * zdrowie * ycie prawo i moralno to dwie odmienne sfery: * prawo dotyczy stosunkw midzy czowiekiem a czowiekiem * moralno to stosunek ja wobec siebie; Prawo nie powinno wic powoywa si na moralno. Ma zapewni jednostkom przetrwanie fizyczne i spoeczne. Wymg przetrwania narzuca wymg powstrzymania si od gwatu. Niemoliwy do wyobraenia jest system prawny, ktry zarzdziby fizyczne zniszczenie jednostek. - przeciwnik tradycyjnej filozofii prawa natury twrca minimalnej treci prawa natury: jego koncepcja zakada, e kady porzdek prawny moe zosta uznany za prawidowy (legalny) tylko wtedy gdy gosi szacunek dla tych dwch wartoci (zdrowia i ycia) w ten sposb ograniczona zostaje dowolno tworzenia prawa stanowionego;
81. Charakterystyka filozofii prawa w Stanach Zjednoczonych. Funkcjonalizm amerykaski 1. Jest szczeglnym wydaniem socjologizmu w prawoznawstwie. Postulowa przejcie w badaniach prawniczych od abstrakcyjnych rozwaa nad konstrukcjami do konkretnej analizy spoecznych skutkw obowizywania norm prawnych. Przedmiotem badania powinno by law In action a nie law In books. Filozoficzn podstaw funkcjonalizmu stanowi pragmatyzm (od pragma czyn), kierunek nawizujcy do angielskiego empiryzmu, ktrego gownym popularyzatorem by Jon Devey. Pragmatyzm odrzuca wszelkie prawdy oczywiste i zrywa z tradycyjn koncepcj prawdy jako zgodnoci z rzeczywistoci; prawdziwo mona oceni jedynie wedug skutku dziaania. Merytoryczn podstaw funkcjonalizmu sta si sposb tworzenia prawa w Stanach Zjednoczonych prawotwrcza rola sdw. W funkcjonalizmie zawarta jest behawioralna wizja czowieka czowiek w kategoriach okrelonej przyczynowoci. Twrc funkcjonalizmu by Oliver Wendell Holmes. Okreli on prawo jako nic innego, jak twierdzenia (przewidywania) co do tego, kiedy sia publiczna zostanie uyta przez instrument, jakim s sdy. Celem nauki prawa jest wg Holmesa, osignicie jak najwikszego prawdopodobiestwa tych przewidywa, przy wychodzeniu od punktu widzenia zego czowieka, ktrego interesuje jedynie to, czy i jakie bdzie orzeczenie sdu w jego sprawie. Wg Holmesa w prawoznawstwie zbdne s metody logiczno-analityczne czy historyzm.

Idealizm prawniczy - Inynieria spoeczna

Roscoe Pound jego zdaniem ewolucja prawa zmierza do socjalizacji, co wyraa si m.in. w ograniczeniu korzystania z wasnoci i dysponowania wasnoci, ograniczeniu swobody umw, ograniczeniu prawa do odszkodowania z kontraktw i deliktw, obiektywizacji odpowiedzialnoci oraz kierowaniu si w orzecznictwie interesem spoecznym przy elastycznoci kryteriw swobodnego uznania. Jedynym kryterium oceny zasad i instytucji prawnych jest ich skuteczno jako rodkw do osignicia celw prawa. Cele te s zmienne i zalene od wielu czynnikw np. rozwoju gospodarczego, poziomu kultury politycznej. Pound stara si wskaza hierarchi celw co zbliao go do pewnych nowoczesnych uj prawa natury. Porzdek prawny sposb uporzdkowania spoeczestwa zgodnie z jego ideaami stanowicymi porzdek spoeczny oraz sposb utrzymywania tego porzdku. Porzdek prawny skada si z norm, technik prawnych oraz ideaw prawnych. Idealizm prawniczy to nic innego jak branie pod uwag zewntrznych celw prawa i ideaw. Innym przedstawicielem idealizmu prawniczego by Beniamin Nathan Cardozo, ktry podkrela fakt tworzenia prawa poza organami pastwowymi, w yciu spoecznym, a zatem rol obyczajw jako rde ywego prawa. Inynieria spoeczna to zadanie prawnika, tj. identyfikowania i wypracowywanie spoecznych kompromisw godzcych rozbiene interesy w celu zapewnienia stabilizacji adu spoecznego.

Realizm prawniczy kierunek funkcjonalizmu, ktry pozostawia cele i ideay poza zasigiem prawoznawstwa. Karl Nickerson Llewellyn definiowa prawo jako to co wyraaj funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwoci sdziowie, szeryfowie, pisarze, stranicy wizienni i adwokaci przeciwstawiajc temu rzeczywistemu prawu to co tradycyjnie uwaa si za reguy prawne. Prawo jako przeycie wewntrzne. Norma jako fakt wspczesny. Realizm opar si na badaniach empirycznych. 1. 82. Prawo natury Fullera. Fuller tworzc teori prawa natury wyszed od tradycji realizmu prawniczego, rozwijajc j w duchu swoistego prawa natury. Zaproponowa odrnienie formalnego i materialnego prawa natury Formalne prawo natury (proceduralne, instytucjonalne, wewntrzna moralno prawa) to oglno prawa, jego ogaszanie, niedopuszczalno wydawania prawa z moc wsteczn, niesprzeczno, niemoliwo wydania prawa domagajcego si niemoliwoci, trwao w czasie. Wewntrzna moralno prawa, obojtna celom materialnym jest koniecznym warunkiem istnienia porzdku prawa, bez niej prawo nie istnieje i o tyle jest ona prawem naturalnym. Materialne prawo natury to zasada stanowica o celu prawa. Jej minimum Fuller okreli w formie imperatywu, po podkreleniu wagi problemu granic skutecznoci dziaania prawa. Rozszerzaj, utrzymuj i zachowuj integralno kanaw porozumiewania si, za ktrych porednictwem czowiek przekaza moe bliniemu, co postrzega, odczuwa i czego pragnie. 1. 83. Karl Popper czowiek w spoeczestwie (opr na podst art. Wiedza i ycie 1996)
Spoeczestwo otwarte to takie, w ktrym jednostka uzyskuje prawo do osobistych decyzji. Czowiek nie posiada takiego prawa w spoeczestwie zamknitym, czyli magicznym, plemiennym lub kolektywnym, w ktrych plemi jest wszystkim, a jednostka niczym. Jak pojedyncza komrka w organizmie, osoba jest tam podporzdkowana ogowi. W spoeczestwie otwartym natomiast dochodzi do gosu interes czowieka wanie jako jednostki. Pojawia si miejsce na indywidualn inicjatyw, na ludzk godno i wolno. Spenione te moe by rzucone przez Sokratesa wezwanie do wzajemnego szacunku, wsparte przekonaniem, e w yciu czowieka nie ma nic waniejszego ni inni ludzie. A wic indywidualizm jest pierwsz cech spoeczestwa otwartego. Drug jego cech jest ruchliwo spoeczna. W spoeczestwie otwartym, inaczej ni w zamknitym, jednostka nie jest na stae przypisana do swego miejsca, moe ona porusza si w hierarchii spoecznej. W spoeczestwie otwartym wielu ludzi dy do awansu spoecznego i do zajcia miejsca innych ludzi - pisa Popper*. Warunkiem tej ruchliwoci jest sprawiedliwo oparta na rwnoci: ludzie s rwni na starcie do konkurencji i s traktowani w rwny sposb - bez przywilejw, jakie moe dawa urodzenie, bogactwo lub wadza. Ograniczona wadza - to trzecia cecha spoeczestwa otwartego. W spoeczestwie, ktre respektuje swoich czonkw, wadza musi dziaa na rzecz swych obywateli, a nie elit. Wadza zostaje poddana kontroli obywateli. Su temu te instytucje demokratyczne, od ktrych zaley wolno, a z ni postp - mwi Popper. Ale sama demokracja nie wystarcza, bo przecie systemy totalitarne te potrafiy pozyska przynajmniej formalne poparcie wikszoci. Tote spoeczestwo otwarte nie moe by samym tylko rzdem wikszoci, ale rwnie musi chroni prawa mniejszoci. Karl Popper (1902-1994) - angielski filozof nauki i spoeczestwa, twrca pojcia "spoeczestwo otwarte", ktre przeciwstawi totalitaryzmowi W spoeczestwie takim wadza poddana jest nie tylko kontroli spoecznej, ale rwnie kontroli rozumu. Koncepcja Poppera jest przesiknita ideaem racjonalizmu i wiar w to, e rozum moe dopomc w urzdzeniu i utrzymaniu spoeczestwa otwartego, gdzie kady czowiek moe si myli, ale wsplnym wysikiem moemy zbliy si do prawdy. Su temu dociekanie i dyskusja, ktrych podstaw jest wolno myli i sowa, a take wolno krytyki, bez ktrej spoeczestwo otwarte - take demokracja - nie moe w ogle istnie. W sumie, Popperowsk wizj spoeczestwa otwartego przenika wiara w rozum, wolno i braterstwo oraz humanitaryzm rozumiany jako wiara w czowieka i w sprawiedliwo opart na rwnoci. Popper dobrze zdawa sobie spraw, e idea spoeczestwa otwartego nie jest atwy. Wybierajc je, ludzie trac poczucie bezpieczestwa co do swego statusu spoecznego. Ci, ktrzy znajdowali si na szczycie hierarchii, naturalnie bd obawia si otwartoci i konkurencji. Jeszcze trudniej t otwarto przyjdzie im zaakceptowa, jeli wierzyli w sw wyszo nad reszt ludzi. Dla innych zbyt trudna moe okaza si konieczno staej pracy, jak narzuca ludziom ta koncepcja, a zatem podjcie trudu stania si istot rozumn, zapomnienia o niektrych przynajmniej potrzebach spoecznych, pilnowania siebie i przyjcia na siebie odpowiedzialnoci. Opr uprzywilejowanych i niech do wysiku byy gwnymi przeszkodami, jakie stany na drodze podejmowanych w dziejach prb stworzenia spoeczestwa otwartego.

Pierwsz tak prb bya demokracja ateska. Jej rde upatrywa Popper midzy innymi w rozwoju eglugi i handlu. cisy kontakt z innymi plemionami podwaa poczucie koniecznoci, z jakim spoglda si na instytucje plemienne; handel za i inicjatywa handlowa s zapewne jedn z tych nielicznych form, w ktrych inicjatywa prywatna moe umacnia si nawet w spoeczestwie plemiennym. W swej analizie Popper pomin pewien istotny aspekt rozwoju eglugi i handlu w przededniu demokracji ateskiej. Bya nim moliwo osadnictwa na kolonizowanych podwczas wyspach Morza Joskiego. Ta moliwo "otwara" Ateny w najbardziej dosownym sensie tego sowa. Kady obywatel, ktry nie by zadowolony ze swej sytuacji albo chcia polepszenia swego losu ponad moliwoci, jakie mia w Atenach, mg je opuci i szuka szczcia na wyspach. Mg niejako "wypisa si" z zamknitego spoeczestwa. To drastycznie zmienio sytuacj - zarwno oligarchii, jak i zwykych, wolnych obywateli. Okazao si, e rzdzcym s bardziej potrzebni rzdzeni ni odwrotnie. "Otwarte drzwi" sprzyjay wic tolerancji, lepszemu traktowaniu prostych obywateli oraz ich udziaowi w podejmowaniu decyzji. Nic dziwnego, e w kadym zamknitym spoeczestwie pilnie strzee si granic, a kiedy si je otworzy, dni reimu s zazwyczaj policzone. Kolonizacja ma nie tylko znaczenie polityczne. Jeszcze waniejsze s jej konsekwencje ekonomiczne. Jak susznie zauway Popper, otwarte spoeczestwa charakteryzuje wspzawodnictwo o pozycje w strukturze spoecznej. Konstrukcja ta powinna wic posiada "wolne" miejsca; ludzie awansujcy musz si gdzie zmieci: osign jak pozycj lub zdoby wasno, ktra zapewni im odpowiednie miejsce w spoeczestwie. Jeeli takich moliwoci brak, konkurencja owa staje si gr o sumie zero. Kady awans pociga wtedy za sob czyj upadek. Tak wanie bywa w przypadku przewrotu lub rewolucji: nowi wypdzaj starych, zajmuj ich miejsce, czasem dokonuj redystrybucji pozycji i dbr pod szyldem sprawiedliwoci dziejowej lub sprawiedliwoci spoecznej. W ten sposb bez wytworzenia nowych rodkw do podziau i nowych stanowisk do obsadzenia - nie mona stworzy spoeczestwa otwartego. Zwaszcza e po jakim czasie zwycizcy boj si odwetu ze strony niedawno wypdzonych. Jeszcze bardziej nowe elity boj si naladowcw, do niedawna sojusznikw, podejrzewajc, e ci, dla ktrych ju zabrako miejsca na grze, zechc si zaj ich pozycje. Wtedy zaczynaj kurczowo broni swojej wadzy. Otwarto terytorialna moe zmieni charakter tej gry. Liczba pozycji zwiksza si; ludzie mog nabywa wasno na kolonizowanym obszarze; mona im tam nadawa stanowiska. Awansujcy mog znale dla siebie miejsce bez koniecznoci usunicia poprzedniej elity. Ale sama kolonizacja nie wystarcza. Konkwistadorzy nie stworzyli spoeczestwa otwartego - ani na podbijanych ziemiach, ani w ojczystej Hiszpanii. Na Syberii byy "otwarte drzwi", prowadziy jednak do mierci z zimna, godu i wyczerpania. W efekcie Syberia staa si najwikszym "otwartym" wizieniem. Terytorialna ekspansja pastwa, jego armii i aparatu ideologicznego nie wystarcza zatem do otwartoci spoecznej. Ziemie podbijane dla krla lub cara mogy jedynie prowadzi do jeszcze wikszego przepychu dworu albo do tyranii. By tak si nie dziao, potrzebne s jeszcze inne elementy, o ktrych te pisa Popper: indywidualizm, wolno dziaania, ograniczenia wadzy. A przede wszystkim nieustanny wysiek wolnych ludzi do podtrzymywania spoeczestwa otwartego. Niech zwykych obywateli do trwaego wysiku, w poczeniu z oporem oligarchii oraz ideow krytyk demokracji przez wikszo wczesnych filozofw z Platonem na czele - doprowadziy w Atenach do zaamania pierwszej, bardzo zreszt niedoskonaej, prby stworzenia spoeczestwa otwartego. Dopiero wiele stuleci pniej indywidualna kolonizacja przyczynia si do narodzin takiego spoeczestwa. Byo to w posiadociach brytyjskich w Ameryce Pnocnej, gdzie osiedlali si kolonici z Europy. Oprcz wielkich zasobw "wolnej ziemi" (opaconej jednake eksterminacj Indian) powodzeniu tego eksperymentu sprzyjao wiele innych czynnikw: przeszczepiona za ocean brytyjska tradycja wolnoci indywidualnej i ograniczonej wadzy, a take rozliczne "czynniki wolnoci" obecne w samej Ameryce, czyli podporzdkowanie wadz umowom midzyludzkim oraz wyszemu prawu, z czasem konstytucji, a take istnienie zorganizowanego spoeczestwa, zdolnego do ujawniania i obrony interesw wielu rnych grup spoecznych. Otwarto terytorialna moe co prawda sprzyja otwartoci spoecznej, ale nie stwarza jej automatycznie. Na szczcie, bo gdyby tak byo, to cen wszelkiej otwartoci byyby podbj i eksterminacja - przecie dzi ju nigdzie nie ma wolnej ziemi. Spoeczestwa "otwieray" te inne ni podbj sposoby zwikszenia zasobw energii. Najwaniejszy by wzrost wydajnoci rolnictwa, ktry stworzy moliwo i konieczno przeniesienia wielu ludzi ze wsi do miast. Tam z kolei technologia przemysowa po jakim czasie umoliwiaa im awans, tworzc nowe zajcia i zawody dla nowo przybyych, bez zagroenia dla caej hierarchii spoecznej. Wzrost wydajnoci pracy w przemyle stworzy nastpnie nowe moliwoci dziaania w sferze usug. Zamono otworzya drog do nowych, prestiowych stanowisk w upowszechnianej nauce, kulturze masowej, rozrywce. W ostatnich dziesicioleciach do tamtych pl ruchliwoci spoecznej doszy i inne moliwoci, stwarzane przez

rewolucj komputerow. Co wicej, samo otwarcie spoeczestwa moe rozbudzi indywidualn inicjatyw i uruchomi drzemice w ludziach pokady energii gospodarczej, co wyranie byo wida po 1989 roku, czyli po usuniciu wizw krpujcych inicjatyw w krajach byego bloku komunistycznego. Technologia stwarzaa wycznie moliwoci, z ktrych jedne kultury korzystay, a inne nie. W XVI i XVII wieku, gdy na zachodzie Europy wraz z powstaniem nadwyek rolnych wielu chopw znajdowao awans w rzemiole i handlu, w pozostaej czci naszego kontynentu, w tym take w Polsce, szlachta zabronia chopom - a take sobie samej - zajmowania si tymi dziedzinami, wprowadzajc "drugie poddastwo" i zamykajc ich jeszcze silniej w wizach paszczynianych. Kilka wiekw pniej rewolucja przemysowa w Zwizku Radzieckim dokonana pod przymusem, midzy innymi wskutek wywoenia chopw bydlcymi wagonami do fabryk, te nie sprzyjaa otwartoci spoecznej. Zreszt cay system krpowa inicjatyw indywidualn i podcina wszelkie korzenie otwartoci. Tak wic dla powstania spoeczestwa otwartego potrzeba czego wicej ni "wolnej" ziemi bd stwarzanych przez nowe technologie moliwoci zwikszenia ruchliwoci spoecznej. I tak, jak ogie potrzebuje drewna, a ycie pokarmu, istnienie spoeczestwa otwartego wymaga staego podtrzymywania energii potrzebnej do jego egzystencji i rozwoju. Spoeczestwo otwarte nie przetrwa bez instytucji, bez prawnych ogranicze wadzy ani bez niezalenoci obywateli. Sowem, spoeczestwo otwarte wymaga istnienia spoeczestwa obywatelskiego. To wanie powstanie spoeczestwa obywatelskiego poprzedzao narodziny spoeczestwa otwartego na rubieach osiemnastowiecznej Ameryki, a pniej take w demokracjach Europy Zachodniej.