WALENTY MAJDASKI

KOYSKI I POTGA
KSIKA DLA DOROSYCH

jakby si nam serce miao do ogromnych, wielkich rzeczy ... Wyspiaski

Druk. Milicji Niepokalanej Niepokalanw

Cz pierwsza:

NIEMOWL PODBIJA WIAT

PODRCZNIKI HISTORII TRC MYSZK

Ksigi historii narodw, nawet te jaskrawo najmodniejsze, s mocno przestarzae. Za mao mwi, w jakich okresach, epokach, za panowania ktrych dynastyj, ideologij, renesansw, stagnacyj, upadkw, zwycistw lub klsk byo najwicej... koysek, a kiedy starano si, by byo jak najmniej oseskw, niemowlt, modziankw. A szkoda. Bo niemowl wymaga od rodzicw postawy ofiarnej. Na zdolnoci za do ofiary opiera si ycie narodu; zdatno za do ofiary nie bierze si w narodzie w czasach prby ot tak, ni std, ni z owd, ale nard ujawnia jej tym wicej, im bardziej wiczy sprawno do ofiary w czasach zwykych, normalnych, spokojnych, przedkryzysowych, przedwojennych. Wanie w tym caa rzecz, i nic nie wymaga tyle ustawicznego, lata cae trwajcego powicenia, co stosunek rodzicw do wasnego potomstwa. Rzecz jasna, e im potomstwa jest wicej i im trudniej je wychowa, tym powica si trzeba bardziej i duej. Stosunek do potomstwa, to najpowszechniejsza arena dla narodu do wiczenia si w postawie ofiarnej. Dlaczego najpowszechniejsza? Bo rodzice, to prawie wszyscy normalni doroli. A poniewa wpyw rodzicw jako wychowawcw siga jak najdalej, wic ich postawa wobec ycia nadaje styl postawie wszystkich dorosych. Rodzice nadaj styl postawie narodu. Ale nie ma postawy ofiarnej bez ekspansji, albowiem kade nowe dziecko wymaga od rodzicw nie tylko wyrzeczenia si, ale da, by z egoistw przemienili si w ludzi serca i eby w zwizku z tym powikszyli pracowito, produkcj, twrczo, zaradno, dzielno, no i nade wszystko prac mzgu. Kady tedy nowy... osesek spuszcza z uwizi w yciu rodzicw nowe energie, nieznane dotd im samym: techniczne, umysowe, moralne. Nigdy by si one nie narodziy, gdyby si nie urodziy nowe dzieci. I na odwrt, ile mczarni nie spada na barki ludzi, ktrzy nie maj dzieci! Nic tedy dziwnego, e ilekro w dziejach przychodzi moda, aby nie mie dzieci, tylekro szerzy si ona wcale gadko. Lecz wraz z tym z piorunujc szybkoci nastaje przewrt w postawie wobec ycia u caego spoeczestwa, ktre przyjo praktykowanie ucieczki od

dzieci. Ginie wtedy, nasampierw u dorosych, ich dotychczasowa postawa: postawa ofiarna. Towarzyszy za temu zjawisku brak pdu do ekspansji, tracenie majtkw odziedziczonych, marnotrawstwo, postawa konsumpcyjna: przeuwanie. Za dorosymi id modzi, zarazem zaczyna cae spoeczestwo na gwat przestawia wszystkie dziedziny ycia na rzecz postawy wygodnej. Wygoda staje si naczeln ide. Do niej si przykrawa wszystko. Jeeli co do niej nie pasuje, odrzuca si to, jako niepostpowe, niemodne, nudne, przestarzae, zacofane, starowieckie. A e na postawie ofiarnej, twrczej i ekspansywnej opiera si moralno, na niej za wszystko inne, przeto siy moralne spoeczestwa, stawiajcego na wygod, widn. W te pdy te zaczynaj schn, lub wyrodnie wszystkie, jak okiem sign, pozostae dziedziny ycia. Czy nie uderza nas zjeczao kultury staroytnych... bezdzietnych, schykowych Aten, Sparty, Romy?... Warszawy przedwojennej? tudzie naszych przedwojennych rodzin... generalskich, ministerialnych, elitarnych, wodzowskich? Wystarczy tedy, e rodzice uwsteczni swj pogld na wasne obowizki maeskie, by natychmiast zahamowali w sobie ujawnianie si dalszych coraz wyszych poziomw, zarwno w postawie ofiarnej, jak i muskulaturze technicznej, umysowej, moralnej. O tym to wanie poucza historia, wystarczy si w niej rozejrze za... koyskami. I aczkolwiek dziea historykw zbyt mao jeszcze o tym mwi, to jednak poczwszy od pierwszej poowy XIX wieku uczenihistorycy ciekawi si coraz bardziej liczb ludnoci w poszczeglnych okresach pastw, narodw, kontynentw. Powstaje caa nowa ga nauki: demografiahistoryczna1. Wystarczy wiedzie, co ona stwierdza, by zrozumie, co ma koyska do potgi pastwa, co liczba ludzi ma do wzrostu cywilizacyjnego2.

MATKA SPARTANKA... BEZ DZIECI

Jest faktem, e zawsze dotychczas w przeszoci okresy wszelkiej ekspansji
1

,,Demografia wyraz ukuty przez Francuza Guillard w XIX wieku. A. Krzyanowski: J. R. Malthus, Prawo ludnoci. Warszawa r. 1925, str. 7. Demografia historyczna siga wieku XVII. Zaczyna si w Anglii w zwizku z rozwojem ubezpiecze na ycie. (Petty, rok wydania jego dziea 1662; K. Neumann, J. Grounts astronom Halley (r. 1693). W wieku XVIII pracuj: Kersebohm, Struyks, Deparcieux, Sssmilch ,,Die gttliche Ordnung (r. 1742, 1775). Waser (r. 1775). W wieku XIX zaczynaj si powane prace nad zaludnieniem w przeszoci: w Anglii H. Ellis (zaludnienie Anglii w XI wieku. r. 1833); w Niemczech: K. Bcher, Eheberg, Hegel, A. Kirchhof, Richter, Paasche (pisz w latach osiemdziesitych o zaludnieniu miast niemieckich); Memminger (1847), Fabricius (1864), Bevlkerung von Frankfurt am Mein r. 1866. Gindely (1869). d'Elwert (1873), Wolff (1878), Jastroff i Rolle pisz o zaludnieniu krajw niemieckich; InamaSternegg opracowuje ludno Europy' od r. 1000; ludno Niemiec w redniowieczu (18791901); rozdzia ,,Bevlkerung w Handbuch der Staatswissenchaften (1909, 1924); Beloch zaludnienie staroytnego Rzymu, Grecji, Woch, Europy w wiekach rednich i nowoytnych; A. Maitzen zaludnienie u Germanw, Celtw, Sowian i Finnw, r. 1885, A. Salz, O. Seeck, E. Kahn; we Francji: Levasseur (,,La population francaise), 1889; Duveau de la Malle zaludnienie Francji w XIX wieku; E. Gerard zaludnienie Francji w IX wieku; we Woszech: F. MagiorePerni; w Skandynawii: J. E. Sars zaludnienie Norwegii, (1881); G. Sndbarg zaludnienie Szwecji od r. 1570; Velschow zaludnienie Danii w XII w., r. 1845. 2 O stosunku liczby ludnoci do wzrostu cywilizacyjnego por. F. Koneczny: O wieloci cywilizacji, Krakw, r. 1935 str. 80. T. Szczurkiewicz: Rasa, rodowisko, rodzina. Warszawa Pozna, 1938, str. 106124. H. Romanowski: Filozofia cywilizacji. Warszawa, 1934, str. 151156.

gospodarczej, wielkiego rozwoju byy to okresy wielkich postpw rwnie i w dziedzinie przyrostu naturalnego ludnoci. Najwietniejszy okres w dziejach Grecji, to okres kolonizacji greckiej na morzu rdziemnym, zakadanie nowych miast przez osadnikw z przeludnionego kraju macierzystego 3). Ateny za Peryklesa. (wiek V przed Chrystusem) liczyy okoo 100.000 mieszkacw. Liczba na owe czasy olbrzymia. ywio grecki pod koniec wieku IV liczy do 9 milionw, przewysza liczebnie zarwno Egipt, jak Mezopotami i Syri3. Jednak ju Hezjod w VIII stuleciu przed nar. Chrystusa poleca ograniczanie potomkw ze wzgldw gospodarczych. Szo to na rk ustawodawcom greckim, ktrzy bojc si wielodzietnego plebsu uprawnili zabijanie noworodkw (prawa Likurga i Solona)4. Przez duszy czas gwizdali sobie Grecy na Hezjoda. Alici gdzie od IV wieku przed Chrystusem rodzice greccy zmieniaj swj stosunek do potomstwa. Postanawiaj zabezpiecza byt swym dzieciom, cieli im drog na wyszy poziom kulturalny: dlatego wpadli po prostu na dowcip, eby ogranicza potomstwo. Stary to zatem dowcip... Z czasem moda ta szerzy si jak lawina5. Dlatego od II? wieku przed nar. Chrystusa zaczyna wyludnienie dochodzi do zatrwaajcych rozmiarw 6. Ju Filip Macedoski wynagradza bezskutecznie rodziny z licznymi dziemi. Na Rodosie wskutek braku urodze bya powszechna adoptacja. Wilamowitz uwaa 233 zwyke garnki ze szkieletami dziecicymi, ktre znalaz na cmentarzysku w Geli, za szcztki umylnie usunitych dzieci, bo sposb ich grzebania rni si wyranie od pozostaych 307 prawdziwych grobw77). W garnkach te przysyali nam gestapowcy szcztki naszych najukochaszych, ktrzy ginli w obozach. Okazuje si, e to rwnie stary, zbrodniczy kawa... Ale skde te szcztki? szkielety? garnki? z dzieciaczkami Grekw? Std, e rodzice greccy... oszczdzali. Na dzieciach! Synw sobie zostawiali, a crki szy na mietnik. Do garnka. Feminizm. Im bardziej Greczynka nie chciaa dzieci, tym wicej crek szo na mietnik. Albowiem miewano po pareczce dzieci, a nawet czowiek bogaty pozwala sobie najwyej na jedn crk. Wreszcie rodzina o jednym dziecku staje si typowa. Emancypacja. Wyzwolenie. Reszta dzieci do garnka. Polybios si skary: Za moich czasw (w II stuleciu przed Chrystusem) caa Hellada cierpiaa na bezdzietno i w ogle na brak ludzi, przez co miasta wyludniay si i rola nie przynosia wicej plonw, chocia nie dotkny nas ani nieustajce wojny, ani zarazy. Bo ludzie oddawali si swawoli, chciwoci i lenistwu; nie chcieli si ju eni, albo gdy si enili, nie chcieli wszystkich swych dzieci wychowywa8. Gdy za Klejstenesa byo w Attyce 78.000 ludnoci wolnej9 a w roku 431 135.000 do 140.000, w tym 42.000 obywateli10, to niektrzy historycy ju wiek IV uwaaj za okres wielkiego spadku ludnoci11.
3

R. Rybarski: Przyszo gospodarcza wiata. Warszawa, 1932, str. 184. Samuel Fogelson:: Historia, rozmieszczenie struktura ludnoci, (w Encyklopedii Nauk Politycznych), sfr. 648, 628. 4 E. Dembour: Pour une Politique de Natalite, Louvain 1938, str. 21. Alfred Grofjahn: Higiena ludzkiego rozrodu, tumaczenie z niemieckiego wydania z r. 1926, Warszawa, r. 1930, str. 34. Autor mwi o sobie, e jest socjalist, na str. 260. 5 Otto Seeck: Geschichte des Unterganges der antiken Welt, r. 1921. Rybarski, 185. 6 Grotjahn, 34. 7 ,,Staat und Gesellschaft der Griechen, Leipzig, 1910. Przytacza Grotjahn, 34. 8 Grotjahn: 35. G. Fuard; wity Piotr., tum. x franc. .Piotrkw, 1908, 307 (Polyb. XXXVII, VII). 9 Stanisaw Witkowski: Pastwo greckie.. Lww, 1938, 329. 10 Witkowski, 351. 11 Witkowski, 27.

W roku 301 liczba obywateli wynosia w Atenach 21.00012. Jeszcze gorzej byo ze Spart. Jest czas w wieku V, gdy Sparta wystawia 6.000 onierzy, samych obywateli13. W roku 418 ma ju tylko 3.000 obywateli14. W wieku IV 1.00015. A wreszcie w drugim wieku Sparta dostaa si pod panowanie rzymskie i zgasa powoli, jako jedna z nieznacznych miecin zuboaego Peloponezu, chocia Rzym zaj wzgldem Sparty stanowisko romantyczne i pozwoli jej rzdzi si prawami Likurga, zachowa swe fidytie i ca sw wojennoobywatelsk organizacj...16. Nic im nie pomoga wolno, gdy ju nie mieli... koysek. Oni, atleci wojny, wobec armij stutysicznych nie mieli adnego znaczenia17. Grecja, ktra wydaa armie Temistoklesa, Epaminondasa i Aleksandra, nie moga wystawi wicej nad trzy tysice onierzy18. Pozostali onierze spoczywali od urodzenia... w garnkach. Grecji nic nie pomogo, e rodzice, gdy chodzi o dzieci, zachowywali jedno lub najwyej dwoje, by je uczyni bogatymi i szczliwymi czy nie byo to rdem wszystkiego zego? Gdy jedno z tych dzieci zabraa wojna lub choroba, jasne jest, e dom pustosza i podobnie, jak ule pszczelne, miasta, tak opustoszae, nie miay wicej siy19. Wida z onych kwiatkw, e rodzice greccy tak bardzo dbali o przyszo swych dziatek, e wkrtce, gdy tylko upowszechniy si te ich starania o lepsz dol wasnego potomstwa, Grecja stracia niepodlego na rzecz, co prawda gupszych od siebie i biedniejszych narodw, ale za to bogatszych w dzieci. A i dzieci greckie, cho ich tak mao byo i chocia byo ich coraz mniej, rozaziy si odtd coraz tumniej na cay wczesny wiat, lecz najchtniej szukay chleba tam, gdzie ludzie mieli wicej dzieci20. Stara pikna Hellada stawaa si pusta. Pastwa Grecji waciwej wyczerpyway si stopniowo, bo ich najlepsze siy byy przycigane i pochaniane przez pastwa helleskobarbarzyskie 21. Ale czy wyczerpywayby si, gdyby w pastwach Grecji waciwej roio si od dzieci? Tatusie i mamusie greckie tak zapewniay swej dziatwie wyszy poziom kulturalny, e mdrcy greccy z owego czasu, to coraz czciej mydki od koziokw sownych, sztuka za grecka ma z tego okresu coraz wicej do pokazywania sam golizn, no i upada, upada, upada. A wreszcie cay ten nard genialnych onierzy, mdrcw i artystw ginie raz na zawsze. Golizna... z kretesem.
12 13

Witkowski, 75. Witkowski, 140. 14 Witkowski, 25. 15 Witkowski, 26, 139. 16 Tadeusz .Zieliski: Historia kultury antycznej, WarszawaKrakw, 1929, tom II. 9. 17 Zieliski, II. 9. 18 Plutarch, De defectu oraculorum, 8. 19) Polyb. Przytacza Rybarski, 184. 19 Polyb. Przytacza Rybarski, 184 20 Np. do niezmiernie gsto jak na owe czasy, zaludnionego Egiptu i rojnej w dzieci Italii oroz do poudniowpzochodniej Europy, ktra np. w I wieku, cznie z caym obszarem na zachd od Renu, liczya do 30 milionw ludzi. A. Grenier: La Gaule Romaine, tom III dziea zbiorowego ,,En Economic Survey of Ancient Rom. Baltimore, 1937. Przytacza Krzywicki: Przegld statystyczny, tom I nr. 2, r. 1938, str. 184, oraz Fuard, 281 (Preller Romische Mythologie, 10 Abschnitt. Annona). Za Tyberiusza pastwo Rzymskie miao do 40 milionw mieszkacw. Egipt 5 milionw: Die Bevlkerung der griechischrmischen Welt, J. Beloch. str. 259 i 507. Przytacza Krzywicki: Spoeczestwo pierwotne, jego rozmiary i wzrost. Warszawa, 1937, 168 i 167. 21 Gaetano Mosca: Historia doktryn politycznych Warszawa, 39.

JAK PRCHNIA RZYM?

A czemu to w wieku V naszej ery pada, jak zbutwiae drzewo, najwspanialsze pastwo wiata: rzymskie? Za czasw republiki Rzym mia wszystko, co mu byo potrzebne do panowania nad wiatem. ycie prowadzono patriotyczne, religijne, ubogie, surowe, pracowite. Zamiowanie swobody i wykonywanie praw byo bezwzgldne. Nade wszystko za republika miaa rodzin podn i silnie zespolon. Numa zaoy maestwo prawie nierozwizalne, da mu sankcj religijn, rzuci w ten sposb podstawy do wytworzenia grupy zdolnej do kierownictwa.22 Majestat ojcowski by czym witym. ona Rzymianina, cho jako ona bya zalena od ma, to jednak bya jego towarzyszk, wsplniczk w posiadaniu wszystkich rzeczy boskich i ludzkich23. Rytua lubny wprowadza j, jako pani do domowego ogniska, ktre byo jej sanktuarium24. Pozornie nie powaana, wystpowaa sama wszdzie, towarzyszya uroczystociom narodowym i religijnym, uczestniczya w widowiskach, nawet konsulowie ustpowali jej z drogi, gdy sza, a prawo przypisywane Romulusowi karao kadego, kto omieliby si w jej obecnoci na sowo nieprzyzwoite lub na zbyt swobodny ruch25. Tote jeszcze za Juliusza Cezara imperium rzymskie ma tak potn liczb ludnoci, e Cezar moe si wybra na podbj bardzo gsto, jak na owe czasy, zaludnionej dwunastomilionowej Galii. W roku 14 po Chrystusie ma imperium rzymskie 57 milionw ludzi. W wieku II ma jeszcze sama Italia 7 milionw ludzi, a cae pastwo 80 milionw, stolica za Rzym posiada 1.250.000 mieszkacw i jest najludniejszym miastem w staroytnoci. A przecie wwczas cay glob liczy okoo 200 milionw ludzi!26 W trzy wieki pniej ma Italia tylko... pi milionw ludnoci. Jak si to stao? Zwyczajnie. Ju pod koniec republiki, pod wpywem mdroci helleskiej, wicej byo starych kawalerw ni onatych. Ale tak ju bywa na tym wiecie, e im jest wicej starych kawalerw, tym bardziej ci, co si eni, oszczdzaj na dzieciach. Tak te i tu byo. Lecz im wicej maonkowie oszczdzaj na liczbie dzieci, tym bardziej szerzy si rozpusta. Tak te i tu byo. Katon (Modszy) ...odstpuje on Kwintusowi Hortensjuszowi. Sulla rozwodzi si piciokrotnie. Filozof i wielki moralista republiki Cycero rozwodzi si z on Terencj, eby zalubi bogatsz od niej, aby mc spaci dugi, potem rozwodzi si z drug on, poniewa za mao ...smucia si po stracie jego crki Tulii. Moralista. A gdy rozwizo zbyt si rozszerzy, to staje si niemodna, i uprawia si wwczas ...homoseksualizm. Tak te i tu byo27. Gdy znw szaleje homoseksualizm, to powszechnie ludziska sobie chwal
22

R. H. Towner: La Philosophie de la civilisation, Paris 1928, I i 11 tom. Przytacza Artur Grski: Niepokj naszego czasu. Warszawa, 1938, Arct.sir. 193, str. 177 203. 23 TitusLivius, VIII, 7. Justyn, X, 2. Divini humanique juris communicatio, Consortium omnis vitae, individuae vtiae consuetudo. Dig. XXIII, 2. 24 Macrobius, Satarnal. 1 15. 25 Plutarch, Romulus XX. Tacyt. Dialogus de oratoribus, XXVIII. 26 Galia liczya wwczas 1112 milionw ludzi. M. Ortolan: Formation de la nation francaise (u Levasseur'a, tom. I. 101). Beloch szacuje w w. I. na 45 milionw, Kahrstedt dopiero na drugq poow II w. 8 milionw. Encyklopedia nauk politycznych i spoecznych, Warszawa, str. 629, t. I. 27 Brali w tym udzia nawet Cycero, Brutus, Cezar, Horacy, Wirgiliusz, Tybull. Katull. Seneka: Episto. 46, 95,127; Cyceron: Pro Milonc 21 itd.

bezpodno bezpardonow. Tak te i tu byo28. Oczywicie, byy i prby nawrotu do takiego ycia maeskiego, ktre jest zgodne z natur. Grakchowie chc dawa ziemi rodzinom bogatym w dzieci. Cezar daje ziemi, gdy kto ma najmniej troje dzieci, wyznacza nagrody pienine. Na prno...29. Prbuje z kolei ratowa spraw cezar August30. onaci, a majcy chociaby troje dzieci mog na mocy przywileju ius irium liberorum otrzymywa cay spadek, podwjn ilo dziaw publicznych; mog by wolni od wielu ciarw, szybciej awansowa w subie pastwowej, lepsze mie miejsce w teatrze, wszdzie otrzymywa pierwszestwo przed ludmi swego stanu. Ale wkrtce te same przywileje mogy mie westalki, onierze i... bezdzietni31. Dlatego nie ma si nadal dzieci. Jeeli ktry bogaty maonek chce koniecznie mie spadkobierc, to pono wynajmuje specjalnych strw, eby mu pilnowali ciarn maonk, by po kryjomu przed mem nie pozbya si podu32. Petroniusz powiada o Rzymie: W tym miecie nikt nie uznaje dzieci, bo kto ma potomkw, ten nie otrzymuje zaprosze na uczty albo zabawy, omijaj go wszystkie korzyci i prowadzi ycie habice i nieznane nikomu. Ale ci, ktrzy si nie poenili i nie posiadaj bliskich krewnych, dochodz do najwyszych zaszczytw i uwaani s za jedynie doskonaych, ba, nawet wolnych od wszelkiej winy ludzi33. W nastpstwie tego wszystkiego rola cywilizacyjna Rzymu staje pod znakiem zapytania: Tacyt utrzymuje, e deprawacja obyczajw jest rodkiem skuteczniejszym do ukrcenia podbitych narodw i utrzymania ich w jarzmie niewoli, anieli or34. Naturalnym nastpstwem wyludnienia byo opuszczanie gospodarstw. Prbowano temu zapobiec przez prawa osadnicze, ktre wizay rolnika i jego dzieci z ziemi. Lecz byy to rodki sztuczne i niedostateczne35. Wreszcie ziemi pozwala si bra kademu, kto chce, bo ziemia jest pusta. Nie biegaj po niej dzieci36. A potem? A potem od wieku V do X pawi si Europa we krwi i anarchii, bo Rzymiankom od wieku I do V nie chciao si rodzi Rzymian. Tedy nie Hannibal ante portas, ale co cakiem nierzymskiego: niedogaojciec rodziny ante portas. Niedoga, ktry sta na stray granic Rzymu. Niedoga pater familias, ktry nie mg sobie pozwoli na dzieci, cho Rzym ocieka bogactwami ciganymi z trzech czci wiata37.
28 29

Dion XLIII, 25; Pliniusz, Epistol. IV, 15. A. Nicolas: Badania filozoficzne o chrzecijastwie, Wilno, 1870, tum. z franc, 74, 75. J. Czuma: ,,Reformy prawne dla obrony rodziny, Pozna 1936. I w dziele zbiorowym ..Rodzina, str. 142145. 30 August wydaje w r. 18 przed Chrystusem prawa Rogationes Juliae, ograniczajce zbytek (lex Julia sumptuaria); prawo o moralnym prowadzeniu si i zwalczaniu nierzdu (lex de pudicitia et de adulteriis corcendis); prawo o maestwie (lex de maritandis ordinibus). W r. 9 po Chr. wydaje lex Pappia Poppea. Grozi ono stratami majtkowymi i prawnymi mczyznom bezennym od 20 do 60 lat ycia i niezamnym kobietom od 20 do 50 roku ycia, bezdzietnym mczyznom ponad 25 lat, kobietom bezdzietnym ponad 20 lat. Mosca str. 46. Por. M. S, Popawski: Oktawian August, Lublin Uniwersytet, 1938, 40, 31 Dion, L. X. 24. 32 Grotjahn, 36. Zjawisko jest nie do wiary, ale na podstawie tego, co mwi rda przytaczane przez Fuarda o kobietach rzymskich, nabiera prawdopodobiestwa. Por. 297 300 (Fuard), 33 Friedlnder: Sittengeschichte Roms, 1910. Przytacza Grotjahn, 37. 34 ,,...voluptatibus, quibus Romani, plus adversus subiectos, quam armis volent. Tacyt, Historiae. IV, 64, 35 Mosca, 52. 36 Za cesarza Petrinaxa. P. Turbak, ks. T.J.: Zycie lub mier narodu, Krakw, 1939, nr 1/2, str. 25. 37 R. wierzbiskl: Rozwj uspoecznienia rzymskiego. Warszawa, 1870, 508511.

CIELCY ENTUZJACI
Moralne zanicie staroytnych narodw byo podstaw zniki ich liczebnoci, ale, jak prawie zawsze si dzieje w historii, nastpio tu odwrotne dziaanie. Bo nic nie pobudza mocniej siy duchowej narodu, jak wymaganie, ktre mu stawia szybki przyrost ludnoci: nic lepiej si nie nadaje, by upi te siy, jak brak dziaania tej ostrogi38. I czemu to nasi piewcy mdroci staroytnych przemilczaj przed modzie polsk, e nie adne warunki zewntrzne i nie adni barbarzycy zgubili mdr Hellad i wiatowadny Rzym, ale barbarzyskie maestwa greckie i rzymskie: barbarzyskie, bo maodzietne? Czemu milcz nasi rozegzaltowani hellenici, e to samo da si powiedzie o gibkiej, smukej, szczupej, wysportowanej Spartance... jaowej, co nie walczya na mier i ycie o liczne dzieci, i ktra skutkiem tego gubia Spart, a j zgubia z kretesem, bo po prostu zabrako sportowcw spartaskich.., w koyskach39? Czemu milcz, e grecka kultura nagoci rozszalaa dopiero wtedy, gdy Greczynki byy ju bez wstydu i bez... dzieci?40. Czyby nasi klasycy tak tylko umieli patrze na kultur, jak ciel na malowane wrota? Gdzie kultura... patrzenia na kultur?

W STYLU LUDWIKA
Za wiele mwiono nam o kochankach Ludwikw, a za mao o tym, ile wtedy rodzina francuska liczya dzieci. Nic wic dziwnego, e pierwszy z brzegu inteligent czy powstanie takiego Wersalu z bogactwem wczesnej Francji, no i z tuzinem naonic krlewskich, a nie z tuzinem dzieci w wczesnej przecitnej rodzinie francuskiej: czyli z bogactwem wczesnej Francji w dzieci. A tymczasem najbardziej w stylu Ludwika byo nie ajdaczenie si, lecz wielodzietno rodziny francuskiej. I to zarwno za Ludwika witego, jak i za Czternastego. Ju w wieku IX liczy Francja 20 razy tyle mieszkacw co wczesna Polska. Czyli 810 milionw. W wieku XIV ma Francja 17 razy tyle ludzi, co Polska tamtych czasw. Francja za Franciszka I liczy 28 milionw ludzi41. W wieku XVIII co szsty czowiek w Europie, to Francuz, a co czwarty szczyci si tym, e mwi po francusku42. Gdy dawniej wszyscy uczeni pisali po acinie, a nawet jeli napisali co w swym jzyku ojczystym, to pniej tumaczyli na jzyk aciski, to w wieku XVIII jzykiem wiatowym sta si jzyk francuski. Ksiki francuskie rozpowszechniy si po wszystkich krajach wiata cywilizowanego. Znajomo jzyka francuskiego staa si obowizkowa dla wszystkich ludzi kulturalnych. 43. Dzi na miejsce francuskiego idzie angielski. Ale czy doszo by do tego, gdyby obecnie nie byo Anglosasw 5 razy wicej ni Francuzw! Bez wielodzietnej rodziny francuskiej nie mgby Ludwik XIV wysforowa Francji na pierwsze pastwo kontynentu44. Mg te sobie potem w takiej tylko Francji, rojnej w ludzi, wyrosn
38 39

Otto Seeck, 1910, tom I. str. 389 i in. Od 7 roku ycia zabierano rodzicom zarwno chopcw jak i dziewczynki. aby je chowa w pewnym stopniu jednakowo, gdy na obu pciach ciy obowizek obrony pastwa. Tak byo w Sparcie. Okres wicze trwa 23 lata. S. Kot: Encyklopedia Wychowania, nakadem Zwizku Nauczycielstwa Polskiego. Warszawa, 1933 1939, T. I. cz. II, str. 498. 40 Dr H. migrodzki: Krtki zarys historii sztuki, Krakw, 1908, wyd. II. i, I. 264, 286; tom. II. 5 819, str. 190192. Karol Niedziakowski: Nago w sztuce pod wzgldem etycznym i estetycznym, Warszawa. 1901, str. 1861881.

Napoleon. I hula sobie mg z takiej tylko Francji, ludnej, po Europie przez lat dwadziecia. I z takiej tylko Francji zaglda sobie mg na odmian to do Egiptu, to do Moskwy, oraz marzy o francuskich Stanach Zjednoczonych Europy. Czemu? Bo mia tylu Francuzw, e gdyby do dzi swj parytet ludnociowy utrzymali, to byo by ich teraz nie bzdurne 40 milionw, ale sto milionw ludzi na schwa45. Sto milionw Francuzw?! Jake inna byaby wtedy historia Europy XIX i XX wieku! Gesta Dei per Francos... Jake inaczej wygldaby wtedy taki sierpie 1914 roku! Lub taki wrzesie 1939! No i co by to byli za wspaniali tamci, niedoszli Francuzi! Byby chevalieryzm, rycersko, Wersal. A tak: by marny smrd z 1940 roku zamiast drugiego cudu nad Marn. Jak to si stao? Wanie w kocu XVIII wieku, gdy myl francuska zacza ropie, znalaz si taki Condorcet, ktry zastanawia si w swej ksice nad sposobami uniknicia przeludnienia, wynikajcego ze zmniejszenia miertelnoci. Przepowiedzia i zaleca stosowanie rodkw, zapobiegajcych poczciu46. A wic nie Malthus uczy tego pierwszy47. Zreszt Malthus w ogle tego nie uczy48.
41

I Ptanik: Kollektorzy kamery apostolskiej Roz. Ak. Urn. r. 1907, tom 50. str 4750. Ludno Francji w XIV wieku podaje Ptanik na 10.856.000. Dawn wielodzietnos zachoway dotd rodziny francuskie w Kanadzie. T Ladenberger: Zaludnienie Polski na pocztku panowania Kazimierza Wielkiego, Lww, 1930, str. 35. 36. Fogelson, 629. 630. 42 W r 1789 liczy Francja 26 milionw mieszkacw. W r. 1750 liczy Europa 140 milionw mieszkacow. CarrSaunders A. M.: World population Oxford, r. 1936. Przytacza May rocznik statystyczny 1939, 15. W. Woytiski: Die Welt in Zahlen, Berlin, 1925, 24. Por. P. Bureau: Rozprzenie obyczajw, Krakw 1929. 163 i 169 (tum. z franc). 43 Mosca, 169. 44 K. S. Dewas: Studies of Family Life, 1886, 182183. Autor pisze o wysokim poziomie rodziny francuskiej w wiekach XV XVII. Istniay wwczas we Francji instytucje, ktre zaczy si pojawia w Europie dopiero no kilkanacie lat przed ostatni wojn. Np. prawie w kadym miecie bya fundacja wypacajca posagi ubogim dziewcztom. Przytacza K. S. Dewas: Postp wiata a Koci, Bibl. Dzie Chrz., Warszawa, 1913, 104106. W Polsce na posagi dla sierot i biednych dziewczt (zarwno dla panien ze szlachty i z chopw) oono z zapisw prywatnych, dobroczynnych. Tak byo ju w XVI wieku. A. Grski: Cnoty i wady narodu szlacheckiego. Warszawa, 1933, 103. W tym samym wieku ks. P. Skarga zakada w Krakowie Skrzynk w. Mikoaja. Ma ona na celu wyposaenie pobonych a ubogich panien, by mogy zaoy wasne ognisko rodzinne. ,,Nad dol tych modych istot, ktrym z braku rodkw do ycia grozia utrata czystoci, bolao czue serce Skargi i pragn im dopomc. Ks. Cyrek: Wielki suga Boy, ks. Skarga. Krakw, 1935, 70. 45 May rocznik statystyczny 1939, tabl. VI, str. 15. 46 Krzyanowski, 32. 47 Ksika Concorceta wyszo o trzy lata wczeniej ni Malthusa Rozprawa o prawie ludnoci i jego oddziaywaniu na przyszy postp spoeczestwa, ktre to dzieo ukazao si po raz pierwszy w r. 1798. Co wicej: ksika Malfhusa bya od pocztku polemik z neomaltuzjanistami. Wynika std, e termin, neomaltuzjanizm jest cakiem mylny. Waciwie naleao by t doktryn okreli mianem premaltuzjanizmu ub jeli kio woli, paleomaltuzjanizmu. Czciej syszy si i czyta zapatrywanie, jakoby ksika Malthusa wywoaa pojawienie si maltuzjanizmu. I ten zarzut jest z palca wyssany, bo neomaltuzjanizm jest o par lat dawniejszy, przy czym mam oczywicie na myli nie odwieczn praktyk, lecz jej zalecanie. Urodzi si we Francji... Krzyanowski, 32, 33. 48 Mallhus surowo potpia ow drug kategori czynnikw hamujcych zbyt szybkie rozmnaanie si, tj. sztuczne ograniczanie potomstwa w poyciu maeskim, czyli tzw. pospolicie onanizm maeski, zowic go, jak zasuguje, wystpkiem, i dlatego nazwa potomstwa w poyciu maeskim, czyli tzw. pospolicie onanizm maeski, zowic go, jak zasuguje, wystpkiem, i dlatego nazwa maltuzjanizm, uywana czsto na oznaczenie grzesznych praktyk maeskich, jest krzywdzeniem pamici pobonego i surowego w swej etyce pastora. Dla niego jako rodek zapobiegawczy przeludnieniu, a zaleny od woli czowieka, istnia tylko restraintmoral, tj. powciganie si w pewnej mierze od funkcji pciowych przez pne zawieranie maestw 1

Obecnie pisarze francuscy wstydz si przyzna do tego, e kolebk neomaltuzjanizmu jest ich ojczyzna49. A przecie jest. Lecz mniejsza z tym, do, e zapobiegali poczciu: uciekali przed dziemi. Najpaniczniej za uciekali w okresie przed... 01.09.1939 roku. Nic wic dziwnego, e potem uciekali rwnie tchrzliwie przed nieprzyjacielem w roku 1940. Albowiem kto ucieka przed posiadaniem rodzonego dziecka, ten ucieka tym bardziej przed wrogiem.

NARODY WIECZNIE MODE

A teraz skrmy na Daleki Wschd! Niezniszczalni okazali si zwaszcza Chiczycy. Zdoali oni dotychczas zawsze uj obronn rk wszystkim ciosom losu i zaborcom dziki swojej podnoci. Jeszcze dzi kult przodkw zaleca im wczesne zawieranie zwizkw maeskich i wychowywanie wielkiej iloci dzieci. Przy tym inaczej ni u ludw europejskich, take warstwom zamonym i wyksztaconym zaley na wczesnym maestwie i licznym potomstwie. Tote jest ich tylu, e... si policzy nie mog. Szacunek Ushera daje w XVII stuleciu 100105 milionw; okoo 1710 117; 1750 177 milionw i w 1780 277 milionw. Willcox przyj, e ludno Chin w roku 1650 wynosia 70 milionw, w 1750 158 milionw, okoo 1800 250 milionw. CarrSaunders przyjmuje dla 1650 150 milionw, w 1800 330 milionw. W 2 roku naszej ery jest ju ich 71 milionw (Usher), czyli byo by ich wicej ni ludnoci w caym, wczesnym imperium rzymskim. Ilu ludzi maj dzi, nikt dokadnie nie wie. Wspczesne szacunki ludnoci Chin wahaj si od 340 milionw (Willcox) do 500 milionw (Hbner), wliczajc Manduri, Mongoli, Turkiestan i Tybet50. Ubogi i bogaty rwnie wysoko ceni rodzin w Chinach. Posiadanie wielkiej iloci dzieci i wnukw jest elementarnym warunkiem szczcia u Chiczykw51. W Chinach nigdy rodzina nie schodzi na plan drugi w porwnaniu z interesami gospodarczymi w tym stopniu, jak si to dzieje w Krajach Kapitalistycznych europejskiego Krgu Kulturalnego tumaczy socjalista Grotjahn. Std pochodzi mwi tene uczony e w Chinach warstwy wysze i rodziny, ktre wysuny si na czoo, nie wymieraj tak jak u nas, lecz mno si tak samo silnie, jak warstwy nisze52. A wic jedno z daremnych u nas w Europie marze eugeniki jakociowej jest tam dawno praktykowane. Emigracja nastpuje w tym kraju tylko z tych miejsc, gdzie jest nadmiar zaludnienia53, a kiedy rzd chiski by zmuszony do dopuszczenia obcych, dono zawsze do ograniczenia ich iloci do minimum, tak e waciwie przybywaj do Chin tylko obcokrajowcy z wyszych zawodw, wczeniej lub
ograniczanie si dobrowolne maonkw w korzystaniu z praw maeskich. Uczniowie Malfhusa w ekonomii wypaczyli zupenie jego myili. Zapatrzeni w niebezpieczestwo przeludnienia, nie mieli odwagi gosi moralnej jego zasady. Restraint moral pozostawiono na boku; na czoo praktycznych koncesyj wysun si wanie wystpek, tak surowo potpiony przez mistrza. Ten kierunek nazwany potem neomaltuzjanizmem poczto propagowa zarwno w uczonych traktatach, jak w broszurach popularnych.... Ks. Jan Urban: Na tematy wspczesne. Krakw, 1923, str. 77. 49 Krzyanowski, 33. 50 Grotjahn, 31. 51 Grotjahn, 31. Fogelson, 631, 629, 639, 635. 52 Grotjahn, 32. 53 Grotjahn, 32.

pniej opuszczajcy ten kraj54. Innymi sowy Chiny praktykuj od dawna to, co eugenika ilociowa okrela w naszych czasach jako emigracj wewntrzn i co wysuwa jako postulat racjonalnej polityki ludnociowej. Obfite w dzieci rodziny chopskie s otaczane starann opiek przez prawodawstwo i administracj55. I tu Chiny, okazuje si, wyprzedzaj Europ. Opiek nad liczn rodzin wprowadzio w Europie dopiero kilka pastw i to nieomal w ostatnich latach. Zakazane jest pod kar uywanie napojw wyskokowych, co za do opium, to: Wwz opium zosta dopiero drog wojen dopuszczony (wojna opiumowa angielskochiska 1841 1843)56. Zatem napotykamy i tutaj na postaw zgodn z jednym z wymogw dzisiejszej eugeniki ilociowej. Zwaywszy, e historia Chiczykw cignie si duej ni przez pi tysicleci i e jeszcze nie mona zauway sabnicia siy ludowej, to nie przesadzimy, stawiajc ich za przykad niemiertelnoci narodu57. Czyli: Chiny nie s takie gupie, jak wygldaj. A Indie? adne panowanie obcych nie mogo wstrzsn trzonem zaludnienia Indyj Przedgangesowych. I tu rwnie wyobraenia religijne, wrogie wszelkim ograniczeniom potomstwa, zapewniy nadmiar urodze, ktry zawsze by tak duy, e mg wyrwna nawet najstraszniejsze straty w ludziach, zadane przez wojny, klski godowe i zarazy. Nadwyka urodze nad zgonami ju obecnie wynosi w Indiach okoo 3 milionw, to jest blisko o 50% wicej ni w caej Europie58. Egipt? To samo tyczy si Egiptu. Egipcjanie podtrzymywali przez tysice lat wasn, wielk kultur bez zachwiania podstaw zaludnienia. Jeszcze dzisiaj jest ona prawdopodobnie w istocie swej ta sama, co na pocztku ery historycznej. Kilkakrotnie Zmieniali Egipcjanie jzyk i religi. Zdoali oni znie panowanie Persw, Grekw, Rzymian, potem Bizantyjczykw, Turkw i Arabw, wreszcie Anglosasw, nie ponoszc adnej szkody w stanie swoim ilociowym. Nie moe ulega wtpliwoci, e kiedy jeszcze doczekaj si oni niepodlegoci narodowej... No i dzi doczekali si niepodlegoci. Zawdziczaj oni swoj niemiertelno tylko obfitoci dzieci niezmiennie trwajcej u nich przez tysic lat59. To wszystko opowiada nie aden Musoliszczak, ale socjalista Grotjahn, profesor, doktor. W r. 1926. Pierwszego maja60,

W KRAINIE KWITNCEJ WINI

Zajrzyjmy z kolei do Japonii. Japonia stana ostatnio w obozie naszych miertelnych wrogw. Ale nauka nie zna sentymentw. W dodatku: trzeba zna wroga. Ot Japonia bya przez szereg ostatnich stuleci nieomal nieznana, chocia ju w VI wieku liczy do 5 milionw mieszkacw, a od XV wieku do
54 55

Grotjahn, 32. Grotjahn, 32. 56 Grotjahn, 32. 57 Grotjahn, 32. 58 Grotjahn, 32, Stefan Szulc: Ruch naturalny ludnoci (w Encyklopedii Nauk Politycznych), str. 723. 59 Grotjahn. 32, 33, 60 1926 r., to data wydania ksiki Grotjahn'a, lecz nie fumaczenia teje ksiki na jzyk polski.

poowy XIX liczy sobie sporo ludnoci, bo z gr 20 milionw, A wic w takim XVI wieku ma siedem razy tyle ludnoci co wczesna Polska Polakw, aczkolwiek ziemi uytkowej na wyspach macierzystych posiada wtedy mniej ni dzi na tyche wyspach, dzi za na wyspach macierzystych ma ziemi pi razy mniej ni my w okresie lat 1918 193961. Czemu od wieku XV do poowy XIX o Japonii taka cisza? Bo w tym czasokresie nakazywa rzd japoski zabija nadwyk dzieci, obawiajc si godu62. Dopiero gdy delegaci cesarza Meidzi (druga poowa XIX wieku) wrciwszy z objazdu Europy i Ameryki, owiadczyli, e kade potne pastwo ma wielk liczb ludnoci, zaczyna si zwrot63. W roku 1941 jest ju Japoczykw nie 26, ale 73,1 miliona64, na rok za 1960 przewidywano wwczas 100 milionw (samych Japoczykw). Zatem w cigu 90 lat wzroli o 300%, mimo, e bywa tam do 1560 trzsie ziemi rocznie65. Co najbardziej u nich zdumiewa, to to, e wzili od rasy biaej nauk i technik a w zupenie inn stron skierowali si, gdy chodzi o rozrost ludnociowy; bo gdy biali od drugiej poowy wieku XIX wyzbywaj si dzieci, to Japoczycy, ktrzy do tego czasu przez cztery wieki ograniczali potomstwo, teraz skrcili o sto osiemdziesit stopni i rozpoczli sami jedni wrd ludw o nauce i technice europejskiej wiadome ycie maeskie zgodne z natur. Jednoczenie Japonia z pastwa nieznanego i zacofanego staje si mocarstwem oraz najbardziej cywilizowanym orodkiem w najwikszej czci wiata. Wprawdzie ju w roku 1924 zauwaono u nas66, e Japonia przeywa obecnie faz przeludnienia w ostrej formie, co oczywicie sprzyja agitacji neomaltuzjaskiej, ale i w owym roku 1924 i po owym roku Japonia nie przestaje si nadal mnoy w tempie mocarstwowym. Mieszkao tam w dniu 1.9.1939 roku z gr 1000 ludzi na kilometrze kwadratowym ziemi uprawnej67. No, a co by to z nimi byo, gdyby na wyspach japoskich siedzia sobie pewien lud... znad Wisy? Co? hm...

W STYLU KRLA STASIA

No a my? my? Gdzie w wieku X, XI mamy 650.000 750.000 ludnoci68. Niemcy za Karolingw (IX X: 843 911) na przestrzeni 350.000 km kw. maj ludzi 2.500.000 3.000.000. Za dynastii salickiej (1024 1125) maj 3.000.000 3.500.000 ludzi. Czyli stosunek si Polska Niemcy by u kolebki naszej
61 62

A. Zischka: Japonia, Warszawa, 6. tame 59, 60. 63 tame 59, 60. 64 Wedtug prasy japoskiej z r. 1942, grudzie, 65 Zischka, 61 i in. 66 A. Krzyanowski, 22. 67 W r. 1939 (do 1.IX.) Polakw w Polsce byo 23 mil. Japoczykw na wyspach Japoskich byo w r. 1938 70,5 miliona. Urodze u nas byo w r. 1938 24,6 (na tysic ludnoci), w Japonii w r. 1937 30,6; zgonw w Polsce w r. 1937 14, w Japonii w latach 193135 17,9. May rocznik statyst. 1939, str. 43, 45. 68 L. Krzywicki: Stosunki ludnociowe w Polsce za Piastw, w Przegldzie Statystycznym, t. I. nr 2. r. 1938, 202.

pastwowoci, jak 1:569. Ile to si nie czytao o odwiecznym drangu na wschd, o naszych Bolesawach i o innych Piastach, co bronili i bronili, i nic wicej nie potrafili, tylko broni si lub eni z Niemkami! A co si to znw u Niemiaszkw naczytao o ich wyszoci nad Sowianami, o ich roli kulturalnej na Wschodzie. Tymczasem sprawa nie jest ani demoniczna, ani mistyczna, lecz prosta, gdy zauway, e od pocztku naszej historii licz Niemcy pi razy wicej ludzi ni my. Pi razy wicej koysek ju tysic lat temu! A teren gciej zaludniony rozszerza si w tym kierunku, w ktrym jest rzadziej zaludniony. I nic wicej. Kusilimy Niemcw sw ma liczebnoci, stosunkiem ludnoci: jeden do piciu, gdy i bez tego natura cigna wilka do lasu. Biedny okietek mia tylko 51% ludnoci polskiej w granicach swego pastwa, a byo to zaledwie jakie 700.000 ludzi70. Kazimierz Wielki oddawa lsk i Pomorze, bo mia zaledwie jakie 930.000 71 ludzi , gdy zaplecze Krzyakw (teren mobilizacyjny zakonu) liczyo sobie wtedy kilka milionw Niemcw. Ju za Kazimierza Wielkiego poowa Polakw siedziaa pod zaborami obcymi72. Kto wie jednak, czy wbrew temu wszystkiemu byby tak hojny nasz Kazimierz, gdy chodzi o ziemie polskie, gdyby mia rodzonego nastpc!73 A co by byo, gdyby mia tuzin synw! W wieku XV mamy wicej ludzi ni wczesna Rosja. I przemy wtedy ku Batykowi i Morzu Czarnemu. Osigamy Batyk. Rodziny szlacheckie z tych czasw s ogromne. Taki Jan Dugosz ma 13 braci, prcz sistr. Bywa, e szlachcic ma 18 synw, z ktrych 14 ginie na wojnach74. Saboci politycznej Pastwa Polskiego w wieku XVI i katastrofom wieku XVII towarzyszy za saby rozwj ludnociowy . wczesnej Polski i wrcz wyludnienie w drugiej poowie wieku XVII75. Dopiero w roku 1772 mamy tyle ludnoci 76, co w r. 1643, i mamy pierwszy rozbir77. W Prusach Fryderyka po roku 1772 armia staa wynosia 186.000 ludzi, a dochody roczne pastwa 23 miliony talarw, skarb za wojenny w r. 1786 54

69

Grundzge der deutschen Wirtschaftsgeschichte, bis zum 17 Jahrhundert, R. Ktzschke, Lipsk Berlin. 1921, 73. Przytacza Krzywicki, 203. 70 Ladenberger,37, 39. 71 Ladenberger, 37, 39. 72 Oglna liczba ludnoci polskiej szacuje si na 1.500.000; za okietka 1.400.000. Ladenberger, str. 39, 41. 73 Ru w wiekach XI XIV ulega takim wstrzsom, na skutek walk midzy Rurykowiczami, e walki dzielnicowe naszych Piastowiczw s wobec nich sielank. Mimo to Ru si szerzy politycznie. Czemu? Jedn z walnych przyczyn jest to, e Rurykowicze nie wymieraj, lecz rozradzaj si. Por. F. Koneczny: Dzieje Rosji, Warszawa, 1917, t. I. 74 Wedug Woytiskiego liczy Rosja w r. 1580 4.3 mil. Przytacza Groljahn, 79. 75 Ant. Grski, 29, 30. 76 Przyczyny upadku Polski, dzieo zbiorowe, tame Bujaka:.,,Siy gospodarcze Polski. Krakw, 1918, 98. 77 Bujak, tame 98.

miliony talarw78, poza tym wydajno skarbowa pastwa pruskiego moga by 75 razy wiksza ni ludnoci pastwa polskiego79. Austriacka monarchia miaa w r. 1740 przy 20 milionach ludnoci, na obszarze 530.000 km. kw. 16,6 miliona talarw ,w roku 1756 36,9 miliona talarw i 200.030 onierza80. Rosja miaa w r. 1794 30 milionw ludzi, 40 milionw rubli dochodw skarbowych rocznie, bez ce, oraz 400.000 onierzy81. A Rzeczpospolita wczesna? po roku 1772? Stale wszystko idzie ku lepszemu. Ludnoci mamy w r. 1791 a 8,8 miliona. Lecz moe mielimy mao ludzi, ale za to bogatych? Nic podobnego. Gdy po sejmie 1717 r. dochody skarbu wynosiy niewiele wicej ni 150 lat temu, to w latach 177888 wraz dochodami Komisji Edukacyjnej i ofiar szlachty wynosz a 7,7 miliona talarw82. onierzy mamy w r. 1792 a 69.00083. Czyli: gdy Prusy, Austria i Rosja, miay 56 milionw ludzi, to my 8,8; gdy tamci mieli rocznie sto milionw dochd w skarbowych, to my 7,7; gdy tamci szli ku nam z 786.000 onierzy, to my wysalimy ku nim 69.000... Taki patrol. Jak... na kpiny bohaterskie.

78 79 80 81 82 83

Bujak, Bujak, Bujak, Bujak, Bujak, Bujak,

tame 104. 105, 112. 112, 113. 112, 105. 105, 112; 103, 112

Dla Polski nie byo ratunku, ulega przemocy, bo nie mia jej kto broni, nie byo jej czym broni84, Gdybymy do r. 1772 mieli choby najbardziej lamazarny przyrost ludnoci, a wic gdybymy mieli wwczas cho dwa razy tyle ludnoci co w r. 1672, nie byo by adnego rozbioru. I krla Stasia nie mogo by by wtedy na tronie. Inne te byo by wszystko.

84

Bujak, 112, 105.

825 RAZY WICEJ

Natomiast Izraelitw mamy w 1789 r. 900.00085, a na ziemiach caej dawnej Rzeczypospolitej 1.000.000. A wic 100 razy wicej, ni za Kazimierza Wielkiego86, Jeeli my wzrolibymy tak samo w tym czasie od XIV do XVIII w., co Izraelici u nas, to mielibymy w onyme 1789 roku 150 milionw samych Polakw, katolikw87. Czy wwczas przyniby si jakim Prusom, Austrii, Rosji jaki rozbir Polski? I czy na ziemiach takiej stupidziesiciomilionowej Polski moliwe byo by w lalach 1939 1944 wymordowanie ydw? I tu a cignie nas co ku Ameryce. Gigantyczna wielko Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej wyrosa przy akompaniamencie szalonego wzrostu ludnoci. Gdy w r. 1800 maj Stany 5,3 miliona ludzi, to w r. 1938 130,2 miliona88, czyli odliczajc 37 milionw, ktre wyemigroway do nich w latach 1841 1930, dostaniemy okrgo taki przyrost w Stanach, jaki w wiekach XVI XVIII mieli Izraelici w Najjaniejszej89. Nic dziwnego. Za czasw Franklina liczya sobie rodzina jankesowska przecitnie 8 1 2 dzieci90. Ta imperialistyczna rozrodczo stworzya potg pnocnoamerykask. Bo czy kto sobie wyobraa powanie Stany zamiast ze 130,2 milionami ludzi z 13,2 milionami? A miayby Stany w dniu 1.IX.1939 tylko 13,2 miliona, gdyby od czasw Franklina liczya sobie rodzina jankesowska przecitnie po jednym dziecku. Co by te takie Stany... z jednym dzieckiem pomogy podobnie jaowej Anglii w leciech 1939 1945? Czyby same nie wywrciy kozioka po pierwszym uderzeniu japoskim? A co bdzie w roku 2100? Bdzie wtedy tych w Azji 3.000.000.000. Amerykanie nie dadz si wtedy tym tylko w tym wypadku, jeeli Jankesw tak przybywa bdzie w Stanach, jak... Izraelitw... w Stanach. Za Waszyngtona byo tam 4.000 Izraelitw, a w roku 1920 ... 3.300.000. A wic 825 razy wicej!... Murzynw jest ju w Stanach 18 milionw. Rodz si bardziej od Jankesw. I Mulaci mno si mocniej w tyche Stanach. Co za do urodze to USA miay ich w latach 1931 35 16,9 na kady tysic ludnoci, czyli nawet mniej ni trzeba, eby ludno nie wymieraa. Jaka bdzie posta etniczna Stanw za lat 100 150? martwi si Eugeniusz Pittard jeszcze w roku 1924, gdy Mulaci mnoyli si dwukrotnie mocniej od Murzynw w tyche Stanach. Zaludnienie Ameryki na razie ronie, ale zaczyna by tak mae w stosunku do Azji, jak nike byo zaludnienie teje Ameryki przed jej odkryciem, w stosunku do wczesnej Europy. Nawet w sto pidziesit lat po odkryciu Ameryki liczy Nowy wiat 29 razy mniej ludzi na kilometr kwadratowy ni Europa tamtych czasw. I dlatego Europa skolonizowaa Ameryk, nie za Ameryka Europ. Lecz co bdzie dalej? W roku 1936 zaludnienie kilometra kwadratowego Ameryki wynosio 6,5 ludzi; w Azji 28 ludzi. A przecie zbliaj si 3 miliardy Azjatw ju na pocztek XXI wieku! Kto wtedy bdzie kogo kolonizowa? Stany bdzie mia ten, kto bdzie tam mia najwicej dzieci. Polsk bdzie
85

Tame, 89. Por., co.mwi o ludnoci ydowskiej w krojach ruskich Rzeczypospolitej przedrozbiorowej F. Rawita Gawroski ydzi w historii i literaturze ludowej na Rusi Warszawa. 42 78 86 Biorc liczb 10.000 (tylu byo ydw w w. XIV na Litwie i w Polsce) za Kazimierza Wielkiego. 87 Landenberger oblicza ludno polsk za Kazimierza Wielkiego na 1.500.000 (w kraju i za granic) Wedug Korzona byo w XVIII w w pastwie polskim 4.600.000 Polakwkatolikw. 3.790.000 unitw, 550.000 prawosawnych, 200.000 protestantw i 900.000 ydw 88 ..May rocz. st. 1939, 15. 89 ,,W przecigu 130 lat ludno pastwa wzrosa przeszo dwudziestokrotnie Od r. 1800 do 1930 90 Turbak 41.. natomiast Vielrose Egon podaje za A.M.Lo(tf)k Jako przecitna, (8),33 dzieci; Przegld statyst., nr 34, Warszawa, 1938, 341.

mia ten, kto bdzie si w niej najmielej rodzi.

BRZDCE... NIEPODLEGOCIOWCY
W miar jak od pierwszych rozbiorw a do roku Paskiego 1918 liczba Polakw rosa i to trzykrotnie, wzrasta w Europie realizm sprawy polskiej. Koyskowicze robiy yw propagand. Krzyczay, dary si lub na odmian niy sen o sawie. Na najbardziej beznadziejnym politycznie terenie: w Wielkopolsce, na Pomorzu i na lsku, w latach 1849 1912 Polki rodziy co roku 41 dzieci na kady tysic ludnoci, Niemki za w latach 1880 1920... 30 dzieci91. Prastary lsk w samym swym mateczniku, w rejencji opolskiej, par ku Wolnej Polsce z si 50 urodze na kady tysic ludnoci92. Polki decydoway, czyje bd ziemie zachodnie. A jak byo na pozostaych ziemiach dawnej Rzeczypospolitej? Ta sama dza ycia. Ludno Kongreswki w latach 1815 1915 wzrosa czterokrotnie93. A w ogle na caym obszarze, w latach 1.849 1892 byo 42,5 urodze na tysic ludnoci94. W latach 1896 1902 byo urodze 43,6 na tysic (liczba jeszcze nie zmniejszona). W latach 1910 11 byo urodze 38,2. Zgonw byo w tych samych okresach: 25,4, 22,095. A jak to wygldao na tle Europy? Imponujco. Okazuje si, e we wszystkich okresach spczynniki urodze w Polsce nale do najwyszych ze znanych. W szczeglnoci w okresie najdawniejszym przed spadkiem podnoci96, zdecydowanie wyszy spczynnik urodze miaa jedynie Rosja europejska 50 na tysic97. Spczynniki rwne polskim, lub bliskie ich, miay Wgry, Serbia, moe Rumunia, Bugaria. We wszystkich innych pastwach rozrodczo nigdy nie osigaa wartoci zblionych do polskich. Bezporednio przed wojn (r. 1914) Polska w dalszym cigu kroczy na czele pod wzgldem rozrodczoci, mimo i spczynniki spady wydatnie. Zdecydowanie wysze s spczynniki tylko w Rosji europejskiej (44 na tysic) i w Rumunii (41,4 na tysic), spczynnik zbliony do polskiego ma Bugaria (38,4 na tysic). Wszystkie pozostae pastwa maj mniej, ni 35 na tysic98. Jest tak, e poza jedn Rosj Polska w okresie przed spadkiem urodze nie ustpuje adnemu z pastw europejskich99. No a co byo by z niepodlegoci w r. 1918, gdyby nasze maestwa w wieku XIX tak si bay histerycznie o przyszo potomstwa, e wydawayby na wiat tylko po jednym niemowltku? Ilu by nas byo wwczas w takim dniu 11.11.1918? Czy nie w sam raz tylu, ilu trzeba byo na wczesn mietanow Litw, czy malan Dani?
91 92

S. Szulc: Zagadnienia demograficzne Polski, Warszawa, 1936, wydawn. pastwowe. Str. 37, 51. Szulc, 10, 93 Krzywicki, 384. 94 Szulc, 37. 95 Zaamanie si rozrodczoci europejskiej zaczyna si od drugiej poowy XIX w., chocia liczby bezwzgldne urodze rosn gdzie do roku 1910. W lalach 192427 liczby te malej.
96 97

Co wicej, w wielu guberniach rosyjskich spotyka si spczynnik ponad 55 promille, a nawet liczby wrcz niesychane ponad 60 prom! Szulc, 39. 98 ...a z 14tu spord 21 pastw uwzgldnionych poniej 30 proc. Szulc, 39. 99 Przejciowo niektre kraje niemieckie miay ponad 40 prom. Szulc, 39.

Mogy sobie by po roku 1914 i legiony, i geniusze, i orientacje, i sanacja, onierzyki mniej lub wicej mige, i luby jasnogrskie: bo w wieku XIX, matki Polki rodziy w tempie niepolegociowym. Byo w czym wybra, gdy to wszystko doroso w latach 1914 1920. Byo z kim mierzy siy na zamiary. Byo z kim i z motyk na soce. I mogo nas gin w latach 1939 1945 miliony. I co roku odtd pada nas moe dla Sprawy milion. I budowa moemy uni narodw sowiaskich. Ale pod warunkiem: e Polki rodzi bd w tempie imperialistycznym. Brzdce... podbijaj ziemi. Gwarantuj. Koyski, to nasza Ameryka..

PRZEMINO Z WIATREM
Ale to wszystko, comy dopiero mwili o tym naszym pierwszestwie, naley ju do historii. Wybucho i zgaso. Rakieta. Soma. Wieche. Chocho. Miae, chamie, zoty rg... Jak zgaso? Cyfry niech mwi. Pierwszym memento by ju waciwie rok 1901, bo od tego czasu cofamy si z urodzeniami100. Lecz nikt o to nie robi pieka. Widocznie ani nikt si na tym nie zna, ani te nikogo to nie obchodzio. Nie lubimy rachunku, statystyki, ani robienia pieka z rzeczy wielkich. Sowiaska agodno. Zadruga. Gdy za si spostrzeono, to si gupkowato pocieszano, e gdzie indziej jest jeszcze gorzej. W roku 1936 na przykad pisano sobie: W roku 1933 wyszy od Polski spczynnik urodze ma w Europie 6 pastw: Hiszpania, Portugalia, Grecja, Bugaria, Rumunia i Jugosawia dwa ostatnie pastwa ponad 30 na tysic. Mimo to jednak i dzi Polska naley do pastw o najwyszej w Europie rodnoci; zwamy, e 16 na 27 pastw ma mniej ni 20 urodze na tysic ludnoci101. Albo opinia z tego 1936 roku: W oglnym wyniku stwierdzimy, e Polska, jak przed 40 laty wyrniaa si niezwykle wysokim spczynnikiem urodze i bardzo duym przyrostem naturalnym, tak i dzi zajmuje pord pastw europejskich stanowisko, jeeli nie wyjtkowe, to w kadym razie o wiele pomylniejsze od ogromnej wikszoci Europy: ma jeszcze stosunkowo wysokie spczynniki urodze i przyrostu naturalnego. Ale rwnie w oderwaniu od stosunkw chwili dzisiejszej przyrost wynoszcy ponad 12% w stosunku rocznym jest bardzo duy.

100 101

Szulc, 49, 39. Szulc, 49, 39.

A teraz troch prawdy tame: Tylko, e znajdujemy si w okresie szybkiego od paru dziesitkw lat trwajcego, spadku urodze spadku, ktrego tempo w ostatnich latach ulego przypieszeniu i widzimy w pastwach Zachodu analogie bynajmniej nie pocieszajce. Co wicej, zobaczymy, e surowe spczynniki urodze i zgonw, ktrymi operowalimy dotychczas, nie odtwarzaj wiernie rzeczywistoci demograficznej, ktra u nas i gdzie indziej jest znacznie gorsza, ni si z pozoru wydaje102. Albo, jake uraduje impotentw takie zdanie: Wysokim spczynnikom urodze zawsze odpowiadaj wysokie spczynniki zgonw. Jeeli uwzgldni t okoliczno, obraz Polski nie bdzie zy spczynniki zgonw w Polsce nale do wysokich w porwnaniu z innymi pastwami, lecz bynajmniej nie do najwyszych. W okresie pocztkowym przed spadkiem spczynnikw zgonw co najmniej 6 pastw miao umieralno wysz ni Polska; przed sam wojn103 pastw takich byo 5, w roku 1933 dziewi104 W latach 189697 umiera nas co roku 26,5 na tysic; w latach 19278 umiera 17,7. W latach 189697 mczyzna yje u nas przecitnie 36,8 lat, kobieta 37,7; w latach 192728 mczyzna: 46,7 lat, kobieta 48,7; w latach za 193132 48,2 mczyzna i 51,4 kobieta105. Te liczby dowodz, e od jakiego czasu coraz duej yjemy. Przez to wanie faszowany jest obraz, jaki z tego czasu daje nam statystyka ludnoci w Polsce. Bo gdy liczba urodze nie maleje, to im duej ludzie yj, tym wicej

102 103 104 105

Szulc, 39. Przed sierpniem 1914 r. Szulc, 39. Szulc, 92; Szulc (w Encyklopedii Nauk Politycznych), 729.

statystyka wykazuje ludnoci, gdy jest wtedy mniej zgonw. Jednoczenie jest to fizycznie tym mniej wartociowa ludno, bo wicej liczy ludzi starych. Alici zudzenie liczbowe trwa niedugo, poniewa gdy wszyscy bardzo dugo yjcy starsi panowie i starsze panie wymr, wyazi szydo z worka; okazuje si bowiem wtedy, e nard ogromnie naraz spad w liczbie i e tym bardziej spad, im mniej mia urodze akurat w tym czasie, gdy starzy tak si piknie trzymali. I tak si wanie dziao z nami tu przed wojn. ylimy coraz duej, ale rodzio si nas coraz mniej. Byo nas nadal coraz wicej, ale starszych. Modych byo procentowo coraz mniej. Jak to? Zaraz zobaczymy.

SPCZYNNIK POSTPU
Rozejrzyjmy si tedy bez ru! eby lepiej widzie! Ot w latach 1895 1902 przypadao na 1000 mieszkacw 43,6 urodze; 25,4 zgonw i 18,2 przyrostu naturalnego. W r. 1937 ju tylko 24,9 urodze, 14 zgonw i 10,9 przyrostu naturalnego. Gdy za chodzi o same urodzenia w latach 191839, to od roku 1931 rodzi si nas coraz mniej. W stosunku do wikszoci pastw Europy rodkowozachodniej i pnocnej rozwj demograficzny Polski wykazuje opnienie okoo 20 lat106. Innymi sowy wleczemy si w ogonie wymierajcej Europy. Z t tylko rnic, e pono spadku urodze w tym tempie, co u nas, nie zna od tego roku adne pastwo wiata. Zaczynamy te wymiera od r. 1937, na razie w miastach. A wic od roku 1937 wrd dziesiciomilionowej ludnoci miejskiej wicej nas umiera, ni si rodzi107. Pisano przed 1.11.1939, e jeeli tempo spadku urodze u nas si nie zatrzyma, to za kilka lat ju nas tylko tylu przybdzie, ilu umrze, a potem co roku bdzie coraz mniej... Polakw na wiecie...108 bez wojen, bez katastrof, bez niczego. Na gadkiej drodze. A wic przed 1.9.1939 coraz bardziej starzejemy si. Coraz zdecydowaniej przechodzimy na spk z coraz bardziej ograniczon pork. Uroczo kto nazwa to samobjstwo rasy biaej: epok... Epok trzeci. yjemy w epoce trzeciej, w epoce dobrze zakonserwowanych starcw (kraje anglosaskie, Anglia, Dominia i Stany Zjednoczone, kraje Skandynawskie, Holandia, Szwajcaria...109. Przez pi lat nas dobijano podczas drugiej wojny wiatowej, zanim dobrze zakonserwowani starcy ruszyli broni nas. A wic przed 1.9.1939 nie tylko Francja si wyludnia, nie tylko Anglia itd., ale i my. Lecz bodaj e my bardziej tego ni Francja i Anglia chcemy, bo chocia spadamy z urodzeniami dopiero od roku 1931, to jednak jaki rozmach wykazujemy na tym polu! Ile wciekej pasji starczej! Co za rekordomania! Jakie osignicia! Co za tempo! Pono od roku 1943 rodzi si nas mniej, ni umiera? A wic przed 1.9.1939 stajemy si najpostpowszym pastwem wiata. Wypadaj nam zby najnowoczeniej. Maluczko, a mwi bd o nas: By sobie dziad i baba... w epoce trzeciej. Bo nie dalej, jak w roku 1945, umaro w Polsce o 250.000 ludzi wicej, ni si urodzio. Wielka Demokratyczna Polska, czy epoka dziadw?

PARALI WIELKOPOLSKI
Mona si natrzsa, ile wlezie, z pogldu, e przychodzimy na wiat wrodzon postaw biopsychiczn, oraz z tego, e jako tej postawy zaley od rasy, do ktrej naleymy antropologicznie. Mona si umiecha pod wsem z kierunku antropologicznego w socjologii. Mona by tak ostronym, jak Jan Czekanowski, e: O stosunku zachodzcym midzy zrnicowaniem psychicznym a zrnicowaniem morfologicznym posiadamy nader niepewne wiadomoci, lecz jednoczenie stwierdza z tyme uczonym, i np. takie badania L. JaksyBykowskiego
106

Szulc (w Encykl. Nauk Pol.), str. 726; Szulc (Zagadnienia demograficzne Polski), 30; Szulc (Enc), 727. 107 Turbak, 58 60. 108 Por. artyku B. Wasiutyskiego w Kurierze Warszawskim z dnia 5. VI. 1938. (,,Na progu niebezpieczestwa). 109 Krzyanowski, 21. Skd wzi termin epoka trzecia, nie wiem.

dostarczyy dowodu, e zrnicowanie psychiczne czy si bardzo cile ze zrnicowaniem morfologicznym110. I mona by te tak trzewym, jak Tadeusz Szczurkiewicz, e przy obecnym stanie bada i stosowanych metod wszystkie wyniki teorii ras, dotyczce psychicznej strony, mona kwestionowa, lecz mimo to z tyme uczonym utrzymywa mona, i Socjolog, ktry w rozwaaniach nad faktami spoecznymi odrzuca a limine jakkolwiek moliwo oddziaywania czynnikw biologicznych i fizycznych na procesy spoeczne, rozpatruje wspycie spoeczne jednostki i kolektywy ludzkie w bezcielesnej, immaterialnej przestrzeni111. Wszystko to mona, owszem. Ale nie mona usiedzie spokojnie, zwaszcza, jeeli si jest Wielkopolaninem, gdy wietny diagnosta psychiki polskiej ksidz Walerian Baranowski, wali prosto z mostu te sowa: Gdyby ustrj pastwowy polski by zabezpieczy hegemoni dzielnic zachodnich, to moemy miao zaryzykowa pogld, e Polsk nie rzdzioby szczcie i przypadek, ale rozum i silna rka112. Innymi sowy: Krzepa Rzplitej wymaga, eby Wielkopolan w Polsce byo najwicej i eby wrodzonych cech biopsychicznych wielkopolskich byo w Polsce najwicej. Tak twierdzi entuzjasta polskiej kultury biopsychicznej ksidz Walerian Baranowski. Nieentuzjasta moe lubi Wielkopolan lub nie, ale jedno przyzna musi: na Wielkopolanach nikt nie straci... Nawet Niemcy. (Bartek Zwycizca). A najmniej Polska. Lecz c na to wszystko Wielkopolanie? Zajrzyjmy im do... koysek. Polsk stworzya Wielkopolska. Ale ju od XV wieku Wielkopolanie coraz sabiej wpywaj na postaw Rzeczypospolitej, a w XVI wieku zaamuje si nasz pd do wielkoci. Co si stao? Wielkopolska liczy w poowie XIV wieku 2 razy z gr wicej ludnoci ni Maopolska i Mazowsze. Ale od poowy XIV wieku do poowy XVI ludno Polski wzrosa o 120%, ludno Mazowsza o 150%, Wielkopolska za miaa przyrost najniszy ze wszystkich naszych krain113. Dzi Wielkopolska jest tylko jednym... z kilkunastu wojewdztw. Rwnie z liczby koysek odcyfrowa mona, skd si braa paralityczna skromno u Polakw z dzielnicy zachodniej w latach 1918 1939 i dlaczego w owym czasie ta najkulturalniejsza, najbardziej gospodarna i najbardziej procentowo polska dzielnica nie narzucia caemu Pastwu Polskiemu swego zachodnioeuropejskiego stylu ycia. Ow w okresie 1910 1938114 wanie w Polsce zachodniej rodzio si najmniej Polakw... W dzielnicy akcji katolickiej! W dzielnicy, ktra rasowo, antropologicznie uosabia najcenniej uposaony przez natur ze wszystkich typw polskich typ biopsychiczny. A przecie w latach 193138 ta wanie dzielnica miaa najwicej maestw!115 Nie byo ekspansji Wielkopolan na ca Rzplit, bo nie mieli... za duo dzieci Nie byo... z czym do gocia. Zreszt Wielkopolanie na jednym odcinku, najwaniejszym, handlowali upiornie, eby zniszczy nard polski. Czyby?! Z entuzjazmem sprzedawali pewien towar... z Ropczyc Obywatel Kaltus tu przed wojn zaoy tam ma fabryczk olla i chwilowo pdzi towar... z odpadkw od rowerw i samochodw (co za zaszczyt dla taty,,olla!).,. Teraz
110 111 112 113 114 115

Jan Czekanowski: Zarys antropologii Polski, Lww, 1930. 432, 435. Szczurkiewicz, 53 105. Baranowski Walerian: Wielka tajemnica psychiki narodu polskiego, Pozna, 1936, 353. Ladenberger, 39. Szulc, 30 Mayrocz. stat. 1939, 42.

one obywatel moe liczy na kolosaln konsumpcj wanie w Wielkopolsce; wic zrobi spdzielni i wtyka bdzie w rodek kademu mczynie, kademu modziecowi, kademu... dziecku polskiemu. I zia bdzie reklamami tego rodka z kadej witryny kadego sklepu, z kadej gazety116. Jak tedy zapowiada si przyszo naszej dzielnicy zachodniej, tak ogromnie dzi rozszerzonej, a z drugiej strony tak strasznie osabionej biologicznie? Jak si przedstawia przyszo Ziem Odzyskanych? Kilometr kwadratowy ziem niemieckich nabity by w roku 1936 142 mieszkacami. Kilometr kwadratowy Czech 200 mieszkacw. A nasze Ziemie Odzyskane licz dzi 48 ludzi na kilometr kwadratowy. Odpowied zaley od tego, jak si Wielkopolanie ustosunkuj do wyrobu... obywatela z Ropczyc, a Wielkopolanki do... pastylek lskich117. Inaczej i ich, i nas wszystkich wytrzebi Kalfusy? Samymi odpadkami od rowerw i samochodw. I samymi pastylkami.. dla dam.

116

Podobno automaty ze rodkami antykoncepcyjnymi wprowadzi Hotel Europejski w Warszawie przed ostatni wojn. Czyby to byta prawda? Kademu takiemu wacicielowi powinno si za rajfurstwo raz na zawsze odebra prawe na prowadzenie botelu. Automaty z prezerwatywami zainstalowano przed wojn tytuem prby w Domu Akademickim w Warszawie na ul Polnej 50. Na skutek, sprzeciwu zarzdu Domu (modzie uniwersytecka) automaty po tygodniu usunito. Czy byy w innych domach ekodemirkieb ? Jak jest teraz? 117 Od kilku miesicy jedna z fabryk na lsku produkuje masowo rodki przeciw zapodnieniu dla kobiet (pastylki) i sprzedaje |e przez agentw po caej Polsce. C na to Ministerstwo Ziem Odzyskanych?

Cz druga:

RWNI Z RWNYMI

1 : 10
Byo tedy w Polsce w dniu 1.9.1939 roku tylko najwyej 24 miliony Polakw rdzennych na 36 milionw ludnoci1. Zarazem im bliej owej daty: 1.9.1939, tym bardziej wrd rodakw w dzielnicy zachodniej, najbardziej aktualnie zagroonej, wzrastao najserdeczniejsze pragnienie, eby ju nie byo w przyszoci wicej Polakw ni ich wwczas byo2. Niewiele wiedziaa nasza inteligencja, co z ni bdzie po 1.9.1939 i niewiele wiedzieli, co ich czeka tu po owym terminie rodacy z ziem zachodnich oraz wschodnich, ale jedno wiedzieli: e bd mieli coraz mniej dzieci3. To by pewnik, na ktrym budowaa sw przyszo nieomal kada inteligencka para maeska (polska i... katolicka). Ale nie tylko przyszo swoj na tym opieraa, lecz i caego narodu, bo przecie chyba zdawaa sobie spraw, e inteligencja nadaje styl yciu wszystkich warstw narodu. Ten stan rzeczy przetwarza gwatownie nasz psychik i cay nasz stosunek do ycia. Z postawy ofiarnej, twrczej i ekspansywnej, waciwej narodom wielodzietnym, przechodzilimy gwatownie w wolnej Polsce na postaw wygody i konsumpcji, kurczenia si przed lada pokurczem, pakowania gowy w piasek przed kolosalnymi problematami, ktre wstrzsay wwczas wiatem. A dziao si to wtedy, gdy nie tylko ludno rdzennie polska naszych miast wymieraa, ale gdy rwnoczenie naszych Rusinw stale rodzio si wicej ni
1

Biorc za podstaw procentowosc Polakw w Pastwie Polskim w r. 1931 w zastosowaniu do liczby ludnoci w naszym Pastwie w roku 1939. Byaby to liczba raczej za dua, bo liczba ydw od roku 1926 nie malala w naszych miastach, a urodzenia Rusinw wschodnich byy przecitnie wysze ni ogu Polakw (por. dalsze na ten temat uwagi niej), natomiast w latach 19001931 przybywao u nas wicej Polakw ni Rusinw (unitw, prawosawnych), Rosjan i ydw (May r. st 1937, str 26). S. Rymar: Rozwj stosunkw wyznaniowych i narodowociowych w Polsce Warszawa. 1938, 3. 2 Schludne miasta i miasteczka Wielkopolski, Pomorza, lska (ostatnio) uderzay cisz ulic; byo coraz mniej dziatwy 3 W osadach i miastach na kresach wschodnich byo w szkoach mniej Polakw, niz dzieci z mniejszoci. I to procentowo mniej, niby to winno byo wynika ze stosunku liczbowego dorosej ludnoci polskiej do dorosej ludnoci ruskiej i ydowskiej. May rocz. st. 1939, 43, tabl. 3 i 4. ,,May rocz. st. 1938, 47. Ludno ydowska Warszawy nie zmniejszaa liczby urodze nawet w gecie a do lata 1941 roku. Por. materiay ewidencyjne ruchu ludnoci Warszawy za lata 1939 1943.

39

nas; gdy Niemcy w swym pastwie dochodzili do liczby 80ciu milionw samych Niemcw4, gdy Rosja para ku 180ciu milionom ludnoci5, gdy w obu tych pastwach na krtko przed 1. 9. 1939 przybywao rokrocznie kilka milionw ludzi. I chocia w samych Niemczech rodzio si dzieci mniej (na 1000 ludnoci), ni u nas, to jednak Rosja i Niemcy wsplnie mieway w ostatnich latach przed wojn kilka razy wicej koysek co roku ni my, i to bez adnych wwczas cigotek znikowych na przyszo. Dynamizowao to potnie oba pastwa6. W dodatku Zwizek Radziecki postawi na rodzin i to na rodzin wielodzietn. Nowa prorodzinna ustawa radziecka z dn. 28.6.1936 r. zostaa wczona do konstytucji stalinowskiej z dn. 2.12.1936 r. Zakazano przerywania ciy, ograniczono rozwody, omal je uniemoliwiono (w roku 1945 byo o 2/3 rozwodw mniej ni poprzednio), przyznano premie ojcom licznych rodzin, objto opiek matk, (w r. 1945 wypacono 2 miliardy rubli dla matek samotnych i rodzin wielodzietnych), przycinito do muru obuzw uchylajcych si od pacenia alimentw, propagowano rado macierzystwa, wyjaniano rol i znaczenie rodziny w spoeczestwie, sam Stalin, by da przykad, odwiedzi sw matk w Tyflisie (zmara w czerwcu 1936): wszystko po to, by Rosja Radziecka miaa jak najwicej dzieci, mimo e ju i tak przybywao tam co roku na czysto 2 do 3 milionw ludzi7. Budowali dziesitki tysicy dzia, setki tysicy czogw i aeroplanw, i rodzili milionami dzieci. Rok w rok. Jak huragan. Ot ten to stan rzeczy: 230 milionw (80 mil. Niemcw, 100 mil. Wielkorusw i 50 mil. Rusinw wszelkich szczepw8 ??? Brak stron 37, 38 oryginau (9, 10, 11,) A. Lubieniecki zauwaa, jak wielkie przywizywa nard znaczenie do licznego potomstwa Zygmunta Wazy i jak dziki temu u nas ustay bojani trzech przeszych interregnw12. Kochaa szlachta do szalestwa wolno, strzega jak renicy oka, elekcji viritim i... radowaa si z wielodzietnoci krlw: bo dziecko krlewskie bardziej porczao trwao Rzplitej, ni wszystkie razem wolne elekcje i wolnoci zote. Byo to tym dziwniejsze, e przecie tron w Polsce by obieralny, a wic zarwno teoretycznie, jak i praktycznie wymarcie aktualnie panujcej rodziny monarszej nie powinno byo mie jakiegokolwiek znaczenia. Rusini i Biaorusini siedzieli sobie w wieku XV na ziemiach Rzplitej, a ilu ich byo wskazuje stosunek zaludnienia naszego wschodu do zachodu Polski, ktry wynosi w XVI wieku, jak 06:6,5. Ale Likowski szacuje, e ju za Wadysawa IV samych Rusinwunitw byo u nas 3 miliony13. W XVIII wieku byo Rusinw w
4

Spis z dnia 17.V1.1939 wykaza w Niemczech 79,8 miliona ludzi, z Czechami i Morawami 86,6 miliona. ,,PAT z dn. 18.6.1939 r. wedug Niemieckiego Biura Informacyjnego. 5 ATE (z pocztkiem czerwca 1939 r.) podaa, e spis z 1939 r. wykaza w ZSRR 170.467.186 mieszkacw (pisma poranne warszawskie z dn. 6.VI.1939 r.) May rocz. st. 1939 podaje w ZSRR 175,5 miliona mieszkacw; 16. 6 Od r. 1926 przybyo w ZSRR o 17 milionw ludzi wicej ni u nas w okresie 192638. W latach 192938 urodzio si w Niemczech o 3,5 miliona dzieci wicej ni w tym samym czasie u nas. Maestw zawarto wtedy u Niemcw o 4 miliony 239 tysicy wicej ni w owym okresie u nas. Sprzyjaa temu polityka prorodzinna Hitlera i Zwizku Radzieckiego. Niemcy podawali, e np. na Biaorusi spotykali w rodzinach chopskich gromady dzieci oraz, e wadze radzieckie paciy tam rodzicom za sidme i sme dziecko 2000 rubli rocznie. 7 Zischka, 339. 8 Biorc pod uwag procentowo ludnoci ukraiskiej i biaoruskiej w ZSRR w r. 1926 (May rocz. st. 1938, 27.), w Czechosowacji (z r. 1930, tame) oraz w Polsc
9 10 11 12 13

A. Lubieniecki: Polincutichia, Lww, 1843, str. 27.

E. Romer: ,,Ziemia i pastwo, Lww, Warszawa, 1939. 294. W r. 1926 Ukraicy i Biaorusini stanowi w

wczesnej Polsce (bez Zadnieprza) tylu, co nas14. Na Zadnieprzu za rzdw tame Winiowieckiego wzroli w cigu 20 lat pidziesiciokrotnie15. Dzi po piciu wiekach jest ich dwa razy tyle, co nas. Rosjanie jeszcze w r. 1480 maj tylko 2,1 miliona mieszkacw 16, co jakby jaka Litwa Kowieska! W czasie od XVI do XX wieku tworz mocarstwo, oparte o trzy oceany, z przestrzeni 21.176.000 kilometrw kwadratowych 17. Jeszcze w r. 1410 moglimy podj sami jedni wojn z ca nacj niemieck. W r. 1939 tak wojn mg podj z nimi tylko cay wiat... Angielczykowie, tacy sobie niegdy owczarze, ktrych liczono w XVI wieku mniej wicej tyle, co nas, stworzyli przez trzy nastpne wieki Commonwealth o 500 milionach ludzi na czterech kontynentach i piciu oceanach18. Te to liczby cokolwiek pluj w twarz, wic niekoniecznie prawda, e to deszcz pada. I e wszystkiemu winny masony i ydy. Przeto czy warto si ustawicznie porwnywa z pierwszym lepszym dziadowskim pastwem, co to ani ziemi, ani ludmi nie mierdzi, i tym si puszy, e jednak u nas i ziemi, i ludzi wicej... do kadego pierwszego wrzenia 1939... I czy warto si pociesza, e jednak i Niemcy, i Rosja, i Rusini te si ju tak nie mno jak drzewiej, skoro kadego z tych narodw z osobna jest kilka razy wicej ni nas, wic maj czas na mnoenie si. No i maj kolosalne bogactwa, ktrymi w razie potrzeby zastpi braki w ludziach. A my? My? I ndza w liczbie ludzi, i ndza wrd ludzi, a poza tym kilkudziesiciomilionowe Niemcy pod bokiem, ktre mimo sielskoanielskiego zakoczenia wojny, gotowe bd, tak jak od wiekw, do zaerania si nami przy lada okazji. Dlatego siedzimy nadal na wulkanie. I siedzie tak bdziemy dopty, dopki nie dopdzimy wielkich ssiadw w liczbie ludnoci. To dopdzanie upowszechni w narodzie postaw ofiarn i zmaksymalizuje nasz postaw twrcz. Trzeba rzuci si na gbi, to si nauczymy pywa. Inaczej nard nie ruszy na wielkie wody i dalej si bdzie gapi na brzegu Wielkoci. y w wielkim stylu naucz nas dzieci. Liczne dzieci! Dzieci wychowuj do wielkoci.

Rosji 24 proc. zaludnienia. W Czechosowacji (Rusini) w r. 1930 39 proc. u nas w r. 1931 (Rusini, ,.Ukraicy i Biaorusini) 17 proc. ,,May rocz. st. 1938, 27. W latach 189697 spczynnik reprodukcji bardzo niewaciwy termin wynosi dlo Ukrainy 1,96 (nasz w latach 190001 1,65 jest najwyszy ze znanych w wiecie. Szulc, 116. Ju w XVI wieku bya u nas wiksza rozrodczo Rusinw ni nasza. Rutkowski: Zarys gospodarczych dziejw Polski przedrozbiorowej, Pozna, r. 1923, str. 112. E. Likowski: Unia Brzeska, Warszawa, r. 1907, 258.
14

Wedug Korzona w r. 1791 : unitw 29,5 proc. caej ludnoci, prawosawnych 3,4 noc. Przytacza za Korzonem Rutkowski, 114, 115. 15 Tomkiewicz Wadysaw: Jeremi Winiowiecki, Lww, 1933, str. 93 i in. 16 Grotjahn. 79 17 ,,May rocz. st. 1938 str. 16 podaje 173 mil. ludnoci i 21.176 mil. km. kw 18 Tame, 524 miliony ludnoci i 34.344 mil. km. kw. ziemi; str. 18. Przestarzay M. Kuliszer: Dzieje gospodarcze Europy Zachodniej, t. II. str. 6. podaje 2 i pl milio na ludnoci w wczesnej Anglii. Jeszcze za czasw Malthusa, w kocu XVIII wieku. byo 7 milionw ludnoci w W.Brytanii. Krzyanowski 62 natomiast Kuliszer podaje 8 i p miliona (r.1770), 154. Fogelson Samuel podaje na rok 1800 10,8 miliona (Anglia z Wali, Szkocja), str. 633. Historia rozmieszczenie i struktura ludnoci (w Encyklopedii Nauk Politycznych, Warszawa, 1938)

PREZESI ZE... SMOCZKIEM

Czy przeto dy na serio do stanu 230 milionw: dwustu trzydziestu milionw? Te pytanie?! Te 230 milionw to tylko na razie. Bo eby to ta caa sprawa zaleaa od nas! Wszak tymczasem ssiedzi mog t liczb przekroczy i wtedy trzeba bdzie dopdza do wyszej liczby. Waciwie wic to te 230 milionw, to tylko taka kwota reparacyjna, na pocztek, takie sobie jeno zwyke uzupenienie naszego, wieki cae trwajcego zacofania, zaniedbania ludnociowego. Chodzi nie o adne 230 milionw, ale o stosunek 1:1 (rwni z rwnymi) oraz o kadorazowe utrzymanie tego stosunku, inaczej idea rwni z rwnymi nie bdzie nadal rozumiana przez ssiadw mimo naszych najlepszych chci i najgortszych powoywa si na dawne unie Rzplitej. A jeeli tak wray ssiad, Niemiec, zagodnieje, stanie si owieczk, jagniciem? To bdzie mona zmniejszy tempo nadrabiania. Ale lepiej nie czeka, a si poprawi. Wanie zagodniej jak baranki, gdy zobacz, e nas jest tylu co ich. Czeka, to echta ich drapieno, to kusi ich do napaci, do nowego rozbioru. A wic nie prowokowa ich nasz nieprawdopodobn ndz ilociow! Nie prowokowa nowych wojen! Si vis pacem, para... liberos! Prezentujemy liczb dzieci w wieku lat 0 6 na podstawie spisu z 1931 r. i spisu szkolnego z r. 1945. Dane czciowo szacunkowe (przy pomocy szacunku ustalono dane dla wojewdztw wschodnich objtych obecn granic) podaj J. Wojtyniak i H. Radliska (Sieroctwo, str. 8). 1931 w tysicach 0 1 2 3 4 5 6 523,4 528,6 536,2 535,3 528,5 528,3 562,3 350,7 312,2 312,9 328,3 341,9 359,2 371,3 1945 w % 1931 roku 67,0 59,1 58,4 61,3 64,7 68,8 66,0

Jeszcze ciekawszy byby spis dzieci z Ziem Odzyskanych. Czy kady prezes Polskiego Zwizku Zachodniego liczy codziennie, ilu tam rodzi si kadego dnia Polakw? Jeli nie podlicza rano, w poudnie i o wieczornym udoju, to jego dziaalno jest na poziomie takiego prezesa, co stale nosi smoczek w buzi. A polityka wewntrzna, zewntrzna, midzynarodowa? Tako pod znakiem dziecka. Naley ustali, e tyle razy jest bliej z Wrocawia i Szczecina do Warszawy, ile razy rodzi si naszych dzieci wicej na szlaku Batyk Odra Nysa. Policzcie tam koyski o naszych barwach narodowych, a ujrzycie nasze moliwoci polityczne! Im bliej granic, tym musi nas by wicej, tym musi nam by cianiej, wtedy nie bd nam cina granic ...brzytw umw midzynarodowych. Tylko nadmiar

ludzi nie pozwala granicy pka... przed wrogiem. Rozszerzanie granic za pomoc samych armij jest patologiczne, hitlerowskie, sztuczne, pozorne; a choby byo i najbardziej brawurowe, to bdzie tylko chwilowe i wytworzy pastwo sezonowe. Wielkie Niemcy... itp. Teren jest tym bardziej niepodlegy, im bardziej jest nasycony ludmi i ich kultur. Obsada kadego kilometra kwadratowego japoskiej ziemi uprawnej wynosia w dniu 1.9.1939 r. 1.000 z gr ludzi. W tyme czasie obsada kadego kilometra kwadratowego polskiej ziemi uprawnej 110 ludzi19. Brak nam byo 890 ludzi do pracy na kadym kilometrze kwadratowym, by kady kilometr kwadratowy polskiej ziemi uprawnej uzyska prno japosk. Obsada Chin wynosia w dn. 1.11.1939 450 milionw ludzi, obsada Polski 23 miliony Polakw. Kultura Chin 4000 lat, kultura Polski 1000. Brak nam... I tak dalej Przeraaj Kogo te liczby? Ot aden nard nie zgin z przeludnienia. Czyby wic Kogo przeraao to, e... nie zginiemy?

WIAT JEST PUSTY

Mwi: teraz nie bdzie wojen. Owszem: w tej chwili nie. Dlatego trzeba wyzyska pokj i nadrobi to nasze kotustwo ludnociowe, czyli: bra stale pierwsze miejsce w olimpiadzie urodze, w olimpiadzie ycia i szykowa sobie zawczasu rezerwy, chociaby w sposb najbardziej cywilny, pokojowy, prywatny, pacyfistyczny, zielonogazkowy. Zawsze lepiej na pewniaka. Lepiej zreszt pno ni nigdy. Od czterech bowiem wiekw nasi mili ssiedzi z Zachodu powtarzaj z nami jedn i t sam sztuczk. W kko. Jak katarynka. Co to za sztuczka? Jeeli maj apetyt na jak cz Polski, to na nas napadaj Niemczaki spoecznie; nastpnie z upatrzonych dzielnic nas wysiedlaj, wyrzynaj, niemcz, czechizuj. A gdy potem jestemy w owej czci pastwa w mniejszoci, mwi: Trudno, jestecie na tym terenie w mniejszoci, wic ten kawa Polski, to ju nie Polska, ale Niemcy, a ten kawa Polski, to ju nie Polska, ale Warthegau; a ten, to ju nie Polska, ale Rzesza, Ostland, Sowacja, Czechy, Morawy. Wy waciwie nic nie macie! U was wszdzie linia Cursona! W ten sposb odpada kawa po kawale od ywego ciaa Pastwa. Gdy si wtedy skarymy przed wiatem, wwczas wielkie demokracje mwi: Trudno, jestecie tam w mniejszoci, dlatego nie ma tam ju Polski, albowiem obowizuje was humanitarna zasada demokratyczna: kto ma ludzi wicej, tego jest ziemia. Im bardziej kto z nas czuje si wtedy demokrat, tym szerzej wwczas rozdziawia gb i powiada: Prawda, prawda! Bije si tedy w piersi i oddaje zachd, poudnie i pnoc Polski Niemcom: za to, e nas tam wyrzynali od X wieku do 1945. Robi, gdzie tylko moe... niepodlegoci, wolnoci, ale nie dla nas: dla obcych. Na skutek tego cofamy si od czterech wiekw pod Warszaw (z Otwockiem i okolic). Ale maluczko a wyrn nas i w Warszawie, tak jak ju nas wypalili i wysiedlili z niej. Wwczas powiemy: Trudno, jestemy tu ju w mniejszoci, a wic to ju Litzmannstadt. Gestapo ma racj. Skoro tedy mamy tak zgodliw natur, e wystarczy, aby ssiedzi Niemcy nas gdzie wyrnli i wysiedlili, a my zaraz si tych ziem zrzekniemy; skoro nawet na kongresach pokojowych rozstrzyga zasada demokratyczna wikszoci, to
19

Zischka. 59 Przyjmujc nr dn. 1.9.1939 w Polsce 36 mil. ludnoci przy 15 proc. nieuytkw ( z pastwiskami).

musi nas by wicej. Wicej! Wicej! Jeszcze wicej! W ten sposb, gdy znw wybuchnie jaki Hitler, czy Himmler, bdzie mona u nas przynajmniej komu da bro do rki, eby mia kto walczy o pokj dla narodu polskiego: eby si nie da masowo wyrzyna. Bo nigdy nie wiadomo, kiedy znw jaki geniusz wybuchnie, gdzie i kiedy wyrn nas kae masowo, wysiedli, wygna, rozpdzi na wszystkie strony wiata, przerobi na smalec. Zreszt kt by mia wyznacza liczb Polakw? Ustala nam jakie tu kontygenty? To na wiecie jest tylko 2 miliardy ludzi. Na kilometr kwadratowy ldu wypada dzi przecitnie 14 ludzi20. Tylko! Hej! Ile wic miejsca?! Dla kogo? Dla kadego, kto nie uwaa swego kraju za zacianek, a swego narodu za piecucha. Dla kadego, kto si czuje obywatelem wiata. Dla kadego narodu, ktry si czuje czonkiem ludzkoci. Dla kadego, kto si czuje panem ziemi. Jak twierdz znawcy, przy dzisiejszych sposobach produkcji wiat moe utrzyma 5,2 miliarda ludzi (East); 5,6 miliarda (Ballod), 9 miliardw (Fawcett) i 10 miliardw (Kuczyski). Optymici twierdz, e nawet 40 miliardw. Lokal do wynajcia, Panowie i Panie! W imperium angielskim mieszka dopiero 15 ludzi na kilometrze kwadratowym21, w imperium francuskim 9 ludzi 22, w olbrzymiej Brazylii 5 ludzi23, w Kanadzie, tak wielkiej jak Europa 1 czowiek24, w Australii 1 czowiek25. Razem te obszary licz 73,5 miliona kilometrw kwadratowych, gdy Europa 11,4... Bezludzie... Puszcza... Kamedulstwo... Pustelnictwo... I to na przestrzeni 7 razy wikszej od Europy! Mona uwaa za prawdopodobne, e przed powstaniem pierwszych pastw wczesnohistorycznych, na kilka tysicy lat przed Narodzeniem Chrystusa, zaludnienie wiata jako caoci nie mogo przekracza kilku milionw osb. I te im si wtedy zdawao, jak nam dzi, e wiat si skoczy, gdy bdzie kilkaset razy ludzi wicej na globie, ni wwczas byo. A tymczasem jest dzi te kilkaset razy wicej : s 2.100.000.000 ludzi, i wiat si dopiero zaczyna!26 Chiczycy osignli dopiero liczb 450 milionw ludzi. Istniej sobie pity tysic lat. Speni si dogmat, e tu, na ziemi Polska jest wieczna, gdy nard nasz pjdzie ku temu, by i nas byo p miliarda. Czy nasza mowa nie warta tego, by j sysza cay wiat? Czy nasze serce nie warte, by nim wzbogaci ludzko? Czy nie warto, katoliku, by nas Polakw byo jak najwicej w Niebie? Trzeba mie bardzo skurczony stosunek do ycia, by w brak trzech, siedmiu czy omiu miliardw ludzi uwaa za przeraajce zagszczenie globu i a zarzyna wasne, rodzone, polskie dzieci ze strachu, e ju na kuli ziemskiej jest ludzi za duo. Zabobon! Kto w nas to wmwi, jest cudownym impresario, ale kto z nas w to uwierzy, ma, doprawdy, bardzo... pustelniczy stosunek do wiata. wiat jest pusty.
20 21

May rocz. st. 1939, 16. May rocz. st. 1939. 15. 22 Maty rocz. st. 1939, 15. 23 May rocz. s. 1939, 17. 24 May rocz. st. 1939, 17. 25 May rocz, st. 1939 17. 26 Fogelson, 628 May rocz. s. 1939, 16 podaje zaludnienie Chin na 414,7 miliona. Lecz tame ludno Mandurii podano na 35,4 miliona; wiadomo za, e mieszka tam ludno chiska. Dmowski wiat powojenny i Polska, 167 utrzymuje, e szczepy niechiskie po prostu si nie licz, tak s w Mandurii nike. Por. R. Dmowski: Przewrt, Warszawa, r. 1934, 197. Zischka liczy Chiczykw na 450 500 milionw, 269. Szczegy podawalimy w czci I.

wiat jest do wzicia! Kto nam broni, by glob by take polski? Chyba strach przed wielkoci!

WIEDZA O KOYSCE
A jednak wiedza taka powstaje. I to w zwizku z histori potgi narodw. Waciwie rol niemowlcia w yciu wiata odkryto niedawno. Historycy wszyli, dubali w rdach upadkw i potg narodw, no i dodubali si, e oseski rzdz wiatem. Nie nafta... Czyli waciwie: matka. Jeszcze dokadniej: postawa ofiarna. Najdokadniej: maestwo27. W ten sposb narodzia si nowa nauka: demografia historyczna. Oto co gosi: Ilo ludnoci rozstrzyga o sile pastwa, o znaczeniu prowincji czy miasta dla tego pastwa, oczywicie nie wycznie, bo niemniej wany wpyw wywiera skad etniczny tej ludnoci, stopie jej kultury i stan moralny28. Sia polityczna pastwa wyraa si w wielkoci jej siy zbrojnej i w wysokoci budetu, ktre od liczby ludnoci zale29. Tak samo sia gospodarcza kraju, stopie rozwoju jej produkcji i wymiany zaley od iloci ludnoci i od rodzaju jej skupie osadniczych30. Od tych samych czynnikw zaley sia kulturalna kraju, jego twrczo w dziedzinie sztuki, literatury, nauki31. Zagadnienie ludnoci jest podstaw wszystkich wikszych docieka historycznych od J. B. Vica do O. Spenglera oraz wielu oglnych uj historii poszczeglnych narodw, np. historii niemieckiej, francuskiej, rosyjskiej32. Kto to wszystko mwi? Jaki zwariowany totalista, hitlerowiec, faszysta, rasista, eugenista? A moe jaki niedowarzony, niedowiadczony, bardzo mody, rozegzaltowany pgwek? todzib? Pisarek zielonostoliczkowy? Nic podobnego. Sowa te wypowiedzia spokojny, umiarkowany, stateczny, ostrony, najlepszy obecnie u nas znawca historii naszego zaludnienia, profesor Franciszek Bujak w swoim odczycie noszcym tytu rda do historii zaludnienia Polski, wygoszonym przed aeropagiem uczonych na VI Powszechnym Zjedzie Historykw Polskich, ktry to zjazd odby si w dniach 1720 wrzenia 1935 roku33. A za Bujakiem mwi to samo stu innych uczonych na Zachodzie i zachodniej pkuli, z ktrych to stron wiedza ta do nas przywdrowaa34. Z owego to odczytu naszego uczonego mona si dowiedzie, e pracom uczonych zagranicznych w dziedzinie demografii historycznej znakomicie sekundowali badacze stanu naszego zaludnienia w przeszoci: A. Pawiski35, A.

27

Popularnie przyjte jest mwi rodzina. W socjologii, a zwaszcza w etnosocjologii maa rodzina, 28 Bujak: Pamitnik zjazdu, t. II., Lww, 1935 , odbitka referatu, srr. 298, 299. 29 Bujak, 299. 30 Bujak (Pamitnik), 299. 31 Bujak (Pamitnik). 299. 32 Bujak (Pam.), 299 33 Bujak (Pam.). 299. 34 Bujak (Pam.). 299. 35 Adolf Pawiski, prof, Uniw. Warsz.: Polska XVI wieku pod wzgldem geograficzno statystycznym, tomy I V. Umiera w r. 1896.

Jabonowski36 i T. Korzon37. e pewien wkad w te prace woyli: W. Czerkawski38, J. Kleczyski39, S. Kutrzeba40, H. Wiercieski41 B. Ulanowski42, Z. Daszyska Goliska43, ktrej pogldy na macierzystwo s pono naiwnymi bzdurami 44; kilku modych uczniw Bujaka pod jego kierunkiem: T. Ladenberger45, W. Kramarz46, A. Gilewicz47. Wymienia si rwnie prace: M. Wojciechowskiej48, Czyczyskiego49, Bostela50, Baabana51, St. Arnolda52, Kumanieckiego53, H. Oliskiego54. Znane s poza tym ostatnio prace: B. Wasiutyskiego55, J. Szulca56, S. Rymara57, Buzka58. I bodaj nikogo wicej. A szkoda, bo to ubogo w stosunku do tego, co zrobili Pawiski, Jabonowski i Korzon, a nazbyt ndznie w porwnaniu do tego, co zrobia i robi nauka niemiecka, francuska, woska, skandynawska i obejmujca najszersze widnokrgi w badaniach rozwoju zaludnienia nauka amerykaska59 oraz cay wieo rozwijajcy si w wiecie ruch w tej dziedzinie nauki60.
36

Wyda nastpne tomy Polski XVI wieku. W r. 1899 Woy i Podole w r. 1894 i 1897 Ukrain; w r. 1902 1903 Ru Czerwon; poza tym Atlas historyczny Rzplitej Polskiej (mapy przygotowane przez Pawiskiego przy pomocy Merczynga nie wykoczone, nie zostay opublikowane) oraz Ziemie ruskie (dzia II), Warszawa Wiede, 1899 1904. 37 Wewntrzne dzieje Polski za Stanisawa Augusta, Krakw, r. 1897, tomw 6. Zaludnienie w tomie I. i II. 38 Korekta oblicze Pawiskiego i Jabonowskiego: Sprawozdanie Akademii Umiejtnoci z r. 1897 39 Poszukiwania spisw ludnoci w zbiorach Moskwy, Petersburga i Wilna (Archiwum Komisji Hist., t. III. 1898); Liczba gosw ydowskich w Koronie z tary^ r 1765 (wsplnie z Kulczyckim): Archiwum Kom. Historycznej, tom VIII, 1894 r. i inne. On informuje Inama von Sternegg'a o rdach do zaludnienia w Polsce oraz o ludnoci Polski w XVI wieku do artykuu Bevlkerung w II wydaniu Handwrterbuch der Staatswissenschaften. 40 Ludno i majtek Kazimierza w w. XVI, (Rocznik Krakowski , t. III. 1901) 41 Ludno.na obszarze byego wojewdztwa lubelskiego (r. 1910). 42 Najstarsze, ksigi sdowe krakowskie. 43 O zaludnieniu Zurychu, r. 1899. Pracowaa nad metod statystyki: Kilka sw o metodzie statystyki historycznej, r. 1892. Wsppracowaa nad .Monografi ekon.statyst. woj. Lubelskiego (od koca XIX w.) 44 Mwi pono, bo nie mogem dosta jej pracy Zagadnienia polityki populacyjnej, by samemu to stwierdzi. Natomiast taki autorytet jak ks. prof. dr A. Szymaski w swej pracy Zagadnienia spoeczne (Lublin Uniwersytet, r. 1929, Tow. Wiedzy Chrzecijaskiej, tom III, str. 414), daje cytat z ksiki DaszyskiejGoliskiej Zagadnienie polityki populacyjnej (r. 1927, str. 113166). Na podstawie tego cytatu opiniuj i z tym zastrzeeniem prosz to przyj. Dlatego pisz pono. 45 Praca przytoczona. 46 Zaludnienie Przemyla od r. 1512 1921. 47 Ksigi przyj obywatelstwa we Lwowie (1405 1604). 48 Wojciechowskiej praca nad map Wojewdztwa Poznaskiego z doby sejmu czteroletniego, Pozna, r. 1934. Czyczyskiego, Bostela i Baabana wymienia Bujak, jako statystykw ludnoci ydowskiej z w. XVIII (r.. 1765). 49 j.w. 50 j.w. 51 j.w. 52 j.w. 53 j.w. 54 j.w. 55 Wyej przytaczani, poza tym: Ludno ydowska w Polsce w wiekach XIX i XX, Warszawo, 1930. 56 Wyej przytaczani 57 Wyej przytaczani 58 Naley doda prac Buzka: Pogld na rozwj narodowoci w Polsce. Prawie wszystkie dane podaj wedug Bujaka (rda do hist. zal. Polski). 59 Bujak, 303 (rda). 60 Przedstawicielami nauki amerykaskiej w tej dziedzinie s: E. Huntington, geograf; R. Pearl, biometryk; J. Hopkins: Studies of human biology, 1924; L. J. Dublin, badacz; A. J, Lotka, statystyk i matematyk; A. P. Usher. Z niemieckich: P. Mombert: Bevlkerungslehre, Jena, 1929. Z woskich: C. Gini czoowy statystyk woski. Chlub nauki woskiej stanowi 4 tomowe: Fonti archivistiche per lo studio dei problerni

Nic tedy dziwnego, e widzc ten niedowad naszej nauki, wspomniany ju zjazd uczonych uzna opracowanie historii zaludnienia Polski za pierwszorzdnej wagi postulat naukowy61. A zatem nauka nasza ma pozna rol dziecka polskiego w historii Rzeczypospolitej, kadego dziecka: bo kade dziecko polskie gra wybitn rol, jako narzdzie potgi narodu, ju przez to samo, e jest. A im wicej ich jest, tym wiksz graj rol przez to samo, e jest ich tyle.

ROZUM MINISTERIALNY
Czas ju by na tak uchwa wielki, albowiem ciemnota zacza panowa u nas wanie, gdy chodzio o znajomo roli koyski w naszej przeszoci i w naszej przyszoci. Bo kt z nas np. wie, e czwartym rozbiorc Polski by brak ludnoci? miao kilku naszych uczonych62 posuna si w latach 192639 ju tak daleko, e odwayli si pomyle, i pitym rozbiorc Polski bya masoneria, lecz kto by czwartym rozbiorc, nadal nikt nie wiedzia. Oskarano si publicznie w zwizku z odkryciem pitego rozbiorcy o masostwo, sporzdzano listy czonkw l masoskich i czono tak przynaleno ze zdrad stanu. Ale nikt nie oskara nikogo o brak caego moliwego potomstwa: wszystkich swych dzieci. Nikt nie sporzdza listy nie dopuszczonych do ycia dzieci tego lub owego dygnitarza. I nikt nie wiza maodzietnoci lub bezdzietnoci ze zdrad stanu. Ba, wystarczyo by dygnitarzem, by mie tylko dwoje dzieci oraz wierzy przy tym wicie, a zarazem naiwnie, e jak tak robi bd wszyscy Polacy, to Polakw stale bdzie jednakowo. Innymi sowy: wierzono w zabobon dwojga dzieci. Ciekawe, czy te panu dygnitarzowi, lub pani dygnitarzowej, przyszo kiedy do gowy przeczyta co naukowego na ten temat. Na ten przykad choby stron 323 z ksiki P. Momberta Nauka o zaludnieniu. Dowiedzieliby si stamtd, e aby ludno stale utrzymywaa si w tej samej liczbie, kade maestwo musi odchowa troje dzieci poza pity rok ycia63; czyli po prostu kade maestwo musi wyda na wiat czworo dzieci, a wtedy utrzymamy si w staej liczbie, bo sporo dzieci umiera w pierwszym roku, sporo koczy ycie przed dziesitym rokiem, a cz pniej przed zampjciem, pewna ilo nie zakada rodzin, albo nie ma dzieci z przyczyn niezawinionych, cz znw ginie podczas epidemij i wojen64. Wystarczyo te by ministrem owiaty, by by na tyle tumanem i pozwoli wyda ustaw przeciwdzietn. Bo czy nie jest ni, obowizujca od stycznia 1934 roku ustawa uposaeniowa Jdrzejewicza, znoszca pace rodzinne pracownikw pastwowych? A przecie i poprzedni ustaw tworzyy pgwki, bo wypacano na jej podstawie dodatki co najwyej dla czworga dzieci. Czyli ustawa jakby nie pozwalaa... na wicej dzieci65.
della popolazione fino al 1848 presentate al Congresso Internazionale per gli studi sulla popolazione Roma 1931. obejmujce rda do zaludnienia Woch, znajdujce si w zbiorach 60ciu miast woskich. Przygotowuje si spisy tych rde oraz bibliografi odpowiednich drukw. Przytacza Bujak (rda, 301 302). 61 Bujak, (rda), 318. 62 K. M. Morawski: rdo rozbioru Polski Pozna, r. 1935. 63 Wiktor Ormicki, Warszawa, r. 1939: O polski program ludnociowy, str. 60, gdzie przytacza autor zdanie Momberta. 64 Turbak, 17. Szulc: Ruch naturalny ludnoci, rozdziay o umieralnoci, 714 730. Dr Marcin Kacprzak: Przyczyny zgonw (w Enc. N. P.), 738, 739. 65 Ustawa uposaeniowa z dn. 13. 7. 1920 r. zapewniaa dodatki dla dzieci; tak samo ustawa z dn.

Wystarczyo rwnie by ministrem spraw wewntrznych i ministrem spraw wojskowych, by pozwoli wyda prawo, utrudniajce zawieranie maestw podoficerom i oficerom policji i wojska w najodpowiedniejszym do tego dla ludzi modych czasie? Czyme byo to utrudnianie, jak nie prowokacj, by te najzdrowsze kategorie mczyzn ajdaczyy si i zaraay obowizkowo wenerycznie, nim wolno im byo oeni si zgodnie z ustaw?66. Ale najbardziej tumanowata bya nasza konstytucja z dnia 23 kwietnia 1935 roku. Nie zna ona sowa rodzina67. Dopiero w r. 1938 rzd myla powanie o rodzinie. Na zewntrz jednak nie zrobi dla niej nic powanego.

NAWET NAUKOWIEC NIE WYTRZYMA

C wobec tego mogli wiedzie o znaczeniu koyski dla potgi pastwa ci profesorowie historii w naszych gimnazjach i liceach, ktrzy wiercili modziey dziury w brzuchu o mocarstwowoci, a sami nie mieli dzieci? A co o zalenoci: koyski i potga prawili pedagogom na uniwersytetach
9.10.1923 r., aczkolwiek tylko do czworga dzieci. Ustawa antyrodzinna Jdrzejewicza ma dat 28.10.1933 r. Dodatki rodzinne nazywano u nas ekonomicznymi. Z dodatkw ekonomicznych, ktre wprowadziy dla swoich funkcjonariuszy take samorzdy terytorialne oraz instytucje o charakterze publicznym, korzystali urzdnicy pastwowi i zawodowi wojskowi do 31 stycznia 1934 roku. Z dniem 1 lutego 1934 r. dodatki ekonomiczne mimo sprzeciwu urzdnikw zostay zniesione. Nowe ustawy uposaeniowe, a mianowicie Rozporzdzenia Prezydenta z dn. 28.10.1933 (Dz. U. nr 86, poz. 633 667 z r. 1933) o uposaeniu funkcjonariuszw pastwowych, o uposaeniu wojska, o uposaeniu sdziw w sdownictwie powszechnym i administracyjnym, o uposaeniu szeregowych i oficerw policji pastwowej i stray granicznej, o uposaeniu czonkw zarzdu i pracownikw zwizkw samorzdowych nie utrzymay ju dodatkw ekonomicznych, a jedynie zastrzegy, e ,,wstawiane bd do preliminarza budetowego specjalne kwoty dla funkcjonariuszw pastwowych, utrzymujcych liczniejsz rodzin. Pracownikom pocztowym i kolejowym odjto te dodatki rozporzdzeniem Rady Ministrw z d. 1.I.1934 r. (Dz. U. nr. 4 poz. 24 1 26 z r. 1934). Podobny los spotka emerytw pastwowych od dn. 1 lutego 1934. Por. Jzef Sarapata: Zasiki rodzinne. Warszawa, 1938, 36, 37. Tame, s. 37: gdy pastwa zagraniczne stosuj daleko idce ulgi podatkowe dla podatnikw utrzymujcych rodzin, to nasza ustawa, o pastwowym podatku dochodowym (Dz. U. nr 2, poz. 6, z r. 1936) obnia tylko o dwa stopnie stop podatkow na kadego nastpnego czonka rodziny, o ile na utrzymaniu gowy rodziny, ktrej dochd podlegajcy opodatkowaniu nie przekracza 7.200 z, znajduje si wicej ni jeden czonek rodziny. Obnika znikoma i suma dochodu za niska, jak na rodzicw ksztaccych dzieci prywatnie. 66 W wojsku obowizuje u nas zakaz zawierania wczesnych maestw. Uniemoliwia to zakadanie ognisk domowych przez doborowych umysowo i fizycznie, a bardzo patriotycznie wszak usposobionych modych oficerw, a tym samym oddziaywuje si na pomniejszanie liczebnoci ich rodzin. Oficerowi nie wolno si w cigu lat piciu eni, a kiedy mu si udziela zezwolenia po osigniciu stopnia kapitaskiego upywa siedem lat, a czasem i wicej. Podobne zo stosowane jest i wzgldem posterunkowch policji pastwowej, ktrym wolno si eni dopiero po siedmiu latach suby (zarzdzenie z roku 1935), a wic dopiero w 30 roku ycia, gdy na sub w policji s przyjmowani tylko wysueni podoficerowie i szeregowi. Sieko Ksawery dr: O popieranie korzystnego rozrodu. Tene autor pisze dalej: Zarzdzenia te maj w sobie dwa niebezpieczestwa: 1). Niebezpieczestwo usunicia od rozrodu osobnikw najmodszych i selekcjonowanych, a tym samym pod kadym wzgldem najbardziej wartociowych. 2) Niebezpieczestwo spoeczne, gdy w okresie najsilniejszego dziaania gruczow pciowych osobnicy ci s rzucani na drog nieczystych rde mioci, co prowadzi do zaraenia si chorob weneryczn, a jedynym zasikiem, ktry .skada spoeczestwo z czasem poszczeglnemu osobnikowi przy zawarciu zwizku maeskiego i zaoeniu rodziny, jest przebyty syfilis lub rzeczka. 67 Por., co konstytucje innych pastw daj rodzinie: J. Makowski: Nowe konstytucje, Warszawa, 1925. Czemu, interesujcych pod tym wzgldem danych dotyczcych uprzywilejowania rodziny wielodzietnej w ZSRR nie ogasza si leraz?

nasi Nawroczyscy i Nienawroczyscy?68. Co o korelacji: koyska i potga mogo wiedzie sto tysicy nauczycieli polskich, ktrzy pouczali dziatw o wielkiej przyszoci pastwa i zarazem tak zawzicie pozbywali si potomstwa po wsiach, miastach i miasteczkach, jak najtustsza buruazja w stolicy? Wszak nie urzdzano adnych w tej materii Wyszych Kursw Nauczycielskich, lub choby tylko kursw wakacyjnych, dorywczych, doranych? Nie robi tego ani rzd, ani adna organizacja nauczycielska. Zwizek Nauczycielstwa Polskiego zorganizowa wprawdzie lotny teatr dla dzieci 69, lecz nie syszano, by urzdzi objazdowy kurs, uwiadamiajcy nauczycielstwo o znaczeniu zdrowego, wielodzietnego ycia rodzinnego dla potgi Pastwa. A diabli po nauczycielach, gdy nie bdzie dzieci! Kog uczy bd? A co o roli koyski wiedziaa maturzystka? studentka? maturzysta? student? Co wiedzieli choby ci, co otrzymywali na dyplomach z historii ojczystej bardzo dobry? Co o tym podaway modziey gupkowate oficjalne podrczniki szkolne historii? Naley te sprawdzi, jak usposabiay do wielodzietnoci elementarze, podrczniki i pisma dla modziey szkolnej? Powiastki z ycia rodzinnego po ile tam wymieniay w rodzinie dzieci? Ile dziatwy w domu rodzinnym daway ilustracje w tyche elementarzach, podrcznikach, prasie? Czy przebijaa przez to wszystko propaganda i co propagowano70? Lecz jeeli gdzie, to czego o znaczeniu wielodzietnoci dla potgi pastwa uczono w szkoach pielgniarskich? akuszerskich? na kursach sanitarnych? na wydziaach medycznych? Kto to wszystko sprawdza? Kto nad tym wszystkim czuwa? Kto o tym myla? Kto myla za nard? Nawet nieuleczalnie trzewy naukowiec, statystyk niej cytowany, koczc swe arcyspokojne, flegmatyczne, matematyczne, udokumentowane i naszpikowane cyframi, cytatami i mapami wywody, docent Uniwersytetu
68

Do dzi dnia nie mamy ani jednej katedry pedagogiki katolickiej na polskich uniwersytetach pastwowych. Nie sycha te nic o przygotowaniu do utworzenia takich katedr. A na dotychczasowych katedrach pedagogiki nie wykada si wcale pedagogiki opartej konsekwentnie na zasadach wiary i etyki chrzecijaskiej, ani pedagogiki katolickiej, lecz pedagogik opart na naoeniach antychrzecijaskiego naturalizmu, pozytywizmu, pragmatyzmu, a moe nawet materializmu. Skd wic nauczyciel polski ma czerpa wiadomoici o pedagogice chrzecijaskiej, wedug ktrej ma wychowywa modzie? KAP z dn. 21.7.1938. Przytacza Walery Jasiski: O katolick pedagogik w Polsce, Katowice, 1938, 49. 69 ZNP wydawa nawet miesicznik Teatr w szkole. Por. Gos Nauczycielski Warszawa, 13.VI.1937, 588 i 591 70 W r. 1935/6 byo u nas 109.572 nauczycieli. Owiata 1 Wychowanie, zeszy VI. str. 568 i IV, str. 370; r. 1937, Warszawa M. Falski: Elementarz dla szkl wiejskich, r. 1937. Rodzina o ktrej mwi Elementarz, skada si z Ali, Janka i Zosi (rodzina chopska...). Rodzin z trojgiem dzieci daje Elementarz S. Tyca, J. Gobka i J. Duszyskiej, przeznaczony dla miast (Warszawa Lww, r. 1938), elementarz skdind chrzecijaski, np. str. 87, 97, 111, 119. Innych elementarzy nie znam. W sposb poredni zaleca ycie koszarowe dla dzieci oraz ma ilo potomstwa broszura wydana przez organizatorw, czy te zarzd Pierwszego Oglnopolskiego Kongresu Dziecka, ktry si odby w Warszawie w dniach 2 4 padziernika 1938 r. Broszura nosi tytu: Dola i niedola naszych dzieci. Na str. 12 pod tytuem Gd, chd i ndza. Bez pomocy spoecznej dzieci takie nie wychowaj si widzimy matk z szeciorgiem drobiazgu (ojca brak), siedz na kupie mieci, iumoczkach, boso na ulicy. Podobnie na str. 10 widzimy matk z 4giem dzieci przy kuchni, w biedzie; tytu: W izbie bezrobotnych. Natomiast na str. 11 widzimy obrazek Dzieci w dobrobycie. Jest ich... dwoje. Zajadaj na piknie nakrytym stole. Czy to wszystko zrobione wiadomie? celowo? Po co?!... Broszur t wycofano na krtko przed Kongresem (zrobi to zarzd kongresu, czy te organizatorowie).

Jagielloskiego, tak oto pisa w roku 1938: Ludnociowe wczoraj i dzi w Polsce, to nawet nie bierne przygldanie si grze ywiou, ale niepojty stan doskonaej obojtnoci i icie dziecicej beztroski, krzewicych si bujnie na gruncie kompletnej ignorancji, ktra wyjania wprawdzie genez lepoty politycznej wobec najywotniejszego problemu pastwowego, spoecznego i narodowego... itd.71 lepota i najywotniejszy problem. Jak na naukowca, czy nie za ostro? Sine ira et... W dodatku jest to gos Izraelity. Tak, nie wytrzyma! Nie tylko on nie wytrzyma. Stale od szeregu lat, a w roku 1937 z wyjtkowym tym razem skutkiem, zwraca narodowi uwag na problem rodziny nasz Episkopat72. Od roku 1937 bio na trwog szereg publicystw. Woali co si: Uwaga! Nadchodzi: pjd. Co za pjd? Co to znaczy? To znaczy: umiechnity, wysportowany, wyksztacony, beztroski, postpowy, eugeniczny, kulturalny, zadowolony z siebie... tata: producencik jednego dziecka.

PYTANIA EGZAMINACYJNE
Z t lepot, gdy chodzi o najywotniejszy problemat, z t ignorancj, w ogle z caym tym zaciemnieniem trzeba skoczy. Ba, ale jak to zrobi? Ot na pewne stanowiska musi od pewnego czasu obowizywa jaki cenzus umysowy, i to przynajmniej z dziedziny, eby si wyrazi dostatecznie naukowo: socjologii dziecka, lub eby si wyrazi jeszcze bardziej naukowo: koyskologii. Ale nie naley przy tym wymaga na pocztek za wiele, by kandydatom nie nadwera pamici. Umiar jest tu wskazany. Zoty rodek. Tym bardziej, e o psychologii dziecka wie si u nas na og sporawo, tylko nic si nie wie o sile politycznej dziecka. Dlatego wystarczy, gdy petent odpowie (bez zajknienia) na jedno jedyne pytanie. Troch kopotu, jak zwykle, przysporzy minister owiaty, bo to noblesse oblige: zby go wic jednym pytankiem nie wypada. Zapytujemy go tedy najsampierw o ide jagiellosk. Co znaczy rwni z rwnymi, obywatelu ministrze? Gdy nas jest tylu, co ich, to znaczy naszych najludniejszych ssiadw. A wic nie 1:10, ale 10:10, czyli 1:1, Co znaczy wolni z wolnymi? Gdy moglibymy zmiady, a ofiarowujemy pokj, wieczne braterstwo. Kiedy idea jagielloska chwyta? Gdy imponujemy wiksz potg i wiksz kultur ni nasi wielcy przeciwnicy, to chwyta nawet Litw; lecz gdy imponujemy najwiksz potg i
71 72

Ormicki, 57. W zwizku z tym odbyo si w Poznaniu w r. 1935 studium katolickie o rodzinie. Studia na tematy najywotniejsze dla narodu odbyway si odtd z inicjatywy Episkopatu co roku, a cho zasadniczo tematy si zmieniay, to jednak co roku powicano uwag rodzinie. Z kadego studium wydawano pamitniki: Rodzina, Pozna, 1936, str. 495; Katolicka myl wychowawcza, Pozna, 1937, str. 536; Katolicka myl spoeczna, Pozna, 1938, str. 458; Posannictwo katolicyzmu polskiego. Pozna, 1939, str. 352.

najwiksz kultur w Europie, to chwyta ca E... Tu si przerwie panu ministrowi, bo za szeroko zrozumia pytanie Komisji Egzaminacyjnej. Chodzi nie o Europ, ale o najbliszych ssiadw. Jagiellonom nie chciao si organizowa Europy. Byli za wygodni. Zostawili to Hitlerowi. Skdeby nam si dzi chciao tego, czego si nie chciao Jagiellonom!... mieszne! Kandydatowi na zwykego ministra zadaje si zasadniczo jedno pytanie: kiedy zachodzi zjawisko podnoci mocarstwowej? Powinien w te pdy odpowiedzie: Podno mocarstwowa jest wtedy, gdy rocznie rodzi si ponad 30 dzieci na tysic ludnoci; wwczas w cigu 35 lat ludno pastwa wzrasta o poow i nard ma stale 2/3 ludnoci niej 30 lat, jest wic peen, modzieczej werwy. Ministrowe wtedy... (Dalszy cig odpowiedzi znany). Kandydatowi na profesora uniwersytetu (obiektywny, umiarkowany suchy) stawia si tak zagadnienie: Kiedy jest podno mierna? Profesor odpowiada z caym spokojem: Podno jest mierna, gdy przyrost naturalny wynosi co roku 10 na tysic, a liczba urodze wynosi do 24 na tysic w stosunku rocznym; wwczas w cigu pokolenia, czyli w okresie 35 lat (okres podnoci kobiety) ludno wzrasta o 1/3. Kandydat na burmistrza odpowiada, kiedy jest podno skostniaa. Delikwent winien odrzec: Podno jest skostniaa, gdy tylu si rodzi, ilu umiera. Na jedno maestwo wypada wtedy wicej ni troje dzieci, dziatek za rodzi si wwczas rocznie od 18 do 19 na kady tysic ludnoci; doo wic wszelkich stara, aby... (Tu mu si przerwie, bo wyszed poza pytanie). Kandydat na prezydenta miasta Warszawy powie, co to jest podno grabarska. Wyjani, e to taka podno, kiedy rodzi si niej 18 na tysic, e w roku 1937 w naszych wielkich miastach rodzio si tylko 11 na tysic, e od tego roku 1937 kade wielkie miasto polskie ma trupa w herbie; e nie syren, ale piszczele zoone na krzy... i tak dalej73. Pytania na wjta okreli osobna ustawa. Przy egzaminie na Marszaka Polski pjdzie o rekruta. Zabrzmi waki dialog midzy wysok komisj a dostojnym kandydatem na wodza. Panie generale, ile koysek day matki z Polski w roku 1930? 1.023.000. Ile koysek wystawiy w tyme roku matki z Niemiec?' 1.024.000. Jaki bdzie stosunek obu tych rocznikw za lat 25 na froncie ? Jak. 1 : 1. Ile (koysek day matki z Polski w roku 1937? 856.000. Niemki? 1.275.000. Jaki bdzie stosunek tych rocznikw za lat 25 na froncie? 2:3. Tu nie wytrzyma Marszaek i rzecze: Czemu nie pytacie, ile wynosi rocznik 1937 w bratnim Zwizku Radzieckim? By nie zawstydza Pana Marszaka. Tu nie wytrzyma Marszaek i rzecze: Matki radzieckie wystawiy w roku 1937 4.000.000 koysek 74. Czym
73 74

Pojcia podnoci mocarstwowej, miernej itd. bior ze znakomitej pracy Turbaka, 50 63. Z uwagi na brak szczegowych danych z ZSRR wzito podwjn liczb urodze w stosunku do przecitnej przyrostu naturalnego w ZSRR z lat 192639, uwzgldniajc przy tym dwa spczynniki: 1) zgonw, wyszy w ZSRR, ni u nas, oraz spczynnik zgonw w wieku modzieczym (do 20 lat).

wobec tego pochwalimy si w najblisze lata w stosunku do Rosji? (brak przypisu75) W tym miejscu otrzyma dostojny kandydat buaw, a na zakoczenie, tu przed rewi, padnie jeszcze krtkie, jak strza pytanie globalne: Panie Marszaku, kto gubi Polsk? Zabobon dwojga dzieci. Egzaminy owe bd publiczne. Radio nadawa bdzie peny tekst pyta, odpowiedzi, zajknie, przepomnie, poprawek z owych uroczystoci, co jak dotd z meczw. Polpres, PAP bd PAT, czy RAP bdzie nakrca z tego dwikowce, barwne krtkometrawki doczane do kadego numeru kinowego. W ten sposb upowszechni si w spoeczestwie kultur wiedzy o koysce z gruba, z grubsza, zanim historycy wykonaj w plan, nakrelony im przez profesora Bujaka na Szstym Powszechnym Zjedzie Historykw Polskich, to jest, zanim nam powiedz wreszcie dokadnie: kiedy i ilu nas byo w przeszoci i co z tego wyniko w naszej historii. Radio tedy polskie, film polski i historycy polscy spowoduj, e kierujce narodem ignoranty nie bd zatabaczone, gdy chodzi o znawstwo roli niemowltek w polityce Pastwa i e nie bd uwaay, i wszystko wiedz o sprawie, ktra aktualnie jest najwaniejsza z wanych. Dojdzie t drog do skutku i wiele innych osigni. Kto zechce wystrzeli w narodzie nad poziomki, bdzie musia sta w dziedzinie wiedzy o koysce wyej ni na poziomie niaki. Poza tym jest moliwe i co innego. Na ten przykad gentleman spotyka dam, a widzc na jej szyi nowiutekiego srebrnego lisa, wpadnie w melancholi i zamiast mwi dzie dobry pani spyta: Ile pani zarna rodzonych dzieci?

MDRY PRZEGADA, A GUPI POBI

Lecz moe powie nam Kto: Nie ilo, ale jako. Zgoda, ale czy nie prawd jest, e: Nec Hercules contra plures? Czy nie tak byo, panie kochanku, w latach 1772, 1791, 1794, 1831, 1863, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1944, 1945? Kto powie, mosterdzieju, e kultura Moskwy bya wysza od naszej w czasie pierwszych rozbiorw? Dwu filozofw owieconych siedziao wwczas na tronach: Sta i Fryc. Ale na placu zosta Fryc, bo mia prcz filozofii dziesi razy tyle wojska co Sta i 73 razy tyle forsy. A co znaczyby Krakw dla kultury polskiej w XV wieku, gdyby mia wtedy tylu ludzi co Psia Wlka? Czym byaby Warszawa dla Polski, gdyby si w niej gniedzio 100 ludzi, ale za to samych profesorw uniwersyteckich? Co dayby Ateny wiatu, gdyby za Peryklesa siedziao tam nie 100.000 ludzi, ale tylko 1.000 Hellenw, samych starych prykw bezdzietnych? Na jak twrczo zdobyaby si Holandia w XVII wieku, gdyby bya wtedy tak gsto zaludniona jak wczesna Australia (0,02 czowieka na kilometr kwadratowy)? Co za literatur i sztuk miaaby Francja, gdyby tam od X wieku tak ubywao co roku dzieci, jak to si dzieje dopiero od kilku lat?
Liczba 4 miliony urodze rocznie w ZSRR jest zaokrglona i raczej za maa.
75

Jak nauk mieliby Niemcy, gdyby si od piciu wiekw tak sterylizowali, jak tego wymaga ich nauka o rasie? Czym byby stary Egipt dla cywilizacji, gdyby w cigu 50ciu wiekw przed Chrystusem nie byo nad Nilem jednego z najgstszych mrowisk ludzkich? Na pocztku pierwszego tysiclecia przed Chrystusem 200 do 230 ludzi na kilometr kwadratowy. Dlaczego ostatnio biedni Izraelici dawali si tak wyrzyna jak kury? Bo nie byo ich 100.000.000. Mieli tylko miliardy i wpywy w caym wiecie. A to za mao. Czemu podczas ostatniej wojny Norwegia, Dania, Holandia, Belgia, Czechy, Wgry, Grecja, Jugosawia, a nawet Rumunia wsppracoway z Hitlerem? Czemu nie walczyy tak bezkompromisowo jak Polska? Bo to tylko narodki. Zbyt mao maj ludzi. Wytpioby ich samo Gestapo. Jak biednych ydkw, jak kury. Albo: ile minut istniaaby Polska, gdyby kade maestwo polskie miao po jednym dziecku76? Lub: co pomoga Polakom kultura w Owicimiu? Najpierw trzeba mie ludzi, to potem mona filozofowa, dba o jako, mdrzy si, sejmikowa, bi, zwycia, bawi si w kultur, w wojn, w postp lub ka ap na pokoju wiata. Bo: jake udoskonala ludzi, gdy nie ma.... ludzi? Kogo jakociowa? Pisa sobie u nas w roku 1924 Adam Krzyanowski: W Holandii nadmierny przyrost ludnoci doprowadzi do tego, e rzd tamtejszy proteguje neomaltuzjanizm77. Ale czy naprawd Holendrw byo za duo, gdy w r. 1940 uderzyy na Holandi Niemcy, a w roku 1942 na Indie Holenderskie Japoczycy? Kto rzdzi w Hadze w r. 1924:... Niemcy? Japoczycy? czy Krzyanowski Adam? Gdzie mia rozum rzd w Hadze w roku 1924? Przecie sama wyspa Jawa, naleca do Holandii, liczya w roku 1936 45 milionw ludzi z gstoci zaludnienia 341 ludzi na kilometr kwadratowy78. Pisa sobie w owym roku 1924 one Krzyanowski Adam o USA: Stany, ktre na takiej przestrzeni jak Europa maj ludno cztery razy mniejsz ni Europa, a ekonomicznie o wiele sprawniejsz te Stany staj si coraz mniej gocinne, bo si boj przeludnienia. W Stanach czsto mwi i pisze si: Having a large family is not an American ideal. Nie ma obawy, aeby Malthus przesta by aktualnym79. Ale gdyby Stany nie miay w wieku XIX a large family, to czyje byyby Stany w roku 1939? 1940? 1941? 1942? 1943? 1944? 1945? Byyby w rkach tych co w XIX wieku mieli... a large family. Tak czy nie?! A czyje bd Stany w XXI wieku, gdy w XX wieku nadal mwi si bdzie i pisa tam, e: Having a large family is not an American ideal (mie du rodzin nie jest ideaem amerykaskim)? I c Pan na to, Panie Profesorze Krzyanowski? Lecz do niemdrych zda amerykaskich! Wiadomo, e najwicej energii ma ten nard, ktry ma maksymaln ilo ludzi i maksymaln jako ludzi. Bo czy moe by inaczej?! Od tego wic, jak jako reprezentowa bd najliczniejsze narody wiata, zaley przyszo wiata i pokj; nie za od tego, czy mniej bdzie ludzi. Bo byo tylko dwch braci: Kain i Abel, a powsta... niepokj: jeden zabi drugiego. Trzeba by smarkatym filozofem, aby wierzy w to, e jeeli bdzie coraz mniej ludzi po obu stronach granic, to bdzie atwiej o pokj po obu stronach
76

Beztroska neomaliuzjanistw siga tak daleko, e W pismach neomaltuzjanistycznych nie wytknito nawet dolnej. granicy tego ograniczania iloci potomstwa mwi socjalista Grotjahn, 112. 77 Krzyanowski, 36. 78 Fogelson, 642. 79 Krzyanowski, 37.

granic. Wmawia nam to jeden mdrek80. Lecz gdy przyszy lata 193945, to mdrek i jego miliony wyznawcw wywieszali jzory z tsknoty za armi radzieck. Czemu? Bo w ZSSR posiadano 6 razy wicej... ludzi, ni my; 50 razy wicej ziemi ni my; i 100 razy silniejsz armi ni my. A rodzio ich si! jak szarych myszy na tundrze. Czowiek mdry, cywilizowany, kulturalny tyle razy nie jest policzkowany przez barbarzyc, ile razy ma dostateczn ilo pici w swej obronie. I czowiek wity tak samo. Czy nie tak, o rodacy, z Majdanka, Owicimia, Dachau, Treblinki, Mauthausen, Katynia? A z wolnoci, niepodlegoci, granicami czy nie jest to samo? I z wszelkimi innymi imponderabiliami. Czy my, ze swym systemem unij, ze sw pokojowoci i braterskoci w yach nie moglibymy zapewni pokoju wiatu? Owszem, ale wtedy gdy nas bdzie najwicej i gdy bdziemy najdoskonalsi; nie za, gdy nas bdzie najmniej i gdy nasza garstuchna sili si bdzie o doskonao, bo wtedy nasz jako... zmiad pici pierwszych lepszych obuzw, liczniejszych od nas. Dy do pokoju wiata przez Polsk, to dba o najwiksz ilo i jako narodu polskiego. Czy nie tego nas uczyy lata 193945?

PROBLEM BIAEJ RASY

Sprawa zreszt tak stoi dla caej biaej rasy. Oto co potrafi Azjaci: Francuzi nie mogli wytrzyma, i zaczli masowo ogranicza liczb swych dzieci, majc 60 mieszkacw na kilometr kwadratowy. Ale Indie Francuskie licz 600 ludzi na kilometr kwadratowy i nie zmniejszaj masowo potomstwa. Przyrost ludnoci w Nowym Jorku wynosi 19 promille, a w Tokio 44, w Osace za 55. W ten sposb ludno Tokio wynoszca obecnie 4.970.000 gw, zwikszyaby si w r. 1944 prawdopodobnie do 7.100.000, natomiast Pary miaby tylko 2,900.000 mieszkacw81. Tokio ju w roku 1941 miao 7 milionw ludzi. A przecie Japoczycy, to pono pod wzgldem rozrodczoci degeneraci wrd Azjatw; co jak Finowie, Szwedzi czy Anglicy w Europie82. W roku 1945 zaludnienie Chin wynosio 466.785.000 mieszkacw83. Ju dzi co pity czowiek na wiecie, to Chiczyk. Praktyczni Amerykanie posyaj do Azji Imk (YMCA), aeby uczya Chiczykw, jak regulowa liczb urodze. To duga praca: prdzej Amerykanie zgin, ni Chiczycy przestan si mnoy84. W roku 1932 Indie, Chiny, Malaje i Japonia miay 30.800.000 niemowlt, a USA, Anglia, Francja i Niemcy 4.600.000. Tym razem uratowa nas przemys amerykaski. Na chwil. Na moment, jak mwi w Poznaniu. Lecz co bdzie, gdy za lat 25 podobny przemys bdzie w rkach ptora miliarda Azjatw? Koa wojskowe Azji ostatnio, coraz bardziej interesuj si Dyngischanem85.
80

Boy propagowa gupkowato demobilizacj macic. Por. J. S. Czarnecki: Zmysy na licytacji. Warszawa, 1932, 101. Podobny rodek, eby osign pokj, goszono przedtem naiwnie we Francji, np. G. Hardy. Przytacza Bureau, 176 i inne. Por. naiwn prac T. Boyeleskiego: Jak skoczy z piekem kobiet?, Warszawa, 1929, 41 81 Zischka, 388. 82 Zischka, 388, 403. 83 Agentia Fides Roma 1946, Nr 17/46. Dane Chiskiego Min. Spraw Wewn. 84 Dmowski, (,,wiat pow. i Polska), 59 85 Zatorski Jan: CzyngisChan, Warszawa, 1939. Gwna Ksigarnia Wojskowa.

Dziecinne zdania, e Chiczycy to spokojny ludek nie wystarcz. Spokojny ludek 40 lat temu wszed sobie do Mandurii, gdzie rodzima ludno wynosia kilka milionw. Dzi tubylcza ludno nie ma nic do gadania, bo Chiczycy rozmnoyli si tam do 30.000.00086. Ciekawe, gdzie te Europ wysiedl kolorowi. Albo: czyj bdzie wkrtce Azja, Afryka, Ameryka, Australia? Czyimi Murzynami bd biali... w Europie?

RZE WIATA W CICHYCH ZAKTKACH

C na to wszystko nasza nieurzdowa elita, ta, co nadawaa ton w latach 1918 1939? Bya dostatecznie gupia, i naladowaa samobjstwo ludzi biaych. Ani jej w gowie postao, e moglibymy, na ten przykad, my Polacy zawrci ras bia z tego spadania na zbity eb. Po prostu, widzc, e narody, ktrych jest po 50, 100, 150 milionw, ograniczaj potomstwo, wic my te, hajda! Byle tak jak wszyscy! Cho byo nas ubouchne 23, najwyej 24 milioniki jeszcze w roku 1939. Co wicej: uwaa si wtedy za prostactwo, gdy kto ma duo dzieci i... jedn on. Nikomu te dotychczas si ani nie ni, e Ministerstwo Rodziny moe mie taki budet roczny, jak Ministerstwo Owiaty, i e waciwie Ministerstwo Opieki Spoecznej winno by Ministerstwem Rodziny87. Trafiaj si te w one czasy stare panny i stare kawalery, paniusie dwojga nazwisk oraz pewna odmiana tzw. spoecznic, (jaowych). Babinki owe i stare kawalery perswaduj narodowi, by mia mniej dzieci. Mimo e ju na kilka lat przedtem poucza smarkate spoecznice Alfred Grotjahn, uczony socjalista, e same kobiety powinny znw matk oceni bardziej wedug tego, czy wydaa na wiat i wychowaa liczne zdrowe potomstwo, ni wedug tego, czy dosza do tej lub owej klasy szkolnej i zdobya te a te uprawnienia, albo tyle a tyle pienidzy jest w stanie w zawodzie pozadomowym zarobi88. Ale gba kapucianego nikt nie nauczy. Nawet socjalista. Czemu? Bo nasze babinki (i stare kawalery) mapoway na lepo zachd Europy. Wszak tam od kilkudziesiciu lat, im kto gupszy, tym bardziej skrzecza, e dopiero wtedy jest postp, gdy kobieta po jednym, dwojgu dzieciach wyzbdzie si macierzystwa z korzeniami, zwaszcza jeli jest uboga albo kulturalna. W ten sposb doszo tam do masowej rzezi dzieci nienarodzonych. Ile wynosiy kwoty roczne zarzynanych przed urodzeniem dzieci? W Niemczech przedhitlerowskich mordowano milion, w katolickiej Francji p miliona, w katolickiej Belgii wier miliona, w USA dwa do trzech milionw, w Radzieckiej Rosji 3 miliony. Itd. Z pocztku si z tym kryto. Potem prowadzono ubj jawnie. Z pocztku nazywano to otwarcie zarniciem ywcem, potem skrobank, operacj, zabiegiem. Coraz kulturalniej, niewinniej nazywano ten najnowszy typ gangsterstwa lekarskiego i bandytyzmu macierzyskiego, by nie obrazi pani,
86

Ju W. Sombart przewidywa, e okoo r. 2000. USA bdzie w rkach Sowian, Negrw i ydw. ydzi i ycie gospodarcze. Warszawa, 1913, str. 35. W dodatku pastwa azjatyckie atwiej zmilitaryzowa ni europejskie. Ludy np. o cywilizacji turaskiej wprost gnij, gdy nie wojuj. Pastwo jest u nich wszystkim, a wdz pbogiem. Por. Koneczny (O wieloci cywilizacji), 289 i in. 87 Francuski Kodeks Rodziny przewiduje specjalny budet. Na rok 1939/40 preliminowano na rzecz ycia rodzinnego conajmniej 750.000.000 frankw. W rzeczywistoci mia wynosi 1,5 miliarda. 88 Grotjahn, 271,

by nie straci klientki, by nie uchodzi za zacofanego. Z ywcem krajanym na kawaki niemowltkiem kt si liczy! Wszak nie miao ni kw, ni pazurw. Nawet nie pakao, chocia miao ju oczy. Wic masakrowano milionami. A milczeli pacyfici. I caowano takie mamy po rkach. I profesorowie uniwersytetw pisali uczone podrczniki dla lekarzy, jak to robi. I nauczano takiej sztuki ginekologicznej na uniwersytetach. I ciskano do takim lekarzom. I zakadano do tej rzezi instytucje... spoeczne. I nazywano to kultur, wiadomym macierzystwem. Znalaza si w Szwecji taka Zielononka, co nazywaa nasz wiek wiekiem dziecka. Stada wiatych baranw do tego czasu becz za ni, e to prawda. Kto z nas wie, e yjemy w wieku dzieciobjstwa?

DYNAMIZM DREPCZCY W MIEJSCU

Gdy tedy cay wiat, ten z kultur, mordowa miliony dzieci niepotrzebnych, i u nas wierzono coraz gorcej, e rze dzieci polskich, to zbawienie Ojczyzny. A dziao si to wtedy, gdy nasz ssiad zachodni przygotowywa si, by nas wysterylizowa... z oblicza ziemi. Nie wiadomo nawet, kto waciwie kogo naladowa w latach 1939 1945: czy Hitler naladowa polskie spoecznice, te, co propagoway rze dzieci polskich, czy te nasze spoecznice naladoway... zawczasu Hitlera. Przytomniejsi, co widzieli to nasze wiadectwo ubstwa ludnociowego: 1:10, spodziewali si ratunku od modziey uniwersyteckiej, ktrej zryw odrodzeczy tak wietnie zabysn w lubowaniach Jasnogrskich. Bo postpowe maestwa z zasady si kastroway. Reakcyjne wprawdzie nie z zasady to czyniy, ale robiy, co mogy, w tym kierunku, poza tym posyano (lojalnie) synka (jedynego) to do Jezuitw do Chyrowa, to do Salezjanw. C, kiedy nie wiadomo, co warta bya ta edukacja, gdy brak nam statystyk, jak pupile tych szk yli potem jako maonkowie i czy chcieli mie dzieci? Mode znw pary maeskie w czasie studiw akademickich takie patriotyczne i takie katolickie, wystarczyo, by si pobray, a zawieszay natychmiast na koku najpierw... zasady katolickie (moda bezdzietnoci), a gdy tylko dostali posady pastwowe, to i... zasady patriotyczne (obowizek sanacyjnoci). Z rewolucji przechodzili do... rezolucyj89. A e ryzyko posiadania dzieci rodzi wszelkie inne ryzyka i daje narodowi modo i wielko, przeto od naszych modych par maeskich zalatywao starzyzn. Tymczasem za Polska moe by tylko tak wielka, jak liczn sw dziatw widz oczyma duszy mode pary inteligenckie, gdy staj na lubnym kobiercu. Ale oni niczego nie chcieli wtedy widzie! Pustynia stawaa im w oczach, gdy zaprzysigali mio maesk na stopniach otarza. Czuo si wic, e albo przyjdzie rewolucja moralna, i cay nard pjdzie na postaw ofiarn i twrcz, albo i ci najlepsi: modzi ideowcy zaamywa si bd na terenie maeskim, a potem na kadym. Stawao si jasne, e ulegamy oglnemu prdowi ogarniajcemu ras bia: e i my chcemy, by nas byo coraz mniej na wiecie.
89

Podobno, na jednym z przedwojennych zjazdw katolickiej organizacji akademickiej Odrodzenie stwierdzono, i mode pary maeskie odrodzeniowcw miewaj przecitnie co dwa lata dziecko. Przeczyoby to mojemu twierdzeniu. Czy oglnie?

KULTURA SZWEDZKA
C wic dziwnego, e widzc to partactwo rodzime, ci z nas, co to umiowali nad ycie zot rodkow drog, zaczli coraz tskniej spoziera ku... Skandynawii. Imponowao, e jednak tam kradn rzadko, ale gdy kradn, to niemao (afera krla zapaczanego Krgera); e dobrze jedz, adne domki maj, a w nich azienk, telefon, elektrycznoci zimn i gorc wod; e gdy przyjdzie niedziela, to wprawdzie na Msz w. nie id, ale spoecznie na pla wychodz wszyscy, bd wybiegaj masowo, na goo w zawody na pola, na lasy, na gocice, a zim na ski; e w najbliszej przyszoci przewiduje si tam latanie powszechne aeroplanami od rana do nocy w kad niedziel i wito po caym wiecie; e si tam opalaj nawet zim; e jest u nich cicho, schludnie, sportowo. I zacz si u nas drugi potop. Wielkie miasta majce najwicej inteligencji, poczynay si otacza wiecem domkw z ogrdkami: to nasi inteligenci szaleli kulturalnie... po szwedzku. eniono si na gwat, ale tak si dobierano, by on pracowa i ona pracowaa. Eugenika urzdnicza. Pastwowa. Pensja do pensji, i przez pierwsze pi lat nie mieli dzieci, by kupi plac, przez drugie pi nie mieli dzieci, by zbudowa domek, przez trzecie pi nie mieli, by si przecie urzdzi po ludzku. Potem, gdzie, chccy niechccy, jakim cudem wypuczyli si na jedno dziecko. Na wicej, kt by mg sobie pozwoli? Tak schodzia im niepodlego (1918 1939). Nie kradli te potem i ju nikogo nie zabijali (prcz wasnych dzieci), dobrze jedli, nikt si nie wala, nie brudzi: byo schludnie, cicho, sportowo. Bogo. Kapri. Lazur. Mniej chciwi na majtek, zaczynali od mebli. Jedno dziecko po drugim zarzynali, a si umeblowali. Mniej chciwi na meble, za to bardziej powierzchowni, zaczynali od futra. Ona musiaa mie futro, wic zarna jedno dziecko. Potem on chcia mie, wic drugie. Potem ona musiaa wyjecha do Zakopanego, zarnli trzecie. Potem on chcia koniecznie nad morze, wic ukatrupili czwarte.

NIE ILO, ALE JAKO

Tak tedy nasza inteligencja budowaa si, meblowaa, ubieraa w latach 1918 39... za zarnite dzieci albo za onanizm maeski. Wybudowa dom, zaoy przedsibiorstwo i mie naturaln liczb dzieci; umeblowa si i ubra, a mie jednoczenie wszystkie swe dzieci: tego inteligent polski dotd nie potrafi. y w maestwie zgodnie z natur i jednoczenie zgodnie z kultur nie umie. Dorabia si gospodarczo i dorabia si potomstwa nie jest zdolny. Podobnie zreszt jak Europa Zachodnia, Zachodzca, Kiwana. I kiwajca na wszystko palcem w bucie90.
90

Z maodzietnoci pochodzi to, e rasa biaa nie kolonizuje dzi wiata. Anglicy np. nie kolonizuj swego imperium Anglikami z Metropolii. Nieskoczone tereny ich imperium stoj ugorem. Jest to niesychana sabo gospodarcza: nie mc strawi organizmu ekonomicznego, obrobi... par hektarw koo domu, a cae obszary lece dalej zostawia puste. Z maodzietnoci pochodzi sabo sugestywnoci kulturalnej narodw. Czemu USA boj si imigracji? Bo wiedz, e s za sabe cywilizacyjnie, by zasymilowa wielk liczebnie emigracj. Podobnie boj si dominia angielskie i pastwa poudniowoamerykaskie. Tym si gwnie tumaczy wspczesny zastj w emigracji. Ludzie boj si wyj dalej na... wasne pole, bo nie maj

Std nie byo u nas iloci, ale bya za to jako: w r. 1928 mielimy 29.796 winiw, w r. 1938 68.735, na pocztku za 1939 71.316 winiw 91. A raczej w r. 1928 byo 159.796 winiw, a w r. 1938 268.000. Skd ta poprawka? Bo w r. 1928 zarnito 130.000 dzieci polskich, a w r. 1938 200.00092. Same ubezpieczalnie miay w jednym tylko roku 1928 22.071 wypadkw poronie93. Statystyka wizienna nie wliczaa jednak mordercw i morderczy, co winni byli tego, e ywcem pruto co roku po 200.000 niedonoszonych niemowlt. Statystyka szpitali nie notowaa znw tych mierci ludzkich, jako zgonw. Podobnie omijaa te urodzenia... niesamowite statystyka urodze. Nie dostrzegano 200.000 urodze rzezackich i 200.000 zgonw jednoczesnych. Bo jak klasyfikowa takie zjawisko? Czym ono waciwie jest? Dialektyka? Kazuistyka? Sofistyka? Dusili, meli ludzi w zbach, w setki tysicy to szo, i nie wiedzieli, co to jest: i to si nie liczyo!? Szpitale, lekarze, sdziowie, chore na ubj dzieci matki (od tego czasu wprowadzono wito Matki), urzdy statystyczne, kongresy dziecka: wszystko to nabrao wody w usta. Dwiecie tysicy istnie ludzkich rozchodzio si po kociach. Ukrcio si trzem milionom Polakw w latach 1918 1939, i... nic. Z gsi woda, jak mwi chopi. Czemu? Bo na taki bandytyzm pozwala... kultura szwedzka. Nie wchodzimy przy tym, czy formalnie prawo szwedzkie pozwala na zabicie dziecka w onie matki, czy nie. Wystarczy skandalicznie niska statystyka urodze w Szwecji i cielcy podziw u nas dla tak zwanej kultury skandynawskiej. Kultur t mona by podziwia, gdyby Szwedzi wydawali na wiat wszystkie swe dzieci i jednoczenie mieli te osignicia w wygodzie, porzdku zewntrznym i owiacie, ktre wykazuj. Pewne, nawet wysokie zdobycze kulturalne, osignite za cen dzieciobjstw i onanizmu maeskiego, budz najwysz odraz. S wstrtne, jak wygoda zdobyta za cen bandytyzmu czy prostytucji. A na inteligencj wielkich miast patrzyy mniejsze miasta, miasteczka i wie, I tumy a wyy z uciechy, e jednak nie trzeba Boga, ani rewolucji: wystarczy nie mie dzieci, eby sobie byt poprawi radykalnie i nabra wikszej kultury. Tote w latach 1918 1939 nie wyczyniali ani chopi, ani robotnicy adnej rewolucji. Zamiast rn szubrawcw, rnito rodzone dzieci. Wszystko rozwizywaa kultura szwedzka. Chcesz mie dobrze, to nie miej dzieci! mwia do kadego i szczerzya zby ze swej trupiej czaszki.

dzieci, a szczuj psami, gdyby kto tam chcia wej i pracowa. Wic bd ludzie wchodzi si. Por. Rybarski, 7384. (Przyszo gosp. wiata). 91 May rocz. statyst. 1939, 368. 92 Gdyby cho jedn osob wiziono za zabicie dziecka, to odpowiednio do liczby dzieciobjstw winna wzrosn liczba uwizionych. 93 Dr Henryk Kuszyski oblicza liczb poronie w Polsce na 100.000 do 130.000, w r. 1928. Liczba ta stale rosa. Naley przyj na rok 1938 najmniej 200.000 poronie. Ks. dr Poszwa podaje liczb poronie dla samej Warszawy na 15.000 rocznie (w dziele zbiorowym Posannictwo Narodu Polskiego, str. 130). Tame poronienia rocznie podaje u nas na 150.000,

KTO SUY NADAL W GESTAPO?

Ta wysza kultura skandynawska przyja si tak bardzo, e nawet w krwawych dla nas latach 1939 1945 nie wiadomo, czy wicej Polakw zostao umierconych przez matkiPolki, czy przez Gestapo94. Ale nikt o to nie wyczynia wwczas procesw midzynarodowych. Nikt tego nie wynosi na forum wiata. adna partia, aden obz, aden m stanu. Patriotyzm tego nie widzia. Nawet patriotyzm katolicki. Pewnych odruchw nie warto notowa95. Lekarze warszawscy podczas powstania dokonywali w stolicy skrobanek nawet u Polek ciarnych z urojenia. I nikt tego nie mci poza Bogiem96, ktry za dzieciobjstwo gwnie nas smaga w ostatnie lata. Za zbrodnie Polakw nad najbezbronniejsz z istot ludzkich: dzieckiem w onie matki. Nawet w samym sposobie zadawania nam przez wrogw katuszy w latach 1939 45 byo jakie koszmarne podobiestwo do zabiegu, bo czy dwaj chirurgowie Hitler i Himmler nie wzili nas na st operacyjny, by nas wypru z oblicza ziemi, nim zdoalimy si rozwin w normalny pd mocarstwowy? Czy nie dgali nas, ile chcieli i gdzie chcieli: jak lekarz bezbronne dziecitko?! Czy nie roztukli pastwa na p, a potem nie rozkrajali na kawaki i nie

94

W pewnym szpitalu warszawskim, gdy moda (po studiach) lekarka podczas praktyki lekarskiej w r. 1939 wzbraniaa si bra udzia w skrobankach, robiono jej przykroci za... niekoleesko... 95 Podobno jedno z pism podziemnych pisao w r. 1943, jak zbrodni jest dzieciobjstwo. 96 Bg jest sdzi i mcicielem krwi niewinnej, woajcej z ziemi do nieba mwi Pius XI o zbrodniach dokonywanych nad dziemi (Encyklika o maestwie chrzecijaskim), przekad ks, bp. S. Okoniewskiego, Krakw, 1931, str. 37.

pragnli ywych czstek narodu powyrzuca z ona Macierzy na wszystkie mietniki wiata? A cho dzi Niemcom skuto apy tak, e nie mog dokonywa nad nami zabiegu, ten sport szataski uprawiaj sobie dalej na caego matkiPolki,, akuszerki i lekarze polscy. Te trzy gatunki zbrodniarzy podczas ostatniej okupacji w samej Gubernii wyrzynali po p miliona dzieci polskich rocznie. I czyni to nadal. Tymczasem dzi Szwedzi w Szwecji zawracaj do wielodzietnoci. W roku 194546 budet Szwecji wynosi 3,36 miliarda koron. Z tego na opiek spoeczn idzie 735 milionw, a jest to gwnie pomoc dla dzieci. Z t pomoc id kasy samorzdw i prywatne. Co wicej, taki Rdde Bernen i inne instytucje szwedzkie ratuj teraz nasze polskie dzieci w Warszawie, Otwocku, Gdyni, Kartuzach, Wrzeszczu. Ale czy tame walcz z masowym zabijaniem polskich dzieci nienarodzonych? Kto rozpocznie u nas krucjat przeciw dzieciobjstwu? Ktre Towarzystwo Pa Miosierdzia? Ktre spoecznice? Ktrzy mowie katoliccy? Ktrzy demokraci, humanitaryci, pacyfici? Ktra diecezja? parafia? ktry zakon? ktry wity polski? ktry szaleniec lub kto ze zdrowych na umyle?

To nie Orze Biay opoce z powrotem na sztandarach narodu, lecz znak dzieciobjstwa. Gestapo pracuje nadal. Dzie i noc. Tylko zmieniono nazw. Firma zwie si: Maestwo Polskie.

Cz trzecia:

CYWILIZACJA O

SPOECZNO DOMOWA I PASTWOWA

Spjrzmy na nauk polsk. Zobaczymy, co filozofowie od wychowania myleli i radzili naszemu narodowi, gdy rodzina w Polsce leciaa w przepa. Ot wychodzia sobie w Warszawie w leciech 193339 Encyklopedia Wychowania. W trzech wielkich tomach. Dzieo liczyo ju 3022 strony, a przynajmniej tre tylu stron my tu omawia bdziemy, skoro nie moglimy naby dalszych zeszytw III tomu. Zreszt cay tom III nie zdy wyj przed wojn1. Ot w przedmowie2 do Encyklopedii profesor doktor Bogdan Nawroczyski omawia cao dziea i nie uywa ani razu sowa rodzina. A znw profesor doktor Zygmunt Mysakowski w artykule Pedagogika oglna narzeka: Gdy Piotr Wielki lub Ludwik XIV umacniaj rzeczywicie swe pastwa, jake sabo wypada na tle naszego niezdyscyplinowanego spoeczestwa gos krla Stanisawa Leszczyskiego! Od Iwana III do Lenina i Stalina pod uderzeniem mota wykuwa si wiadomo pastwowa rosyjska podczas gdy u nas proces spoeczny przybra charakter wrcz odmienny: wzmacnianie spoecznoci domowej i stanowej na niekorzy pastwa3. Ot, prawd mwic, od wieku XVII nie wzmacniano u nas adnej spoecznoci. Byo, jak w tej szkole nowoczesnej, gdzie si szanuje nade wszystko indywidualno ucznia, samodzielno i wolno. Zot wolno. Baagan4. Prawdziwym demokratom, za jakich susznie uchodzimy, nie imponuje Ludwik XIV. Z jakiego powodu? W wieku XVIII Polacy byli do tego stopnia zdyscyplinowani pastwowo, e pozwalali rzdzi takiej kanalii jak August II oraz takim typom, jak August III i Stanisaw August. Rzd Sasw by tak silny, e nawet mg sobie pozwoli na wprowadzenie do kraju obcego wojska5. Spoeczno domow, czyli powiedzmy po polsku: rodzin do tego stopnia wzmacniay sfery decydujce w drugiej poowie XVIII w. e Plaga rozwodw przybraa takie rozmiary, i o
1

Podobno wyszed jeszcze 11 i 12 zeszyt. Dzieo wychodzio ,,Pod redakcj dra Stanisawa empickicgo, dra Wojciecha Gottlieba, dra Bogdana Suchodolskego, Jzefa Wodarskiego. 2 Przedmowa t. I. cz. I., 16. 3 Enc. Wych., t. I. cz. I., 730. 4 W wybujaym indywidualizmie wyprzedzilimy o kilka wiekw Europ 19 wieku.

jednej z dostojnych pa wczesnych mwiono, e z czasem wyswata si za ca Polsk6. Krtko: w adnym katolickim kraju nie liczono tyle rozwodw i maestw uniewanionych, co w Polsce7, a w stolicy pastwa byy nierzadkie wypadki, e dzieci podrzucano na ulicy albo pod stosem drzewa8. To samo byo za Krlestwa Kongresowego w zaborze rosyjskim. Zaraz na pierwszym sejmie tego Krlestwa patrioci nie mogli wytrzyma, i wnieli projekt rozwodw. ,,Sprawa maestw cywilnych i rozwodw bya przedmiotem rozpraw zaraz na pierwszym sejmie Krlestwa Kongresowego w 1818 roku. Take i sejm 1825 roku zajmowa si kwesti maesk, tym razem jednak zapatrywania na religijny charakter byy nieco zdrowsze9. Gdy znw Stalin uderzeniem mota wykuwa wiadomo pastwow

5 6 7 8 9

Feliks Koneczny: ,,Rozwj moralnoci, Lublin Uniwersytet, 1938, 218. Ks. Jzef Umiski: Historia Kocioa, Lww, 1934, t. II., 176. Aleksander Brckner: Dzieje kultury polskiej, Warszawa, 1939, t. III., Cz. II., 262. Aleksander Brckner: Dzieje kultury polskiej, Warszawa, 1939, t. III., Cz. II., 276. Umiski: t. II. 436.

rosyjsk, to u nas spoeczno domowa rozazia si we wszystkich warstwach, a najjaskrawiej razio to u rzdzcej na samej grze pisudczyzny, ktra jednoczenie tak wykuwaa wiadomo pastwow, e pastwo nasze rozleciao si jak kupa wirw w jednym miesicu 1939 roku. Czy tedy wzmacniali spoeczno domow ci, co pucili z dymem honor Pastwa Polskiego w wieku XVIII i XX? Teraz s takie czasy, e kto wzmacnia potnie sw spoeczno domow, ten musi jednoczenie wzmacnia rwnie potnie sw wiadomo pastwow. I na odwrt. Tak wanie zrobi Stalin. Zacz gorczkowo odradza rodzin w ZSRR.

A czemu postawi tak gwatownie na rodzin? Bo mimo najstraszniejszych uderze mota rozazia si pastwowo rosyjska, gdy tylko j wykuwano, a gdy jednoczenie nie wykuwano rwnie potnym uderzeniem mota spoecznoci domowej. Dopiero jedno i drugie dao mu wyniki w latach 19411945. Inaczej, byaby klapa w owe lata wbrew wszelkim uderzeniom mota. Rodzina dla pastwa radzieckiego nabiera penej wartoci jedynie pod warunkiem rodzenia dzieci. Rodzina jest w zasadzie sojuszem monogamicznodozgonnym. Tylko maestwo dozgonne stanowi pen warto dla spoeczestwa i pastwa radzieckiego. Marks twierdzi, e pastwo polityczne nie moe istnie bez naturalnej bazyrodziny. Oto gosy prasy radzieckiej prawniczej!

Albowiem nie ma potnego pastwa bez potnej rodziny. Nawet pastwa radzieckiego. Tak samo nie ma mdrej encyklopedii wychowania bez naleytego oparcia nauki o wychowaniu na nauce, o wychowaniu w zdrowej wielodzietnej rodzinie. Inna encyklopedia moe by conajmiej encyklopedi znajdkw.

NIE WIERZYMY, BY DNI RODZINY BYY POLICZONE

Powtarzamy: nie znamy kocowych zeszytw tomu III Nie wydajemy tedy sdu o caoci Encyklopedii; Ale trudno si spodziewa, by kocowa tre dziea odbiega kracowo od treci tego, co znamy. Na stronie 497 tomu pierwszego Gottlieb, doktor, tak wyjania: Nie wolno nam jednak zamyka oczu na braki cechujce dzisiejsz rodzin. Susznie zatem zostao rzucone haso wychowania rodzicw; jest to rodek krzepienia rodziny, lecy w zakresie moliwoci pedagogiki. W rnych krajach, zwaszcza w Ameryce, haso to znalazo szerok realizacj w postaci wykadw, wicze, kursw dla rodzicw i innych form organizacyjnych, ktre bd omawiane w tomie III Encyklopedii. Jak te wykady, wiczenia, kursy i formy organizacyjne wygldaj, nie wiadomo, poniewa czytalimy tre tomu III tylko po 640 stron. Ale czy ci, co na te wykady, wiczenia, kursy uczszczaj w Ameryce, maj wicej dzieci, ni tacy, co na takie kursy nie chodz, tego Gottlieb zawczasu nie wyjania. Skdind natomiast wiemy, e w okresie 10 lat przed ostatni wojn wicej ni poowa (0,6) maestw amerykaskich nie wyday na wiat ani jednego dziecka (sprawozdania profesora W.F. Ogburna w towarzystwie Assotiation for Advancement of Science, Chicago, uniwersytet, rok 1933). Ciekawsze za, e profesor doktor Bogdan Nawroczyski, gdy w przedmowie do Encyklopedii omawia tre tomu III, nie uywa tam ani wyrazu rodzina, ani rodzice, ani dom rodzinny. Tej samej maci s tytuy rozdziaw caego dziea. Rozdziay, ktre w swych tytuach zawieraj jeden z tych brzydkich wyrazw, zajmuj w Encyklopedii... 14 stron i 29 wierszy druku 10. Na przestrzeni 3022 stron. Oczywicie, tytu rozdziau a jego tre, to nie to samo. Np. cakowicie prorodzinne w treci a nie w tytuach, cho dotyczce gospodarki chopskiej na roli rozdziay J. Fronia11 zawieraj 4 strony i 70 wierszy. Rzecz jasna, i na tak olbrzymiej przestrzeni stron 3022 mwi si i w innych rozdziaach o rodzinie. W
10

Znaczenie doboru zdrowych rodzicw 40 wierszy (sir. 4041) docent dr Wadysaw Dybowski, t. I., cz. I. Okresy wpyww rodzinnych i pozarodzinnych, Rodzina a dziecko w wieku przedszkolnym, Stosunek do rodzicw po wstpieniu do szkoy , Stosunek do rodzicw w okresie przekory i dojrzewania'', Zmiana w ustosunkowaniu si rodzicw w okresie modzieczym, Zaleno rozwoju charakteru od wspycia z rodzestwem, Stanowisko modziey wobec wymaga domu i szkoy, Prof. dr Stefan Bachowskl, 4 strony i 16 wierszy, (str. 354, 358; 364, 365), t. I. cz. I. Rodzina jako rodowisko, Rozwj historyczny rodziny, Rozkad rodziny wspczesnej, Momenty rnicujce w rodzinie wspczesnej, Znaczenie wychowawcze rodziny, dr Wojciech Gottlieb, 5 stron i 6 wierszy, (str. 485, 486, 493, 494, 495, 496, 497). T. I., cz. I. Czytanie w domu, czytanie w szkole, dr Wadysaw Szyszkowski. 57 wierszy. (str. 307, 308). T. II. W tomie III: Wsppraca domu ze szko (str. 133) w artykule Ziemnowicza; Praca domowa ucznia (str. 203201) w artykule Gaeckiego; Opieka zlecona w rodzinach i Opieka, domowa (str. 550552 i 553554) w artykule Bobickicgo i Grabiskiej oraz Informacje rodzicw w artykule Soniewskiej (str. 594595). 11 Rozdziay: Waciwy typ szkoy ludowej, rolniczej w Polsce, Nauczanie organizacji gospodarstwa, Budownictwo gospodarskie, Nauczanie rachunkowoci, Nauczanie chowu zwierzt, Wycieczki naukowe uczniw, str. 734, 740, 741745; T. II.

III tomie mona naliczy 1342 wiersze powicone rodzinie, zatem w sumie 13 stron 42 wiersze. W Encyklopedii sto wierszy przypada na stron. Ale na og szkolizm szaleje w Encyklopedii12. Szkolizm, czyli przesadne uwzgldnianie szkoy w wychowaniu. Gottlieb mwi z naciskem rozstrzelonym drukiem: Nie wierzymy, by dni rodziny byy policzone, po czym stawia przecinek i ju spokojnie koczy zdanie tak oto: i sdzimy, e wszystko, co przyczynia si do wzmocnienia tej instytucji, suy modemu pokoleniu13. Czy te Gottlieb zaryzykowaby w tyme dziele i te rozstrzelonym drukiem takie oto zdanie: Nie wierzymy, by dni szkoy byy policzone! Gdyby je zaryzykowa, byby dowd, e Encyklopedia przynajmniej tyle ceni twr sztuczny: szko, co i przyrodzony: rodzin. A byoby to przecie mao, bo jak mona rwna to, co sztuczne, z tym, co naturalne!

PEDAGOGIKA W KRYNOLINIE
Profesor doktor Bogdan Suchodolski w wielkim artykule Wychowanie moralnospoeczne o rodzinie mwi kapanin w 60 wierszach, artyku za liczy 7259 wierszy. 0,8%!... 14 . Gottlieb za pociesza na str. 496, t. I: Mimo tak wielkiego osabienia rodziny, jako instytucji wychowawczej, znaczenie jej, jako czynnika wychowania, bynajmniej jeszcze nie zniko. Widocznie w dawnych czasach te jeszcze nie zniko, bo profesor doktor Stanisaw empicki w artykule Polskie tradycje wychowawcze daje o rodzinie bzdurne 56 wierszy, gdy artyku liczy 5392 wierszy, 1,3%... 15 . A przecie rodzina, to byo co wicej ni 1,3%... w yciu Polski. Mawiano, e Polska staa jednostkami. Rzec by raczej mona, e staa rodzin. W spoeczestwie tak niedostatecznie obwarowanym instytucjami adu i bezpieczestwa publicznego, w kraju, o ktrym Rej piszcy w porze, co w oczach wszystkich pniejszych pokole uchodzia za zote czasy narodowego bytu, powiada z gorycz, e adna banda, a sna i cygaska, nie jest w takiej niedbaoci, a sna jest w lepszym opatrzeniu nili sawne a zacne to pastwo nasze przewana cz tych obowizkw, ktre spenia winny pastwo, wadze, ustawy, spadaa na rodzin.
12

Zadaniem szkoy w myl ustawy o ustroju szkolnictwa z dn. 11 marca 1932 r. jest uatwi pastwu wychowanie i ksztacenie ogu na wiadomych swych obowizkw i twrczych obywateli Rzeczypospolitej. Ot dr Henryk Rowid utrzymuje na str. 768, T. II., e jednostki takie moe wychowa szkoa, kierujca si zasadami pedagogiki twrczej, szkoa w kirej stosowane s metody uwzgldniajce aktywno i twrczo dziecka. 13 Enc. 497, T. I, cz. I. 14 Na stronach: 8996 wierszy, 9046 w., 9074 w. 91111 w., 9143 w.. 9154 w., 9315 w., 9389 w., 9417 w. T. I. cz. II. 15 Na stronach: 10247 wierszy, 10264 w.. 10334 w., 10369 w., 10407 w., 10472 w., 10548 w., 10676 w., 1072jeden wyraz. T. I, cz. II. Jest to dziwne, bo ten sam autor w innej swej pracy (Polski Idea Wychowawczy) Lww Warszawa, str. 38, 39) tak pisze: Na zakoczenie pragn podkreli rzecz, ktra wydaje mi si szczeglnie charakterystyczna dla Polski i Polakw: wysok ocen roli wychowawczej rodziny i domu, w caoksztacie naszych pogldw na wychowanie. A nieco dalej: Kult domu rodzinnego, kult matki wychowawczyni, afirmacja wpyww wychowawczych rodzicw i atmosfery rodzinnej maj u nas za sob wag poparcia wielowiekowej tradycji. Jeszcze dalej, porwnujc szko z rodzin tak pisze na korzy rodziny: Misja wychowawcza rodziny bya natomiast zawsze bezsporna.

Najsurowszy nawet sdzia przeszoci przyzna musi, e rodzina polska speniaa ten wielki obowizek, e bya najsilniejszym fundamentem obywatelskim i narodowym i e w najgorszych nawet czasach by nim nie przestaa. Etyczna sia rodziny dugo bya jedynym ratunkiem spraw publicznych; rodzina bya te najwysz, a moe nawet jedyn rozstrzygajc instancj opinii w spoeczestwie, ktrego kltw bya bezkarno, i pobaliwo publiczna. Bardziej ni na wyroku trybunalskim, bardziej ni na sejmikach i na sejmie, na zjazdach i wyborach, gruntowao si zdanie o ludziach na opinii rodzinnej nawet banita i infamis dugo mg wyzywa bezbronne spoeczestwo i artowa z wyrokw publicznych, ale prg poczciwego domu wytyka kres jego zuchwalstwu, a zwizek z szanown rodzin sta si dla niego niemoliwym. Wpyw i znaczenie rodziny byo tym potniejsze, im szerzej pojmowano jej granice, a nigdzie nie pojmowano ich tak szeroko jak w Polsce 16 . Tak byo wieki cae, a dzi? Na to odpowiada jedna z najzasueszych w dziedzinie wychowania Polek. Cecylia PlaterZyberk: A kt zdoa przewidzie, co zaway moe w losach kraju rodzina chrzecijaska 17 ! I c na to uczone belfry z Encyklopedii? A gdzie przechowywaa si Polska, gdy nie byo szk polskich? Gdzie utrzymuje si polsko u 8miu milionw naszego wychodstwa, jak nie w domu rodzinnym wychodcy? Gdzie przetrwaa Polska w cigu 600 lat na lsku, jak nie w ludowej lskiej rodzinie polskiej? Gdzie trwaa i gdzie kipiaa prac dla wolnoci Najjaniejsza Rzeczpospolita w latach 193945, jak nie w rodzinach polskich? Gdzie urzdowali w one lata Delegaci Rzdu Polskiego, gdzie sprawoway swe czynnoci wadze Polski podziemnej, jak nie na onie rodzin, nieomal pord dzieci? Encyklopedia, jak dotd, na 3022 stronach nie zawiera adnego artykuu o rodzinie, artykuami za w Encyklopedii nazywaj si rozprawy na tematy zasadnicze, artykuw za tych jest dotychczas 100 na przestrzeni 3022 stron. A przecie jestemy narodem, a wic spoecznoci rodzin. Nie wylecielimy sroce spod ogona. Nie przychodzimy na wiat pod mostami, ani pod awkami szkolnymi. Nie mamy nic z hordy wypdkw. Kady z nas pochodzi z rodziny i jest czonkiem rodziny. Dlatego nie potrzebuje nas dopiero szkoa uszlachetnia, a nie potrzebuje tym bardziej, im zdrowiej yjemy yciem rodzinnym i im bardziej spoeczestwo nasze jest narodem. To, e Encyklopedia mwi w wielu miejscach o rodzinie, to nie wszystko. To, e zaleca wspprac szkoy z domem, to mao 18 . To, e znalazy si tam artykuy ksiy katolickich o wychowaniu
16 17

Wadysaw oziski: ycie polskie w dawnych wiekach, Lww, 1912, str. 141, 142. Na progu maestwa. Warszawa, 1918, 20. 18 Np. na str. 807 (T. I., cz. II.). W artykule Wychowanie dzieci i modziey pisze dr Piotr Dbrowski: Dom i szkoa, to dwaj waciwi i niezawodni wychowawcy, oba czynniki musz wspdziaa w wychowaniu dziecka. Na str. 789 (tene): Wychowawca pamita musi, e nie on jeden wychowuje dziecko. Nauczanie o wspdziaaniu wychowawczym domu i szkoy wchodzi w zakres nauki o rodowisku wychowawczym w zakadach ksztacenia nauczycieli szk powszechnych (w pedagogiach), str. 769, T. II.: Wspdziaanie wychowawcze domu i szkoy (Rowid).

religijnym i nauczaniu religii (razem 4500 wierszy) 19 , niczego nie dowodzi. Nie stroj one z caoci dziea, ani cao z nimi. Ni przypi, ni przyata. To, e dzieo ma liczne miejsca zdrowe, a nawet mdre, te jeszcze nie wszystko. adna ksika nie moe by wycznie chora, ani wycznie gupia. Za trudna taka specjalno. Postawa ideowa tak obszernego dziea jest przebrzmiaa. To nie po polsku. Zalatuje od tego wiedz starokawalersk. mierdzi to masosk starzyzn z epoki krynoliny,... Fircyka w zalotach i zotego motka na wszy 20 . Mole si w to wday. Naftaliny!

ROZMOWA Z DZIADEM
Tak le jest u nas z wychowaniem, e mimo wszystko woa bd: szk! szk! Owszem. Lecz trzeba przede wszystkim poprawi wychowanie w rodzinie. Czekamy na Encyklopedi wychowania, pozbawion bzika szkolnego. Ale kiedy specjalnego studium, powiconego rodzinie, jako rodowisku wychowujcemu nawet nowsza literatura pedagogiczna niemiecka nie posiada21. Bo widocznie nie jest to pedagogiczna, ale szkolna literatura. Ciasna. Sekciarska. Karowata. Szcztkowa. A u nas cay nard musi doskonali swe wychowanie. Ale i Encyklopedia pojmuje najszerzej wychowanie22. Program szkolny nie jest jedynym czynnikiem wychowujcym. Jest on tylko jednym z czynnikw i to nie najwaniejszym powiada Nawroczyski (str. 40, tom III). Dziaalno kobiety jako gospodyni i matki dotychczas za mao uwzgldniano w programach szk eskich stwierdza Gottlieb (str. 31, t. III). e nie moe by wielkiej rnicy midzy komfortem pomieszczeniowym szkolnym a komfortem
19

Dydaktyka religii w szkole powszechnej (str. 209221, T. II.), Dydaktyka religii w szkole redniej (str. 222240, T. II.), Wychowanie religijne (str. 838867, T. I., cz. II.) w sumie licz o 211 stron mniej ni Suchodolskiego Wychowanie moralnospoeczne' (str. 269942, T. I., cz. II.) 20 A do poowy XVIII wieku wychowanie szkolne w Europie katolickiej znajdowao si w rkach Kocioa, a prowadziy je zakony i duchowiestwo wieckie. Od tego czasu masoneria walczy, by szkolnictwo katolickie zniszczy. W r. 1759 masoneria rkami Pombaa wyrzuca Jezuitw z Portugalii, z Francji wyrzuca ich rkami Ludwika XV, a rkami Karola III (r. 1767) z Hiszpanii. W ten sposb oczyszczano teren szkolny. Zaczyna si odtd wychowanie szkolne wieckie, pastwowe, jednolite, powszechne, przymusowe. 21 Dr Helena Podkulska: rodowisko rodzinne, Lww, 1936, 7. 22 I rzeczywicie tak jest. Por. midzy innymi, Gottlieb, str. 456, 497 (szkoa jest zastpcz instytucj wychowawcz, e szkoa jest dopiero drug wielk instytucj wychowawcz, a rodzina pierwsz) oraz strony 451, 452, 502507. Tom I. Suchodolski: str. 931, 937 (wytwarzanie waciwej postawy modziey wobec kultury duchowej dokonywa si moe w szkole, ale przede wszystkim dokonywa si powinno poza szko: w domu i w organizacjach modziey o charakterze kulturalnym; nie mona si opiera wycznie na szkole; niezmiernie wanym zadaniem jest objcie prac wychowawcz caego spoeczestwa), oraz sir. 893, 894, 918, 930, 941, T. I. Pohoska: t. I. str. 955 (Terminem wychowania... moemy rozwaa zagadnienia wychowania obywatelskiego caego spoeczestwa dorosego). Radliska: str. 692 (w Anglii si mwi o koniecznoci ksztacenia przez cae ycie dla ycia) oraz str. 692697, 827832. Tom I. Mysakowski: str. 12, 16, 18, 19, 729732. empicki, np, gdy mwi o Jdrzejewiczu: str. 1073. Tom II. Dbrowski Piotr: str. 789. Tom I. Nie przytaczamy tu wszystkiego.

mieszkaniowym obywatela wyjania Mczeski (str. 213, t. III). Radwan idzie tak daleko, e woa, i ujawnia si i nabiera gbokiego znaczenia prawda, e godnego czowieka moe wychowa jedynie godne ycie (str. 607, t. III). Sosnowski za pozwala sobie, jeeli nie wyej, to rwnorzdnie ze szko traktowa zwizki modziey jako instytucje wychowania (str. 520). A Suchodolski (str. 831941 t. I.)? A co wygaduj na szko i jej niemoc wychowawcz Maria Dzierzbicka i Radwan w tomie III! Encyklopedia nawet uwzgldnia warunki gospodarcze w yciu rodzinnym. Na str. 496 pisze: Mniej liczebna rodzina, wskutek samej swej struktury nie jest bardzo dobrym rodowiskiem wychowawczym, wiksza za moe ni by tylko w sprzyjajcych warunkach ekonomicznych23. Ostatnie zdanie to kompromitacja! W to uwierzy moe tylko bcwa, ktry ceni wyej pienidz ni dziecko polskie. Owo zdanie naley zmieni. Jak zmieni? Nastpujco: wiksza za moe ni by tylko przy zachowaniu postawy ideowej przez rodzicw. Ale dzieo z ca powag... O! co to, to nie. Profesor doktor Stanisaw Kot w podrygujconiefrasobliwy sposb pisze sobie na ten przykad o asce i charyzmacie u dzikusw i u... duchowiestwa katolickiego. To oszczerstwo! Dowody! Oto czarne na biaym: Na str. 574, t. I, omawiajc inicjacj modziey u ludw pierwotnych, uczony profesor tak powiada: Tak wtajemniczony czonek zbiorowoci nabywa etosu grupy, nowego a trwaego usposobienia moralnego, osiga ask, a z ni charismat, co mu daje wiadomo siebie i pewno w yciu i w dziaaniu. Trzydzieci stron dalej (604) w rozdziale Rola Kocioa i wychowanie kleru czcigodny autor tak mwi o duchowiestwie katolickim redniowiecza: Ten stan za zgodn wol monarchw i wiernych obj kierownictwo duchowe i moralne spoeczestwa wieckiego, do czego upowaniao go w oczach wasnych, jak i ogu, posiadanie charismatu, witego posannictwa, piastowanie tajemnic wiary i szafowanie jej ask. Czyli: gdy stary dzikus modego dzikusa wtajemnicza, to mody dzikus osiga ask i charyzmat. A kler katolicki te wierzy, e dysponuje ask i e ma... charyzmat. W dodatku profesor doktor nie umie pisa po polsku wyrazu charyzmat 24. Trzeba wic byo by doktora profesora w t pisowni wtajemniczy. Inicjacja. I zwoa na ten obrzd z p Polski. Jak demokracja, to demokracja. Wicej wiata! Wicej wiata! Ale pisz i po katolicku w Encyklopedii rwnie ludzie wieccy: taki Zagajewski, ukiewiczo... To bzdurnie maluczko. W sam raz dla dziada. Nie jestemy dziemi. - Ale Encyklopedia daje a cztery artykuy o wychowaniu dorosych!
Nie cztery: siedem, a moe i to nie wszystkie. Bo znamy tre tomu III tylko do 640 strony. Mimo to szkolizm a bucha z dziea. Czemu s tu dwa artykuy o osobowoci ucznia i nauczyciela, a nie ma o osobowoci ojca i matki? Czemu jest a sze artykuw o
23

Gottlieb, w rozdziale: Momenty rnicujce w rodzinie wspczesnej w artykule Morfologia socjologiczna wychowania, t. I. 24 Kot pisze charismat (str. 573, 574, 575, 583, 584, 604, 611, 626). Gdyby zajrza do rdowego dziea katolickiego o charyzmatach w tumaczeniu polskim, mianowicie do A. Tanquerey'a Zarys teologii ascetycznej i mistycznej, Krakw, 1928, to na str. 802, t. II. znalazby pisowni polsk tego terminu, a na stronach 697 i 698 wytumaczenie, co ten termin znaczy w teologii katolickiej. O charyzmatach znalazby w dziele ks. arcybpa Jzefa Teodorowicza: Zjawiska mistyczne i ich tumaczenie, Pozna, 1933, oraz w pracach ks. dra prof. P. Siwka: Konnersreuth w wietle nauki i religii, Krakw, 1931, i Metoda bada zjawisk nadprzyrodzonych, Krakw, 1933. Siwek uywa te karyzmat.

rnych typach szk, a nie ma ani jednego o rnych typach zdrowego ycia rodzinnego? Czemu s uczone drobiazgowe artykuy o higienie szkoy, o budownictwie szkolnym, nawet o meblach szkolnych, a nie ma artykuw o higienie domu rodzinnego, meblach w domu rodzinnym, albo choby o budownictwie mieszkaniowym dla nauczyciela rodzinnego? Czy ju same znajdki uczszczaj do naszych szk i czy naprawd nauczycielstwo polskie nie ma ju nic wsplnego z kultur rodzinnego ycia? Ale Nawroczyski w przedmowie zapowiada, e w tomie III: W drugiej czci zanalizowane bd rne formy pozaszkolnej dziaalnoci owiatowowychowawczej wrd dzieci, modziey i dorosych a wic instytucje opieki spoecznej, zwizki i zrzeszenia ideowe, organizacje owiatowe, biblioteki, muzea, teatr, radio, kino, prasa itd.25. Piknie, bodaj wszystko to czytalimy do owej strony 640tej. Lecz czyme mierzy Encyklopedia warto wychowawcz owych organizacyj, zrzesze, radia itd.? Czym zmierzy, jeeli nie posiada miary, bo nie posiada adnego wiatopogldu? Jest bez charakteru. Groch z kapust.

BRAZYLIJSKI CHRZSZCZ PASSATUS

Ale uczony musi ujmowa zagadnienie wychowania bez namitnoci. Wanie En....... To naiwna Encyklopedia. adnego artykuu nie daje o masonerii w szkolnictwie. A przecie masoni krc wychowaniem szkolnym jak pies flakiem ju od XVIII wieku. I u nas przed wojn wysze stanowiska w MWR i OP opanowali ludzie zwizani z masoneri26; a popychado masoskie byo nawet tym ministrem wychowania, ktry uoy... polski idea wychowawczy 27. Rozwodzi si o tym ideale i o tym ministrze Encyklopedia28. Ale.... Masoneria wprost dyktuje, co si ma dzia w szkolnictwie29. A..... Masoneria nie tylko dy do zrwnania z ziemi maestwa, rodziny, Ojczyzn i Kociow30. Z najwiksz wszake jednomylnoci zda sekta masonw do tego, aby przywaszczy sobie wychowanie modziey31. Masoneria, to zaarty wrg demokracji. To najczarniejsza reakcja. Jak kada sekta. Bo sekta, to jednostronno. A jednostronno ta chce wszystkim rzdzi. Chce zupi wszechstronno. I czemu to Encyklopedia, tak dbajca o wychowanie pastwowe32 i wszechstronno wychowania, nie ostrzega przed tak zawszon ideowo sekt, jak masoneria? Czy nie jest masoneria przeciwiestwem Kocioa, 33 przeciwiestwem moralnoci i przeciwiestwem pastwa ? I przeciwiestwem
25 26

Z Przedmowy Nawroczyskiego, 5, t. I. Por. Stanisawa Piaseckiego artyku Pod znakiem trjkta, w Prosto z mostu z 24. 7. 1938. 27 Minister Czerwiski, twrca tzw. wychowania pastwowego. 28 empicki (w Enc. wych.) nazywa tego masona niepospolitym wychowawc (str. 1071) i powica mu 250 wierszy (str. 10701071). Czerwiskiego jako masona wymienia masoskie wydawnictwo E. Lennhoff, O. Posner w Internationales Freimaurerlexikon, AmaltheaVerlag, ZrichLeipzigWien, r. 1932, str. 314). 29 A. G. Michel: Pastwo w okowach masonerii, Katowice, 1937, 169270 i in. Jean Marques Riviere: Wolnomularstwo a szkoa, Katowice, str. 542. 30 U Michel'a, sfr. 369; u Riviere'a, str. 6. 31 Leon XIII o masonerii, encyklika z dn. 20. 4. 1884 r.; Warszawa, 1929, 26. 32 Enc. w. 10701076. 33 Leon XIII.

wszechstronnoci! Czemu Encyklopedia milczy, ile ju masoneria wyara imponderabiliw z ycia modziey polskiej i narodu, oraz co zamierza ona dalej zniszczy za pomoc... szk? Czy nie do wiatych wychowawcw stosuje si upomnienie Leona XIII, by nie byli jako psy nieme, ktre nie mog szczeka, i by nie pozostawiali naszej trzody dzikim zwierztom34? O rodzicach i potomstwie... chrzszcza brazylijskiego (passatus) mwi profesor doktor Mysakowski w rozdziale Wychowanie pierwotne (w artykule Pedagogika oglna)35, natomiast nic nie mwi o sekciarzach jednostronnych i przysigych gorszycielach polskiej modziey: masonach nauczycielach. A czy nie a sobie u nas, zawszone kultur masosk, profesorydoktory? I czy nie ciesz si z tego? Czy nie twierdz, e im z tym dobrze? I e to... naukowo? e to obiektywnie. Czemu o tym gatunku... chrzszcza (passatus) nie opowiada wiaty profesordoktor? Wid lepy kulawego.

PRZESD ZWYCIONY
A przecie masoneria daa nam konstytucj trzeciego maja, Kociuszk, powstania? Konstytucj Trzeciego maja, Kociuszk i powstania dao serce polskie. Ale jednoczenie serce polskie ara wesz: masoneria. Cooo?! Dajemy dokumenty. a) Stanisaw August wtajemniczony zosta do wolnomularstwa jak niedawno ustali Askenazy modziecem jeszcze, bo w r. 1753 czy 1754...36. Ot nie wiemy, czym si rni, a nawet, czy w ogle si rni mason bdcy w stopniu Ranego Krzya od masona, ktry zostaje przyjty do loy, jako kawaler ranozocistego krzya. Odpowied na to daby specjalista. A po co te rozrnienia? Zaraz zobaczymy. U wolnomularzy, jak i u Templariuszw, istnieje haniebny zwyczaj zapierania si Chrystusa, stanowicy warunek zostania prawdziwym masonem w stopniu Ranego Krzya wedug rytuaw autorw masoskich. To jedno. A drugie: b) Stanisaw August da si z czasem pocign do okultyzmu w cisym tego sowa znaczeniu. Dokonao si to, jak twierdzi Askenazy, nie precyzujcy zreszt zwyczajem swoim dotyczcych rde, w cigu roku 1779, kiedy to krl przyjty zosta za porednictwem Szwajcara Glayr'a, jako kawaler ranozocistegokrzya (najwyszy, sidmy stopie wolnomularski) pod imieniem Salsinatus (anagram imienia Stanislaus) Magnus do loy warszawskiej Karol pod Trzema Hemami, pracujcej w jzyku niemieckim, a mieszczcej si w domu gminy ewangelickiej przy ulicy Krlewskiej. W tym charakterze zoy te Krl jak dalej podaje Askenazy przepisan przysig zakonn z zastrzeeniem swych obowizkw obywatelskich i krlewskich37.
34 35 36 37

Leon XIII. Enc, w., 705, t. I, K. M. Morawski: ,,rdo rozbioru Polski, 236. Morawski (rdo), 240.

c) Galicji nikt nie chcia, nawet pniej Mikoaj pierwszy, a ju, uchowaj

Boe, Stanisaw August, ktry zoy per procura homagium, czyli przysig na wierno w sdzie lwowskim, albowiem i on by galicyjskim obszarnikiem38. d) Krl polski po ograbieniu swego pastwa pragnie zachowa swe dobra w odcitych dzielnicach i skada przysig na wierno nowemu panu! Oto miara narodowa wczesnych rzdcw Polski, oto postpek zgodny z etyk wolnomularza. e) Istotny stosunek wolnomularstwa polskiego do rozbiorw ujawnio symboliczne. odezwanie si Jzefa Ankwicza, kasztelana sdeckiego, Mistrza krakowskiej loy Przesd zwyciony, na sejmie rozbiorowym w Grodnie w r. 1793, gdzie ratyfikowano drugi rozbir. Oto co mwi o tym Korzon. f) W nocy wojsko otoczyo zamek, oficerowie weszli do sali posiedze a jenera Rautenfeld zaj miejsce obok tronu. Wtedy nastpia znana sesja niema; izba spdzia noc w zupenym milczeniu. Nareszcie nad ranem Ankwicz owiadczy, e milczenie jest znakiem przyzwolenia. Siedzcy obok krla, Rautenfeld, wziwszy go za rk, woy w ni owek; Stanisaw August podpisa swe imi na traktacie39.

ZA RCZK NA POWIETRZE!
Haniebne! Jednak gdy chodzi o nauk, to uczony musi by neutralny wobec zjawisk: musi by bez uczu. W takim razie niech si powiesi. Nie ma nic bardziej neutralnego ni trup. Przecie dopki yjemy, mamy ludzki stosunek do zjawisk! A moe si nie my, eby mie obiektywny stosunek do higieny? Albo nie uczy si i nie naucza: eby mie obiektywny stosunek do wiedzy? Uczciwo, oto obiektywizm! Gdzie ludzie praktykuj uczciwo, tam jest powietrze najzdrowsze dla nauki. Obiektywno nauki i jej uniwersalizm, to nie to samo, co postawa aparatu fotograficznego, jednakowa wobec kadego zjawiska; postawa taka sama wobec prawdy, jak i wobec faszu; taka sama wobec ofiarnoci bohaterskiej, jak i wobec zbrodni; taka sama po to tylko, by mie zdjcia ze zjawisk jak najbardziej neutralne. Ale wiedza musi by neutralna! Wiedza tak, ale uczony: nie. I jeeli uczony jest neutralny wobec Chrystusa i Narodu, to go wraz z jego nauk wysadzi w powietrze! Zneutralizowa do czysta! Ale powaga nauki.... Wanie: naukowcw od pedagogiki bdzie mona bra powanie, gdy rwnie miao jak do dzieci, wezm si do wychowania tych, co nadaj ton yciu narodu, bo inaczej zmarnuj si wysiki stu tysicy nauczycieli polskich, choby wszyscy ci nauczyciele byli witymi. Ale i Encyklopedia mwi co takiego! W takim razie czemu naukowcy od pedagogiki nie stawiaj dostatecznie po msku: na ostrzu noa szeregu spraw, ktre s dla narodu najdoniolejsze wychowawczo? Stawiaj! Na przykad Suchodolski. I inni. Wsplnie Radwan z
38 39

Stanisaw Wasylewski: Bardzo przyjemne miasto, Pozna, str. 103. Korzon Tadeusz: Wewntrzne dzieje Polski za Stanisawa Augusta, Krakw, 1897, t. IV, str. 75

Dzierzbick poruszaj takie sprawy w tomie III. Albo to, co Radwan mwi w tyme tomie?! I on sam, Radwan, i oboje z Dzierzbick pisz z pasj40. To wyjtki. Na og inni mwi o tym beznamitnie, agodnie, pod nosem, szeptem: naukowo, obiektywnie? Czemu autorzy Encyklopedii milcz, na przykad, o tym, czy nadal ideaem onierza Armii Polskiej ma by: Polska, wdka, dziewka? Czemu milcz o tym, e podczas suby wojskowej przez ten idea, jak przez filtry, przepuszcza si ca zdrow modzie msk? Czemu milcz o tym, e ten stan rzeczy spowoduje to, e trjidea Polska, wdka, dziewka zmieni sw kolejno na dziewka, wdka, Polska? Sign do rda! Kto woa z katedry uniwersyteckiej o wychowanie dla modziey, a tylko miauczy umiarkowanie, bd tumaczy beznamitnie (bez naraania si) o postpowaniu niewychowawczym tych, co rzdz yciem, ten ma postaw nie uczonego, ale korepetytora, lokaja, tchrza. Nie mona zamiata tylko na parterze, bo miecie z grnych piter bd spada nam na gowy41. Ale gdy chodzi o zjawiska wychowawcze, zachodzce poza szko, to nauka nieomal ich nie tkna, nie moe wic Encyklopedia podawa wiedzy o tym, czego nie zbadano. I gdzie to wanie Encyklopedia wyjania. W takim razie nie jest to Encyklopedia wychowania, tylko Encyklopedia szkolnego wychowania. Tak jak caa pedagogika naukowa, ktra dopiero wyazi z powijakw szkolizmu. Taka nazwa Encyklopedii byaby cilejsza naukowo, jeeli ju wszystko w tej Encyklopedii ma by naukowe. Zreszt pchn naprzd wiedz o wychowaniu! Od czeg nauka polska? Jeeli wiedza pedagogiczna wiata masoskiego cigle jeszcze chodzi na czworakach (naturalizm), jeli zabdzia w lep uliczk aweczczyzny (szkolizm), upastwawiania oseskw (obki), upastwawiania niedolatkw (przedszkola... powszechne, przymusowe), upastwawiania szkoy (szkoa jednolita), a nawet upastwawiania... wychowania (monopol na szko, jak na wdk), i dusi si z tego powodu, to wyprowadzi j stamtd energicznie! Bo w tym naukowym powietrzu pedagogicznym ju jest tak ciasno, e siekier mona by w nim zawiesi. yjemy w czasach mroku pedagogicznego, nie mamy nawet pojcia o naszej dekadencji powiedzia Stanley Hull, Amerykanin42. Cywilizacja naukowa zamkna przed nami wiat ducha mwi Carrel, wielki lekarz, laureat Nobla43. Naley wic wyprowadzi pedagogik z mrokw zdziwaczaej nauki na wiee powietrze. Za rczk. Bo w gruncie rzeczy ci mocarze od wiedzy pedagogicznej, to jeszcze dzieciaki szalenie... obiektywne. Wprawdzie nie boj si ju... kominiarza, ale za to uciekaj panicznie przed... Chrystusem.

GHETTO DLA DZIECI I MODZIEY

eby nie wiem jak ksztaci nauczyciela, to bdzie zawsze sztucznym wychowawc, podczas gdy ojciec i matka to wychowawcy naturalni. O sztucznoci wychowania szkolnego, o frazeologii wychowawczej nauczycielstwa, o nikych moliwociach wychowania szkolnego oraz o tym, e: Drog
40

Np.: wychowawca nie moe by obojtny na to, co si dzieje w dojrzaym spoeczestwie; obowizany jest stawia postulaty i powoany jest do krytyki.Uwag wychowawcw zbyt mao pochania sprawa: jak to ycie, w ktre wejdzie nasza modzie, powinno by przebudowane, by ona moga w nim suy swym ideaom. Suchodolski, t. I., cz. II, str. 936. Dzierzbicka i Radwan (tom III., str. 306336); sam Radwan (t. III., str. 603610). 41 E. Burger: Czterdzieci lat w subie bociana, Katowice, 1931, 176. 42 Educational Problems, II., str. 221. 43 Czowiek istota nieznana. Warszawa, Trzaska, Ewert, Michalski, str, 149.

powolnego gromadzenia dowiadcze utrwala si poczucie brakw, bezpodnoci sztucznego wychowania, konstruowanego przez szko z elementw; e: Gwny nurt procesu wychowawczego pynie poza szko pomimo jej ambicji i wysikw stwierdzaj w Encyklopedii Radwan i Dzierzbicka (str. 310312, t, III). Ze szkoy nie ma co robi podstawy spoeczestwa, bo spoeczestwo stoi na fundamencie, nie na dachu. Od fundamentu, to znaczy od rodziny zacz, nie od szkoy. Szkoa jest dobra, gdy w rodzinie jest wszystko w porzdku. Jeeli tata i mama wszystko zrobi, co do nich naley, to i nauczyciele wszystko zrobi, co do nich naley. Ale jeli rodzice si opuszcz i tylko na nauczycieli oglda si bd, to i nauczyciele si rozpuszcz, choby im stawiano paace, podwyszano pensje z godziny na godzin i doksztacano ich dzie i noc. Gdy rodzice francuscy nie chcieli mie naturalnej liczby dzieci i dla swych jedynakw zrobili sobie ze szkoy podstaw wychowania, to nauczyciele francuscy tak zgupieli, e chcieli si pozabija, tak jeden za drugim uchwalali rzuca bro, gdy wrg najdzie Francj. Sali drog dla Hitlera i Himmlera. I rzeczywicie, 3 miliony onierzy francuskich podnioso apy do gry, gdy zobaczyli czogi niemieckie. Jest jasne, e i w szkole ma by wychowanie, a nie ogupianie, jak to robiono u nas z urzdu od roku 1926; lecz przede wszystkim trzeba zrobi z domu rodzinnego najdoskonalszy orodek wychowawczy. Jeeli si do tego nadaj, Panowie Encyklopedyci, to dobrze; jeeli za nie, to doucza si im o rodzinie! Wychowanie powinno by przede wszystkim dzieem rodziny44. Czciowo takie zdanie wypowiada i Suchodolski W Encyklopedii (str. 931, t. I.). Tyle dzi jest wszdzie szk i tak le na wiecie? Dochodzi nawet do takich straszliwych tragedyj, jak ostatnia wojna? A czy byo kiedy takie mnstwo szk i tylu nauczycieli, co teraz? Czy byy kiedy tak rozwinite nauki pedagogiczne? Co wic jest w grubym nieporzdku z tym naukowym wychowaniem szkolnym! Zreszt, po co dzieli ycie osobno na pieko dla dorosych i osobno na rajszko dla dzieci i modziey? Po co ze szkoy robi ghetto, w ktrym wszystko musi by wychowawcze, a w reszcie ycia maj sobie hula Hitler i towarzysze? Po co w tym rajskim ghetcie urabia modzie wychowawczo, a potem urobion wpuszcza do tego pieka, jakim jest ycie poza szko? Czy po to, by ci urobieni stawali si w owym piekle takimi, jak wszyscy? Dookoa Wojtek! Na co te igraszki? Czy to te wiedza kae tak robi? Kto wymyli tak wiedz? Taki system wychowania narodu? Przecie to bzdura nad bzdurami! Buda mwi modzie na szko. I to jest zdrowsze ni stosunek do szkoy, jak do wylgarni jakich ludzi doskonaych. W szkole, nawet w najlepszej, nie mona modziey stuprocentowo naprawi, ale mona j doszcztnie zepsu, jeeli si do tego wemie, masoneria. Dlatego wanie wmawia ona huraganem propagandy wiar w szko. Im masoneria duej przetrzymuje modzie w szkole i im dalej j trzyma od rodzicw
44

W Encyklopedii spotykamy .zdania, jak midzy innymi, przytoczone wyej (odnonik 24), oddajce pierwszestwo w dziedzinie wychowania rodzinie. Ale Encyklopedia nie wyciga z tego wszystkich wnioskw. Carrel, laureat Nobla, mwi: ...szkoa nie potrafi zastpi wychowania indywidualnego udzielanego przez rodzicw. Nauczyciele speniaj nieraz w sposb zadowalajcy sw rol intelektualn. Ale jest rzecz nieodzown rozwija jednoczenie aktywno moraln, estetyczn i religijn dziecka. Rodzice maj w wychowaniu udzia, od ktrego nie mog si uwolni. Kobieta musi wrci do swej czynnoci naturalnej, ktra polega nie tylko na rodzeniu, ale i na wychowywaniu dzieci (str. 267. Kobiety powinny otrzyma wysze wyksztacenie, eby sta si zdolnymi do uczynienia z wasnych dzieci istot o cechach wyszych, a nie po to, aby zosta doktorem, adwokatem, lub profesorem (str. 255).

i Kocioa, tym bardziej na pewno moe nam w szkole dzieci popsu. Oto czemu masoneria propaguje coraz bardziej dugoletni przymusow pastwow szko powszechn, a nawet cay czas wolny dzieci, modziey i rodzicw chce wpdzi do ghetta szkolnego. Masoneria nie ma tylu czonkw, by moga wpywa na cay nard. Ale wystarczy, e ma wpyw na nauczycielstwo, wwczas nauczycielstwo masoskie ogupi wszystkich. Chodzi tylko o to, by jak najwicej modziey i dorosych chodzio do masoskiej szkoy i by chodzili tam jak najduej. By profani 45 nie wyazili z ghetta szkolnego. Jest to pewnego rodzaju obz koncentracyjny, wprawdzie mniej chamski ni gestapowski, a moe on by nawet luksusowy 46, ale nie mniej uciliwy i przeraajco nudny. Nauczyciel przemierdy masoneri odratuje tam kady mzg ideaami masoskimi ju od przedszkola. Ghetto szkolne ma by czym w rodzaju wityni humanitarnej, a nauczyciel ma by w tej wityni wykadowc, kapanem, sportowcem, spoecznikiem, kaznodziej, kuglarzem od urzdzania zabaw, wycieczek, statystyk; ma wydawa drugie niadania, ma by czym w rodzaju pastora amerykaskiego, sowem ma by wszystkim, a oprcz tego nauczycielem. Kapitalny zawd. Kto to moe wytrzyma? Histeria szkolna?!

CZAPKA NA EB... PANU PUSTCE

e taki kontrolowany przez masoneri nauczycielpastor odrodzi wiat, mona byo wierzy jeszcze do sierpnia 1914 roku. A nawet jeszcze do 1.9.1939 r. Ale od tej daty c widzimy? Oto najbardziej szkolny nard wiata: niemiecki dopuszcza si na oczach caej ludzkoci takich zbrodni, do jakich nie jest zdolny najciemniejszy szczep na ziemi. Gdzie bya wtedy szkoa tego narodu? Gdzie bya wwczas najbogatsza na kuli ziemskiej naukowa wiedza pedagogiczna narodu niemieckiego? Wychowawca obcy jest wychowawc wtrnym47, tak jak i szkoa. I Encyklopedia to mwi48. Mwi i nie moe si wygramoli ze szkolizmu. Zreszt mwi ona wicej: Otoczona czci wiekow, uwicona sankcj religii, upikszona czarem poezji i najsodszych wspomnie dziecicych, rodzina zajmuje stanowisko wyjtkowe i jedyne (Gottlieb). Dla wikszoci z nas idea stosunku wychowawczego czy si uczuciowo zawsze z obrazem stosunku rodzicw do dzieci; mwic o opiece ojcowskiej, o macierzyskiej troskliwoci, wyraamy najdoskonalsze formy postawy 49 wychowawczej, jakie sobie wyobrazi moemy rzecze Gottlieb . Ale czy Gottlieb mgby to samo napisa o szkole? Ko by si wtedy z niego umia. Z tego za wynika, e jeeli z czego robi raj, to z domu rodzinnego, bo on na to jest. Tak samo, jeeli stosowa jaki przymus, to przymus w stosunku do rodzicw, eby porzdnie wychowywali swoje dzieci. le jest w pastwie, gdzie
45 46

.....profan profaski niewtajemniczony do masonerii A. G. Michel, str. 430 Por. higien wizienia, opisanego przez G. H. Chestersona w jego powieci: ,,The ball and the Gross, r. 1910 (tumaczone na polski przez Stell Olgierd: ,,Kula i krzy, Pozna, 1927), 47 Por. J. KretzMirski: Wychowanie i wychowawca,. Warszawa, 1936, wyd. Nasza Ksigarnia (Zwizek Nauczycielstwa Polskiego) 48 Por. co wyej na ten temat przytoczylimy na korzy Encyklopedii. 49 ,,Enc. w. (str. 493, t. I., cz. I. Przytoczymy jeszcze dwa pikne zdania Gottlieba: Rodzina, wic najstarsza i najdostojniejsza ze wszystkich instytucyj wychowawczych, jest...,, Albo: ...i tu poza wszelkimi konstelacjami rozwoju spoecznego, ley wiecznie wiee rdo ywych uczu...) 486 i 497, t. 1.

rodzice posyaj dzieci do szkoy nie gwnie po nauk, lecz po wychowanie. le jest w pastwie, ktrego rzd bardziej wierzy w prac najemnikawychowawcy, ni w prac rodzicw nad rodzonymi dziemi. le jest w pastwie, gdzie dzieci maj lepiej w szkole, ni w domu rodzinnym. Jestemy przeznaczeni nie do szkoy, ale do prowadzenia wasnego ycia rodzinnego! I w nauczyciela mona wierzy, gdy pochodzi z porzdnej rodziny; I w szko mona wierzy, gdy s w niej dzieci z porzdnych rodzin, a nie stado znajdkw, urabiajcych jak osobowo pod kierunkiem uczonych pedagogw, ktrych gdy przycisn do muru i spyta, co to jest ta osobowo, to kady piewaby inaczej. Cienko te piewa o osobowoci i nasza Encyklopedia. Profesor doktor Kreutz w uczonym wywodzie o osobowoci nauczycielawychowawcy powiada: Obiektywne ustalenie ideau nauczyciela jest niemoliwe, gdy niemoliwe jest rozstrzygnicie, ktry z wielu istniejcych pogldw na wiat i ycie jest najwaciwszy i ktry posiada najwysz warto (str. 269, t. III.). Biedny Kreutz! Skoro nie wie, to po co pisze o wychowaniu! Wychodzi na to, e osobowo, to pocig na lepym torze. A wic nowy frazes. Czapka na eb... panu Pustce.

REWOLUCYJNO YCIA RODZINNEGO

Skd ta abstrakcyjno dzisiejszego ycia? Czemu kwitnie logistyka, a nie ma filozofii? Dlaczego tyle wojen, a tak mao walki? Czemu mczyni s jak baby, a baby jak chopy? Dlaczego radio gada, gada; gazety informuj, informuj; ludzie si owiecaj, owiecaj, owiecaj: a coraz gorzej, gorzej, gorzej? coraz niepewniej? Natomiast coraz rzadszym zjawiskiem jest taki czowiek, co wali prawd prosto z mostu, wszem wobec i kademu z osobna? Czemu wiksza wiara w wdk ni w dom rodzinny? Bo inteligencja przeniosa odpowiedzialno za zo na wiecie z ludzi na izmy. I na yzmy. Spyta gbszego kulturalniaka, czemu szaleje ta lub owa cholera na wiecie, wzgldnie duma, a ten ci zaraz sypie... izmami: materializm, hedonizm, humanizm, liberalizm, maszynizm, urbanizm, jansenizm, totalizm, racjonalizm, faszyzm, birbantyzm, nudyzm, buddyzm, itd. (a do stu lub miliona). Lecz zapyta tego samego intelektualist, profesora, klerka: kogo za to pra w pysk? to on w te pdy zamilknie. Czemu si to przyjo nawet wrd wojskowych? Przecie, gdy kogo wytkn palcem, to czowiek... si naraa. Nawet Anglosasi w leciech 193945 walczyli nie z Niemcami tylko z... hitleryzmem. Nawet Niemcy gadali, e walcz nie z Rosj, tylko... z komunizmem. Bali si rzecz nazwa po imieniu. Wszystko nam ulata w sfer izmw. Idylla maleka taka. Nic wic dziwnego, e widzimy zo, a nie znamy winowajcw. Nie znamy rde. Jestemy jak ten... Nil w staroytnoci: nikt nie wiedzia, skd wypywa. Nie wytykamy palcem ojca i matki. Czemu zaraz ojca i matki? No, bo wszystkie dziedziny ycia wyrodniej, gdy og maestw nie yje zgodnie z natur. 450 maestw z najwyszych sfer politycznych, literackich, artystycznych, przemysowych i finansowych miao we Francji w r. 1908 550

dzieci50. Cokolwiek daoby si o tej mietance powiedzie, jedno naley im przyzna: wznosili cywilizacj tak wynaturzon, jak wynaturzone byo ich ycie maeskie: cywilizacj onanistw. Oni j wznosili, a nie adne izmy. Na nich trzeba wskazywa palcem. Oni winni. Ojciec i matka. Maonkowie. Kropka nad i. A jeeli osobnik jest talentem, geniuszem, czy te go wytyka? Artysta, twrca, autor, wynalazca, dopki yj zgodnie z natur, tworz i konsumuj zdrow kultur. Tote zupenie inaczej dzi wiat wygldaby, gdyby od czasu tak zwanej wielkiej rewolucji francuskiej nie niszczono rodziny51. Inne dzi byoby wszystko: inne wsie, inne miasta, inne ycie narodw, pastw, inna byaby kultura, inne... encyklopedie wychowania. Inno polegaaby na tym, e: o wiele atwiej byoby y porzdnemu maestwu, a cae ycie wiata naszej rasy byoby zdrowsze. Albowiem kultura nie moe si rozwija bezkarnie wbrew naturze. Dlaczego? Bo jeeli artysta, twrca, autor, wynalazca nie yj w swym maestwie zgodnie z natur, to tworz skaone rzeczy i konsumuj skaone rzeczy, cho dokonuje si to poza yciem maeskim, na cakiem innych terenach. Dlatego, aczkolwiek pacjent jest talentem, geniuszem, boyszczem, jego udzia w kulturze wyrodnieje i trzeba faceta jak najprdzej wyrzuci na zbit twarz, moliwie do najwikszych nieprzyjaci. Jeeli narobi dziur w kulturze, wypaczy, powypala, skazi, to przynajmniej nie u nas. Tolerancja wistw, ale za granic. Tolerancja nie moe by gupia. Lecz wara twrcy we wasne gniazdo! Bdzie takie zesanie stokro poyteczniejsze ni u siebie w kraju pakowa gocia na stos. Po co ze szkodnika robi mczennika? Ludzie wielkiej kultury i wielkich talentw s albo bardzo poyteczni, albo bardzo niebezpieczni. W razie wic ujawnienia skaonego ycia w maestwie: za mord geniusza, paszport w gar (stale powinny by zapasowe), kopniaka i fora ze dwora! Trzeba umie ludzi uywa! Racjonalizacja kultury.

KULTURA I NATURA
Kto tedy yje w maestwie niezgodnie z natur po to, by nie mie dzieci, to nie naley u nas do adnej cywilizacji zachodniej, ale do cakiem innej. C wic z tego, e uwierzymy w dwudziestoletni szko powszechn
50

Ankiet w tych sferach prowadzio w r. 1908 pismo paryskie L'intransigeant. Ale ankiety nie dokoczyo. Bao si skandalu. Bureau, 89. Francuski statystyk J. Bertillon (La depopulation de la France, Paris 1911) obliczy, e na 445 sawnych, yjcych, onatych Francuzw, obejmujcych wic 890 rodzicw, wypadao tylko 575 dzieci, a wic 1,3 dziecka na maestwo. Grotjahn. 260. 51 Co masoneria wygadywaa na rodzin w wiekach XVIII i XIX por. Historia towarzystw tajnych, 373375. Oto niektre zdania: a) Wadza ojca nad synem ustaje, skoro dziecko nabierze siy (Weisshaupt), b) Rodzina, to przeszkoda, ktr usun naley, jeeli chcemy doj do tego, by da wszystkim jednakowe rewolucyjne wyksztacenie itd, c) Chcc wytpi katolicyzm, trzeba usun kobiety, e jednak kobiet usun nie mona ze spoeczestwa, naley je zepsu... Cel to pikny, by skusi ludzi nam podobnych. Nie usuwajmy si od tego z powodu, e si to na nas w czci odbi moe. Najpewniejszym sztyletem do przebicia serca Kocioa jes zepsucie. d) Najgwniejszym celem naszym jest oderwanie mczyzny od rodziny, zepsucie go (sowa PiccoloTigre, grajcego wielk rol w karbonaryzmie, czonka wysokiej Wenty Rzymskiej),

(gmachpaac) z dwudziestu nauczycielami (sami doktorzy nauk); rzecz w tym, czy nauczyciel unikajcy w swym maestwie dzieci (w sposb wynaturzony), zatem czonek cywilizacji onanistw: czy taki nauczyciel wychowa nam dzieci? Czy to wychowawca zdrowy? Lecz wyjad tu nam z mitem fachowoci i powiedz: rodzice to samo robi, przeto lepiej jest nauczycieli, ksztaci na zawodowych pedagogw i niech oni wychowuj dziatw oraz rodzicw. Zgoda ale postawi warunek: nauczyciel musi W swym maestwie y zgodnie z natur! 52 Encyklopedia w ogle tego problemu nie zna53, dlatego nadaje si do cywilizacji onanistw (cywilizacja o: dla przyzwoitoci). Te nas uczstowano! Jedyne miejsce, gdzie Encyklopedia mgawicowo czego takiego dotyka, to sowa Radwana o tym, e Kultura si wulgaryzuje i grozi przyszoci ludzkiego gatunku. Albo: O jak konkretne sprawy tu chodzi, jak rychle s skutki, przekonywa rzut oka choby na dziedzin ycia erotycznego, jej wynaturzenie ze wszystkimi nastpstwami do literalnego zamierania wcznie, (str. 607, t. III.). Tak samo tytuy; profesor, doktor, mog nalee do osobnika z cywilizacji O lub do czonka zdrowej cywilizacji. Jak to odrni? Wanie. Bo tytuy: profesor, doktor ju nie orientuj. Nawet dezorientuj. Nic obecnie nie mwi nawet strowi w kamienicy. Tytuy te s zreszt czysto mechaniczne. Czyby zmierzch tytuw naukowych?! Zmierzch doktorw, uczonych w pimie i faryzeuszw?! Co robi, eby robociarz, czy chop, gdy wezm do rki ksik uczon, mogli ju od pierwszego wejrzenia rozezna, czy to prawdziwa nauka prawdziwego uczonego, czy te lipa kanciarza? Wszak lud nie ma czasu na... elementy poznania? Z drugiej za strony naley i uczonym pomc dokadniej poznawa siebie i kolegw, jako ludzi nauki. Co robi?! Busoli! Gdzie busola? Krlestwo za busol! Jeeli nie ma innego sposobu poznania wartoci prof. dr to i na prymitywy. Jajko Kolumba. Co za jajko Kolumba? Naley po tytuach profesor doktor dodawa jeszcze dwa sprawdziany naukowe, mniej od pierwszych dwch zatche, natomiast na skro mode, energetyczne, witalne. Jakie dwa sprawdziany? Pierwszy: czy profesor doktor ma tylko jedn prawdziw on. I drugi: ile ma rodzonych dzieci. Dwa doktoraty: z ony i z dzieci. Zatem cztery wymiary: profesor, doktor, ona i dzieci.

TEORIA POZNANIA NA CHYBCIKA

Patrzc tedy, jaki jest stosunek naukowca do ycia rodzinnego, rozbudujemy nie tylko teori poznania martwego materiau naukowego, ale i teori poznania... naukowca. Jedno i drugie. Strukturalnie. Byskawicznie nam si uczony odsoni, kto on zacz i kogo rodzi; ktr przy tym rodzi cywilizacj: czy t o, czy zdrow. Jake skorzysta na tym organizacja twrczoci naukowej! Kierownicy
52 53

92.000 nauczycieli pruskich miao w 1911 roku razem 159.000 dzieci. Grotjahn, 103. Encyklopedia, o ile zauwayem nie porusza tak wanej sprawy, (przynajmniej tak jest w dotychczasowych zeszytach), jak rola rodziny nauczycielskiej w rodowisku. A rzecz to wysokiej wagi, szczeglniej na wsi i w miasteczku, bo jakie ycie rodzinne prowadzi nauczyciel, takie te prowadz inteligentniejsi mieszkacy wsi i miasteczka, a po tem... i wychowankowie.

drugiego wydania Encyklopedii bd od razu wiedzieli, kogo z uczonych zaprosi do wsppracy: wejrz tylko na wszystkie cztery tytuy naukowe w spisie uczonych. Na ten przykad: Bogdan Cegieko, profesor doktor, jedna ona i tyle a tyle dzieci; Bogdan Pietruszko, profesor doktor, zawsze jedna jedyna ona itd. Bogdanka, pani Marchewka itd. Bogdan itd. Gdy askawy czytelnik spojrzy sobie na tak list autorw w spisie rzeczy, te bdzie od razu wiedzia, czy wzi ksik do rki. Bo, e uczeni z prof., dr s uczonymi, to wie i dziecko. Ale chodzi o to, czy s uczonymi zdrowymi dla narodu. Nie mona uywa higienicznych waterclosetw, a w pedagogice tolerowa... sawojki... Jak kultura, to kultura54! I ksia zaproszeni na drugi raz do aeropagu uczonych, majcego pene (cztery) tytuy naukowe, te bd od razu wiedzieli, czy wdepn, czy raczej zachowa wstrzemiliwo, tak waciw ludziom nauki. Bardzo to bowiem adnie, e czek wiedzy kocha swobod, e lubi rajdy, gdzie wzrok nie siga; e si wyrywa nad poziomki. Owszem. Ale primum vivere (czytaj: zdrowy rozum)! Nard nie moe wymiera, tak jak dzi nard polski, ale musi y. Dlatego kto chce prowadzi wychowanie narodu, musi si wykaza, e ma elementarne wyksztacenie spoeczne; to znaczy, e umie prowadzi podstawow instytucj spoeczn: wasn rodzin co najmniej zgodnie z natur. e nie zaraa otoczenia cywilizacj o. Eugenika. Higiena ludzkiego rozrodu55. Nasamprzd poziom elementarny, a dopiero potem naukowe podrygi choby w nieskoczono, hulatyka intelektualna. Porzdek musi by. ycie to nie uniwersytet! Wwczas i profesor dr Jzef Chaasiski w piknym socjologicznym artykule o klasie szkolnej bdzie nam gada midzy innymi nie tylko o hierarchii wrd kur56, ale i o anarchii, jak wprowadzaj do klasy szkolnej dwa typy: ucze pochodzcy z wynaturzonej rodziny i nauczyciel prowadzcy wynaturzone ycie maeskie. W ogle, bez zoenia egzaminu z elementarnej sprawnoci spoecznej (ycie maeskie zgodne z natur i zgodne z prawdziw on) nie powinno si dopuszcza do habilitacji. I do rehabilitacji. Uczony z katedr musi znaczy to samo, co czek naturalny po prostu porzdny chop. Doprawdy, ale nie ma si o co szarpa! S to bardzo skromne wymagania (od narodu). Nard jest suwerenny. Byle kogo nie da sobie narzuci. W razie gdyby z tego powodu bardzo kto paka, mona by mu odroczy termin zaoenia rodziny. W kadym razie, czy uczony jest ju rodzinny, czy jeszcze nie, naley na wszelki wypadek go ubezpieczy: wymaga od niego praktykowania katolickiej etyki moralnej. Nikomu jeszcze nie zaszkodzia taka ubezpieczalnia, nawet tym, ktrym si wydaje, e w Boga nie wierz; a nard bdzie mia gwarancj. I oni sami. Po co gwarancje? Gdy si czyta, co za bzdury wypisuje w swej ksice Maestwo i moralno znakomity matematyk, znakomity logistyk i znakomity inteligent Bertrand Russell, od razu wida, jak uczony bez busoli katolickiej, choby nawet by logistykiem nad logistykami, schodzi do poziomu szczeniaka57. A jeeli mdrzec powie: ja chc by Platonem, wic si nie oeni za adne skarby wiata?
54 55

Wasiutyski Wojciech: Z duchem czasu, Warszawa, 1936. 103. rozdzia Watercywilizacja. Tytu ksiki socjalisty Grotjahna. 56 Encyklopedia, t. III., str. 390393. 57 O Russell'u pisze na podstawie cytatw z jego ksiki, przytoczonych przez Kpisk Mari z jej pracy wiadome macierzystwo, Pozna 1934, rozdzia ,,Russell, 99115. Por. Lechicki Czesaw: Przewodnik po beletrystyce, Pozna, 1935, rozdzia ,,Russell Bertrand,' 390 i 391.

Jeeli klient grymasi, wierzga, to do zakonu, na braciszka! Tam moe by Platonem nad Platonami, a zapewniona bdzie higiena duchowa. Albo starosta, albo kapucyn, a nie ni pies, ni wydra na katedrze. Uspoecznienie... logistyki. Uspoecznienie kultury. Inaczej moe powsta powiedzonko: gupi jak logistyk.

ROZSZERZENIE KRYTYCYZMU
O! obiektywno nauki i jej uniwersalizm, to nie wypdzanie wiedzy poza natur. Wiedzy i uczonych. Natura ma co z dogmatu. Nauka ma co z Kocioa. Im zdrowsza nauka, tym bardziej wybiega poza nard i tym bardziej zarazem wkorzenia si w nard. Uziemienie wiedzy. Osiado. Niewiele wiemy, ale wiedzie przede wszystkim musimy, ku ktremu ze szczebli kultury zmierza kade zjawisko w yciu narodu; wyznacza za to stosunek kadego zjawiska do ycia rodzinnego, rodowego i narodowego. Dlatego czytajc histori ojczyst, chcemy wiedzie, jak rozwijay si dzieje Polski w zwizku z naszym yciem rodzinnym, rodowym i narodowym. Czytajc polskie przepisy prawne, chcemy wiedzie, co one daj naszemu yciu rodzinnemu, rodowemu i narodowemu. Patrzc na nowy wynalazek, chcemy wiedzie, czy i o ile podniesie on kultur naszego ycia rodzinnego, rodowego, narodowego. To samo sztuka, gospodarka, technika. Wszystko. Inna nauka to wiedza znajdkw. Zaciemnianie. Dopiero gdy urodzinnimy nauk, zrozumiemy, jak urzeczywistni nasz przesawn ide: wolni z wolnymi, rwni z rwnymi. Bo stada te dadz si wiza w unie, ale w unie... niemieckie. Jest na to znany sposb: Siada si w pierwszym lepszym Berchtesgaden, zakada si swastyk na ap i wie si za mord jedne spoeczestwa z drugimi w unie podrabiane. Na widok tego co sabsza gowa moe wpa w cielcy zachwyt, stotalizowa si na poczekaniu i a pia z zachwytu, wanie nad takim wychowaniem... Polakw. Nasze drogi s inne. Pedagogiczne. Od zdrowych rodzin do zdrowych rodw i narodu, a od zdrowego narodu do unii narodw. Po polsku. Jak czowiek z czowiekiem. Spoecznie. Po ssiedzku. Jedynie wtedy a rwnolegle rosn bdzie w kadej rodzinie, w kadym rodzie i w caym narodzie, a do egzaltacji wiadomo pastwowa na miar kiewskich. Dobrowolnie. Bez knuta. Bez Frankw na Wawelu. Bo nie wierzymy, by ludzko dzisiejsz ocali mogy z moralnej ndzy rodki polityczne i gospodarcze... Ocalenie ludzkoci nastpi moe jedynie przez rozbudzenie maych, zwolna rozrastajcych si grup, ktre poczn mwi, myle i y z gbi zupenie nowego stanu duszy58.

WIEDZA KRZEPI, WIEDZA CHODZI, WIEDZA NIGDY NIE ZASZKODZI

Rodzina, rd, nard, natura czy to nie za ciasne dla nauki? Owszem. Co wic jeszcze?
58

F. W. Foerster: Chrystus a ycie ludzkie, Warszawa 1926, 5.

Nadnatura. Bez nauki o nadnaturze nie ma wiedzy o samowychowaniu. A bez wiedzy o samowychowaniu nie ma pedagogiki, jest tylko nauka o maglowaniu czowieka: o wychowaniu. Bo tylko ten, kto sam pracuje nad wasnym wychowaniem, jest czowiekiem. Encyklopedia liczy 1080 stron w tomie pod tytuem Wychowanie. Nie znaczy to, by nie byo w nim o samowychowaniu. Jest. I w drugim tomie jest. I w trzecim tomie jest. Gaecki powiada tam, e praca wychowawcza w nowoczesnej szkole opiera si na samowychowaniu (str. 205). Chaasiski: o ksztatowaniu charakteru ostatecznie decyduje samowychowanie (str. 395). Sosnowski: wychowanie w swej istocie jest samowychowaniem (str. 520). I tym podobnie. Tak samo a si roi w Encyklopedii o osobowoci. Ale Encyklopedia nie ma 2160 stron o samowychowaniu. A przecie najwaniejszym zjawiskiem pedagogicznym jest samowychowanie moralne. Bez umiejtnoci samowychowania si moralnie nie ma mowy o dorabianiu si do osobowoci; motorem za samowychowania moralnego w skali ludzkich i nadludzkich moliwoci jest Trjca wita, znajdujca si w kadym czowieku, ktry jest w stanie aski uwicajcej. Wanie natur ludzk mona ksztaci a do ostatnich moliwoci, gdy si wsppracuje z nadnatur do ostatnich moliwoci: gdy czowiek przeksztaca wasn postaw wobec ycia na postaw drugiego Chrystusa. Bez tego nie ma co mwi o osobowoci, bo nikt nie bdzie wiedzia, co to takiego jest. Tak, jak nie wie tego... Encyklopedia. Nie ma jednej definicji osobowoci i nie ma naukowej wiedzy o osobowoci mwi tam prof. dr Pieter w artykule o osobowoci ucznia (str. 348, 353, t. III). Ale od wiedzy o nadnaturze i o wsppracy z ni s specjalici: ksia. I oni pisz o tym w Encyklopedii! Znajomo wsppracy czowieka z ask jest kademu pedagogowi potrzebna przede wszystkim. Pedagog, ktry nie zna ycia boskiego w czowieku, to inwalida umysowy. Taki kaleka patrzy na dziecko polskie jak na kalek, jak na co oderwanego od Stwrcy. Amputuje polskoci bosko. I amputuje bosko samemu sobie. I odrzyna ga, na ktrej siedzi dalszy rozwj pedagogiki. Dowiedcie si tedy, Panowie Encyklopedyci, nie ten i w, ale wszyscy i gruntownie o nadnaturze, a wic i o Chrystusie, w ktrego wszak wierzy nard polski, a przecie dla tego wanie narodu przeznaczacie Wasze dzieo o wychowaniu! Doksztaca si na gwat! Czemu milczycie o asce, ktr nam przynis Chrystus ju 1900 lat temu? Czemu si spniacie o 19 wiekw? Czemu si cofacie o dwa tysiclecia? Skd ten swoisty powtrny analfabetyzm? Jest taka instytucja wychowawcza. Nazywa si Koci Rzymskokatolicki... Ale o nim nieraz mwi Encyklopedia? Mwi, ale go... nie zna. Ot Koci liczy sobie 400.000.000 suchaczy. Od dziewitnastu wiekw istot pedagogiki Kocioa jest wzbudzanie samowychowania i kierowania samowychowaniem. Jedno i drugie uprawiaj najywotniejsze jednostki i zespoy w Kociele przez wspprac z ask. Dorobek dwu tysicleci z tej dziedziny zawar Koci w nauce teologii ascetycznej i mistycznej. Bra te dziea do rk, studiowa je i jednoczenie praktykowa to, co tam zawarte, a potem dopiero pj i poucza nard o wychowaniu! Wiedzy... nigdy za wiele! Wiedza krzepi, wiedza chodzi, wiedza nigdy nie zaszkodzi. Tchrzliwych karw, niedoceniajcych Chrystusa, Polsce nie potrzeba. Nie oddamy w ich rce najwikszego skarbu dzieci, bo nam je opaskudz sw naukow dziaalnoci wychowawcz. Tylko ptaki i dzieciaki... obiektywne boj si mwi o nadnaturze, by wyglda bardziej naukowo. mielej Panowie! Nie lkajcie si! Wsta na nogi! Bdzie to bardzo

wychowawcze nasampierw dla Was, a potem dla tych, ktrych omielacie si poucza. Szkoa pracy! Szkoa ycia! Szkoa twrcza! A nue! Co tam dwa nazwiska ksiy robi wrd tej czeladzi? Zabkay si jak krzy nad ko prostytutki59.

O PROMETEIZM MYLI POLSKIEJ

Obiektywno nauki i jej uniwersalizm, to nie... sterylizacja wiedzy z Boga i Jego objawienia. Przeciwnie, chcemy wiedzy o wychowaniu katolickiej, bo postawa katolicka dyscyplinuje uczciwo uczonego w nieskoczono, daje mu wzrok obejmujcy kade zjawisko w perspektywie nieskoczonoci, nie pozwala mu zgin w drobiazgach, w molekule wasnej specjalnoci; wyzwala go z partykularza chwili, z opotkw mody, prdw, rodowiska, przypadku; pomaga mu wiza wszystko w cao i siebie w cao: bra si w kup. Bez postawy katolickiej jest peno dziur w obiektywizmie i uniwersalizmie, choby najszczerzej zamierzonych. Nie chcemy adnej szerszej'' podstawy, w ktr by si zmieci take i katolicki stosunek do ycia, bo stosunek ten ma to do siebie, e mieci si w nim kada prawda. Dlatego to co jest prawd w tym, co w Encyklopedii mwi... Salomon Igiel, te jest katolickie. W tym to znaczeniu nauka katolicka jest spichlerzem wszystkich prawd prawdziwie naukowych. Natomiast nic poza prawd nie moe si mieci w katolickim stosunku do ycia, gdy co nieprawdziwe, nie jest tym samym katolickie. Dogmatyzm prawdy; oto dogmatyzm katolicki. Tak samo katolicka postawa nie mieci si w adnym rozwodnionym szerszym chrzecijastwie, czy szerszym wiatopogldzie, bo w czciowej prawdzie nie moe si mieci prawda cakowita katolicka. Dlatego katolicka postawa jest ciasna tylko dla pozerw i podrabiaczy nauki. Dla spiskowcw masoskich, ktrzy a w kagacu swej sekty, a wyj na wszystkie strony, e s wolni. I dla sabych gw. Taki cerber wiedzy nic nie wie. On jeno wszy i wtpi. Albo wtpi i wszy. Nie lubi wiedzie na pewno. Entuzjazmuje si tylko galimatiasem. re chaos, rzyga nim, znw go re, a potem si oblizuje i wmawia, e to wiedza. I cigle si przy tym cofa. Gotw wreszcie bada wychowanie u wszystkich... chrzszczw wiata oraz bada hierarchi u kur w kadym kurniku, byle nie pozna najwyszego w hierarchii ideaw ideau wychowawczego ludzkoci: Chrystusa. Strefniby si... Nie istnieje te punkt widzenia katolicki. Dlaczego? Bo katolik nie patrzy na nic z punktu. Wszystkie punkty s poza postaw katolick. Mwienie o punkcie widzenia katolickim, to rwnanie uniwersalizmu z uliczk w Pikutkowie. Kto posdza katolikw o punkt widzenia katolicki, daje dowd, e ani dnia
59

Ksia: dr Mieczysaw Wglewicz i prof. dr Zygmunt Bielawski, autorzy wyej wymienionych artykuw (w rozdziale Pedagogika w krynolinie). Nie podzielam zdania ks. dra Waler. Jasiskiego, ktry w swej pracy O katolick pedagogik w Polsce (dzieo przytoczone) w nast. sposb ocenia udzia owych ksiy w Encyklopedii: Encyklopedia wychowania stanowi tu przynajmniej may krok naprzd, bo ju obok siebie, cho bez wewntrznej korelacji pracowali ksia i wieccy przedstawiciele pedagogiki (str. 79). Uwaam, i ksia katoliccy swe nazwiska i prace winni dawa tylko tam, gdzie istnieje wewntrzna korelacja. Inaczej, wprowadzaj w bd. Nie do kadej rodziny chodzi si w kumy, a ksidz nie w kadej wityni naucza, eby to chocia obaj ksia na wstpie swych artykuw powiedzieli, co myl o tej Encyklopedii!

nie prbowa y jak katolik doskonay: na miar drugiego Chrystusa. Im kto bardziej yje w stylu Chrystusa, tym janiej widzi kad cz ycia i tym dokadniej ogarnia cao ycia. Tylko wito ycia uczonych ocali nauk od rozbicia 60. Mizerny to ptaczek, ktry swj koniec nosa i swj strach przed prawd objawion Kocioa uwaa za szersz podstaw, ni powszechno postawy katolickiej. Nauce polskiej musi nard zapewni najszersze horyzonty i nie tylko najdalsze spojrzenie wstecz, ale i najdalsze w przd, jak rwnie najgbsze ujmowanie kadorazowej rzeczywistoci aktualnej, a wszystko w harmonii ze wszystkim, a wic w zgodzie z planem Opatrznoci, zarwno gdy chodzi o przeznaczenie yciowe pojedynczego czowieka, jak i wszystkich grup ludzkich. T natchnion swobod wejrzenia, t astrofizyczn precyzj poruszania si wrd zjawisk daje chrzecijaski styl ycia. O styl ten tym atwiej uczonemu, im bardziej w tym stylu yje nard i im uczony posiada wicej godnoci osobistej. Nauka uskrzydla nard. A nard jest uskrzydlony przez Koci. Jeeli jest inaczej, to nauk uskrzydla tylko... chrzszcz (passatus). Wwczas uczeni dostaj oczu kaprawych i tyle jeno nimi widz, i tyle jeno nimi ludziom wiec, co te robaczki witojaskie.

KADY NA SWOJ MIAR DOBIERA GARNITUR

Koczymy wreszcie z t Encyklopedi, a koczymy grzecznie. Za wszelki rzetelny wysiek naukowy, za wszystko, co zgromadzone na amach Encyklopedii, a co stanowi trway dorobek wiedzy pedagogicznej w ogle i wiedzy polskiej w szczeglnoci, czyli za wszystko, co w Encyklopedii trwale jest prawdziwe, a wic katolickie dank si winny tutaj skada oraz gboki szacunek kademu z luminarzy nauki, wartoci te w Encyklopedii wychowania reprezentujcych. Zasudze cze! Od czeg zreszt tytuy uczonych! Lecz im wikszy mamy pietyzm dla wiedzy, im bardziej cenimy powoanie uczonego, im wyej stawiamy nard, ktremu wiedza ma suy, tym wicej wymagamy od naukowcw. Tyle wymaga, ile szacunku. Nie sztuka bowiem by krytycznym tylko w badaniach naukowych. To ju stara jednostronno. Trzeba by krytycznym rwnie w stosunku do nauki i do uczonych. Naiwny to nard, ktry na nauk oraz na naukowcw patrzy naiwnie, i jak kady gupiec, musi zgin. Bo nie tyle li, co gupi gin. Ot nie sta nas na wczg po wszystkich wiatopogldach i po wszystkim, co si lgnie we wszystkich robaczywych mzgach! Nie sta nas na trzymanie si, jak pijany pota, kadej bzdury naukowej w imi wszechstronnoci poznania! Do traktowania mydkw i oszustw w nauce na jednym poziomie z nauk Chrystusa w imi obiektywizmu! Pora wyj lancet i zern z nauki polskiej ten strup masoski! Nauka polska musi by powana, bo to symbol Prawdy Polskiej. Bo to religia naturalna narodu. By moe jednak, i taka wiedza o wychowaniu, jak zawarta w Encyklopedii, wystarczy tym i owym. Nic dziwnego, wszak poeta mwi, e: kady na swoj miar dobiera garnitur: jeden szuka wdeczki, a drugi konfitur, ale...
60

O koniecznoci scalenia nauki gono dzi w wiecie uczonych. Por. o niebezpieczestwach w nauce: Carrel, 3441.

Ale czy Polska nie jest warta czego wicej! Albowiem ten stos wiadomoci, te 3022 strony nie ukadaj si w monolit. Nie wystrzelaj w ognia sup, za ktrym nard mgby i w soce. Encyklopedia to przeczuwa. Czytamy w niej, e encyklopedyczny schemat dyscyplin wiedzy naukowej nie wystarczy jako element organizujcy pogld ucznia na rzeczywisto, na wiat61. I czytamy: Zbyt wyranie stano przed wspczesnym czowiekiem niebezpieczestwo realizacji mitu o wiey Babel62. I czytamy, e udostpnienie wartociowych treci kulturalnych nie wyczerpuje sprawy, chodzi o wskazanie ludziom drogi. W bogactwie dbr kulturalnych mona si zgubi jak w lesie i mona zdzicze63. Tak. Istnieje taka wiedza i kultura, od ktrych mona zdzicze. A tymczasem nard musi si na czym oprze. Encyklopedii za brak krgosupa. Jest jak ddownica.. 1 ten galimatias naukowy, ten brak steru w sprawach najwaniejszych, to rozwolnienie... wiatopogldowe, te ruchome fundamenty, ten mietnik wszelkich scjencji peen chcecie Doktorowie, Profesorowie, pakowa w gowy wychowawcw? To ma by kultura wychowania? Dla Polski?! Nie polezie Orze w g... powiedzia Stanisaw Wyspiaski. Wiersz 68, scena 25, akt I. Wesele.

61 62 63

Radwan, Dzierzbicka, t. III., 312. Radwan, t. III., 609. Radwan, t. III., 609.

Cz czwarta:

NIEDOJDA INTELIGENT

STARA BUJDA I MODA ROBOTNICA

Skoromy si przyjrzeli naszym uczonym, spjrzmy na inteligencj! Co te myli o rodzinie nasz przecitny pater familias ? Dajcie mi pienidzy, to bd mia dzieci! powiada inteligentny tata. O braciaszku, nie wzbudzasz zaufania. Czemu? Bo z Ciemnogrodu. Wanie ci maj najmniej dzieci, ktrzy maj najwicej forsy. Suymy doktorowi Naiwniakowi danymi. Cyfry, daty. Daty, cyfry. Francja z r. 1938 ma z koloniami 12 milionw kilometrw kwadratowych. Gdyby miaa tylko tylu ludzi na kadym kilometrze kwadratowym, co my, miaaby 1 miliard 105 milionw ludzi. A ma wtedy tylko 111. Brak jej miliarda ludzi1. Ale ogromn poa tych ziem stanowi Sahara! Kiedy wanie w Saharze przybywa ludnoci, a w mlekiem i miodem pyncej Francji ubywa. W takiej wanie Saharze osiedlili si niegdy nad Nilem Egipcjanie. Z tej to Sahary mieli najwicej zboa Rzymianie2. Z kadej Sahary powstaje Egipt, byleby nie brakowao tam ludzi. Na piaskach mazowieckich rodzio si te najwicej Polakw w przeszoci i to nie bylejakich: Krzywousty, Skarga, Stanisaw Kostka; Mazurzy, co kolonizowali Litw, Biaoru, Woy, Podole, Ru, Ukrain. I obecnie w Egipcie, na piaskach rodzio si w latach 1926 1930 a 44 dzieci co roku na kady tysic ludzi, gdy we Francji 18,2, a w Polsce, na piaskach mazowieckich, w tyme czasie 32,33. Polska z roku 1936 ma 87 ludzi na kilometrze kwadratowym, Francja 76, a Egipt 440. Maj tedy Francuzi miejsce na miliard ludzi, i Francuzw coraz mniej si rodzi.
1 2

May rocz. st. 1939, 15. Gdy niejednokrotnie Rzym zagroony by godem na skutek tego, e flotylle, idce ze zboem, z Egiptu i Afryki zatrzymywane byy przez burze, lud utworzy sobie nowe bstwo, Annon, i zrozpaczony brakiem chleba, zwraca si w modach do tej bogini, bagajc j o skuteczne zaprowiantowanie stolicy. A ludno stolicy bya ogromna. Dezobry (Rome au siecle d'August, t. III., str. 533) oblicza na I wiek naszej ery zaludnienie Rzymu na 1.300.000; Becker na 1.630.000 (III., 2). Fogelson podaje 1,25 miliona dopiero na II wiek po Chr., 648. 3 ,,Maly rocz. st. 1939, 45.

Ju w r. 1901 na 11.666.936 maestw tylko 1.125.257 maestw miao wicej ni czworo dzieci. Po pierwszej wojnie wiatowej na 11.500.000 mczyzn majcych prawo gosu zaledwie 2.500.000 ma wicej ni dwoje dzieci. Od r. 1937 liczba ludnoci cofa si. Notowano w r. 1938, e od r. 1935 liczba urodze rdzennych Francuzw jest co roku o 30.000 mniejsza od liczby zgonw. A przecie w roku 1937 wypacono tam na dzieci 2.000.000.000 frankw, istnieje te u nich progresja w pensjach odpowiednio do liczby posiadanych dzieci, a nawet na wsi, na pite np. dziecko otrzymywao si w takim roku 1938 270 frankw miesicznie4. Za lat 50, gdy tak dalej pjdzie, ludno Francji zmniejszy si o 12 milionw5. Najbogatsze departamenty i najwiksi bogacze maj najmniej dzieci. W departamentach najbardziej objtych neomaltuzjanizmem ksieczki Kasy Oszczdnoci oraz polisy ubezpieczeniowe s najliczniejsze i najbogatsze 6. Podobnie jest i u nas w apartamentach tych, co zajmuj po miastach cae pitra, pod miastami cae wille: w ogle u najparszywszych pijawek, co zaludniaj salony we dwoje... z psem. Sam rzd francuski, to komitet zoony z ludzi nieonatych, rzdzcych wyludniajcym si krajem7. Stare kawalery. Fircyki. Wieczne chopaki. Domiertne smarkacze. Czy te teraz, po ostatniej wojnie, cho cokolwiek jest inaczej? Zreszt, co tu duo gada: ju w wieku XVII panowie dworu francuskiego nie chc mie wicej ni jednego potomka, a w wieku XVIII zamoni Francuzi pragn mie jednego tylko potomka, spadkobierc majtku i nazwiska, by mc folgowa swemu zamiowaniu zbytku i bogactw8. Czy s granice dla ludzi wygodnych? Pewna robotnica, z mlekiem i miodem pyncej Francji 9, gdy jej umaro jedyne dotd dziecko, w wieku 6 miesicy, taczya z radoci koo trupa i na przemiany tumaczya ssiadkom: Z pewnoci, nie bdziemy ju mieli wicej dzieci. I mj m, i ja jestemy wyzwoleni przez mier tego dziecka, bo prosz tylko pomyle, takie niemowl cigle krzyczy, bielizn wala i nigdy nie mona z nim doj do koca10. Ile takiej zapaci, eby chciaa mie cho jedno dziecko? Dzieci nie ma za pienidze, Panowie i Panie: to towar znacznie cenniejszy.

PO CO SI NARWANIEC SPIESZY?
A Anglicy? Imperium angielskie ma sobie 34 miliony kilometrw kwadratowych. Czyli 87 Polsk przedwojennych by si w nie zmiecio. Na same igraszki sportowe wydaj co roku 45.000.000 funtw. A dzieci nie maj. Na kilometr kwadratowy ziemi wypada u nich 6 razy mniej ludzi ni u nas.
4

O pomocy dla rodzin zagranic najlepiej mwi Sarapata. Z innych Ormickl, Grotjahn, i krtko a zasadniczo Turbak: ,,W obronie rodziny i potomstwa, Krakw, 1939. 5 Paris Soir (30.10.1938) oblicza, e Francja w cigu najbliszych 50 lat straci 12 mil. ludzi, poza tym przybywa tam co roku 16.000 cudzoziemcw przez same urodzenia. Zwrci na to uwag kongres ludnociowy w Limoges (padziernik 1938). 6 Psychologie economique, G. Tard., III, str. 437. 7 Bureau, 194. 8 Des causes de la depopulation Abbe Jaubert, rok 1776, str. 39. Les naissances en France, Rooul de Felice, Paris, Hachette, 1910, 23. 9 Ju w I wieku uchodzia Galia za kraj yzny i bogaty. Flawiusz Jzef: De bello judaico, liber II, cap. 16 (1012). 10 Bureau, 77.

Urodze ywych byo w roku 1938 15,1 (na tysic) w Anglii z Wali. W r. 1936 Anglia obok Szwecji miaa najnisz liczb urodze na wiecie. Roger Power przewiduje, e wyspa moe mie w takim roku 2035 tylko 5.000.000 Anglikw. W r. 1938 miaa 46,2 miliona11. Natomiast Indie Angielskie i Holenderskie mog mie gdzie koo roku 2035 nie adne 5 milionw, ale 800 milionw ludzi. Co wwczas bdzie z Wielk Brytani? Przecie to ju za 100 lat? Kto kim bdzie wwczas wada: Brytania Indiami, czy Indie Brytani? I po co si byo spieszy Narwacowi z atakiem na wysp w latach 1818 1943? Nie mg to si zdoby na troch flegmy angielskiej i poczeka jeszcze troch? W roku 2035 nawet Sowacja moe si pokusi o zdobycie wyspy. Jeeli tak dalej pjdzie, same Angielki wyskrobi Anglikw i z wyspy

11

R. Power w The Tablet, stycze 1938.

Wielkiej, i z wszelkiej wielkoci, i z caego wiata:

CO MA PIERNIK DO WIATRAKA
A USA? Tak, komu jak komu, ale Jankesom nie brak dolarw na dzieci. Na kilometr kwadratowy wypada tam 16 ludzi12. W r. 1935 sam sport kosztowa ich 6.500.000.000 dolarw13. Pono Amerykanki wydaj dziennie trzy razy wicej na kosmetyki, ni na utrzymanie, i te nie mog sobie pozwoli na dzieci14. Pal miso; pal co mog, bo maj tego grubo za wiele. No i na rodzin przypadao tam ju w r. 1933 1,4 dziecka...15

12 13

May rocz. st. 1939, 17. Turbak: Przyczyny dzisiejszej depopulacji, w Prosto z mostu, 14.5.1939 (cyfry wedug American Bussines). 14 Tihomer Tth: ChrystusKrl, Krakw 1935, 137. 15 W. F. Ogburn w sprawozdaniu Association for the Advancement of Science, wspomnianym wyej w rozdziale III.

Lecz mimo, e tak dbaj o przyszo kulturaln swych dzieci... gupiej. W caych Stanach Zjednoczonych jest prawie 8 razy wicej osb zamknitych z powodu osabienia umysu lub szalestwa, ni grulikw leczonych w szpitalach. Co roku instytucje leczce wariatw przyjmuj 68.000 nowych pacjentw. Jeli przyjcia wzrasta bd z t sam szybkoci, to prawie milion spord dzieci i modziey, uczcej si dzi w szkoach, trzeba bdzie w pewnej chwili umieci w szpitalach dla chorych umysowo. W r. 1932 szpitale zalene od Stanw mieciy 340.000 wariatw. Liczono rwnie 81.289 idiotw i epileptykw przyjtych do szpitali i 10.951 przebywajcych na wolnoci. Ta statystyka nie uwzgldnia wariatw pielgnowanych w szpitalach prywatnych. W caym kraju yje 500.000 sabych na umyle16. Krtko: od r. 1880 do 1930 ludno u nich wzrosa o 150%, a liczba umysowo chorych o 800%17. Kto jeszcze wierzy, e dzieci, albo zdrowy rozum s za pienidze, ten jest chyba umysowo nadszarpnity. Rzumy okiem na Wochy. Mimo pomocy rzdu i ubezpiecze macierzystwa (przymusowych), liczba urodze ju na kilka lat przed wojn staa18. W Belgii s pensje na dzieci nie tylko dla kadego urzdnika, ale i rzemielnika, rolnika samodzielnego, oraz pracownika zawodw wolnych, pracownika detalicznego i hurtowego, lecz mimo to, nie ma dzieci19. Tu przed rokiem 1926 na 100 mczyzn majcych ponad 21 lat, byo 29 nieonatych, 15 onatych bezdzietnych, 16 onatych jednodzietnych, 12 dwudzietnych, 8 posiadajcych po 3 dzieci, 20 majcych rednio 5,5 dziecka. Jak z tego wida, 80% maestw belgijskich, to Belgia wymierajca (Fallon). A dzi? W naszej kochanej Polsce przed ostatni wojn, bywao, e sukainteligent, urzdniktchrz, gotowy stawa na apach przed kadym, kto mu paci na pierwszego, nawet wtedy, gdy pobiera sam lub z on 500, 1000 zotych miesicznie, nawet wwczas nie mg sobie pozwoli na dziecko. Na... jedno20. Co ma piernik do wiatraka, czyli co ma rozrodczo do bogactwa; dowodz nasi chopi. Wystarczy w tym celu policzy, ile mamy dzi potomkw uprzywilejowanej przez wieki cae szlachty polskiej a ile jest potomkw, upoledzonych przez tyle wiekw, chopw polskich. Albo taki kawa: Niemcy godoway przy 34 milionach ludnoci, a wzbogaciy si przy 68 milionach ludzi, jak podaje Francuz Bureau21.

SAME KAWAY
A teraz pjd dane dla tych, co cigle licz, ile maj w mieszku. Kawa pierwszy: koszty wiata, wody, transportw, telegrafu, telefonu itp. obniaj si stopniowo na gow w miar, jak liczniejsza si staje klientela, ktra z nich korzysta22.
16 17

Carrel. 130. Turbak: ycie lub mier narodu (Nr 12), 44. 18 Liczba urodze we Woszech utrzymuje si od r. 1932 na obnionym poziomie: okoo 992.000 rocznie, czyli 2,38 2,29 procent. Prcz tego dziaa tam Apostolstwo koyski (Apostollato delia culla, ,,Osservatore Romano z dn. 24.10.1938) oraz Narodowa pomoc dla matki i dziecka (Opera Nazionale per la protezione della maternita e del'infazia). 19 Przecitna liczba urodze ywych na 100 kobiet w Belgii: w r. 1910 9,1; 1920 7,5; 1930 6,8; 1936 6,1. U nas w tych samych latach: 13,0; 10,9; 9,7; May rocz. st. 1939, 48. 20 Biorc warto zotego sprzed 1.9.1939, 21 Bureau, 187. 22 Bureau, 193.

Kawa drugi: przyrost ludnoci nie tylko nie sprowadza oglnego zuboenia jednostki i ogu, lecz przeciwnie, prowadzi je do zamonoci, a nawet jest niezbdnym warunkiem tak wzbogacenia, jak oglnego postpu w dobrobycie i kulturze, a chocia przyrost ludnoci sam w sobie nie wystarcza do podobnego postpu, to jednak jest konieczny, by takowy umoliwi, a gdyby przyrost by mniejszy, to i postp na wszystkich polach byby mniejszy23. Kawa trzeci: nawet oszczdnoci pienine daj gorsze wyniki, gdzie jest mniej ludzi. Pienidz zoony do kas przynosi Francuzom przed tamt wojn 22 25 miliardw dochodu rocznie, podczas gdy w tym samym czasie Niemcy czerpi ze swych oszczdnoci roczny dochd w sumie 50 miliardw24. Kawa czwarty: ze spadkiem liczby dzieci spada warto ziemi. Caziot w ksice La valeur de la terre en France podaje, e warto gruntu we Francji spada w latach 1879 1914 z 92 miliardw na 52 miliardy25. Nie trudno to zrozumie. Wystarczy spojrze na Nowy Jork. Czemu metr ziemi w Nowym Jorku kosztuje 1000 dolarw? A bo w Nowym Jorku bez przedmie mieszka 8 milionw ludzi. Gdyby mieszkao tam 8 ludzi to metr ziemi kosztowaby tam 8 groszy. Ziemia jest tym drosza, im wicej na niej ludzi, co dawano by, na ten przykad, za cay wiat, gdyby na nim nie byo adnego czowieka? Interesy mona robi tylko na ludziach. I tylko wrd porzdnych ludzi. Co zarabia zodziej tam, gdzie wszyscy kradn? Nic. Co zarabia ladacznica, gdy kada kobieta si nie szanuje? Nic. Podobnie, jeeli kto jest tak dowcipny, e ogranicza potomstwo, by bardziej od innych korzysta materialnie, to moe korzysta tym wicej, im mniej pozostali ludzie ograniczaj potomstwo. Gdy jednak liczba tych, co ograniczaj wzrasta, to im wicej wzrasta, tym mniej si korzysta... z ograniczania. Gdyby od jutra kade maestwo miao tylko po jednym dziecku, to od jutra kady, kto by chcia byt sobie poprawi przez

23 24 25

Bureau, 189, 189, 190. Bureau, 189. Bureau, 190.

ograniczanie potomstwa, musiaby nie mie ani jednego dziecka. Ale gdyby wszyscy tak robili, to... znikliby ludzie. wiat zrobiby wtedy klap. Od jutra. Punktualnie. yjemy z tych, co maj wicej od nas dzieci.

HELLESKIE BANDY BEZROBOTNYCH

Nie obywa si to bez dalszych nastpstw, gdy w wielkim narodzie kada rodzina ogranicza swe ambicje tylko do tego, by da swej crce posag lub zapewni synowi spokojne stanowisko. ycie cae takiego narodu nie moe stopniowo nie kurczy si w tym samym tempie. Bo i c moemy przeciwstawi wtedy przemysowi obcemu, bogatszemu w pomysy? Przemys jednodziectwa, tj. rodzenia takiego syna, ktry nie dba o zdobycie wiata, lecz ogranicza sw ambicj do korzystania z zapewnionego stanowiska... Ci jedynacy unieruchamiaj nasz przemys, a z kolei ten unieruchomiony przemys stwarza systemy jedynakw. Jest to cigle ta sama obrcz elazna26. A wic: kto unieruchamia przemys liczne rodziny czy jedynaki? I znw cytat francuski. Czemu stamtd? Bo oni ju dawno wpadli na dowcip: chcesz bogactwa, nie miej dzieci. Zobaczymy, jak na tym wyszli. Stosownie do zapewnie neomaltuzjanw, powinnimy byli doj do szczytu bogactwa z tymi 6 miliardami, oszczdzanymi rocznie na dzieciach, a jednak zuboelimy w poaowania godny sposb. Pozbawiono spoeczestwo monoci rekrutowania mu ludzi dla celw produkcji, a rwnoczenie malaa warto tych, ktrych jeszcze rekrutowa mogo. Ojciec nie ma ju powodw tworzenia wielkich planw, a syn jedyny, ulegy wskazaniom ojcowskim, mia a za duo powodw dla uoenia sobie programu ycia wedug tej miernoty, ktra otaczaa jego dziecistwo27.

26 27

Bureau, 190. Bureau, 191.

Miernoty... Syn i miernota. To po co... syn, jeeli ma by miernot?! I nie kapita, i nie kapitalizm daje dzieci: w wiekach XVIIXX wzrosa ludno Chin z 6070 milionw do 400 milionw, mimo e w Chinach w tym czasie bynajmniej nie rozwin si kapitalizm28. A co robi dzieci z dugami pastwowymi? Gdy ludno wzrasta, o ile przynajmniej rwnomiernie pomnaaj si rodki jej utrzymania, jej dobrobyt, ma to du donioso dla finansw publicznych. Mianowicie automatycznie sabnie ciar dugw zacignitych przez pastwo. Wtedy bowiem stosunkowo mniejsza suma dugw przypada na gow ludnoci, atwiej je spaci, a zarazem atwiej zacign nowe dugi. Wzrost budetu pastwowego jest wtedy zjawiskiem naturalnym, nie budzi szczeglnego niepokoju. Poyczki pastwowe przerzucaj ciar utrzymania i rozwoju pastwa na przysze pokolenia. Gdy przybd nowe miliony ludnoci, gdy proporcjonalnie wzronie sia gospodarstwa narodowego, wwczas ten ciar, ktry pierwotnie wydawa si bardzo wielki, jest atwiej udwign. Ale co bdzie, gdy ludno pastwa zacznie si zmniejsza? Czy rwnie atwo bdzie spaci dugi, zacignite przez dawne pokolenia, tym bardziej, e te dugi zostay zacignite przewanie na cele nieproduktywne29. Co bdzie, skoro dzisiejsze rzdy maj coraz wiksze budety, a coraz mniej ludzi? coraz wicej urzdnikw, a coraz mniej ludzi produkujcych? Wprawdzie i spoeczestwo o silnym, naturalnym przyrocie ma wielkie wydatki na utrzymanie dzieci, a tym samym mniej moe oszczdza w bardziej uchwytnych materialnych formach (trudniej w nim o wzmoone tempo kapitalizacji)30, jednake im ma ono wicej dzieci, tym ma wiksz konsumpcj, a im wiksza konsumpcja, tym wikszy popyt na produkcj. Ta wspzaleno jest ogromnej wagi dzi, gdy produkcja ronie jak lawina. Midzy rokiem 1913 a 1928 ludno wiata wzrosa o 10% a produkcja surowcw i rodkw ywnoci o 25 %31. Produkcja wiatowa cukru wzrosa z 2.542 tys. shorts tons w r. 191213 na 30.258 w r. 192930. Produkcja jedwabiu o 111% mimo olbrzymiej produkcji sztucznego jedwabiu. Produkcja kauczuku wzrosa midzy r. 1913 a 1930 o 628%. To samo z iloci wrzecion, kopalni wgla, tonau flot handlowych itd., itd.32. Ostatnio nawet czowiek coraz bardziej... powietrzem yje (nawozy sztuczne z powietrza). Ju nawet z nieyjcej owcy mona mie wen. W roztworze odywczym optymalnym, uzyskanym po niezliczonych dowiadczeniach, skra nieyjcej owcy dawaa sze razy tyle weny co owca ywa33. A znw dziki metodom Bergiusa, Schollera i Classena dwie trzecie suchych odpadkw drzewnych zamienia si w rodki pokarmowe posiadajce warto odywcz zboa, natomiast cukier drzewny daje tani alkohol, tym samym odcia cukier buraczany i krochmal34. Co wicej, mimo e ludno wiata w tej chwili powiksza si rednio rocznie o 0,5 do 1 %, to gospodarka nasza powoli przemienia si z gospodarki brakw na gospodark nadmiaru35. Gdy w czasach poytkowania tylko dzikiego miodu pszczelego w okresie paleolitycznym i wczesnym neolitycznym byo na wiecie milion ludzi, a w najbardziej urodzajnych okresach wczesnohistorycznej cywilizacji nie wicej jak sto milionw, to w roku 1800 yo ju 775 milionw, za w roku 1900 byo ju ich na naszej planecie 1729
28 29

Rybarski (Przysz. gosp. wiata), 172. Rybarski, 179. 30 j.w. 31 Rybarski, 17. 32 Rybarski, 1819. 33 Zischka: Nauka amie monopole, Ksinica Atlas, Lww Warszawa 1937, str. 171, 121, 122, 157. 34 j.w. 35 j.w.

milionw. A jednoczenie wzrastaa nie tylko liczba odbiorcw, ale i ich wymagania36. W budownictwie jeden czowiek moe zrobi dziennie 450 cegie, a maszyna 40.000. W przemyle tekstylnym jeden czowiek przy pomocy maszyn wytwarza tyle, ile wytwarzao 45.000 ludzi 160 lat temu New York Edison Company zainstalowaa stacj rozdzielcz, dostarczajc owietlenia 300.000 rodzin, ktra nie wymaga obsugi nawet jednego czowieka. Olbrzymie przewroty zachodz w caym szeregu innych przemysw37. A wic wzrosa wytwrczo, wzrosa zdolno produkcyjna. Nie brakuje towarw na wiecie. Dlaczego jest jednak tak ciko? Bo nie ma zbytu38. A nie ma zbytu, bo nie ma... dzieci. Dzieci najbardziej dr, najwicej jedz, najwicej potrzebuj. Dzieci, to konsument, popyt. Dzieci, to ruch gospodarczy. Dzieci, to rynek nad rynkami. Gdy Amerykanki przed wojn miay coraz mniej dzieci, to Ameryka miaa coraz wicej bezrobotnych. Dopiero trzeba byo wojn zrobi, eby mieli robot. Gdyby mieli dzieci, nie mieliby wojny. I w ogle wojna byaby lejsza. Gdy do wojny zawczasu przygotowaliby si i wwczas wykoczyliby Hitlera w cigu roku, a Japoni w cigu trzech miesicy. Albowiem kto ma dzieci, ten patrzy zawczasu w przyszo. Ale oni wyzbywali si dzieci, wic yli jak smarkacze: z dnia na dzie. Dopiero Hitler ich obudzi. Wtedy zaczli si zbroi, a tymczasem gestapo w cigu piciu lat wyrzynao Europ. Hitler winien za zbrodnie morderstw, a Anglosasi za zbrodni niedbalstwa. Im bardziej Anglosasi unikali potomstwa, tym bardziej tracili poczucie odpowiedzialnoci za losy wiata. Dziecinnieli... na umyle. Trzeba wrci do podstawowego konsumenta: do rodziny z licznymi dziemi i do niej dostosowa produkcj. Gospodarka planowa wedug dzieci. Inaczej grozi produkcji kryzys. Trzeba wszystkie rodziny uwaszczy warsztatami pracy. Przemys rodzinny. Bo nie ma rodziny bez wasnoci. Bo wasno bez rodzinnego waciciela, jako wytwrcy, nie jest zdrowa. Inaczej grozi kryzys w organizacji produkcji: jedna maszyna moe wytwarza... miliard bezrobotnych. Dlatego upraszcza sobie naiwnie pogld taki Kto, co wierzy, e im wicej dzieci, tym wicej bezrobotnych. Moe si zdarzy, e bdzie mniej ludnoci, a stosunkowo wicej bezrobotnych... Upadek wzrostu ludnoci nie jest zabezpieczeniem przeciw bezrobociu. Gdy ten upadek przybierze wielkie rozmiary, moe si poczy z takim upadkiem produkcji, e coraz mniej bdzie moliwoci uzyskania pracy. Staroytni pisarze stwierdzaj, e w Grecji w dobie jej upadku, rwnoczenie i ludno si zmniejszaa i bandy bezrobotnych bezskutecznie poszukiway pracy. Rwnolegle ze zmniejszeniem si ludnoci w czasach staroytnych wzrastaa liczba tych, ktrych utrzymywano ze skarbu publicznego co podobnego do dzisiejszych zasikw dla bezrobotnych39. A wic, co od czego bardziej zaley: dzieci od gospodarki, czy gospodarka od dzieci?

36 37 38 39

Zischka Nauka amie monopole, KsinicaAtlas, Lww Warszawa 1937, 94. Rybarski, 20. Rybarski, 21. Rybarski, 181182.

CHOROBA ZDROWYCH NARODW

Chop potg jest i basta! Owszem. Ale pod warunkiem: e niechopom przybywa dzieci. Zwikszenie popytu na gwne pody rolne, na zboe, na kartofle itd. moe nastpi tylko wtenczas, gdy przybywa ludnoci. Choby bowiem bardzo silnie wzrasta dobrobyt, nie pociga za sob automatycznie konsumpcji podstawowych podw rolnych. Czowiek zamoniejszy nie bdzie konsumowa wicej chleba i kartofli ni czowiek ubogi40. Wiadomo, m zamoniejszy, gdy obrasta sadekiem, przechodzi na ciasteczka, na witaminki, a jego oneczka na... szczup lini. Francuskie pieski. Wzrost ludnoci w Europie w XIX w. wchania ogromne masy zboa z Rosji, Kanady, Stanw Zjednoczonych, Argentyny itd. Gdy nie bdzie przybywao ludzi, rolnictwo na tym bezporednio straci41. Sama Kanada wytwarza 6 razy wicej pszenicy, ni jej potrzebuje42. A co bdzie z postpem, gdy nie bdzie przybywao dziecek? Nard, ktry nie moe w nieskoczono rozszerza swego obszaru, wtedy tylko moe pomnoy swoj liczebno, gdy rwnoczenie potguje sw wynalazczo, tzn. gdy robi postpy w kulturze. Myliwy staje si nomad, gdy na tej samej przestrzeni moe hodowla byda sto razy wicej ludzi wyywi, ni polowanie; i w ten sposb przez nacisk przeludnienia, odbywa si przejcie z ycia pasterskiego do uprawy roli, a w kocu do przemysu. I gdy dzisiaj wydajno ziemi podnosimy przez coraz to nowe maszyny, coraz to nowe nawozy, wynajdujemy coraz to nowe surogaty masa, mleka, misa i innych rodkw ywnoci, to wyraa si w tym walka ludzkoci z ograniczonoci obszaru ziemi, na ktrej trzeba wymusi utrzymanie coraz bardziej wzrastajcych iloci. To jest jedna z form walki o byt, ktra potguje wszystkie siy i podnosi do coraz wyniolejszych wyyn kultury narody, ktre utrzymuj si w walce43. Komu tego mao, to mu suymy jeszcze jednym daniem: Zastj w stosunku do ludnoci oznacza jednak prawdopodobnie take zastj w technice, w tworzeniu si kapitaw i wszystkich dynamicznych czynnikw. Bo wynalazki techniczne, nagromadzenie si kapitau itd., wszystko to odbywa si nie dla przyjemnoci, lecz ludzie, gdy id za swoim prywatnym interesem, su faktycznie celowi niewiadomemu, wyszemu od nich, przechodzcemu granice ich dowiadczenia. Trudnoci utrzymania si na ciasnej przestrzeni, konieczno wyywienia wikszych mas ludzi pobudza ludzko do coraz wikszych wysikw44. Tak wic czy rodzice maj dzieci, czy nie, ile ich maj, i co robi, e ich nie maj: to wszystko nie jest wcale tylko ich prywatn spraw, gdy ta prywatna sprawa ma kolosalny zasig. Jej skutki docieraj wszdzie. Czowiek, nawet najmizerniejszy, gra zbyt wielk rol w ukadzie si wiata, z tej prostej przyczyny, e jest; gdy wic czowieka tego nie ma, cho powinien by

40 41

Rybarski, 178 (Prz. gosp. w.); 178. j.w. 42 Z tego powodu dochodzi tam do kryzysu. 43 Otto Seeck, przyt. Rybarski, 184 185. 44 A. Salz: Der Sinn der kapitalistischen Wirtschaftsordnung, Arcbiv fr Sozialwissenschaft und Sozialpolitik, tom 52, r. 1924, 578 i in. Przytacza Rybarski, 183.

by, wywouje to skutki ujemne, idce w najdalsze krgi ycia. Bo kady czowiek to pan wiata wbrew wszelkim pozorom. Dosownie: kobieta rodzi panw wiata. Czy tedy spoeczestwo, majce liczne dzieci, unika tym samym wszelkich trudnoci? Czy same gobki id mu do gbki ? Nic podobnego, przeciwnie. Naraa si na najwiksze trudnoci. Ale przed nimi nie tchrzy, lecz bierze si z nimi za bary. Bo wierzy. Wierzy w nowego czowieka. Wierzy w swoje dzieci. We wszystkie swoje dzieci, a nie tylko w jedno... Wprawdzie takie spoeczestwo i choruje, czasem nawet bardzo ciko, ale na bardzo zdrow chorob: na... przeludnienie45. Im zdrowszy nard, tym bardziej choruje na przeludnienie. Ciekawa choroba. Nikt jeszcze na ni nie umar. aden nard. W pewnym roku Paskim w Stanach Zjednoczonych popenio samobjstwo 78 milionerw. Nie mieli po... dziesicioro dzieci. Szkoda, bo gdyby je mieli, yliby do dzi. I nie strzelaliby te sobie we by, gdyby byli w dodatku biedniejsi. Bo czy kto sysza, eby si powiesi ojciec... dwadzieciorga dzieci? A znw chorob chorych narodw jest tandeciarz ojciec, jego tandetna ona i ich tandetna liczba dzieci. Gdy kada warstwa w spoeczestwie nie ma innych ojcw, tylko samych tandeciarzy, to nard nie ma warstwy, z ktrej mgby si odradza. Nie ma wyboru, wszdzie tandeta. Elity nie mog kry, bo si nie wytwarzaj, gdy jak okiem sign tandeta! Wszystkie narody, ktre bezpowrotnie zginy, z braku ludzi zginy. Rzym zostawi podbitej Sparcie cakowit wolno, a Sparta wzia i wygina. Zostawcie bezdzietnej mamie cakowit wolno, a ona w kocu zostawi spoeczestwu tylko swego... trupa. Spartanka. Choroba bezdzietnych narodw.

CO MOE MATKA OBSZARPACW?

Co moe w Polsce biedny ojciec i biedna matka, biedna, ale porzdna, to znaczy dzietna, dowodzi to, e jeszcze w r. 1934 Japonia miaa przyrost naturalny 11,9, my za 12,1. Pisa sobie taki jeden Niemiec w r. 1935: Gdyby nie rewolucja narodowo socjalistyczna, ktra wprowadzia zasadnicze zmiany w yciu pastwowym Niemiec, miayby one w r. 1980 mniej ludnoci ni w Polsce46. Oto, co moe Polka... biedna; ta, ktr mijamy zgorszeni, gdy j jeszcze gdzie spotykamy z gromad rodzonych obszarpacw. Wiecie, kto obliczy, ilu nas bdzie w r. 1960? Oczywicie, nie Polak. Zrobili to jeszcze przed rokiem 1930... Niemcy. A wic zrobili to jeszcze przed Hitlerem. I to obliczyli wedug pci i wieku. Zapamita: obliczyy to Niemcy demokratyczne! Podaje si to do wiadomoci wszystkim wygalonowanym cielcym mzgom47. Dla Niemiec rachunek jest przeprowadzony jeszcze dalej naprzd, bo a do roku 2000, w postaci wykresu nawet do poowy wieku XXI48. A kto w Polsce liczy Polakw naprzd? Czyli: kto myli w Polsce o Polsce

45 46 47 48

Powiedzenie Seeck'a. Zischka, 404, 388. j.w. Statistik des Deutschen Reiches, tom 401, cz. II, Berlin, 1930, 677 i nast.

jutrzejszej? Kto obliczy nasz rozrost maksymalnie chociaby do r. 2000 i kto zakreli odpowiednio do tego we wszystkich szczegach program dla wszystkich dziedzin ycia narodu: w polityce, w pedagogii, w nauczaniu religii, w duszpasterstwie parafialnym, w prawie, w produkcji, w sztuce i stylu ycia? Kogo to obchodzi? Gdzie me stanu? Czy mamy tylko... chopakw stanu? Kto za nas myli, ten nas bdzie mia. A tymczasem kto za nas myli? Niedojda...

KTO NAS URZEK?

Kto nas oczarowa, przekona, podbi? Niedojda. A czego niedojda, jak mierci, si boi? eby czasem nie byo na wiecie 200 milionw Polakw. Moe by po 100, 200, 300 milionw, Niemcw, Hindusw, Rosjan, Japoczykw, Amerykanw, a nawet biednych ydkw... w Polsce, ale eby tak samo byo w Polsce dwiecie milionw Polakw: na sam myl o tym Niedojda mdleje z lku o Ojczyzn, Gdy go docuc, zaczyna gorczkowo i gboko motywowa: e to nie ilo, tylko jako; e tylko jako jest potrzebna dla armii; e czowiek, to nie bydl. A mwi tak rozumnie, e... tylko w pysk bi. Niedojda nie wie, e Grecy s te ostrzegawczym przykadem, e jakociowa na pierwszy rzut oka, racjonalna higiena rozrodu, nie jest w stanie powstrzyma mierci narodu, jeli nie jest jednoczenie trwale zapewniona ilo zaludnienia (Grotjahn, 34). Niedojda nie wie, e: Ani wielka tyzna wojenna, ani wielce sawiona wysoka kultura nie mogy ustrzec przed upadkiem staroytnych Grekw i Rzymian, gdy okazali si oni niezdolni do pooenia kresu zmniejszaniu si iloci wasnych spziomkw (Grotjahn, 38). Niedojda nie wie, oczywicie, e dzi nie ma strachu o sam ilo dzieci, bo ilo jest obecnie tylko tam, gdzie jest u rodzicw postawa ofiarna i zwizana z ni, spotgowana ogromnie, pracowito, produkcja, twrczo, zaradno. Jeeli nie ma tego poczenia, robi klap ilo dzieci. I to na poczekaniu. Kto na przykad, posdzi, rzdzcy Polsk w latach 192639, obz legionowy o dynamizujc si z dnia na dzie pracowito, twrczo, zaradno, oraz o... wielodzietno? Dalej niech mwi cyfry49. Biorc stan produkcji z roku 1928 jako 100 mamy: 1928 1930 1932 193 193 193 4 5 6 Japonia 100 106 109 143 158 16 U. S. A. 100 86 58 72 81 9 Anglia 100 98 88 105 112 94 Niemcy 100 87 54 81 95 12 Francja 100 110 76 78 74 3 10 3 78 Zatrudnienie robotnikw:
49

Dane co do robotnikw: May r. stat. 1937, 125; co do zatrudnienia: May rocz. st. 1939, 262; pozostae dane podaje czasopismo Pax, Wilno, 1937 oraz Zischka, 397:415. (Japonia).

1928 1930 Japonia 100 90 U. S. A. 100 87 Anglia 100 96 Niemcy 100 93 Francja 100 100 Warto wywozu: 1928 1930 Japonia U. S. A. Anglia Niemcy Francja 100 100 100 100 100 75 75 79 98 83

1932 82 63 92 71 86 193 2 7 1 3 1 5 0 4 7 3 8

1934 100 81 99 86 82 1934 112 42 55 34 35

1935 110 86 102 91 76 1935 129 45 56 35 30

1936 116 92 107 97 75 1936 138 48 61 39 30

Wywz tkanin: Anglia Japonia (w yardach): 1900 r. 5.000.727.0 __ 00 1913 r. 7.075.252.0 412.000 00 1921 r. 2.902.288.0 1.230.400.000 00 1929 r. 3.866.000.0 1.418.000.000 00 1933 r. 2.116.479.0 2.190.000.000 00 Porwnajmy teraz te zestawienia z przecitnym przyrostem ludnoci w latach 1900 193750. Lata: 1900 1910 1920 1930 1930 1937 Japonia 0,6 1,4 1,5 U. S. A. 1,9 1,6 0,6 Anglia 1,0 0,5 0,4 Niemcy 1,5 0,9 0,8 Francja 0,2 0,6 0,0 Przeraa si kto majcy jedno dziecko, gdy widzi obok siebie omioro dzieci i ich ojca: ndzarza Polaka? Przestrasza si, lkajc si o ich jako? Niech sobie przestudiuje powysz tablic, a potem niech spojrzy na swego utuczonego synalka. Zdaniem Niedojdy jego jedynak, jest wymarzonym materiaem na idea tyzny. Lecz czy synalkowie tacy mog da nard o najwyszej jakoci i iloci, oraz o heroicznie minimalnych potrzebach yciowych51? Ktr z powyszych rubryk realizowaby nasz synalek? dla Polski? Czy nie nabieramy fantastycznego obrzydzenia do naszych spasionych jedynakw?

50 51

May rocz. st. 1938, 20. Zischka (w pracy Japonia) i Edgar Leitha (w pracy Kraj Wschodzcego Soca, Warszawa, TrzaskaEvertMichalski) mwic o standardzie yciowym Japoczykw, opiniuj rnie: Zischka mwi, e ndza chiopw jes! przeraajca, e czego podobnego nie spotyka si na wiecie; Leitha pisze tylko o minimalizmie potrzeb yciowych: minimalizmie heroicznym. Por. Leitha, 149160 str.

NIEWIEDZA I BIEDA DAJ TE SAME SKUTKI, CO BOGACTWO

Niedojda, oczywicie, to wszystko przemilcza, natomiast zaklina, by najpierw dawa warunki, a potem wymaga dzieci. Warunki? owszem: wystarcz, tylko co robi, gdy si da warunki, a ludzie i tak nie bd chcieli mie dzieci? Tu Niedojda rozkada bezradnie rce. Ale tylko na chwil. Bo wnet szermuje... eugenik, opiek spoeczn, pedagogik. Wanie, wanie: czy nie najzdrowsi zostaj przy yciu, gdy z rodziny, majcej liczne dzieci, wymieraj te najsabsze? Po co za wszelk cen utrzymywa przy yciu to jedno dziecko, ktre Niedojda przeznaczy do ycia (inne pozabija)? Ludy nowoczesne mog si uratowa przez rozwj mocnych. A nie przez ochron sabych 52 . Wiele istot ywych bywa powicanych kadej chwili przez natur dla dobra innych 53 . Jest to co w rodzaju... eugeniki naturalnej 54 . Tak, ale szkoda kadego dziecka, ktre ginie z braku opieki kwili Niedojda. Owszem. Ale Niedojdzie nie chodzi o dziecko. Chodzi mu o wygod. Wygoda za nie ma nic wsplnego z powiceniem, tymczasem eugenika wymaga powicenia od wielu jednostek 55 . Powicenia dobrowolnego... 56 Niech mam jedno dziecko, ale niech chocia ono zje to, co bogate! Niech uyje, czego dusza zapragnie! Niech wie, e yje! Ludzi nie ulepszy si przy pomocy witamin i owocw 57 . Pragnienie oprnia tkanki z wody... Post mobilizuje proteiny i materie tuszczowe ciaa 58 . Nadmiar snu i poywienia, bardziej szkodzi od niedomiaru 59 . Kady czowiek ma skonno wrodzon do zaspokajania apetytw fizjologicznych i potrzeb sztucznych, takich jak alkohol, szybko, nieustanna zmiana. Wszelako wyrodnieje, jeeli cakowicie zaspokaja te skonnoci. Musi wic przyzwyczaja si do opanowania godu, potrzeby snu, impulsw pciowych, lenistwa, zamiowania do wicze miniowych, zamiowania do alkoholu itd. 60 . Tak upragniony przez wielu dobrobyt i nadmiar wolnego czasu pomniejszaj jako tkanek i narzdw podobnie, jak syfilis, jak maestwo z blisk krewn, jak alkohol, jak poywienie zbyt skpe lub zbyt obfite. Niewiedza i bieda daj te same skutki, co bogactwo. Ludzie cywilizowani degeneruj si w klimatach podzwrotnikowych. Rozwijaj si przede wszystkim w klimatach umiarkowanych i chodnych 61 . To wszystko mwi nauka. Ta najnowoczeniejsza. A co mwi Niedojda? Niech si moje dziecko nie mczy, tak jak ja! Niech nie umiera przedwczenie! Niech ma byt zapewniony! Ale: Postp ludzkoci nie wyniknie na pewno ze zwikszenia wagi i dugowiecznoci jednostek 62 . Czynniki rozwijajce energie moralne,
52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62

Carrel, 252, 54. j.w. Tak jest w rodzinach wielodzietnych. Carrel, 254, 255, 258, 259. j.w. j.w. j.w. Carrel, 26092. Carrel, 260. Carrel, 92. Carrel, 184.

rwnowag nerww, odporno organiczn, si legendarn i nieustraszono niemal cakowicie utraciy sw skuteczno, odkd ludzie chroni si przed ostroci klimatu przy pomocy komfortu domw i ycia zasiedziaego 63 . To niech chocia moje jedno dziecko bdzie zdrowe! Wanie: dlatego twardo ycia jest konieczna do wywoania harmonii mini, szkieletu, narzdw i wiadomoci 64 . Ludzie cywilizowani potrzebuj trybu ycia, ktry wymaga od kadego staego wysiku, dyscypliny fizjologicznej i moralnej oraz niedostatku. Takie warunki istnienia wytwarzaj w nich odporno na zmczenie i troski: Chroni ich przed licznymi chorobami, zwaszcza nerwowymi. Skaniaj ich w sposb nieodparty do zdobywania wiata zewntrznego 65 .

SZKOA ELITY TWARDEJ I GOREJCEJ

Wic niech mam przynajmniej na szko dla mego dziecka! Niech mam jedno dziecko, lecz niech bdzie wyksztacone! Niech zostanie czowiekiem! Mj Franu musi by elita! Dr Huntington zbada w r. 1927 postpy szkolne 1700 wychowankw uniwersytetu w Yale za lata 1922 do 1926 i stwierdzi istnienie rwnolegoci midzy pracowitoci, aktywnoci artystyczn, spoeczn lub sportow a liczb dzieci w rodzinie. Najmniejsz aktywno wykazywali jedynacy, najwiksz ci, w ktrych rodzinie byo szecioro i wicej dzieci. Nieodpowiedzialne s rwnie dzieci wychowywane w szkoach nowoczesnych przez nauczycieli, ktrzy nie rozumiej koniecznoci wysiku, skupienia intelektualnego i dyscypliny moralnej66. eby stwarza ludzi odpornych i odwanych, trzeba wyzyska dugie zimy grskie, kraje o porach na przemian upalnych i mronych; kraje, w ktrych s zimne mgy, a mao jest wiata, kraje smagane przez huragany i kraje z ziemi ubog, pokryt skaami. W takich okolicach mona by umieszcza szkoy, przeznaczone do utworzenia elity twardej i gorejcej. A nie w krajach poudniowych...67. By taki kraj smagany przez huragany... od r. 1917. To ZSRR. Czym wytumaczy postaw wojsk radzieckich w latach 194145, a zwaszcza w latach 194143, jak nie tym, e ci onierze pochodzili przewanie z licznych rodzin, gdzie wszystko co sabsze wymierao w dziecistwie; e kraje rosyjskie maj ostrzejszy klimat ni walczca wwczas z Rosj Mitteleuropa; e szalona ndza i dyscyplina przyzwyczajay mczyzn do nieliczenia si z wasnym yciem: a czy to wszystko, to nie warunki ycia frontowego? Mona by rzec, i naturalnymi warunkami do najlepszego przygotowania si do drugiej wojny wiatowej byo ycie w Sowietach. Kraje smagane przez huragany. Elita twarda i gorejca Co z tym wszystkim ma wsplnego Niedojda? Umarby ze strachu, a dziecka (jedynego) nie wysaby do szkoy siy i zdrowia. Do krajw smaganych przez huragany. A szkoda! Bo Mona by przywrci energi i odwag wikszoci tych,
63 64

Carrel, 257. Carrel, 259. 65 Carrel, 93. 66 Przytacza Ant. Szymaski prof. dr ks.: Ograniczanie urodzin i karalno przerywania ciy, Lublin 1930, str. 37. Nastpne zdanie wypowiada Carrel, 187, 67 Carrel, 257.

ktrzy je potracili, stawiajc ich w cikich warunkach egzystencji68. W warunkach higienicznych, sanatoryjnych, zdrowotnych. W aurze grskiej: walki o ycie na mier i ycie. Natomiast masoska idea wygody prowadzi w inne strony: Czytaem w pewnej powieci francuskiej opis spowiedzi jakiego poczciwego starowiny, notariusza w zapadej prowincji. Z czasw modoci zosta mu nag niezmiernie szeroko rozpowszechniony na prowincji francuskiej, chodzenia na karty i plotki do miejscowego domu publicznego.69 Ciepa wygdka. Styl masoski.

NIEDOJDA BRONI DAM

Ale humanitaryzm! Gdzie humanitaryzm! Pozwlcie przynajmniej wtedy usun dziecko (z ona matki), gdy to yciu matki zagraa! baga Niedojda. I pacze. Lecz co warta matka, ktra eby broni swego ycia, kae zabi wasne dziecko? Humanitaryzm?! Hi, hi, ha, ha, heje, hola! Co taki potwr da narodowi? W dodatku mamapotwr niejeden raz zechce w ten sposb si ratowa, ale tuzin razy. W dodatku czy sztuczne poronienie nie zagraa yciu matki?! W Niemczech, gdzie medycyna staa bardzo wysoko, a szpitalnictwo naleao do najlepiej postawionych w wiecie, gino kobiet rocznie z powodu doprowadzenia porodu do koca 60.000, natomiast z powodu przerwania ciy gino rocznie 7 razy wicej (Vollmann). Z samego zakaenia koczyo ycie 50 kobiet na kade 1000 poronie. Podobnie jest w Szwajcarii70. Tysice kobiet we Francji ginie co roku z powodu powika po sztucznych poronieniach (Demelin). Ale przynajmniej, gdy dziecko usun, kobieta ma ulg. Sztuczne przerywanie ciy jest zabiegiem zawsze szkodliwym, przy czym wystpi tym wiksze zaburzenia w ukadzie hormonalnym i nerwowym, im bliej od pocztku ciy przerwano j wyjania profesor dr Czyewicz. Z pniej wystpujcych nastpstw tene lekarz wymienia mnstwo babskich chorb, na ktre niewiasty cierpi i nawet nie wiedz, e to z powodu poronie (zapalenia, cie pozamaciczne, bezpodno, narole itp. itd.). Strony 12 i 13: Nastpstwa i skutki poronie71. A prof. dr Kazimierz Orzechowski powiada, e kade poronienie, nawet przebiegajce bez adnych powika, wywouje u kobiet normalnych, a czciej u neuropatek, wcale czste stany dugotrwaego wyczerpania nerwowego, depresji, w ogle rne nerwice, wrd tych zwaszcza stany psychasteniczne i dodaje, e wrd tych okolicznoci mog porednio pogarsza si po poronieniach takie cierpienia organiczne72. W dodatku Niebezpieczestwo poronie bdzie zawsze due nawet w najbardziej wyszkolonych rkach i w najlepszych warunkach73. Jeden z badaczy na Zachodzie notuje, e 72% uwzgldnionych wypadkw przebicia macicy

68 69

Carrel, 125. (Prosto z mostu, z dn.19.3.1939). 70) Podoleski, 12. 70 Podoleski, 12. 71 Ginekologia Polska, r. 1930, str. 347348. Przytacza Podoleski, 25. Drug prac przytacza Szymaski: Ograniczanie urodze, Lublin 1930, str. 28, 29.. 72 Ginekologia Polska, r. 1927, str, 1159. Przytacza Podoleski, 25, 26. 73 Czyewicz: Ginekologia Polska, r. 1927, str. 1219 1 123639. Przytacza Podoleski, 27

zostao popenionych przez lekarzy (monografia Zangenmeistra) 74. Tymczasem taki np. prof. F. Frank mia w swej klinice ginekologicznej w Kolonii w latach 1885 1921 70.000 kobiet poonych i nigdy nie pozwoli przerywa ciy, bo niejedna matka razem z dzieckiem spoczywa w grobie, cho oboje mogli by uratowani75. Naiwni optymici, ktrym si zdawao, e uszczliwi kobiet za pomoc poronie, zbudowali w Moskwie zakad rzdowy do spdzania podu. Ktra tylko niewiasta tego chciaa, to jej to robiono. Fabryka poronie zabijaa rocznie 30.000 dzieci.. Ow ju w roku 1928 lekarka Bronikowa stwierdzia na VIII Wszechradzieckim Kongresie Ginekologw w Kijowie, e w Rosji w nastpstwie sztucznych poronie odsetek patologicznych urodze wzrs podwjnie, ilo przebi przez lekarzy ustawicznie wzrasta; lekarz za Parsanow przyznaje, e w nastpstwie sztucznych poronie zwikszya si w Rosji ilo wypadkw ciy pozamacicznej trzykrotnie76. Lecz gdy lekarz widzi, e cia zagraa yciu matki, czy moe skazywa matk na mier? A czy lekarz moe skazywa na mier dziecko? Czy w ogle lekarz ma prawo kogokolwiek skazywa i to na mier? Od kiedy lekarz jest sdzi? Medycyna nie moe si cofa do XV wieku, gdy Koci rzdzi si jak szara g w medycynie i nie pozwala usuwa dziecka! Wolnego! Nasampierw, nie przekrcajmy faktw! A wic: kto zabija dziecko, ten wcale go nie usuwa, tylko morduje. Po wtre: zabijanie dzieci w onach matek to nie postp i nie adna nowoczesno, bo hen, jeszcze 2000 lat temu w Rzymie byo to powszechne. Zabijanie dzieci nienarodzonych to rwnie nie adna kultura, lecz cofanie si do stanu dzikoci, bo wszystkie ludy najdziksze spdzaj pd. Medycyna wspczesna przyjwszy przerywanie ciy cofna medycyn do poziomu medycyny u ludw najdzikszych. W specjalnym rozdziale to wyjanimy. Wstydzi si trzeba za poziom umysowy lekarzy, ktrzy swe nawroty do dzikoci uwaaj za kultur. Przeto i rozdzia w zatytuujemy: Jak pozna szczebel kultury? Zreszt, gdy lekarze utrzymywa si nadal bd z zabijania dzieci polskich, to trzeba bdzie zastosowa do nich t metod, ktr oni skwapliwie stosuj do dziecka: wyrn ich! Czy jednak jest wskazane, by matka sza do grobu razem z dzieckiem, gdy przynajmniej matk mona uratowa ? A czy jest rzecz naprawd tak pewn, e bez spdzenia podu matka zginie razem z dzieckiem? Nie, to nie jest bynajmniej tak pewne. Nie brak wypadkw, w ktrych sumienny lekarz ocali i matk i dziecko wbrew lekarskiemu wskazaniu spdzenia podu. Werdykt lekarza opiera si tylko na

74 75

Dr Schekaert na Kongresie w Sprawie Urodze w Brukseli, grudzie 1931. Dr Fritz Frank: Schutzengel oder Wurgengel, 3 wyd.. Kolonia 1922, str. 5, 10. Dr Albert Niedermeyer: Sexualethik und Medizin. Wiss. und Weltanschaung, Hildescheim 1931, str. 44. 76 Podoleski, 110, 111,

prawdopodobiestwie77. Doda naley: werdykt lekarza opiera si na... gotwce, do ktrej lekarz wzdycha, gdy wydaje werdykt. W kadym bd razie jeli lekarz odmwi kobiecie, to uda si ona do akuszerki i swojego dopnie. A lekarz przynajmniej zrobi to fachowo. Fachowo zabije czowieka! Jak fachowy zbrodniarz. Czy po to utrzymuje nard wydziay medyczne na uniwersytetach? A jeli ojciec zgin za Ojczyzn, matka zostaa w ndzy, ma ju kilkoro dzieci, to jake jej nie usun dziecka! Jake lekarz ma jej nie pomc! Niech tedy jej pomoe wyda na wiat dziecko. Niech jej pomoe utrzyma rodzin. Kto to bowiem komu w ten sposb pomaga, e mu zabija dziecko?! Co to za logika! Kt tak pomaga dziecku, ktrego ojciec zgin za Polsk? Wic pomagajmy sobie... przez zabijanie jeden drugiego! Bdzie to samopomoc wedug logiki lekarskiej.

77

Artur Vermeersch: ,,Katechizm ycia maeskiego, Pozna, w. Wojciech, 1932, str. 60,

 Ja wyej stawiam nie t matk, co wyda na wiat gromad dzieci, ale t matk, co dzieci dobrze wychowa. Ale co za kwalifikacje na wychowawczyni ma matka, ktra pewn ilo swych dzieci pozabijaa? W ten sposb kady Polak miaby matkzbrodniark. Czy tego ycz narodowi polskiemu lekarze polscy? Ktry Polak nie brzydziby si wtedy swoj matk? Czy nie widzimy, jak w krajach, gdzie jest najwicej dzieciobjstw, matki nie chc wychowywa swych dzieci, lecz oddaj je w obce rce na wychowanie? Te matki nie maj odwagi spojrze w oczy swym dzieciom, a c dopiero uczy je idealizmu! A gdy kobieta ulegnie gwatowi i nastpnie ma dziecko? Im bardziej i wtedy bdziemy domagali si, by wydaa na wiat takie dziecko, tym mniej bdzie gwatw. Bo kobieta bdzie do upadego walczya ze zwyrodnialcem, gdy j napadnie, a spoeczestwo bdzie go linczowao. Nic tak nie osabio Polki wobec gwaciciela, nic tak nie przygotowao przyjaznego klimatu do masowych gwatw podczas wojny, jak to, e przyzwyczailimy Polk, by na rozpust z Polakiem patrzya jak na sport. Kto habi Polk, ten habi czstk Polski. Bo Polska nie jest na obokach. Polska, to kady Polak i kada Polka. Prawdziwa Polka nie dopuszcza do haby. Zhabiona Polka to tak jak zhabiona Polska. Ale prawdziwa Polka nie dopuszcza te do haby... dobrowolnej: do rozwizoci Polakw z Polkami. Haba przymusowa nie jest hab: nie jest nawet grzechem. Natomiast grzech dobrowolny jest hab zawsze. Sprawa nie jest tak prosta... Na przykad przychodzi do lekarza panna, jest w ciy. Klka przed lekarzem. Baga go. Czy lekarz ma jej zama los na cae ycie? O co baga? eby jej zabi dziecko. A wic baga go o morderstwo. Jeeli za t cen ma wyj za m, niech nie wychodzi. Polki nie mog wychodzi za m za cen zabicia wasnego dziecka. W takim wyjciu za m nie moe poredniczy lekarz polski. Co za honor dla ma mie on zbrodniark! Co za honor i z tak do lubu! Co za honor dla dzieci mie tak matk. Ot lekarz ma obowizek uratowa honor takiej dziewczyny. Niech wic pomoe jej zosta matk! Niech dziewczyna przezwyciy lk przed opini publiczn! Grzech jest hab, ale macierzystwo jest witoci. Macierzystwo oczyszcza z grzechu. I takie wanie pokutnicze macierzystwo uczy rozumu. Och! jak jeszcze uczy rozumu. Bez takiego macierzystwa moemy mie wszystkie dziewczta gupie. I wszystkie baby gupie. W takim razie na czym polega postp w medycynie? Na tym, eby leczy, nie zabija. Nigdy nie zabija. Jak w zakresie medycyny wewntrznej ju dawno zwyciyo zapatrywanie, e nie lekarstwo zwalcza chorob, lecz organizm, a rzecz lekarza i zabiegw jest wzmacnia ten organizm do walki z czynnikami chorobotwrczymi, podobnie w poonictwie droga postpu otwiera si nie przez zabijanie ycia i gwatowne przerywanie biegu natury, lecz przez wspieranie jej i wiksz ufno w jej siy78. Sami lekarze uznaj, e bezwzgldny zakaz przerywania ciy zmusiby do szukania innych drg i przyczyniby si do postpu poonictwa, a zarazem zapobiegby temu ogromowi za, jakie si dzieje dzi z powodu zbyt hojnego szafowania wskazaniami, a tym samym szafowania yciem ludzkim i zdrowiem. Zreszt lekarze wybitni fachowcy twierdz dzi, e bardzo rzadko spotyka si wypadki, gdy rzeczywicie zachodzi konflikt midzy yciem matki i yciem dziecka (Czyewicz) lub nawet, e przy obecnym stanie wiedzy lekarskiej wypadkw takich nie ma (Fritz Frank: Schutz oder Wrgengel, Kln 1922)79.
78 79

Podoleski, 37. Podoleski, 36. Przytacza Szymaski: Ograniczanie urodzin i karalno przerywania ciy, 23.

Wzgld na ycie dziecka, pisze doktor Clement, pobudza do postpu80. Czy sprawa nie przedstawia si podobnie jak z wymiotami, ktrych nie byo mona do niedawna zahamowa? A przecie specjalici obecnie owiadczaj, e ju opanowali ten wypadek, o ktrym wyraano si dawniej, e si jest wobec niego bezradnym (Vermeersch, 61). Mwi si tu o wymiotach u kobiet ciarnych. W ten sposb encyklika Piusa XI O maestwie chrzecijaskim, ktra w adnym absolutnie wypadku nie pozwala zabi dziecka, nie tylko wiatu lekarskiemu udziela nauki moralnoci, ale take nauki metody, podajc prawida etycznego postpowania, oznacza zarazem pocztek nowej ery, pobudzajc na nowo wysiki lekarzy do wzniesienia medycyny naprawd ludzkiej81. Masakra dzieci nie jest tedy ani rodkiem, postpu w medycynie, ani rodkiem ratunku, ani rodkiem opieki spoecznej: lekarzowi nie wolno w adnym wypadku zabija podu dla ocalenia ycia matki. Nie znaczy to jednak, e nie ma on wobec ciko chorej speni swego obowizku i ratowa jej do ostatka choby nawet ubocznym i niezamierzonym tego nastpstwem bya mier podu lub poronienie82. Rnica midzy tak interwencj lekarsk, choby nawet niezamierzonym jej nastpstwem byo poronienie, a waciwym przerwaniem ciy jest istotna83. Lekarz nie rozporzdza tu wic yciem i jeli ono ginie, dzieje si to bez, lub raczej wbrew jego zamierzeniom jest to tzw. occisio indirecta, a poronienie tak spowodowane, nosi nazw poredniego, abortus indirecius. W tym znaczeniu mwi si te, e etyka katolicka pozwala na porednie przerwanie ciy. Interwencja powysza daje wic lekarzowi szerok mono ratowania matki w razie grocego niebezpieczestwa. Niemniej w praktyce wymaga ono dobrej orientacji i duej sumiennoci; bywaj bowiem wypadki, w ktrych granica midzy niedozwolonym a dozwolonym jest tak subtelna, e moe zosta atwo przekroczona84. Etyka katolicka okrela bliej te warunki, w jakich porednie przerwanie ciy moe by dozwolone: 1) Choroba matki musi by mierteln; 2) zabiegi uyte przez lekarza maj mie za wyczny cel wyleczenie z choroby; 3) rodkw mogcych porednio spowodowa poronienie, wzgldnie mier podu, wolno uy, jeeli nie ma innych bezpieczniejszych; 4) naley moliwie zabezpieczy chrzest podu85. A zatem ratowa mona, zabija nie. Bo nikomu nie wolno zabija drugich, by samemu y. A jak matka umrze? To widocznie powinna umrze. Umrze jest taki sam obowizek, jak y. Tak dla chopa, jak dla baby. Rwnouprawnienie.

80 81 82 83 84 85

,,Le droit de 1'enfant a naitre. Bruges, Beyart, 6 edition, 1931, str. 81. Dr Rene Biot, Lion. Przytacza Vermeersch, 95. Podoleski: 62, 63, 64. Podoleski: 63. j.w. Podoleski: 64.

ZATABACZONE POGLDY
Niegdy jednostka zawdziczaa mono przeycia choroby jedynie swej zdolnoci adaptacyjnej. Dzi dziki higienie, komfortowi, dobremu odywianiu, agodnoci egzystencji, szpitalom, lekarzom i pielgniarkom, cywilizacja wspczesna pozwolia y wielu istotom ludzkim marnej jakoci. Ona to i ich potomstwo przyczyniaj si w duej mierze do osabienia rasy biaej. By moe, trzeba bdzie wyrzec si tej formy sztucznej zdrowia i pielgnowa tylko t, ktra pochodzi z doskonaoci funkcji przystosowawczych i odpornoci wrodzonej86.

86

Carrel, 179.

Wic Niedojda uprasza, by przynajmniej wiartowano dziecitko,, gdy matka ma grulic. Ale czy nie lepiej, gdy nard bdzie mia dziecko bez grulicy, ni matk z grulic? Wszak dziecko nie przejmuje grulicy od matki87, nawet grulicy daleko posunitej88. Wic Niedojda wzywa, by przecie i z postpem wiedzy lekarskiej. I tu si wsypuje na caego. Albowiem: a) Dr Leon Bernard dowodzi, np. e dzieci grulikw rodz si i wyrastaj w peni zdrowia, jeeli si je zupenie odczy od chorego otoczenia zaraz po urodzeniu89 b) Jeeli chodzi o wczesne stadium grulicy, to przerywanie ciy z powodu

87 88 89

Przytacza opini powag lekarskich Podoleski, 59 i inne. j.w. Kpiska, 128,

niego nazywa dr Wadysaw Deryng dziaaniem wprost szkodliwym w stosunku do stanu zdrowia chorych90. c) Dr K. Morawski (Zakopane), ktry t spraw ferowa na IV Zjedzie ginekologw polskich w Krakowie w r. 1931, da wprawdzie leczenia sanatoryjnego matki, ale dodaje zarazem, e nawet ciko chore na grulic puc mog przeby ci i pord bezpiecznie, a przerwanie ciy u kobiet gruliczych, nie jest zabiegiem leczniczym91. e z t grulic damsk mocno si przesadza, to wida choby z tego, e mczyni choruj na suchoty, a nawet umieraj, chocia... nie rodz92. I o tym sercu te medycyna antymacierzyska grubo przesolia. Po prostu ..nawalanka. Lipa. Pewne cierpienia serca s normalnym zjawiskiem w

90

Dr Deryng: Ginekologia Polska, 1930, nr. 46, 344; Warsz. Czasopismo Lekarskie, 1932, nr 50, art. dra G. Lewina. Przytacza Podoleski, 30. 91 Podoleski, 31. 92 Prof. dr A. Czyewicz: Ginekologia Polska', 1933, nr 46, 553557. Przytacza Podoleski, 31, 32.

okresie ciy i po zakoczeniu ciy przemijaj. Prof. Patain przytacza... Przysza do niego kobieta w wieku lat 50 i stwierdzi, e jest od dziecistwa dotknita cik chorob serca. Gdyby si wczeniej do niego zgosia, wedle wskaza medycyny, odradzaby jej jak najbardziej stanowczo zampjcie, bo nie powinna bya przetrzyma trudu pierwszego macierzystwa. Tymczasem przysza do niego, majc omioro zdrowych dzieci i wiele lat szczcia za sob93. Gdy chodzi o schorzenie serca, to dzi wiemy, e u ciarnych najwyej 2 5% przypadkw koczy si mierci94. Co wicej, mno si dowody, e wanie przerywanie ciy u chorych na serce bywa czasem przyczyn nieszczcia95. Rontier, Laennec i Balsac

93 94

Kpiska, 128. Opinia prof. dra B. Kowalskiego, dyrektora uniwersyteckiej kliniki dla kobiet i Szkoy Poonych w Poznaniu. Nowiny Lekarskie, Pozna, 1927, 578. 95 Podoleski, 30.

podkrelaj czsto skrzepw u kobiet sercowo chorych z dilotacj serca i zastojem ylnym w pucach, u ktrych niedomoga minia sercowego wymaga przerwania ciy96. Ale po co tu wyraz wymaga, skoro w adnym wypadku nie wolno lekarzowi przerywa ciy? Dlaczego? Te o tym bdzie. Na razie klarujemy zwenie miednicy. Ow z tym zweniem miednicy tako przepieprzaj strachajy, bo metody naukowe tak postpiy, e uratowanie ycia dziecka stao si zarazem najlepsz metod ratowania ycia matki97. Dr Fritz Frank, prof. uniwersytetu w Kolonii i dyrektor tamtejszej kliniki pooniczoginekologicznej, mia w cigu 10 lat w swej klinice 1707 kobiet z

96 97

Wiadomoci Lekarskie, 1932, listopad, 378. Przytacza Podoleski, 30. Frank Fritz: Schutzengel oder Wurgengel? 910.

silniejszym stopniem zwenia miednicy, ani w jednym wypadku nie stosowa przerywania ciy i uratowa 87% dzieci i 94% matek; owszem, byby ocali ich wicej, gdyby niektre z nich nie prboway ju przedtem innych zabiegw i nie przyszy do kliniki w stanie ostatniego wyczerpania98. Nawet wywoujce zimny pot, cicie cesarskie miewa sobie po operacji przebieg tak korzystny i agodny, jak po porodzie siami natury 99. Oczywicie, o ile lekarz nie jest fuszer. Jeszcze w r. 1931 tej miary sawa, co prof. dr E. Pestalozza, dyrektor kliniki uniwersyteckiej w Rzymie, ogosi zabieg przerywania ciy za skazany na zaginicie100. W tyme roku nasz prof. dr W. S. Mczewski orzek na IV Zjedzie

98 99

Podoleski, 32 (Schutzengel oder Wurgengel). Podoleski, 32. 100 L'Osservatore Romano, Nr. 17, 1931.

Ginekologw polskich, e ostatecznym celem, jaki ma przed sob poonik, jest: ratowanie matki i dziecka101. Prof. dr Eugen Hubert (Lovanium) stwierdza, e lekarz, ktry dla ratowania matki zabija dziecko w jej onie, popenia dzieciobjstwo niezgodne z prawem natury, z moralnoci i sprawiedliwoci, a dzi mog doda niezgodne ze sztuk lekarsk. Tudzie gosi nastpujc zasad: zabicie podu tzw. lekarskie, a nazwane tak zapewne przez paradoks, nie naley ju do sztuki leczenia, ale jest to egzekucj, a do roli kata czujemy nieprzezwyciony wstrt. Zostamy lekarzami102. Nawet w przypadku, gdyby jaki ignorant przypuszcza, e pd na samym pocztku istnienia nie jest poczony z dusz, to jednak samo przeznaczenie

101 102

Przyt. Podoleski, 34. ,,Le devoir du medecin, Bruges, str. 66.

podu okrywa go osobliw godnoci i szczeglniejszym blaskiem, ktre czynnemu zgadzeniu go nadaje charakter antycypowanego zabjstwa103. Atoli kto jest katolikiem, ten wie, e pd na samym pocztku istnienia, ma dusz. Pd ludzki jest od pierwszej chwili, nie tylko pen caoci w sobie, jednostk, istot odrbn jak wykazuj nauki przyrodnicze ale jest istot ludzk, osob, czowiekiem, cho niedoskonaym i rozwijajcym si dopiero104 Sowem dziecko naley obj nie tylko dzieci, ktrego czonki s ju rozwinite, lecz take dzieci w stanie zarodkowym czyli embrionalnym, czyli innymi sowy kade jajko zapodnione. Tote kanon 747, nakazujc chrzest kadego podu, choby i nie wiedzie jak maego, przepisuje, eby kady pd traktowa jako osob ludzk105. Dlatego nie ma nic tak w swej istocie nielekarskiego, jak zabijanie podu ona ludzkiego106. A zdrowie? A pikno kobiety? Po co niszczy pikno kobiety? Po co matk zabija trosk? Wanie. Matka po stracie jedynego dziecka moe si rozchorowa, a nawet umrze. Lecz gdy ma jeszcze ca gromad dzieci, to nie ma czasu na takie gupstwa. Zreszt sama natura chroni zdrowie kobiety w okresie ciy. Na przykad rak, usadowiony na pewnej czci organw macierzyskich kobiety, nie rozwija si w okresie ciy (Weiber, Meyer). Dr Karol Richet w raporcie swym do Akademii lekarskiej pisze, e medycyna stwierdza bez adnej wtpliwoci, i cia i jej powtarzanie si nie tylko nie szkodzi zdrowiu kobiety, ale jest warunkiem jej rozkwitu, a prcz danych biologicznych samo dowiadczenie wykazuje si zdrowotn najwiksz u kobiet, ktre maj duo dzieci. Nie dlatego, e s zdrowe, maj duo dzieci, ale dlatego e je maj, zdrowie ich jest w stanie kwitncym107. Dr Desplatz z Lille w sekcji lekarskiej towarzystwa biologicznego z Brukseli wywodzi, e nierzadko widzi si wte kobiety, ktre macierzystwo obdarzyo silnym zdrowiem i urod niepospolit108. Nie wystarczy powiedzie; e podno jest dla kobiety przyczyn rozkwitu zdrowia; trzeba doda, e bezpodno sztuczna jest grob dla kobiety, e wystawia jej zdrowie na liczne niebezpieczestwa, szczeglniej na tworzenie si nowotworw109. Najwicej pracy dostarcza chirurgom bezpodno dobrowolna, na co mamy dowody matematyczne110. C wic z tego, e Niedojda mamrocze co jeszcze o dobru spoecznym, skoro wanie w tym miejscu wali go w szczk prof. dr Bocheski (Lww). Co mwi dr Bocheski? e uznawanie wskaza spoecznych do przerywania ciy jest w interesie dobra oglnego niedopuszczalne111. Bo tak, na prosty rozum, co to za sposb zarzyna jednych, eby byo lepiej drugim? Przecie tak robili gestapowcy: wyrzynali nas, eby ich narodowi byo dobrze. I mwili na to nie skrobanka, tylko Lebensraum. Czy to te czynili wedug wskaza spoecznych? I czy to im pomogo?
103

G. Clement: Le droit de 1'enfant a naitre, 2 wyd. Bruges, s, 3334. Reflexions pour les medecins et le non medecins, Beyart. 104 Ks. prof. Kozubski Zygmunt: Problem potomstwa. Warszawa, 1931, 1720. 105 Vermeersch, 56. 106 A. Niedermeyer, 45, 107 Przytacza Kpiska, 89, 89, 89. 108 j.w. 109 j.w. 110 Le devoir conjugel de la procrecation et la probleme morale, prof. dr Moryes, Przytacza Kpiska, 89. 111 Przytacza Kpiska, 80.

A co Niedojda na to, e tak bogata i wymarzone wszelkie warunki do ycia majca kraina, jak Gaskonia, posiadajca poza tym ludno wiejsk, bogat, kulturaln wymiera? Nie tylko dlatego wymiera, e rodzice miewaj tam bardzo mao dzieci, ale dlatego odporno na choroby zmalaa, e maj mao dzieci; grulica ronie, a miertelno wrd niemowlt szaleje. I rasowo, i fizycznie degeneruj si Gaskoczycy piekielnie112. A co Niedojda na to, e najliczniejsze, najcenniejsze i najbogatsze nasze wychodstwo, Polonia amerykaska wymiera113? A co na to, e nasi emigranci w Belgii, pisujc do krewniakw w Polsce (lata przedwojenne), pouczaj ich, co maj robi, eby nie mieli dzieci? Sami, tam w Belgii, ograniczaj potomstwo, cho gdyby mieli przykad i opiek z Macierzy, nie robiliby tego, bo w Belgii rodzina dzietna ma niesychane przywileje. Niestety, maestwem polskim nie opiekoway si przedstawicielstwa urzdowe polskie. Sprawy matrymonialne zaatwiay konsulaty polskie dugo. Materia na ony i matki przyjeda z kraju jak najgorszy. Sprowadzenie narzeczonej z Polski byo kosztowne i trwao 5 7 miesicy. Tak si rzecz miaa tu przed wojn. A jak jest dzi? Wspominalimy wyej, i pisano w r. 1938, e wadze pastwowe opracoway doktryn populacyjn. Specem rzdowym w sprawach ludnociowych by naczelnik Zarychta z MSZ.114. Co wic robiono, szykowano. Wobec tego pytamy: ile nasi ambasadorowie, posowie, konsulowie maj dzieci? Czy honor rodziny polskiej za granic nie reprezentuj przypadkiem tata olla i mama olla? C na to MSZ? C na to Zwizek Polakw z Zagranicy? A co Niedojda na to, e jest przecie katolikiem? Wszak etyka katolicka nie pozwala w adnym absolutnie wypadku na podjcie sztucznego poronienia i traktuje je jako zabjstwo. Tote ,w kadym wypadku wiadomie w tym celu i ze skutkiem wywoanego zabiegu, zarwno spdzenia podu, jak przerwania ciy, Koci karze kar ekskomuniki (kltwy), zastrzeonej biskupowi miejscowemu, wszystkie te osoby, ktre, fizycznie czy moralnie, pozytywnie przyczyniy si do wykonania tego czynu: matk, lekarza, czy innego wykonawc i pozostaych winnych (Codex Iur. Can., can. 2350, par. 1). Te same osoby (mczyni tylko), oraz wszystkie inne, ktre w jakikolwiek sposb wspdziaay z nimi, popadaj nadto w specjaln kar, tak zwanej niezdolnoci (irregularitias) do przyjcia wice i penienia funkcyj duchownych (Tame, can. 985 par. 4)115. Tu Niedojda tumaczy, e Koci zmieni swe stanowisko wobec... Niedojdy. Niedojda sna nie wie, e Koci nie jest dla niedogw. Minimalny cenzus, jakiego Koci wymaga do zbawienia, to: mc tak y, jak kae Bg. Mc: to katolicyzm.

112 113

L'ame paysanne, dr Emanuel Labat, Paris, 1918, 88. Dziennik Zjednoczenia (USA) z dn. 12.1.1939. 114 Na podstawie listu z Belgii z dn. 14.12.1938 pisz o Belgii. O Zarychcie notowao Prosto z mostu z dn. 4.9.1938, str. 8. 115 Przyt. Podoleski, 76. Wrd poronie naley odrnia poronienie patologiczne (samoistne) i poronienie sztuczne. Poronienie sztuczne znw moe by albo przerwaniem ciy, albo spdzeniem podu. Wyjania to Podoleski, 19 21.

RADZIMY CI, ASKAWCO

Wszystko to bardzo piknie, ale co za interes mie dzieci? Kto uzalenia prowadzenie rodziny zgodnie z natur od stanu swych interesw, albo kto chce robi interes na zaoeniu rodziny, temu radzimy od serca: Braciaszku, bd wini! Zapisz si na takiego folksdojcza do chlewa! Co za interes rodzin zakada? on mie, by czonkiem narodu? by czowiekiem? Jaki interes by dla Chrystusa, gdy cierpia za nas na Krzyu? Jaki interes robi matka, gdy wydaje dziecko na wiat, kade pod groz utraty wasnego ycia? Przecie i tak, ile razy mylisz, askawco, czy twoja ona i dzieci ci si opacaj, to jeste winia. winia, to jeszcze lepiej ni pracownik na pensji. On biedny tylko jeden raz dostaje na pierwszego, a winia dostaje w korytko codzie. Pi razy na dzie. Wszystko dostaje: mieszkanie, wikt i opierunek! Wszystko jej podstawi pod brod (jak pani... kaw do ka). Dosyt. Raj. Sprawiedliwo. Chlew. O nic nie potrzebuje si martwi. Kad szczeg otrzyma od rzdu: od gospodarza chlewnika. Z Berlina. Poucza si wtedy dzieci: Nie Pan Bg, tylko pracodawca wszystko daje. wini tak. I higien si coraz bardziej stosuje do wi. I wiadome macierzystwo. I regulacj urodze. I rasizm. I eugenik. 1sterylizacj (ju od wiekw, jeszcze przed Wernicem). I wini wolno si wytarza we wszelkim bocie (bez przesdw, szerokie horyzonty, tolerancja). I moe nie uznawa VI Przykazania. I IXgo (jak w teatrze). I co chwila moe mie innego przyjaciela ( jak w filmie). I na wojn nie idzie. I podatku nie paci. Ani ce (Stany Zjednoczone Europy a... winia). A gdy j zarn, to te tylko boi si mierci, ale tego, co bdzie z ni po mierci) wcale si nie boi. Bo mwi: Chrzkn, i szluss! Para ze mnie wyleci, duszy nie ma. Tak zwana wiska odwaga. Nawet pieszczony piesek u piknej pani (credo: pikna pani i jej rasowy pies) robi lepszy interes na swojej pani, ni pani na tym, e ma psa (zamiast syna). Gdzie chodzi o interes, kade bydl zdystansuje czowieka. ycie w stylu czowieka zaczyna si poza interesem. Tam si te zaczyna szczcie. Take w rodzinie. Rodzina jest po to, by na wiecie ludzie rwnie co robili poza interesem. Tu si uczymy i y, i umiera nie dla interesu, i robi wszystko nie z interesu, ale dla ojca, dla matki, dla dzieci, dla ony, dla ma, lub dlatego tylko, e co jest dobre, prawdziwe, pikne. Dziwaki. Fabryka bezinteresownoci. Tu si uczymy na Don Kichotw, Magellanw, Kolumbw, Pasteurw, CurieSkodowskich, Edissonw, Carrelw. Tu si uczymy na kiewskich, Zamoyskich, Staszicw, Kociuszkw, Trauguttw. Tu si uczymy na apostow, mczennikw, wyznawcw. Tu nam mierdzi ziemia, a pachnie niebo. Tu caujemy krzy, a kopiemy rozkosz. Tu si lgnie w nas to, e przysigamy mio a do mierci dziewczciu tylko za to, e ona nam si podoba. Tu wyrzekamy si szczcia osobistego na cae ycie tylko dlatego, e Polska, to Ojczyzna. Tu si po prostu uczymy na chrzecijan. Nawet Bg przyszed na wiat w rodzinie i wprost z jej progw poszed na podbj wiata. Tylko dziki rodzinie kada Polka, nawet ta garbata i ta koszlawa i ta dziesi razy krzywa moe by uwaana za cud, o ile ma dzieci. Bo czy jest wikszy cud, ni matka dla dzieci? Tak samo tylko dziki prowadzeniu wasnej rodziny, kady z nas mczyzn

zdobywa prawo do czci i do tej najtkliwszej mioci dziecicej. Bez rodzonych dzieci mielibymy tylko prawa... obywatelskie. To rodzina tworzy niebo bezinteresownoci, honoru, heroizmu: cay w firmament nad erem, spaniem, wegetacj. U zwierzt niewiele tego moe by, bo instynkt ogranicza ilo nad zwierzcoci. U czowieka, dziki temu, e wiadomie moemy by ofiarni, niebo ycia moe rosn w nieskoczono. Gdybymy robili wszystko z interesu, ilo czynw ludzkich kurczyaby si przeraajco. Tak jak i i... ilo dzieci. Wanie liczba dzieci dowodzi, o ile jestemy wiadomie bezinteresowni lub instynktownie: o ile jestemy zdolni do ycia. I do szczcia. Do nieba na ziemi. Do robienia nieba z ziemi. Bo kto myli, e szczcie pochodzi z wasnej wygody i e im wygd wicej, tym szczcie obfitsze, ten ma jeszcze to w dziobku. Rado ma co z krzya. Przyjaciele! Wanie Chrystus, gdy kona na krzyu nie za siebie, ale za nas, dziki temu, e za nas, nie za siebie kona, by wwczas nie tylko nieskoczenie nieszczliwy, ale i szczliwy nieskoczenie. Paradoks? Ale niebo na ziemi moe by tylko w stylu radoci i mki. Jak serce matki.. Kraje smagane przez huragany... Nie na rwniku, ale na biegunach przyszo wiata.

Cz pita:

POCZCIWY LUDEK WSZYSTKO ZROBI

WIARA W LUD
Na pocztku tego rozdziau uprzedzamy: cz pita niniejszej ksiki jest tylko dla tych, co wytrzymuj ca dawk prawdy. Kto wic z robotnikw, chopw i inteligencji pracujcej nie jest prawdziwym robotnikiem, chopem, i inteligencj pracujc, to znaczy, kto nie jest wytrzymay, ten poczwszy od tego miejsca, niech lepiej idzie drzema albo kury maca. Lecz my wierzymy w lud, dlatego przechodzimy po owym wyjanieniu natychmiast do materii zasadniczej. Ot w chwilach grozy, w pooeniu niebezpiecznym instynkt pcha nas tam, gdzie jest wicej ludzi. A gdzie jest ich wicej ni wrd ludu? W wieku XVIII gdy stracilimy niepodlego, c oywiao patriotw jak nie to, e dojrzeli miliony naszego chopstwa i powiedzieli sobie: ta Polska gdy oyje, kt jej si oprze! Wiara w lud, to wiara w wielk ilo ludzi. Dopki nard ma gdzie wiksz ilo ludzi, dopty czuje si pewny. Bo wielka ilo ludzi wszystko przetrzyma, bo z wielkiej iloci ludzi wszystko moe powsta, bo z wielkiej iloci ludzi wszyscy si mog utrzyma: i ksidz, i organista si utrzyma, i urzdnik, i armia, i rzemielnik, i kupiec, i policja, i robotnik, i chop, i przemysowiec, i dentysta, i akuszerka. I zgraja zodziei. Gdyby na wiecie byo dwa razy tyle ludzi, to dwa razy wicej ludzi miaoby utrzymanie. A gdyby byo dziesi razy wicej ludzi, to dziesi razy wicej ludzi miaoby utrzymanie. W spalonej Warszawie tu po jej oswobodzeniu zaledwie kilka tysicy ludzi miao utrzymanie, bo tylko kilka tysicy ludzi w niej mieszkao, natomiast jeszcze na p roku przedtem milion ludzi miao w niej utrzymanie. Dlaczego? Bo milion ludzi wwczas w niej przebywao. Jeliby w Polsce mieszkao 100.000.000 ludzi, wwczas 100 milionw Polakw mogoby w niej si utrzyma. Byoby z kogo y! Jeeli Kto nie wierzy w to wszystko, niech jedzie do Nowego Jorku: zobaczy, e tam w jednym jedynym miecie mieszka 10 milionw ludzi i e 10 milionw ludzi ma tam utrzymanie. W jednym miecie. C to jest lud? Lud, to jest taki... Nowy Jork, co ma najwiksz ilo ludzi. Wiara w lud, to wiara w potg iloci ludzi. Dlatego gdy wchodzimy w lud, i zaraz

na wstpie spotykamy stu szubrawcw, mwimy sobie: natkniemy si rwnie na pewno i na dziesi tysicy chopa na schwa, bo czy nie moe by tylu porzdnych mczyzn wrd takiego mrowia ludzi! I stu szubrawcw nie przeszkadza nam nadal wierzy w lud. Ale od jakiego czasu narody naszej rasy maj coraz mniej... ludu. Posiadaj coraz wicej partyj ludowych, ale ludu tam ubywa. Wkrtce narody europejskie nie bd miay ludu. Chop europejski nie chce mie ludu: nie chce mie dzieci. Robotnik nie chce mie ludu. Chopi i robotnicy zamieniaj si w wysze sfery: w sfery bezdzietne. W buruazj. A buruazja bezdzietna musi zgin, bo ona nie chce dzieci. Albowiem y moe jedynie ten, kto ma lud: kto ma dzieci. I na odwrt: buruazja moe y, gdy bdzie miaa lud: gdy bdzie miaa wiele dzieci. Innymi sowy: lud, to... wiele dzieci. Wiara w lud, to wiara w dzieci. Bez wielu dzieci nie ma chopa i robotnika, s co najwyej ludowcy i socjalici.

SPDZIELNIE ZDROWIA
Pisano w r. 1933: Wyjanienie rzeczowe w sprawie sztucznych poronie staje si dzi palc koniecznoci wobec nieprzebierajcej w metodach i obliczonej na nieuwiadomione masy agitacji za niekaralnoci, a waciwie za swobod przerywania ciy, jak prowadzi si u nas w Polsce. Rozpoczta przed kilku laty przez grono lekarzy i spoecznikw wrd kobietsocjalistek PPS...1. Itd. Coraz wicej robotnikw polskich wmawiao w siebie, e prawa robotnika do ojcostwa nie mog siga tak daleko jak prawa bogacza i e najbardziej bojowa walka o byt, to zabijanie wasnych robotniczych dzieci, nim jeszcze one ujrz wiato dzienne. Podobnie chopi polscy zawiesili na sztandarach modej wsi ultrapostpowy znak olla, bo uwierzyli, e one znak, to... kultura i e tylko pod tym znakiem chop zwyciy. Tak wic nard polski przestaje mie lud, a zaczyna mie coraz wicej socjalistw i ludowcw: sfery wysze, bezdzietne. Praktyka unikania dzieci przyjmowana jest na wsi jako wybawienie2. Mdrki z mleczkiem pod nosem doradzali ludowi wiejskiemu unikanie licznego potomstwa,, jako jedyny racjonalny i postpowy rodek dojcia do dobrobytu. Hasa te szerzyy organizacje tzw. modowiejskie, jak Siew i Wici3. Na konferencji powiconej opiece lekarskiej na wsi, zwoanej przez Instytut Spraw Spoecznych w Warszawie w dniach 31.I 2.II.1937 r. w dyskusji domagali si uwiadamiania kobiet wiejskich w kierunku ograniczania liczby urodze dwaj przedstawiciele organizacyj modziey wiejskiej, jeden J. Cwynar, zaproszony na konferencj jako delegat Spdzielni Zdrowia w Markowej, drugi K. Wyszomirski, ktry wygosi referat o Spdzielniach Zdrowia (obydwaj dziaacze Wici)4. Pisano w r. 1939: W niektrych wsiach liczba urodze w cigu czterech lat spada prawie o 50%5. To ju rekord wiatowy... w wymieraniu. Kto si spodziewa, e nasz chop a do tego stopnia szybko pragnie wymrze I Panowie
1 2

Podoleski 16, 17. Bech Jzef: ,,Katolickie odrodzenie wsi, Pozna, 1939, str. 71; 71. 3 j.w. 4 ,,W walce o zdrowie wsi polskiej. Referaty wygoszone na konferencji powiconej opiece lekarskiej na wsi, zwoanej przez Instytut Spraw Spoecznych w Warszawie dn. 31. 1. 2. 2. 1937 r. str. 248 i 251. 5 Bech. 71.

Cwynar i Wyszomirski wyludniali tedy Polsk dla Himmlera i Hitlera, dla Germanw, barbarzycw. Wicej takich panw, a za drugie 25 lat nie bdzie nas potrzebowa nikt wysiedla: sami si wysiedlimy na tamten wiat przez brak ludu. Za pomoc Spdzielni Zdrowia i wiciowcw. Trupi Siew. Dawny chop paszczyniany prawie nic nie dostawa od Polski, natomiast w cigu setek lat dawa Polsce 90% ludnoci. A wic dawny chop, to by wielki pan. Dzisiejszy chop chce sam... wymrze z braku dzieci, chocia ma w rkach Polsk. Tak to piorun trzas w dogmat Wyspiaskiego, e chop potg jest i basta! Jaka tam dawna szlachta bya, to bya, ale daa Polsce 1000 lat historii, w tym dwiecie lat bytu mocarstwowego. Dzi chopi, ktrzy zluzowali szlacht, zaczynaj sw rol mocarstwow od tego, e uciekaj od dzieci. A co da Polsce wie z jednym dzieckiem? Co nam po takim taatajstwie modowiejskim? Co przyjdzie narodowi z takiej szlachty herbu olla?!

CHOPSKA TRUMNA
Dugo opowiadano u nas bajeczk, jak to nigdzie na wiecie nie rodzi si tyle dzieci, co w Polsce. Legenda okazaa si bzdur, gdy publika dostaa w eb statystyk6. Jednak statystyk t zna dopiero inteligencja, nie zna za jej proletariat i wie. Szaleje tam nadal legenda o przeludnieniu Polski. Podobnie o przeludnieniu pisaa u nas do niedawna caa prasa, a o przeludnieniu wsi gryzmol nadal autorzy oraz najpowaniejsze pisma i pisa o tym bd jeszcze 50 lat7. W dodatku lekarstwem na przeludnienie' wsi ma by wyprowadzka nadmiaru ludnoci wiejskiej do miast: polszczenie w ten sposb miast jak woano przed wojn. Ale miasta mamy ju spolszczone, wic co dalej? Polszczy je nadal nadmiarem ludnoci wiejskiej? Jak dugo? Do jakiej gstoci na metr kwadratowy? Czemu miasta cigle polszczy, a czemu wsi nadal nie polszczy? Czemu w miastach ma by coraz cianiej, tylko na wsi ma by cige jednakowo przestronno, przewiewno? A czy czasem nie powinno by na odwrt? Przecie ci, co ze wsi wprowadzaj si do miast, w trzecim, czwartym pokoleniu wymieraj doszcztnie, bo w miecie... jest moda nie mie dzieci. W dodatku s miasta o wikszej miertelnoci ni na wsi. Mimo wikszej higieny w takim np. Wilnie umierao 13,1 na tysic ludnoci, natomiast w wojewdztwie wileskim 11,6. Nasza d miaa taki rok, gdzie przyrost naturalny wynosi 0,3 na tysic, a 24% umierajcych niemowlt koczyo ycie z powodu debilitas congenite (nastpstwo kiy rodzicw). Wic po to chop ma polszczy miasta, by tu wymar? w rodzonej Polsce? Przecie chop polski jest taki sam, jak szlachta polska. Kubek w kubek. Tak samo nie ma odpornoci, gdy si znajdzie w miazmatach miasta8. Tak samo, a nawet o wiele mniej ma tej odpornoci, ni zdeklasowana szlachta9. Dlatego, gdy chop wchodzi do miasta, nie stwarza tu
6

Por. pierwsze dwie czci niniejszej procy. Bech, 71, 209. Zagadnita na ten temat chopka, krzykna z oburzeniem: Nigdzie na wiecie nie ma tyle narodu, co u nas, i nigdzie tyle dzieciarw, co u nas. Ja byam w Niemcach, i we Francji, to wiem. Przecie dlatego Polaki wyjedaj na cay wiat, e nasze baby tak si bbnami (dziemi) okadaj. 7 O przeludnieniu wsi pisa R. Dmowski (,,wiat powojenny i Polska. Str. 33, 298; Przewrt, 456); Roman Rybarski, (,,Przyszo gospodarcza wiata, 187; Przyszo gospodarcza Polski, Warszawa, 1933, str. 54). 8 Wprawdzie Reymont mocno opaskudzi wie, dajc w Chopach Jagn; na naszej wsi bowiem dotd takiej Jagny nie ma, a tym bardziej nie jest typowa; podobnie przesoli Wiktor w powieci Wierzby nad Sekwan: nie mniej jednak ogromna wikszo emigracji zagranicznej i wewntrznej (ze wsi do miast) wykazuje minimaln odporno tak w yciu etycznym, jak w zakresie pogldu na ycie. Podobnie rozkadowo dziaa na modzie wiejsk (msk) suba wojskowa w miecie. Podobiestwo jest uderzajce. Wiadomo, e w XVII wieku urwa si nasz zwizek z kultur Zachodu. Gdy czno t nawizano w XVIII wieku, okazao si, e jestemy niesychanie mao odporni etycznie i wiatopogldowo, a przecie dotyczyo to warstw kierujcych: arystokracji, wyszej szlachty itd. Panie zajmoway si wwczas wszystkim, tylko nie domem, w sezonie warszawskim ycie rodzinne ustawao zupenie, nadzwyczajna swoboda obyczajowa razia obcych. Jawnym skandalem byy rozwody, o ktrych ksidz Pstrokoski twierdzi, e zagciy si dopiero w drugiej poowie wieku i e od sfer najwyszych dotary do niszych i najniszych. Ta swoboda, brak wszelkiej policji i dozoru, rozmnoya przeraajco choroby weneryczne, warszawskimi zwane. Brckner, III 262 264, 265, 267. 267. Pijastwo i marnotrawstwo szalao. Grano w karty nawet w powozach. Ignacy Potocki przegra do Ksawerego Branickiego w powozie 50.000 dukatw. Biskup Massalski w przecigu dwu lat sto tysicy dukatw przegra; obcy nie mogli si do naskary na opilstwo generalnoci barskiej. Nie w Polsce sformuowano dewiz: Apres nous le deluge, ale wedle niej yli panowie w Warszawie po rezydencjach. Brckner, tame, 268, 269, 272. Tak si odbyo w XVIII wieku zetknicie naszej elity z kultur Zachodu. A jak si odbywa zetknicie si naszej wsi z kultur europejsk? Gdy ten temat poruszy jeden z
9

wasnego chopskiego stylu we wasnym yciu rodzinnym, ale urzdza si wanie w yciu rodzinnym po miastowemu. Podug tego, co widzi w kinie. Spytajcie ju nie zwykych chopw, co wyemigrowali do miast, ale wodzw wsi: ludowcw, co mieszkaj w miastach, ile kady z nich ma dzieci! A przecie stamtd: z miast chc oni odradza wie. Ot nie dokona tego onanista i dzieciobjca. Kogo odrodzi, gdy sam si wyradza? gdy jaowi? gdy bawi si w karawaniarza we wasnej chacie? A poza tym: jeeli nasi chopi nauczyli si ju po wsiach mie coraz mniej dzieci, to si naucz, tak samo jak wie francuska,, niemiecka, woska, amerykaska ucieka ze wsi do miast...: na letki chlib (jak mwi na wsi)10. Po co do miast? eby tam wymrze?... Spolszczenie miast: wymarcie Polski?... Wszyscy musimy ju raz emigrowa tak, eby nie wymiera, ale si rodzi! Emigracja ani wewntrzna, ani zewntrzna nie moe prowadzi na cmentarz. Dlatego wszyscy musimy wali z powrotem na wie. Jak za szmuglem. Nie miasto, ale wie wszystkich pomieci. Wie jest po to eby pitrzya si w niej polsko w nieskoczono. Miasta: te musz by polskie, ale nic wicej. Natomiast w adnym wypadku miasto nie moe by trumn chopsk. Bo tak, jak jest teraz, to miasta polskie s zakadami pogrzebowymi narodu. I tam pcha chopw? miazg narodu? W objcia karawaniarzy? Wygin nam niezdary.

OBALAMY LEGEND
Przeludnienie uwaano te za przyczyn naszej biedy, chocia tu pod nosem leay Niemcy, gdzie na tej samej przestrzeni, co nasza, mieszkao sobie dwa razy tyle ludzi, co u nas, a ludzie ci tworzyli setki razy wikszy majtek narodowy, ni my, i tak wzrastali w potg, e mogli sobie pewnego piknego poranka rozpocz walk o panowanie nad wiatem, a nawet zrobili sobie ju z tego sport narodowy. Lecz mimo wszystko zabobon o przeludnieniu utrzymuje si u nas dalej. Wanie. Skd ta skonno do zabobonu? Z lenistwa. Naleymy do najmniej pracowitych narodw. wiata. Bo robotnikowi u nas mao si paci. Ale w takiej Ameryce!... Wanie w tej Ameryce oceniano naszych robotnikw najgorzej. Carl C. Rugham w dziele A Study of American inteligence, na podstawie stawianych robotnikom pyta, uoy taki szereg: Anglicy, Holendrzy, Szkoci, Niemcy, Szwedzi, Duczycy, Norwegowie, Belgowie, Irlandczycy, Australijczycy, Turcy, Grecy, Rosjanie, Wosi, Polacy11.
pisarzy w powieci z ycia naszej wsi, nie przyjo tej powieci do druku jedno z wydawnictw katolickich, bo bao si ataku ludowcw na Koci. 10 Oto obraz stanu rzeczy w tej dziedzinie w USA: Okoo r. 1880 ustaje w Stanach Zjednoczonych od wieku trwajca masowa wdrwka ludnoci ku zachodowi. ,.Ludno napywa do wielkich miast portowych. Dokonywa si wyrana koncentracja wzdu wybrzey morskich oraz w pobliu wielkich jezior; ,,w odlegoci 50 mil ang. od tych wybrzey zamieszkiwao w 1900 r. 36,6 proc. ludnoci Stanw Zjednoczonych, w 1930 45,1 proc. Rozpoczyna si waciwa urbanizacja rdzennej Ameryki. Wielkie skupienia ludnoci wzrastaj gwatownie. W 1930 r. ju prawie poowa tych 100 procentowych Amerykanw zamieszkuje w miastach. Mode pokolenie cignie do miast dla rozrywek i dlatego, e sabo tu jest kontrolowane. Ginie wi spoeczna i ycie rodzinne. Stanisaw Rychlinski: Przeobraenia spoeczne w Stanach Zjednoczonych na tle urbanizacji. Warszawa 1937, str. 38, 39, 40, 41, 42, 126 i inne. 11 Princeon University Press, 1923. Przytacza Grabski: Wychowanie gospodarcze spoeczestwa, Warszawa, 1929, 14.

 Ale w zdatnoci do pracy s nasi robotnicy w USA wprost niezastpieni! Przeciwnie: fujary! Ze sprawozda Neill'a wynika, e w USA w cigu 5 lat na 1000 osb zatrudnionych kadej narodowoci ulegao nieszczliwym wypadkom: Amerykanw 34, Skandynaww 34, Niemcw 44, Irlandczykw 60, Polakw 62, poudniowowschodnich Europejczykw 10012. Zreszt, skde moe za oceanem najlepiej pracowa ten, kto u siebie w kraju zbywa, paskudzi, fuszeruje, kradnie!? Kto widzia u nas, jako najczstszy typ, robotnikaPolaka pracowitego i nie zodzieja?! Jeeli nawet sam nie kradnie, to w imi... solidarnoci koleeskiej milczy, gdy inni w jego obecnoci kradn. Czyli zachowuje si jak czonek bandy, a nie jak czonek grupy ludzi uczciwych. Albo: kto widzia robotnika zdolnego, pracowitego, a nie pijanic? Wanie dobrze, e badano to w Ameryce. Bo u nas nikt by si nie omieli zbada tej sprawy obiektywnie. A nawet gdyby kto i zbada, to czy omieliby si ogosi wyniki dostatecznie gono? Przecie cierpimy na podlizywanie si robotnikom i chopom. Kto dzi powiedziaby chopu i robotnikowi, gdy widzi tam zo, co o tym myli? To to nie demokratycznie! Shocking! Wolno tylko pia na cze mas pracujcych,. Ale: jak pracujcych? to ju jest publiczna tajemnica. Tabu.

12

Accidents and accident prevention. Raport on conditions o{ employement in ihe iron and steel industry in ihe USA. 62 Cougress 1. Session Senate. Documents 110.1913. Przytacza W. Grabski (Wych. gosp. sp.), wielki przyjaciel ludu, 14,

DZIEJE PODLIZYWANIA SI
Podlizywanie si jest w Polsce stare jak wiat. Od XV wieku inaczej nie wolno mwi, ani pisa, tylko pia na cze szlachty. Kto w one czasy nie pieje, ten do niczego nie moe doj, bo jest za mao demokratyczny, za mao ludowy, za mao postpowy. Szczycimy si Dugoszem, ale jego dziea s bojkotowane przez wspczesnych, a nawet w pewnym okresie czasu byy zabronione przez cenzur krlewsk13. Zreszt, kto dzi czyta Dugosza? Czy poza polskoaciskim pomnikowym wydaniem Jana Dugosza, Kanonika Krakowskiego, Dziejw Polski ksig dwanacie, Krakw 1867 1876, ktre to dzieo wyszo staraniem Przedzieckiego wydaje kto Dugosza? po polsku? I: kto w Polsce czyta choby wydanie Przedzieckiego? Kromer, znakomity i sawny w caej Europie historyk, unika, wiadomie omawiania wypadkw po r. 1506. Dalej nie siga przezorny historyk, ktrego szlachta i tak za nieposzanowanie izby poselskiej (dudy nadymane przez panw) niechtnie widziaa. Klonowicz za wyranie si przyznaje, e nie chce zaczepia zbatych Judaszw i dlatego zadowala si krytyk mniej wpywowych jednostek14. ukasz Grnicki nie mia wyda za ycia swojej Rozmowy Polaka z Wochem15. Prawd wic mona byo w tej epoce tylko przemyca. W caej nagoci i prostocie przedstawia j tylko Skarga; kto ze wieckich ludzi chciaby j w tej formie wyjawi, nie trafiby do serc suchaczy, bo ci suchacze mwicego rozsiekaliby szablami, a napisan ksik albo by uznali za paszkwil (jak Szczsny Herburt Jakuba Grskiego Rad Pask), albo by j spalili, jak histori Heidensteina16. Prywatnie, u siebie w domu, za piecem, gdy nikt nie patrzy i nikt nie sucha ludzie byli w one czasy nawet wspaniali, ale gdy si znaleli w tumie, kady udawa map: takiego, jak wszyscy: jak najgupsi. Andrzej Maksymilian Fredro drukiem zaleca popraw Rzeczypospolitej polskim sposobem, w druku twierdzi, e Kto mwi: Polska nierzdem stoi, sam ma nierzd w gowie 17, a w tajnym memoriale i w poufnym licie chcia bra wzory z Francji i Hiszpanii, gdzie absolutna wadza monarsza bd od dawna istniaa, bd w lad za nowoytn literatur dopiero si utrwalaa18. Z tej fatalnej ustpliwoci dla czytelnika, z tego zniania si mwcw i autorw do poziomu mylenia u suchaczy pochodzi caa poowiczno proponowanych reform... dwulicowo autorw, nieszczero, niezupeno wyraonych myli, a w ostatecznej konkluzji ta jaowo, rezygnacja i fatalistyczne oddanie Polski na to, co jedni w dobrej wierze, a inni z bezsilnoci nazywali bosk Prowidencj19. Tchrzliwi politycy nie mwili prawdy ogowi szlachty, bo si bali ciemnej czeredy, a gdy z tego powodu pioruny waliy potem w Rzeczpospolit, to oni to nazywali... zrzdzeniem Boskim? Akurat, jak w latach 1939 1945. Powyszy terror emocjonalny, tak si wzmaga w XVII wieku, e najlepsze utwory pozostaj w ukryciu, niedrukowane. Fakt ten, jak zaznacza Brckner, jest
13 14 15 16 17 18 19

Baranowski, 121. j.w. Antoni Grski, 155. j.w. j.w. Antoni Grski, 154 155. Antoni Grski, 156.

niespotykany w innych spoeczestwach20. Jeszcze w w. XVIII by taki troch krl St. Leszczyski. Zamiast w swoim Gosie wolnym bez ogrdek wypowiedzie, e dobro publiczne idzie zawsze przed dobrem jednostki, Leszczyski, liczc si z egoistycznymi deniami czytelnika, mwi tylko, e dobro publiczne prowadzi do dobra jednostki. Widocznie sdzi, e w sobie samym przede wszystkim rozkochany Polak nie znisby caej prawdy, e na razie trzeba mu tylko p prawdy powiedzie, a ocukrzy j takim zwrotem, ktry by gaska denie do wasnego dobra, ogldnoci formy za nie wywoywa reakcji zakorzenionych przesdw. Rd Leszczyskich mia aksamitn do w dotykaniu bolczek umysowych...21. Te aksamitn do mia biskup Andrzej Zauski, ktry przed obiorem na krla pniejszego zbrodniarza Augusta II naucza: prawda jest jak woda wicona, ktr, gdy dyskretnie pokropimy, dzikuj nam; gdy zbytnio polejemy, gniewaj si, wiedzc, e nie kade lekarstwo kademu odkowi suy22. A tymczasem prawd, biedny Sarmato, wystarczy tylko... kropi diaba, ludzi za trzeba la prawd: la, jak z cebra! Bo i c wyszo z tego... kropienia? Oto sza podlizywania si, namitno kadzenia tak si wzmagay, e

20 21 22

Baranowski, 122. Antoni Grski, 165, 165. j.w..

megalomania narodowa i bezkrytyczno nie miay adnego hamulca... Nawet katastrofa polityczna w XVIII w. nie otrzewia od razu naszej wiadomoci narodowej.23. Nawet w r. 1881 pisa Szujski: Jeeli nard polski ma takie nerwy, e potrzebnej w danej chwili prawdy nie zniesie, e nie mona mu powiedzie prawdy o jego przeszoci, pooeniu, wadach, bo gotw wpa w histeri idmy spa i zostawmy go losowi24. Nawet w r. 1937 gdy na 1go i 2go maja wysano do nauczycielstwa Kujaw 1400 zaprosze na kujawski zjazd Akcji Katolickiej, to kilkanacie osb przybyo. Kto wie, czy nie wszyscy z miejscowego gimnazjum... biskupiego?! Tak si nawet nauczyciele porzdni katolicy... bali, e przez to strac posady25. Bardziej si bali akcji katolickiej ni Hitlera. Bo gdy w r. 1939 wadze okupacyjne wezway ich na zjazd w sprawach szkolnych, to poprzyjedali. I wywieziono std biedakw na krwawe roboty. Podobnie byo wnet potem w Warszawie, gdy nauczycielstwo, pniej, w czasie okupacji tak bohaterskie, zaproszono na zjazd katolicki, a prawie nikt nie przyby. Strachajy. Kogo strachajy mogy wychowa, jeeli bay si nawet... udziau w Akcji Katolickiej, kierowanej zreszt te przez Strachajw? Nawet dnia 26 maja 1938 roku, wic w przededniu rozprawy z ca potg Niemiec, stwierdzi publicznie kapelan Pisudskiego na sdzie w ucku, e trzsiportki zalegaj Rzeczpospolit jak duga i szeroka, e roi si w Polsce od lokai i tchrzw, e w Turkiestanie i nad Wog spotyka wicej siy, odwagi i ducha polskiego, ni na miejscu, wrd swoich26. Cae szczcie, e od roku 1934 bya... Bereza. Bereza ratowaa godno Rzplitej. Kto nie pasowa do zgrai lizusw, tchrzw i lokai, szed sobie do Berezy. Tak si zoyo, e za drutami obozu koncentracyjnego znaleli si pierwsi mionicy Honoru Polski. A e Polska miaa by niedugo moralnie wielk naprawd, wic po kilku latach zaroio si od obozw koncentracyjnych dla Polakw. Zarumienio si w nich od naszej krwi. Rodzia si Polska Honoru, Polska Bohaterska.

DOBRY, TO TEN, CO KAE KRA

A wic nie tylko przed potopem czczono bawany. Nie tylko przed potopem, kto si nie kania bawanowi, szed... do obozu koncentracyjnego. Zawsze s bawany i zawsze chc; eby im si kania. Kto si nie kania, na tego bawany mwi, e jest niepostpowy, nienowoczesny, i... buch go w... kocie z wrzcym olejem. Kocie z wrzcym olejem jest zawsze... postpowy, nowoczesny. Mona te nie kania si bawanom i bawany si o to nie gniewaj, byle nie mwi tego gono, tylko owija w bawen, mie... aksamitn do, by taktownym, wszystko robi w rkawiczkach. Jak dawniej szlachta. Rkawicznik zawsze wypynie, tak jak trup. Rkawicznicy na stanowiskach polskich mw stanu, poczwszy od XVI wieku, mieli jzyki od kadzenia, a nie mieli ich do mwienia prawdy i dlatego nasza historia, poczwszy od drugiej poowy XVII wieku, to... dzieje bez dziejw. A tak byo, Miciarze, nie dlatego e mielimy Koci i jezuitw, ale dlatego, e ten nasz Koci i ci nasi jezuici, i
23 24 25 26

Baranowski, 122. Przegld Polski, tom 64, str. 477. Przytacza Antoni Grski, 154. Por. Dziennik Poranny, organ ZNP (z czerwca 1937) omawiajcy wyniki zjazdu kujawskiego. Z przemwienia podczas rozprawy sdowej w ucku, prasa polska z dnia 26.5.1938.

my nie uywalimy jzykw po katolicku: wycznie. do mwienia prawdy. Tak, tak; nie, nie: jak nakazuje Chrystus27. Kady ksidz jest stworzony na mczennika: na mczennika prawdy. Jeeli nim nie jest, jest krukiem, kraczcym mier narodowi. Po wtre: jeden Skarga to mao: tak samo za mao, jak jeden odwany onierz na ca armi. Tchrze zapluj go samymi linami na mier. A gdy umrze, bd nawet po nim paka, a nawet zawioz go na Wawel. Do czeg nie jest zdolny rkawicznik! Tragedia Skargi nie na tym polegaa, e go nie suchano, tylko na tym, e by sam, jeden. Powinien by zaoy zakon... Skargw. Stu Skargw w kadym wieku: to to lawina pomylnoci dla Polski! Rkawicznik dzisiejszy wie, e teraz trzeba szanowa w kadym godno

27

A niechaj mowa wasza bdzie: tak, tak; nie, nie. A co nadto wicej jest, od zego jest. Mateusz, 5, 37.

ludzk. Ale, e czyni to faszywie, wic w gruncie rzeczy tylko si podlizuje chopom i robotnikom. A ci myl, e to prawda. Tak, jak dawniej szlachta. Gotowi wreszcie, tak jak dawniej szlachta, tylko lizusw nosi na rkach i wycznie lizusw uwaa za swoich przyjaci. A tymczasem szacunek dla czowieka zaczyna si od tego, e mwi mu si to, co si o nim myli. Bo dokd nie mwimy komu caej prawdy, dotd widocznie uwaamy tego kogo za smarkacza: za dziecko. Czy nie najwicej prawdy w oczy mwi si w rodzinie? u siebie w domu? m onie? ona mowi? dzieci rodzicom? rodzice dzieciom? A czy s gdzie stosunki bardziej demokratyczne ni w domu rodzinnym? Zarazem Rkawicznik dzisiejszy i kto tylko yw, wstydzi si u nas... tego chopa i robotnika28. Nawet... chopi i robotnicy.

28

Na poklepywanie chopa, jako kogo niszego, zwraca uwag Piasecki, redaktor Prosto z mostu. e si szerzej nie interesujemy wsi, dowioda ankieta Bujaka (z r. 193.5) na temat O drogi postpu chtopa polskiego. Odpowiedzi caa Polska daa... 124, w tym duchowiestwo 5,2 proc. odpowiedzi, nauczycielstwo szk pow. 7 proc, chopi 25,2 proc. Bronikowski: Drogi postpu chopa polskiego. Warszawa, 1934, 3032.

Kto widzia ministra pochodzenia chopskiego, ktry na przyjciu u siebie sadza do stou swego ojca, prostego chopa ze wsi? Kto widzia generaa pochodzenia chopskiego, dyrektora szkoy, biskupa, ktrzy by brali ze sob na spacer matkchopk i przechadzali si z ni w Warszawie... po Nowym wiecie?29 czy to za sanacji, czy za demokracji? Kto widzia tych panw, by oprowadzali swych rodzicw po muzeach, teatrach, wityniach, zamkach? Gdzie inteligencja, pochodzenia chopskiego i robotniczego ukrywa swych rodzicw? swoje pochodzenie? Lada dziewuszysko, troch przerobione, ledwie wyjdzie za m, ju si przechwala na wszystkie strony, e ona u siebie w domu... nic nie robi, e do tego ma kobiet, e do dziecka ma dziewczyn, e do kuchni ma suc. By panem, to w pojciu naszych szerokich rzesz nic nie robi. Dobry pracodawca (w tyme pojciu) to taki, co wprawdzie mao paci, ale kae duo kra30. Dobry rzdca, kierownik warsztatu, szef: to samo. A znw dobry robotnik w oczach pracodawcy, to ten, co si nisko kania31. Moe by taki dobry robotnik skoczonym niedog, szubrawcem, moe kra wsplnie z robotnikami: to wszystko dla pracodawcy fraszki. Chodzi o to, by by dostatecznie... psi, gdy go widzi pracodawca, szef, kierownik. Jednoczenie chodzi o to, by dostatecznie leni si i... krad, gdy go widz przy pracy koledzy. Zodziejstwo i podlizywanie si, to obowizek zawodowy.32

PANOWIE MITKI I GITKI

Nie mona tyle prawdy na raz pisa! To niebezpiecznie! A czemu to prawd mamy rba sobie tylko w gniewie? Nie szczdzi ostrych wyrazw, gdy mwimy sobie prawd! Prawda jest jak brzytwa: wtedy tylko goli, gdy ostra. Nard, ktry nie mwi prawdy, zarasta kotunami zakamania. A po wtre trzeba postawi diagnoz. Bo albo bdziemy sobie prawd mwili, albo wypisywa nam prawd bd rozpalonym elazem za lat dwadziecia pi nowi gestapowcy. Dobrze, ale to za dua dawka tego, co si tu mwi! Ludzie tyle prawdy nie wytrzymaj na raz! Wanie robimy prbk, kto si wcieknie. Przecie to diabli mog wzi. O to chodzi. Jedno mnie pociesza: nasz chop jest pracowity. To romantyczno. Rzeczywisto inaczej skrzeczy. A zreszt zbyt wielki mamy szacunek dla ludu, dlatego i tu kropniemy prawd. Niepielone pola, nieprzekopane przegony, niepoprawiane drogi, przy kolosalnej iloci godzin wolnych od pracy na wsi wcale nie pokazuj pracowitoci naszego ludu. Zabiegi
29

Gdy syn stra gminnego we Woszech zosta papieem (Pius X) i po koronacji wprowadzono jego matk przebran po miejsku, nie przyj jej, lecz poleci, by matk wprowadzono w jej chopskim stroju. Udawanie wielkiego pana, to stara wada polska: jeszcze w XVI wieku poyczono na zaloty cugi i karety. Panie paciy wicej krawcowi za robot ni kupcowi za materia. Polak nie pyta, co materia itp. kosztuje, tylko sam podawa cen i podraa towar. Z Polski wychodzi milion zotych rocznie na sam safian i kordyban (na buty). Tak byo ju w XVI wieku. Brckner, 455 i 463. 30 W. Grabski, 21 i inne. 31 Mwiono mi o synie ziemianina, majcym ju tylko mae gospodarstwo, e rrzyma rzdc, skoczonego niedog; jednak go lubi, bo rzdca jest... pokorny, tak e moe mu mwi... ,,Ty: czyli moe gra wobec niego... wielkiego pana... na folwarku. 32 Ogromnie obniya u nas zamiowanie do pracy i uczciwoci demagogia polityczna. Czemu? Bo wskazuj robotnikowi i chopu rdo jego niedoli nie w niedostwie robotnika i chopa, lecz poza nim. Rozgrzeszaj w ten sposb warstwy ludowe z ich brakw, zamiast wyzwala z ludu wartoci ofiarne i twrcze.

jego maj na celu dorobienie si pienidzy, aby mc pniej nie pracowa 33. A nie pracowa, to zdaniem chopw y po pasku. Bo ceny na ywno byy przed wojn za niskie, nic wic dziwnego e chop marnie pracowa. Kiedy nawet mu si nie chciao samego siebie porzdnie wyywi! Ludno wiejska przed wojn nie dojada, jest wygodzona, a nasz przedwojenny kryzys kryzys rolny nie jest kryzysem nadprodukcji, na ktry ratunku trzeba szuka w zmniejszeniu wytwrczoci. Cay nasz kryzys, to raczej kryzys niedostatku...34. Badania statystyczne wykazay, e wieniak polski oddaje swe gospodarstwo synowi, by spocz, idc na alimenta, we wczeniejszym wieku ni tego wymaga konieczno. We wsi polskiej u gospodarzy majcych wicej gruntu wicej spotyka si suby i najemnikw ni na Zachodzie. Wszystko to wskazuje, e wieniak polski, cho znany jest z tego, e wstaje do dnia i krzta si chtnie koo swego gospodarstwa, nie moe by uznany za wybitnie pracowitego. Wocianin polski nieco zamoniejszy chtnie wyrcza si sub i zawsze si usuwa od prac ciszych, zostawiajc dla siebie dogldanie inwentarza, wyjazdy na targi, jarmarki itp. Dua ilo suby i komornikw u wocian zawsze bya w naszych wsiach cech charakterystyczn, pomimo maej iloci ziemi, jaka na rodzin u nas przypada35. Niewtpliwie, mona przez porwnanie stwierdzi, e ywioy obcego pochodzenia, zamieszkujce ziemie polskie, odznaczaj si wiksz od nas pracowitoci36. By to zobaczy, wystarczyo porwna dwie ssiadujce ze sob wsie: polsk i obc. Wsie z t sam gleb, podobn iloci dzieci i tymi samymi obcieniami podatkowymi. Podobnie na Woyniu mona byo widzie przed wojn niszo polskich gospodarstw chopskich w porwnaniu z czeskimi. Nawet w porwnaniu z... Poleszukami wygldali gorzej nasi chopiosadnicy wojskowi, bo nie chciao im si tak ciko pracowa, jak tego wymagaj warunki Polesia. O tym, jak chop polski cofa si na caej linii przed chopem ruskim w Maopolsce Wschodniej w latach 1918 1939, wiadomo jest powszechnie. Podobnie tracilimy miliony ywiou naszego na rzecz ruskiego w dawnych i nowszych czasach na Ukrainie i kresach wschodnich37. Amerykanin, prof. W. J. Thomas, ktry do spki .z prof. F. Znanieckim napisa piciotomowe dzieo (2250 stron) powicone waciwociom naszego chopa, dowodzi, e ludnoci takiej (naszej, chopskiej), jak rwnie ludnoci murzyskiej, nie mona szybko amerykanizowa, bo nie zdoa si w jednym pokoleniu podcign do poziomu narodw cywilizowanych38. Ksika Thomasa i Znanieckiego nosi tytu: The Polish Peasant in Europe and America (Chicago 1921, albo N. York 1927)39, a chocia dotyczy chopw polskich i cho chopw naszych w Polsce byo przed 1.IX.1939 14 milionw40, a demokratami s wszyscy, to dzieo to nie moe si nawet w
33 34

W, Grabski, 130. Roman Rybarski (Podstawy narodowego programu gospodarczego), Warszawa, 1934, str. 59. 35 W. Grabski, 19. 36 R. Rybarski (Przyszo gospod. Polski), 214. 37 Tokarzewski Marian podaje liczb potomkw Polakw na Woyniu gwatem przepisanych na prawosawie na 800.000 ludzi: Przyczynek do historii Kocioa RzymskoKatolickiego w diecezjach Kamienieckiej i uckoytomierskiej (18631930), uck 1931, str. 49. 38 W. Grabski, 15. 39 j.w. 40 Bronikowski podaje 63,8 proc. ludnoci rolniczej, zawodowo czynnej i biernej. Biorc ogln liczb Polakw w Polsce przedwojennej za 23 miliony, otrzymujemy chopskiej ludnoci polskiej 13 14 milionw. Bronikowski 4.

urywkach doczeka przetumaczenia na jzyk polski41. Po co wic w oczy kadzi chopu, a za oczami si go wstydzi? Po co kademu robotnikowi ublia od pracowitoci i uczciwoci, kiedy on sam wie, e nie kady robotnik taki jest? e to bujda? Czy ju wszyscy jestemy posami na sejm? Czy nie moemy raz wreszcie jeden drugiemu rbn prawd po msku prosto w twarz? Czy nie jestemy u siebie w domu? Nikt mi bardziej nie ublia, jak ten, co mi kadzi. Nikt bardziej nie obraa mego narodu, jak ten, co mu schlebia. Nikt nie jest wikszym przyjacielem ludu, jak ten, co mu rnie prawd prosto z mostu. Nard, ktry w yciu cywilnym nie moe wytrzyma ognia zaporowego prawdy, skazuje sam siebie na policzkowanie przez gestapowcw podczas wojny, regularnie co lat dwadziecia: a do skutku. W pysk Wam rzucam lito swoj42! To, co mwimy o masach pracujcych, stosuje si do wszystkich. Bo masy robi tylko to, co widz u panw. Dlatego mwi si na lud masy, a nie panowie. Nikt, kto za wiele naladuje, nie jest panem. Jest mas. W Stanach Zjednoczonych Murzyni w dziedzinie owiaty tak si wybili, e mog zawstydzi inne narodowoci: Polacy im stanowczo nie dorwnuj. To znaczy, e Murzyni s tam panami, a my mas43. Jeeli panowie Mitki i Gitki twierdz, e za wiele tu mwimy prawdy, to odpowiadamy: prawda nas wyswobodzi44. Potop prawdy. Dyngus prawdy. migus. Zala nas trzeba prawd, zasypa. Zmy z nas gnj blagi. Janiej soca! Po co mamy, jak ta spoecznica, tylko u kogo robi porzdki? tylko poza wasnym domem?! Czy nie moemy mwi sobie wicej prawdy, ni ktrykolwiek nard wiata? Przecie to nic nie kosztuje! Tak inwestycj mona wprowadzi od razu. Jeeli za mimo to obaj panowie Mitki i Gitki gldz, swoje, to niech im starczy: Jeeli gryz, to sercem gryz. Jak suka szczeniaki.

41 42 43 44

Tamie, str. XV. Wyspiaski. Cieszyski Nikodem: ,.Roczniki katolickie 1939, Pozna 1939, str. 43, Zbawiciel: Prawda was wyswobodzi, w. Jan: 8, 32.

STAROKAWALERSKO W YACH
Nie adna te nasza pracowito, uczciwo, czy w ogle wyszo moralna spowodowaa to, e jeszcze w latach 1896 1900 miewalimy rednio 43,5 urodze (na 1000 ludnoci). Taka bya wtedy moda. Ale jak przysza moda nie mie dzieci, to przypado to nam tak do gustu, jak adnemu narodowi Europy i Ameryki. Podczas ostatniej wojny i teraz matkiPolki zabijay i zabijaj procentowo, w stosunku do oglnej liczby ludnoci dwa razy wicej dzieci, ni uprawiajce ten proceder od 150ciu lat Francuzki. Nasz Krakw w takim roku 1935 wyprzedzi w spadku urodze Nowy Jork, Berlin, Chicago, Londyn, Rzym,, Bukareszt, Ateny45. Czemu tak wawo wymieramy jak katoliki z Krakowa? Bo to odpowiada naszemu lenistwu i nieuczciwoci. Na ile bylimy lenie, na tyle polelimy na atwizn ycia maodzietnego. Od roku 1919 mielimy stale wolniejszy od przyrostu ludnoci przyrost dochodu i bogactwa spoecznego. Tak byo zreszt i przed wojn wiatow. Od duszego ju czasu nie moglimy wyywi przyzwoicie wasnymi siami caej naszej ludnoci. Midzy 1890 a 1914 co roku szo z Polski do Ameryki, Niemiec i Danii po 500.000 ludzi. A gdy w r. 1932 ustaa niemal zupenie emigracja zarobkowa do Francji, nastaa wrcz ndza. Dzi mamy naprawd 1.400.000 bezrobotnych. Zapomogi dostaje jednak ledwie 400.000. Trzeba wytworzy rwne przyrostowi ludnoci tempo przyrostu dochodu i bogactwa spoecznego. By zatamowa przyrost bezrobocia konieczne jest stwarzanie co roku nowych zatrudnie dla 300.000 ludzi. A w latach najlepszej koniunktury od r. 1925 do 1928 nasz przemys i nasze rzemioso zwikszay liczb pracujcych w nich osb przecitnie o 60.000 ludzi. Tak pisano w r. 1936.46 Czy nie wspaniae niedostwo? Sabo naszej wielkiej rozrodczoci polegaa na tym, e bya to rozrodczo niewiadoma. eby wiadomie mie wiele dzieci trzeba by wiadomie ogromnie pracowitym i ogromnie dzielnym. Nie bylimy gospodarczo i moralnie

45

Ks. J. Kysela: Spadek urodze w katolickich rodzinach Krakowa w ostatnim dziesicioleciu 1926 1936, Krakw 1938. 46 Stanisaw Grabski, aryku Potrzeba wielkich idei w Polonii (katowickiej), rok 1936.

przygotowani na kryzys demograficzny, ktry ju dawno toczy wiat, nim do nas doszed. Jeeli nie ulegalimy tak dugo temu kryzysowi, to tylko dlatego, e tak dugo moda ograniczania liczby dzieci do nas nie przychodzia. Zbyt niky mielimy zwizek... z Zachodem. Cae szczcie, e od tak niedawna trwa ten zwizek, bo dziki temu zaraza unikania dzieci nie ma jeszcze u nas tradycji, wic bdzie j atwiej wykorzeni. Ale wykorzeni j bdzie mona wycznie fantastycznym wzrostem pracowitoci i dzielnoci. I skromnoci potrzeb. Tak wanie rodzinnie pracowa w latach 192936 pewien nard: Gdy przyj, e w r. 1929 zatrudnia 100% robotnikw, to w r. 1938 142% ; jeeli za w r. 1928 wykonano tam 100% produkcji, to w r. 1936 168%47.

ROJOWISKO DZIWAKW
Tak wic miewalimy i po 44,6 urodze (na tysic)48, ale nie mielimy ju i wtedy postawy rodzinnej w stosunku do pracy, lecz postaw starego kawalera lub dziada. Innymi sowy: cho mielimy sporo dzieciszczkw, to pracowito nasza bya... bezdzietna, neomaltuzjaska. A nawet mniej ni neomaltuzjaska. Dowody? Na przykad w Szwecji, Estonii i Danii, krajach neomaltuzjaskich, wskanik produkcji wynosi w r. 1936 109, 126, 129, a u nas w tyme czasie... 83 49. Wprawdzie Bugaria, Rumunia i Szwecja maj wtedy wicej od nas dzieci, ale te wskanik produkcji wynosi wwczas dla tych pastw: 113, 137, 13850. Nasz dochd spoeczny wynosi w r. 1929 28,3 miliarda zotych, a w r. 1933 15,5 miliardw, przecitnie 440 z na osob51; dochd za spoeczny Niemiec, ktre na tej samej przestrzeni co Polska miay dwa razy tyle ludzi, wynosi w r. 1933 60 miliardw, a w r. 1937 88 miliardw. Miewalimy wic dzieci, ale pracowalimy jak bezzbne dziady. Czyli: le jak Polak. Sarmata. ebrak. Z dochodami na mieszkaca byo podobnie. Podatkw przypadao w takiej Litwie 90 z. na mieszkaca, w Estonii 102, w Czechosowacji 180, w Niemczech 221, we Francji 356, w Anglii 501. A my 56 zociszw 52. Czy dziady bezdzietne mogy wicej da? Budet naszego pastwa by starokawalerski. A budet naszego narodu by pijacki. Budet pastwa wynosi na okrgo 2 miliardy do 3 miliardw, a przepijalimy na okrgo 1 miliard z. Co roku. Na stos. Czym to wytumaczy? Nasza inteligencja wywodzi si przewanie od szlachty. A ta bya wicej ni leniwa. O rozumie masy szlacheckiej nie ma co i mwi. Gdy w dodatku do warstwy, tak niewyrobionej w pracowitoci, przyszo z Zachodu haso ograniczania potomstwa, nasza inteligencja rzucia si na olep, by je realizowa, bo to j zwalniao od dalszego wiczenia si w pracowitoci53.
47 48

..May rocz. st. 1939, 262 i ,,May rocz. st. 1938, 131. Mowa o Japonii. Szulc, 30 (44,6 proc. rednio dla Polski w r. 1895). 49 May rocz. st. 1938, 240. Urodzenia ywe w latach 1841 1937 podaje dla Danii, Estonii i Szwecji Stefan Szulc w pracy ,,Ruch naturalny ludnoci (,,Enc. N, Pol.), str. 705. 50 Eugeniusz Myczka: ,,Swoisto struktury spoecznej i ekonomicznej Polski oraz moliwoci jej reformy, Pozna, 1937. str. 9. 51 Istniej jednak obliczenia, oceniajce znacznie niej dochd spoeczny Polski, przecitnie przypadajcy na jednostk. Myczka, 12. 52 Myczka,, 12. 53 Brak nam cnt gospodarczych. Gospodark od XVI wieku oddalimy obcym. Polska sza innymi

Za inteligencj poszy masy pracujce i przepijajce. Zgodny chr wiekw. Zbratanie. Jeden tylko, jeden cud... Jak wykazay badania ,,65/o dzieci szkolnych uywa napojw alkoholowych, a 23% dzieci upija si 54.. Nie zdylimy wic nabra cech pracowitoci i dzielnoci, zanim przysza do nas moda unikania potomstwa. Wprawdzie na zachodzie i pnocy Europy narody ju dawno ograniczaj potomstwo, ale nim to zaczy czyni, wyksztaciy w sobie o wiele wysze od nas cnoty organizacji gospodarki i dzielnoci yciowej. To im zostao. Innymi sowy: chocia wraz z ograniczeniem potomstwa zaczy te narody obnia poziom swej dzielnoci yciowej, to jednak upadek swj rozpoczli z o wiele wyszego poziomu, ni my. Francja zacza ogranicza liczb swych dzieci majc ju 30 milionw Francuzw. Niemcy zaczli ogranicza liczb swych dzieci, majc 50 milionw Niemcw. Rosjanie zaczli ogranicza liczb swych dzieci majc 170 milionw ludzi. Chiny maj 450 milionw ludzi i ani im si ni zmniejsza liczb dzieci. Malaje na Jawie dusz si majc 341 ludzi na kilometr kwadratowy, Arabi w Egipcie 440 na kilometr. My za ledwiemy docignli do liczby 15 milionw Polaczkw z gstoci zaludnienia w Polsce 60 ludzi na kilometr kwadratowy, a wnet zajadle rzucilimy si do ograniczania liczby Polakw na wiecie. Dziadostwo z nas wylazo. Jaskrawo. Ohydnie. Mamy wic niedomyt, pod wzgldem pracowitoci inteligencj.. Brud wera si w ni tym bardziej, im mniej ma dzieci. W ogonie inteligencji le tumy. Caa ta czereda boi si coraz bardziej dzieci i wysiku. Wielkiego wysiku i wielkich rodzin. Dziwaki! Dlatego dziady i dziwaki bd si broniy do ostatniej kropli krwi przed maestwem wielodzietnym, przed wielkim wysikiem i przed gbsz myl. Bd si powoyway przy tym na cay wiat, tylko nie na sw niezdarno. Typowo po starokawalersku. Katolicyzm, ktry musi ruszy t zakis, uwicon tradycj postaw, musi si liczy z psychik tej postawy: psychik starego kawalera. I dziada. Ale czy sam si ni nie zarazi?

TYZNA WIELKOPOSTNA
Jak wyglda starokawalersko pracowitej, krztajcej si od rana do nocy ludnoci wiejskiej? Nasi chopi nie wiedz, co z ziemi zrobi? Cigle pacz, e jej maj mao, ale e grubo za mao umiej na niej pracowa, nie mwi. Wrzeszcz za to o tym cyfry. Oto liczby, ktre dowodz, do jakiego stopnia chop nie pracuje, ale paskudzi w ziemi. Przed t wojn 46% gospodarstw mamy rozkawakowanych w szachownicy. 10.000.000 hektarw ziemi wymagajcej melioracji. 3.750.000 gospodarstw, a tylko 152 rolnicze szkoy ludowe z 5.800 modziey (ostatnie
drogami ni caa Europa. Nie wzia udziau w walce ekonomicznej, ktra od XVI wieku prowadziy inne pastwa. Majc wielki wywz, oddaa go w rce obce. Nie stworzya u siebie nowoczesnego przemysu i handlu. Nie dbaa o morze, handel morski cofna w zacisze ycia wiejskiego. Rybarski (Przyszo gospodarstwa Polski), 215. 54 Bech, 206. Piiastwo to dawna plaga wsi: Masa wociaska przedstawiaa tum ciemny, leniuchujcy po zniesieniu paszczyzny, bezradny wobec klsk godowych przy zniesionej pomocy dworu, a gwnie topicy wszystkie swe kopoty w przeraajcym pijastwie. Bronikowski, 48. To samo byo w dobie prosperity na wsi, na lsku w dobie dobrych zarobkw, no i na wsi podczas tej wojny, o take w Polsce przedrozbiorowej. Por. witochowski: Historia chopw polskich, Pozna 1928, str. 172.

miejsce w Europie). No i zbiory z hektara. W latach 193237 zebrano w Czechosowacji i Polsce kwintali z hektara55: Czechosowacja Polska pszenicy 16,4 11,4 yta 15,3 9,9 jczmienia 16,6 6,1 owsa 17,7 10,2 ziemniakw 160,1 134,9 burakw cukrowych 331,0 221,1 Z prac naszej wieniaczki jest analogicznie skandalicznie: przecitna wydajno krowy duskiej 3154 litrw, holenderskiej 3790 litrw, naszej 1310. A przecie rednia staranno daje podwojenie, a nawet potrojenie tej liczby56. Ale dlaczego naszego chopa porwnywa zaraz z Czechami. Holendrami? a nawet jeszcze wyej? Im kto chopa bardziej szanuje, tym porwnuje go z bardziej powanymi ludmi. Nikomu z nas nie imponuje, e chop nasz na wsi nic nie ma i yje, bo jest to wytrzymao na dziadostwo, a nie na ywotno, zaradno, dzielno. Taki pokaz tyzny moemy miao odoy na kady Wielki Pitek, albo na okres tych wojenek, ktrymi nas Niemcy tak czsto darz. Na dziadostwie nie moe si opiera pastwo. Dziad, kwkaa, biadacz, pokrzywdzony, paksa nie maj nic wsplnego z obywatelem. Ale po co o tym mwi w ksice o rodzinie? Bo dziad, kwkaa, biadacz, pokrzywdzony, paksa nie maj nic wsplnego z ojcem rodziny. Bo w dawnych czasach tacy chopi mieli wiele dzieci. Ale dzi kady niedoga unika dzieci jak ognia. A na co Polsce wie wymierajca! A tymczasem naszemu chopu zawsze si nie podobao, gdy nad nim kwka, biedoli nad jego niedol, krzywd, ndz. Zupenie tak samo, jak dawniej ogowi szlacheckiemu. eby chop mia wicej honoru, waliby w zby kadego kwka, kadego, co mu wspczuje, co chce go dwign. Powszechne kwkanie, to zasadniczy ton w stosunku do wsi. Kade stronnictwo ludowe zawsze bywao paczce. Ton... ebraczy. Powszechne kwkanie doprowadzio do tego, e nasz chop w latach 191839 przybiera masowo postaw niedojdy, ofiary, starego kawalera; tote gdy tylko odkry Ameryk, e moe mie... mniej dzieci, rzuci si do pozbywania si dziecek, jak katoliki z Krakowa. Dzi, gdy si chce ruszy t przemierd, zakis, uwicon tradycj wolnociow postaw wsi, trzeba si z tym liczy i po prostu plun na kadego mionika kwkania, a pracowa z t czci chopw, ktrzy nie maj nic z niedojdy unikajcego dzieci. Program wsiowy dla inteligencji? Nie kwka! Nie biedoli! Nie podlizywa si! Traktowa chopa raz wreszcie, jak samego siebie: tak jak inteligenta! Rba wic chopu prawd bez pardonu, choby wszyscy dziaacze ludowi i wszystkie kwkay dookoa twierdziy... za biskupem Zausk, e prawda jest jak woda wicona, ktr gdy dyskretnie pokropimy, dzikuj nam, gdy zbytnio polejemy, gniewaj si57! Im prostszy czowiek, tym mu wicej trzeba mwi prawdy; tym mu bardziej trzeba mwi to, co si o nim myli. A nie na odwrt. Wymaga od chopa tej samej postawy wobec ycia, co od inteligenta! Cige tumaczenie niedostwa chopskiego paszczyzn, ciemnot, krzywd dowodzi, e wie traktujemy, jak
55 56

Bech, 110, 117. May rocz. st. 1939, 83, 84, 85. Co do mlecznoci, to bez porwnania wydajniejsz jes przecitna mleczno u krw kontrolowanych; dla gospodarstw niej 50 ha (chopskich) wynosia w r. 193738 2598 kg czyli 2520 litrw. Cyfra najwysza za lata 1930 38. Por. te Bronikowski, 341. Cyfr mlecznoci duskich krw podano za rok 1930 (prof. dr J, Dubiski), 57 Por. wyej rozdzia ,,Historia podlizywania si.

wiecznie niezdarne dziecko, jak co, co bez szczude nie moe si porusza. da, by chop ju dzi by taki, jakim spodziewaj si go mie dopiero za kilka wiekw przyjaciele ludu i demokraci! Wszystkich chopw, co si do tego nie nadaj, puci w trb, a z tych, co si nadaj, tworzy ogniska nie Polski wymierajcej, ale ywej! Czemu tak mao apeluje si do najwyszych wartoci w chopach? Najlepsza cz wsi wykazaa tych wartoci a nadto podczas obecnej wojny. Nie imponuje wiatu, e chop polski nic nie ma na trzech morgach, i yje z on i dziemi. By kraj, gdzie przed t wojn kady hektar ziemi ywi 10 ludzi, 99,5% dzieci w wieku szkolnym chodzio tam do szkoy, posiadali 45 szk wyszych; zajmowali drugie miejsce w produkcji ksiek na wiecie, drugie w produkcji filmw w wiecie; wydawali 1125 dziennikw itd., itd.58. No i nie ograniczali liczby dzieci. Nasza za wie wymierajca co ma wsplnego z deniem, by nard polski by pierwszym wrd narodw rasy biaej? bymy wydawali 1125 dziennikw? bymy zajmowali drugie miejsce w wiecie w produkcji ksiek? filmw? bymy posiadali 45 szk wyszych? bymy mieli 500 milionw ludzi? Co z tym wszystkim ma wsplnego taki chop, ktry wyrzeka si coraz bardziej potomstwa59, ktry nam baje: e tylko za cen unikania dzieci moe rosn w dobrobyt i kultur; ktry wic chce zosta na stae zawym niedog, zapatrzonym w ppek swych wygd, w ogrom swych opotkw i w strach przed dziemi? Czy na wymierajcym niedodze moe opiera si Pastwo? Gdy francuski minister Zdrowia Publicznego Mr. Nicole wystosowa w roku 1935 pismo urzdowe do premiera Sarranta w sprawie niebywaego spadku urodze we Francji, ktry w lalach 193035 wynosi 100.000, wwczas purzdowy organ Stolicy Apostolskiej Osservatore Romano, przytaczajc to pismo, udowodni, e spadek urodze wzrasta nie w postpie arytmetycznym, ale co kade 20 lat potguje si zrazu dwukrotnie, potem, trzykrotnie i tak dalej, a wreszcie mier sw niszczycielsk si pochonie cay nard60. Wanie na drog tego... postpu geometrycznego wchodzi teraz chop polski. Masowo. I jednoczenie tak si skada, e Nowa Polska musi obecnie bardziej ni kiedykolwiek opiera si na chopach. Dlatego: najwyej lub nigdzie! Oto droga narodu polskiego. Kodeks Honorowy Wsi. Pierwsze zdanie lego kodeksu brzmi nastpujco: Chop jest podstaw Polski, jeeli ma wiele dzieci.

PYTANIE DO NARZECZONEGO
Nasz chop nie mg na wsi ukrci z piasku bata, a znw rodacy z miast rozdawali, co mogli ludziom z zagranicy. Zagranicznicy mieli u nas przed t wojn w przemyle, handlu, bankach i ubezpieczeniach w dniu 31.12.1935 r. tylko 63,3% udziau, w tym za co najbardziej potrzebne dla domu rodzinnego: w gazie, w wodzie i w elektrycznoci 87,9%61. Nasze gesty starokawalerskie w dawnych wiekach i ostatnio nie miay
58

Japonia. Por. Zischka, 397415; Leitha, 139, 140. Poza tym Zischka, 62, 82149. Leitha; 133138, 261268. 59 Bronikowski, 135, 136. 60 Dr E. Chomraski: O miosierdzie dla nienarodzonych, w czasopimie Caritas, Nr 8. 1946 r. 61 Myczka, 14.

granic62. Zaczynalimy mie coraz bardziej same kocioy. W sam raz dla starego kawalera... na staro. Na... dewocj. Przyjmowa si styl... franciszkaski. Zakonny. ebraczy. Maluczko, a nic nie robilibymy, tylko kradlibymy u obcych... w Polsce, no i unikalibymy jak zarazy... dzieci, eby przecie jako... wyy w tej Polsce. I narzekalibymy na przeludnienie. Mog sobie osoby duchowne pozwala na luksus unikania bogactw w zakonach i na plebaniach. Czemu? Bo ksia i zakonnicy nie maj dzieci: dla kogo wic gromadzi bd? My jednak musimy szale na rzecz nowych bogactw. Bo jestemy katolikami katolikami rodzinnymi. Stosunek do bogactw narodowych, to jest sprawa rodzin polskich: sprawa polskich dzieci63. Musi nas by wkrtce 230 milionw. By nie skrzywdzi rodzonych dzieci, musimy nasampierw rewindykowa wasno z rk obcych i da to naszym dzieciom, a nastpnie w najbliszym czasie wytworzy co najmniej 10 razy tyle nowych dbr, ni mamy obecnie, gdy dziesiciokrotnie ma wzrosn w tym czasie nasza ludno. Nie mamy wic nic do dania, a wszystko do wzicia. Wszystko, co swoje. lubowa mio do kobiety po katolicku; to lubowa fantastyczn pracowito: wytwarza, produkowa, budowa. I nie dawa nic obcym absolutnie (owszem: mona im dawa... przykad). To jest msko, maesko, rodzinno. Inna postawa, Panie Narzeczony, cignie na ebry lub do skrajnie parszywego dziadostwa: do... onanizmu maeskiego i dzieciobjstwa. Ale czy po to si bierze Ukochan za on?! Niech Pan sam powie!

NIE BUJA W OBOKACH

Kto ma dzieci, musi patrze realnie na ycie. I na odwrt: spjrzmy, ile ktra warstwa ma dzieci, a zobaczymy, co jest warta. Tak samo nie uzdrowi si dzi rodzin psim swdem. Dlatego adne pensyjki dla naiwnych ojcw z ludu, co to chc mie dzieci, niewiele tu pomog. I adne bki dla pracownic, choby te bki dla niemowlt porozstawia na kadym rogu ulicy. bek jest dobry raz na rok w kociele podczas Boego Narodzenia. I adne gupkowate pomysy mdrali... bezdzietnych nic nie dadz. I adne pocieszne Ministerstwa Opieki Spoecznej64.
62

Por. Sombart, 347. Wprawdzie zbytek by wszdzie, ale u nas pienidze z niego szy za granic. Brckner, t. II. 460. Jak byo w przeszoci u nas na Rusi, por. Gawroski, 79136. 63 Rybarski tak mwi o stosunku gospodarki narodu do bogactw: Nie znaczy, by ten kierunek lekceway wartoci gospodarcze, by gosi ascetyzm i pogard dobrobytu. Ubstwo jest cnot, ewangeliczn, jest si czowieka, ktry ycie powica jakiej idei. Ale ubstwo nie jest si narodu, nie obroni go przed nieprzyjacielem zaopatrzonym w techniczne narzdzia walki (Podstawy nar. programu gospod. 11). 64 Ustawa o obowizkowym zabezpieczeniu na wypadek choroby z dn. 19 maja 1920 r. (Dz. U. Nr. 44, poz. 272) naoya w artykule 30 na Kasy Chorych obowizek udzielania pomocy lekarskiej i pooniczej przed, w czasie i po poogu; itd. Pomoc powysz w zmienionej nieco formie utrzymaa w mocy take ustawa z dn. 26 marca 1933, o ubezpieczeniu spoecznym (Dz. U. Nr 51, poz. 396). Ju artyku 103 Konstytucji marcowej zaj si opiek nad dziemi itd. W wykonaniu powyszego rozporzdzenia Konstytucji wydano ustaw d. 16 sierpnia 1923 r. Dz; U. Nr. 92 poz. 726 o opiece spoecznej, ktr regulowano midzy innymi opiek nad niemowltami i ochron macierzystwa.

I adne ogldanie si na masy pracujce. I adna magiczna wiara w lud. Nie mona, Przewietna Inteligencjo, chamw przeznacza do rodzenia dzieci po prostu dlatego, bo teraz chamy tak zmdrzay, e chc tak y jak panowie. Nigdy si chopa nie namwi, by y ofiarniej od innych. Czowiek bowiem prosty ma to do siebie, e bardziej nie lubi cikich obowizkw ni czowiek krzywy i wykazuje t niech zawsze, ilekro to zaley od jego dobrej woli. To wanie jest przyczyn, e czowiek prosty nie idzie wyej po drabinie spoecznej, czyli e pozostaje w sferze ludzi prostych; pozostaje za dopty, dopki swej postawy wobec ycia nie wymieni na trudniejsz i bardziej skomplikowan. Przeciwnie najmniej na chopw i robotnikw mona bdzie liczy, gdy postawimy na wiadome odrodzenie rodziny. Dlaczego? Bo to s ludzie najwygodniejsi. Wystarczy, by poznali wygodniejsze wyjcie z pooenia, a natychmiast id na atwizn. Wszelki wygodnicki, uatwiony, choby faszywy postp ma wzicie przede wszystkim u ludu. Tym bardziej wic u ludu mie bdzie wzicie inteligencka nienawi do dzieci. Tym te tumaczy si to, e narody, ktre od pokole wyniszczaj si bezdzietnoci, gdy chc uzdrowi ycie rodzinne, natrafiaj na najzacitszy opr w ludzie wiejskim i miejskim. Dlatego nie jest trudno nie dopuci do ograniczania potomstwa wrd mas, o ile nie czynia tego dotd inteligencja; ale skoro lud raz przyj ograniczanie potomstwa, to trzeba potem dugo czeka, by zmieni ten wygodnicki sposb ycia. U nas dopiero drugie pokolenie inteligencji ogranicza potomstwo, podobnie jest z robotnikami miejskimi, natomiast chopi zaczli ten proceder niedawno. Nie jest wic beznadziejnie.. Ale te nic wicej. Alici jakiekolwiek rachuby na domniemany wzrost dzietnoci przede wszystkim u naszych chopw czy robociarzy, to egzaltacja cielca. Chop, jak w kadym wypadku tak i w tym, bdzie si oglda na miasto. Miasto znw bdzie si ogldao na inteligencj, a inteligencja na zagranic. Chyba, e nie bd si ogldali, bo bd mieli wasny rozum, ale o to nie ma kopotu... Stawiamy kropk nad i. Jeszcze nie mamy wsi, ktra miaaby ambicj dawa narodowi najwicej i to dawa najwicej wiadomie65. Rwnie tak zwane (obelywie) masy pracujce to samo. Bo, jeeli jest inaczej, to nie uczmy si, nie ksztamy dzieci, nie studiujmy, nie badajmy, nie pracujmy nad sob i nad drugimi: stamy si chopami, albo masami pracujcymi. Bdziemy wtedy najofiarniejsi i najdoskonalsi. I to w dodatku niewiadomie... Z urodzenia. Z przynalenoci klasowej. Gdy tedy nas kto czaruje, jakim to jest ofiarnym obywatelem, jakim to jest chopem i robotnikiem, jaki to jego warstwa skada obfity podatek krwi, spytajmy krtko: panie Ludowy, a ile ma pan dzieci? Nie mona rwnie zachystywa si frazesem o szkole i pociesza si, jak to potn bdzie Polska, gdy w izbach szkolnych bd siedziay same spane jedynaki (co za gatunek!), gdy na kad klas szkoln wypadnie ich dziesiciu (co za higiena!) i gdy bdziemy mieli wicej nauczycielstwa ni modziey szkolnej (co za wychowanie!). Dlaczego?
Sarapata, 37, 38. W cieniu tych ustaw spoecznych dokonano u nas (lata 191839) dwa do trzech milionw dzieciobjstw.. 65 Por. Bronikowski, 97, 272, 353, 369 i in.

Bo inaczej korzysta z losu nard dzietny, inaczej bezdzietny. Czego ma chcie opas, skoro posiada wszystko! Co chwila staj przed narodem nowe moliwoci osigania coraz to wyszych poziomw postpu. Ale inaczej si ustosunkowuje do tych moliwoci nard, gdzie przewaaj ostroni, tchrzliwi, bezdzietni, wygodni ojcowie; i cakiem inaczej czuje si w siodle ycia nard, ktrego modzie pochodzi z rodzin o ofiarnym stosunku do ycia, gdzie dzielno rodzicw dochodzi do szczytu. Inna bya postawa Indii w stosunku do Anglii, gdy Indie miay 100 milionw ludzi, inne s majc 400 milionw. Inaczej patrzyy Chiny na Europ posiadajc 70 milionw ludzi i inaczej spogldaj dzi na nas, gdy maj 466 milionw ludzi. Nard bezdzietny ma postaw wobec ycia star, choby si ustawicznie odmadza: woronowa, ondulowa, i sportowa, jak owi Spartanie bezdzietni. Natomiast nard dzietny chce wszystkiego i moe sobie pozwoli na wszystko: bo jest mody. Co mu si wwczas nie marzy!

Cz szsta:

JAK ROZPOZNAWA SZCZEBLE POSTPU?

ZABAWA W CZARNEGO LUDA

Rozproszylimy ju bajeczk o tym, e nas jest za duo. Zobaczylimy, co warta jest bajeczka o dzietnoci ludu. Z kolei przyjrzyjmy si trzeciej bajeczce najmodniejszej. Czasy s demokratyczne, zobaczmy tedy, co wie o dzietnoci czowiek prosty? Czowiek, ktry ukoczy siedem klas polskiej, wolnej, niepodlegej szkoy powszechnej? Ot tyle wie, co i wyksztacony. Czyli nic. Przecitny Ignac Naiwniak myli, e pierwotna, przedhistoryczna, dzika rodzina miewaa po mendlu dzieci i e im wysza kultura, tym dzieci jest mniej, a najwysza kultura ma same zera dzieci. I e on, Ignac Naiwniak, skoro ma on i same zera dzieci, to wanie dlatego jest przedstawicielem high life'u t arystokracji, elity; e jest czym w rodzaju Pierwszego Lorda Postpu. Myli dalej, e gdyby mia dzieci, wiele dzieci, to stawaby si coraz bliszy Murzyna, dzikusa, barbarzycy, czowieka z epoki kamiennej, nieokrzesanej, Afrykanina, Azjaty, Australczyka, Czerwonoskrego i to hen, z najdawniejszej prehistorii. Tak wierzy Ignac i Ignacka. A tymczasem co innego mwi nauka1. Jak skrzeczy wiedza? A wic nasampierw kruki i bociany. Samice krukw uprawiaj eugenik ilociow, wyrzucajc stale pewn cz swych pisklt z gniazda, a bociany jakociow, gdy przy apelu przed rozpoczciem wielkiego lotu zabijaj uderzeniem dzioba sabe2. Czyli eugenika przez zabijanie sabych nie tylko jest znana gestapowcom i tej inteligencji, co ukatrupia nadmiar swych dzieci, ale i bocianom i krukom. Pozdziobi was kruki, wrony: to znaczy rozdziobi was rodzeni rodzice. I co jeszcze skrzeczy nauka? A wic najdziksza Australia, t zobaczmy naprzd!
1 2

Grotjahn, 16. 27. 28. Grotjahn, 27.

Badali dzietno Australii: E. M. Curr, J. Mathew, R. Oberlnder, B. Spencer, H. Basedow, Knut, Dahl, H.E.A. Meyer, D. Charnay, W.H. Wilshire, W. Westegarth, Moorhouse i I. Bonwick, J.D. Woods, E.J. Eyre, R. Salwado, C.E. Jung, K. Lumholtz, P. Foelshe, A.W. Howitt, W.E. Roth, I. Morril, W.C. Schrman, C.H. Sturt, J. Dawson, G. Grey, F. Bonney, a take zwrci uwag na to zjawisko i nasz P. E. Strzelecki3. Jedni z onych badaczy twierdz, e czarna Australijka wydaje na wiat 8 dzieci, drudzy 5, inni 4, 6; jeszcze inni 4, pozostali 4 do trojga. Liczb omiorga uwaa Krzywicki za bardzo podejrzan4. Zatem rednio 4,6 do 5,0. Z liczb odchowywanych dzieci jest jeszcze skromniej. A moe wysze liczby daj Murzyni afrykascy, Eskimosi, Indianie itp.? Odpowie na to ponisza tablica5. Plemiona Liczba dzieci wydanych na wiat Liczba dzieci odchowanyc h 4,6 5,0 2,7 3,2 3,7 3,8 2,8 3,3 2,1 2,86 3,0 4,06 2,5 3,56

Australijczycy Murzyni (Afryka) Eskimosi Indianie Amer. Pnocnej Inne ludy w stanie dzikim Oto tak na niszych szczeblach kultury, moliwie zbytnio nie zmconych wpywami cywilizacji europejskiej, ksztatowaa si podno kobiety ujta w liczby7. A co warte s te wszystkie liczby? Cyfry, dotyczce liczby potomstwa u ludw, pozostajcych na szczeblu dzikoci s rnej wartoci. Jednak, z gry winnimy to zaznaczy, budz ku sobie ufno swoj zgodnoci co do oglnego swego charakteru z liczbami rednimi, wyprowadzonymi dla Australijczykw8. Ldu tego w wielu jego dzielnicach do poowy wieku XIX mao dotkno oddziaywanie cywilizacji europejskiej i wiadectwa, na jakie powoywalimy si czsto, dotyczyy plemion, ktre w okresie zbierania materiaw nie zaznay jeszcze byy w swoim yciu plemiennym wstrznie nazbyt gbokich9. A jakiekolwiek mielibymy wtpliwoci wzgldem poszczeglnych liczb, dotyczcych podnoci kobiet10 w rnych odamach ludzkoci, to przecie wywody natury teoretycznej, ktrych ostateczny wynik ujlimy w tablicy XXIV11 popary prawdopodobiestwo, i liczby te w oglnym zarysie odpowiadaj
3

I.. Krzywicki (,.Spoeczestwo pierwotne) 232, 233. O wiele wicej danych statystycznych o plemionach australijskich i pnocnoamerykaskich zawiera to samo dzieo w opracowaniu angielskim. Krzywicki, str. VII i VIII. 4 j.w. 5 Krzywicki 324. 6 ,,W wielu wypadkach trudno byo przeprowadzi granic pomidzy liczb dzieci wydanych na wiat a odchowywanych. Dlatego obie odpowiednie rubryki dla niektrych szczepw zczono razem (tame, str. 324). 6 j.w. 6 j.w. 7 Krzywicki, 325. 8 Krzywicki, 244, 9 Krzywicki, 246. 10 Autor podaje dwanacie tablic podnoci kobiet pierwotnych i jedn ogln w porwnaniu z nasz by Galicj (sprzed r. 1914). Tablice: 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 20, 21 i 35. 11 Przytoczona w tekcie przy 4).

stosunkom rzeczywistoci pierwotnej12.. Jak tedy wygldaa liczba dzieci u dzikich w porwnaniu z nami sprzed 1914 r.? Liczby, rozpatrywane ze stanowiska wzorw europejskich z czasw przed Wielk Wojn, byy przeraliwie niskie...13. Mowa o wojnie 191418. Jeeli wic pan Ignac ogranicza liczb swych dzieci do przeraliwie niskiej, to sprowadza stosunki rodzinne w Polsce do poziomu Australii pierwotnej. Do poziomu ludw myliwskich niszego stopnia. A ludy te s dziksze od tzw. barbarzycw, bo ci w podziale naukowym etnosocjologii, to wyszy szczebel pierwotniactwa. Idea dzisiejszej Anglii, USA, Szwecji itd. ju od wiekw wprowadzali w ycie negroidzi australijscy: w cigu 80 pokole (2000 lat) trzymali si w tej samej liczbie14. A przyszli wielodzietni ludzie rasy biaej i wystrzelali cae to niezdarne taatajstwo. ycie nie jest... malina.

PLEMIONA NA ULICY WARECKIEJ

Co zgubio czarnych Australijczykw? e nie przezwyciyli statystyki ludnociowej. Nie mogli, czy nie chcieli. e zanadto si zapatrzyli na kultur dzietnoci u krukw i bocianw. Wzili troch za nisko. Nie na t nut. Z tego powodu nie wytworzyli adnej wyszej kultury, adnej wyszej cywilizacji. adnej potgi. Ludy najdziksze maj bowiem to do siebie, e tylko do pewnego czasu rozmnaaj si swobodnie, cho w maej liczbie potomstwa. Gdy spotykaj trudnoci w wyywieniu, id po linii najmniejszego oporu: zabijaj dzieci, spdzaj pd, reguluj liczb urodze, stosuj eugenik, prowadz... polityk populacyjn. I dlatego nie rosn w liczb. Nie mog sobie da rady z dziemi... Jak ten may zacz kry, to ten duy nie mg zdy... A gdy znw z ow liczb dzieci sobie jako radz, to z powodu wojen nie rosn w liczb. I stale ich mao. Niedodze zawsze wiatr w oczy. Ubolewamy, e nasz wocianin jest jak gdyby poza oyskiem ycia spoecznego. A jednak ten wocianin nawet w najodleglejszych stronach przebywa w kocu XIX wieku wrd gwarniejszego potoku ludzkiego: co tydzie spotyka w kociele parafialnym znaczniejsz liczb osb, ni jak kiedykolwiek widywa Australijczyk na jakimkolwiek zborze; uczszcza na jarmarki i odpusty, gromadzce po kilka i kilkanacie tysicy uczestnikw, a wielu cho raz w yciu odwiedzao Jasn Gr, gdzie zetknli si z kilkudziesitkami, a nawet parustami tysicy rodakw, e ju nie wspominamy o odwiedzaniu miast, o subie wojskowej, o dopywie wiadomoci rnymi, a wielorakimi drogami itd. Strumyk nowych wrae i nowych wiadomoci tam w okresie dzikoci sczy si niezmiernie wskim korytem, ktre nadto nie wybiegao w zasadzie poza miedze plemienne, nie wybiegao nie tylko z powodu rozstrzelenia ludzi, ale take i rozstrzelenia mowy (i w ogle zwyczajw). Co plemi bowiem, to w tym okresie kultury inny jzyk w zasadzie jest w uyciu 15 . Regionalizm... klasyczny. Dzielnicowo. Opotki. Kady siedzi jak tabaka w rogu. Kade
12 13 14 15

Krzywicki, 381. j.w. Krzywicki, 383. Krzywicki, 9

plemi azi samopas, jak ten jeden jedyny dzieciak w rodzinie europejskiej. W ogle spoecznoci plemienne zarwno w dzikoci jak i w okresie niszego barbarzystwa s niewielkich rozmiarw 16 . Wic nie tylko rodziny skromniutko z liczb dzieci, ale i spoecznoci. Ludno wielkiej kamienicy warszawskiej byaby niejednokrotnie na ldzie australijskim plemieniem ju samodzielnym, posiadajcym wasny jzyk, ktry rozpadaby si na gwary, wasny obyczaj i wasne tradycje, a nade wszystko poczucie wasnej odrbnoci od wszelkiej innej posplnoci plemiennej; liczba za mieszkacw ulicy Niecaej lub Wareckiej utworzyaby z siebie jedno z ludniejszych plemion australijskich. W takich wskich szrankach upywao ycie ludzkie na tym szczeblu kultury 17 . Wprawdzie dzi obowizuje w Australii jeden jzyk i jedna kultura, c jednak z tego, kiedy biali Australijczycy ju nie rosn w liczb! Od roku 1932 maj tylko 16 urodze na tysic. Podno grabarska. Pogrzebowa. Karawaniarska. Piszczele. Trupie gwki, Regulacja. Kiedy budowano most w Sydney, paca robotnikw przy nitowaniu przse rosa z kadym metrem, w miar jak wznosiy si w gr dwigary. Otrzymywali oni jeden funt szterling za godzin... 18 . A maj siedem milionw kilometrw kwadratowych ziemi i po jednym czowieczku na kadym kilometrze kwadratowym. Czyby powrt do poziomu czarnej Australii sprzed 2000 lat? Tylko e teraz kolorowi sprbowali polowa w tych stronach na biaych. Co za kolorowi?! Ci kolorowi, ktrzy umiej w dzisiejszych czasach przezwycia maodzietno swych rodzin bardziej ni ludzie biali. Japoczycy polowali po caym Pacyfiku na biaych Australijczykw w latach 1941 1943 i w ogle na biaych. Fruwali sobie na linii Ocean Indyjski Pacyfik. Trasa ta. Pikna trasa. Na razie polowanie im si nie udao: Czemu na razie? Bo jeden czowiek biay chadza sobie na jednym kilometrze kwadratowym ziemi w Australii. Jest to zanadto samopas.. I ten funt szterling za godzin. Nudy na kontynencie. A wyje taki samotnik za tymi. Co zatem zgubi moe bia Australi? Zabobon dwojga dzieci. Zwaszcza trzeba stale przypomina, e do utrzymania stanu ludnoci liczba dwojga dzieci na jedno maestwo jest zbyt maa poucza socjalistw w dniu 1 maja 1926 socjalista Alfred Grotjahn, profesor doktor 19 . I jak jeszcze grzmia towarzysz Alfred 1go maja? Rozpowszechnienie si systemu dwojga dzieci wrd wszystkich warstw ludnoci jest najwikszym niebezpieczestwem narodowym i 20 eugenicznym, jakie w chwili obecnej grozi niemieckiej ludnoci . System dwojga dzieci, przeprowadzony z niemieck cisoci i dokadn sumiennoci, skazaby nard niemiecki na wymarcie 21 . Tote biaa Australia, gdzie jeszcze przed t wojn im kto tam by gupszy, tym mia
16 17 18 19 20 21

Krzywicki, 139. Krzywicki, 8. Zischka, 235. Australia ma 7.704.000 km, kw. i 6.893.000 ludzi. May rocz. stat. 1939. 15. Grotjahn, 220. Grotjahn, 114. Grotjahn, 114.

mniej dzieci, i cieszy si, jaki to jest mdry, dzi, nauczona przez Japoczykw, chce mie na gwat 20 milionw ludzi, czyli wzrosn na poczekaniu o 300%. Zaczyna si tam nieprawdopodobna moda na dzieci. Dlaczego? Bo jeeli Australia nie przezwyciy statystyki ludnociowej, jak tamci czarni Australijczycy i tego funta szterlinga za godzin oraz zabobonu dwojga dzieci, to bdzie zgubiona. Ziemi mona tylko mie za dzieci. Ziemi i wolno.

DZIECI POD BIEGUNEM

Nie imponuje nam dzieciobjstwo, ani spdzanie podu. Ani maodzietno. Jest to bowiem powrt w dungle, lasy, stepy. Lub pod biegun. Wystarczy nie siedzie za piecem, ale przejecha si w ycie ludw pierwotnych. Wtajemniczy si w ich pogldy. Powcha, czym pachnie Wersal dziczy. Dzieciobjstwo istniao w Australii od czasw niepamitnych i byo tam zwyczajem starej daty22, a napicie dzieciobjstwa bywao nieraz bardzo wielkie23. 30% noworodkw 50%, 60%... szo pod n. Zabijano pierworodne nadliczbowe (to znaczy, gdy ju rodzice mieli dwoje lub troje), kaleki, jedno lub dwoje blinit, niemowl, ktre przyszo na wiat, gdy starsze dziecko nie zostao jeszcze dostatecznie odchowane. Zaerano si te dziemi w razie godw 24. Spdzano pd wiadomie25. yjcych dzieci nie bywao przy kobiecie wicej ponad dwoje, troje26. Powd? Konieczno na tym szczeblu kultury kilkuletniego karmienia dziecka piersi matki (brak mczki Nestla) i noszenie dzieciaka na karku podczas wczgi przez t matk. Ale powd generalny? Ach, wszdzie ten sam: niedostwo i wygoda. A obawa przeludnienia? Idea o przeludnieniu nie powstaa w ich gowach tumaczy E. M. Curr o Bangerangach, a to samo powtarzaj Gillen i B. Spencer o Australijczykach rodkowych dzielnic ldu27. Regulowali liczb dzieci, eby si panie murzyskie zbytnio nie mczyy28. W.H. Willshire opowiada o jednej, e miaa picioro dzieci, z ktrych troje zamordowaa. W amanej angielszczynie tumaczya, i wychowuje jednego chopca i jedn dziewczynk, gdy niedobrze jest wychowywa wiele dzieci, bo to wymaga duo zachodu29. A w kocu dziaaa jeszcze jedna pobudka: istniay istoty tak spodlone, i bez ogrdki usuway wasne potomstwo z obawy, aeby przedwczenie nie zestarzay si i nie zostay odrzucone przez swoich mw30. Paryanki. A jak jest dzi u ludw, pozostajcych na podobnym co czarni Australijczycy stopniu kultury? Kobieta u niszych myliwcw jest tego samego pokroju, co obecnie w
22 23 24 25 26 27 28 29 30

Krzywicki, 221, Krzywicki, 221, Krzywicki 241, 242. Krzywicki, 241. Krzywicki, 242 i in. Krzywicki, 393 Krzywicki, 222. Krzywicki, 222. Krzywicki, 223224.

Szwecji, Anglii, USA. Ofiarnie i dzielnie umie y mao ktra, ale wygodnie si urzdzi potrafi nie tylko Szwedka, Angielka, Amerykanka i pani inynierowa, ale i Buszmenka. Poudniowa Afryka. Buszmenki odznaczaj si wielk podnoci, rodziny nie s ludne, rzadko kiedy mona oglda wicej nad troje, czworo dzieci. rednio kobiety nie odchowuj wicej nad dwoje lub troje31. Poza tym Buszmen morduje dziecko swoje bez skrupuu w wielu razach: kiedy s dzieci le uksztatowane, kiedy braknie poywienia, lub kiedy ojciec opuci matk, kiedy musz ucieka przed osadnikami32. A zatem, jak si to mwi nowoczesnym, argonem naukowym, lekarskim: Buszmen uwzgldnia wskazania... eugeniczne, socjalne, prawnicze, lekarskie. Vis major. Bujda na rzecz zbrodni. Wskazania. Ciekawe, jak brzmi po buszmesku wskazania. U Fuegeczykw spdzanie podu byo zwyczajem powszechnym, jak rwnie dzieciobjstwo33. Dziecek na wiat wydaj czworo, odchowuj dwoje34. Andamaczycy troje, czworo, cho nie byo u nich dzieciobjstwa, ani w okresie badanym wpyww naszej cywilizacji (zaledwie musna)35. Weddowie wymieraj od kilku wiekw36. Jak my, od zeszego roku, nad Wis. U Sakajw czworo bywa, poza tym troje umiera w pierwszych latach ycia z winy matki. Niedbae babska37. A teraz skierujmy si na pnoc. Tego samego pokroju dnoci (co u niszych myliwcw m. dopisek) s waciwe ludom, ktre osigny znacznie wyszy poziom techniki, ale przebywaj w dzielnicach mocno niegocinnych38. Strefy podbiegunowe i przylege. U Kamczadaw mao malestw. Dzieciobjstwo. Spdzanie podu. Niszczenie blinit i takich dzieci, ktre si urodziy w z pogod39. Giliakowie chc mie dzieci, miewaj dwoje, reszta mrze40. Ajnowie troje, czworo41. Ostiakowie najwyej czwrka potomstwa42. Koo przyldka Barrow wiele maestw bezdzietnych, mao ktre ponad dwoje. Zabijaj chore nieuleczalnie, sieroty oraz dziewczta. Filozofia. Hellada. Sparta. Platon poleca, aby liczba ognisk bya zawsze ta sama; Arystoteles doradza ustabilizowanie liczby dzieci z pomoc sztucznych poronie i zabjstwa noworodkw43. Nad cienin Berynga usuwaj nawet 46 letnie dziewczta44. Co te w tym sosie u plemion atapaskich Kanady45. Nad Zatok Hudsosk i na Ziemi Baffina potomstwo nie jest liczne46.

31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

Krzywicki, Krzywicki, Krzywicki, j.w. Krzywicki, j.w. Krzywicki, Krzywicki, Krzywicki, j.w. j.w. j.w. j.w. Krzywicki, j.w. j.w.

249. 248. 249. 246. 248. 250. 255, 255, 255. 255, 251; Dembour, 21

252, 252253, 251, 252

Eskimosi na Alasce dwoje, jedno47. Na Labradorze dzieciobjstwo i dziecioerstwo48. Dzieci yjce, ktre postanowiono zamordowa, wynoszono na miejsce pogrzebania, zatykano im niegiem usta i pozostawiano.49 U Eskimosw nad Cienin Smitha dwoje. Pozostae dzieci dusz, lub na mrz50.

W PRERIACH, SELWASACH I W OJCZYNIE TANGA

W Ameryce Pnocnej przed przybyciem biaych liczba potomstwa nie bya wielka, cho bd co bd bya wysza ni na rozpatrzonych dotychczas szczeblach kultury51. W niektrych dzielnicach nierzd u dziewczt, nim wyjd za m. Spdzanie podu. Plemi chce dzieci, a kobieta usiuje si wyzwoli. Itd.52. W czasach pniejszych (pierwsza poowa XIX wieku): 45 dzieci, 34; 46; 3 8; mao dzieci, niewiele dzieci mwi rda53 W kcie pd.zachodnim Ameryki Pnocnej kochaj dzieci, pragn je mie, przecie stosuj spdzanie podu54. Mwi o tym starsi i kobiety bez adnej ogrdki55. Kultura. To znw dzieciobjstwo, cho wyjtkowo bywao. I bywa rasizm. Nawet u rolnikw, jak Pimowie i Zuczycy, usuwa si potwory i dzieci nieksztatne, niekiedy dzieci nieprawe i krwi mieszanej, a nawet jeszcze inne56. Natomiast surowiej przedstawiaj si stosunki pod tym wzgldem w dzielnicach, z ktrych wody spywaj do Pacyfiku57. Spotka tam mona nawet specjalistki od robienia operacyj58. Akuszerki dyplomowane z polskich pastwowych szk poonych. Wpywy biaych te swoje robiy. W ogle na caej przestrzeni od rzeki Skeen do rzeki Kolumbii odwoywano si zarwno do dzieciobjstwa, jak i spdzania podu... jednak ofiar paday gwnie dzieci nielubne i wtpliwego pochodzenia59. Nawet w Kalifornii wrd Quinaielitw, gdzie poywienie byo wzgldnie obfite, tryb za ycia posiady, a nawet osiady, liczba dzieci nie bya znaczna. Czerwonoskr z 10 12 dziemi miejscowe czerwone baby przezway squintoo: kwoka kuropatwiana60. W Ameryce Poudniowej sztuczne poronienia, a niekiedy dzieciobjstwo s na porzdku dziennym wrd niektrych ludw myliwskich i koczowniczych. Nie ulega adnej wtpliwoci, i jest to zwyczaj starodawny. Wymieraj. Niewiasty boj si te starze61. Estetyka.
47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61

j.w. Krzywicki, j.w. j.w. Krzywicki, j.w. j.w. Krzywicki, j.w. j.w. j.w. j.w. Krzywicki. j.w. j.w.

252, 250, 251.

259, 261, 262.

265, 265, 265, 266. 266.

266, 267. 272. 277, 276

W Brazylii rodkowej w czasach przedeuropejskich przyrost ludnoci szed tutaj bardzo wolno kobieta nie kwapia si odchowywa wikszej liczby potomstwa62. W dorzeczu Amazonki rzadko czworo63 Mbayanka przed trzydziestym rokiem ycia nie chce dziecka; jeeli ma, to zabija, a te zwyczaje Mbayw s daty starodawnej64. U Lenguw tylko co siedem, osiem lat dziecko. Inaczej trup65. Na pograniczu Boliwii i Peru jedno, troje66. W pampasach dzieciob... i spd... i... fango67. Wszystko do maci. Dopiero wrd zadomowionych rolnikw Ameryki daje si spostrzega zwrot stanowczy ku innym zwyczajom: picioro, szecioro, omioro68. Nie tak, jak u Guanw (pikna nazwa), gdzie w takim wieku XVIII nie wicej bywao, ni jedno, dwoje, w ktrym to celu zapobiegano i umiercano 69. I nie tak, jak w Chaco, gdzie 50% umierajcych dziatek, to zabici przez rodzicw70. A tym bardziej nie tak, jak u niejakich AtapaskwTukullw, gdzie dzieci s uwaane za duy ciar, i jak to bywa w Londynie, Brukseli, i Nowym Jorku czysto obyczajw jest wrd nich rzecz nieznan, bezpodno wesza w przysowie, kobiety wywouj poronienie zarwno wtedy, gdy s w stanie wolnym, jak i kiedy wyszy za m, no i kto yw, jest chory wenerycznie71. Tego to postpu ponauczay si biedne Atapaski (herbu Tukulle) od bladych twarzy. Pojtna dziatwa. W stylu tanga.

UNIA: PACYFIK EUROPA

Lecz oblemy reszt globu. Jak ju mie pogld, to na cao. Jak jest u pierwotniakw w obrbie kultury malajskiej i indochiskiej? U Dajakw, rolnikwbarbarzycw (Borneo, Sumatra) troje dzieci, czworo; najwicej rodzin jedno, dwoje. U Marutw kobiet bezpodnych jest od 33% do 36%, maestw bezdzietnych 45% do 46%72. Kultura skandynawska. Szwecja! W plemieniu Bajau maestwo wydaje czworo (4,48 stwierdzili badacze)73. W Atieh (Sumatra) zapobiegano i dlatego najczciej czworo74. U ludw indochiskich najwyej troje. A znw w Indiach zabjstwo stanowi grzech ciki, gdy chodzi o bramina lub krow; zreszt jest grzeszkiem powszednim, a zabijanie crek nie jest w ogle adnym grzechem75. A na archipelagach Pacyfiku? Ludno niegdy zwikszaa si na niektrych archipelagach. Zasada
62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75

j.w. j.w. Krzywicki. j.w. j.w. j.w. Krzywicki, j.w. j.w. j.w. Krzywicki, j.w. j.w. Krzywicki,

273, 273, 276, 274.

278, 274, 273, 266

283, 284, 285

285, Koneczny (O wieloci cyw.), 250

dwojga dzieci przewaa tu i wdzie, zwaszcza na wyspach maych rozmiarw oraz w Mikronezji.76 Ale Melanezja, to rolnicybarbarzycy niszego szczebla, nie tak jak Dajacy. Dzielnice te mimo osiadego trybu ycia ludnoci i systematycznego rolnictwa, pod wzgldem zwyczajw swoich w stosunku do potomstwa, tkwi jeszcze mocno w tradycjach, ktre pozostay w tej mierze po wczeniejszych okresach kultury; kobiety nieraz bardzo skwapliwie dzieciobjstwem, usiuj ograniczy liczb odchowywanych dzieci. Postpowanie to na maych wysepkach, majce na swoje usprawiedliwienie obaw przed przeludnieniem, traci ten punkt oparcia na wielkich wyspach, dajcych rolnikowi duo przestworw w kniei do karczunku. Mianowicie na tak wielkiej, urodzajnej wyspie, jak Nowa Gwinea, zwyczaje powcigania liczby potomstwa za porednictwem spdzania podu i dzieciobjstwa istniej w caej swej mocy77. Poza tym, tu i wdzie uderzajca jedno z Europ. Na synnych z czasw tej wojnie Salomonach s miejscowoci, w ktrych wedug zwyczaju mordowano wszystkie lub prawie wszystkie dzieci natychmiast po urodzeniu, lecz kupowano je od innych plemion i bardzo dbano o to, aby ich nie nabywa w wieku zbyt modym, kobiety za wci karmiy swoj piersi wieprzaki i szczenita78. W Europie te damy wol psa ni dziecko. Ale jeszcze nie karmi piersi szczenit. Na razie chowaj szczenita na cmentarzach dla psw (Wiede, Austria, ojczyzna Hitlera). Pokrewiestwo z Europ, co cywilizowasz, zdradzaj te niejacy Massimowie (dalecy krewni), albowiem u Massimw dzieci, zwaszcza nieprawe, s zabijane i nawet jedzone79. W Europie Polski Kodeks Karny (artyku 233) te pozwala lekarzowi zabi dzieci przed urodzeniem, o ile cia wynika z przestpstwa czynu nierzdnego wzgldem osoby poniej lat 15 albo osoby zupenie lub czciowo pozbawionej zdolnoci rozpoznania czynu lub kierowania swym postpowaniem (art. 203); czynu nierzdnego, wymuszonego na innej osobie przemoc, grob bezprawn albo podstpem (art. 204) lub te przez naduycie stosunku zalenoci lub wyzyskania krytycznego pooenia (art. 205); spkowania z krewnymi w linii prostej, bratem lub siostr (art. 206); zezwala te zabija... lekarzom dzieci, o ile zabieg by konieczny ze wzgldu na zdrowie kobiety ciarnej80. O zezwalaniu na jedzenie dzieci na razie cicho w P.K. Karnym i w innych kodeksach, karnych na perowo. Massimizm. S plemiona, co kochaj dzieci, ale nie lubi kopotw zwizanych z ich odchowaniem81; Posiadamy te i te plemiona. S plemiona, gdzie wiele kobiet jest bezdzietnych, gdy umiej wywoa zupen bezpodno82. Mamy i t egzotyk,. Bogata jest wyspa Nowa Gwinea, mimo to, posiadanie licznej gromady dzieciakw nie umiecha si kobietom hoduj zasadzie dwojga dzieci: jeden chopiec, celem zastpienia kiedy ojca, i jedna dziewczyna, jako zastpczyni przysza matki83. Jak w... Poznaniu. Nikt w Europie nie mwi: matka kazaa zarn dziecko. Mwi si delikatniej: lekarz usun pd. Podobnie taktowni s kolorowi na wyspie Umbo. Mwi si tam w razie czego, e dziecko odeszo84. Umbo pikna nazwa.
76 77 78 79 80 81 82 83 84

Krzywicki.. 286. Krzywicki, 286, 292, 288. j.w. j.w. Polski Kodeks Karny, LwwWarszawa, wyd. Unia, r. 1937, str. 63 Krzywicki, 265, 288, 289, 291 j.w. j.w. j.w.

Papuaski (Nowa Gwinea brytyjska) nie znosz krzyku dzieci. Co, jak nasi kamienicznicy. Gdy dziecko zbkuje i zanadto wrzeszczy, zabija je mamusia (Jedynie serce matki)85. Zdarzay si te tak gospodarne Australijki, e zabijay dziecko, gdy trzeba byo karmi piersi kobiec szczenita86. Trafiay si tame baby tak miujce cisz, e zjaday po dwoje bachorw, gdy te byy zbyt wrzaskliwe87. I w tym to dopiero miejscu zachodzi rnica z Europ. Nasza subtelno nerww jest odmienna: lekarz wykacza u nas dziecko przed urodzeniem, a mama przedtem stara si, by zabieg by konieczny. Subtelno uzgodniona z prawem. Europa. Wykwint. Cholera.

DYSTYNGOWANE AFRYKANKI
Afryka? co te tam sycha? Czarne ludy afrykaskie s o wiele bardziej posunite w kulturze anieli wyspiarze Melanezji. Midzy innymi od dawna wzito rozbrat z dzieciobjstwem ryczatowym... 88 . Jednak dziebeko, krzyn, jeszcze dzieciobjstwo praktykuj. Powody? Eugeniczne. Coooo?! Bo eugenicy, propagujcy spdzanie podu, to te nic nowego u dzikich. To waciwie tak samo jest wzite od dzikich, jak tace nowoczesne. Nandijowie usuwaj noworodki lepe i le zbudowane89. Bambalowie grzebi kaleki i potwory90. Nawet psychiczne wzgldy bierze eugenika murzyska. pod uwag. Jeeli np. dziecko przyszo na wiat z oznak, e bdzie niespokojne (nerwowcy, psychastenicy) lub niezadowolone (opozycjonici, reakcja, duch wieczny rewolucjonista), to w takim Banyakole matki nie lubi wydawa na wiat takich dzieci91, Ibibiowie pozwalaj im umrze (tolerancja anglosaska); Kukowie daj je krewnym, a ci mog zamordowa takie niemowl (per procura)92. Na Madagaskarze zabijano dzieci rodzce si z uzbieniem93, a w roku 1933 w Brzeziskiem na wsi ojciec odci dziecku gow siekier, bo przyszo na wiat ze ladami zbkw (Polska)94. Itp. Podobnie istnia zwyczaj zabijania ju po urodzeniu dzieci wtych oraz kalek w Australii. Skd taka rzenicka eugenika? taka nowoczesna? Z wygody. Z niedostwa. Tak jak i regulacja urodze. Niedugo inwalidom nie bdzie si dawao renty, a chorych nie bdzie si leczyo. Chory? W takim razie: albo zastrzyk, albo kula w eb. Jak koniowi. Leczenie zniknie. I chorzy. W ten sposb wiat ozdrowieje na poczekaniu. Od czeg wiedza eugeniczna95. Ale jak z t Murzynk w Afryce?
85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95

Krzywicki, 387, 224, 239, 298, j.w. j.w. j.w. Krzywicki, 299, 299, 299, 299, 300 j.w. j.w. j.w. j.w. Prbki tego stosowano, do dorosych w niemieckich obozach koncentracyjnych. j.w.

Miewa niewielk ilo dzieci. rednio wydaje czworo. W tym celu stosuj maonkowie powcigliwo. Panie dugo karmi: byle mie mniej dzieciszczkw! Troje zadawala wszystkie jej ambicje96, chocia nie ma dla Afrykanina wikszego nieszczcia nad nieposiadanie dziecka, a jedynym pragnieniem matki u Basogogw (Uganda) jest posiadanie dzieci, gdy wtedy tylko warto y97. A zatem nawet na wyszych szczeblach barbarzystwa frontem do dziecka, lecz z ostrona.. Nie za wiele. Szlachetny umiar. Z dystynkcj afrykask.

CZTERDZIECI WIEKW KULTURY

Mie dwoje dzieci to nie jest aden zwyczaj berliski, aden Zweilundersistern. aden wynalazek XX wieku. Rzecz jest dziwnie przestarzaa, tylko z pozoru nowoczesna98, bardzo modna, ilekro jak epok diabli brali; tudzie bardzo modna, u pierwotniakw tu i wdzie. Legendy Ainw w znamienny sposb day wyraz stanowi rzeczy. W ich podaniach jest wci mowa o dwojgu dzieciach: miaem dwoje dzieci i moi starsi bracia tak samo kady mia dwoje dzieci; byem wielkim bogaczem, wikszym ni ktokolwiek inny, i miaem dwoje dzieci...99. Znamy takich bogaczy. I to, e nasze kacyki przedwojenne miay wicej ni jedn on, to te staromodne. Nawrt do pierwotniakw. Recydywa saska. A nawet dziko dzikawa. Kultura na czarniusieko. Murzystwo. A nawet, niej jeszcze. Albowiem wieloestwo cakowite lub czciowe nie ogranicza si jedynie do ludw cywilizacji arabskiej, chiskiej. turaskiej, bramiskiej. I nie tylko do plemion murzyskich. Istnieje i na niszych szczeblach: w Melanezji, sporadycznie u ludw australijskich, u Indian amerykaskich...100. I to, e nasze rodzime kacyki mimo to miay mao dzieci, to te nie jest nowoczesne. Trafia si to kacykom afrykaskim, melanezyjskim. Zdarza si taki wielmoa: sze on i... czworo dzieci101. Albo bywa i taki wodarz: dziesi on... i dwoje dzieci102. Lub nic. Sto on... i dziesicioro dzieci miewaj pechowcy103. I to, e tu i wdzie zakada Europa i Ameryka instytucje spoeczne, majce ubezpieczy od przeludnienia: a nawet fakt, e caa rasa bya z rozumem zielonym zakada Lig Midzynarodow Regulacji Urodze z central w Londonie, a przedtem ,.Midzynarodowa Federacja Maltuzjaska w Paryu (r. 1900), to wszystko to te plagiat z pierwotniakw nader zamierzchych. I tam byy takie ubezpieczalnie spoeczne, poniewa spoeczestwo czuwao, stao na stray dobra powszechnego. W Australii mordowanie niemowlt przestawao by wybrykiem kaprysu rodzicielskiego, jedynie tolerowanego przez plemi, ale urastao do roli urzdzenia trwaego, spoecznego, nad ktrym rozcigaa nieraz piecz rada plemienna, a waciwie plemienna opinia publiczna104. A wic zjawisko jest plemienne. Czyli osoba co takiego propagujca po prostu wraca na poziom plemienny. Jak to dobrze zajrze do ludw pierwotnych!
96 97

Krzywicki 312, 307 j.w. 98 Krzywicki, 296, 382, 376, 232. 99 j.w. 100 j.w. 101 j.w. 102 Krzywicki. 294. 308, 229, 230. 103 j.w. 104 j.w.

Byy te powszechnie znane dzieciobjczynie105. Znamy. Kaniamy im si. Cauj rczki. Pani doktor. Pan doktor. Akuszerkababa. Pielgniarka operacyjna... z krwi wyskrobanego dziecka na wymanikiurowanych paznokciach. I to, e si uwiadamia proletariat, by mia maluczko dzieci, to te z Australii. Z tej najczarniejszej. .Na zapytanie Chauncy'ego, jakim sposobem (Murzynka) odwaya si na taki czyn, matka wskazujc na worek na ramieniu, i tam jest miejsce tylko dla jednego dziecka, odrzeka: kiedy dziecko drugie przyszo na wiat, wygrzebaam za swoj chat d w piasku i dawszy maluchne uderzenie po gowie, pooyam je do dou i beczaam, dziecko take beczao; nie mogam duej znie tego, podeszam i daam mu drugie mae uderzenie, ktre je zabio, i wtedy sama beczaam przez dni par106. Czy tedy w kniei trzeba kobiety uwiadamia klasowo? Uwiadomione kobiety dookoa kniei codziennie morduj dzieci i nie chc wychowywa wicej nad dwoje.107 I c na to nasze postpowe kulturtregery? C na to tpaki, co , zapobieganie ciy uwaaj a za spraw klasy robotniczej? Nic wic dziwnego, i skdind gupi, ale take mdry, uczony socjalista Alfred Grotjahn poucza Niemiaszkw jeszcze w r. 1926 z katedry uniwersyteckiej, i s wyraenia, ktre caoksztat faktw owietlaj faszywie i utrudniaj porozumienie. Do tych naley wyraenie: strajk rozrodczy, ktry przed sam wojn (mowa jeszcze o roku 1914 m. przypisek) w prasie robotniczej odgrywa rol przy rozwaaniach spadku urodze. Powana prasa robotnicza susznie wstrzymaa si wtedy od rozwaa strajku rozrodczego, radzc nie uwaa prewencji za spraw partyjn108 wyjania tpakom zatroskany Grotjahn. Rzeczywicie: eby... rodki antykoncepcyjne uwaa za spraw partyjn, to przesada! I nie imponuje nam, gdy kto kpi z matki, ktra ma wszystkie swe dzieci, bo dopiero u osiadych z dawien dawna barbarzycwrolnikw znika naigrywanie si z podnych matek, e s sukami, kwokami, maciorami...109. Dopiero te u osiadych z dawien dawna barbarzycwrolnikw na kobiet spdzajc pd og plemienny spoglda z pogard110. Dopiero na tym poziomie kultury kobiety bezdzietne zaczynaj by lekcewaone111. Zaledwie na tym szczeblu kobiety zaczynaj przywizywa wag do miewania liczniejszego potomstwa112. Etnografia poucza nas, e u wszystkich szczepw pierwotnych, bez wzgldu na to, w jakiej czci wiata one yj, przejawiaa si i przejawia jeszcze skonno do sztucznego przystosowania iloci zaludnienia do szczupego zasobu rodkw do ycia. Jest to, e tak powiem, stan pocztkowy, pierwotny, rodzcej si kultury; podczas gdy poszanowanie ycia, zarwno podu w onie matki, jako te noworodkw, przedstawia dopiero objaw wtrny, ktremu metafizyczne pogldy pniejszej, kulturalnej epoki rozwojowej dopiero z trudem dopomogy do ustalenia si113. I tak dalej i dalej. Szczebel po szczeblu. Coraz wyej. A wreszcie:
105 106 107 108 109 110 111 112 113

j.w. Krzywicki, 222. j.w. Grotjahn, 260. Krzywicki, 279, 279, 280, 278. j.w. j.w. j.w. Grotjahn, 31.

Japoczycy lubi bardzo dzieci. Uwija si ich sporo po pokadzie114. Mae, rowe tuciuchne kodomo dziecko, ulubieniec wszystkich. Kapitan Kamakura i inni oficerowie bior je na rce. Ono za umiecha si i nigdy nie pacze. Wiksze dzieci w rnobarwnych kimonach, szkaratnymi getami chodaczkami stpaj haaliwie i biegaj po wszystkich pokadach. Nikt ich nie potrci. Nikt im nie powie przykrego sowa. Dziecko w Japonii, to wito 115. Sowa polskiego podrnika z 1939 roku, komunisty. Japonii mona nawet nie cierpie. Bywa i taka specjalno. Ale trzeba wiedzie, co si tam dzieje choby z dzieckiem. Wiedza to potga. Dziecko, to wito. A ile maj tej witoci? Japonia jest krajem posiadajcym najwikszy na kuli ziemskiej, po Rosji, odsetek dzieci. Przyrost ludnoci w Japonii jest z gr o 50% wikszy ni w Polsce116. To pewnie niska tam kultura? Brudy? Ciemnota? Albo: Bez trzech rzeczy Japoczyk nie moe si oby: bez ryu, kpieli i teatru... Wchodzimy do teatru Kabuki. Wrd 1500 widzw jestemy jedynymi Europejczykami... Obok nas matka z dziemi. Jedno z nich pi w najlepsze, drugie biega pomidzy krzesami117. Spostrzeenia polskiego podrnika z 1939 roku, komunisty, bo podrnik w jest zakonnikiem. Lub: Japoczyk z jednego obsianego hektara zbiera plonw przecitnie jeszcze raz tyle, co Niemiec...118. I taki kwiatek (wini): onierzy nie karze si tu nigdy aresztem. S tak ambitni i tak ceni swj honor, e kara taka spowodowaaby niechybnie harakiri119. Czterdzieci wiekw kultury opartej o rodzin! O kad rodzin japosk i o japosk rodzin cesarsk. Albowiem Bushido stworzy ustrj rodzinny..., za nard skupi si przy osobie cesarza, ktrego rd panuje w Japonii nieprzerwanie od 2500 lat120. Po czym pozna gupiego? e jak go spyta o Japoni, to on ci zaraz... o gejszach.

OBLECIAWSZY TURKI MAZURKI

A wreszcie chrzecijastwo. Jeeli si nie nawrcicie i nie staniecie si jako mae dziatki, nie wnijdziecie do Krlestwa Niebieskiego121. Od tysica lat mamy, my Polacy, sposobno widzie w kadym dziecku polskim obraz Boego Dziecicia. W tym tkwi rdo kultury o poziomie nad poziomy. Ku temu te kiedy Polska sza122. Ojciec Stefana Czarnieckiego mia dziesiciu synw: ojciec Ksicia Niezomnego123. Stru, w bitwie na Multanach, obronn rk wyszed. Ale na zabicie brata (w teje bitwie) wspomniawszy, do wojska wooskiego zwrci si i chocia mg
114 115 116 117 118 119 120 121 122 123

Ojciec I. Posadzy: Przez tajemniczy Wschd, Potulice 1939, 190, 199 j.w. Zischka, 64. I. Posadzy, 247, 216, 258 j.w. j.w. Lejtho: 268, 269. Mat, 18. Artur Grski: Ku czemu Polska sza, Lww, 1938, wyd. IV Kacper Niesiecki: Herbarz polski, t. III., str. 187. Grski Antoni

uj, wola, przy bracie swym uczciwie polec, anieli z aoci do swoich wraca124. Cokolwiek bd ze mn si stanie, nieskoczone dziki codziennie skadam Bogu, e dziatki pod bacznym okiem i czu opiek takiej matki, jak Ty, bd wzrasta W asce u Boga i u ludzi; tylko ich spod swego oka nie usuwaj dla jakich prnych widokw wiatowego wychowania... tak wic bdcie zawsze razem, gdzie Ty, tam i one, gdzie one tam i Ty pisa w ostatniej godzinie ycia do swej maonki dyktator narodu polskiego Romuald Traugutt125. Rok 1917. Polka. Majtek spalony. Ziemia po tamtej stronie granicy. Zabity m. Zostaa gromada drobiazgu. Ona jeszcze moda. Trafia si jej wietna partia. Odmawia: chce si powici tylko dzieciom, wszak ma ich tyle. Z nich trzech synw oddaje ycie za nard, lata 1920, 1939, 1942; dwch synw yje: lekarz i ksidz, a crka jak matka. Takie s rasowe Polki: matki Ksit Niezomnych, chopki, robotnice, inteligentki. Obleciawszy tedy glob; widzimy, e rodzina wielodzietna, to nie jest co, do czego spoeczestwo dochodzi atwo. Dorabia si jej po tysicach lat najumiejtniejszej i najuporczywszej pracy nad sob i nad przyrod. Przychodzi rodzina taka jednoczenie z coraz wysz kultur i coraz zdrowsz. Oraz towarzyszy wysokiej i zdrowej kulturze, cznie z takimi kwiatami, czowieczestwa, jak honor, mstwo, wstyd, ofiarno, dzielno, rycersko; jak wietnej klasy gospodarka, wiedza, sztuka; jak wiara, nadzieja i mio: gdy s mocniejsze ponad mier. Kto nie wierzy, niech sprbuje uzdrowi rodzin tam, gdzie si cofna do poziomu niszych myliwcw, wyszych myliwcw, pasterzy i wczesnych rolnikw lub choby, gdzie stana na poziomie charakterystycznym dla wszystkich cywilizacji poza bizantysk i acisk!

NO GOOD IT HAVE PICCANINIES

A co si dzieje z dzikimi, gdy si zetkn z Europejczykami? Wanie niektre ze zjawisk poprzednio opisanych, to historia z tego okresu. Nastpuje kompletne rozprzenie. W stanie dzikim i barbarzystwa umiej ojciec i matka nawet lata cae zachowywa wstrzemiliwo maesk po wydaniu na wiat potomka. Chodzi wtedy o to, by matce umoliwi karmienie piersi, dokd dziecko nie bdzie miao zbw, by mogo je to, co doroli, gdy ludy pierwotne nie umiej przygotowywa pokarmw dziecicych. Ot w stanie rozprzenia (po zetkniciu si z biaymi) obywatel Pierwotniak nie chce y wstrzemiliwie. Zaczynaj si poronienia, rozwizo dziewczt. Dzieci si unika czciej ni dotd, i z o wiele niszych czyni si to pobudek, ni dotd; cho bywa, e urodze jest nawet tu i wdzie wicej, ni przed zetkniciem si z biaymi. Wreszcie choruj na ew126. Co to jest ewa? Choroba psychiczna. Niewiara w dzieci. Czyli niewiara w przyszo. Idiotyzm. Obd wymierania. Apatia. Strajk powszechny. Strajk urodze. Strajk ycia. Proletaryzacja macierzystwa. Parali rozumu. Wojownicy ju nie chc walczy. Tomahawki, uki, dzidy, bumerangi i zatrute strzay butwiej, id na ogie. Pacyfizm. Genewa. Liga Narodw. Zjednoczenie
124 125 126

A. Gwagnin: ,,Z kroniki Sarmacji europejskiej, Krakw 1860, str. 34 Ks. J. Jarzbowski: Duchowe oblicze Traugutta, Warszawa, 1936, 21 Krzywicki, 180220 i in.

Narodw. Londyn. Waszyngton127. Bywa, i ywnoci im nie brak, a jednak szczep kurczy si w liczbie gw i wymiera128. Szcztki Tasmaczykw, ktre podday si, osadzono w dobrze zbudowanych chatach, wyznaczono fundusz na ich utrzymanie, sowem w porwnaniu z niepewnymi losami myliwskiego ycia otoczono te niedobitki wzgldnym dostatkiem i zdjto z nich trosk o chleb powszedni. A jednak wymierali129. U nas gdyby zamn praczk zrobi milionerk, to jednak nie wymieraaby tak odrazu. Chyba, e natychmiast zapatrzyaby si na pani dyrektorow. Czukczowie (myliwi i hodowcy) nawet ci, co otrzymuj w obfitoci poywienie od Amerykanw, wymieraj130. U ssiednich Jukagirw nad doln Koym (pn.wsch. Syberia) nie chc nawet si eni131. Fidyjczyk (Oceania) nie chce nawet y. Gdy na co chronicznie zachoruje, bywa, e wyznacza dat mierci i potem w tym wanie czasie umiera132. Punktualny jak Fidyjczyk (przysowie). Zbyt wygodne maj ycie. Nie maj o co walczy. Maj nareszcie te osawione lepsze warunki, lecz to nie potguje ich dzy ycia, ale pcha do samobjstwa na raty: do wymierania. Odbierzcie ludziom kopoty, a wymr. Na wiecie nie moe by raju, bo ludzie nie chcieliby y. Raj jest zdrowy dopiero w niebie. Kopot, to warunek ycia. Ale jak si zaczyna ewa? Wesoo. Taki kabaret w permanencji. Warszawka. Mczyni zaczynaj popija bez pamici133. Panienki zaczynaj wyznawa woln mio (bez pamici)134. Nie lubi, by je nazywa panienkami, tylko kobietami. Natomiast dziewczynk nazywa si guano (z rogu ulicy). Rodzice nie wiedz, jak mwi na crki: czy te dziewczynki? Matrony rodz te czasem i wicej dziatwy, ale wtlutkie to, jak u arystokracji. Mowie przestaj panowa nad sob, gdy maonki karmi135. Kobiety zaczynaj zapobiega ciy i spdza pd coraz namitniej, a zaprawiaj si do tego, jako panny; to te nieszczsne nie lubi wychodzi wprawy, gdy wychodz za m136. W Europie gdy kto tak yje, mwimy, e si bawi. e prowadzi wesoe ycie. Modzi Europejczycy przepadaj za filmami, gdzie gwiazdy si bawi. Panie europejskie, co modsze, i panowie nad Europ, co starsi, lubi czyta ksiki o tych, co si bawi. Nawet wmwiono ju w nas, e inaczej bawi si nie mona, jak tylko w ew. Czyby woaa nas ewa?! Pjd Pjd!... jak puhacz? Ale czym si koczy ewa? Humanitarnie. Nie ma ju dziecioerstwa. adnych zainteresowa 137. Nie ma namitnoci. Sine ira et studio. Panuje obiektywizm. Wszystko si zaatwia zgodnie z rozumem. Bywa, i czarny Australijczyk odpowiada w zepsutej angielszczynie: No country, no good it have piccaninies, tj. nie warto odchowywa dzieci, bo nie bd miay ani pidzi wasnej ziemi. Lub: Bo wyrosn na dzikie psy (warriga!)138. Mczyni z powodu lada choroby kocz
127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138

Krzywicki, Krzywicki, j.w. j.w. j.w. j.w. Krzywicki, j.w. j.w. j.w. Krzywicki, j.w.

165, 191. 184, 185, 188, 188, 191

195, 196, 197; 192, 197

195, 184 i 220.

ywot139. Staj si te impotentami. To samo niewiasty140. Powiadaj: po co mamy rodzi dzieci, kiedy y bd po to jedynie, eby pracowa na biaego czowieka! Hamletyzm. Myl: to be, or not to be? Myl nawet, czy... by? Pocztki ostatecznego bzika. Zgorzel. Od nienych wierzchokw Nowej Gwinei holenderskiej a po parowy Markizw, zarwno w umysach Melanezyjczykw, jak i Polinezyjczykw jest obecna rozpacz natury psychicznej...141. Najniszy szczebel dzikoci: ewa. Gasn tak cicho, jak Goethe. Za cicho142. , Pjd! Pjd! Czowiek bez dzieci jest jak ptak w klatce. Czowieka uskrzydlaj dzieci. Spoeczestwo wiadomie bezdzietne gupio myli. Obd psychiczny. Dziecinada. Buddyzm. Teozofia. Ciaa astralne... po wietnej przeszoci. Strzpy meldunkw. Nirwana.

PETRONIUSZ EWA
Tak wic stosunek do dziecka, to odczynnik, ktry uatwia rozeznanie szczebla kultury; kultury samej w sobie, obiektywnie, bez okularw, bez uprzedze, bez zabobonw. Jest to cenna zdobycz dzi, gdy ludzie tak maskuj swj poziom, gdy go ubieraj w cae gry pozorw, w tytuy urzdowe, w stanowiska, w fors, w reklam, w propagand, a nawet w tytuy naukowe. Gdyby nie to, to chcc pozna czyj szczebel kultury, latalibymy w kko, jak kot za wasnym ogonem. Rbmy tedy zdjcia! Ciekawe, co z tego bdzie. Oto pani X i pan Y. Maj czwrk dzieci. Jedno zmaro. Nie bdzie wicej (przysigaj). Kochaj, ksztac, pieszcz, Wiemy ju: rodzice s na szczeblu rolnikwbarbarzycw, lub posiadych hodowcw. A znw pan M. i pani N. Tylko troje chowaj. Wiadomo: rodzice s na szczeblu pkoczownikwmyliwcw itp. Mimo e on jest doktor filozofii, ona doktor prawa, a z dzieci bd same rektory wszechnic. Pareczka dzieciszczkw odchowanych, stos poronie: na szczeblu myliwcw. Mimo, e on jest laureatem Nobla, a ona jego on. Ma kilka on: kacyk z Afryki, Polinezji, Melanezji? z Nowych Hebrydw, z miasta odzi. Minister Rzplitej. Po co mie dzieci? Czy po to, eby miay le? eby byy ciarem spoeczestwa? Szczebel rozpadowy rodkowoaustralijski. Knieja. Bez dogmatu. Pastwo Zozikiewiczowie. Prezydent bezdzietny lub krl Kochankiewicz (krl Sta): trzeba ich bdzie zasuszy. Do zielnika narodowego. Botanika. Groby. Rozbiory. ezka. Wymiewanie si z tych, co maj liczne dzieci: szczebel niszych myliwcw, myliwcw pkoczownikw, pocztkujcych posiadych rolnikw. Mili (modszy)143. Spoecznica. Albo szpital, w ktrym si wicej dzieci zabija, ni rodzi: dungla australijska, choby szpital sta na samym rodku Warszawy, mia 10 piter, 10.000 ek i kop lekarzy na kadym pitrze, a na dachu same Towarzystwa Eugeniczne.
139 140

Krzywicki, 186,186, 195 j.w. 141 Krzywicki, 186,186, 195 142 Por. u Krzywickiego o mierci Markizaczykw, 191. 143 Kio wie, czy idea Milla modszego, wyraajcego nadziej, e z biegiem czasu opinia publiczna zapobiegnie przeludnieniu, pitnujc liczn rodzin, jako hab, nie ziciby si najlatwiej w pastwie socjalistycznym. Krzyanowski, 10.

Lub: m z niejedn; ona z niejednym; jedyna crka te postpowa; do tego wszyscy popijantus, weneryczne i moczopciowe; w dodatku kompletny u wszystkich trojga nowoczesny brak wstydu: wiadomo od razu, e to pocztki ewy, choby wszyscy dzie i noc plaowali i cay rok siedzieli na uniwersytecie, i na korcie. Albo: manicure, pedicure, wieczna ondulacja, wieczna bezdzietno, wieczna bezideowo, rozpaczliwa wiara w arcie i wygod. Ach! to ewa w ostrym stanie. Kadzenie si ywcem do trumien. Kartuzi wieccy. Petroniusz: ewa. Tylko ewa. Cho go nam przystroi sam Sienkiewicz w same re i bobkowe licie. Wedug La Croix z roku 1932 Francja, Anglia, Niemcy i USA miay 4.600.000 niemowlt, Chiczycy, Hindusi, Japoczycy i Malaje 30.800.000 niemowlt. Quo vadis, czowiecze biay? Bywa, e Ignac (doktor filozofii, wzgldnie str) i Ignacka (z trzema doktoratami lub zwyka dziewka) umawiaj si jeszcze przed lubem, e nie bd mieli wcale dzieci. Co to za poziom? Co za szczebel kultury reprezentuj taki Ignacy z tak Ignacow? Antyle. Dzicy z Antyli. Istniej nawet wiadomoci o niektrych szczepach na Antylach, e umawiay si midzy sob co do samobjstwa szczepu i przeprowadzay konsekwentnie bezdzietno144. Czy si ju umwi, askawco? Ze sw Maonk? Anglia caa si jeszcze nie umwia. Ale 1.650.000 maestw angielskich byo w r. 1935 bezdzietnych 145. Tylko po jednym dziecku miao 3 miliony maestw. Itd. Antyle. Ewa na grand. Scientific Birth Control. Sami si kontroluj naukowo, eby powyzdychali146. Na razie ratuje nas to, e nie przyjo si jeszcze wrd elity dziecioerstwo z pobudek estetycznych, a wrd mas z pobudek socjalnych (trzeba to przyzna z caym obiektywizmem). Konin jemy, dzieci jeszcze nie. Tak samo nie uwiadamia si jeszcze klasowo, by biedni zabijali potomstwo (co tustsze) dla celw aprowizacyjnych (wskazania socjalne'), co si na ten przykad zdarza dzikim147. Tak samo nie dorolimy jeszcze do tego, by wolno byo zabija lekarzom dorosych, lub dzieci ju urodzone. Nie ma jeszcze takich wskaza. Na razie tu i wdzie wolno ludzi kaleczy tak, by musieli zachorowa na ew (tak zwana sterylizacja, nowa forma obrzezania, unowoczeniona, postpowa; rejudaizacja medycyny, ewizm, wzgldnie medycyna upada... na gow, wstp do szczebla w medycynie niszego od najniszych: ewa... denna). Natomiast czarowna harmonia zachodzi midzy naszym Grnym lskiem a wysp Vanua Levu (archipelag Fidyjski, Polinezja), albowiem, niewiele tam kobiet nie skalao swoich rk zabjstwem dzieciobjstwo w niektrych okolicach wyspy zabierao raczej dwie trzecie ogu niemowlt, ni poow, ale jeeli dziecko przeywao jeden lub dwa dni, nie potrzebowao si obawia o swoje ycie148. W szpitalach Grnego lska w roku leczniczym 1934/35 byo podobnie. Wrd poonic byo tam 60% poronie149. Ile ich przyszo do szpitali z zacztymi poronieniami, nie wiemy. Wiadomo natomiast, e wodarzy na lsku Micha
144 145

Grotjahn, 29. W tym 700.000 maestw ma by bezpodnych z natury. Turbak, 37. 146 Od r. 1921. Std si rozeszo na cay wiat. W roku 193S liczya Anglia 50 klinik kontroli urodze i 150 stacyj sanitarnych, utrzymywanych kosztem rzdu, ktre s upowanione rozszerza praktyki neomaltuzjaskie celem ograniczenia urodze. Turbak, 37. 147 Krzywicki, 238, 239, 240. 148 Krzywicki, 292. 149 Dr ). Bujalski: Rzut oka na stan i dziaalno zakadw leczniczych pastwowych, komunalnych, spoecznych i prywatnych na podstawie sprawozda za r. 1934 1935, Warszawa, 1936, 44. 45. Ilo poronie 61 proc. (w samych szpitalach).

Grayski. I e Grny lsk by wtedy arcykatolicki. Vanua Levu.

WALKA KLAS STYLEM TYM

Ale nie wszystkie plemiona zachowuj si naiwnie, gdy si zetkn z biaymi. Te, co s wkorzenione w ziemi, we wasno, jak rwnie te, co przyjmuj chrzecijastwo, powikszaj sw liczb i rozwijaj si wszechstronnie150. Tak samo nie kady nard kolorowy wpad odrazu w korkocig, gdy si zetkn z biaymi. Ten mianowicie nard kolorowy opar si biaym, ktry ju by na tym poziomie, e nie ogranicza liczby potomstwa. Ten tylko. Chiczycy, gdy zobaczyli biaych, zaczli si piekielnie mnoy. Od wieku XVII przybyo, ich 350.000.000151. Podobnie Indusi, Koreaczycy, Malajowie. Wyspa Jawa liczy w roku 1800 4 miliony ludnoci, Holandia 2,2 miliona. W r. 1936 liczy Jawa, jak ju wiemy, 45 milionw ludzi, 341 mieszkacw na kilometr kwadratowy, gdy Holandia w tym samym czasie 8,8 milionw ludnoci i 250 ludzi na kilometrze kwadratowym. I zrb im tu co, biay czowieku, ...czogiem, aeroplanami, gazami, albo bomb atomow! Nie cay te proletariat kolorowy zgupia, gdy si zetkn z kapitalizmem. Francuski proletariat, amerykaski, niemiecki gaworzyy o strejku matek. Co innego japoski. Gdy w Japonii w r. 1919, w czasie najwikszych zyskw z przemysu, na 1000 mieszkacw wypadao 31,6 urodze, to podczas ogromnej klski w r. 1929, kiedy na ulicach Tokio ludzie padali z godu a ilo bezrobotnych wzrosa o 2.780.000, byo urodze 33 promille. Podno mocarstwowa152. Nie zacinite pistki podnosili tam robotnicy w gr, tylko... dzieci. Walka klas stylem tym. Za pomoc odczynnika (wielodzietno) od razu wida, kto i na jaki szczebel kultury wazi w obliczu niebezpieczestwa: kto wpada w obd (ewa), a kto nie traci zimnej krwi, spluwa w gar i powiada: ja wam poka, psia krew! A jaka te jest postawa nauki polskiej wobec rodziny? Ewa. Ciemnawo. To, co wiemy, to gwnie od obcych. Jest troch przyczynkarstwa i publicystyki153. I aczkolwiek od poowy XIX wieku w masoskiej Francji studia katolickie nad rodzin rozpocz przesawny Le Play oraz powoa do
150 151

Krzywicki, 291, 322. Fogelson, 631, 633, 634. 152 Zischka, 62. 153 Zwracali na to uwag, midy innymi F. Koneczny i A. Niesioowski, ten drugi w dziele zbiorowym Rodzina, 326. W ostatnich latach przed wojn sprawa nieco ruszya. Wybitnie np. prorodzinna praca jest Gospodarka Narodowa A. Doboszyskiego, Warszawa, 1934. Prorodzinny jest korporacjonizm i socjologia katolicka. A do wybuchu ostatniej wojny nie mielimy instytucji naukowej do spraw rodziny i silnej organizacji dla rodziny, poza szlachetnym, ale sabym Zjednoczeniem Zrzesze Rodzicielskich w Polsce, liczcym w r. 1937 60 k przyszkolnych. (Por. Nasza Szkoa nr 10 r. 1937, str. 4), Prowadzi organizacj pionier ruchu odrodzeczego w rodzinach polskich, niezmiernie zasuony dla tej idei p. Julian JanotaBzowski, przy Zrzeszeniu powstaa tu przed wojn Komisja do Spraw Rodziny, Jako komisja studiw nad rodzin polsk. Istnieje te kilkadziesit Zwizkw rodzinnych w Polsce (por. Rodzina miesicznik. Warszawa, 1935, maj, 215). W pimie Rodzina stale na tematy rodzinne pisywaa, znakomita tyche spraw znawczyni p. Zofia Jankowska. Przed sam wojn powstaa z inicjatywy warszawskiej Sodalicji Mskiej organizacja Rd, jako zwizek rodzin polskich, ale pracowa nie moga, bo rzd nie spieszy si z zatwierdzeniem jej statutu. Ju podczas wojny powstaa (r. 1941) Konfederacja Rodzin Polskich oraz kocielnowiecka organizacja do niesienia pomocy zdrowym moralnie rodzinom w Polsce Stowarzyszenie im. w. Rodziny. Ale czy te instytucje dziaaj? W r. 1946 ks. Zieja zaoy w Supsku dom, gdzie przyjmuje si kobiety, spodziewajce si dziecka, a znajdujce si w cikim pooeniu, i dlatego kuszone chci zabicia dziecka.

ycia ca szko, spoeczn, katolick, my nada tak, jakby nic154. Szkoda tylko, e i szkoa Le Play'a nie daa odrbnej dyscypliny: nauki o rodzinie. '' Rola rodziny jest zbyt wana, by j wczy do ktrejkolwiek z nauk socjologicznych. Podzia nauk jest nadal dziki, jeeli tego nie zrobiono. Dziki jest nie tylko u tych niekatolikw, ktrzy ogldaj, badaj, wsz naukowo, co to takiego rodzina bya i co to takiego, rodzina jest; ale dziki i u tych katolikw, ktrzy wiedz, e rodzina to fundament postpu i dotd) nie stworzyli nauki o rodzinie, rodzie i narodzie155. Zamiast tak zwanej demografii. Nie adna demografia, nie adna nauka o populacji jest nam potrzebna, bo Polska to nie chlew. Zreszt zdrowa rodzina i wycznie ona rozwizuje take to, co dzi ludzie okrelaj obrzydliw nazw zagadnienia populacyjnego. Dla narodu jest konieczna nauka o rodzinie, rodach, narodzie. Przed modymi socjologami polskimi stoi to zagadnienie otworem.

HOMER I PUDERNICZKA
Kto by chcia wicej wiedzie na tematy dotd poruszane, niech zajrzy do pracy socjologicznej profesora doktora Pawa Bureau'a: Rozprzenie obyczajw, Krakw 1929, stron 494. Mrowie materiaw! Problematyka przebogata! Francuz Bureau, to katolicki Malthus. Te biedactwo si boi przeludnienia jak ognia piekielnego. Im kto tego bardziej si lka, z tym dziksz rozkosz przeczyta owo dzieo niepospolitej erudycji, lamazarnego tonu naukowego i nietajonego lku przed... za duo dziemi. Wyjtkowo inteligentne inteligentki i wyjtkowo inteligentni inteligenci znajd w sam raz dla siebie lektur w trzech pracach Haluschki: Psychologia na wesoo, czyli Adam i Ewa, Warszawa, stron 110; Suchaj, Ewo (historyjki dla modej panny), Warszawa, stron 150; W cztery oczy, (dialogi: m ona), Warszawa, stron 123 (wydanie jezuitw). Haluschka doskonale uzupenia to, czego brak intelektualnie parom narzeczeskim i maeskim lub czego pary te nie zdyy sobie do tego czasu powiedzie w przystpie zego humoru. Haluschka powie im to na stopie pokojowej i z humorem. W dodatku co mieszniejsze miejsca zilustruje zaraz rysunkami. S to ksieczki z obrazkami dla inteligentnych narzeczonych i maonkw. Cae demokratyczne spoeczestwo wzywa si do poznania te trzech znakomitych prac zwykej prostej kobiety, genialnej akuszerki, Elbiety Burger: Czterdzieci lat w subie bociana, Dziewczta z bocznej ulicy i Kowalscy (Katowice 1931 Ksigarnia i Druk. Katolicka, stron 381; Katowice, stron 194; Krakw 1934, stron 177, wydanie jezuitw 177). . Pierwsze dwie ksiki sabo tumaczone (trzecia ksika wydana znonie). Naley im da strawne tytuy, rynkowe okadki, wyda je w milionie egzemplarzy, uczyni je lektur obowizujc we wszystkich organizacjach kawalerw i panien, tatw i mam, a nawet starych kawalerw i nie najmodszych panien. Cudowne ksiki. Pierwsze dwie odraajco miejscami tumaczone. Rasowym Polakom (mierz siy na zamiary) radzimy poza tym prace zbiorowe
154

Fryderyk Le Play, autor dzie: Les ouvriers Europeens, 6 tomw, r. 1879 La civilisation essentielle de 1'humanite, L'organisation du travail, L'organisation de la familie, Societe d'Enconomie Sociale, r. 1856, poza tym powoa do ycia instytucje socjologiczne do badan nad rodzin 1 do realizowania zada z bada owych wysnutych. Przytacza Wjcicki A. (w dziele zbiorowym) Rodzina, 302311. 155 Wielki wpyw na docenianie roli rodziny w yciu narodu i pastwa wywar Dmowski publikacjami: Koci, nard i pastwo, Pozna, r. 1927 (por. strony 10, 13, 13, 24, 27, 33), wiat powojenny i Polska ora* Przewrt. Poza tym wyszo troch dziel innych autorw.

uczonych polskich: Rodzina, Katolicka myl wychowawcza, Katolicka myl spoeczna i Posannictwo katolicyzmu polskiego (stron 445, 536, 458, 352; wydane jako pamitniki katolickich studiw spoecznych z lat 1935, 36, 37 i 38 w Poznaniu, Wilnie, Warszawie, Katowicach). Paniom znakomicie zrobi przemia, lekka, niewiecia, polska i zarazem europejska praca Marii Kpiskiej wiadome macierzystwo, Pozna 1934, stron 173. Kto mniej cierpliwy, a chciaby przede wszystkim o sztucznych poronieniach, przerywaniach ciy, skrobankach i tym podobnych obrzydliwociach mie pod rk opini najwybitniejszych lekarzy polskich, zagranicznych, zjazdw lekarskich, kongresw wiatowych oraz poza tym spraw omwion z rnych punktw; stanowisk wyczerpujco a krtko, ten niech sobie zafunduje naszpikowan cytatami, nazwiskami, materiaem, jasn, spokojn i serio prac ojca Stanisawa Podoleskiego, T.J. O ycie nienarodzonych, Krakw 1933, str. 128. Mzgowcw, naukowcw, zwaszcza tym co nigdy nie maj czasu, odpowiedz najzupeniej zwarte, superobiektywne, udokumentowane i co najwaniejsze zwize dwa dziea prof. U.J.P. ksidza dr Zygmunta Kozubskiego Problem potomstwa, Warszawa 1930 stron tylko 103 oraz Podstawy etyki pciowej, Warszawa 1939, stron 114. Dziaaczom spoecznym, osobom duchownym, pedagogom i kademu, co ceni nade wszystko zdrowy rozsdek; cyfry oraz szerokie, globowe, tudzie jdrne ujcie tematu; chopom i robotnikom, chopkom i robotnicom oraz inteligencji harujcej odpowie najzupeniej niedoceniona, znakomita, w okropnej szacie zewntrznej wydana (tak, jak ksieczka o Tomciu Paluchu) praca ojca Piotra Turbaka, jezuity. Tytuy: ycie lub mier narodu oraz W obronie rodziny i potomstwa. Jedno i drugie ukazao si w groszowym cyklu Gosw Katolickich, w trzech broszurkach, w roku Paskim 1939 (stycze, luty, marzec), ktrych to trzech gosw, jak przystao na nasz katolicki nard, w Polsce si nie zna. Kto ma obowizek uwiadamiania pedagogicznie modych dziewczt lub modziecw i siebie, niech wkuwa dzie i noc, wiersz po wierszu, strona za stron Encyklik o maestwie chrzecijaskim Piusa XI; tumaczy ks. bp Okoniewski, Krakw 1931, stron 79, oraz trzy miae i praktyczne ksiki jezuity Hardy Schilgena: jedna dla inteligentnych modziecw: Ty i ona, Krakw 1929, stron 206; druga dla inteligentnych panien: On i ty, Krakw 1931, stron 362; trzecia dla inteligentnych nauczycieli, rodzicw i ksiy: O czysto modziey, Krakw 1938, stron 272. Jak uwiadamia, to uwiadamia! Nie moemy by cigle na poziomie... bajki o bocianie, czyli nie moemy tylko tyle wiedzie o yciu kawalerskim, panieskim, narzeczeskim, maeskim, co nam w swych dzieach naukowych naszwargotali zwyrodnialcy lub bojce si w rodzinie wielu dzieci jak mierci, co parszywsze pisarki i pisarkwny. Kady alumn tu przed ostatnimi wiceniami winien umie wyrecytowa z pamici dowolny ustp z Katechizmu maestwa chrzecijaskiego. Jest to komentarz do encykliki Casti connubii. Autor Artur Vermeersch, T. J., profesor Papieskiego Uniwersytetu Gregoriaskiego. Pozna 1933, stron 97. Ufamy, e najbliszy synod polski ogosi, e ksidz nie znajcy gruntownie owego Katechizmu, nie ma prawa bogosawi sakramentowi maestwa. I ksidz musi umie Katechizm. Starszych, ysawych panw, majcych z urzdu obowizek wskazywa naszej modziey gimnazjalnej i licealnej, co ma czyta przymusowo, naley uj delikatnie za nos i powiedzie na ucho, e nie wolno dawa Polce matury, jeeli nie zna trylogii genialnej nauczycielki Cecylii PlaterZyberkwiny: 1) Na progu maestwa. Pozna 1928, stron 472, w. Wojciech. 2) Kobieta ogniskiem,

Pozna 1928, stron 414, w. Wojciech. 3) Kilka myli o wychowaniu w rodzinie, 1903, stron 357, w. Wojciech156. Lekarzy za polskich uprasza si o napisanie jakiego przyzwoitego podrcznika katolickiej etyki lekarskiej dla lekarzy Polakw. Etyka lekarska i obowizki lekarza (deontologa) Teodora Heimana, Warszawa 1917, to... odleyna157. Wydrukowano te w Polsce w roku 1930 mdr ksik Amerykanina Spaldinga, tak spokojn, e tylko ksidz Kozubski tak pisa potrafi.. C jednak z tego, jeli nasze pielgniarki nie wiedz, kto zacz Spalding i kto go rodzi, i co on pisze. A ksika nosi tytu Etyka w zawodzie pielgniarki, tumaczenie z angielskiego, Pozna, wity Wojciech, stron 173 i podaje wypowiedzi najpowaniejszych Anglosasw o etyce lekarskiej i pielgniarskiej. Jest te ksika o 274 stronach. Kopalnia materiaw yciowych i naukowych (lekarska strona maestwa uwzgldniona) dla rodzicieli, narzeczonych, maestw. Im dalej w t ksig si wgbia tym czowieka wikszy wstyd ogarnia, czemu o tym dziele nic si nie wiedziao. Maestwo w wietle prawa i ycia, Warszawa 1936, skad gwny u witego Wojciecha. Ksik popeni ksidz Grdzki. A jeeli zamiast tego wszystkiego kto aknie jednej rzeczy (Ty albo adna) i to moliwie jak najmniejszej, najsawniejszej, a o wszystkim, dla takiego bdzie odpowiednia, jak ula: Mio, maestwo, rodzina, Pozna 1935, stroniczek 89. Spolszczy ksieczk ksidz dr Stanisaw Bross. Czarujce. Mdre. Jedyne. Mona by nawet wyda to dzieko w miniaturze na najcieszym jedwabiu i sprzedawa je wprawione w eleganck puderniczk kadej wytwornej pannie ju od lat 16tu. Wszak... Cycero widzia ca Iliad w upinie od orzecha. Niemal kad z tych ksig i ksieczek przed ich ponownym wydaniem naley uzupeni i zaktualizowa. Nic nie moe w nich razi dniem wczorajszym. eby miay moc dziaa, przeobraa, nie mog mie zmarszczek. Musz by wiee, kwitnce. Jak dzieci. Wanie wie w stu procentach, nieprawdopodobnie aktualn i skondensowan jest praca ksidza doktora Z. Baranowskiego Maestwo w Nowej Polsce. Waciwie winna nosi tytu: Broszura dla kadego, kto chce wiedzie, jak zabiera si po katolicku do maestwa i jak y w maestwie po katolicku teraz po wojnie. Stron niespena 29. Pozna 1946, wydanie II, nakad Kultury Katolickiej. Alici wszystkie tu wymienione dziea i dzieka s to, Moi Pastwo, nie adne luksusy, nie adna caa biblioteka, ale elementarze. Bez ich znajomoci nie ma si co zalicza do ludzi kulturalnych, nie popeniajc samochwalstwa.

KONIEC TOMU PIERWSZEGO DRUGI TOM WYJDZIE P.T. POLSKA KWITNCA DZIEMI

156 157

Bronisaw Zauski: Cecylia PlaterZyberk, Warszawa 1930, str. 78, 79 Heiman wypowiada takie zdania: Duch kultury nowoczesnej znalaz w wiecie staroytnym or skuteczny w wielkiej walce przeciw Kocioowi i scholastyce, str. 79. Lekarz jest zwykle niewierzcy, str. 314. Lekarz te mie powinien religi, lecz nie w postaci przemijajcych form wyznaniowych i obrzdw zmiennych, nieraz wprawdzie uatwiajcych dostanie si ze skorupy do jdra lecz powinien on posiada relig lekarsk. Jest to religia oddzielna, religia zawodowa, tak samo jak jest oddzielna cz zawodowa czyli etyka lekarska bdca przejciem do filozofii, str.174

Cz pierwsza: NIEMOWL PODBIJA WIAT........................................................3

PODRCZNIKI HISTORII TRC MYSZK..................................................................................................3 MATKA SPARTANKA... BEZ DZIECI...........................................................................................................4 JAK PRCHNIA RZYM?.................................................................................................................................7 CIELCY ENTUZJACI.....................................................................................................................................9 W STYLU LUDWIKA.........................................................................................................................................9 NARODY WIECZNIE MODE........................................................................................................................11 W KRAINIE KWITNCEJ WINI...................................................................................................................12 W STYLU KRLA STASIA.............................................................................................................................13 825 RAZY WICEJ............................................................................................................................................17 BRZDCE... NIEPODLEGOCIOWCY........................................................................................................18 PRZEMINO Z WIATREM........................................................................................................................19 SPCZYNNIK POSTPU...............................................................................................................................22 PARALI WIELKOPOLSKI.............................................................................................................................22

Cz druga: RWNI Z RWNYMI.................................................................. 25

1 : 10....................................................................................................................................................................25 PREZESI ZE... SMOCZKIEM...........................................................................................................................28 WIAT JEST PUSTY.........................................................................................................................................29 WIEDZA O KOYSCE......................................................................................................................................31 ROZUM MINISTERIALNY..............................................................................................................................33 NAWET NAUKOWIEC NIE WYTRZYMA..................................................................................................34 PYTANIA EGZAMINACYJNE.........................................................................................................................36 MDRY PRZEGADA, A GUPI POBI.......................................................................................................38 PROBLEM BIAEJ RASY................................................................................................................................40 RZE WIATA W CICHYCH ZAKTKACH.................................................................................................41 DYNAMIZM DREPCZCY W MIEJSCU.......................................................................................................42 KULTURA SZWEDZKA...................................................................................................................................43 NIE ILO, ALE JAKO................................................................................................................................43 KTO SUY NADAL W GESTAPO?..............................................................................................................45

Cz trzecia: CYWILIZACJA O.....................................................................48

SPOECZNO DOMOWA I PASTWOWA................................................................................................48 NIE WIERZYMY, BY DNI RODZINY BYY POLICZONE......................................................................52 PEDAGOGIKA W KRYNOLINIE....................................................................................................................53 ROZMOWA Z DZIADEM.................................................................................................................................55 BRAZYLIJSKI CHRZSZCZ PASSATUS...................................................................................................57 PRZESD ZWYCIONY...............................................................................................................................58 ZA RCZK NA POWIETRZE!.......................................................................................................................59 GHETTO DLA DZIECI I MODZIEY...........................................................................................................60 CZAPKA NA EB... PANU PUSTCE...............................................................................................................62 REWOLUCYJNO YCIA RODZINNEGO..................................................................................................63 KULTURA I NATURA......................................................................................................................................64 TEORIA POZNANIA NA CHYBCIKA............................................................................................................65 ROZSZERZENIE KRYTYCYZMU..................................................................................................................67 WIEDZA KRZEPI, WIEDZA CHODZI, WIEDZA NIGDY NIE ZASZKODZI..............................................................................................................67 O PROMETEIZM MYLI POLSKIEJ...............................................................................................................69 KADY NA SWOJ MIAR DOBIERA GARNITUR................................................................................70

Cz czwarta: NIEDOJDA INTELIGENT...........................................................72

STARA BUJDA I MODA ROBOTNICA........................................................................................................72 PO CO SI NARWANIEC SPIESZY?............................................................................................................73 CO MA PIERNIK DO WIATRAKA..................................................................................................................75 SAME KAWAY...............................................................................................................................................76 HELLESKIE BANDY BEZROBOTNYCH....................................................................................................78

CHOROBA ZDROWYCH NARODW...........................................................................................................81 CO MOE MATKA OBSZARPACW?.......................................................................................................82 KTO NAS URZEK?.........................................................................................................................................83 NIEWIEDZA I BIEDA DAJ TE SAME SKUTKI, CO BOGACTWO.......................................................85 SZKOA ELITY TWARDEJ I GOREJCEJ................................................................................................86 NIEDOJDA BRONI DAM.................................................................................................................................87 ZATABACZONE POGLDY...........................................................................................................................92 RADZIMY CI, ASKAWCO...........................................................................................................................101

Cz pita: POCZCIWY LUDEK WSZYSTKO ZROBI..................................103

WIARA W LUD...............................................................................................................................................103 SPDZIELNIE ZDROWIA...........................................................................................................................104 CHOPSKA TRUMNA...................................................................................................................................106 OBALAMY LEGEND...................................................................................................................................107 DZIEJE PODLIZYWANIA SI.......................................................................................................................109 DOBRY, TO TEN, CO KAE KRA........................................................................................................111 PANOWIE MITKI I GITKI.........................................................................................................................114 STAROKAWALERSKO W YACH.......................................................................................................117 ROJOWISKO DZIWAKW............................................................................................................................118 TYZNA WIELKOPOSTNA........................................................................................................................119 PYTANIE DO NARZECZONEGO..................................................................................................................121 NIE BUJA W OBOKACH...........................................................................................................................122

Cz szsta: JAK ROZPOZNAWA SZCZEBLE POSTPU?.............................................................125

ZABAWA W CZARNEGO LUDA..................................................................................................................125 PLEMIONA NA ULICY WARECKIEJ...........................................................................................................127 DZIECI POD BIEGUNEM............................................................................................................................129 W PRERIACH, SELWASACH I W OJCZYNIE TANGA...........................................................................131 UNIA: PACYFIK EUROPA..........................................................................................................................132 DYSTYNGOWANE AFRYKANKI................................................................................................................134 CZTERDZIECI WIEKW KULTURY.........................................................................................................135 OBLECIAWSZY TURKI MAZURKI..........................................................................................................137 NO GOOD IT HAVE PICCANINIES..........................................................................................................138 PETRONIUSZ EWA.....................................................................................................................................140 WALKA KLAS STYLEM TYM..........................................................................................................142 HOMER I PUDERNICZKA.............................................................................................................................143