INFORMATYCZNY SYSTEM ZARZDZANIA BUDYNKIEM ZARZDZANIE INSTALACJAMI 1.

. ZAKRES PROJEKTOWANEGO SYSTEMU Projektowany na potrzeby projektu Dom 2020 informatyczny system zarzdzania (SIZ) prezentowanym budynkiem stanowi swoisty cznik, umoliwiajc kompleksowe zarzdzanie instalacjami oraz odbiorami z poziomu jednego, intuicyjnego panelu dotykowego zainstalowanego w budynku. W projektowaniu systemw informatycznych wyrnia si dwa typy wymaga. Pierwszy, wymagania funkcjonalne, to zbir funkcji jakie powinien spenia powstay system. Funkcjonalnoci te, w wikszoci okrelane s na podstawie analizy potrzeb uytkownika kocowego, jednake pewna ich cz wynika z zasad uytkowania systemu oraz bezpieczestwa przechowywanych w nim danych. Drugi typ wymaga stanowi wymagania niefunkcjonalne, inaczej zwane sprztowymi. Definiuj one parametry sprztu, na ktrym bdzie zainstalowany system. Wrd gwnych wymaga funkcjonalnych projektowanego SIZ odnoszcych si do potrzeb uytkownika kocowego mieszkaca budynku nale: zarzdzanie wybranymi funkcjami zainstalowanych w budynku instalacji tj. rekuperator, zbiornik na deszczwk, sterowanie chodzeniem ogniw fotowoltaicznych za pomoc obiegu glikolu, zbiornik CWU, rolety czy kominek zarzdzanie odbiorami, klasyfikujcymi si jako odpowiednie do zdalnego zarzdzania bez poczucia dyskomfortu u mieszkacw optymalizacja poziomu zuycia energii elektrycznej. Proces optymalizacji zuycia energii elektrycznej rozpoczyna si od zbierania danych dotyczcych krzywej zapotrzebowania na energi mieszkacw budynku. Na podstawie zebranych danych, SIZ ustala rednie poziomy zuycia w dni powszednie, witeczne oraz z uwzgldnieniem pory roku. Porwnanie otrzymanych krzywych z moc otrzymywan z zainstalowanych w budynku OZE pozwoli na wykrycie okresw szczytowego zapotrzebowania, ktre wymagaj dodatkowego poboru energii elektrycznej z sieci. Sterowanie czci odbiorw pozwoli na zagodzenie krzywej obcie tak, aby zminimalizowa pobr energii z sieci. Natomiast w trakcie zbierania danych, przed wyznaczeniem krzywych redniego zapotrzebowania, moliwe jest ograniczanie zuycia energii elektrycznej za pomoc sterowania odbiorami oraz informowania mieszkacw o okresach, w ktrych cena energii jest wysoka oraz niska komunikacja z inteligentnym licznikiem zainstalowanym w budynku monitorowanie podstawowych parametrw tj. temperatura i wilgotno powietrza, poziom tlenku wgla, dwutlenku wgla wykrywanie stanw awaryjnych obsuga procesu adowania pojazdu elektrycznego zarzdzanie monitoringiem otoczenia za pomoc kamer czenie si z SIZ za pomoc Internetu (i poczenia szyfrowanego SSL) umoliwiajce zarzdzanie budynkiem z dowolnego miejsca tryb wakacyjny obejmujcy sterowanie wybranymi instalacjami oraz owietleniem podczas wyjazdu mieszkacw. Dodatkowo moliwo czenia si z SIZ za pomoc Internetu gwarantuje monitoring (czujniki i kamery) budynku podczas nieobecnoci mieszkacw. Wrd wymaga wynikajcych z zasad uytkowania systemu oraz bezpieczestwa przechowywanych w nim danych wymieni mona m.in.: inicjalizacj (pierwsze 1

uruchomienie) systemu, procedury logowania obejmujce weryfikacj hase czy obsug kont uytkownikw. W kolejnych podrozdziaach opisane zostan funkcje realizowane przez system w ramach wymaga funkcjonalnych. Dla logicznego uporzdkowania procesw, wymagania te zebrano w zbiory: inicjalizacja systemu, obsuga kont uytkownika, zarzdzanie odbiorami, zarzdzanie instalacjami, obsuga pojazdu elektrycznego oraz optymalizacja zuycia energii elektrycznej. W kocowej czci rozdziau zostan zaprezentowane wymagania niefunkcjonalne zalecane dla projektowanego systemu. 2. WYMAGANIA FUNKCJONALNE Wymagania funkcjonalne, oprcz szczegowego opisu, zilustrowane zostay za pomoc diagramw przypadkw uycia oraz diagramw czynnoci wykonanych w notacji UML. Diagramy przypadkw uycia [15] stosowane s do definiowania funkcjonalnoci analizowanego i projektowanego systemu jak rwnie sposobw interakcji uytkownik system. Innymi sowy, jest to graficzna prezentacja obejmujca przypadki uycia, aktorw oraz relacje wystpujce pomidzy nimi. Pod pojciem aktora naley rozumie zestaw rl odgrywanych przez uytkownikw kocowych projektowanego systemu w czasie wykonywania danego przypadku uycia. Jednake aktorem moe by nie tylko czowiek uytkownik systemu, lecz rwnie odbir czy czas, np. okrelony dzie miesica. Diagram czynnoci [15] koncentruje si natomiast na dynamicznym aspekcie systemu, ilustrujc sekwencj czynnoci i akcji oraz przepywy sterowania i danych realizowanych w procesach systemowych. Przepywy mog mie charakter sekwencyjny lub wspbieny. Diagramy czynnoci prezentuj scenariusze przypadkw uycia za pomoc sekwencji warunkw ptli, ktre mog prowadzi do wykonania rnych zestaww akcji w zalenoci od otrzymanych danych wejciowych. Poczenie tych dwch rodzajw diagramw umoliwi dokadne zrozumienie projektowanych procesw. Naley rwnoczenie pamita, i czytelno prezentowanych diagramw wymusza pominicie czci mniej istotnych funkcji, ktre zostay jednake ujte w opisie. Na przykad, wikszo wykonywanych czynnoci moe by w kadej chwili anulowana przez uytkownika. Umieszczenie pytania Czy anulowano? po kadej akcji w diagramie czynnoci znacznie zmniejszyoby jego czytelno. Wybrane fragmenty procesw zostay dodatkowo opatrzone projektem interfejsu graficznego i. 2.1. ZARZDZANIE INSTALACJAMI Projektowany budynek wyposaony zostanie w szereg instalacji, spord ktrych wikszo zostanie objta monitoringiem SIZ. Nale do nich: zbiornik na deszczwk, hybrydowy system solarny, rolety okienne, rekuperator, instalacja centralnego ogrzewania (CO) oraz ciepej wody uytkowej (CWU), turbina wiatrowa, instalacja podgrzewania chodnika i podjazdu oraz zainstalowane w budynku kamery i sensory. W zalenoci od charakterystyki poszczeglnych instalacji wsppraca pomidzy konkretnym elementem budynku a systemem informatycznym moe by w peni zautomatyzowana bd te sprowadza si do monitorowania okrelonych stanw alarmowych i sygnalizowania ich uytkownikowi za pomoc komunikatu na gwnym panelu systemowym bd powiadomienia na telefon komrkowy. Aby wsppraca ta bya moliwa przyjto zaoenie, e projektowane instalacje zostan wyposaone w czujniki monitorujce zadane parametry oraz posiadajce zdolno 2

bezprzewodowej komunikacji z systemem informatycznym. Czujniki te wysyaj, co okrelon jednostk czasu, sygna kontrolny do systemu. W przypadku wystpienia bdu w przesyanym sygnale zostanie zawarty kod sytuacji nietypowej. W poniszych paragrafach zostan opisane wybrane sytuacje alarmowe wymagajce podjcia szczeglnych dziaa przez system bd przez uytkownika. Mog wystpi jednake inne, dodatkowe sytuacje wynikajce np. z wyczerpywania baterii czujnika (jeeli bdzie w nie wyposaony), problemw z poczeniem czy innych, ktre zale bezporednio od instalacji. Przykadowy interfejs graficzny przedstawiajcy rejestr komunikatw uporzdkowany wedug rodzajw instalacji, zosta przedstawiony na rysunku numer 1.

Rysunek numer 1. Interfejs graficzny rejestr zdarze. rdo: opracowanie wasne.

2.1.1. Zbiornik na deszczwk Kooperacja pomidzy SIZ a zbiornikiem przeznaczonym na gromadzenie wody opadowej polega na monitorowaniu przez system aktualnego poziomu zapenienia pojemnika. Zakadajc, i przewidywany zbiornik posiada bdzie czujnik monitorujcy ten parametr oraz system automatyki sterujcy zaworem rury odprowadzajcej / doprowadzajcej wod, przewidywane s dwa typy interakcji system instalacja: regulacja zaworu rury odprowadzajcej wod w przypadku przepenienia si zbiornika,

 regulacja zaworu doprowadzajcego wod z wodocigu w przypadku zbyt niskiego poziomu zapenienia. W pierwszym przypadku, czujnik wysya do SIZ sygna o za wysokim poziomie wody w zbiorniku, ktry w odpowiedzi przekazuje komend Otworzy zawr do systemu sterowania zaworem. Podczas oprniania zbiornika, poziom wody jest na bieco monitorowany. Po osigniciu danego poziomu system wysya komend zamknicia zaworu oraz zapisuje w swojej bazie danych informacj o zaistniaym incydencie, informujc ponadto uytkownika. Druga sytuacja dotyczy zbyt niskiego poziomu wody. Sekwencja zdarze przebiega analogicznie jak w pierwszym przypadku: sygna od czujnika, reakcja systemu, rozpoczcie napeniania zbiornika, komenda zamknicia zaworu po osigniciu odpowiedniego poziomu zapenienia. Procesy te zostay zilustrowane na czterech poniszych diagramach.

Rysunek numer 2. Diagram przypadkw uycia oprnianie zbiornika na deszczwk. rdo: opracowanie wasne

Rysunek numer 3. Diagram przypadkw uycia napenianie zbiornika na deszczwk. rdo: opracowanie wasne

Rysunek numer 4. Diagram czynnoci oprnianie zbiornika na deszczwk . rdo: opracowanie wasne.

Rysunek numer 5. Diagram czynnoci napenianie zbiornika na deszczwk . rdo: opracowanie wasne.

2.1.2. Obieg glikolu do chodzenia ogniwa fotowoltaicznego. Po przekroczeniu maksymalnego dopuszczalnego poziomu temperatury zwikszany jest przepyw glikolu wykorzystywany do chodzenia ogniwa fotowoltaicznego. Po ustabilizowaniu temperatury obieg glikolu powraca do poprzedniego stanu. Opisana funkcjonalno zostaa zaprezentowana na diagramach poniej.

Rysunek numer 6. Diagram przypadkw uycia zwikszanie przepywu glikolu. rdo: opracowanie wasne.

Rysunek numer 7. Diagram czynnoci zwikszanie przepywu glikolu. rdo: opracowanie wasne.

2.1.3. Rolety okienne Wsppraca SIZ z systemem sterowania roletami okiennymi polega na regulowaniu poziomu nasonecznienia. Czujnik informujc o zbyt wysokim poziomie nasonecznienia w pomieszczeniu powoduje reakcj systemu w postaci przesania komendy do automatyki zarzdzajcej roletami. Diagramy numer 8 i 9 ilustruj powysz funkcjonalno.

Rysunek numer 8. Diagram przypadkw uycia sterowanie roletami. rdo: opracowanie wasne

10

Rysunek numer 9. Diagram czynnoci sterowanie roletami. rdo: opracowanie wasne.

11

2.1.4. Rekuperator Sterowanie instalacj wentylacyjn obejmuje regulacj wydajnoci rekuperatora. W pomieszczeniach tzw. mokrych, czyli azience oraz kuchni monitorowany jest poziom dwutlenku wgla, natomiast w salonie oraz sypialniach wysoko temperatury. Po przekroczeniu dozwolonego poziomu ktrego z tych parametrw zwikszana jest wydajno rekuperatora w celu przewietrzenia pomieszczenia. Po zakoczeniu procesu, prdko rekuperatora jest przywracana do ustalonej wartoci. Druga sytuacja monitorowana przez system dotyczy sterowania przepustnic oraz wentylatorem toczcym powietrze do zbiornika z PCM w zalenoci od temperatury w pomieszczeniach i na zewntrz. Procesy zostay zilustrowane na rysunkach poniej.

Rysunek numer 10. Diagram przypadkw uycia sterowanie wydajnoci rekuperatora. rdo: opracowanie wasne

12

Rysunek numer 11. Diagram przypadkw uycia sterowanie przepustnic oraz wentylatorem toczcym powietrze do zbiornika z PCM. rdo: opracowanie wasne

13

Rysunek numer 12. Diagram czynnoci sterowanie wydajnoci rekuperatora. rdo: opracowanie wasne.

14

Rysunek numer 13. Diagram czynnoci sterowanie przepustnic oraz wentylatorem toczcym powietrze do zbiornika z PCM. rdo: opracowanie wasne.

15

2.1.5. Instalacja CO W skad instalacji centralnego ogrzewania wchodzi kominek opalany peletem. W ogrzewanych pomieszczeniach planowane jest zainstalowanie czujnikw mierzcych poziom temperatury powietrza. Jeeli wystpi sygna informujcy o za wysokim bd za niskim poziomie temperatury, SIZ wysya komend zwikszenia mocy kominka do jego ukadu sterowania. Sygna ten moe mie dwojakie rdo: moliwe jest zdefiniowanie w systemie danego poziomu temperatury utrzymywanej w pomieszczeniu, uytkownik moe w dowolnym momencie wyda polecenie regulacji poziomu temperatury do poziomu zdefiniowanego wedug wasnej potrzeby. Druga funkcjonalno dotyczy zbiornika peletu zasilajcego kominek. Zakadajc zainstalowanie w nim czujnika monitorujcego poziom zapenienia, planowane jest aby system wysya powiadomienie w postaci wiadomoci SMS o koniecznoci jego napenienia. Opisane procesy przedstawiono na rysunkach poniej.

Rysunek numer 14. Diagram przypadkw uycia regulowanie temperatury pomieszczenia. rdo: opracowanie wasne

16

Rysunek numer 15. Diagram czynnoci regulowanie temperatury pomieszczenia. rdo: opracowanie wasne.

17

Rysunek numer 16. Diagram przypadkw uycia wysyanie powiadomienia o zbyt niskim poziomie zapenienia zbiornika z peletem. rdo: opracowanie wasne

18

Rysunek numer 17. Diagram czynnoci wysyanie powiadomienia o zbyt niskim poziomie zapenienia zbiornika z peletem. rdo: opracowanie wasne.

19

2.1.6. Instalacja CWU W instalacji centralnej wody uytkowej mierzony jest poziom temperatury wody. Jeeli osignie on zbyt niski poziom zaczana jest grzaka elektryczna. W sytuacji odwrotnej gdy temperatura jest za wysoka, uruchamiane jest przetaczanie wody majce na celu jej ochodzenie. Po osigniciu danego poziomu temperatury grzaka jest wyczana lub przetaczanie wody wstrzymywane. Przebieg procesw zilustrowano poniej.

Rysunek numer 18. Diagram przypadkw uycia sterowanie instalacj CWU rdo: opracowanie wasne

20

Rysunek numer 19. Diagram czynnoci sterowanie instalacj CWU . rdo: opracowanie wasne.

21

2.1.7. Instalacja podgrzewania powierzchni chodnika i podjazdu Wsparcie ze strony SIZ w przypadku tej instalacji ograniczone jest do wywietlenia uytkownikowi powiadomienia o moliwym oblodzeniu chodnika przed budynkiem lub podjazdu. Proces zosta zilustrowany na dwch poniszych diagramach.

Rysunek numer 20. Diagram przypadkw uycia informowanie o moliwym oblodzeniu chodnika przed budynkiem lub podjazdu. rdo: opracowanie wasne

Rysunek numer 21. Diagram czynnoci informowanie o moliwym oblodzeniu chodnika przed budynkiem lub podjazdu. rdo: opracowanie wasne

2.1.8. Turbina wiatrowa Sterowanie prac turbiny wiatrowej zainstalowanej w budynku stanowi bdzie instalacj autonomiczn i nie bdzie podlegao systemowi informatycznemu. Przewidywane jest jednake wsparcie systemowe w zakresie zarzdzania wytworzon energi. Moliwe bd dwa tryby wykorzystywania wyprodukowanej energii: zuywanie jej na wasne potrzeby, bd oddawanie do sieci. W przypadku powstawania nadwyek energii bdzie ona odprowadzana do sieci elektroenergetycznej, co moe by wykonywane przez system informatyczny w sposb zautomatyzowany. Zaimplementowana bdzie jednake dodatkowo moliwo rcznego zdefiniowania przez uytkownika sposobu wykorzystania tej energii. 2.1.9. Czujniki monitorujce podstawowe parametry w budynku oraz kamery Przewidywane jest zainstalowanie w budynku szeregu czujnikw, sprawdzajcych m.in. od temperatur powietrza, wilgotno czy poziom tlenku wgla. Moliwe jest ponadto zainstalowanie kamer zwikszajcych bezpieczestwo mieszkacw. 22

Dane pochodzce z tych urzdze bd okresowo przesyane do systemu, ktrego zadaniem bdzie ich archiwizacja oraz wykrywanie ewentualnych stanw odbiegajcych od normy (w przypadku czujnikw). Aby zapobiec nadmiernemu gromadzeniu danych, bd one przechowywane jedynie przez dob po czym zostan skasowane przy zachowaniu jedynie informacji o stanach nietypowych. Moliwe jest rwnie trwae zarchiwizowanie wybranych fragmentw nagra z kamer na danie uytkownika. Opisana funkcjonalno zostaa zaprezentowana na rysunkach poniej (Rysunki numer 22 i 23) oraz za pomoc interfejsu graficznego na Rysunku numer 24.

Rysunek numer 22. Diagram przypadkw uycia zarzdzanie danymi pochodzcymi z czujnikw monitorujcych podstawowe parametry w budynku oraz kamery. rdo: opracowanie wasne

23

Rysunek numer 23. Diagram czynnoci zarzdzanie danymi pochodzcymi z czujnikw monitorujcych podstawowe parametry w budynku oraz kamery. rdo: opracowanie wasne.

24

Rysunek numer 24. Interfejs graficzny zarzdzanie danymi pochodzcymi z kamer. rdo: opracowanie wasne.

25

LITERATURA 1. Lugaric L., Krajcar S., Simic Z., Smart City - Platform for Emergent Phenomena Power System Testbed Simulator, IEEE PES Conference on Innovative Smart Grid Technologies Europe, October 11-13, 2010, 2048017 2. Raport Komisji Europejskiej, ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings., Bruksela, lipiec 2009 3. Rekomendacje Komisji Wsplnot Europejskich Commission Recommendation of 9.10.2009 on mobilising Information and Communications Technologies to facilitate the transition to an energy-efficient, low-carbon economy, Bruksela, padziernik, 2009 4. Raport Komisji Europejskiej Impacts of Information and Communication Technologies of Energy Efficiency, Bruksela, wrzesie 2008 5. Demand Response as a resource for the adequacy and operational reliability of the power systems. Explanatory Note. ETSO, 2007. 6. Demand Side Response in the National Electricity Market. Case Studies. Energy Users Association of Australia. 7. Benefits of Demand Response in Electricity Markets and Recommendations for Achieving Them. US Departament of Energy 8. Nieuwenhout F., Flexible electricity grids, Report of Work Package 1, EOS-LT project FLEXIBEL. 9. Enhancement of Demand Response. FINAL STATUS REPORT, Nordel Demand Response Group, 2006 10. Goldberg M., Measure Twice, Cut Once, IEEE Power & energy magazine, May/june 2010 11. Brooks A., Lu E., Reicher D., Spirakis Ch., Weihl B., Demand Dispatch, IEEE Power & energy magazine, May/june 2010 12. Opracowanie modelu stosowania mechanizmw DSR na rynku energii w Polsce, wykonane na zlecenie PSE Operator S.A., Konstancin-Jeziorna 2009 13. Lui T.J., Stirling W., Marcy H.O., Get smart, IEEE Power & energy magazine, May/june 2010 14. SMART 2020: Enabling the low carbon economy in the information age., The Climate Group, 2008 15. Wrycza St., Marcinkowski B., Wyrzykowski K., Jzyk UML 2.0 w modelowaniu systemw informatycznych, wydawnictwo Helion, 2005 16. Jaboska M.R., "Rola informatyki w budownictwie energooszczdnym", publikacja powstaa w ramach projektu "Bioenergia dla Regionu - Zintegrowany Program Rozwoju Doktorantw", www.bioenergiadlaregionu.eu, d 2011 17. Jaboska M.R., Zieliski J.S. "Electric vehicles influence on smart grids", "Aktualne problemy w elektroenergetyce 2011", tom II, Jurata 08-10.06.2011 18. Jaboska M.R., "Aktualne trendy w badaniach nad reakcj strony popytowej oraz moliwoci ich implementacji w warunkach krajowych", Rynek Energii 3(94)/2011, wydawnictwo KAPRINT, Lublin 2011 19. Jaboska M.R., Adrian ., Janicki M., Klimek A., Pawlak J., Tkacz E., Znajdek K., "Dom 2020 - projekt niezalenego energetycznie, inteligentnego domu energooszczdnego", wspautorzy:, "Dolnolski Dom Energooszczdny", Wrocaw 2011 20. Turker H., Bacha S., Chatroux D.: Impact of Plug-in Hybrid Electric Vehicles (PHEVS) on the French Electric Grid. SG 2048068

26

21. Aggeler D., Canales F., Zelaya H., Coccia A., Butcher N., Apeldoorn O.: Ultra-Fast DC-Charge Infrastructures for EV-Mobility and Future Smart Grids SG 2006809 22. ICT for Breakthrough Industry Transformation. ICT for a Low Carbon Economy Smart Electricity Distribution Networks. European Commission Information Society and Media, July 2009, 36-39.
i

Opracowanie interfejsw: Marta R. Jaboska, Jakub Kusztelak

27