Untitled

R
RRA
AAP
PPO
OOR
RRT
TT
P
PPO
OOL
LLS
SSK
KKA
AA 2
220
001
111
11
C
CCo
oos
ssp
ppo
ood
dda
aar
rrk
kka
aa-
--S
SSp
ppo
ooI
IIe
eec
ccz
zze
een
nns
sst
ttw
wwo
oo-
--R
RRe
eeg
ggi
iio
oon
nny
yy

RAPORT POLSKA 2011
2
OpracowaI zespI w skIadzie:

]acek BiaIek, Robert Dzierzgwa, Nonika Nackiewicz, Ewa PerzanowskaPrzychodzka,
Lucyna Przybylska, Agnieszka SiIuszek, Ewa Wickowska,
z wykorzystaniem ekspertyz naukowych (wymienionych na str. 138)
pod kierunkiem:
Piotra Zubera - dyrektora Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej NRR oraz
StanisIawa Sudaka - zastpcy dyrektora Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej NRR

AkceptowaIa:
Elzbieta Bienkowska - Ninister Rozwoju Regionalnego

Cospodarka-SpoIeczenstwo-Regiony
___

3
Spis tresci

WPROWADZEN!E................................................................................................................... 4
CZESC ! WZROST ! KONKURENCY]NOSC COSPODARK! .................................................... S
1. PODSTAWY NAKROEKONON!CZNE COSPODARK! POLSK! ! TRENDY ROZWO]OWE .................. S
2. KONKURENCY]NOSC COSPODARK! .................................................................................. 34
3. ANAL!ZA K!ERUNKOW ROZWO]OWYCH NA RYNKU PRACY ................................................. S4
4. KAP!TAL LUDZK! W REAL!ZAC]! POL!TYK! ROZWO]U ......................................................... 70
CZESC !! SPO]NOSC TERYTOR!ALNA .............................................................................. 81
S. !NFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA TENDENC]E ROZWO]OWE ........................................ 81
6. STAN SRODOW!SKA NATURALNECO ORAZ !NFRASTRUKTURY OCHRONY SRODOW!SKA ...... 103
7. ROZWO] OBSZAROW N!E]SK!CH ................................................................................... 123
8. ROZWO] OBSZAROW W!E]SK!CH ................................................................................... 144
3. ZROZN!COWAN!E PRZESTRZENNE POLSK! W KONTEKSC!E PODNOSZEN!A SPO]NOSC!
TERYTOR!ALNE] KRA]U ............................................................................................... 163
CZESC !!! SPRAWNE PANSTWO ...................................................................................... 181
10. SPRAWNOSC !NSTYTUC]ONALNA PANSTWA ................................................................... 181
EKSPERTYZY WYKORZYSTANE W PRZYCOTOWAN!U RAPORTU ...................................... 138
ANEKS STATYSTYCZNY ...................................................................................................... 133

RAPORT POLSKA 2011
4
WPROWADZEN!E
Ostatnie lata przyniosIy widoczny postp w ksztaItowaniu systemu kierowania rozwojem kraju.
Wypracowano podstawy prawne ustawq z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki
rozwoju
1
(Dz. U. z 2003 r. Nr 84, poz. 712, z pzn. zm.). Rzqd przyjqI ,ZaIozenia systemu zarzqdzania
rozwojem kraju" (2003 r.), a nastpnie ,Plan uporzqdkowania strategii rozwoju". Finalizowane sq
prace nad dIugofalowq (do 2030 r.) i sredniookresowq (do 2020 r.) strategiq rozwoju kraju oraz
osmioma tzw. strategiami zintegrowanymi obejmujqcymi gIwne obszary zycia spoIeczno
gospodarczego. Od 13 lipca 2010 r. obowiqzuje Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego.
Programowanie strategiczne, jak i biezqce zarzqdzanie wymaga oparcia o dogIbne analizy i oceny
stanu rozwoju kraju, wyzwan zewntrznych i wewntrznych, tak aby trafnie formuIowac cele, zadania
i sposoby ich realizacji oraz mozliwosci finansowania rozwoju. Szacunki i ewaluacje, wykorzystujqce
dorobek metodologiczny wypracowany w ramach struktur Komisji Europejskiej, mogq byc sygnaIem i
pomocq dla zmian w dotychczasowej polityce gospodarczej kraju i weryfikacji strategii i programw .
Powinny byc rwniez wsparciem dla utworzonego Komitetu Koordynacyjnego do spraw Polityki
Rozwoju (organu opiniodawczodoradczego Prezesa Rady Ninistrw).
Temu wsparciu ma sIuzyc przedstawiany Raport Polska 2011. Cospodarka - SpoIeczenstwo - Regiony.
Obowiqzek opracowania takiego raportu okresla ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (art.
3S b). Ustawa wyznacza ministra wIasciwego do spraw rozwoju regionalnego do sporzqdzania
,raportu o rozwoju spoIecznogospodarczym, regionalnym oraz przestrzennym" co 3 lata.
Niniejszy raport obejmuje lata 20072010, przy czym jako rok referencyjny przyjto rok 2006.
Omawiane w raporcie zagadnienia zostaIy pogrupowane w trzy gIwne bloki problemowe:
O pierwszy gospodarczy, zawierajqcy analiz trendw makroekonomicznych, ocen konkurencyj
nosci polskiej gospodarki i sytuacji na rynku pracy, w tym w ujciu regionalnym oraz ocen
kapitaIu ludzkiego wpIywajqcego na mozliwosci rozwojowe kraju,
O drugi przedstawiajqcy spjnosc terytorialnq kraju, z uwzgldnieniem transportu i dziaIan na rzecz
srodowiska, aspektw przestrzennego zagospodarowania kraju, rozwoju miast i obszarw
wiejskich oraz dostpnosci usIug publicznych,
O trzeci oceniajqcy sprawnosc panstwa, w tym regulacje sIuzqce funkcjonowaniu przedsibiorstw.
Raport zawiera takze podstawowe informacje nt. wpIywu pozyskiwanych funduszy unijnych na
gospodark kraju i regionw.
Raport w wielu miejscach odnosi si do rozwoju regionw i ich znaczenia dla gospodarki kraju.
Kierujqc si podejsciem zintegrowanym unika, tam gdzie to jest mozliwe, ujc sektorowych.
Oceniajqc postp w rozwoju kraju, jako dokument referencyjny w zakresie celw strategicznych
przyjto Strategi Rozwoju Kraju na lata 2007201S, natomiast zrdIem wartosci wskaznikw
monitorujqcych strategi jest aktualizowana przez CUS tabela SRK Podstawowe Wskazniki Realizacji,
dostpna na stronie internetowej CUS i NRR.
W raporcie wykorzystano szereg informacji i danych sporzqdzanych przez CIwny Urzqd Statystyczny
oraz z wielu raportw i sprawozdan opracowywanych przez poszczeglne ministerstwa i urzdy
centralne. Uwzgldniono takze liczne rankingi instytucji midzynarodowych. Wielce pomocne byIy
opracowania i ekspertyzy naukowe.
Opracowanie raportu o tak szerokim zakresie jest zadaniem zIozonym, mimo to autorzy starali si
zachowac zwizIosc formy i syntetyczne ujcie szeregu problemw.
Warto zauwazyc, ze kazdy rozdziaI raportu zawiera rekomendacje dla rozwoju kraju lub regionw.
Nalezy wyrazic nadziej, ze bdq one dobrze sIuzyc w dalszych pracach programowych i ksztaItowaniu
polityki gospodarczej.

1
Dalej zwana ustawq o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.
___

S
CZESC ! WZROST ! KONKURENCY]NOSC COSPODARK!
1. PODSTAWY NAKROEKONON!CZNE COSPODARK! POLSK! ! TRENDY ROZWO]OWE
Wzrost gospodarczy w Polsce w latach 20072010 i jego determinanty
Ponad dwudziestoletni okres transformacji w Polsce byI czasem radykalnych przemian ustrojowych,
spoIecznych i gospodarczych, w tym okresie dokonaIy si takze ogromne zmiany w sferze
swiadomosci i postaw ludzkich. Na ogI ocenia si, ze postp w poziomie rozwoju gospodarki oraz
poziomie zycia ludnosci wyprzedzaI tempo pozytywnych zmian w zakresie poziomu kapitaIu
spoIecznego.
Na wykresie prezentujqcym wzrost gospodarczy w Polsce od 1336 r. wyraznie widoczne sq okresy
dobrej koniunktury gospodarczej w !! poIowie lat 30., a nastpnie w okresie od akcesji Polski do UE
do 2008 r.
Wykres 1. Wzrost PKB w Polsce i w UE27
2
w latach 13362010 (rok poprzedni=100, ceny staIe)
6
4
2
0
2
4
6
8
1336 1337 1338 1333 2000 2001 2002 2003 2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
UE27 Polska

ZrdIo: Eurostat
CIbokie zaburzenia procesw rozwojowych, jakie nastqpiIy w gospodarkach wielu krajw w wyniku
globalnego kryzysu finansowego, znacznie utrudniajq ocen faktycznych dokonan i skutecznosci
realizacji polityk publicznych w okresie 20072010. Unia Europejska zostaIa mocno dotknita kryzysem
- recesja spowodowaIa spadek PKB w 2003 r. o 4,3
3
, w krajach nadbaItyckich nastqpiIy
dwucyfrowe spadki poziomu PKB, a w kilku innych krajach czIonkowskich recesja trwaIa 23 lata
4
.
W 2010 r. produkt krajowy brutto UE zwikszyI si o 1,8
S
w skali rocznej, przy czym sytuacja
poszczeglnych krajw byIa silnie zrznicowana. Wyraznie zarysowaIa si grupa krajw o wysokim
wzroscie gospodarczym, do ktrej nalezaIy Szwecja (S,7), SIowacja (4,0) i Polska (3,8), a
takze Niemcy (3,6) wpIywajqce znaczqco na tempo wzrostu caIej Wsplnoty.
W okresie 20072010 srednie tempo wzrostu PKB w Polsce wyniosIo 4,3 podczas gdy w UE27
ksztaItowaIo si na poziomie bliskim zera.
Konsekwencje swiatowego kryzysu gospodarczego, ktry przyczyniI si w znacznej mierze do
spowolnienia rozwoju w Polsce, spowodowaIy, ze Polska nie uzyskaIa zaIozonego na 2010 r. w
Strategii Rozwoju Kraju 2007201S tempa wzrostu PKB na poziomie S,1, jednakze uzyskane
tempo wzrostu 1,6 w 2003 r. byIo najwyzsze wsrd krajw UE, Polska nalezaIa tez do
najszybciej rozwijajqcych si krajw unijnych w 2010 r.

2
UE jako ugrupowanie 27 panstw (UE27) istnieje od 2007 r., jednakze dane statystyczne dla lat poprzednich zostaIy
przeliczone przez Eurostat na warunki porwnywalne, dlatego uzasadnione jest zestawianie danych dla caIego ugrupowania
UE27 rwniez dla okresu sprzed 2007 r.
3
W rozdziale 1 przyjto zasad podawania wskaznikw tempa wzrostu lub dynamiki w cenach staIych, w innych
przypadkach przyjty system cen zostaI wyraznie okreslony.
4
Dotyczy to gIwnie krajw zaliczanych do tzw. grupy P!!CS (Portugalia, !rlandia, WIochy, Crecja, Hiszpania).
S
ZrdIem wikszosci danych statystycznych wykorzystywanych w niniejszym rozdziale jest Eurostat i CUS, dane na koniec
lipca 2011 r.
RAPORT POLSKA 2011
6
Wykres 2. Wzrost PKB w krajach UE w latach 20032010 (r/r, ceny staIe)
-20
-15
-10
-5
0
5
10
S
z
w
e
c
j
a
S
l
o
w
a
c
j
a
P
o
l
s
k
a
M
a
l
t
a
N
i
e
m
c
y
L
u
k
s
e
m
b
u
r
g
E
s
t
o
n
i
a
F
i
n
l
a
n
d
i
a
R
e
p
u
b
l
i
k
a

C
z
e
s
k
a
B
e
l
g
i
a
D
a
n
i
a
A
u
s
t
r
i
a
U
E
2
7
N
i
d
e
r
l
a
n
d
y
F
r
a
n
c
j
a
P
o
r
t
u
g
a
l
i
a
L
i
t
w
a
W
i
e
l
k
a

B
r
y
t
a
n
i
a
W
l
o
c
h
y
S
l
o
w
e
n
i
a
W
g
r
y
C
y
p
r
B
u
l
g
a
r
i
a
H
i
s
z
p
a
n
i
a
r
l
a
n
d
i
a
L
o
t
w
a
R
u
m
u
n
i
a
G
r
e
c
j
a
%
,

r
/
r
2009 2010

ZrdIo: Eurostat
Srednioroczny wzrost PKB w caIym okresie transformacji w Polsce tj. od 1383 r. szacuje si na okoIo
3, przy czym zmiennosc tempa wzrostu produktu krajowego w poszczeglnych okresach byIa dosc
duza. W okresie 13832000 PKB zwikszaI si o okoIo 2,7 sredniorocznie, natomiast w okresie
20012010 o 3,3, przy czym srednioroczny wzrost PKB byI znacznie wyzszy w !! poIowie dekady tj.
w latach 20062010 (4,7) niz w pierwszej (3,1 w latach 2001200S). Akcesja Polski do UE
w 2004 r. miaIa znaczqcy wpIyw na przyspieszenie tempa rozwoju.
WedIug raportu Komisji Europejskiej o konkurencyjnosci UE w 2010 r.: ,W 2003 r. wszystkie panstwa
czIonkowskie UE, z wyjqtkiem Polski, odnotowaIy spadek produkcji: wahaI si od okoIo 3 w Belgii i
Francji do wartosci dwucyfrowych w !rlandii i panstwach baItyckich. Nawet, jesli niektre pojedyncze
kraje doswiadczyIy podobnych zjawisk w przeszIosci, obecna recesja jest niezwykIa ze wzgldu na
poIqczenie duzego spadku aktywnosci gospodarczej i jej zasigu: nastqpiIo jednoczesne
oglnoswiatowe zaIamanie, a wszystkie zaawansowane gospodarki pogrqzyIy si w kryzysie"
6
.
W wyniku szybszego wzrostu PKB Polski niz sredni w Unii Europejskiej, co zwIaszcza dotyczyIo
2003 r., kiedy wikszosc krajw UE byIa pogrqzona w recesji, w minionej dekadzie Polska poprawiIa
swojq pozycj w stosunku do sredniej unijnej pod wzgldem udziaIu w oglnej wartosci wytwarzanego
PKB oraz wartosci produkcji na mieszkanca.
PKB Polski w 2010 r. wynisI 141S,4 mld zI, a w przeliczeniu walutowym 3S4,3 mld EUR (w cenach
biezqcych), z uwzgldnieniem parytetu siIy nabywczej stanowiIo to S82,7 mld PPS
7
. UdziaI Polski w
PKB caIej Wsplnoty wynisI 2,3 w cenach biezqcych, a 4,7 po korekcie z tytuIu rznic w sile
nabywczej walut. W porwnaniu z okresem przed akcesjq, udziaI ten zwikszyI si o okoIo 1 p.p. Pod
wzgldem absolutnej wartosci PKB liczonej w mld PPS, w 2010 r. Polska zajmowaIa szstq pozycj w
UE27, za Niemcami, Wielkq Brytaniq, Francjq, WIochami i Hiszpaniq
8
.
O poziomie i tempie wzrostu gospodarczego w Polsce decyduje w przewazajqcej mierze popyt
krajowy
3
, a gIwnie spozycie ogIem, stanowiqce w Polsce w ostatnich latach okoIo 80 PKB. W
poszczeglnych latach okresu 20072010 silnie zmieniaIa si struktura popytu krajowego, tj. relacje
pomidzy spozyciem a akumulacjq, ze wzgldu na duzq wrazliwosc zwIaszcza drugiej z wymienionych
kategorii na zmiany koniunktury. W konsekwencji, w poszczeglnych latach rzne elementy skIadowe
popytu decydowaIy o wzroscie gospodarczym.
W 2007 r. decydujqcym czynnikiem sprawczym wzrostu gospodarczego byIa akumulacja, ktrej
kontrybucja w 6,8 wzroscie PKB stanowiIa az S,1 p.p., w tym nakIady brutto na srodki trwaIe 3,4
p.p.

6
Raport ,Konkurencyjnosc Unii Europejskiej w 2010 r.", Komisja Europejska, styczen 2011.
7
Dane w EUR i PPS wedIug Eurostat.
8
W latach poprzednich Polska zajmowaIa 7 lokat w UE pod wzgldem wielkosci PKB (w 2003 r. wyprzedzilismy Niderlandy).
3
Wyjqtkiem byI 2003 rok, kiedy wkIad popytu krajowego byI ujemny (minus 1,1 p.p.).
___

7
W kolejnym 2008 roku udziaI akumulacji we wzroscie byI znacznie mniejszy (tylko 1 p.p.), nastqpiIo
bowiem znaczqce obnizenie si tempa wzrostu nakIadw brutto na srodki trwaIe (z 17,6 w 2007 r.
do 3,6 w 2008 r.).
Rok 2003 zasadniczo zmieniI struktur wzrostu gospodarczego w Polsce: drastyczny spadek
akumulacji o 11,S r/r na skutek zarwno obnizenia si nakIadw brutto na srodki trwaIe o 1,2,
jak i spadku zapasw w jednostkach gospodarczych, byI przyczynq jej silnie ujemnego oddziaIywania
na wzrost. WkIad spozycia byI nadal dodatni, ale zbyt maIy, aby zrwnowazyc ujemny wpIyw
akumulacji, niski jak na warunki polskie 1,6 wzrost PKB zostaI uzyskany przede wszystkim dziki
dodatniemu wkIadowi eksportu netto.
W 2010 r. skala spadku nakIadw brutto na srodki trwaIe byIa zblizona (1,0), ale odbudowa
zapasw w przedsibiorstwach, po ich drastycznym obnizeniu rok wczesniej, spowodowaIa wzrost
akumulacji o 8,S i powrt do jej pozytywnego wkIadu we wzrost PKB. Nalezy jednak podkreslic, ze
odbudowa zapasw jest czynnikiem o charakterze jednorazowym, typowym dla okresw ozywienia
gospodarczego nastpujqcych po ,doIkach" koniunkturalnych, w zwiqzku z czym jego pozytywny
wpIyw na wzrostu gospodarczy bdzie wygasaI.
Wykres 3. Skala wpIywu wybranych kategorii na wzrost realny PKB w latach 20072010
7
1
27
51
10
-27
17
27
-0
-0 -21
2007 200 2009 2010
p
p
.

Saldo obrotw z zagranicq
Akumulacja
Spozycie oglem

ZrdIo: CUS
W warunkach stabilnego udziaIu spozycia w produkcie krajowym, o wzroscie gospodarczym
w duzej mierze decydujq nakIady inwestycyjne, wazne zarwno ze wzgldu na biezqce efekty
popytowe, jak i podazowe. W omawianym okresie 20072010 cechowaIy si one duzq niestabilnosciq
- po dwch latach wysokiego wzrostu nastqpiIy dwa kolejne lata ich obnizki, gIwnie z powodu
spadku inwestycji w sektorze prywatnym. Stopa inwestycji zmniejszaIa si od 21,6 w 2007 r. do
13,7 w 2010 r. (zakIadana w SRK 20072010 stopa inwestycji na 2010 r. wynosiIa 21).
Rola pozostaIych czynnikw popytowych wpIywajqcych na dynamik PKB takich jak eksport netto,
ktrego kontrybucja we wzrost PKB byIa w Polsce zwykle ujemna lub bliska neutralnej, czy tez
przyrost stanu zapasw, byIa zdecydowanie mniej znaczqca, zwIaszcza poza okresami przesilen
koniunkturalnych.
Wykres 4. Zmiany PKB i wybranych skIadowych popytu krajowego (r/r, ceny staIe)
2
17
51
5 1
0
9
1 20
-115
5
-11
-12 -10
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
0
PKB Popyt krajowy Spozycie oglem Akumulacja Naklady brutto na
srodki trwale
%
2007 200 2009 2010

ZrdIo: CUS
RAPORT POLSKA 2011
8
Zwraca uwag fakt, ze w caIym okresie od akcesji Polski do UE tempo wzrostu nakIadw brutto na
srodki trwaIe w naszym kraju byIo wyzsze niz unijne
10
, a od 2007 r. rwniez stopa inwestycji w
Polsce byIa wyzsza niz w UE27.
Wykres S. Zmiany nakIadw brutto na srodki trwaIe w Polsce i UE27 (r/r, ceny staIe)
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
2000 2001 2002 200 200 2005 200 2007 200 2009 2010
%

r
/
r

c
e
n
y

s
t
a
l
e
Polska UE-27

ZrdIo: Eurostat, CUS
Nalezy podkreslic, ze wzrost stopy inwestycji, jaki nastqpiI w Polsce w ostatnich latach, jest w duzej
mierze skutkiem silnie rosnqcych nakIadw sektora publicznego. Przypuszczalnie proces ten bdzie
kontynuowany - zakIada si, ze w 2011 r. stopa inwestycji sektora instytucji rzqdowych i
samorzqdowych wyniesie 6,6
11
(w latach 20072010 ksztaItowaIa si od 4,2 do S,6).
Wykres 6. Stopa inwestycji w Polsce ( PKB)
Stopa inwestycji
17
1 11 12
197
21
22
212
197

9
2

52
5
00
50
100
150
200
250
2002 200 200 2005 200 2007 200 2009 2010
%
stopa inwestycji oglem stopa inwestycji publicznych

ZrdIo: Obliczenia wIasne na podstawie danych CUS

W 2010 r. nastqpiIo pogorszenie nierwnowagi zewntrznej w porwnaniu z 2003 r. WedIug danych
NBP
12
, ujemne saldo rachunku biezqcego wyniosIo w 2010 r. 1S,3 mld EUR i byIo znacznie
wyzsze niz w roku 2003 (12,2 mld EUR)., tym samym deficyt na rachunku obrotw biezqcych
zwikszyI si z 3,3 PKB w 2003 r. do 4,S PKB w 2010 r. Deficyt ten byI jednak znacznie
mniejszy niz w latach poprzednich, kiedy wynosiI 13,2 mld EUR w 2007 r. i 23,8 mld EUR w 2008 r.
tj. odpowiednio 6,2 i 6,6 PKB
13
.
Na ksztaItowanie si salda rachunku biezqcego bilansu pIatniczego wpIywaIy nastpujqce pozycje:
ujemne saldo dochodw, zwikszajqce si w ostatnich latach, wynoszqce w 2010 r.
12,6 mld EUR,

10
Za wyjqtkiem 2010 r.
11
Program Konwergencji 2011.
12
Dane NBP z 23 czerwca 2011 r., zawierajqce istotne korekty danych dotyczqcych bilansu pIatniczego za lata 20042010.
13
Znaczqcy spadek deficytu obrotw biezqcych w relacji do PKB spowodowaI, ze 2003 r. byI wyjqtkowy kontrybucja
eksportu netto we wzrost PKB byIa wwczas dodatnia.
___

3
ujemne saldo obrotw towarowych, wynoszqce w 2010 r. 8,6 mld EUR, wykazujqce znaczne
wahania wielkosci w zaleznosci od koniunktury,
dodatnie saldo transferw biezqcych, zmniejszajqce si w ostatnich latach od 3,1 mld EUR w
2007 r. do 2,8 mld EUR w 2010 r., wpIywaI na to midzy innymi spadek wielkosci transferw
prywatnych,
rwniez dodatnie, ale zmniejszajqce si w ostatnich latach saldo usIug (ponad 3,4 mld EUR w
kazdym z lat w okresie 20072003, spadek do 2,6 mld EUR w 2010 r.).
Zmniejszenie deficytu na rachunku obrotw biezqcych w 2003 r. nalezy raczej traktowac jako
wydarzenie jednorazowe, spowodowane znaczqcym spadkiem ujemnego salda obrotw towarowych w
wyniku spowolnienia gospodarczego i obnizenia aktywnosci gospodarczej, na skutek czego obnizenie
importu w skali rocznej (o 24,4) byIo znacznie gIbsze niz eksportu (o 1S,8). Ozywienie
gospodarcze w 2010 r. spowodowaIo, iz obroty handlu zagranicznego istotnie wzrosIy, bardziej w
imporcie (o 22,2) niz w eksporcie (o 20,3), w konsekwencji czego ujemne saldo obrotw
towarowych zwikszyIo si do 8,6 mld EUR (z S,4 mld EUR w 2003 r.).
Wykres 7. Obroty handlu zagranicznego (mln EUR)
-0000
0
0000
0000
120000
10000
200 2007 200 2009 2010
m
l
n

E
U
R
Eksport
mport
Saldo

ZrdIo: NBP
Nadal wazne znaczenie dla gospodarki ma napIyw bezposrednich inwestycji zagranicznych (B!Z).
Poczqwszy od 2007 r., bardzo korzystnego pod wzgldem wielkosci zagranicznych inwestycji
bezposrednich, ich napIyw do Polski systematycznie zmniejszaI si.
Wykres 8. Bezposrednie inwestycje zagraniczne w Polsce (mln EUR)
07
1027
0
1571
1722
1012
9
5
0
5000
10000
15000
20000
200 200 2005 200 2007 200 2009 2010
m
l
n

E
U
R

ZrdIo: NBP
Nalezy podkreslic, ze napIyw B!Z ma wyraznie cykliczny charakter, tzn. ich wielkosc silnie zalezy od
fazy cyklu koniunktury. W okresach dobrej koniunktury gospodarczej w latach 20062007 wielkosc
napIywajqcych do Polski B!Z wynosiIa 1S,7 17,2 mld EUR rocznie, w okresie spowolnienia
gospodarczego 2008-2003 utrzymywaIa si na poziomie okoIo 10 mld EUR, natomiast w 2010 r.
wyniosIa 6,7 mld EUR, tj. o prawie 23 mniej niz w roku poprzednim.
W konsekwencji, relacja inwestycji bezposrednich do PKB obnizyIa si z S,S w 2007 r. do okoIo
1,3 w 2010 r.
Nalezy podkreslic, ze spadek strumienia B!Z w latach 20082010 w stosunku do najlepszego
pod tym wzgldem 2007 r. byI zjawiskiem swiatowym, na co w miaIa wpIyw awersja
inwestorw do ryzyka w konsekwencji kryzysu finansowego. Clobalny poziom B!Z w 2010 r. byI o
RAPORT POLSKA 2011
10
40 nizszy od najwyzszego odnotowanego w 2007 r., B!Z z krajw rozwinitych zmniejszyIy si
jeszcze bardziej, stanowiqc zaledwie poIow poziomu z 2007 r.
14

Wahania napIywu B!Z do Polski miaIy swoje odzwierciedlenie w wielkosci bezposrednich inwestycji
w wojewdztwach
1S
.
Wykres 3. NapIyw bezposrednich inwestycji zagranicznych do wojewdztw w okresie 2007-2010
(sredniorocznie, mln EUR)
9
1 029 1 001
912
75 5
507
70
250 2 209 171 1 10 10 9
0
500
1000
1500
2000
2500
000
500
000
500
5000
M
A
Z
O
W
E
C
K
E
S
L
A
S
K
E
D
O
L
N
O
S
L
A
S
K
E
W
E
L
K
O
P
O
L
S
K
E
M
A
L
O
P
O
L
S
K
E
P
O
M
O
R
S
K
E
Z
A
C
H
O
D
N
O
P
O
M
O
R
S
K
E
L
D
Z
K
E
L
U
B
U
S
K
E
K
U
J
A
W
S
K
O
-
P
O
M
O
R
S
K
E
P
O
D
K
A
R
P
A
C
K
E
O
P
O
L
S
K
E
L
U
B
E
L
S
K
E
P
O
D
L
A
S
K
E
W
A
R
M
N
S
K
O
-
M
A
Z
U
R
S
K
E
S
W
E
T
O
K
R
Z
Y
S
K
E
2
n

E
U
R
ZrdIo: B!EC, dane CUS i NBP

Pierwsze trzy pozycje pod wzgldem wielkosci sredniorocznego napIywu B!Z do wojewdztw w okresie
2007-2010 w mln EUR zajmowaIy wojewdztwa: mazowieckie (4 636 mln EUR), slqskie (1 023 mln
EUR) oraz dolnoslqskie (ponad 1 000 mln EUR). Trzy ostatnie pozycje w rankingu napIywu B!Z w
okresie 2007-2010 zajmujq wojewdztwa: switokrzyskie (34 mln EUR), warminskomazurskie (104
mln EUR) oraz podlaskie (106 mln EUR).
Najwikszym beneficjentem napIywu B!Z do Polski byIo zatem wojewdztwo mazowieckie. ]ego
udziaI w caIosci napIywu B!Z do Polski wynisI w ujciu sredniorocznym 42,1. UdziaI nastpnych
w kolejnosci wojewdztw slqskiego i dolnoslqskiego wynisI po okoIo 3. Najmniejszy udziaI w
napIywie B!Z do Polski na poziomie okoIo 1 odnotowaIy wojewdztwa: switokrzyskie, warminsko
mazurskie oraz podlaskie.
Crupa siedmiu wojewdztw: mazowieckie, slqskie, dolnoslqskie, wielkopolskie, maIopolskie i
pomorskie i zachodniopomorskie koncentruje Iqcznie okoIo 8S B!Z napIywajqcych do Polski, podczas
gdy pozostaIe 3 wojewdztw tylko 1S.
W okresie 2007-2010 najwiksza wartosc B!Z w przeliczeniu na mieszkanca napIynIa do
wojewdztwa mazowieckiego (sredniorocznie ponad 300 EUR), w 2007 r. byIo to 1300 EUR na
mieszkanca, a w 2010 r. napIyw wynisI poIow tej kwoty (6S2 EUR). Na drugim miejscu pod
wzgldem wielkosci napIywu B!Z w przeliczeniu na mieszkanca uplasowaIo si wojewdztwo
dolnoslqskie z kwotq 348 EUR sredniorocznie, a na trzecim woj. zachodniopomorskie z kwotq 300
EUR. Najmniejszy napIyw B!Z na mieszkanca w analizowanym okresie odnotowaIo wojewdztwo
lubelskie (okoIo 60 EUR). Rozpitosc midzy skrajnymi wojewdztwami pod tym wzgldem w okresie
2007-2010 byIa okoIo 1Skrotna.

14
Biuletyn !nformacyjny PA!i!Z nr 2/2011.
1S
Szacunkowe dane Biura !nwestycji i Cykli Ekonomicznych (B!EC) dla NRR, na podstawie danych NBP z maja 2011 r.
___

11
Wykres 10. NapIyw bezposrednich inwestycji
zagranicznych na mieszkanca 2007-
2010 (sredniorocznie, na mieszkanca)
Wykres 11. Dynamika napIywu bezposrednich

inwestycji zagranicznych na
mieszkanca 2007-2010
(sredniorocznie, na mieszkanca)

Widoczne jest, ze o ile pod wzgldem napIywu B!Z na mieszkanca dominujq wojewdztwa
poIudniowe i zachodnie, to pod wzgldem dynamiki napIywu B!Z srodek cizkosci
przesuwa si w kierunku wojewdztw wschodnich i centralnych. ]est to proces pozytywny ze
wzgldu na wyrwnywanie midzyregionalnych poziomw rozwoju.
Produktywnosc polskiej gospodarki i jej uwarunkowania strukturalne
Decydujqcymi czynnikami przesqdzajqcymi o tempie wzrostu gospodarczego sq tendencje w
ksztaItowaniu si zasobw pracy oraz wydajnosci pracy. W latach 20072010 tempo wzrostu obu
czynnikw w Polsce byIo wyzsze niz w UE27, na skutek czego oglny wzrost gospodarczy Polski
wyprzedzaI znaczqco tempo wzrostu unijnego PKB.
Wykres 12. Dynamika wydajnosci pracy (PKB/pracujqcego) w UE27 i w Polsce
101
1011
995
975
102
1029
102
101 101
10
90
950
90
970
90
990
1000
1010
1020
100
100
200 2007 200 2009 2010
Dynamika wydajnosci pracy UE Dynamika wydajnosci pracy Polska

ZrdIo: Eurostat
Wydajnosc pracy mierzona PKB na jednego pracujqcego w PPS wynosiIa w 2010 r.
66,S sredniej unijnej i w latach 20072010 zwikszyIa si o S,S p.p. Postp ten nalezy uznac za
raczej umiarkowany. Kilku nowym krajom czIonkowskim udaIo si w wikszym stopniu zmniejszyc
rznic w poziomie produktywnosci w stosunku do sredniej unijnej, np. Rumunii o 7,6 p.p., Estonii o
7,7 p.p., SIowacji o 10,8 p.p. W grupie nowych krajw czIonkowskich, wyzszy wskaznik wydajnosci
pracy w relacji do UE27 odnotowaIa SIowacja (82,6), Republika Czeska (71,8), Wgry (70,3), a
takze Nalta (32,4) i Cypr (83,2).
O poziomie produktywnosci w znacznej mierze decyduje struktura gospodarki danego kraju w
przekroju sektorw ekonomicznych, z uwagi na fakt istnienia znaczqcych rznic w wydajnosci pracy w
poszczeglnych rodzajach dziaIalnosci gospodarczej. Zmiany te przebiegajq bardzo powoli i w sposb
RAPORT POLSKA 2011
12
nieciqgIy, z wahaniami wielkosci udziaIw okreslonych rodzajw dziaIalnosci gospodarczych w
poszczeglnych latach z powodu ich rznej podatnosci na zjawiska koniunkturalne. Zmiany w
strukturze gospodarki w latach 20072010 w odniesieniu do WDB i pracujqcych prezentuje ponizsza
tabela.
Tabela 1. Struktura gospodarki w przekroju sektorw ekonomicznych
16

(udziaIy w , zmiany w p.p.)
Wyszczeglnienie 2006 2007 2008 2003 2010
zmiany w
latach 2007
2010
WDB
sektor ! 4,2 4,3 3,7 3,6 3,S 0,7
sektor !! 31,1 31,6 31,S 31,7 31,7 0,6
sektor !!! 64,7 64,1 64,8 64,7 64,8 0,1
Pracujqcy (BAEL, 1S64, przecitne w roku)
sektor ! 1S,8 14,7 14,0 13,3 12,3 2,3
sektor !! 30,0 30,8 31,3 31,1 30,2 0,2
sektor !!! S4,2 S4,S S4,1 SS,6 S6,3 2,7
ZrdIo: CUS, Eurostat
Znacznie wiksze zmiany zaszIy w strukturze sektorowej pracujqcych niz w strukturze wytworzonej
WDB. Tendencje tych zmian mozna scharakteryzowac nastpujqco:
O nastqpiI niewielki wzrost udziaIu dominujqcego w gospodarce sektora usIugowego (do
poziomu prawie 6S w WDB i niemal S7 w liczbie pracujqcych),
O udziaI sektora przemysIowego ustabilizowaI si na poziomie 3032 zarwno w produkcji, jak
i w liczbie pracujqcych,
O znaczqco zmniejszyI si udziaI sektora rolniczego w liczbie pracujqcych (z prawie 1S w 2007
r. do niecaIych 13 w 2010 r.) i w WDB - z 4,3 w 2007 r. do 3,S PKB w 2010 r.).
Zmiany w strukturze pracujqcych przebiegaIy nieco inaczej niz przewidywano w SRK 2007201S.
Szybciej zmniejszaI si udziaI pracujqcych w sektorze ! (w 2010 r. zakIadano udziaI tego sektora na
poziomie 1S,0), faktyczny udziaI byI nizszy o ponad 2 p.p. ZakIadano takze zmniejszenie udziaIu
pracujqcych w sektorze !! z 30,0 w 2006 r. do 27,S w 2010 r., sektor ten jednak zwikszaI swj
udziaI w liczbie pracujqcych w kolejnych latach do prawie 32 w 2008 r., a w 2010 r. wynosiI 30,2.
Planowany w SRK poziom kontrybucji sektora !!! w pracujqcych S7,S okazaI si niewiele wyzszy niz
uzyskany w 2010 r. (S6,3).
Nimo korzystnych zmian, struktura rodzajowa gospodarki w Polsce nadal znaczqco odbiega od unijnej.
W porwnaniu z krajami UE27, struktura pracujqcych w Polsce w przekroju sektorw ekonomicznych
cechuje si wysokim udziaIem sektora !, na poziomie prawie 3krotnie przewyzszajqcym sredniq
unijnq, a takze nieco wyzszym udziaIem sektora !!. UdziaI sektora !!! byI nizszy - o ponad 10 p.p.
niz w UE27.
Podobne rznice - chociaz na nieco innym poziomie - obserwuje si porwnujqc struktur WDB w Polsce i
w UE27: ponad dwukrotnie wyzszy udziaI rolnictwa (3,S w Polsce, 1,7 w UE27), nieco wyzszy w
Polsce udziaI sektora przemysIowego, a znaczqco nizszy (o prawie 3 p.p.) udziaI sektora usIugowego.
Zasadnicza rznica pomidzy wielkosciq udziaIu sektora ! w produkcji (3,S) i pracujqcych (12,3)
oznacza niskq produktywnosc tego sektora, wpIywajqc niekorzystnie na poziom produktywnosci caIej
gospodarki narodowej.
Konwergencja gospodarcza Polski z UE
W ostatnich kilku latach dokonywaI si systematyczny postp w konwergencji Polski z krajami
UE27 mierzony zmniejszajqcym si dystansem do sredniego unijnego poziomu PKB na mieszkanca.
PKB w cenach biezqcych na mieszkanca Polski wynisI w 2010 r. 3,3 tys. EUR, co stanowiIo 38
sredniej unijnej, tj. o 14 p.p. wicej niz przed akcesjq. Analogiczne dane w przeliczeniu na PPS za

16
Zakres sektorw ekonomicznych: sektor ! (rolniczy) rolnictwo, Iowiectwo i lesnictwo oraz rybactwo, sektor !!
(przemysIowy) przemysI i budownictwo, sektor !!! (usIugowy) usIugi rynkowe i nierynkowe.
___

13
2010 r. (1S,3 tys. PPS) wskazujq, ze relacja PKB na mieszkanca w Polsce do analogicznego wskaznika
dla UE27 zwikszyIa si z poziomu niewiele przekraczajqcego poIow sredniej unijnej w 2004 r. do
62 w 2010 r. Postp ten nalezy uznac za znaczqcy. ZaIozony w Strategii Rozwoju Kraju 2007
201S wskaznik PKB per capita w PPS na poziomie S8 sredniej UE2S zostaI zatem przekroczony w
2003 r.
Tabela 2. Wskazniki konwergencji realnej na tle wzrostu PKB w Polsce i UE27
Rok 2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
Wzrost realny PKB UE27, 2,S 2,0 3,2 3,0 0,S 4,3 1,8
Wzrost realny PKB Polski, S,3 3,6 6,2 6,8 S,1 1,6 3,8
UE27, PKB per capita w tys. EUR 21,7 22,S 23,7 2S,0 2S,0 23,S 24,S
Polska, PKB per capita w tys. EUR S,3 6,4 7,1 8,2 3,S 8,1 3,3
Polska, UE27=100 2S 28 30 33 38 3S 38
Polska, PKB per capita w tys. PPS 11,0 11,S 12,3 13,6 14,1 14,3 1S,3
Polska, UE27=100 S1 S1 S2 S4 S6 61 62
ZrdIo: Eurostat, CUS
W grupie nowych krajw czIonkowskich, Polska znalazIa si na trzecim miejscu - za
SIowacjq i Rumuniq pod wzgldem szybkosci procesu konwergencji w zakresie poziomu
rozwoju gospodarczego.
Wykres 13. Zmiany wskaznika PKB per capita w PPS w relacji do sredniej unijnej (UE27=100)
w krajach czIonkowskich w latach 20042010
-20
-10
0
10
20
0
0
L
u
k
s
e
m
b
u
r
g
S
l
o
w
a
c
j
a
R
u
m
u
n
i
a
P
o
l
s
k
a
E
s
t
o
n
i
a
C
y
p
r
L
i
t
w
a
B
u
l
g
a
r
i
a
L
o
t
w
a
R
e
p
u
b
l
i
k
a

C
z
e
s
k
a
M
a
l
t
a
N
i
d
e
r
l
a
n
d
y
F
i
n
l
a
n
d
i
a
S
l
o
w
e
n
i
a
N
i
e
m
c
y
P
o
r
t
u
g
a
l
ia
W
g
r
y
D
a
n
i
a
H
i
s
z
p
a
n
i
a
S
z
w
e
c
j
a
A
u
s
t
r
ia
G
r
e
c
j
a
F
r
a
n
c
j
a
B
e
l
g
i
a
W
i
e
l
k
a

B
r
y
t
a
n
i
a
W
l
o
c
h
y
r
l
a
n
d
i
a
p
p
.

ZrdIo: Eurostat
Porwnanie danych o wielkosci PKB wytworzonego na mieszkanca w poszczeglnych krajach w latach
20042010 wskazuje wyraznie na postp, jakiego dokonaIy nowe panstwa czIonkowskie pod
wzgldem zblizania si do sredniej unijnej. ZmieniIa si nieco kolejnosc krajw uszeregowanych pod
wzgldem poziomu tego wskaznika, np. !rlandia i Wielka Brytania obnizyIy swojq pozycj, a SIowacja
podwyzszyIa, Polska nadal lokuje si w ostatniej piqtce krajw unijnych i wyprzedza jedynie Litw,
Lotw, BuIgari i Rumuni.
RAPORT POLSKA 2011
14
Wykres 14. Wskaznik PKB per capita w PPS w latach 20042010 (UE27=100, kraje uszeregowane
wedIug poziomu wskaznika w 2010 r.)
0
50
100
150
200
250
00
L
u
k
s
e
m
b
u
r
g
N
i
d
e
r
l
a
n
d
y
r
l
a
n
d
i
a
A
u
s
t
r
ia
D
a
n
i
a
S
z
w
e
c
j
a
N
i
e
m
c
y
B
e
l
g
i
a
F
i
n
l
a
n
d
i
a
W
i
e
l
k
a

B
r
y
t
a
n
ia
F
r
a
n
c
j
a
H
i
s
z
p
a
n
i
a
W
l
o
c
h
y
C
y
p
r
G
r
e
c
j
a
S
l
o
w
e
n
i
a
M
a
l
t
a
P
o
r
t
u
g
a
li
a
R
e
p
u
b
l
i
k
a

C
z
e
s
k
a
S
l
o
w
a
c
j
a
E
s
t
o
n
i
a
W
g
r
y
P
o
l
s
k
a
L
i
t
w
a
L
o
t
w
a
R
u
m
u
n
i
a
B
u
l
g
a
r
i
a
%
200 2010

ZrdIo: Eurostat
Proces konwergencji krajw czIonkowskich UE ma miejsce nie tylko w zakresie poziomu rozwoju
gospodarczego, ale takze w odniesieniu do materialnego poziomu zycia ich mieszkancw, mierzonego
dochodami do dyspozycji gospodarstw domowych
17
. W 2003 r. dochd realny do dyspozycji
gospodarstw domowych na mieszkanca w grupie 3 krajw czIonkowskich z najnizszym poziomem
tychze dochodw per capita
18
, stanowiI SS srednich dochodw w UE i byI wyzszy o 3 p.p. w
stosunku do 2007 r., tj. do poziomu sprzed recesji. Z kolei rznica pomidzy dochodem realnym do
dyspozycji gospodarstw domowych na mieszkanca w krajach strefy euro a sredniq unijnq zmniejszyIa
si o 1 p.p. pomidzy 2007 r. a 2003 r. Oznacza to redukcj dystansu pomidzy srednim dochodem
gospodarstw domowych per capita w najbogatszych i najbiedniejszych krajach UE.
Wykres 1S. Dochody realne do dyspozycji gospodarstw domowych na mieszkanca
(w PPS, UE27=100)

109
110 110 110
110 110
111
55 55 52
50
7
52
5
52
5
57 5
1
0
20
0
0
0
100
120
200 200 2005 200 2007 200 2009
strefa euro grupa 9 Polska

ZrdIo: Eurostat
Z powyzszych danych statystycznych wynika, ze w latach 20042003 Polska dokonaIa postpu
zarwno w zakresie zblizania si do sredniego unijnego poziomu rozwoju gospodarczego
(o 12 p.p.), jak i w konwergencji w zakresie poziomu zycia mieszkancw (o 3 p.p.).
Ponadto szacunki wskazujq, ze w 2003 r. zrwnaIy si wskazniki dla Polski ilustrujqce poziom rozwoju
gospodarczego (PKB per capita) oraz materialny poziom zycia ludnosci mieszkancw (dochody realne
do dyspozycji gospodarstw domowych per capita) w relacji do UE27 (stanowiq okoIo 61 sredniej
unijnej obliczanej z uwzgldnieniem parytetu siIy nabywczej).

17
Dane dotyczq skorygowanych dochodw brutto do dyspozycji gospodarstw domowych (sektora instytucjonalnego
gospodarstw domowych) tzn. dochodw uwzgldniajqcych spozycie usIug indywidualnych, dostarczanych spoIeczenstwu
nieodpIatnie, takich jak edukacja, ochrona zdrowia, zabezpieczenie spoIeczne, nie zawiera spozycia usIug zbiorowych,
takich jak bezpieczenstwo publiczne, obrona narodowa, administracja. ZrdIem danych jest unijne badanie EUS!LC
(European Union Statistics on !ncome and Living Conditions).
18
Crupa ta obejmuje nastpujqce kraje: BuIgari, Rumuni, Lotw, Polsk, Estoni, Wgry, Litw, SIowacj i Republik
Czeskq. ZrdIo: Eurostat, Statistics in Focus No 16/2011, The 3 poorest countries catching up on income per capita.
___

1S
Wykres 16. Konwergencja Polski z UE w zakresie poziomu rozwoju gospodarczego (PKB per capita w
PPS, UE27=100) oraz poziomu zycia mieszkancw (dochody realne do dyspozycji
gospodarstw domowych per capita w PPS, UE27=100)
1 1
9
51
51
52
5
5
52
5
52
5
57
5
0
5
50
55
0
5
200 200 2005 200 2007 200 2009
PKB pc Dochody gd pc

ZrdIo: Eurostat
Wsrd krajw czIonkowskich UE, najwikszego postpu we wzroscie relatywnego poziomu dochodw
realnych do dyspozycji gospodarstw domowych na mieszkanca w okresie pomidzy 2007 i 2003 r.
dokonaIa SIowacja (6 p.p.), Cypr (S p.p.), Polska (4 p.p.) i Finlandia (3 p.p.).
W zestawie wskaznikw monitorujqcych cel gIwny SRK 2007201S, ktry dotyczy podniesienia
poziomu i jakosci zycia mieszkancw Polski, znajduje si kilka dotyczqcych materialnych i
pozamaterialnych warunkw zycia spoIeczenstwa. ZaIozony na 2010 r. poziom przecitnych
miesicznych dochodw na 1 osob (3S0 zI) zostaI przekroczony w 2008 r. Przecitne
trwanie zycia kobiet w 2010 r. (80,6 lat) dokIadnie odpowiadaIo zaIozonemu w Strategii, natomiast
przecitne trwanie zycia mzczyzn (72,1 lat) byIo nizsze niz zakIadano (73,3 lat). Wskaznik zgonw
niemowlqt na 1000 urodzen zywych w 2010 r. (S,0) byI korzystniejszy niz zakIadany w SRK (S,S).
Dane te swiadczq o postpie dokonanym w ostatnich latach w dziedzinie poprawy poziomu zycia
Polakw.
Procesy konwergencji polskich regionw
13
z UE w zakresie poziomu rozwoju
spoIecznogospodarczego
W okresie 20072010 w wojewdztwach miaIy miejsce intensywne procesy rozwojowe, stymulowane
w duzej mierze mozliwosciami oferowanymi przez polityk spjnosci, jak rwniez procesy
dostosowawcze do nowej sytuacji gospodarczej, wywoIanej konsekwencjami kryzysu.
Podobnie jak w latach poprzednich, procesy rozwoju regionw przebiegaIy w sposb zrznicowany.
W ukIadzie terytorialnym najwyzszy poziom produktu krajowego brutto osiqgaIo wojewdztwo
mazowieckie 311,4 mld zI w 2010 r.
20
, najnizszy woj. opolskie na poziomie 31,4 mld zI.

13
W raporcie uzywa si zamiennie okreslen wojewdztwo i region w odniesieniu do jednostek terytorialnych poziomu NUTS 2.
20
Dane za 2003 i 2010 r. - szacunkowe dane Biura !nwestycji i Cykli Ekonomicznych (B!EC) dla NRR.
RAPORT POLSKA 2011
16
Wykres 17. Szacunek PKB wedIug regionw w 2010 r. (mln zI)
0 30 000 100 000 130 000 200 000 230 000 300 000 330 000
VazoW|ec||e
3|qs||e
w|e||opo|s||e
0o|ros|qs||e
Va|opo|s||e
Ldz||e
Porors||e
KujaWs|o-Porors||e
Zacrodr|oporors||e
Luoe|s||e
Pod|arpac||e
warr|rs|o-Vazurs||e
3W|lo|rzys||e
Pod|as||e
Luous||e
0po|s||e
ZrdIo: Dane szacunkowe B!EC

W okresie 20072010 roku nie odnotowano powazniejszych zmian w regionalnej strukturze
generowania PKB w stosunku do lat ubiegIych, dotyczyIy one jedynie kolejnosci trzech wojewdztw o
najnizszym udziale w krajowym PKB, tj. wojewdztw podlaskiego, lubuskiego oraz opolskiego.
Wykres 18. UdziaI wojewdztw w tworzeniu PKB w latach 2007-2010
(dane liczbowe na wykresie dotyczq 2010 r.)
220%
129%
9%
2%
7%
2%
55%
7%
% % %
2% 27%
2% 22% 22%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
M
A
Z
O
W
E
C
K
E
S
L
A
S
K
E
W
E
L
K
O
P
O
L
S
K
E
D
O
L
N
O
S
L
A
S
K
E
M
A
L
O
P
O
L
S
K
E
L
D
Z
K
E
P
O
M
O
R
S
K
E
K
U
J
A
W
S
K
O
-
P
O
M
O
R
S
K
E
Z
A
C
H
O
D
N
O
P
O
M
O
R
S
K
E
L
U
B
E
L
S
K
E
P
O
D
K
A
R
P
A
C
K
E
W
A
R
M
N
S
K
O
-
M
A
Z
U
R
S
K
E
S
W
E
T
O
K
R
Z
Y
S
K
E
P
O
D
L
A
S
K
E
L
U
B
U
S
K
E
O
P
O
L
S
K
E
%
2007 2010

ZrdIo: CUS (2007), B!EC (2010)
Najwyzszy i rosnqcy udziaI w generowaniu krajowego PKB uzyskiwaIo wojewdztwo
mazowieckie. Szacuje si, ze w 2010 roku tworzyIo ono 22,0 PKB Polski tj. wicej niz w
2007 r. (21,7).
Cztery wojewdztwa o najwikszym potencjale gospodarczym: mazowieckie, slqskie, wielkopolskie i
dolnoslqskie wytwarzaIy w 2010 r. S2,S krajowego PKB tj. o 0,3 p.p. wicej niz w 2007 r.
Niewielkiemu zmniejszeniu w stosunku do 2007 r. ulegI udziaI w PKB Polski piciu
wojewdztw o najmniejszym potencjale gospodarczym
21
tj. wojewdztw opolskiego, lubuskiego,

21
Regiony, z ktrych kazdy wytwarza nie wicej niz 3 wartosci PKB.
___

17
podlaskiego, switokrzyskiego i warminskomazurskiego (ich Iqczny udziaI wynosiI w 2010 r. 12,2)
oraz wojewdztw Polski Wschodniej (1S,2 w 2010 r.). Tym samym nie zostaI uzyskany
zakIadany w SRK 2007201S udziaI Polski Wschodniej na poziomie 18 krajowego PKB.
TrwaIe zmiany w udziale poszczeglnych wojewdztw w tworzeniu krajowego produktu brutto
zauwazalne sq w dIuzszym horyzoncie czasu i dotyczq niewielu regionw. Zaliczyc do nich mozna
wojewdztwo mazowieckie, gdzie od 133S r. nastqpiI wzrost kontrybucji do krajowego PKB z okoIo
17 w 133S r. do 22 w 2010 r. oraz wojewdztwo slqskie, gdzie nastqpiI spadek kontrybucji w
krajowy PKB z okoIo 1S w 133S r. do niecaIych 13 w 2010 r.
Przecitny poziom produktu krajowego brutto w przeliczeniu na mieszkanca Polski wynisI w 2010 r.
37,1 tys. zI
22
, co stanowiIo 120 sredniego PKB z roku 2007.
Najwyzszy poziom produktu krajowego brutto na 1 mieszkanca w 2010 r. odnotowano
w wojewdztwie mazowieckim (S3,S tys. zI, co stanowiIo 161 sredniej krajowej).
PozostaIe wojewdztwa, w ktrych poziom PKB na 1 mieszkanca przewyzszyI sredniq dla caIego kraju,
to: dolnoslqskie (40,S tys. zI w 2010 r., co stanowiIo 103 sredniej krajowej), slqskie (33,2 tys. zI,
106 sredniej krajowej) oraz wielkopolskie (33,1 tys. zI, 106 sredniej krajowej).
Najnizszy poziom produktu krajowego brutto na 1 mieszkanca zanotowano wedIug szacunkw w
wojewdztwie podkarpackim (w 2010 r. 24,4 tys. zI, co stanowiIo 66 sredniej krajowej). Niewiele
wikszq wartosc PKB w przeliczeniu na 1 mieszkanca odnotowano w woj. lubelskim (24,3 tys. zI, 67
sredniej krajowej). Nie nastqpiIy w tym wzgldzie znaczqce zmiany w porwnaniu z latami
poprzednimi, dotyczyIy one na ogI niewielkiego zwikszenia dystansu do sredniej krajowej
wojewdztw sIabszych ekonomicznie, na korzysc regionw silniejszych gospodarczo. W okresie
20072010 nie nastqpiIo zmniejszenie zrznicowania pomidzy regionami w zakresie
poziomu rozwoju ekonomicznego.
Wykres 13. Procentowe odchylenie wartosci PKB na mieszkanca w stosunku do sredniej krajowej
w 2007 i 2010 roku
0 20 0 20 0 60 80
MAZCWlLCklL
uCLnCSLpSklL
SLpSklL
WlLLkCCLSklL
CMC8SklL
LCuZklL
MALCCLSklL
ku!AWSkCCMC8SklL
ZACPCunlCCMC8SklL
Lu8uSklL
CCLSklL
SWl[1Ck8Z?SklL
WA8MlnSkCMAZu8SklL
CuLASklL
Lu8LLSklL
CukA8ACklL
2010
2007
ZrdIo: B!EC
Najwyzszy wzrost PKB na mieszkanca w 2010 r. w stosunku do 2007 r. odnotowano w woj.
switokrzyskim, co poprawiIo relacj PKB per capita w tym wojewdztwie do sredniej krajowej o okoIo 4
punkty procentowe (z 77 wartosci sredniej krajowej w 2007 r. do 81 w 2010 r.). Niewiele nizsze
tempo wzrostu PKB na mieszkanca odnotowane w woj. maIopolskim spowodowaIo wzrost relacji PKB
per capita do sredniej krajowej z 86 w 2007 r. do 88 w 2010 r. Relatywnie niskie tempo wzrostu w
okresie 2007-2010 w wojewdztwach: lubuskim i pomorskim spowodowaIo pogorszenie relacji PKB na
mieszkanca do sredniej krajowej w przypadku wojewdztwa lubuskiego z 83 w 2007 r. do 84 w
2010 r. oraz pomorskiego z 38 sredniej krajowej w 2007 r. do 34 w 2010 r.

22
W cenach biezqcych.
RAPORT POLSKA 2011
18
Wykres 20. Dynamika PKB na mieszkanca w 2010 r. w stosunku do 2007 r. (ceny biezqce)
103 110 113 120 123 130
CLSkA
SWl[1Ck8Z?SklL
MALCCLSklL
LCuZklL
WlLLkCCLSklL
uCLnCSLpSklL
WA8MlnSkCMAZu8SklL
MAZCWlLCklL
ku!AWSkCCMC8SklL
SLpSklL
Lu8LLSklL
CCLSklL
CuLASklL
CukA8ACklL
ZACPCunlCCMC8SklL
CMC8SklL
Lu8uSklL
ZrdIo: CUS, B!EC

Biorqc pod uwag srednie tempo wzrostu PKB per capita w wojewdztwach z lat 20072010 oraz relacj
PKB per capita do sredniej krajowej, rysujq si cztery grupy wojewdztw: liderzy wojewdztwa o
najwyzszej dynamice wzrostu, z PKB per capita powyzej sredniej krajowej (mazowieckie, dolnoslqskie i
wielkopolskie), regiony doganiajqce - o dynamice wzrostu powyzej sredniej krajowej oraz nizszym od
sredniej krajowej poziomie PKB per capita (switokrzyskie, maIopolskie, Idzkie i opolskie), grupa
wojewdztw odstajqcych (kujawskopomorskie, podlaskie, warminskomazurskie, lubelskie, pomorskie,
podkarpackie oraz z wyraznie nizszq dynamikq wzrostu - zachodniopomorskie i lubuskie) oraz czwarta
grupa wojewdztw tracqcych, do ktrej zaliczyc nalezy woj. slqskie - o wyzszym PKB per capita w
stosunku do sredniej krajowej i nizszej od przecitnej dla kraju dynamice wzrostu.
Wykres 21. Rozwj wojewdztw w latach 20072010
ZrdIo: Dane szacunkowe B!EC

W grupie liderw wyrzniaIo si zarwno pod wzgldem tempa wzrostu PKB per capita, jak i jego
poziomu w stosunku do sredniej krajowej woj. mazowieckie (gIwnie dziki Warszawie). Sposrd
wojewdztw z grupy doganiajqcych najblizej sredniej krajowej byIo wojewdztwo Idzkie, zas najwyzsze
tempo wzrostu osiqgnIo wojewdztwo switokrzyskie. Sposrd wojewdztw odstajqcych, najwyzszym
tempem wzrostu charakteryzowaIo si w ostatnich latach woj. kujawskopomorskie, jednak jego PKB per
capita stanowiI w 2010 r. zaledwie 87 sredniej krajowej. NajsIabszq dynamik odnotowaIy
wojewdztwa: zachodniopomorskie (86 krajowego PKB per capita w 2010 r.) i woj. lubuskie (84
krajowego PKB per capita). Wojewdztwo slqskie byIo jedynym, ktrego poziom PKB per capita w
___

13
2010 r. przewyzszaI sredniq krajowq, jednak tempo wzrostu w ostatnich latach byIo ponizej sredniej, co
grozi w dIuzszej perspektywie utratq wysokiej pozycji w rankingu wojewdztw ze wzgldu na wysokosc
PKB na mieszkanca.
Dane Eurostat o PKB wytworzonym w regionach, wyrazone w PPS, potwierdzajq fakt, ze najszybciej
dystans rozwojowy w stosunku do panstw unijnych pokonywaIo woj. mazowieckie, ktre w 2008 r.
23

osiqgnIo poziom 83 sredniej UE27 tj. o 13 p.p. wyzszy niz przed akcesjq. Rwniez woj. dolnoslqskie i
opolskie dokonaIy duzego postpu w latach 20042008, zmniejszajqc ten dystans o 10 p.p. Postp w
tym zakresie dokonany przez regiony Polski pInocnej (woj. pomorskie i zachodniopomorskie - po S
p.p.) i wschodniej (w granicach 4S p.p.) byI znacznie mniejszy, za wyjqtkiem woj. switokrzyskiego,
ktre w grupie wojewdztw zaliczanych do Polski wschodniej, osiqgnIo najlepszy rezultat, uzyskujqc
poziom 4S sredniej unijnej tj. o 7 p.p. wyzszy niz notowany przed akcesjq.
Napa 1. PKB per capita w PPS w wojewdztwach w 2008 r. (UE27=100)
i zmiany w latach 20042008 (w p.p.)

ZrdIo: Eurostat

23
Ostatnie dane Eurostatu dot. PKB per capita w PPS w przekroju regionw NUTS 2 sq dostpne za 2008 r.
RAPORT POLSKA 2011
20
Napa 2. PKB per capita w PPS w wojewdztwach w 2010 r.(szacunkowo, UE27=100)
i zmiany w latach 20042010 (w p.p.)

ZrdIo: B!EC

WedIug szacunkowych danych Biura !nwestycji i Cykli Ekonomicznych (B!EC) dotyczqcych poziomu
PKB per capita w PPS w latach 20032010 (czyli dla lat, dla ktrych nie sq dostpne dane statystyczne
Eurostatu), w 2010 r.:
wojewdztwo mazowieckie osiqgnIo 36 sredniej unijnej,
wojewdztwo dolnoslqskie - 66 sredniej unijnej,
wojewdztwo slqskie i wielkopolskie - 63 sredniej unijnej,
wojewdztwo Idzkie i pomorskie - S6 sredniej unijnej,
wojewdztwo maIopolskie - S3 sredniej unijnej,
wojewdztwo zachodniopomorskie i kujawskopomorskie - S2 sredniej unijnej,
a wojewdztwo lubuskie nieznacznie przekroczyIo poIow sredniej unijnej.
PozostaIe wojewdztwa, w tym Polski wschodniej, odnotowaIy poziom tego wskaznika ponizej S0
sredniej unijnej.
Porwnujqc wojewdztwa najszybciej doganiajqce sredniq krajw UE27 (mazowieckie, dolnoslqskie,
wielkopolskie i Idzkie,) z najsIabiej rozwinitymi wojewdztwami z Polski wschodniej (podkarpackie,
lubelskie, podlaskie, switokrzyskie i warminskomazurskie), widac, ze rznica pomidzy najszybciej
rozwijajqcymi si wojewdztwami a tymi o zdecydowanie nizszym tempie rozwoju, w ostatnim
dziesicioleciu pogIbiIa si.
___

21
Wykres 22. Tempo wzrostu PKB per capita w PPS w latach 20002010 (2000=100)
80
100
120
140
160
180
200
220
2000 2001 2002 2003 2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
Srednie tempo wzrostu S wojewdztw: Idzkie, mazowieckie, wielkopolskie, dolnoslqskie, slqskie
Srednie tempo wzrostu S wojewdztw: podkarpackie, lubelskie, podlaskie, switokrzyskie, warminskomazurskie

ZrdIo: Eurostat, B!EC
W latach 20032010 jedynie wojewdztwo mazowieckie przekroczyIo 7S sredniej wartosci PKB w PPS
na mieszkanca dla krajw UE27. Szesc wojewdztw (lubelskie, podkarpackie, podlaskie, switokrzyskie,
opolskie i warminskomazurskie) nie przekroczyIo pod tym wzgldem S0 sredniej unijnej.
Na tle Unii Europejskiej, Polska nie nalezy do krajw silnie zrznicowanych terytorialnie.
WspIczynniki mierzqce poziom zrznicowania pomidzy wojewdztwami i podregionami z reguIy
ksztaItujq si ponizej wielkosci srednich dla UE27. W UE poziom zrznicowania w zakresie
podstawowych kategorii spoIecznoekonomicznych pomidzy regionami systematycznie zmniejszaI
si
24
, w Polsce procesy zmiany poziomu zrznicowan terytorialnych przebiegaIy nieco inaczej.
Zrznicowanie przestrzenne w Polsce w zakresie poziomu rozwoju ekonomicznego zwikszaIo si w
ostatnich latach zarwno na szczeblu jednostek terytorialnych NUTS 2 (wojewdztwa), jak i NUTS 3
(podregiony).
Zrznicowanie terytorialne w zakresie PKB na mieszkanca na szczeblu jednostek terytorialnych NUTS 2
byIo znacznie nizsze niz srednie w UE27 (wskaznik dyspersji
2S
wynosiI 13,3 w Polsce wobec 28,3
w UE w 2007 r.). O ile jednak w UE27 obserwuje si zmniejszanie tak zdefiniowanego zrznicowania,
to w Polsce zrznicowania te narastaIy, jakkolwiek tempo tego zjawiska ulegIo spowolnieniu.
Zrznicowanie w zakresie regionalnego PKB na mieszkanca na szczeblu jednostek NUTS 3 rwniez
zwikszaIo si, a od 2006 r. nieznacznie przewyzsza wskaznik zrznicowania dla UE27 (wskaznik
dyspersji regionalnego PKB na mieszkanca w Polsce w 2007 r. wynosiI 34,S, w UE27 ksztaItowaI si
na poziomie 32,7). Zasadnicza rznica dotyczyIa kierunku przebiegu procesu zbieznosci regionw -
w Polsce poziom zrznicowania systematycznie narastaI (pomidzy rokiem 2000 a 2007 nastqpiI
wzrost powyzszego wskaznika o 1,7 p.p.), podczas gdy w UE nastqpiIo jego obnizenie o 2,8 p.p.
Wykres 23. Zrznicowanie w zakresie regionalnego PKB na mieszkanca na poziomie jednostek
NUTS 2 i NUTS 3 w Polsce i UE27 (dyspersja, )
15
20
25
0
5
0
2000 2001 2002 200 200 2005 200 2007
UE-27 NUTS 2 POLSKA NUTS 2
15
20
25
0
5
0
2000 2001 2002 200 200 2005 200 2007
UE-27 NUTS POLSKA NUTS

ZrdIo: Eurostat

24
Za wyjqtkiem stopy bezrobocia w okresie okoIokryzysowym.
2S
Wskaznik dyspersji regionalnego PKB per capita mierzy si sumq rznic bezwzgldnych pomidzy krajowym i regionalnym
PKB per capita wazonych udziaIem w ludnosci wyrazonq jako odsetek krajowego PKB per capita. Wynosi on zero, kiedy
regionalny PKB per capita jest identyczny we wszystkich regionach, a rosnie wwczas, gdy powiksza si dystans pomidzy
PKB per capita w regionach a sredniq krajowq. Dane Eurostatu, ostatnie dostpne za 2007 r.
RAPORT POLSKA 2011
22
Zjawisko zwikszania si zrznicowan pomidzy regionami danego kraju w zakresie poziomu rozwoju
ekonomicznego jest charakterystyczne dla tzw. ,gospodarek doganiajqcych" i nastqpiIo we wszystkich
nowych panstwach czIonkowskich, na ogI w silniejszym wymiarze niz w Polsce. Nie oznacza to jednak, ze
polityka regionalna mozne zaniedbywac konsekwencje wynikajqce z tego faktu, wrcz przeciwnie, powinno
to stanowic silne wskazanie dla podejmowania dziaIan Iagodzqcych skutki powyzszego zjawiska.
Nieco inaczej przebiegaI proces zmian w poziomie zrznicowan na szczeblu jednostek terytorialnych NUTS 2
i NUTS 3 w odniesieniu do stopy bezrobocia: byI on znacznie mniejszy w Polsce niz w UE (np. wskaznik
dyspersji na szczeblu NUTS 2 wynosiI w 2003 r. 43,1 dla UE27, a dla Polski 20,1, analogiczne
wskazniki dla NUTS 3 wynosiIy S2,7 oraz 31,S). Zarwno w UE, jak i Polsce, w ostatnich latach poziom
zrznicowania pomidzy regionami w odniesieniu do stopy bezrobocia zaczqI zwikszac si, po wielu latach
procesu zmniejszania si powyzszych zrznicowan, co nalezy przypisac czynnikom koniunkturalnym i
zwiqzanym z kryzysem swiatowym.
KsztaItowanie si wskaznika dyspersji zatrudnienia osb w wieku 1S64 wskazuje na znacznie mniejsze
(prawie dwukrotnie) zrznicowanie terytorialne w tym zakresie niz to ma miejsce przecitnie w UE27, a
ponadto zrznicowanie to zmniejszaIo si w ostatnich latach. Na to pewne pozytywne aspekty spoIeczne,
jednakze moze tez wskazywac na maIq elastycznosc regionalnych rynkw pracy w zakresie zdolnosci
dostosowania do wymogw ilosciowych i jakosciowych gospodarki.
Okres 20072010 byI trudny dla polskiego rynku pracy, gIwnie ze wzgldu na spowolnienie wzrostu
gospodarczego, ale takze z uwagi na rosnqcq aktywizacj ekonomicznq populacji w wieku produkcyjnym.
Zmniejszajqca si systematycznie do 2008 r. stopa bezrobocia (7,1 wedIug BAEL) wzrosIa ponownie do
8,2 w 2003 r. oraz 3,6 w 2010 r. ByIa ona jednak znacznie nizsza niz zakIadana na 2010 r. w SRK
(12,0). Stopa bezrobocia rejestrowanego zwikszyIa si w tym czasie z 11,2 w 2007 r. do 12,3 w
2010 r.
W przekroju terytorialnym, w wielu regionach stopa bezrobocia w 2010 r. byIa nizsza niz w 2007 r.,
dotyczyIo to gIwnie wyzej rozwinitych gospodarczo wojewdztw (mazowieckie i dolnoslqskie), chociaz
znaczqce obnizenie byIo takze udziaIem woj. warminskomazurskiego oraz kujawskopomorskiego.
Wskaznik zatrudnienia osb w wieku 1S64 zwikszyI si w tym czasie do S3,3, najbardziej w regionach o
wysokim poziomie rozwoju ekonomicznego (mazowieckie, kujawskopomorskie, slqskie, wielkopolskie,
dolnoslqskie).
Niekorzystnie ksztaItowaIa si sytuacja na rynku pracy w dwch wojewdztwach Polski wschodniej:
lubelskim i podlaskim, gdzie nastqpiI w tym okresie jednoczesnie spadek wskaznika zatrudnienia i wzrost
stopy bezrobocia, a takze w woj. podkarpackim, gdzie co prawda miaI miejsce niewielki wzrost wskaznika
zatrudnienia, ale towarzyszyIo mu znaczqce zwikszenie bezrobocia.
Tabela 3. Wskaznik zatrudnienia osb w wieku 1S64 lata i stopa bezrobocia w wojewdztwach
w 2010 r. (BAEL, )
Wojewdztwo
Wskaznik zatrudnienia Stopa bezrobocia
2007 2010
zmiana w
p.p.
2007 2010
zmiana w
p.p.
OgIem S7,0 S3,3 2,3 3,6 3,6 0,0
dolnoslqskie SS,0 S7,8 2,8 12,7 11,3 1,4
kujawskopomorskie S3,8 S6,3 3,1 11,3 10,6 0,7
lubelskie S3,8 S3,2 0,6 3,S 3,3 0,4
lubuskie SS,6 S7,2 1,6 3,8 10,S 0,7
Idzkie S3,0 61,3 2,3 3,3 3,2 0,1
maIopolskie S8,1 S3,6 1,S 8,S 3,1 0,6
mazowieckie 60,3 64,4 3,S 3,1 7,4 1,7
opolskie S6,1 S8,S 2,4 3,3 3,7 0,4
podkarpackie S6,S S7,S 1,0 3,6 11,6 2,0
podlaskie S3,3 S3,2 0,1 8,3 10,3 1,4
pomorskie S6,4 S3,1 2,7 3,S 3,3 0,2
slqskie S4,1 S7,2 3,1 8,1 3,1 1,0
switokrzyskie S8,3 S3,0 0,7 12,1 12,0 0,1
warminskomazurskie S4,4 S6,0 1,6 10,S 3,7 0,8
wielkopolskie S7,6 60,7 3,1 8,3 8,8 0,S
zachodniopomorskie S1,3 S3,7 1,8 11,S 12,3 0,8
ZrdIo: CUS
___

23
W priorytecie 6 SRK 2007201S ,Rozwj regionalny i podniesienie spjnosci terytorialnej" zakIadano
midzy innymi zmniejszanie si sredniego wskaznika bezrobocia obliczanego dla trzech podregionw
(NUTS 3) o najwyzszej stopie bezrobocia, wskaznik ten istotnie obnizaI si do 2008 r., ale od 2003 r.
odnotowuje si jego ponowny wzrost.
Powyzsze dane swiadczq o tym, ze negatywne zjawiska koniunkturalne, jakie zaistniaIy w latach
20082003, miaIy wikszy wpIyw na rynki pracy w regionach sIabiej rozwinitych gospodarczo.
Nierwnosci dochodowe
Badanie rozkIadu dochodw do dyspozycji gospodarstw domowych uwidacznia znaczqce nierwnosci
w niektrych krajach UE. Przecitnie w UE, oglne dochody do dyspozycji grnego kwintyla (czyli
jednej piqtej ludnosci o najwyzszych dochodach) byIy piciokrotnie wyzsze niz dochody do dyspozycji
dolnego kwintyla (czyli 20 populacji o najnizszych dochodach). Polska nalezy do krajw o
srednim poziomie tak zdefiniowanego wskaznika nierwnosci dochodowych (wynosiI on S,1
w 2008 r.), przy czym wykazywaI on od 1333 r. lekkq tendencj rosnqcq. Najmniejsze nierwnosci
dochodowe miaIy miejsce w SIowenii, Republice Czeskiej i na Wgrzech (powyzszy wskaznik wynosiI
ponad 3), najwiksze - na Lotwie, w Rumunii i na Litwie (poziom wskaznika w przedziale 67)
26
.
Unijne badanie dochodw do dyspozycji ludnosci pokazuje takze rznic w ich strukturze wedIug
zrdeI pochodzenia. W strukturze dochodw polskich gospodarstw domowych, mniejszy udziaI majq
dochody z pracy najemnej (niecaIe S0 wobec ponad 62 w UE27) oraz dochody z tytuIu wIasnosci
(4 wobec 10,S w UE27), natomiast wyzszym udziaIem charakteryzujq si dochody z tytuIu
nadwyzki operacyjnej brutto (gIwnie dochody z dziaIalnosci gospodarczej osb fizycznych, ponad
33 wobec 13,3 w UE27) oraz ze zrdeI niezarobkowych (renty, emerytury, zasiIki spoIeczne -
S,7 wobec 3,7 w UE). Obciqzenie podatkami tychze dochodw jest nizsze niz srednio w UE, z
drugiej jednakze strony polskie gospodarstwa domowe otrzymujq relatywnie mniej tzw. transferw
spoIecznych w formie usIug publicznych dostarczanych nieodpIatnie, takich jak edukacja czy ochrona
zdrowia.
Sytuacja finansw publicznych
W 2010 r. nastqpiIo dalsze pogIbienie nierwnowagi finansw publicznych wynikajqce przede
wszystkim z pogarszajqcych si relacji pomidzy dochodami i wydatkami publicznymi. Nimo ze polska
gospodarka nie doswiadczyIa recesji, spowolnienie tempa wzrostu PKB w latach 20032010
negatywnie wpIynIo na poziom dochodw podatkowych. W najwikszym stopniu efekt spowolnienia
gospodarczego widoczny byI w dynamice wpIyww z podatkw dochodowych, szczeglnie z podatku
C!T, ktry z natury jest wrazliwy na zmiany koniunktury gospodarczej.
Zgodnie z notyfikacjq fiskalnq przekazanq przez rzqd polski do Komisji Europejskiej w kwietniu br.,
deficyt sektora instytucji rzqdowych i samorzqdowych (S!RiS) w 2010 r. uksztaItowaI si na poziomie
111,2 mld zI, co stanowiIo 7,3 PKB, natomiast dIug publiczny wynisI 778,2 mld zI, tj. SS,0 PKB
27
.
W okresie 20072010 deficyt finansw publicznych zwikszyI si z 1,3 PKB do 7,3 PKB (w SRK
zaIozono na 2010 r. deficyt wynoszqcy 2,S PKB). DIug publiczny wzrsI z 4S,0 PKB w 2007 r. do
SS,0 PKB w 2010 r., przy czym najwikszy przyrost o 4,1 p.p. nastqpiI w 2010 r. (w 2008 r.
wzrost wynisI 2,1 p.p., w 2003 r. - 3,8 p.p.). W SRK przewidywano na 2010 r. udziaI dIugu
publicznego na poziomie S1,7 PKB.
Tabela 4. Deficyt i dIug sektora instytucji rzqdowych i samorzqdowych (wg ESA'3S)
PKB w mld zI 1060,0 1176,7 127S,4 1343,4 141S,4
Wynik sektora w mld zI 38,S 22,1 46,8 38,7 111,2
PKB 3,6 1,3 3,7 7,3 7,3
podsektora centralnego w mld zI 43,2 3S,3 43,8 71,S 83,3
PKB 4,1 3,0 3,3 S,3 S,3
podsektora lokalnego w mld zI 2,7 0,S 2,3 14,0 16,1
PKB 0,3 0,0 0,2 1,0 1,1

26
ZrdIo: Eurostat, Statistics in Focus No 16/2011, The 3 poorest countries catching up on income per capita.
27
Wszystkie dane dotyczqce finansw publicznych sq podawane zgodnie z metodologiq unijnq ESA'3S.
RAPORT POLSKA 2011
24
podsektora funduszy ubezpieczen spoI. w mld zI 7,4 12,7 S,2 13,2 11,2
PKB 0,7 1,1 0,4 1,0 0,8
DIug sektora w mld zI S06,0 S23,4 600,8 684,1 778,2
PKB 47,7 4S,0 47,1 S0,3 SS,0
ZrdIo: CUS
Finanse publiczne w kontekscie decentralizacji procesw rozwojowych
Zagadnienie decentralizacji finansw publicznych zostaIo silnie zaakcentowane w najwazniejszych
dokumentach strategicznych obowiqzujqcych na poziomie krajowym.
W Strategii Rozwoju Kraju 2007201S problematyka decentralizacji finansw publicznych omwiona
zostaIa w Priorytecie 6 ,Rozwj Regionalny i podniesienie spjnosci terytorialnej". Podkreslono w nim,
ze dla osiqgnicia celw rozwojowych Polski najwazniejsza - obok zapewnienia Iadu przestrzennego,
rozwoju obszarw metropolitalnych i wiejskich - jest ,decentralizacja procesw rozwojowych i idqca za
tym decentralizacja finansw publicznych, powodujqca zwikszenie roli samorzqdw terytorialnych w
inwestowaniu w infrastruktur technicznq i spoIecznq oraz w rozwj regionw i wykorzystanie
potencjaIu lokalnego".
W raporcie Polska 2030
28
bdqcym punktem wyjscia dla opracowywanej DIugookresowej Strategii
Rozwoju Kraju temat decentralizacji poruszono w Wyzwaniu 3 Sprawne panstwo. W dokumencie tym
zwrcono uwag m.in. na to, ze skuteczny proces decentralizacji wymaga, aby wraz ze zwikszaniem
zakresu kompetencji, jednostkom samorzqdu terytorialnego przekazywane byIy takze odpowiednie
srodki finansowe.
W Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 20102020 problem decentralizacji omwiono przede
wszystkim z perspektywy systemu zarzqdzania politykq rozwoju. Za powazne wyzwanie uznano
koniecznosc ,dokonczenia procesu przebudowy caIego systemu dystrybucji terytorialnej polityki
rozwojowej" - sposobem na wypracowanie optymalnych rozwiqzan w tym zakresie ma byc tzw. proces
,terytorializacji" polityk sektorowych.
Proces decentralizacji zadan publicznych oraz towarzyszqca mu decentralizacja finansw publicznych
miaI charakter stopniowy i przebiegaI na przestrzeni ostatnich dwch dziesicioleci, wraz z
transformacjq z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Ponizej zaprezentowano
najwazniejsze akty prawne, ktre uksztaItowaIy obecnie funkcjonujqcy system instytucjonalny.
Pierwsza grupa aktw prawnych to dokumenty o charakterze ustrojowym, ktre sankcjonujq istnienie
trjszczeblowego podziaIu samorzqdu terytorialnego.
O Najwczesniej, bo juz w 1330 r., przeprowadzono pierwszy etap reformy decentralizacyjnej -
powoIano do zycia gminy jako wsplnoty samorzqdowe. Ustalono zasady
23
ich
funkcjonowania, wskazano zadania realizowane przez samorzqdy gminne, przekazano im
prawo do wykonywania zadan publicznych we wIasnym imieniu i na wIasnq odpowiedzialnosc.
W kolejnych latach podjto prace nad wprowadzeniem dwch dodatkowych szczebli
samorzqdu terytorialnego. Elementem tego procesu byIo przekazanie najwikszym osrodkom
miejskim (jako zadan zleconych) w poIowie lat 30. obowiqzkw w zakresie swiadczenia usIug
publicznych oraz bezpieczenstwa publicznego
30
.
O Dokumentem kluczowym dla decentralizacji finansw publicznych jest uchwalona w 1337 r.
Konstytucja RP (Dz. U. 1337 r. Nr 78 poz. 483, z pzn. zm.), ktrej RozdziaI v!! zostaI
w caIosci poswicony samorzqdowi terytorialnemu. Zgodnie z zapisami ustawy zasadniczej,
samorzqd wykonuje zadania niezastrzezone ustawowo dla innych wIadz publicznych.
W Konstytucji okreslono, ze obowiqzkiem samorzqdu terytorialnego jest wykonywanie zadan
wIasnych, ktrych zakres moze zostac dodatkowo rozszerzony o realizacj zadan zleconych.
]ako zrdIa finansowania ustawodawca wskazaI dochody wIasne, subwencj oglnq oraz
dotacje. Warto takze zauwazyc, ze w ustawie zasadniczej znalazI si zapis, ze zmianom

28
Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Premiera RN, 2003 r.
23
Ustawa z dnia 8 marca 1330 r. o samorzqdzie terytorialnym (Dz. U. z 1330 r. Nr 16, poz. 3S, z pzn. zm.), od 1333 r. zwana
ustawq o samorzqdzie gminnym.
30
Rozporzqdzenie Rady Ninistrw z dnia 13 lipca 1333 r. w sprawie okreslenia zadan i kompetencji z zakresu rzqdowej
administracji oglnej i specjalnej, ktre mogq byc przekazane niektrym gminom o statusie miasta, wraz z mieniem
sIuzqcym do ich wykonywania, a takze zasad i trybu przekazania (Dz. U. Nr 6S, poz. 303, z pzn. zm.), ustawa z dnia 24
listopada 133S r. o zmianie zakresu dziaIania niektrych miast oraz o miejskich strefach usIug publicznych (Dz. U. Nr 141,
poz. 632, z pzn. zm. akt uchylony ustawq z dnia 13 pazdziernika 1338 r. Przepisy wprowadzajqce ustawy reformujqce
administracj publicznq, Dz. U. Nr 133, poz. 872, z pzn. zm.).
___

2S
w zakresie zadan i kompetencji samorzqdu terytorialnego towarzyszyc muszq odpowiednie
zmiany w podziale dochodw publicznych.
O Funkcjonujqcy obecnie trjszczeblowy podziaI terytorialny panstwa wprowadzony zostaI
ostatecznie w 1333 r. Obok istniejqcych juz wczesniej samorzqdw gminnych, swojq
dziaIalnosc rozpoczIo takze 16 samorzqdowych wojewdztw oraz 308 powiatw ziemskich.
Dodatkowo, w przypadku 6S najwikszych gmin miejskich wprowadzono nowq instytucj
miasta na prawach powiatu - gminy peIniqcej jednoczesnie funkcj samorzqdu powiatowego.
PowoIane do zycia podmioty staIy si podmiotami publicznymi jednostkami samorzqdu
terytorialnego. Zakres uprawnien i struktur administracyjnq wojewdztw i powiatw
okreslono w tzw. pakiecie ustaw samorzqdowych.
31

Rwnolegle do zmian na pIaszczyznie ustrojowej, wprowadzono takze w zycie szereg aktw prawnych
okreslajqcych zasady finansowania poszczeglnych szczebli samorzqdu terytorialnego.
O W latach 13332003 gospodark finansowq sektora samorzqdowego regulowaIa ustawa o
dochodach jednostek samorzqdu terytorialnego z 1338 r.
32
W przypadku samorzqdw
wojewdzkich i powiatowych wprowadziIa ona nowe wytyczne, natomiast w przypadku
samorzqdw gminnych uporzqdkowaIa rozproszone wczesniej w innych aktach prawnych
przepisy. SankcjonowaIa ona midzy innymi zasady wyliczania i podziaIu subwencji oglnej
oraz okresliIa udziaIy kazdego ze szczebli samorzqdu terytorialnego w dochodach z podatkw
centralnych. Na uwag zasIuguje fakt, ze ustawa poczqtkowo uchwalona zostaIa jako
rozwiqzanie tymczasowe - miaIa obowiqzywac jedynie do 2000 r. Poniewaz jednak prace nad
docelowymi uregulowaniami trwaIy znacznie dIuzej niz pierwotnie zakIadano, obowiqzywanie
jej zapisw przedIuzano kolejno na lata 2001, 2002 i 2003. Warto takze zwrcic uwag na
sposb, w jaki omawiana ustawa okreslaIa zrdIa finansowania powiatw i wojewdztw -
nowopowstaIe szczeble samorzqdu terytorialnego byIy uzaleznione od pIatnosci o charakterze
transferowym (subwencje i dotacje), nie przywdziano dla nich praktycznie zadnych dochodw
wIasnych.
O PrzeIomowym momentem dla finansw polskich samorzqdw byI rok 2003, kiedy
uchwalono ustaw o dochodach jednostek samorzqdu terytorialnego
33
. WprowadziIa
ona wiele rozwiqzan, ktre w nastpnych latach pozwoliIy na zauwazalne zwikszenie poziomu
decentralizacji finansw publicznych oraz podniosIy zakres samodzielnosci samorzqdw
wojewdzkich i powiatowych. Do najwazniejszych zmian wprowadzonych w nowej ustawie
nalezaIy:
nowe zasady obliczania subwencji oglnej, obecnie dzieli si ona na 3 czsci: oswiatowq,
wyrwnawczq oraz rwnowazqcq (dla gmin i powiatw) lub regionalnq (dla wojewdztw),
za wyjqtkiem czsci oswiatowej, pozostaIe elementy subwencji pozwalajq na finansowe
wsparcie jednostek najsIabszych gospodarczo, przy czym czsc wyrwnawcza ma
charakter redystrybucji pionowej, natomiast czsci rwnowazqca/regionalna -
redystrybucji poziomej,
modyfikacja udziaIw naleznych poszczeglnym szczeblom samorzqdu terytorialnego w
podatkach centralnych (C!T i P!T), wprowadzone zmiany pozwoliIy przede wszystkim na
zwikszenie tzw. wIadztwa podatkowego samorzqdw powiatowych i wojewdzkich, co
zauwazalnie zwikszyIo ich samodzielnosc,
wprowadzenie obowiqzkowych wpIat do budzetu panstwa przez najsilniejsze gospodarczo
powiaty i wojewdztwa - wczesniej tego typu wpIaty dokonywane byIy jedynie przez
samorzqdy gminne,
wskazanie srodkw pochodzqcych z budzetu Unii Europejskiej jako potencjalnych
dochodw jednostek samorzqdu terytorialnego.
O W nastpnych latach wprowadzono szereg kolejnych zmian w zasadach finansowania polskich
samorzqdw. Nowe regulacje miaIy jednak charakter ewolucyjny i nie przyczyniIy si do
skokowych zmian w poziomie i strukturze dochodw/wydatkw jednostek samorzqdu
terytorialnego. Wsrd najwazniejszych modyfikacji przepisw nalezy wymienic obnizenie

31
Ustawa z dnia S czerwca 1338 r. o samorzqdzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.1S32, z pzn. zm.), ustawa z dnia
S czerwca 1338 r. o samorzqdzie wojewdztwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.1S30, z pzn. zm.), ustawa z dnia 24 lipca 1338
r. o wprowadzeniu zasadniczego trjstopniowego podziaIu terytorialnego panstwa (Dz. U. Nr 36, poz. 603, z pzn. zm.).
32
Ustawa z dnia 26 listopada 1338 r. o dochodach jednostek samorzqdu terytorialnego w latach 13332003 (Dz. U. z 1338 r.
Nr 1S0, poz. 383, z pzn. zm.).
33
Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorzqdu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1366, z pzn.
zm.).
RAPORT POLSKA 2011
26
udziaIu wojewdztw w dochodach z podatku C!T z 1S,3 do 14,0 od 2008 r. i 14,7S od
2010 r.
34

Tabela S. Zmiany w udziaIach w podatkach centralnych poszczeglnych szczebli ]ST
ustawa z 1338 r. ustawa z 2003 r.
P!T
gminy 27,60 33,34
powiaty 1,00 10,2S
wojewdztwa 1,S0 1,60
C!T
gminy S,00 6,71
powiaty 0,00 1,40
wojewdztwa 0,S0
1S,30
(14,00 od 2008 r.,
14,7S od 2010 r.)
ZrdIo: Decentralizacja finansw publicznych w kontekscie decentralizacji procesw rozwojowych i rola samorzqdw w
inwestowaniu w rozwj regionw. Ekspertyza dla Ninisterstwa Rozwoju Regionalnego. !BS, czerwiec 2011.
Warto podkreslic, ze proces decentralizacji zadan publicznych oraz finansw publicznych nie zostaI
jeszcze zakonczony i ciqgle trwa dyskusja na temat dalszych zmian usprawniajqcych przyjte
rozwiqzania instytucjonalne.
Wydatki strukturalne w Polsce w okresie 20072010
W latach 2007-2010 nastqpiIo znaczqce przyspieszenie realizacji zadan rozwojowych w Polsce. W tym
okresie instytucje sektora finansw publicznych (SFP) dokonaIy ponad dwukrotnie wikszych
wydatkw strukturalnych
3S
(ze zrdeI krajowych i unijnych) niz w okresie wczesniejszym 20032006.
Lqcznie wydatki strukturalne wyniosIy S,6 PKB w 2003 r., a w roku 2010 okoIo 6,S (dane
szacunkowe), wzrost ten odbywaI si gIwnie dziki wzrostowi wydatkw ze zrdeI UE.
Struktura tych wydatkw wedIug zrdeI pochodzenia w okresie 20072010 byIa nastpujqca: wydatki
ze zrdeI krajowych stanowiIy 74,S ogIu wydatkw (20S,1 mld zI), a ze zrdeI unijnych 2S,S
(70,1 mld zI). DominowaIy wydatki na infrastruktur podstawowq, stanowiqce prawie 74
ogIu wydatkw (w tym najwicej wydatkowano na infrastruktur transportowq, spoIecznq i ochron
srodowiska - odpowiednio 41,S, 14,7 i 10), na rozwj zasobw ludzkich przeznaczono ponad
1S, a na wsparcie sektora produkcyjnego niespeIna 10 ogIu wydatkw. Zarwno w roku 2003,
jak i w 2010 nastqpiIo podwojenie wydatkw strukturalnych ze zrdeI unijnych w stosunku do roku
poprzedniego signIy one okoIo 17,1 mld zI w roku 2003 i 32,7 mld zI (czyli okoIo 3S wszystkich
wydatkw strukturalnych) w roku 2010.
W analizowanym okresie zwikszyI si udziaI krajowych wydatkw strukturalnych w wydatkach
ogIem sektora finansw publicznych. O ile w roku 2004 udziaI krajowych wydatkw strukturalnych
wynosiI 6,3 wydatkw SFP ogIem, to w 2007 r. juz 8,0, a w 2010 r. - wedIug szacunkw - nieco
ponad 10.
Szacuje si, ze w okresie 20072010 wydatki zwiqzane z realizacjq polityki spjnosci w Polsce,
finansowane z funduszy unijnych wyniosIy nieco ponad 20,8 mld EUR i stanowiIy srednio 2 PKB w
tym okresie. Najwicej srodkw przeznaczono na rozbudow infrastruktury podstawowej - okoIo 12,1
mld EUR, co stanowi S7,3 ogIu wydatkw. Prawie jedna czwarta srodkw (ponad S mld EUR)

34
Ustawa z dnia 7 wrzesnia 2007 r. o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorzqdu terytorialnego oraz ustawy o
uprawnieniach do ulgowych przejazdw srodkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. Nr 131, poz. 1370, z pzn.
zm.).
3S
]ako wydatki strukturalne traktuje si wszystkie wydatki publiczne poniesione na zadania rozwojowe, ktre mogq byc
przedmiotem dofinansowania z funduszy strukturalnych i Funduszu Spjnosci UE. Dla zaliczenia konkretnego wydatku do
wydatkw strukturalnych nie ma znaczenia, czy sIuzyI on finansowaniu zadania korzystajqcego z pomocy UE, czy tez
zadanie to byIo w peIni finansowane srodkami krajowymi - istotna jest dopuszczalnosc wykorzystania srodkw budzetowych
UE przypisanych polityce strukturalnej do finansowania takiego wydatku. Oznacza to, ze do wydatkw strukturalnych
zaliczamy zarwno wydatki na zadania caIkowicie sfinansowane srodkami krajowymi, jak i wydatki na zadania
wspIfinansowane srodkami krajowymi i srodkami budzetowymi UE pochodzqcymi z funduszy strukturalnych lub z Funduszu
Spjnosci.
___

27
zostaIa wykorzystana na realizacj projektw zwiqzanych z bezposrednim wsparciem sektora
przedsibiorstw, a 18 (3,7 mld EUR) na rozwj zasobw ludzkich.
Wykres 24. Wydatki na realizacj polityki spjnosci w Polsce w latach 20072010 (mln EUR)
2 198,0
1 5Z2,1
3 191,1
1 805,2
Z11,8
33,3
1 3Z9,8
8Z1,5
Z81,
2 029,Z
1 030,8
1 350,3
0
1 000
2 000
000
000
5 000
000
2007 200 2009 2010
mln eur
infrastruktura podstawowa rozwj zasobw ludzkich bezposrednie wsparcie sektora przedsibiorstw

ZrdIo: NRR
Ponizej zaprezentowano podstawowe dane o wykorzystaniu srodkw unijnych w poszczeglnych
regionach. Biorqc pod uwag relacj srodkw pomocowych do PKB generowanego w regionach,
najwikszym ich beneficjentem w okresie 2004201S bdzie wojewdztwo warminsko
mazurskie, ktre dysponowac bdzie srodkami stanowiqcymi przecitnie 4,S PKB w tym regionie, a
nastpnie podlaskie (4,2 PKB). W krancowo innej sytuacji znajduje si Nazowsze uzyskujqce srodki
o wartosci 1,7 PKB.
Relacje te, przedstawione na mapie nr 3, pokazujq, ze najwiksze srodki w stosunku do PKB,
otrzymujq wojewdztwa najsIabsze ekonomicznie.
Napa 3. Relacja funduszy pomocowych (wkIad unijny i krajowy) do PKB w latach 2004201S
(w )
Kolory na mapie oraz liczby pogrubionq czcionkq obrazujq sredni udziaI w okresie 2004201S
ZrdIo: NRR, obliczenia !BNCR i Prevision
RAPORT POLSKA 2011
28
WpIyw polityki spjnosci na rozwj spoIecznogospodarczy Polski
w latach 20072010
W latach 20072010 wpIyw srodkw unijnych na rozwj gospodarczy Polski byI znaczqcy. Fundusze
europejskie oddziaIywaIy w istotnym stopniu na wzrost gospodarczy, proces konwergencji z krajami
UE oraz aktywnosc inwestycyjnq.
Poczqtkowe lata wdrazania w Polsce instrumentw wspIfinansowanych ze srodkw funduszy
strukturalnych wpIywaIy na gospodark naszego kraju w zasadzie wyIqcznie kanaIami popytowymi.
Dlatego tez oddziaIywanie na wzrost realnego PKB w poszczeglnych latach okresu 20042010
zwiqzane byIo przede wszystkim ze strukturq strumieni pIatnosci. WpIyw funduszy osiqgnqI chwilowe
minimum w 2008 r., jednak, wraz ze znacznym przyspieszeniem od 2003 r. wydatkowania srodkw
NSS 20072013, fundusze UE ponownie zaczIy wyraznie podnosic dynamik polskiego PKB.
PrzyczyniIy si do tego takze wciqz obecne w gospodarce efekty realizacji NPR 20042006. W 2010 r.
dodatkowy wzrost gospodarczy na skutek wdrazania w Polsce instrumentw polityki
spjnosci UE wynisI okoIo 0,61 p.p.
36
.
Wykres 2S. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na tempo wzrostu PKB w cenach staIych
(odchylenia od scenariusza bez srodkw UE w p.p.)
1,0
0,0
1,0
2,0
2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010 2011 2012 2013 2014 201S
p
.
p
.
NaNoR3 EU!mpactNod!!! Hermin

ZrdIo: NRR
W caIym analizowanym okresie mozna byIo zaobserwowac pozytywny wpIyw wykorzystania srodkw z
funduszy unijnych na bezwzgldny poziom PKB (w cenach biezqcych). W 2010 r. poziom PKB byI
dziki realizacji polityki spjnosci wyzszy o okoIo 2,1S,8. Za prawie 30 tego efektu odpowiadaI
wzrost zagregowanego popytu spowodowany napIywem do gospodarki srodkw pochodzqcych z
funduszy strukturalnych UE. PozostaIe niecaIe 10 zwiqzane byIo z efektami podazowymi, przede
wszystkim ze wzrostem poziomu produktywnosci kapitaIu prywatnego stymulowanego akumulacjq
kapitaIu publicznego oraz z obnizeniem kosztw prywatnych inwestycji w wyniku bezposredniego
wsparcia przedsibiorstw.
Wykres 26. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na poziom PKB w cenach biezqcych (odchylenia
od scenariusza bez srodkw UE w )
0
3
6
3
12
2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010 2011 2012 2013 2014 201S

ZrdIo: NRR

36
Prezentowane oceny sq oparte na badaniach ewaluacyjnych przy wykorzystaniu trzech modeli makroekonomicznych:
obliczeniowego modelu rwnowagi oglnej NaNor3, bdqcego rozbudowanq wersjq modeli NaNoR wykorzystywanych w
poprzednich latach przez !nstytut Badan nad Cospodarkq Rynkowq i Prevision do analiz efektw funduszy unijnych,
dynamicznego, stochastycznego modelu rwnowagi oglnej duzej skali Eu!mpactNod!!!, opracowanego w !nstytucie
Badan Strukturalnych,
Ssektorowego modelu Hermin polskiej gospodarki (HPLS), bdqcego elementem systemu modeli zbudowanego na
zlecenie Dyrekcji Ceneralnej Komisji Europejskiej ds. Polityki Regionalnej (DC REC!O) przez midzynarodowe
konsorcjum badawcze z udziaIem WrocIawskiej Agencji Rozwoju Regionalnego.
___

23
Skuteczne wykorzystanie przez Polsk instrumentw polityki spjnosci pozwoliIo na istotne
przyspieszenie procesu konwergencji realnej do wyzej rozwinitych gospodarek Unii Europejskiej.
Szacuje si, ze pod koniec realizacji NSS 20072013 poziom PKB per capita w Polsce zblizy si do
70 wartosci przecitnie notowanej w 27 krajach Wsplnoty.
Wykres 27. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na poziom PKB (w PPS) na mieszkanca w
odniesieniu do UE27 (odchylenia od scenariusza bez srodkw UE w p.p.)
0
2
4
2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010 2011 2012 2013 2014 201S
p
.
p
.

ZrdIo: NRR
Finansowane srodkami z UE nakIady infrastrukturalne oraz bezposrednie wsparcie przedsibiorstw
znaczqco przyczyniajq si do ozywienia aktywnosci inwestycyjnej w Polsce, prowadzqc do podniesienia
poziomu nakIadw brutto na srodki trwaIe oraz zwikszenia stopy inwestycji.
WpIyw funduszy unijnych na poziom inwestycji w gospodarce w okresie 20072010 ujawniaI si
przede wszystkim poprzez zwikszenie zagregowanego popytu, w zwiqzku z czym wpIyw ten byI
bezposrednio zwiqzany z czasowq alokacjq wsparcia. W okresie 20032010 nastqpiIo wyrazne
zwikszenie oddziaIywania polityki spjnosci na poziom inwestycji - w 2010 r. byIy one wyzsze o 3,3
30,2.
Wykres 28. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na wielkosc nakIadw brutto na srodki trwaIe
w cenach biezqcych (odchylenia od scenariusza bez srodkw UE w )
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
S0,0
2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010 2011 2012 2013 2014 201S

ZrdIo: NRR
Szacunki wskazujq, ze dziki realizacji polityki spjnosci w 2010 r. stopa inwestycji byIa wyzsza o
1,33,3 p.p.
Wykres 23. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na stop inwestycji (odchylenia od scenariusza
bez srodkw UE w p.p.)
0,0
2,0
4,0
6,0
2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010 2011 2012 2013 2014 201S
p
.
p
.

ZrdIo: NRR

RAPORT POLSKA 2011
30
Prognoza rozwoju sytuacji makroekonomicznej w okresie 20112012 oraz wyzwania
rozwojowe dla polskiej gospodarki
Srednio i dIugookresowe prognozy instytucji midzynarodowych dotyczqce wzrostu gospodarczego na
nowq dekad zostaIy obnizone w stosunku do ubiegIorocznych, ponadto podkreslajq one duzy
margines bIdu i niepewnosci. W najblizszych latach nie mozna wykluczyc kolejnych wstrzqsw
finansowych i gospodarczych czy zagrozenia niewypIacalnosciq niektrych panstw.
Do gIwnych globalnych wyzwan, ktre stwarzajq zarwno szanse, jak i zagrozenia dla tempa i
trwaIosci rozwoju oraz konkurencyjnosci gospodarczej poszczeglnych krajw, w tym Polski
37
, nalezq:
O podwojenie po 1330 r. globalnych zasobw pracy, prostej i wykwalifikowanej (zwIaszcza w krajach
o gospodarkach wschodzqcych Azji i Europy Srodkowej i Wschodniej), angazujqcej si coraz silniej
w produkcj i eksport na rynki midzynarodowe, co powoduje zmiany kierunkw specjalizacji i
struktury wymiany midzynarodowej,
O wejscie nowych potg gospodarczych na scen globalnq XX! wieku i uzyskanie przez nie roli siI
napdowych gospodarki swiatowej,
O przyspieszenie rewolucji naukowoinformacyjnotechnicznej, rozwj kapitaIu ludzkiego,
innowacyjnosci i gospodarki opartej na nowoczesnej wiedzy w rznych czsciach swiata,
O liberalizacja i znaczqcy wzrost midzynarodowych obrotw towarowych, usIugowych,
kapitaIowych, a takze midzynarodowego przepIywu pracownikw, informacji i wiedzy,
O nasilajqca si rywalizacja o dostp do surowcw energetycznych, wody i zywnosci,
O przemieszczanie produkcji z najbardziej rozwinitych krajw Ameryki PInocnej i Europy do krajw
o gospodarkach wschodzqcych,
O rosnqca integracja gospodarcza i finansowa w skali regionw, kontynentw i swiata,
O zagrozenia trwaIego rozwoju, wynikajqce ze splotu czynnikw strukturalnych oraz problemw
globalnych i lokalnych o charakterze demograficznym, klimatycznym, ekologicznym,
energetycznosurowcowym, zywnosciowym itd.
]ednym z najpowazniejszych problemw z punktu widzenia mozliwosci zapewnienia trwaIego,
dIugookresowego rozwoju Polski, jak i innych krajw Unii Europejskiej, jest osIabienie dynamiki
demograficznej i starzenie si ludnosci oraz przewidywane negatywne skutki
ekonomiczne i spoIeczne tego zjawiska dla wzrostu gospodarczego, systemu emerytalnego i
finansw publicznych.
WedIug opracowan Komisji Europejskiej, potencjalna roczna stopa wzrostu PKB w 1S starych i 12
nowych krajach Unii obnizy si - gIwnie na skutek czynnikw demograficznych - z 2,2 i 3,8 w
latach 13382007 (sprzed kryzysu) do odpowiednio 1,4 i 2,6 w latach 20112020.
Komisja prognozuje, ze procesy realnej konwergencji bdq nadal przebiegac w ramach Unii
Europejskiej, ale tempo wzrostu PKB w obu wyrznionych wyzej grupach krajw bdzie wolniejsze niz
w poprzedniej dekadzie i nizsze niz w Stanach Zjednoczonych i w Azji. Stanie si tak nie tylko ze
wzgldu na zerowe (w UE1S) czy negatywne (w UE12) zmiany potencjalnych nakIadw czynnika
pracy, ale tez malejqce przyrosty nakIadw kapitaIu oraz - w szczeglnosci nizszy wpIyw na zmiany
PKB wzrostu oglnej produktywnosci czynnikw wytwrczych (TFP) w porwnaniu z okresem 1338
2007, jak i ze wzrostem TFP w latach 20112020 u gIwnych globalnych konkurentw.
Przewidywania dla Polski na 2011 rok i dalsze lata obarczone sq duzq niepewnosciq, na co wskazujq
instytucje opracowujqce prognozy gospodarcze. Otoczenie zewntrzne pozostaje nadal waznym
zrdIem niepewnosci w zakresie perspektyw dalszego wzrostu gospodarczego, ale na koniunktur
gospodarczq w Polsce bdzie takze wywierac znaczqcy wpIyw przyszIa polityka fiskalna - obecna
nierwnowaga fiskalna stanowi jedno z powazniejszych zagrozen rozwojowych Polski,
ograniczajqcych mozliwosci budowy nowych przewag konkurencyjnych naszej gospodarki.

37
Sq one zbiezne z wyzwaniami zawartymi w raporcie Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, KP RN.
___

31
Do najwazniejszych czynnikw determinujqcych sciezk wzrostu gospodarczego w Polsce w
najblizszych latach nalezq:
O uwarunkowania zewntrzne, w tym tempo rozwoju gospodarczego Unii Europejskiej, bdqcej
najwikszym partnerem handlowym naszego kraju,
O skala i struktura niezbdnej konsolidacji fiskalnej, wpIywajqce w znacznej mierze na popyt
krajowy, w tym spozycie oraz na inwestycje sektora publicznego,
O poziom oraz struktura nakIadw inwestycyjnych przedsibiorstw, determinujqcych wzrost
potencjaIu gospodarczego, zwIaszcza w sektorach zaawansowanych technologicznie,
O efektywnosc instrumentw polityki spoIecznej nakierowanych na wzrost aktywnosci zawodowej
rznych grup ludnosci.
Czynniki te bdq miaIy kluczowe znaczenie dla tempa wzrostu PKB, jego struktury, nowoczesnosci
gospodarki oraz rozwoju sytuacji na rynku pracy.
Badania koniunktury (NBP) wskazujq na mozliwosc ozywienia inwestycji w 2011 r., co wynika ze
wzrostu liczby firm (gIwnie duzych przedsibiorstw) planujqcych inwestycje i zwikszenie nakIadw
inwestycyjnych. Stopien wykorzystania mocy produkcyjnych systematycznie wzrasta i ksztaItuje si
nieco powyzej sredniej wieloletniej, co przy relatywnie korzystnych ocenach oglnego stanu
koniunktury moze sprzyjac poprawie dynamiki inwestycji.
WedIug prognoz NF i Komisji Europejskiej, dziki odbudowie popytu krajowego tempo wzrostu PKB
w Polsce przyspieszy w 2011 r. do okoIo 4. OECD i !NF szacuje go nieco nizej, na poziomie
poprzedniego roku, czyli 3,33,8. Prognozowany jest wzrost nakIadw inwestycyjnych w
granicach blisko 10 oraz obnizenie o kilka punktw procentowych stopy bezrobocia (okoIo
3,03,4 w 2011 r. oraz 8,8 w 2012 r.).
W 2012 r. wymienione wyzej instytucje midzynarodowe przewidujq dla Polski obnizenie tempa
wzrostu do 3,63,8. Rwniez mniej optymistycznie niz zakIada rzqd polski w aktualnym programie
konwergencji, prognozujq ksztaItowanie si deficytu i dIugu sektora instytucji rzqdowych i
samorzqdowych na lata 20112012. Szacuje si, ze wskaznik inflacji bdzie ksztaItowaI si na
wyzszym poziomie niz w 2010 r., okoIo 3,S 4,0.
Tabela 6. Prognoza podstawowych wskaznikw ()
Kategoria 2011 2012
PROCRAN KONWERCENC]! 2011
Wzrost PKB 4,0 4,0
NakIady inwestycyjne 3,3 7,1
H!CP 3,S 2,8
Pracujqcy 1,6 1,2
Stopa bezrobocia (BAEL) 3,4 8,8
Wynik S!RiS
38
S,6 2,3
DIug S!RiS S4,3 S4,1
KON!S]A EUROPE]SKA
Wzrost PKB 4,0 3,7
NakIady brutto na srodki trwaIe 3,7 7,0
H!CP 3,8 3,2
Pracujqcy 1,1 1,0
Wynik S!RiS S,8 3,6
DIug S!RiS SS,4 SS,1
OECD
Wzrost PKB 3,3 3,8
NakIady brutto na srodki trwaIe 3,7 3,7
CP! 4,2 3,1
Stopa bezrobocia (BAEL) 3,4 8,S
Wynik S!RiS S,8 3,7

38
Sektor instytucji rzqdowych i samorzqdowych (S!RiS), wedIug ESA'3S.
RAPORT POLSKA 2011
32
Kategoria 2011 2012
Nidzynarodowy Fundusz Walutowy
Wzrost PKB 3,8 3,6
CP! 4,1 2,3
ZrdIo: Program Konwergencji. Aktualizacja 2011, maj 2011, KE European Economic Forecast Spring 2011, OECD Economic
Outlook Nay 2011, !NF World Economic Outlook April 2011
Na mozliwe ksztaItowanie si podstawowych zjawisk spoIecznogospodarczych w najblizszej
przyszIosci wskazujq midzy innymi wskazniki wyprzedzajqce koniunktury
33
.
Wskaznik Wyprzedzajqcy Koniunktury (WWK)
40
informujqcy o przyszIych tendencjach w gospodarce,
od poczqtku 2011 roku nie wykazuje zdecydowanej tendencji do wzrostu, wskazujqc raczej na
utrzymanie tempa na poziomie osiqgnitym w 2010 r. Podkreslic jednak nalezy, iz gospodarka
powrciIa do trendu rozwojowego sprzed swiatowego kryzysu lat 2007-2003.
Za takim scenariuszem rozwoju w 2011 roku przemawiajq: wysoki poziom inflacji redukujqcy spozycie
indywidualne, wolniejszy napIyw nowych zamwien kierowanych do sektora przemysIowego oraz
narastajqce zapasy wyrobw gotowych w firmach.
Dodatkowym czynnikiem, ktry w peIni ujawni si w !! poIowie 2011 r., to efekty podwyzek
podstawowych stp procentowych NBP oraz duze prawdopodobienstwo dalszego zaciesniania polityki
monetarnej, co wpIynie na ograniczanie decyzji inwestycyjnych w sektorze prywatnym.
Wykres 30. Wskaznik Wyprzedzajqcy Koniunktury (WWK) 2007-2011

ZrdIo: B!EC

Wskaznik Rynku Pracy (WRP)
41
poczqwszy od ostatnich miesicy 2010 r. nie wskazuje na
tendencj do trwaIego obnizania stopy bezrobocia w kraju. Z ocen wynika, ze nie nalezy
spodziewac si istotnego, trwaIego spadku stopy bezrobocia (ponizej 12 na koniec roku).

33
Wyniki badan Biura !nwestycji i Cykli Ekonomicznych (B!EC).
40
Wskaznik Wyprzedzajqcy Koniunktury (WWK) jest krtkookresowq prognozq oglnej aktywnosci gospodarczej. SkIadowe
WWK to: podaz pieniqdza N3, podstawowy wskaznik gieIdowy W!C, zadIuzenie gospodarstw domowych z tytuIu kredytw,
wydajnosc pracy w przemysle, napIyw nowych zamwien do przedsibiorstw sektora przemysIowego, zapasy wyrobw
gotowych w przemysle, ocena stanu finansw firm przemysIowych, oceny menedzerw przedsibiorstw nt. kondycji
gospodarki.
41
Wskaznik Rynku Pracy (WRP) jest krtkookresowq prognozq stopy bezrobocia rejestrowanego. ]ego skIadowe to: liczba osb
wyrejestrowanych ze spisu bezrobotnych z tytuIu podjcia pracy, liczba nowo zarejestrowanych bezrobotnych, liczba ofert
pracy, liczba bezrobotnych zwolnionych z przyczyn lezqcych po stronie zakIadu pracy, liczba godzin przepracowanych w
tygodniu, wielkosc zasiIkw dla bezrobotnych wypIacanych w skali kraju, oglna ocena stanu gospodarki, przewidywania co
do wielkosci zatrudnienia w sektorze przedsibiorstw produkcyjnych.
___

33
Wykres 31. Wskaznik Rynku Pracy (WRP) 2007-2010
ZrdIo: B!EC

Z przedstawionych powyzej informacji wynikajq nastpujqce wnioski:
O Pomimo dobrych na ogI wynikw makroekonomicznych uzyskanych przez Polsk w ubiegIym
dziesicioleciu, zwIaszcza na tle innych panstw Unii Europejskiej, sytuacja gospodarcza i
finansowa kraju u progu nowej dekady jest zIozona i wymaga podejmowania w najblizszych latach
trudnych reform i niepopularnych dziaIan, ze wzgldu na kumulacj wyzwan i zagrozen o
charakterze globalnym i lokalnym, zaostrzonych w wyniku recesji wzrostu i zewntrznych
turbulencji finansowych. Nalezy do nich - podobnie jak w wielu innych krajach UE koniecznosc
ograniczenia deficytu finansw publicznych (sektora rzqdowego i samorzqdowego) oraz
powstrzymanie wzrostu relacji dIugu publicznego do PKB.
O Do barier utrudniajqcych osiqganie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, oprcz zjawisk
demograficznych, polegajqcych na spadku liczebnosci rocznikw wkraczajqcych w wiek aktywnosci
zawodowej oraz szybkim wzroscie liczebnosci osb w wieku poprodukcyjnym, nalezy przede
wszystkim niski poziom oszczdnosci krajowych (ktry nie sprzyja ekspansji inwestycyjnej) oraz
sIaba innowacyjnosc gospodarki polskiej.
O Polityka rozwojowa kraju powinna sprzyjac pobudzaniu wzrostu demograficznego i podnoszeniu
stopy zatrudnienia, zwikszaniu kapitaIu spoIecznego i intelektualnego oraz innowacyjnosci (m.in.
przez polityk naukowq i edukacyjnq oraz znaczqcy wzrost nakIadw na badania i rozwj),
podnoszeniu krajowej stopy oszczdnosci i efektywnosci inwestowania oraz zwikszaniu
atrakcyjnosci Polski, jako miejsca inwestowania dla inwestorw zagranicznych i krajowych.

RAPORT POLSKA 2011
34
2. KONKURENCY]NOSC COSPODARK!
1. PRZEDS!EB!ORCZOSC W POLSCE
1.1. Rozwj przedsibiorczosci w latach 20072010
WedIug stanu na 31 grudnia 2010 r. w Polsce zarejestrowanych byIo 3 303,8 tys. podmiotw
gospodarki narodowej, tj. o 273,8 tys. (7,S) wicej niz w koncu 2006 r. i o 328,2 tys. (3,2)
wicej niz w koncu 2003 r.
42
Niewielki spadek liczby zarejestrowanych w 2003 r. podmiotw (o 0,4),
jaki nastqpiI pod wpIywem spowolnienia gospodarczego w warunkach swiatowego kryzysu
gospodarczego, zostaI ze znacznq nadwyzkq wyrwnany w 2010 r., gdy ich liczba zarejestrowanych
podmiotw zwikszyIa si o 4,S.
Niemniej wzrost liczby zarejestrowanych podmiotw zarwno po 2003 r., jak i w latach 20072010
ulegI znacznemu spowolnieniu w porwnaniu z okresem przedakcesyjnym (w latach 13372003 ich
liczba zwikszyIa si o 384,7 tys., tj. o 37,3). Nozna to wiqzac z oddziaIywaniem czynnikw
strukturalnych, a mianowicie z wygasaniem wIasciwej w poczqtkowej fazie transformacji - formie
ekspansji przedsibiorczosci polegajqcej na tworzeniu duzej liczby nowych podmiotw i
przechodzeniem do rozwoju przedsibiorczosci opartego przede wszystkim na rozbudowie potencjaIu i
wzmacnianiu konkurencyjnosci istniejqcych podmiotw gospodarczych.
Tabela 7. Podmioty gospodarki narodowej wg form wIasnosci i liczby pracujqcych
zarejestrowane w rejestrze RECON w latach 2006 i 2010 (stan na 31 grudnia 2010 r.)
Wyszczeglnienie 2006 2010
UdziaI w
Przyrost
20062010
Zmiana
20062010
()
2006 2010
Podmioty ogIem 3636033 3303802 100,0 100,0 273763 7,S
Osoby fizyczne prowadzqce dziaIalnosc
gospodarczq 276S348 234236S 76,1 7S,3 177617 6,4
Podmioty bez osb fizycznych 870631 366837 23,3 24,7 36146 11,0
Sektor publiczny
w tym
przedsibiorstwa panstwowe
138763

313
121348

246
3,8

0,03
3,1

0,01
16821

667
12,1

73,1
Sektor prywatny 3437270 37878S4 36,2 36,3 230S84 8,3
Podmioty wg liczby pracujqcych:
03 34SSS6S 3713677 3S,0 3S,0 2S8112 7,S
1043 147333 161SS0 4,1 4,1 141S7 3,6
S0243 28406 23731 0,8 0,8 132S 4,7
2S0333 3863 4033 0,1 0,1 170 4,4
1000 i wicej 812 811 0,02 0,02 1 0,1
ZrdIo: Zmiany strukturalne grup podmiotw gospodarki narodowej wpisanych do rejestru RECON, CUS, Warszawa 2011. Dane
z 2011 r. i poprzednich lat oraz obliczenia wIasne.
Podstawowq czsc zarejestrowanych podmiotw stanowiIy osoby fizyczne prowadzqce dziaIalnosc
gospodarczq
43
, gIwnie handlowq, budowlanq, obsIug nieruchomosci, wynajem i usIugi zwiqzane z
prowadzeniem dziaIalnosci gospodarczej, jednak ich udziaI wykazywaI tendencj spadkowq: z 78,1
w 2003 r. do 76,1 w 2006 r. i 7S,3 w 2010 r.
Zdecydowanie dominowaIy podmioty sektora prywatnego (36,3 ogIu zarejestrowa
nych w koncu 2010 r.). Efektem przeksztaIcen wIasnosciowych byI malejqcy udziaI sektora
publicznego, z 3,8 w 2006 r. do 3,1 w 2010 r. Liczba przedsibiorstw panstwowych zmniejszyIa

42
WedIug CUS w 2003 r. dziaIalnosc gospodarczq prowadziIo 1 673,S tys. przedsibiorstw niefinansowych. Podmioty aktywne
stanowiIy tym samym okoIo 4S ogIu zarejestrowanych na koniec 2003 r. Struktura aktywnych przedsibiorstw
niefinansowych wg wielkosci byIa podobna, jak podmiotw zarejestrowanych - 38,3 stanowiIy przedsibiorstwa maIe (w
tym 3S,3 mikroprzedsibiorstwa), 0,3 srednie i 0,2 duze. ZrdIo: DziaIalnosc przedsibiorstw niefinansowych w
2003 roku, CUS, Warszawa 2011 i obliczenia wIasne.
43
Bez osb prowadzqcych indywidualne gospodarstwa w rolnictwie.
___

3S
si z 1 736 w 2003 r. do 313 w 2006 r. i 246 w 2010 r., w koncu analizowanego okresu stanowiIy one
zaledwie 0,01 ogIu podmiotw gospodarczych.
Nidzy rokiem 2006 i 2010 nie zmieniIa si struktura podmiotw gospodarczych wg wielkosci
mierzonej liczbq pracujqcych. DominowaIy mikroprzedsibiorstwa o liczbie pracujqcych do 3 osb
(3S), a liczony Iqcznie z mikroprzedsibiorstwami udziaI maIych przedsibiorstw (o liczbie
pracujqcych do 43 osb) przekraczaI 33. Przedsibiorstwa srednie (S0243 pracujqcych) stanowiIy
0,8 zarejestrowanych, a duze (2S0333 pracujqcych) - 0,1. Znikomy (0,02) byI udziaI
przedsibiorstw najwikszych, o liczbie pracujqcych 1000 i wicej osb.
Waznq czsciq sektora przedsibiorstw staIy si podmioty z kapitaIem zagranicznym. W koncu 2010 r.
w Polsce zarejestrowanych byIo 6S 406 spIek z udziaIem kapitaIu zagranicznego, o 16 433
(33,6) wicej niz w koncu 2003 r. StanowiIy one wprawdzie tylko 1,7 ogIu podmiotw i 21,6
wszystkich zarejestrowanych spIek handlowych, jednak ich rola w gospodarce byIa znacznie wiksza.
WedIug ostatnich dostpnych danych, w 2003 r. na grup podmiotw o liczbie pracujqcych 10 i wicej
osb (tj. z wyIqczeniem mikroprzedsibiorstw) przypadaIo 28,6 caIkowitego zatrudnienia, 37,4
aktyww trwaIych i 38,S inwestycji na nowe srodki trwaIe, 41,2 przychodw z caIoksztaItu
dziaIalnosci i az 71,3 sprzedazy eksportowej
44
.
!stotnym zjawiskiem jest zaciesnianie powiqzan (w zakresie kontroli i/lub wIasnosci) midzy
przedsibiorstwami. W 2003 r. CUS zidentyfikowaI 14 037 krajowych przedsibiorstw powiqzanych w
grupy (najwicej w handlu i naprawach pojazdw samochodowych oraz w przetwrstwie
przemysIowym)
4S
.
Zjawisko to zasIuguje na uwag w kontekscie wnioskw z przeprowadzonego w 2010 r. przez OECD
okresowego przeglqdu gospodarki Polski
46
. W raporcie wskazano, ze istniejqca w Polsce struktura
przedsibiorstw z dominacjq najmniejszych podmiotw stanowi istotnq przeszkod w wykorzystaniu
szans, jakie niesie proces globalizacji, gdyz niewielkie przecitnie rozmiary firm i ich doswiadczenie w
eksporcie utrudniajq aktywnosc na odlegIych rynkach pozaeuropejskich
47
. W tych warunkach,
dziaIania na rzecz eliminowania barier rozwoju przedsibiorstw oraz wspierania rozbudowy ich
potencjaIu, innowacyjnosci i internacjonalizacji nalezq do podstawowych czynnikw poprawy
midzynarodowej konkurencyjnosci gospodarki Polski.
1.2. Wydajnosc pracy
Polska systematycznie zmniejsza dystans w stosunku do sredniej unijnej w zakresie wydajnosci pracy,
jednak jest on nadal znaczny.
W 2010 r. wydajnosc pracy w Polsce, mierzona wartosciq PKB wg parytetu siIy nabywczej w
przeliczeniu na 1 zatrudnionego stanowiIa 66,S sredniej dla UE27, o 6,3 p.p. wicej niz w
2003 r. i o S,S p.p. wicej niz w 2006 r. Na tle pozostaIych nowych panstw czIonkowskich z Europy
Srodkowej i Wschodniej zarwno poziom wydajnosci pracy w Polsce, jak i skal jego poprawy w latach
20072010 mozna ocenic jako przecitne (w obu klasyfikacjach 6 miejsce w grupie 10 krajw).
Stanowiqc 2/3 sredniej unijnej byIa ona wyraznie nizsza niz w SIowenii i SIowacji, gdzie przekraczaIa
80 sredniej UE27 (a takze niz w Czechach, na Wgrzech i w Estonii), lecz znacznie wyzsza niz w
BuIgarii i Rumunii, gdzie ksztaItowaIa si nadal (mimo szybkiego wzrostu w tym ostatnim kraju)
ponizej S0 sredniej UE.

44
DziaIalnosc gospodarcza podmiotw z kapitaIem zagranicznym w 2003 roku, CUS, Warszawa 2010.
4S
DziaIaIo 1114 grup krajowych (z wyIqcznie polskimi jednostkami dominujqcymi i zaleznymi) oraz 882 grupy kontrolowane
przez kapitaI zagraniczny lub z podmiotami zaleznymi zlokalizowanymi za granicq. Crupy przedsibiorstw w Polsce w 2003 r.,
CUS, Departament Przedsibiorstw, Warszawa, 28.01.2011.
46
OECD Economic Surveys: Poland, volume 2010/8, OECD, Paris, April 2010.
47
Przytoczone w raporcie OECD dane pokazujq, ze o ile w Polsce mikroprzedsibiorstwa stanowiq 36,6 oglnej liczby
dziaIajqcych maIych przedsibiorstw i S7,8 ich zatrudnienia, o tyle w UE27 udziaIy te wynoszq srednio 31,3 i 44,2.
Odsetek duzych firm w Polsce i UE jest wprawdzie taki sam (0,2), jednak liczba zatrudnionych w przecitnej duzej firmie w
UE jest o 37 wyzsza niz w Polsce (10S8 wobec 774). Ponadto odsetek nowych firm utrzymujqcych si na rynku nalezy w
Polsce do najnizszych w OECD. !bidem, str. 136137.
RAPORT POLSKA 2011
36
Tabela 8. Wydajnosc pracy w nowych panstwach czIonkowskich UE z Europy Srodkowej
i Wschodniej w latach 20062010 (PKB wg parytetu siIy nabywczej w przeliczeniu na jednego
zatrudnionego, UE27=100)
Zmiana
2010/06 w
p.p.
SIowenia 83,4 83,1 83,3 81,6 81,3 1,S
SIowacja 71,8 76,6 73,8 81,2 82,6 +10,8
Czechy 63,6 71,7 72,S 73,4 71,8 +2,2
Wgry 68,2 68,4 71,3 72,7 70,3 +2,7
Estonia 62,4 6S,7 64,7 6S,3 70,1 +7,7
POLSKA 61,1 62,2 62,2 6S,4 66,6 +S,S
Litwa S6,S S3,3 61,7 S7,6 62,3 +6,4
Lotwa 43,1 S1,6 S1,8 S3,3 S4,3 +S,8
Rumunia 33,8 43,4 48,3 48,1 47,4 +7,6
BuIgaria 36,4 37,S 33,S 40,1 41,S +S,1
ZrdIo: Eurostat i obliczenia wIasne
Stosunkowo wysoka wydajnosc pracy cechuje dziaIajqce w Polsce podmioty z kapitaIem
zagranicznym. W latach 13372004 byIa ona w tej grupie przecitnie okoIo dwukrotnie wyzsza niz w
przedsibiorstwach z kapitaIem wyIqcznie polskim, jednak w nastpnych latach ich przewaga zaczIa
systematycznie malec - do 64 w 2008 r. Wskazuje to na pozytywne zmiany zachodzqce w okresie
poakcesyjnym w przedsibiorstwach bez udziaIu kapitaIu zagranicznego
48
.
1.3. Koszty pracy
Na podstawie danych Eurostat szacuje si, ze w latach 20072010
43
godzinowe koszty pracy (w EUR)
zwikszyIy si w Polsce o okoIo 32, tj. nieco bardziej niz w Czechach i na Wgrzech (odpowiednio o
26 i 24), lecz o wiele mniej niz BuIgarii i Rumunii (o okoIo 80). W UE27 przecitny wzrost
godzinowych kosztw pracy wynisI w tym okresie zaledwie 12, w tym np. w Niemczech 6.
Szybszy wzrost kosztw pracy w panstwach czIonkowskich o najnizszym ich poziomie oznacza
tendencj do wyrwnywania poziomu kosztw pracy na jednolitym rynku europejskim. O
ile w 2006 r. godzinowe koszty pracy w UE27 byIy przecitnie 3,3 razy wyzsze niz w Polsce, o tyle w
2010 r. byIy wyzsze okoIo 2,8krotnie, relacja kosztw pracy w Niemczech i w Polsce zmalaIa w tym
okresie z 4S8 do 368 (Polska=100). Nieco wyzsze niz w Polsce pozostajq godzinowe koszty pracy w
Czechach, choc rznica zmniejszyIa si z okoIo 18 w 2006 r. do okoIo 13 w 2010 r. Natomiast wg
wstpnych, szacunkowych danych poziom godzinowych kosztw pracy w Polsce w latach 20032010
nieznacznie przekroczyI notowany na Wgrzech. Nimo bardzo szybkiego wzrostu, znacznie nizsze niz
w Polsce pozostajq koszty pracy w BuIgarii i Rumunii. W 2010 r. stanowiIy one odpowiednio 37 i
62 godzinowych kosztw pracy w Polsce.
Tabela 3. Koszty pracy w Polsce na tle UE27 i wybranych panstw czIonkowskich
w latach 20062010 (w EUR/godzin)
a

Wzrost
2010/06
/p.p.
Polska
jako UE27
6,03
30,4
6,78
32,3
7,S1
3S,0
7,30
36,0
7,37
3S,8
32,2
S,4
UE27 13,8S 20,S8 21,4S 21,3S 22,2S 12,1
Niemcy 27,60 27,80 28,S0 23,16 23,33 6,3
Czechy 7,14 7,88 8,S0 8,36 3,01 26,2
Wgry 6,34 7,13 7,70 7,88 7,8S 23,8

48
Porwnaj: !nwestycje zagraniczne w Polsce, !nstytut Badan Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2010, str. 176177.
43
!!!! kwartaI 2010 r.
___

37
a

Wzrost
2010/06
/p.p.
Rumunia 2,68 3,41 4,14 4,64 4,30 82,8
BuIgaria 1,6S 1,83 2,42 2,74 2,37 80,0
Uwagi:
a
!!!! kwartaI 2010 r.
Nalejqca przewaga Polski w zakresie kosztw pracy w stosunku do krajw wysoko
rozwinitych jest obiektywnym zjawiskiem rozwojowym. Oznacza ona stopniowq utrat jednego z
gIwnych atutw konkurencji na rynkach midzynarodowych i w przyciqganiu bezposrednich
inwestycji zagranicznych, jakim w okresie transformacji byIy stosunkowo niskie koszty pracy przy
jednoczesnie wysokich kwalifikacjach pracownikw. Wskazujq na to m.in. wyniki corocznego badania
inwestorw zagranicznych, prowadzonego na zlecenie PA!i!Z
S0
. Utrata przewagi w zakresie kosztw
pracy zmusza do przestawienia si na inne czynniki tworzenia przewagi konkurencyjnej, jak jakosc,
marka wyrobw, poziom techniki i innowacyjnosc.
1.4. Obciqzenia podatkowe
Obciqzenia podatkowe w Polsce nalezy uznac za umiarkowane na tle innych krajw UE,
ponadto w latach 20072003 wykazywaIy one w relacji do PKB tendencj spadkowq. Uciqzliwa dla
przedsibiorcw jest nie tyle wysokosc opodatkowania, co dIugie i skomplikowane procedury
podatkowe.
W 2003 r. wpIywy budzetowe stanowiIy w Polsce 37,2 PKB, o 3 p.p. mniej niz w 2006 r. ByI to
wskaznik nizszy od sredniej unijnej, stawiajqcy Polsk na 3. miejscu w UE27. Fiskalizm byI sIabszy od
przecitnego w UE zwIaszcza w odniesieniu do podatkw od dochodw, lecz mniejszy byI rwniez w
przypadku podatkw od produkcji i importu oraz swiadczen na ubezpieczenia spoIeczne.
Stawka podatku dochodowego od przedsibiorstw (C!T) miesci si w UE w przedziale od 10 w
BuIgarii i na Cyprze do okoIo 33 we Francji i Belgii i 3S na Nalcie
S1
. Stosowana obecnie w Polsce
(jak rwniez w Czechach i na SIowacji) stawka 13 lokuje te kraje na 311 miejscu w UE27 w
klasyfikacji wg rosnqcego poziomu C!T.
Pozycja Polski mniej korzystnie niz pod wzgldem poziomu opodatkowania dochodw przedsibiorstw
przedstawia si na tle innych krajw UE w przypadku stawek podatku od dochodw osobistych - P!T
(stawki 18 i 32 dajq szacunkowo 16 miejsce w UE) oraz maksymalnej stawki podatku vAT (23,
2023 miejsce w UE razem z Finlandiq, Crecjq i Portugaliq
S2
). ]esli wziqc pod uwag sredniq
wymienionych stawek podatkowych (C!T, P!T i vAT), to dla Polski wynosiIaby ona 22,3, co
dawaIoby 14 miejsce w UE27. Najnizszy w UE sredni poziom tych stawek cechuje BuIgari (okoIo
13), a najwyzszy Dani (okoIo 33).

S0
W latach 20072010 ocena kosztw pracy (przecitnie 3,08 w skali 1S) ksztaItowaIa si nieznacznie ponizej oglnej oceny
klimatu inwestycyjnego w Polsce (3,1S). Obliczenia wIasne na podstawie Klimat inwestycyjny w Polsce w 2010 r., Raport z
badania ilosciowego, TNS OBOP Warszawa, 27.10.2010 r.
S1
WedIug stanu w dniu S.01.2011 r.
S2
WedIug stanu w dniu S.01.2011 r. stawka P!T ksztaItowaIa si w UE w granicach od 10 w BuIgarii do 38S3 w Danii, a
stawka vAT od 1S na Cyprze i w Luksemburgu do 2S w Danii, Szwecji i na Wgrzech, www.worldwidetax.com.
RAPORT POLSKA 2011
38
Tabela 10. Obciqzenia podatkowe w Polsce i UE27 w latach 20062003 (jako PKB)
Wyszczeglnienie 2006 2007 2008 2003
Zmiana
2003/06
w p.p.
WpIywy budzetowe
Polska
UE27
rznica w p.p.

40,2
44,8
4,6

40,3
44,7
4,4

33,S
44,6
S,1

37,2
44,0
6,8

3,0
0,8
.
Podatki od produkcji i importu
Polska
UE27
rznica w p.p.

14,2
13,S
+0,7

14,1
13,S
+0,6

14,2
13,1
+1,1

12,8
12,3
0,1

1,4
0,6
.
Podatki od dochodw
Polska
UE27
rznica w p.p.

7,S
13,3
S,8

8,6
13,4
4,8

8,6
13,1
4,S

7,4
12,3
4,3

0,1
0,3
.
WpIaty na swiadczenia spoIeczne
Polska
UE27
rznica w p.p.

12,2
13,6
1,4

12,0
13,4
1,4

11,3
13,6
2,3

11,3
14,1
2,8

0,3
+0,S
.
W najnowszym midzynarodowym rankingu warunkw prowadzenia dziaIalnosci gospodarczej,
opracowanym w 2010 r. przez Bank Swiatowy, w kategorii ,regulowanie zobowiqzan podatkowych"
Polska zajIa dopiero 121 miejsce w swiecie (na 183 sklasyfikowane kraje), o S0 pozycji gorsze niz w
2006 r.
S3
. Wprawdzie liczba pIatnosci podatkowych dokonywanych przez przedsibiorstwa
w ciqgu roku zmniejszyIa si z 43 do 23, jednak bardziej skomplikowane staIy si procedury
podatkowe, o czym moze swiadczyc niemal podwojenie czasu niezbdnego na ich zaIatwianie
(odpowiednio ze 17S godzin do 32S godzin rocznie). ZwikszyIa si takze stopa efektywnego
opodatkowania przedsibiorstw w Polsce, liczona jako suma wszystkich pIaconych przez niepodatkw
i obowiqzkowych swiadczen (z odliczeniem ulg i zwolnien) z 38,4 w 2006 r. do 42,3 w 2010 r.
Wskazniki te byIy jednak lepsze niz w 2003 r.
S4
W rezultacie Polska awansowaIa w odpowiedniej
kategorii rankingu Banku Swiatowego o 30 pozycji (ze 1S1. na 121. miejsce w swiecie).
1.S. Klimat inwestycyjny
Prowadzone corocznie w latach 20072010 badanie ankietowe inwestorw zagranicznych wskazuje na
pogorszenie klimatu inwestycyjnego w Polsce - niewielkie midzy rokiem 2007 i 2010, ale znaczqce w
2010 r. w stosunku do 2003 r.
Wykres 32. Ocena klimatu inwestycyjnego w Polsce w latach 20072010
a

3,13
3,11
3,30
3,04
3,00
3,10
3,20
3,30
2007 2008 2003 2010
Uwagi:
a
srednia ocen wg skali: 1 - bardzo zIa, 2 - zIa, 3 - srednia, 4 - dobra, S - bardzo dobra
ZrdIo: Klimat inwestycyjny w Polsce w 2010 r., Raport z badania ilosciowego, TNS OBOP, Warszawa 2010

S3
Doing Business 2011, Naking a Difference for Entrepreneurs, World Bank, Washington 2010, Doing Business 2007, How to
reform, World Bank, Washington 2007.
S4
Porwnaj: Doing Business 2010, World Bank, Washington 2003.
___

33
Bardzo wysokq ocen klimatu inwestycyjnego w 2003 r. mozna uznac za wyjqtkowq, zwiqzanq ze
stosunkowo dobrq sytuacjq makroekonomicznq Polski w warunkach swiatowego kryzysu finansowego i
gospodarczego.
Natomiast zmiana ocen midzy rokiem 2007 i 2010 byIa wypadkowq oddziaIywania czynnikw, z
ktrych jedne dziaIaIy w kierunku poprawy klimatu inwestycyjnego, a inne - jego pogorszenia.
Najwikszq popraw wykazywaIy w tym okresie oceny odnoszqce si do:
stabilnosci politycznej (o 1,23),
dostpnosci wykwalifikowanej siIy roboczej (o 0,4S),
infrastruktury drogowej (o 0,40)
SS
,
podczas gdy najwiksze pogorszenie dotyczyIo:
mozliwosci pozyskania finansowania (o 0,SS),
wielkosci rynku UE (o 0,31),
wielkosci rynku polskiego (o 0,1S).
Na oglnym wyniku zawazyIy wic w decydujqcej mierze nastpstwa globalnej recesji (zmniejszenie
chIonnosci rynku i trudniejszy dostp do finansowania przy wikszej jednoczesnie dostpnosci
kwalifikowanych pracownikw w warunkach wzrostu bezrobocia), choc na podkreslenie zasIugujq,
odnotowane przez inwestorw, pozytywne efekty zmian strukturalnych, jak rozbudowa infrastruktury
(zwIaszcza drogowej) i zmniejszenie obciqzen fiskalnych (redukcja stawek P!T, jak rwniez skIadki na
ubezpieczenia spoIeczne pIaconej przez pracodawcw i pracownikw).
1.6. Nidzynarodowa pozycja konkurencyjna
W latach 20072010 wyraznie poprawiIa si pozycja Polski w wiodqcych rankingach
midzynarodowej konkurencyjnosci, opracowywanych przez Swiatowe Forum Ekonomiczne i
Nidzynarodowy !nstytut Zarzqdzania Rozwojem. W najnowszych ich edycjach Polska jest
klasyfikowana na 1314 miejscu w UE i na 23 miejscu w grupie nowych panstw czIonkowskich.
Tabela 11. Nidzynarodowa konkurencyjnosc gospodarki Polski w latach 2006 i 2010
wg Swiatowego Forum Ekonomicznego
Wyszczeglnienie
Pozycja Polski w swiecie
a

Zmiana pozycji
2006 2010
Wskaznik konkurencyjnosci globalnej
(Clobal Competitiveness !ndex)
48 33 +3
Warunki podstawowe
w tym:
instytucje
infrastruktura
otoczenie makroekonomiczne
zdrowie i edukacja podstawowa
S7

73
S7
70
26
S6

S4
72
61
33
+1

+13
1S
+3
13
Stymulatory efektywnosci
w tym:
edukacja wyzsza i szkolenia
efektywnosc rynku dbr
efektywnosc rynku pracy
rozwj rynku finansowego
gotowosc technologiczna
wielkosc rynku
48

33
64
x
x
S1
x
30

26
4S
S3
32
47
21
+18

+7
+13
x
x
+4
x

SS
Znaczqce byIo takze polepszenie ocen dotyczqce dostpnosci materiaIw, surowcw i komponentw oraz jakosci
oferowanych gruntw inwestycyjnych (o 0,21), wysokosci obciqzen fiskalnych i dostpnosci mediw, tj. gazu, elektrycznosci,
kanalizacji itp. (o 0,14) oraz infrastruktury telekomunikacyjnej (o 0,13).
RAPORT POLSKA 2011
40
Wyszczeglnienie
a

Zmiana pozycji
2006 2010
!nnowacyjnosc i zaawansowanie biznesu
w tym:
zaawansowanie biznesu
innowacyjnosc
S1

63
44
S0

S0
S4
+1

+13
10
Uwagi:
a
wsrd 12S sklasyfikowanych krajw w 2006 r. i 133 krajw w 2010 r.
ZrdIo: The Clobal Competitiveness Report, World Economic Forum, edycje 20062007 i 20102011 oraz obliczenia wIasne
W najnowszej edycji (za lata 20102011) opracowywanego przez Swiatowe Forum Ekonomiczne
(WEF) wskaznika globalnej konkurencyjnosci Polska zajIa 33 miejsce na 133
sklasyfikowanych krajw. Oznacza to popraw o 3 pozycji w stosunku do wskaznika za lata 2006
2007. CzoIowe pozycje w rankingu zajIa Szwajcaria oraz najwyzej oceniona sposrd krajw UE
Szwecja. Sklasyfikowana na 14 miejscu w UE27 Polska wyprzedziIa m.in. Hiszpani i WIochy, a
sposrd nowych panstw czIonkowskich z Europy Srodkowej i Wschodniej lepszy wynik uzyskaIy tylko
Estonia i Czechy.
CIwnymi atutami Polski z punktu widzenia ksztaItowania jej midzynarodowej pozycji
konkurencyjnej sq wg rankingu WEF: wielkosc rynku (21 pozycja na 133 sklasyfikowanych krajw),
edukacja wyzsza i szkolenia (26) oraz rozwj rynku finansowego (32). Natomiast stosunkowo niskie
oceny zyskaIa infrastruktura (72 pozycja w swiecie), w tym zwIaszcza jakosc infrastruktury drogowej
(131), otoczenie makroekonomiczne (61) - gIwnie za sprawq niskich ocen deficytu budzetowego
(113) i dIugu publicznego (83), instytucje i innowacyjnosc (S4), efektywnosc rynku pracy (S3) oraz
zaawansowanie biznesu (S0). W stosunku do rankingu za lata 20062007 najwikszq popraw
odnotowano w odniesieniu do oceny instytucji i efektywnosci rynku dbr (o 13 pozycji) oraz
zaawansowania biznesu (o 13 pozycji). PogorszyIo si natomiast miejsce w rankingu w zakresie
infrastruktury (o 1S pozycji), zdrowia i edukacji podstawowej (o 13 pozycji) i innowacyjnosci (o 10
pozycji)
S6
.
]eszcze wyrazniej niz wg WEF wzrosIa w latach 20072010 pozycja Polski w rankingu
konkurencyjnosci opracowywanym przez Nidzynarodowy !nstytut Rozwoju Zarzqdzania (!ND) w
Lozannie. W 2010 r. Polska zajmowaIa w tym rankingu 32 miejsce wsrd S8 sklasyfikowanych
krajw, co oznaczaIo popraw o 18 pozycji w stosunku do 2006 r. W grupie 24 uwzgldnionych
krajw UE (bez Cypru, Nalty i Lotwy) byIa 13., a sposrd nowych panstw czIonkowskich ustpowaIa
tylko Czechom.
Tabela 12. Nidzynarodowa konkurencyjnosc gospodarki Polski w latach 20062010
wg Nidzynarodowego !nstytutu Zarzqdzania Rozwojem (!ND)
Wyszczeglnienie
a
Zmiana pozycji
w latach 2006
2010
2006 2007 2008 2003 2010
Oglna konkurencyjnosc S0 S2 44 44 32 +18
Wyniki gospodarki 46 41 31 33 24 +22
Efektywnosc rzqdzenia S0 S2 43 44 36 +14
Efektywnosc biznesu S2 S2 S0 S0 38 +14
!nfrastruktura 33 40 37 33 36 +3
Uwagi:
a
Wsrd S8 sklasyfikowanych krajw w 2010 r.
ZrdIo: !ND World Competitiveness Scoreboard 2010 , na: www.worldcompetitiveness.com oraz obliczenia wIasne
Najlepiej oceniono wyniki gospodarki (24. na S8 objtych rankingiem krajw), gorzej efektywnosc
rzqdzenia i infrastruktur (36. miejsce) oraz efektywnosc biznesu (38.). ]esli wziqc pod uwag kryteria
szczegIowe, to stosunkowo najwyzej sklasyfikowano Polsk w kategoriach: ,gospodarka kraju" (16
miejsce), ,ceny" (20) i ,edukacja" (24), zas najnizej - w kategoriach: ,infrastruktura techniczna" oraz
,zdrowie i srodowisko naturalne" (41), a takze ,finanse publiczne" oraz ,odczucia i wartosci" (33) i
,rynek pracy" (38).

S6
Ze wzgldu na zmiany metodologiczne, porwnywalne oceny za lata 20062007 i 20102011 nie sq dostpne dla wszystkich
skIadowych rankingu WEF.
___

41
We wszystkich podstawowych kategoriach rankingu !ND miejsce Polski polepszyIo si w stosunku do
2006 r. Skala poprawy byIa najwiksza w odniesieniu do wynikw gospodarki (o 22 pozycje), mniejsza
w przypadku efektywnosci rzqdzenia i efektywnosci biznesu (o 14 pozycji), a jedynie nieznaczna w
zakresie infrastruktury (o 3 pozycje).
2. !NNOWACY]NOSC COSPODARK!
2.1. Oglna ocena innowacyjnosci gospodarki Polski na tle Unii Europejskiej
W opublikowanym w 2011 r. Unijnym Rankingu !nnowacyjnosci (!nnovation Union Scoreboard 2010 -
!US)
S7
Polska znalazIa si (wraz z Czechami, Crecjq, Naltq, Portugaliq, SIowacjq, Wgrami i WIochami)
w grupie ,umiarkowanych innowatorw", do ktrej awansowaIa w poprzednim roku z najnizej
klasyfikowanej grupy ,niewielkich innowatorw"
S8
(w najnowszej edycji rankingu nalezq do nich
BuIgaria, Litwa, Lotwa i Rumunia). CzoIwk rankingu tworzq ,liderzy innowacji" (Dania Finlandia,
Niemcy i Szwecja), a innowacyjnosc wyzszq lub zblizonq do przecitnej dla UE27 wykazujq takze
,innowacyjni nasladowcy" (Austria, Belgia, Cypr, Estonia, Francja, Holandia, !rlandia, Luksemburg,
SIowenia i Wielka Brytania).
Pozycja Polski w rankingu innowacyjnosci jest nadal odlegIa - zajmuje w nim 22 miejsce
w UE27, wyprzedzajqc jedynie 4 kraje z grupy ,niewielkich innowatorw" oraz SIowacj z grupy
,umiarkowanych innowatorw". Warto jednak zaznaczyc, ze w okresie poakcesyjnym wykazywaIa ona
sIabq, ale jednak dosc systematycznq popraw. W edycji rankingu z 2004 r. Polska zajmowaIa ostatnie
miejsce sposrd krajw unijnych
S3
, w rankingu z 2007 r. wyprzedzaIa tylko BuIgari i Rumuni
60
, w
2010 r. rwniez Lotw, a w 2011 r. - takze Litw i SIowacj.
Pozycja kraju w rankingu !US zalezy od wynikw w 2S szczegIowych kategoriach, zgrupowanych w 8
blokach: kapitaI ludzki, systemy badawcze, finansowanie i wsparcie, inwestycje przedsibiorstw,
przedsibiorczosc i powiqzania, wIasnosc intelektualna, dziaIalnosc innowacyjna i efekty ekonomiczne.
Uwzgldnia si tym samym nie tylko wyniki dziaIalnosci innowacyjnej, lecz rwniez jej szeroko
pojmowane uwarunkowania.
W latach 20072010 tempo wzrostu syntetycznego wskaznika innowacyjnosci byIo w Polsce
dwukrotnie wyzsze niz w UE27 (odpowiednio 1,73 i 0,8S). Szczeglnie silnq popraw
odnotowano na tle UE w takich kategoriach, jak: nakIady ze srodkw publicznych na B+R (jako
PKB), publikacje naukowe, europejskie zgIoszenia patentowe w dziedzinie wyzwan spoIecznych i
wsplnotowe wzory uzytkowe, natomiast najwikszy regres w odniesieniu do sprzedazy wyrobw
innowacyjnych (jako sprzedazy ogIem), dziaIalnosci innowacyjnej NSP oraz kapitaIu ryzyka.
Podobnie jak w poprzednich edycjach rankingu, za najwikszy atut Polski uznano w !US 2010
kapitaI ludzki. ZajIa ona w tej kategorii 13. miejsce w UE27 i jedynie tu osiqgnity wynik
ksztaItowaI si powyzej sredniej unijnej. Szczeglnie wysoko oceniono wyniki w zakresie ksztaIcenia
ponadpodstawowego mIodziezy (3. miejsce w UE, za SIowacjq i Czechami). Stosunkowo niezIe byIy
takze oceny w odniesieniu do inwestycji przedsibiorstw (1S. miejsce), finansowania i wsparcia (13.)
oraz wIasnosci intelektualnej (20.). Natomiast negatywnie na oglnq pozycj Polski w rankingu
wpIywaIy oceny systemw badawczych (23. miejsce w UE), przedsibiorczosci i powiqzan oraz
efektw ekonomicznych (24. miejsce), a zwIaszcza dziaIalnosci innowacyjnej NSP, ocenionej na 26.,
przedostatnim miejscu w UE, jedynie przed Lotwq.
2.2. DziaIalnosc badawczorozwojowa
Pomimo obnizajqcej si dynamiki wzrostu PKB w latach 20072003 z poziomu 6,8 w 2007 r. do
1,6 w 2003 r., nakIady na nauk wzrosIy z kwoty 3,7 mld zI wydatkowanej w 2007 r. do 4,S mld zI
w 2003 r. W relacji do PKB oznacza to systematyczny wzrost nakIadw na dziaIalnosc badawczo
rozwojowq z poziomu 0,S6 PKB w 2006 r. do 0,68 PKB w 2003 r. Planowana wielkosc nakIadw
na badania i rozwj ma zapewnic osiqgnicie ambitnego celu, jakim jest uzyskanie w 2020 r.
finansowania na poziomie 1,7 PKB, uwzgldniajqcego struktur nakIadw publicznych i prywatnych
w stosunku S0 do S0.

S7
!nnovation Union Scoreboard 2010, The !nnovation Union's performance scoreboard for Research and !nnovation. Pro !nno
Europe, 1.02.2011. Ranking stanowi kontynuacj - w nieco zmienionej formie - publikowanego w poprzednich latach
Europejskiego Rankingu !nnowacyjnosci (European !nnovation Scoreboard - E!S).
S8
Porwnaj: European !nnovation Scoreboard (E!S) 2003, European Commission, Pro !nno Paper No 1S, Brussels 2010.
S3
European !nnovation Scoreboard (E!S) 2004, European Commission, Brussels 200S.
60
European !nnovation Scoreboard 2006, Pro !nno Europe, 22.02.2007.
RAPORT POLSKA 2011
42
Wzrostowi nakIadw towarzyszyIy niezbdne reformy nauki i szkolnictwa wyzszego. W efekcie
wdrozenia reformy w Polsce, w tzw. pakiecie szesciu ustaw nastqpiIo rozdzielenie finansowania badan
podstawowych oraz badan stosowanych i prac rozwojowych. W ramach powyzszego, w Krakowie
utworzone zostaIo Narodowe Centrum Nauki (NCN), zajmujqce si finansowaniem badan
podstawowych (o podziale srodkw decydowac bdq wybitni uczeni). Ponadto, w ramach reformy,
usprawnione zostanie funkcjonowanie Narodowego Centrum Badan i Rozwoju (NCBiR), ktre
odpowiadac bdzie za finansowanie badan stosowanych, w szczeglnosci realizacj strategicznych
programw badan naukowych i prac rozwojowych. Zwikszenie aktywnosci NCBiR powinno
bezposrednio przeIozyc si na rozwj innowacyjnosci, zwIaszcza wzmocnienia wspIpracy sektora
nauki i biznesu. Waznym instrumentem polityki naukowej i naukowotechnicznej bdzie Krajowy
Program Badan, ktry zastqpi opracowany w 2008 r. Krajowy Program Badan Naukowych i Prac
Rozwojowych. Bdzie on okreslaI strategiczne kierunki badan naukowych i prac rozwojowych, tj.
przedsiwzicia o szerokiej problematyce, okreslajqce cele i zaIozenia dIugoterminowej polityki
naukowej, naukowotechnicznej i innowacyjnej panstwa. W ramach reformy wprowadzone zostaIy
takze rozwiqzania prawne umozliwiajqce przeksztaIcenia instytucjonalnoorganizacyjne w sektorze
nauki oraz projakosciowe finansowanie badan (np. utworzenie Komitetu Ewaluacji ]ednostek
Naukowych, ktry okresli zasady oraz bdzie prowadziI ewaluacj jednostek naukowych w Polsce).
Na podstawie danych edycji rankingu innowacyjnosci European !nnovation Scoreboard,
opublikowanych w marcu 2010 r., Polska - podobnie jak wikszosc krajw Unii Europejskiej - podnosi
swj poziom innowacyjnosci, mimo kryzysu ekonomicznego. Badania wskazujq na utrzymujqcy si
dystans Unii Europejskiej w stosunku do najbardziej innowacyjnych gospodarek swiata: Stanw
Zjednoczonych i ]aponii oraz utrzymujqcq si przewag wzgldem krajw rozwijajqcych si
(z wyjqtkiem Chin). Polska znajduje si w grupie krajw, ktrych poziom innowacyjnosci
znajduje si ponizej sredniej dla wszystkich krajw objtych badaniem, ale znaczqco
rosnie. Silne strony naszego kraju zostaIy powiqzane z zasobami ludzkimi, inwestycjami
przedsibiorstw oraz wynikami gospodarczymi. Kwestie, ktre wymagajq poprawy wiqzq si przede
wszystkim z koniecznosciq zwikszenia powiqzan midzy sektorem publicznym a prywatnym,
przywiqzywaniem wikszej wagi do ochrony wIasnosci intelektualnej oraz koniecznosciq zwikszenia
liczby innowacyjnych przedsibiorstw. Nalezy podkreslic, ze na przestrzeni ostatnich lat istotnie
zwikszyI si poziom finansowania, w tym wsparcie publiczne dziaIalnosci innowacyjnej.
Tabela 13. NakIady na B+R w Polsce i UE27 w relacji do PKB oraz wg zrdIa finansowania
w latach 20062003
Zmiana
2003/2006
(p.p.)
NakIady ogIem na B+R (jako PKB)
Polska
UE27
rznica w p.p.

0,S6
1,8S
1,23

0,S7
1,8S
1,28

0,60
1,32
1,32

0,68
2,01
1,33

+0,12
+0,16
.
NakIady sektora rzqdowego na B+R
(jako PKB)
Polska
UE27
rznica w p.p.

0,21
0,24
0,03

0,20
0,24
0,04

0,21
0,24
0,03

0,23
0,27
0,04

+0,02
+0,03
.
NakIady sektora przedsibiorstw na B+R (jako PKB)
Polska
UE27
rznica w p.p.

0,18
1,17
0,33

0,17
1,18
1,01

0,13
1,21
1,02

0,13
1,2S
1,06

+0,01
+0,08
.
UdziaI srodkw budzetowych w nakIadach na B+R (w )
Polska
UE27
rznica w p.p.

S7,S
33,S
+24,0

S8,6
33,3
+2S,3

S3,8
33,3
+2S,3

60,4
.
.

+2,3
+0,4
a

.
UdziaI srodkw przedsibiorstw w nakIadach na B+R
(w )
Polska
UE27
rznica w p.p.

33,1
SS,1
22,0

34,3
SS,0
20,7

30,S
S4,7
24,2

27,1
.
.

6,0
0,3
a

.
___

43
Zmiana
2003/2006
(p.p.)
UdziaI nakIadw na B+R w wydatkach budzetowych
ogIem (w )
Polska
UE27
rznica w p.p.

0,72
1,S3
0,81

0,7S
1,SS
0,80

0,70
1,S2
0,82

.
.
.

0,02
a

0,01
a

.
Uwagi:
a
W latach 20062008
2.3. Wynalazczosc
W 2010 r. udzielono w Polsce rezydentom (wg CUS) 1 3S8 patentw na wynalazki - o 236 (21)
wicej niz w 2006 r. i o 121,S wicej niz w 2003 r. ObnizyIa si jednak w stosunku do 2006 r. liczba
udzielonych w 2003 r. praw ochronnych na wzory uzytkowe (o S0,4) i udzielonych praw z rejestracji
wzorw przemysIowych (o 3,6)
61
.
Bardzo niski byI poziom polskich zgIoszen patentowych do Europejskiego Urzdu Patentowego (EPO).
WedIug wstpnych danych Eurostat, w 2008 r. rezydenci polscy dokonali do EPO S,34 zgIoszen
patentowych w przeliczeniu na 1 mln mieszkancw, przy sredniej unijnej wynoszqcej 113,S i liczbie
zgIoszen ze Szwecji przekraczajqcej 300 (318,83). Sposrd krajw UE27 gorszy niz Polska wynik
uzyskaIy tylko Rumunia (1,66), Litwa (3,04) i BuIgaria 4,23). Niemal rwnie odlegIa byIa pozycja
Polski pod wzgldem zgIoszen patentowych w dziedzinie wysokich technologii. W 2007 r. ze
wskaznikiem 1,00S zgIoszen/mln mieszkancw Polska zajmowaIa 22. miejsce w UE (bez Nalty),
wyprzedzajqc Rumuni, SIowacj, BuIgari i Litw (srednia europejska wynosiIa 20,216, a w
przodujqcej Finlandii 86,36).
2.4. Poziom techniki
W 2003 r. w strukturze produkcji sprzedanej przetwrstwa przemysIowego w Polsce przewazaIy nadal
dziaIy techniki niskiej (z udziaIem 34,6) i srednioniskiej (33,8). UdziaI dziaIw techniki srednio
wysokiej wynosiI 26,3, a wysokiej - zaledwie S,4
62
.
Tabela 14. Struktura produkcji sprzedanej przetwrstwa przemysIowego wg poziomu techniki
w latach 20062003 (udziaI w , zmiana udziaIu w p.p.)
Zmiana
2003/2006
Wysoka technika S,41 S,48 4,68 S,36 0,0S
Sredniowysoka technika 26,32 26,48 26,S6 26,30 0,02
Srednioniska technika 32,87 32,32 34,68 33,7S +0,88

61
Nauka i technika w Polsce w 2003 roku, wyd. cyt. oraz obliczenia wIasne.
62
Kryterium podziaIu sektorw wg poziomu techniki stanowiq bezposrednie i posrednie wydatki na dziaIalnosc B+R w relacji do
wartosci produkcji (sprzedazy). Do niskiej techniki zaliczane sq sektory, w ktrych wskaznik ten ksztaItuje si ponizej 1, do
techniki srednioniskiej - pomidzy 1 i 2,S, do sredniowysokiej - pomidzy 2,S i 7, a do wysokiej - powyzej 7.
Zgodnie z przeprowadzonq w 2008 r. przez Wsplnotowe Centrum Badawcze Komisji Europejskiej rewizjq nomenklatury, do
poszczeglnych poziomw techniki sq zaliczane nastpujqce sektory (w nawiasach pozycja PKD 2004):
wysoka technika - produkcja wyrobw farmaceutycznych (24.4), produkcja maszyn biurowych i komputerw (30),
produkcja sprztu i urzqdzen radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych (32), produkcja instrumentw medycznych,
precyzyjnych i optycznych, zegarw i zegarkw (33), produkcja statkw powietrznych i kosmicznych (3S.3),
sredniowysoka technika produkcja wyrobw chemicznych, bez farmaceutycznych (24 bez 24.4), produkcja maszyn i
urzqdzen gdzie indziej nie sklasyfikowana (23), produkcja maszyn i aparatury elektrycznej gdzie indziej nie
sklasyfikowana (31), produkcja pojazdw mechanicznych, przyczep i naczep (34), produkcja lokomotyw kolejowych i
tramwajowych oraz taboru kolejowego i tramwajowego (3S.2), produkcja motocykli i rowerw (3S.4), produkcja
pozostaIego sprztu transportowego gdzie indziej nie sklasyfikowana (3S.S),
srednioniska technika - wytwarzanie koksu, produktw rafinacji ropy naftowej i paliw jqdrowych (23), produkcja
wyrobw gumowych i z tworzyw sztucznych (2S), produkcja wyrobw z surowcw niemetalicznych pozostaIych (26),
produkcja metali (27), produkcja metalowych wyrobw gotowych z wyjqtkiem maszyn i urzqdzen (28), produkcja i
naprawa statkw i Iodzi (3S.1),
niska technika - produkcja artykuIw spozywczych i napojw (1S), produkcja wyrobw tytoniowych (16), wIkiennictwo
(17), produkcja odziezy i wyrobw futrzarskich (18), produkcja skr wyprawionych i wyrobw ze skr wyprawionych
(13), produkcja drewna i wyrobw z drewna (20), produkcja masy celulozowej, papieru oraz wyrobw z papieru (21),
dziaIalnosc wydawnicza, poligrafia i reprodukcja zapisanych nosnikw informacji (22), produkcja mebli, pozostaIa
dziaIalnosc produkcyjna gdzie indziej nie sklasyfikowana (36), zagospodarowanie odpadw (37).
Porwnaj: Nauka i technika w Polsce w 2008 roku, CUS, Warszawa 2010, str. 261, 234.
RAPORT POLSKA 2011
44
Zmiana
2003/2006
Niska technika 3S,40 3S,11 34,08 34,S3 0,81
Razem technika:
wysoka i sredniowysoka
niska i srednioniska

31,73
68,27

31,36
68,04

31,24
68,76

31,66
68,34

0,07
+0,07

ZrdIo: Nauka i technika w 2003 roku, CUS, Warszawa 2011 i obliczenia wIasne
Notowana w okresie przedakcesyjnym i w pierwszych latach po wstqpieniu do UE tendencja do
zwikszania udziaIu produkcji o wyzszej intensywnosci nakIadw na B+R (wysokiej i sredniowysokiej
techniki) ulegIa w latach 20072003 wyraznemu zahamowaniu. Nieznacznie obnizyI si w tym okresie
zarwno udziaI dziaIw wysokiej techniki (o 0,0S p.p.), jak i dziaIw techniki sredniowysokiej (o 0,02
p.p.). ZmalaI takze udziaI dziaIw niskiej techniki (o 0,81 p.p.) przy jednoczesnym wzroscie udziaIu
dziaIw techniki srednioniskiej (o 0,88 p.p.). W rezultacie, Iqczny udziaI dziaIw wysokiej i srednio
wysokiej techniki wykazaI niewielki spadek (o 0,07 p.p.), a dziaIw techniki niskiej i srednioniskiej taki
sam co do skali wzrost. Powstrzymanie procesu przeksztaIcen struktury produkcji przemysIowej
mozna wiqzac ze zjawiskami zachodzqcymi w grupie dziaIajqcych w Polsce podmiotw z kapitaIem
zagranicznym. Cechuje je wprawdzie silniejsze niz ogI przedsibiorstw przemysIowych nastawienie na
produkcj wyrobw wysokiej i sredniowysokiej techniki
63
, jednak w przypadku tej ostatniej grup
wyrobw jest ono w gIwnej mierze wynikiem wielkich inwestycji (zwIaszcza w przemysle
motoryzacyjnym, produkcji elektroniki uzytkowej i ACD) dokonywanych w koncu ostatniej dekady
ubiegIego stulecia i na poczqtku poprzedniej dekady. Natomiast midzy rokiem 2006 i 2003 udziaI
dziaIw wysokiej techniki w produkcji sprzedanej firm zagranicznych byI wprawdzie nadal rosnqcy (o
0,7 p.p.), ale udziaI dziaIw techniki sredniowysokiej znacznie si obnizyI (o 7,S p.p.). Nozna to
przypisac zmianom sektorowej struktury napIywu bezposrednich inwestycji zagranicznych do Polski, w
ktrym coraz wyrazniej dominujq inwestycje usIugowe przy malejqcym znaczeniu inwestycji
przemysIowych. W konsekwencji o przeksztaIceniach struktury produkcji przemysIowej zaczIy
decydowac firmy z wikszosciowym udziaIem kapitaIu polskiego, a dynamika zmian strukturalnych
osIabIa.
Zblizony do udziaIu dziaIw wysokiej techniki w produkcji przetwrstwa przemysIowego (S,4) byI w
2003 r. udziaI wyrobw wysokiej techniki w polskim eksporcie (S,7), a takze udziaI
zatrudnienia w dziaIach wysokiej techniki w oglnej liczbie pracujqcych w przetwrstwie
przemysIowym (4,83). Eksport wyrobw wysokiej techniki wykazuje wprawdzie tendencj do
wzrostu w relacji do eksportu ogIem (o 1 p.p. midzy rokiem 2006 i 2003), jednak stanowi nadal
okoIo trzykrotnie mniejszy odsetek eksportu niz srednio w UE (wg Eurostat 1S,36 w 2008 r.). UdziaI
importu wyrobw wysokiej techniki w imporcie ogIem do Polski wynosiI w 2003 r. 11,8 (wzrost o
4,8 p.p. w stosunku do 2006 r.), przy sredniej unijnej na poziomie 13,2 w 2008 r.
W polskim eksporcie wyrobw wysokiej techniki najwiksze znaczenie miaIy w 2003 r. komputery i
maszyny biurowe (z udziaIem 41,7), wyroby elektroniczne i telekomunikacyjne (28,1) oraz sprzt
lotniczy (10,S). Nniejszq rol odgrywaIy takie pozycje towarowe, jak: aparatura naukowobadawcza
(7,1), chemikalia (3,2), maszyny nieelektryczne (2,3), srodki farmaceutyczne (2,7),
uzbrojenie (2,4) i maszyny elektryczne (1,4). W stosunku do 2006 r. w strukturze eksportu
wyrobw wysokiej techniki odnotowano silny wzrost udziaIu komputerw i maszyn biurowych (o 33
p.p.), przy znacznym spadku udziaIu wyrobw elektronicznych i telekomunikacyjnych (o 1S,4 p.p.)
64
.
CIwnq pozycjq w eksporcie wyrobw techniki sredniowysokiej byIy pojazdy samochodowe i ich
czsci, a nastpnie urzqdzenia elektryczne, maszyny i urzqdzenia oraz chemikalia (z wyIqczeniem
zaliczanych do wysokiej techniki), w eksporcie wyrobw techniki srednioniskiej - metale i wyroby z
metali oraz wyroby gumowe i z tworzyw sztucznych, a w eksporcie wyrobw niskiej techniki - artykuIy
spozywcze i napoje oraz meble
6S
.

63
W 2003 r. na dziaIy wysokiej techniki przypadaIo 8,2 produkcji sprzedanej tych firm (o 2,8 p.p. wicej niz w przypadku
podmiotw ogIem w przetwrstwie przemysIowym), a na dziaIy sredniowysokiej techniki 37,7 (wicej o 11,4 p.p.).
Nauka i technika w Polsce w 2003 r., wyd. cyt. oraz obliczenia wIasne.
64
!bidem oraz obliczenia wIasne.
6S
Porwnaj: Rocznik Statystyczny PrzemysIu 2010, CUS, Warszawa 2010.
___

4S
2.S. !nnowacyjnosc przedsibiorstw
Wyniki 6. Wsplnotowego Przeglqdu !nnowacji (Sixth Community !nnovation Survey)
66
wskazujq na
bardzo niskq aktywnosc innowacyjnq polskich przedsibiorstw. O ile w UE27 aktywna
innowacyjnie
67
byIa w latach 20062008 ponad poIowa (S1,6) ogIu przedsibiorstw, o tyle w Polsce
udziaI ten byI niemal o poIow nizszy (27,3). Nniejszq innowacyjnosc niz polskie wykazywaIy
jedynie przedsibiorstwa Iotewskie. W zajmujqcych czoIowq pozycj Niemczech, odsetek
przedsibiorstw aktywnych innowacyjnie sigaI 80.
Na pozytywne podkreslenie zasIuguje jednak stosunkowo duza skIonnosc polskich przedsibiorstw
aktywnych innowacyjnie do nawiqzywania wspIpracy z innymi przedsibiorstwami lub instytucjami.
WspIprac takq prowadziIo 33,3 sposrd nich, w tym 18,8 z partnerami z innych krajw
unijnych, kandydujqcych lub nalezqcych do EFTA, 4,2 z partnerami z USA, a 2 z partnerami z Chin
lub !ndii. We wszystkich przypadkach byI to odsetek wyzszy od sredniej unijnej (odpowiednio 34,2,
11,2, 3,2 i 1,8).
Dane z lat 20022003 wykazujq malejqce zainteresowanie wprowadzaniem innowacji
produktowych i procesowych w przemysle i usIugach. W przedsibiorstwach przemysIowych o
liczbie pracujqcych 10 i wicej osb, udziaI przedsibiorstw innowacyjnych wynosiI 18,1 w latach
20072003 i byI o S,1 p.p. nizszy niz w latach 20042006 oraz o 7,8 p.p. nizszy niz w latach 2002
2004. W sektorze usIug ksztaItowaI si on w latach 20072003 na poziomie 14 i spadI w porwnaniu
z poprzednim okresem (20042006) o 7,2 p.p.
Wykres 33. Przedsibiorstwa innowacyjne w przemysle i usIugach w latach 20022004, 20042006
i 20072003 (jako ogIu przedsibiorstw)
25, 9
23, 2
18, 1
21, 2
14, 0 1 4, 0
1 , 0
1 8, 0
2 0, 0
2 2, 0
2 4, 0
2 , 0
2 00 2-0 4 2004- 0 2 007-09
przemys| us| ug|

ZrdIo: DziaIalnosc innowacyjna przedsibiorstw, CUS, za odpowiednie lata
!nnowacyjnosc jest silnie zwiqzana z wielkosciq przedsibiorstwa, mierzonq liczbq pracujqcych.
W latach 20072003 odsetek przedsibiorstw innowacyjnych w przemysle ksztaItowaI si w granicach
od 10,3 w przedsibiorstwach maIych (1043 pracujqcych) i 30,1 w srednich (S0243 pracujqcych)
do S3 w duzych (powyzej 243 pracujqcych), w usIugach wynosiI odpowiednio 11,6, 20 i 4S
68
.
W porwnaniu z latami 20062008 spadI on w przemysle znacznie silniej w przedsibiorstwach maIych
i srednich (o 3,4 p.p.) niz w duzych (o 1,3 p.p.).
!nnowacyjnosc przedsibiorstw przemysIowych cechuje rwniez duze zrznicowanie wg dziaIw
przetwrstwa przemysIowego. W latach 20072003 udziaI przedsibiorstw innowacyjnych przekraczaI
S0 w dziaIach produkcji wyrobw farmaceutycznych i wyrobw tytoniowych, podczas gdy w dziaIach
produkcji odziezy i wyrobw ze skry wynosiI ponizej 10.

66
Sixth Community !nnovation Survey, Nore than half of EU27 enterprises are innovative, Eurostat Newsrelease 166/2010,
10.11.2010.
67
To jest: wprowadzajqca lub przygotowujqca innowacje produktowe, procesowe, organizacyjne lub marketingowe.
68
DziaIalnosc innowacyjna przedsibiorstw w latach 20062003, CUS, Warszawa 2010.
RAPORT POLSKA 2011
46
Tabela 1S. NakIady na dziaIalnosc innowacyjnq w przemysle
a
w cenach biezqcych
w latach 20032003 oraz ich relacja do PKB i wartosci produkcji sprzedanej
Wyszczeglnienie
2003 2006 2007 2008 2003
zmiana
2003/2006
NakIady na dziaIalnosc innowacyjnq:
w mln zI
2003=100

1SSS1,6
100,0

16031,0
103,1

13804,6
127,3

23686,1
1S2,3

2140S,S
137,6

+S374,S

NakIady na dziaIalnosc innowacyjnq jako PKB 1,8S 1,S1 1,63 1,86 1,S3 +0,08
NakIady na dziaIalnosc innowacyjnq jako
wartosci produkcji sprzedanej w przemysle
2,7S 2,07 2,27 2,S8 2,33 +0,32
Uwagi:
a
W przedsibiorstwach o liczbie pracujqcych powyzej 43 osb
ZrdIo: CUS i obliczenia wIasne
Zdecydowane przyspieszenie wzrostu nakIadw na dziaIalnosc innowacyjnq w przemysle w latach
2007 i 2008 przeszIo pod wpIywem pogorszenia oglnej sytuacji gospodarczej w wyrazny spadek w
2003 r. (o 3,6
63
). W rezultacie zdecydowanie obnizyIy si one w stosunku do PKB oraz wartosci
produkcji sprzedanej w przemysle - oba wskazniki ksztaItowaIy si w 2003 r. znacznie ponizej
poziomu przedakcesyjnego (w 2003 r.).
Podstawowq rol w finansowaniu dziaIalnosci innowacyjnej odgrywajq srodki wIasne
przedsibiorstw, w 2003 r. ich udziaI wynosiI 68,4 w przemysle i 84,2 w sektorze usIug. !stotne
znaczenie ma jednak takze wsparcie dla dziaIalnosci innowacyjnej ze srodkw publicznych, w tym
zwIaszcza funduszy strukturalnych. W latach 20062008 finansowe wsparcie tej dziaIalnosci z Unii
Europejskiej otrzymaIo 14,6 aktywnych innowacyjnie przedsibiorstw przemysIowych i 6,1
usIugowych, w odniesieniu do wsparcia publicznego od instytucji krajowych (szczebla centralnego i
lokalnego) odsetek wynosiI odpowiednio 10,2 i 4,7.
Choc na osIabieniu aktywnosci innowacyjnej po 2008 r. zawazyIo niewqtpliwie pogorszenie oglnej
sytuacji gospodarczej, prowadzqce do osIabienia popytu, narastania trudnosci finansowych
przedsibiorstw i utrudnionego dostpu do finansowania ze zrdeI zewntrznych, jednak podstawowe
znaczenie dla obserwowanych juz wczesniej niepokojqcych tendencji w zakresie innowacyjnosci miaIy
liczne bariery o charakterze systemowym i instytucjonalnym, napotykane przez przedsibiorstwa.
Wyniki badan !NE PAN
70
wskazujq m.in., ze: otoczenie nie sprzyja funkcjonowaniu, rozwojowi i
ekspansji midzynarodowej najbardziej innowacyjnych firm, rozwiqzania instytucjonalne i regulacje
prawnopodatkowe nie sq dostosowane do potrzeb innowacyjnych przedsibiorstw, zbyt dIugie sq
procedury zwiqzane z dostpem do finansowania zewntrznego (kredyty, fundusze strukturalne), a
takze brak jest rozwiqzan sprzyjajqcych wspIpracy nauki i gospodarki oraz transferowi wiedzy i
wIasnosci intelektualnej, jak rwniez instytucjonalnego wsparcia dla budowania przewag
konkurencyjnych opartych na popytowym podejsciu do innowacji. DziaIania zmierzajqce do poprawy
tej sytuacji zakIada finalizowana obecnie w Ninisterstwie Cospodarki Strategia innowacyjnosci i
efektywnosci gospodarki.
Tabela 16. Wskazniki innowacyjnosci gospodarki Polski na tle UE27
wg !nnovation Union Scoreboard 2010
a

Wyszczeglnienie UE27 Polska
Niejsce
Polski
w UE
b

SYNTETYCZNY WSKAZN!K !NNOWACY]NOSC!
c
0,S16 0,278 22/27
KAP!TAL LUDZK! 13/27
Liczba nowych doktoratw w przeliczeniu na 1000 mieszkancw w wieku 2S34 lata 1,4 0,3 1618/27
Osoby z wyzszym wyksztaIceniem jako oglnej liczby ludnosci w wieku 3034 lata 32,3 32,8 14/27
Osoby z wyksztaIceniem ponadpodstawowym jako oglnej liczby ludnosci w wieku
2024 lata
78,6 31,3 3/27
OTWARTE, DOSKONALE ! ATRAKCY]NE SYSTENY BADAWCZE 23/27
Liczba midzynarodowych publikacji naukowych w przeliczeniu na 1 mln mieszkancw 266 186 2S/27
Publikacje naukowe nalezqce do 10 najczsciej cytowanych w swiecie jako
oglnej liczby publikacji naukowych w danym kraju
0,11 0,04 2224/27
Doktoranci spoza UE jako oglnej liczby doktorantw w danym kraju 13,4S 2,27 16/23
F!NANSOWAN!E ! WSPARC!E 13/27

63
Dane dotyczq przedsibiorstw o liczbie pracujqcych powyzej 43 osb. W przedsibiorstwach o liczbie pracujqcych 10 i wicej
osb nakIady na dziaIalnosc innowacyjnq wyniosIy w 2003 r. 226S2,1 mln zI i byIy o 8,2 nizsze niz w 2008 r. !bidem.
70
Raport o innowacyjnosci gospodarki Polski w 2003 roku (red. T. Baczko), !NE PAN, Warszawa 2010.
___

47
Wyszczeglnienie UE27 Polska
Niejsce
Polski
w UE
b

NakIady na B+R ze srodkw publicznych jako PKB 0,7S 0,41 2021/27
KapitaI ryzyka (venture capital) jako PKB 0,110 0,043 13/21
!NWESTYC]E PRZEDS!EB!ORSTW 1S/27
NakIady przedsibiorstw na B+R jako PKB 1,2S 0,18 23/27
NakIady przedsibiorstw na dziaIalnosc innowacyjnq (z wyIqczeniem B+R) jako
obrotw
0,71 1,2S 4/26
PRZEDS!EB!ORCZOSC ! POW![ZAN!A 24/27
NSP wprowadzajqce wIasne innowacje jako oglnej liczby NSP 30,31 13,76 24/2S
NSP wprowadzajqce innowacje we wspIpracy z innymi podmiotami jako oglnej
liczby NSP
11,16 6,40 20/27
Publikacje naukowe we wspIpracy sektora publicznego i prywatnego w przeliczeniu
na 1 mln mieszkancw
36,2 2,S 24/27
WLASNOSC !NTELEKTUALNA 20/27
Liczba europejskich zgIoszen patentowych w przeliczeniu na 1 mld EUR produktu
krajowego brutto (wg PPS)
4,00 0,31 26/27
Liczba europejskich zgIoszen patentowych w dziedzinie wyzwan spoIecznych
(zapobieganie zmianom klimatycznym, zdrowie) w przeliczeniu na 1 mld EUR produktu
krajowego brutto (wg PPS)
0,64 0,06 23/27
Nowe wsplnotowe znaki towarowe w przeliczeniu na 1 mld EUR produktu krajowego
brutto (wg PPS)
S,41 2,82 20/27
Nowe wsplnotowe wzory uzytkowe w przeliczeniu na 1 mld EUR produktu krajowego
brutto (wg PPS)
4,7S 4,71 3/27
DZ!ALALNOSC !NNOWACY]NA 26/27
NSP wprowadzajqce innowacje produktowe lub procesowe jako oglnej liczby NSP 34,18 17,SS 2S/27
NSP wprowadzajqce innowacje marketingowe lub organizacyjne jako oglnej liczby
NSP
33,03 18,6S 2S/27
EFEKTY EKONON!CZNE 24/27
Zatrudnienie w naukointensywnych dziaIach przetwrstwa przemysIowego i usIug jako
zatrudnienia ogIem
13,03 8,87 23/27
Eksport wyrobw wysokiej i sredniowysokiej techniki jako eksportu towarowego
ogIem
47,36 S1,06 14/27
Eksport naukochIonnych usIug jako eksportu usIug ogIem 43,43 30,60 21/26
Sprzedaz wyrobw innowacyjnych (nowych dla rynku lub dla przedsibiorstwa bqdz
istotnie zmodernizowanych) jako sprzedazy ogIem wszystkich przedsibiorstw
13,26 3,84 20/27
Przychody z zagranicy z tytuIu licencji i patentw jako PKB 0,21 0,02 232S/27
Uwagi:
a
Wielkosc wskaznikw wg ostatnich dostpnych danych (z lat 20082003),
b
W mianowniku liczba krajw UE objtych badaniem,
c
Syntetyczny wskaznik innowacyjnosci (Summary !nnovation !ndex - S!!) jest wynikiem agregacji wymienionych
wskaznikw czqstkowych.
ZrdIo: !nnovation Union Scoreboard 2010, The !nnovation Union's performance scoreboard for Research and !nnovation, Pro
!nno Europe, 1 February 2011 oraz obliczenia wIasne
3. SPOLECZENSTWO !NFORNACY]NE
W latach 20072010 Polska uczyniIa wyrazny postp w zakresie budowy spoIeczenstwa
informacyjnego, szczeglnie duzy w odniesieniu do rozwoju eadministracji. Podstawowe wskazniki
w tym obszarze znajdujq si wprawdzie nadal ponizej sredniej unijnej, jednak w przypadku wielu z
nich dystans nie jest juz znaczqcy. ]ednakze osiqgnicia sredniej unijnej nie mozna uznac za
wystarczajqcy cel w przypadku podstawowych wskaznikw rozwoju spoIeczenstwa informacyjnego.
W przyszIosci nalezy dqzyc do niwelowania dystansu w odniesieniu do krajw bdqcych w UE liderami
w zakresie poszczeglnych aspektw rozwoju spoIeczenstwa informacyjnego, tak jak zostaIo to
przyjte w Strategii rozwoju spoIeczenstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013.
Dostp przedsibiorstw do !nternetu mozna uznac za standard zarwno w UE, jak i w Polsce. Rwniez
dostp gospodarstw domowych do !nternetu jest w Polsce tylko nieznacznie nizszy niz sredni w UE
27. Niewielkie sq takze rznice w zakresie dostpu gospodarstw domowych do !nternetu
szerokopasmowego oraz rozwoju eadministracji i wykorzystania !nternetu w kontaktach z
administracjq publicznq przez przedsibiorstwa. Polska odbiega natomiast nadal znaczqco od sredniej
unijnej pod wzgldem liczby Iqcz szerokopasmowych w przeliczeniu na 100 mieszkancw, dostpu
przedsibiorstw do Iqcz szerokopasmowych i rozwoju ehandlu.
3.1. Dostp do !nternetu
Z wyposazeniem przedsibiorstw i gospodarstw domowych w komputery wiqze si z reguIy dostp do
!nternetu. W 2010 r. dostp taki miaIo 36 przedsibiorstw w Polsce, co stanowiIo odsetek
RAPORT POLSKA 2011
48
nieznacznie wyzszy od sredniej unijnej (34). Analizujqc wykorzystanie !nternetu przez polskie
przedsibiorstwa, zwraca uwag nadal stosunkowo sIaby rozwj ehandlu. W 2010 r. sprzedaz przez
!nternet stanowiIa w Polsce 8 sprzedazy ogIem, znacznie mniej niz w UE27 (14), a dystans
pozostaI niemal taki sam, jak w 2006 r. (gdy wskazniki wynosiIy odpowiednio 6 i 11).
UdziaI gospodarstw domowych z dostpem do !nternetu zwikszyI si z 3S,3 w 2006 r.
do 63,4 w 2010 r., a dystans w stosunku do sredniej dla UE27 (wynoszqcej odpowiednio 43 i
70) zmalaI niemal o poIow - z 13 p.p. do 7 p.p. Najwikszym czynnikiem rznicujqcym
gospodarstwa domowe w przypadku wyposazenia w komputery i dostp do !nternetu sq dochody
gospodarstw domowych, gdzie rznice midzy gospodarstwami najnizej i najwyzej uposazonymi
sigajq 60 p.p. Na drugim miejscu jest typ gospodarstwa domowego (23 p.p.), potem dopiero miejsce
zamieszkania (13 p.p.). W 2010 r. !nternet miaIo 82,3 gospodarstw z dziecmi w wieku do 16 lat
wobec S3,7 gospodarstw bez dzieci, a w podziale wg miejsca zamieszkania - 68,8 gospodarstw w
miastach powyzej 100 tys. mieszkancw, 6S,1 w miastach do 100 tys. mieszkancw i S6,2 na
obszarach wiejskich. W ujciu terytorialnym rznice pomidzy gospodarstwami domowymi regionu
wschodniego i regionu pInocnozachodniego wynosiIy 3 p.p.
Tabela 17. Dostp i wykorzystanie !nternetu w Polsce na tle Unii Europejskiej w latach 20062010
Przedsibiorstwa
a
z dostpem do !nternetu (udziaI w )
UE27
Polska
Polska w stosunku do UE27 (rznica w p.p.)

32
83
3

33
32
1

33
33
0

34
31
3

34
36
+2
Cospodarstwa domowe z dostpem do !nternetu (udziaI w )
UE27
Polska

43
36
13

S4
41
13

60
48
12

6S
S3
6

70
63
7
Lqcza szerokopasmowe na 100 mieszkancw
UE27
b

Polska
Polska w stosunku do UE27
b
(rznica w p.p.)

14,8
3,3
10,3

18,2
6,8
11,4

21,7
3,6
12,1

23,3
12,8
11,1
2S,6
14,3
10,7
Przedsibiorstwa
a
z dostpem do Iqcz szerokopasmowych
(udziaI w )
UE27
Polska

73
46
27

77
S3
24

81
S3
22

82
S8
24
84
66
18
Cospodarstwa domowe z dostpem do Iqcz szerokopasmowych
(udziaI w )
UE27
Polska

30
22
8

42
30
12

43
38
11

S6
S1
S

61
S7
4
Wskaznik rozwoju ehandlu
a,

c

UE27
Polska

11
6
S

11
6
S

12
3
3

12
7
S

14
8
6
Uwagi:
a
uwzgldniono przedsibiorstwa o liczbie pracujqcych 10 i wicej osb,
b
UE2S w 2006 r.
c
udziaI sprzedazy przez
!nternet w przychodach przedsibiorstw ze sprzedazy ogIem w procentach
Warunkiem efektywnego wykorzystania !nternetu jest dostp do Iqcz szerokopasmowych. Na tle
europejskim za stosunkowo dobrq mozna uznac pod tym wzgldem sytuacj gospodarstw domowych.
W 2010 r. S7 sposrd nich miaIo szerokopasmowy dostp do !nternetu, tylko o 4 p.p. mniej niz
srednio w UE27. Znacznie wiksza byIa rznica w stosunku do sredniej unijnej w przypadku
przedsibiorstw. W grupie przedsibiorstw zatrudniajqcych 10 i wicej osb dostp do Iqcz
szerokopasmowych w 2010 r. miaIo 66 firm w Polsce, tj. o 18 p.p. mniej niz w UE27, (w 2006 r.
rznica wynosiIa 27 p.p.). DawaIo to Polsce 242S. miejsce w UE (Iqcznie z Litwq), jedynie przed
Rumuniq i BuIgariq.
___

43
Wskaznikiem czsto uzywanym do oceny upowszechnienia szerokopasmowego !nternetu w
poszczeglnych krajach jest liczba Iqcz szerokopasmowych w przeliczeniu na 100 mieszkancw. W
Polsce wskaznik ten wykazywaI wprawdzie w analizowanym okresie wyrazny wzrost (z 3,3 Iqcza w
2006 r. do 14,3 Iqcza w 2010 r.), jednak dystans w stosunku do UE27 utrzymaI si na niemal
niezmienionym poziomie (okoIo 11 Iqcz/100 mieszkancw zarwno w 2006 r., jak i w 2010 r.), a
pozycja w UE27 pozostaIa bardzo odlegIa (2S. miejsce, przed BuIgariq i Rumuniq).
3.2. Rozwj eadministracji
Szczeglnie duzy postp odnotowano w ostatnich latach w zakresie rozwoju eadministracji. Do
niedawna sytuacja w tym obszarze byIa uwazana za jednq z podstawowych sIabosci spoIeczenstwa
informacyjnego w Polsce. W 2006 r. tylko 20 sposrd 20 podstawowych usIug publicznych
71
byIo w
Polsce w peIni dostpnych online, wobec S2 w UE2S. DawaIo to Polsce, Iqcznie ze SIowacjq,
przedostatnie miejsce w Unii, jedynie przed Lotwq. ]ednak do 2010 r. wskaznik rozwoju e
administracji zwikszyI si w Polsce az o S8,8 p.p., do 78,8, i nieznacznie juz ustpowaI
sredniemu w UE27 (84,3). Dostpnosc podstawowych usIug publicznych online byIa w 2010 r.
taka sama w Polsce, jak w Belgii, a mniejszq wykazywaIo 3 krajw UE.
Tabela 18. Wykorzystanie !nternetu w kontaktach z administracjq publicznq i rozwj
eadministracji w Polsce na tle Unii Europejskiej w latach 20062010
Wskaznik rozwoju eadministracji
a

UE27
b

Polska
Polska w stosunku do UE27
b
(rznica w p.p.)

S1,36
20,00
31,36

S8,27
21,2S
37,02

.
.
.

72,87
SS,26
17,61

84,28
78,7S
S,S3
Przedsibiorstwa wykorzystujqce !nternet w kontaktach z
administracjq publicznq (udziaI w )
UE27
Polska

63
61
2

6S
64
1

68
68
0

72
61
11

76
83
+13
Osoby indywidualne wykorzystujqce !nternet w kontaktach z
administracjq publicznq (udziaI w )
UE27
Polska

2S.
.

30
1S
1S

28
16
12

30
18
12

32
21
11
Uwagi:
a
odsetek 20 podstawowych usIug publicznych w peIni dostpnych online,
b
UE2S w 2006 r.
W 2010 r. w kontaktach z administracjq publicznq korzystaIo z !nternetu 83 przedsibiorstw w
Polsce, a w odniesieniu do gospodarstw domowych odsetek ten wynosiI w 2010 r. 21. W przypadku
przedsibiorstw udziaI byI o 13 p.p. wyzszy niz srednia w UE27.
3.3. Wykluczenie cyfrowe
WedIug danych z 2010 r., 3S mieszkancw Polski w wieku 1674 lat nigdy nie uzywaIo
!nternetu. ByI to odsetek o 17 p.p. nizszy niz w 2006 r., lecz o 3 p.p. wyzszy niz sredni w UE27.
Tabela 13. Wykluczenie cyfrowe w Polsce na tle Unii Europejskiej w latach 20062010
(odsetek osb w wieku 1674 lat, ktre nigdy nie korzystaIy z !nternetu)
UE27
Polska
42
S2
+10
37
48
+11
33
44
+11
30
33
+3
26
3S
+3
Wykluczenie cyfrowe ma w Polsce w duzej mierze charakter samowykluczenia. W 2010 r. sposrd
gospodarstw domowych nie posiadajqcych dostpu do !nternetu ponad poIowa (S3) deklarowaIa, ze
nie widzi takiej potrzeby, dotyczyIo to przede wszystkim gospodarstw osb starszych. Na kolejnym
miejscu znajdowaIy si zbyt wysokie koszty sprztu i dostpu, a ich udziaI wyraznie zmalaI w ostatnich

71
Wskaznik peInej dostpnosci online 20 podstawowych usIug publicznych.
RAPORT POLSKA 2011
S0
latach (w przypadku kosztw sprztu z 23 w 2008 r. do 26 w 2010 r., a w przypadku kosztw
dostpu odpowiednio z 26 do 21). WzrsI natomiast odsetek gospodarstw, ktre jako barier w
dostpie do !nternetu wskazywaIy brak odpowiednich umiejtnosci (z okoIo 20 w 2006 r. do okoIo
30 w 2010 r.). Nniejszq od wymienionych przeszkodq byI brak technicznych mozliwosci podIqczenia
do !nternetu (spadek wskazan z 8 w 2006 r. do okoIo 7 w 2003 r. i S w 2010 r.)
72
.
4. OCENA POSTEPU WYKONAN!A PODSTAWOWYCH WSKAZN!KOW DOKUNENTOW
STRATEC!CZNYCH
W obszarze konkurencyjnosci gospodarki, obejmujqcym przedsibiorczosc, innowacyjnosc i
spoIeczenstwo informacyjne Strategia Rozwoju Kraju 2007201S formuIuje Iqcznie 8 podstawowych
wskaznikw realizacji. Sq to wskazniki zwiqzane z realizacjq priorytetu 1 SRK - ,Wzrost
konkurencyjnosci i innowacyjnosci gospodarki".
Dotychczasowe zaawansowanie realizacji wielkosci zakIadanych w poszczeglnych wskaznikach jest
silnie zrznicowane, co wynika zarwno z rznej skali postpu w poszczeglnych obszarach, jak i
przyjcia w konkretnych przypadkach mniej lub bardziej ambitnych celw ilosciowych.
Tabela 20. Podstawowe wskazniki realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007201S w obszarze
konkurencyjnosci gospodarki Polski i ich wykonanie w latach 2003 i 2010
Wyszczeglnienie 2003 2010
ZakIadana wartosc
wskaznika
Wykonanie zakIadanej wartosci
w
a

SRK
2010
SRK 201S
SRK
2010
SRK 201S
PRZEDS!EB!ORCZOSC
Wydajnosc pracy na 1 pracujqcego
(UE2S=100)
63,3 64,4 70,0 80,0 32,0 80,S
Roczny napIyw bezposrednich inwestycji
zagranicznych w mld USD
13,0 3,1 10,0 10,0 30,6 30,6
!NNOWACY]NOSC
NakIady ogIem na B+R w PKB 0,68 1,S 2,0 4S,3 34,0
UdziaI podmiotw gospodarczych w
nakIadach na B+R w
27,1 30 40 30,3 67,8
UdziaI wyrobw wysokiej i
sredniowysokiej techniki w produkcji
sprzedanej w przemysle w
31,7 3S 40 30,6 73,3
Liczba patentw udzielonych rezydentom
polskim na 1 mln mieszkancw
40,2 36,3 40 6S 30,8 SS,8
SPOLECZENSTWO !NFORNACY]NE
Wydatki na technologie informacyjne i
telekomunikacyjne w PKB
6,1 8,0 8,S 76,3 71,8
Liczba Iqczy szerokopasmowych na 100
mieszkancw
12,8 14,3 10 2S 143,0 S3,6
Uwagi:
a
na podstawie ostatnich dostpnych danych
ZrdIo: Strategia Rozwoju Kraju, Podstawowe wskazniki realizacji, stan na lipiec 2011 r. oraz obliczenia wIasne
Ostateczna ocena wykonania zakIadanej wartosci wskaznikw SRK w 2010 r. nie jest jeszcze mozliwa,
gdyz nie wszystkie dane statystyczne za ten rok zostaIy opublikowane. Niemniej w swietle ostatnich
dostpnych danych (z 2003 r. lub 2010 r.), wsrd 8 wskaznikw SRK w analizowanym obszarze mozna
wyrznic trzy grupy (w nawiasach wykonanie zakIadanej wartosci w ):
1. wskazniki, ktrych zakIadana wartosc zostaIa wykonana lub przekroczona
O liczba Iqcz szerokopasmowych na 100 mieszkancw (143),
2. wskazniki, ktrych realizacja przebiega umiarkowanie pomyslnie (zrealizowane w ponad 30)
wydajnosc pracy w stosunku do UE2S (32),
liczba patentw na 1 mln mieszkancw (31),
napIyw bezposrednich inwestycji zagranicznych (31),
udziaI wyrobw wysokiej i sredniowysokiej techniki w produkcji przemysIu (31),

72
!bidem oraz SpoIeczenstwo informacyjne w Polsce. Wyniki badan statystycznych z lat 20042008, CUS, Warszawa 2010.
Podane odsetki nie sumujq si do 100, mozna byIo wskazac wicej niz jednq przyczyn.
___

S1
udziaI podmiotw gospodarczych w nakIadach na B+R (30),
3. wskazniki o niskim stopniu realizacji
udziaI wydatkw na technologie informacyjne i telekomunikacyjne w PKB (76),
udziaI nakIadw na B+R w PKB (4S).
Oceniajqc mozliwosc wykonania zakIadanej wartosci wskaznikw SRK w 201S r., to w swietle
dotychczasowych wynikw nasuwajq si nastpujqce spostrzezenia:
Poprawnie przebiega realizacja wskaznika odnoszqcego si do liczby Iqcz szerokopasmowych. Nalezy
jednak miec na uwadze zakIadany poziom wskaznika w 201S r., ktry jest rwny sredniej UE z roku
2010 r. Sytuacja taka jest niezadowalajqca z uwagi na ostatnie miejsce w UE jakie Polska zajmuje
przed Rumuniq i BuIgariq, a takze cele Europejskiej Agendy Cyfrowej. Natomiast istotnego
przyspieszenia tempa wzrostu liczby Iqcz wymagaIoby wykonanie wskaznikw w zakresie wydajnosci
pracy, udziaIu podmiotw gospodarczych w nakIadach na B+R i liczby krajowych patentw. Trudna
moze byc rwniez realizacja zaIozonego udziaIu wydatkw na technologie informacyjne i
telekomunikacyjne w PKB. Ewentualne niepowodzenie nie musiaIoby byc jednak jednoznaczne z
negatywnq ocenq postpw budowy spoIeczenstwa informacyjnego, gdyz wraz z upowszechnianiem
technologii telekomunikacyjnych i informacyjnych maleje koszt zakupu sprztu i jego wykorzystania.
Wysoce prawdopodobne jest osiqgnicie zaplanowanej wielkosci napIywu bezposrednich inwestycji
zagranicznych do Polski na poziomie 10 mld USD w 201S r. NapIyw ten w 2007 r. wynosiI 23,7 mld
USD i mimo zaIamania w trzech nastpnych latach w nastpstwie swiatowego kryzysu finansowego i
gospodarczego, w 2010 r. ksztaItowaI si w wysokosci 30S6 mln USD.
Wyzwaniem pozostaje osiqgnicie zakIadanych wskaznikw odnoszqcych si do nakIadw na B+R
(ogIem i sektora przedsibiorstw) w relacji do PKB, udziaIu wysokiej i sredniowysokiej techniki w
produkcji sprzedanej przemysIu oraz odsetka przedsibiorstw innowacyjnych w przemysle. Polska
okresliIa nowy cel, urealniony w ramach realizacji strategii Europa 2020, okreslajqcy poziom nakIadw
na B+R w relacji do PKB na poziomie 1,7 w 2020 roku, uwzgldniajqcy struktur nakIadw
publicznych i prywatnych w stosunku S0/S0. Prognozowane wskazniki w obszarze nakIadw na
B+R, dziki takim dziaIaniom jak: systematycznie zwikszajqce si nakIady na B+R wynikajqce z
priorytetw polityki gospodarczej rzqdu, zmiany paradygmatu polityki spjnosci pozwalajqcej na
zwikszenie inwestycji w obszarze badan i innowacji oraz wzrost znaczenia dla przedsibiorstw badan i
innowacji jako zrdeI przewagi konkurencyjnej, sq osiqgalne w wyznaczonych wielkosciach. Trudne
moze si okazac osiqgnicie zaIozonego w SRK udziaIu wyrobw wysokiej i sredniowysokiej techniki w
produkcji sprzedanej przemysIu w wysokosci 40 w 201S r., gdyz pod wpIywem oddziaIywania
czynnikw strukturalnych tempo przemian w tym obszarze wyraznie wyhamowaIo - midzy rokiem
2006 i 2003 odpowiedni udziaI niemal nie zmieniI si (okoIo 31,7).
Reasumujqc, zagrozenia w realizacji wskaznikw SRK na 201S r. kumulujq si gIwnie w obszarze
innowacyjnosci.
WN!OSK! ! REKONENDAC]E
O Problematyka konkurencyjnosci gospodarki Polski zajmuje centralne miejsce w dokumentach
strategicznych. ]est pierwszym z priorytetw w Strategii Rozwoju Kraju
73
oraz celem
strategicznym. Alokacji srodkw europejskich na popraw konkurencyjnosci sIuzq w kolejnych
perspektywach finansowych wyodrbnione programy operacyjne (SPO Wzrost Konkurencyjnosci
Przedsibiorstw, PO !nnowacyjna Cospodarka
74
). Powstajq strategie odcinkowe, jak Kierunki
zwikszania innowacyjnosci gospodarki na lata 20072013
7S
i projekt Strategii !nnowacyjnosci i
Efektywnosci Cospodarki
76
. Zagadnienia te zostaIy rwniez uwzgldnione w Strategii rozwoju
spoIeczenstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013
77
. Koresponduje to z priorytetami

73
Strategia Rozwoju Kraju 2007201S, dokument przyjty przez Rad Ninistrw w dniu 23 listopada 2006 roku, Ninisterstwo
Rozwoju Regionalnego, Warszawa, listopad 2006.
74
Program Operacyjny !nnowacyjna Cospodarka 20072013, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 20072013,
Ninisterstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, 1 pazdziernika 2007 r.
7S
Kierunki zwikszania innowacyjnosci gospodarki na lata 20072013, Ninisterstwo Cospodarki, Warszawa, 13 sierpnia 2006 r.
76
Strategia !nnowacyjnosci i Efektywnosci Cospodarki
76
, projekt, Ninisterstwo Cospodarki, Warszawa 2011.
Strategia rozwoju spoIeczenstwa informacyjnego w Polsce do roku 2013, Ninisterstwo Spraw Wewntrznych i Administracji,
Warszawa, grudzien 2008.
RAPORT POLSKA 2011
S2
Strategii Europa 2020
78
, do ktrych nalezq rozwj inteligentny (rozwj gospodarki opartej na
wiedzy innowacji) i rozwj zrwnowazony (wspieranie gospodarki efektywniej korzystajqcej z
zasobw, bardziej przyjaznej srodowisku i bardziej efektywnej) oraz projektami przewodnimi tej
strategii, jak ,Unia innowacji", ,Europejska agenda cyfrowa" czy ,Polityka przemysIowa w erze
globalizacji".
Aktywnosci programowej towarzyszy zwikszenie finansowania, zarwno z krajowych srodkw
budzetowych, jak i - zwIaszcza - ze srodkw europejskich. W ramach NPR zrealizowano w
obszarze konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy (przedsibiorczosc, innowacyjnosc,
spoIeczenstwo informacyjne) 182SS projektw o wartosci 16S73,2 mln zI i dofinansowaniu UE w
wysokosci S630,1 mln zI, natomiast w ramach NSRO do konca 2003 r. podpisano 8S0S umw o
dofinansowanie w tym obszarze, o oglnej wartosci 41633,S mln zI i dofinansowaniu UE w
wysokosci 22313,2 mln zI. O rosnqcym znaczeniu konkurencyjnosci jako kierunku alokacji srodkw
europejskich swiadczy zwikszenie jej udziaIu w oglnej liczbie projektw z 20,S w NPR do
30,S w NSRO
73
, w ich wartosci - z 16,2 do 36,3, a w wartosci dofinansowania unijnego - z
3,7 do 31,8
80
.
Ocena efektw tych dziaIan w swietle przeprowadzonej analizy jest niejednoznaczna
i zrznicowana w odniesieniu do poszczeglnych obszarw konkurencyjnosci.
O W latach 20072010 Polska wyraznie poprawiIa swq pozycj w midzynarodowych rankingach
konkurencyjnosci, w ktrych klasyfikowana jest ostatnio na srodkowym miejscu w UE27 (13.14.)
i na czoIowej pozycji wsrd nowych panstw czIonkowskich (2.3.). PolepszyIa si tez w tym okresie
pozycja Polski w europejskim rankingu innowacyjnosci, a takze ocena jej atrakcyjnosci
inwestycyjnej
81
. Nie zmieniIo si jednak postrzeganie gIwnych atutw Polski i jej sIabosci w
konkurencji na rynkach europejskim i globalnym.
Do tych pierwszych nalezq przede wszystkim oglna kondycja gospodarki (odpornosc na globalnq
recesj z lat 20082003) i chIonny rynek wewntrzny oraz osiqgnicia w zakresie edukacji,
zapewniajqce kadry wysoko kwalifikowanych pracownikw. Na podkreslenie zasIuguje takze
znaczny postp w zakresie budowy spoIeczenstwa informacyjnego, dokonany w latach 20072010,
w tym zwIaszcza szybki rozwj eadministracji.
Do podstawowych sIabosci, obnizajqcych pozycj konkurencyjnq, zalicza si natomiast stan
infrastruktury technicznej (m.in. drogowej, telekomunikacyjnej - szerokopasmowy dostp do
internetu), jakosc otoczenia regulacyjnego i innowacyjnosc. W odniesieniu do stanu infrastruktury i
otoczenia regulacyjnego nastpuje wprawdzie poprawa, ktrq dostrzegajq rwniez autorzy
midzynarodowych rankingw konkurencyjnosci i dziaIajqcy w Polsce inwestorzy zagraniczni,
jednak pod wzgldem tempa ustpuje ona notowanej w wielu innych krajach, czego efektem jest
- zamiast wzrostu - postpujqcy spadek pozycji w dotyczqcych tych obszarw rankingach
midzynarodowych.
O W odniesieniu do innowacyjnosci gospodarki awans (niewielki) Polski w europejskim rankingu
innowacyjnosci byI zwiqzany przede wszystkim z dobrq ocenq jej uwarunkowan, zwIaszcza stanu
edukacji mIodziezy. Natomiast aktywnosc innowacyjna polskich przedsibiorstw wykazywaIa w
ostatnich latach systematyczny spadek. W obszarze innowacyjnosci kumulujq si najwiksze
zagrozenia, zwiqzane z wykonaniem zakIadanej wartosci wskaznikw SRK na 201S r.
O W konsekwencji - dziaIania zmierzajqce do poprawy oglnej konkurencyjnosci gospodarki Polski
nalezaIoby skoncentrowac na obszarach infrastruktury technicznej (telekomunikacyjnej,
drogowej), innowacyjnosci i otoczenia regulacyjnego. Powinny one przebiegac dwutorowo,
obejmujqc zwikszanie finansowania ze srodkw publicznych (krajowych i europejskich) z
jednoczesnym usuwaniem licznych barier dziaIalnosci przedsibiorstw, zwIaszcza odnoszqcych si
do ich aktywnosci innowacyjnej.

78
Komunikat Komisji: Europa 2020, Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowazonego rozwoju sprzyjajqcemu wIqczeniu
spoIecznemu, KON(2010)2020, Bruksela, 3.03.2010 r.
73
Dotyczy projektw podpisanych do konca 2003 r.
80
WpIyw funduszy europejskich na gospodark polskich regionw i konwergencj z krajami UE, Raport 2010, Ninisterstwo
Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010, str. 107.
81
W rankingu najatrakcyjniejszych w swiecie lokalizacji dla bezposrednich inwestycji zagranicznych, prowadzonym przez
A.T.Kearney, Polska awansowaIa z 22. miejsca w 2007 r. na 6. miejsce w 2010 r. Przed Polskq sklasyfikowano jedynie kraje
o statusie globalnych lub regionalnych mocarstw gospodarczych: Chiny, USA, !ndie, Brazyli, i Niemcy. !nvesting in a
Rebound, The 2010 A.T.Kearney FD! Confidence !ndex, na: www.atkeraney.com.
___

S3
Wdrazana obecnie reforma systemu nauki, zmierzajqca do podniesienia efektywnosci procesw
badawczych i zaciesnienia powiqzan nauki z gospodarkq, stwarza warunki do lepszego
wykorzystania srodkw publicznych w dziaIalnosci badawczorozwojowej. Dlatego jej nastpstwem
powinno byc wydatne zwikszenie nakIadw na sfer B+R i ich udziaIu w PKB, dajqce efekty
mnoznikowe w obszarach innowacyjnosci i przedsibiorczosci (zwIaszcza w zakresie wydajnosci
pracy i produkcji wyrobw wysokiej techniki).
O Wyniki badan ewaluacyjnych
82
wykazujq, ze w praktyce alokacji srodkw europejskich nalezaIoby
zastosowac silniejsze wsparcie dla branz opartych na wiedzy, kluczowych z punktu widzenia
poprawy konkurencyjnosci gospodarki Polski. W kontekscie planowania przyszIej perspektywy
finansowej warto by rozwazyc wprowadzenie preferencji dla naukochIonnych sektorw przemysIu i
usIug lub adresowanych do nich instrumentw wsparcia. PrzyczyniIoby si to niewqtpliwie do
zdynamizowania innowacyjnosci i procesu jakosciowych przeksztaIcen struktury gospodarki, a w
konsekwencji do poprawy jej oglnej konkurencyjnosci.
O W obszarze rozwiqzan regulacyjnych duze zmiany na lepsze mozna czsto uzyskac bez znaczqcego
zwikszania wydatkw budzetowych, co ma kluczowe znaczenie w warunkach koniecznej redukcji
deficytu budzetowego i dIugu publicznego. Niezbdna jest przede wszystkim konsekwencja dziaIan
reformatorskich. DziaIania w tym obszarze nalezaIoby skoncentrowac na poprawie efektywnosci
sqdownictwa gospodarczego, procedur podatkowych i prawa budowlanego (gdzie obecnie
funkcjonujqce rozwiqzania sq zdecydowanie najgorzej oceniane przez przedsibiorcw), a takze na
usuwaniu barier dziaIalnosci innowacyjnej przedsibiorstw, m.in. przez wprowadzanie
mechanizmw sprzyjajqcych wspIpracy nauki i gospodarki oraz transferowi wiedzy i wIasnosci
intelektualnej , jak tez uIatwiajqcych wykorzystanie dotychczasowych rozwiqzan.

82
WpIyw polityki spjnosci na poziom i jakosc zatrudnienia w Polsce, PAC Uniconsult, Warszawa lipiec 2010, str. 7778.
RAPORT POLSKA 2011
S4
3. ANAL!ZA K!ERUNKOW ROZWO]OWYCH NA RYNKU PRACY
1. Wielkosc i struktura zasobw pracy (podazowa strona rynku pracy)
Podazowa strona rynku pracy okresla potencjalne zasoby pracy, ktre wyznaczane sq przez ludnosc w
wieku produkcyjnym (1S-64). Realne zasoby pracy tworzq aktywni zawodowo, tzn. osoby pracujqce
oraz bezrobotne.
Potencjalne zasoby pracy (liczb osb w wieku zdolnosci do pracy) okreslajq przede wszystkim
procesy demograficzne. Zmiany w strukturze wieku ludnosci i wynikajqcy z nich proces starzenia si
ludnosci dotyczy wikszosci krajw swiata. Wszelkie prognozy ludnosciowe (zarwno na poziomie
swiatowym/midzynarodowym opracowane przez ONZ i Eurostat, czy na poziomie lokalnym
opracowane przez urzdy statystyczne poszczeglnych krajw, np. CUS) wskazujq na systematyczny
wzrost udziaIu osb starszych oraz najstarszych w populacji
83
. Prognozowany proces starzenia si
ludnosci zbiega si w Polsce ze znacznym spadkiem oglnej liczby ludnosci.
Wykres 34. Prognozowana liczba ludnosci Polski ogIem (lewa os) i w wieku 1S64 lata (prawa os) w
tys. osb
34 S00
3S 000
3S S00
36 000
36 S00
37 000
37 S00
38 000
38 S00
2011 2013 201S 2017 2013 2021 2023 202S 2027 2023 2031 2033 203S
21 000
22 000
23 000
24 000
2S 000
26 000
27 000
28 000
ogIem 1S64

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie ,Prognoza ludnosci Polski na lata 2008203S", CUS
Nalezy zauwazyc, ze analizowany okres 20072010 byI jednym z ostatnich - przed
prognozowanymi spadkami ludnosci - dla ktrego tendencje demograficzne wpIywajqce
na potencjalne zasoby pracy byIy pozytywne. W roku 2010 liczba ludnosci w Polsce wynosiIa
38 200,0 tys. (nieznacznie wzrosIa w stosunku do 2007 r. o 84,4 tys.), a w wieku 1S64 osiqgnIa,
zgodnie z szacunkami, szczytowq wartosc 27 223,1 tys. osb.
Wykres 3S. Zmiany w liczbie ludnosci Polski w wieku 1S64 lata, w latach 13832003 (w tys. osb)
23 000
24 000
2S 000
26 000
27 000
28 000
1383 1331 1333 133S 1337 1333 2001 2003 200S 2007 2003

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie: Struktura ludnosci wedIug wieku latach 13832003, CUS
W latach 20072003 liczba osb w wieku 1S64 rosIa rocznie o srednio 78,8 tys. osb, zatem byIy to
jeszcze lata, kiedy nie odczuwalismy niedoborw potencjalnych zasobw pracy (choc tempo wzrostu
ludnosci w latach 20072003 byIo juz wolniejsze). ]ednakze, przy opisanych powyzej tendencjach
demograficznych, szczeglnej uwagi nabiera zatrzymanie na rynku pracy osb, ktre w
okresie do roku 2020 bdq zasilac grupy wieku SS64 lata.
Realne zasoby pracy, obok struktury demograficznej, sq okreslane takze przez czynniki
ekonomiczne (popyt na prac, wynagrodzenia), instytucjonalne (uregulowania dotyczqce systemu
zabezpieczenia spoIecznego) i spoIeczne (wydIuzenie okresu ksztaIcenia, zwikszenie dostpu do

83
Kotowska E. (red.), Rynek pracy i wykluczenie spoIeczne w kontekscie percepcji Polakw - diagnoza spoIeczna 2003,
Centrum Rozwoju Zasobw Ludzkich, Warszawa 2003, str. 73.
___

SS
ksztaIcenia, emancypacja kobiet)
84
. Realne zasoby pracy tworzq osoby aktywne zawodowo (pracujqcy
i bezrobotni), ktrych zmiany w okresie 20072010 wraz z osobami biernymi zawodowo
8S
(ktre razem
tworzq potencjalne zasoby pracy) pokazuje ponizszy wykres.
Wykres 36. Kwartalne zmiany w liczbie osb aktywnych (lewa os) i biernych zawodowo (prawa os) w
tys. osb
16 000
16 S00
17 000
17 S00
18 000
2007.1 2007.3 2008.1 2008.3 2003.1 2003.3 2010.1 2010.3
13 400
13 600
13 800
14 000
14 200
14 400
14 600
14 800
Aktywni zawodowo Bierni zawodowo

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie Banku Danych Lokalnych CUS
W analizowanym okresie mozna byIo zaobserwowac wzrost liczby aktywnych zawodowo (o srednio
46,1 tys. osb kwartalnie), przy spadku liczby osb biernych zawodowo o srednio 23,6 tys. osb z
kwartaIu na kwartaI
86
. Nalezy zwrcic uwag, ze w okresie poprzedzajqcym analizowane tendencje
byIy zgoIa inne: wzrost liczby biernych zawodowo o srednio 26 tys. osb (kwartalnie) z kulminacyjnym
1. kwartaIem 2007 r., kiedy to liczba biernych zawodowo osb osiqgnIa rekordowq liczb prawie 1S
mln osb. Nalezy zatem podkreslic, ze analizowany czteroletni okres byI szczeglnie
sprzyjajqcy podazowej stronie rynku pracy: procesy demograficzne sprzyjaIy potencjalnym
zasobom pracy, ktrych wzrost zbiegI si z wikszq aktywnosciq zawodowq spoIeczenstwa.
W celu dokonywania oceny poziomu aktywnosci zawodowej badanego spoIeczenstwa
przeanalizowano wspIczynnik aktywnosci zawodowej (udziaI osb aktywnych zawodowo w ogle
osb z danego przedziaIu wiekowego: tu 1S64). WspIczynnik ten (wynoszqcy w 2010 r. 6S,6)
wskazuje, ze w analizowanym okresie nie tylko rosIa liczba osb aktywnych zawodowo (co mogIoby
stanowic jedynie odzwierciedlenie tendencji demograficznych), lecz rwniez rsI ich udziaI w liczbie
ludnosci w wieku 1S64 lata.
Wykres 37. WspIczynnik aktywnosci zawodowej osb w wieku 1S64 lata (zmiany kwartalne)
60
62
64
66
68
2007.1 2007.3 2008.1 2008.3 2003.1 2003.3 2010.1 2010.3

Dzielqc grup osb w wieku 1S64 lata na mniejsze przedziaIy wiekowe, mozna odnotowac, ze w
latach 20072010 najbardziej wzrosIa aktywnosc zawodowa wsrd osb w wieku SS64 lata (o
srednio 1,2 z kwartaIu na kwartaI), czego gIwnq przyczynq byIa zdecydowanie wiksza aktywnosc

84
Kotowska !., Natysiak A., Rynek pracy, rozdziaI v! |w:] Panek T. (red.), Statystyka spoIeczna, PWE, Warszawa 2007, str.
164166.
8S
Osoby bierne zawodowo to osoby w wieku produkcyjnym nie zakwalifikowane jako pracujqce lub bezrobotne. Analiza
przyczyn biernosci zawodowej, oparta na wynikach BAEL pozwala okreslic, ze najczstszq przyczynq biernosci zawodowej
byIa emerytura oraz nauka i podnoszenie kwalifikacji, a nastpnie choroba i niepeInosprawnosc (porwnaj: Krajowy Plan
DziaIania na Rzecz Zatrudnienia, Ninisterstwo Pracy i Polityki SpoIecznej, Warszawa 2003, str. 14.).
86
]ak czytamy w Krajowym Planie DziaIania na Rzecz Zatrudnienia opracowanym przez Ninisterstwo Pracy i Polityki SpoIecznej
(Warszawa 2003, str.17), gIwnq przyczynq biernosci obok emerytur (w przypadku osb w wieku produkcyjnym
wczesniejszych emerytur), sq wsrd kobiet obowiqzki rodzinne i zwiqzane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, a
wsrd mzczyzn choroba i niepeInosprawnosc.
RAPORT POLSKA 2011
S6
zawodowa kobiet, ktra rosIa w tempie 2 kwartalnie w analizowanym okresie, podczas gdy
w analogicznym okresie poprzedzajqcym (20032006) odnotowano spadek o 1,2 kwartalnie.
Zmiany w pozostaIych grupach dowodzq, ze w okresie 20072010 rosIa aktywnosc
zawodowa we wszysktich grupach wiekowych, czego nie mozna powiedziec o
analogicznym okresie poprzedzajqcym.
Tabela 21. Kwartalne tempo wzrostu wspIczynnika aktywnosci zawodowej
okres 1S24 lata 2S34 lata 3S44 lata 4SS4 lata SS64 lata
OgIem 2007.12010.4 0,4 0,1 0,1 0,S 1,2
2003.12006.4 0,2 0,0 0,1 0,1 0,3
Nzczyzni 2007.12010.4 0,6 0,1 0,1 0,3 0,7
2003.12006.4 0,0 0,0 0,0 0,2 0,2
Kobiety 2007.12010.4 0,1 0,1 0,1 0,8 2,0
2003.12006.4 0,3 0,0 0,1 0,1 1,2
Na wielkosc zasobw pracy, obok dzietnosci oraz dIugosci zycia mieszkancw, ogromny wpIyw majq
migracje. Ocena tego zjawiska nie jest prosta, bowiem wraz z rosnqcymi mozliwosciami emigracji
Polakw po akcesji do Unii, zmniejszyIa si jednoczesnie mozliwosc kontroli i sledzenia tego procesu,
ze wzgldu na fakt czasowej emigracji, a co za tym idzie brak sladu w statystykach rejestracji na
pobyt staIy. Dane CUS wskazujq, ze liczba obywateli Polski przebywajqcych dIuzej niz 2 miesiqce
(od 2007 r. dIuzej niz 3 miesiqce) za granicq wzrosIa w latach 20042007 z 1 mln do 2,27 mln i po tym
roku skala migracji osIabIa, do wartosci 1,87 mln w koncu roku 2003.
!stotnym czynnikiem wpIywajqcym na skal migracji byI kryzys. Polscy migranci zaczli
reagowac na zmiany ekonomiczne, co zaczIo skutkowac migracjami powrotnymi. Dane z Badania
Aktywnosci Ekonomicznej Ludnosci wskazujq, ze ,w kluczowym okresie miedzy 2 kwartaIem 2008 a 2
kwartaIem 2003 roku (decydujqca byIa zwIaszcza pierwsza poIowa 2003 roku) zasb polskich
migrantw czasowych przebywajqcych za granicq zmniejszyI si o okoIo 110 tysicy (ponad 21!)"
87
.
Ocena skutkw migracji zagranicznych Polakw w kontekscie rynku pracy jest zrznicowana. Z jednej
strony migracje mogq miec pozytywny wpIyw na poziom bezrobocia, lecz z drugiej strony majq
negatywny wpIyw na zasoby pracy (niedobory pracownikw, a co za tym idzie presja na wzrost pIac
itp.)
88
. ZrdIa, ktre pozytywnie oceniajq wpIyw migracji, podkreslajq rwniez, ze ,w skali regionalnej
oraz w niektrych branzach pojawiajq si problemy zwiqzane z deficytem siIy roboczej w okreslonych
zawodach i utratq spjnosci spoIecznej"
83
.
PogIbione analizy wskazujq jednak, ze krtkookresowy wpIyw migracji na procesy
obserwowane na polskim rynku pracy jest bardzo przeszacowany - pozytywne tendencje w
sferze bezrobocia, jak rwniez deficyty zatrudnienia, ktre pojawiIy si pzniej, byIy przede wszystkim
konsekwencjq bardzo dobrej koniunktury gospodarczej. Podsumowujqc, nalezy stwierdzic, ze wydaje
si, iz fal najwikszej migracji Polakw mamy juz za sobq, a okres kryzysu przyspieszyI fal
powrotw polskich migrantw. Polska osiqgnIa na tyle wysoki poziom rozwoju, ze skIonnosc do
migracji bdzie raczej malec, a nie rosnqc
30
.
Podsumowujqc - w latach 20072010 Polska byIa krajem o stosunkowo dobrej (ze wzgldu na
rynek pracy) strukturze demograficznej. W roku 2003 liczba osb w wieku 1S64 osiqgnIa jednq z
najwyzszych w historii wartosci i - zgodnie z prognozami - od 2010 r. liczba osb w wieku
zdolnosci do pracy bdzie coraz mniejsza. Niewielki przyrost naturalny, proces starzenia si
spoIeczenstwa wynikajqcy zarwno ze struktury demograficznej, jak i wydIuzenia czasu trwania zycia
(co ma wpIyw na wskaznik obciqzenia demograficznego) oraz emigracje Polakw spowodujq, ze
wielkosc zasobw pracy bdzie si kurczyc. Nie dotyczy to jednakze okresu 20072010, ktry byI
ostatnim, przed spadkami liczby ludnosci i przemianami struktury demograficznej, okresem
obfitujqcym w zasoby pracy. W latach 20072010 zaobserwowano rwniez odwrcenie negatywnej

87
Kaczmarczyk P., Kryzys a decyzje migracyjne Polakw, Biuletyn F!SE 3/2010, str. 14.
88
W tym kontekscie pozytywny wpIyw na zasoby pracy mogq miec imigracje do Polski.
83
Duszczyk N., Wisniewski ]., Analiza spoIecznodemograficzna migracji zarobkowej Polakw do panstw ECO po 1 maja
2004 r., !nstytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007, str. 3.
30
Prezentacja Ninistra NichaIa Boniego z konferencji Polska 2030 - Trzecia fala nowoczesnosci. Rynek pracy a rozwj polskiej i
europejskiej (swiatowej) gospodarki, str. 16 (porwnaj: www.polska2030.pl).
___

S7
tendencji w aktywnosci zawodowej Polakw. WspIczynnik aktywnosci zawodowej ludnosci w wieku
1S64 wynosiI w 2010 r. 6S,6 i byI o 2,2 p.p. wyzszy niz w roku 2006. W latach 20072010, po
osiqgniciu szczytowych wartosci, skIonnosc do migrowania zaczIa spadac.
2. Wykorzystanie zasobw pracy w gospodarce (popytowa strona rynku pracy)
Pozytywne tendencje w podazy pracy (wzrost liczby osb aktywnych zawodowo) spotkaIy si z
korzystnym odzewem ze strony popytu na prac, bowiem liczba pracujqcych rosIa o ponad 60 tys.
osb z kwartaIu na kwartaI (ze skutkami kryzysu widocznymi gIwnie w dwch ostatnich kwartaIach
2003 r.)
31
. W 2010 r. liczba pracujqcych w wieku 1S64 wynoszqca 1S,7 mln osb byIa
wyzsza o prawie 1,4 mln osb od liczby pracujqcych w roku 2006.
Wykres 38. Liczba pracujqcych w wieku 1S64 lata w tys. osb (prawa os) oraz wskaznik
zatrudnienia osb w wieku 1S64 lata w (lewa os)
S3
SS
S7
S3
61
2007.1 2007.3 2008.1 2008.3 2003.1 2003.3 2010.1 2010.3
13 S00
14 000
14 S00
1S 000
1S S00
16 000
16 S00
Wskaznik zatrudnienia Liczba pracujqcych

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie danych BAEL
Struktura pracujqcych wg sektorw ekonomicznych oraz przechodzenie do
gospodarki opartej na wiedzy
]ednym z symptomw zwikszania poziomu rozwoju i innowacyjnosci gospodarek jest zmniejszanie
udziaIu zatrudnionych w rolnictwie, a zwikszanie w usIugach. Struktura pracujqcych wedIug trzech
sektorw gospodarki jest jednym z podstawowych wskaznikw struktury sektorowej gospodarki,
monitorowanym w ramach celu gIwnego Strategii Rozwoju Kraju (SRK).
Tabela 22. Wskazniki realizacji SRK (w ramach celu oglnego) dotyczqce struktury zatrudnienia
w 3 sektorach gospodarki (w )
Struktura
pracujqcych
2006 2007 2008 2003 2010
ZakIadana w
SRK wartosc
wskaznika w
2010 r.
ZakIadana w
SRK wartosc
wskaznika w
201S r.
sektor ! 1S,8 14,7 14,0 13,3 12,3 1S,0 11,0
sektor !! 30,0 30,8 31,3 31,1 30,2 27,S 26,0
sektor !!! S4,2 S4,S S4,1 SS,6 S6,3 S7,S 63,0
ZrdIo: SRK Podstawowe Wskazniki Realizacji - wskazniki monitorujqce, dostpne na stronie internetowej CUS
Polska gospodarka ma do odrobienia znaczny dystans, ktry dzieli jq od krajw Unii Europejskiej:
Polska wkraczajqc do Unii miaIa jeden z najwyzszych odsetkw pracujqcych w rolnictwie (18,0),
podczas gdy w UE wartosc ta byIa o ponad poIow mniejsza. ]ednym z zaIozen SRK jest zmniejszanie
udziaIu zatrudnionych w rolnictwie, a zwikszanie w usIugach - i takie zmiany obserwujemy
niezmiennie od wielu lat (jest to tendencja charakterystyczna dla wszystkich, nawet typowo rolniczych,
wojewdztw). UdziaI pracujqcych w sektorze rolniczym, przemysIowym i usIugowym
wynosiI w 2010 r. odpowiednio 12,3, 30,2, S6,3, a zakIadana w SRK struktura dla
roku 2010 to 1S,0, 27,S, S7,S, a zatem zakIadane wartosci zostaIy osiqgnite
(a nawet przekroczone) jedynie w przypadku rolnictwa. Wolniejsze niz zakIadano przemiany w
!! i !!! sektorze gospodarki spowodowaIy, ze udziaI zatrudnienia w przemysle przekracza, a w
usIugach nie osiqga wartosci zakIadanych w SRK.
Struktura zatrudnienia wedIug pIci i wieku
Struktura zatrudnienia wg pIci i wieku ma szerokie odzwierciedlenie w dokumentach strategicznych.
Nonitoruje si wskazniki zatrudnienia w podziale na pIec, ze zwrceniem szczeglnej uwagi na kobiety

31
Oszacowanie na podstawie parametru funkcji trendu.
RAPORT POLSKA 2011
S8
oraz wskazniki zatrudnienia w podziale na wiek ze zwrceniem szczeglnej uwagi na najmIodsze (1S
24 lata) i najstarsze (SS64 lata) roczniki.
Tabela 23. Lista wskaznikw monitorowanych w ramach SRK dotyczqcych zatrudnienia ()
Nazwa wskaznika 2006 2007 2008 2003 2010
ZakIadana w SRK
wartosc wskaznika w
2010 r.
Wskaznik zatrudnienia osb w
wieku 1S64 lata
S4,S S7,0 S3,2 S3,3 S3,3 S7,0
Wskaznik zatrudnienia kobiet
w wieku 1S64 lata
48,2 S0,6 S2,4 S2,8 S3,0 S1,0
Wskaznik zatrudnienia osb w
wieku SS64 lata
28,1 23,7 31,6 32,3 34,0 31,0
Wskaznik zatrudnienia osb
niepeInosprawnych w wieku
1664
17,3 18,3 13,6 20,0 20,S 18,0
ZakIadana w SRK na 2010 r. wartosc wskaznika zatrudnienia osb w wieku 1S64 lata
zostaIa osiqgnita juz w 2007 r. Podobnie byIo w przypadku wskaznika zatrudnienia kobiet.
Nalezy jednakze zauwazyc, ze wskazniki zaIozone w krajowych dokumentach lezq ciqgle ponizej
wartosci srednich dla krajw Unii Europejskiej. W 2010 r. srednia ta (tzn. wskaznik zatrudnienia dla
UE27) wynosiIa 64,2, a wsrd np. krajw grupy wyszehradzkiej najblizej tego poziomu sq Czechy z
najwyzszym wskaznikiem zatrudnienia powyzej 6S.
Najwyzszym wskaznikiem zatrudnienia charakteryzuje si grupa wiekowa 2SS4 - w 2010 r. pracowaIo
77,1 osb w tym wieku. Wskaznik ten w najmIodszej i najstarszej grupie wiekowej jest bardzo niski
- pracuje tylko 26,3 osb w wieku 1S24 oraz 34,0 osb w wieku SS64
32
. Crupy te rzniq si
natomiast wskaznikami dla kobiet i mzczyzn. W najmIodszej grupie pracownikw rznice pomidzy
kobietami i mzczyznami sq znacznie mniejsze niz w najstarszej grupie. Ceneralnie wskazniki
zatrudnienia kobiet znajdujq si ponizej podobnych wartosci dla mzczyzn, lecz jest to typowa relacja
dla wielu krajw europejskich, ktra w Polsce jest dodatkowo wynikiem wczesniejszego wieku
emerytalnego dla kobiet.
Wykres 33. Rznica (w p.p.) pomidzy
wskaznikiem zatrudnienia mzczyzn
i kobiet w wieku 1S64 lata
Wykres 40. Rznica (w p.p.) pomidzy
wskaznikiem zatrudnienia mzczyzn
i kobiet w rznych grupach
wiekowych
10
11
12
13
1
13
16
17
200 2003 2006 2007 2008 2009 2010
uL olska

0
3
10
13
20
23
132 233 336

Z powyzszych wykresw wynika, ze o ile w Unii Europejskiej dystans pomidzy wskaznikami
zatrudnienia kobiet i mzczyzn malaI, to w Polsce rsI w latach 20042008, dopiero w latach 2003
2010 zaobserwowano spadek tego zjawiska. Ponadto, najmniejsza rznica pomidzy odsetkiem
pracujqcych kobiet i mzczyzn wystpuje w najmIodszej grupie wiekowej, a najwiksza wsrd
najstarszych pracownikw (choc od 2003 r. rznice te wydajq si malec)
33
.

32
Wydaje si, ze bez podniesienia wieku emerytalnego kobiet trudno bdzie osiqgnqc wartosci wskaznikw zatrudnienia
najstarszych pracownikw do poziomu zblizonego w krajach Europy Zachodniej.
33
W analogicznym okresie poprzedzajqcym: ! kw. 2003 - !v kw. 2006 dystans pomidzy kobietami i mzczyznami rsI.
___

S3
Podsumowujqc, wartosci wskaznikw zakIadanych na 2010 r. w SRK zostaIy osiqgnite. Ponadto, w
okresie 20072010 aktywnosc zawodowa kobiet w wieku SS64 rosIa bardzo dynamicznie w
porwnaniu z innymi grupami osb co pokazuje wIasciwy kierunek polityk skierowanych na
aktywizacj zawodowq tej grupy. Niepokojqcy jest natomiast niski wskaznik zatrudnienia osb w
wieku 1S24 lata. W raporcie Polska 2030
34
wskazano na trzy przyczyny tego zjawiska: 1) niedorozwj
sektora usIug, zwIaszcza w maIych miastach i na wsi, 2) pzniejszy o rok wobec wikszosci panstw UE
moment rozpoczynania edukacji szkolnej, 3) wysokie krancowe stopy podatkowe dla osb nisko
produktywnych.
Struktura zatrudnienia wedIug wyksztaIcenia
W Polsce od wielu lat obserwuje si spadek udziaIu osb z najnizszym wyksztaIceniem (gimnazjalnym
i nizszym) oraz z wyksztaIceniem srednim, rosnie natomiast odsetek osb z wyksztaIceniem wyzszym.
Wykres 41. Struktura ludnosci w wieku 1S lat i wicej wg poziomu wyksztaIcenia w latach 2004
2010 ()
0,0
2S,0
S0,0
7S,0
2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
gimnazjalne i nizsze srednie (Iqcznie z zasadnicznym zawodowym) wyzsze

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie danych z Banku Danych Lokalnych CUS
W Strategii Rozwoju Kraju w ramach priorytetu 3: Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakosci,
znajdujemy dwa wskazniki dotyczqce wyksztaIcenia: odsetek osb z wyksztaIceniem srednim w
populacji 1S64 lata oraz udziaI ludnosci w wieku 1S64 lata z wyksztaIceniem wyzszym.
Tabela 24. Wskazniki monitorowane w ramach SRK dotyczqce wyksztaIcenia ()
Wskaznik 2006 2007 2008 2003 2010
ZakIadana w SRK
wartosc wskaznika
w 2010 r.
Odsetek osb z wyksztaIceniem srednim w populacji
1S64 lata (bez zasadniczego zawodowego)
3S,3 36,0 3S,3 3S,6 3S,7 38,0
Odsetek osb z wyksztaIceniem wyzszym w populacji 1S
64 lata
14,3 1S,7 16,S 18,1 13,8 1S,0
Z powyzszej tabeli wynika, ze udziaI ludnosci z wyksztaIceniem wyzszym w 2010 r. znacznie
przekraczaI wartosc zakIadanq w SRK na ten rok. ]est to wynik wyjqtkowo silnego wzrostu udziaIu
ludnosci (i pracujqcych) z wyzszym wyksztaIceniem, ktry dokonaI si w Polsce. Nalezy podkreslic, ze
osoby z wyzszym wyksztaIceniem stanowiq grup pracownikw o bardzo wysokim wskazniku
zatrudnienia: w Polsce byI on nawet wyzszy (w latach 20032010) niz srednio w UE, choc rznice te sq
nieznaczne, np. w 2010 r. wskaznik zatrudnienia osb z wyzszym wyksztaIceniem w Polsce wynosiI
82,7, podczas gdy w UE 82,3. Nalezy rwniez podkreslic, ze wzrost odsetka kobiet z wyzszym
wyksztaIceniem byI silniejszy niz mzczyzn. ]ak pokazujq statystyki, wskaznik zatrudnienia kobiet z
wyzszym wyksztaIceniem notowano rwniez na poziomie nieco powyzej sredniej dla UE27 (w 2010 r.
wynisI on 73,8, podczas gdy w UE 73,1).
Nalezy jednoczesnie zanotowac, ze o ile spada udziaI zatrudnionych z wyksztaIceniem gimnazjalnym
i nizszym, a rosnie z wyzszym - co jest tendencjq oglnoeuropejskq, to wskazniki zatrudnienia wg
najnizszej kategorii wyksztaIcenia znaczqco odbiegajq od poziomw europejskich. W 2010 r. wskaznik

34
Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, KPRN, 2003 r., str.42.
RAPORT POLSKA 2011
60
zatrudnienia osb z wyksztaIceniem gimnazjalnym i nizszym wynosiI w Polsce 23,6, srednim 62,
wyzszym - 82,7, podczas gdy w Europie byIo to odpowiednio 4S,1, 68,4, 82,3.
3. Formy zatrudnienia i rwnosc szans na rynku pracy
Na przestrzeni lat 20072010 udziaI pracujqcych w peInym wymiarze czasu pracy
nieznacznie wzrsI z 31,1 do 32,4 (tym samym spadI udziaI pracujqcych w niepeInym
wymiarze z 8,3 w roku 2006 do 7,6 w roku 2010). Wsrd pracujqcych na peIny etat kobiety
stanowiq mniejszosc - 43,7 w 2010 r., zas wsrd pracujqcych na niepeIny etat kobiety stanowiq
62,4 zatrudnionych, a zatem to mzczyzni czsciej zawierajq umowy na peIny wymiar czasu
pracy, a kobiety na niepeIny i zjawisko to nieznacznie przybieraIo na sile w latach 20072010.
Odsetek pracujqcych w niepeInym wymiarze czasu pracy jest jednakze ciqgle niski.
Zdecydowanie najbardziej popularnq umowq o prac w Polsce jest umowa na czas nieokreslony -
ktra dotyczy 72,7 (w 2010 r.) pracownikw najemnych. Spadek liczby pracujqcych na czas
nieokreslony zostaI zahamowany w 2007 r. i od tego roku udziaI ten nieznacznie rsI do
roku 2010, zas udziaI zatrudnionych na czas okreslony nieznacznie spadaI. CIwnq
przyczynq pracy na czas okreslony jest przede wszystkim brak mozliwosci znalezienia staIej pracy -
choc z roku na rok przyczyna ta traci na znaczeniu.
Wsrd umw na czas okreslony dominujq umowy zawierane do roku, w tym dominujqce znaczenie
majq umowy o czasie trwania 712 miesicy, nastpnie 46 miesicy i w koncu 13 miesiqce.
W ramach SRK monitorowany jest wskaznik zatrudnienia osb niepeInosprawnych, ktry zakIadaI, ze
odsetek pracujqcych niepeInosprawnych osiqgnie w 2010 r. wartosc 18,0. KsztaItowanie si tego
wskaznika w latach 20072010 pokazuje ponizszy wykres.
Wykres 42. Wskaznik zatrudnienia osb niepeInosprawnych w wieku 1664 lata (lewa os) i osb
w wieku 1S64 (prawa os) w
1S
17
13
21
2007.1 2007.3 2008.1 2008.3 2003.1 2003.3 2010.1 2010.3
S3
S4
SS
S6
S7
S8
S3
60
61
Wskaznik zatrudnienia osb niepeInosprawnych w wieku 1664 lata ()
Wskaznik zatrudnienia osb w wieku 1S64 lata

Wykres ten pokazuje dosc silne wahania sezonowe (spadki na przeIomie czwartego i pierwszego
kwartaIu kazdego roku, wzrosty w trzecim i czwartym kwartale) - silniejsze niz ma to miejsce w
oglnym wskazniku zatrudnienia, co oznacza, ze zatrudnianie osb niepeInosprawnych ma sezonowy
charakter. Nalezy rwniez zauwazyc, ze w latach 20072010 widoczna byIa rosnqca tendencja w
odsetku pracujqcych osb niepeInosprawnych. ]est to warte podkreslenia, bowiem od 2002 r. do roku
2006 wskaznik zatrudnienia osb niepeInosprawnych spadaI. Lata 20072010 to zatem pierwsze
od dIuzszego czasu, w ktrych zjawisko to wykazywaIo pozytywne tendencje, dziki
czemu mozliwe byIo osiqgnicie, a nawet przekroczenie wartosci wskaznika zaIozonego w
SRK (zakIadana w SRK wartosc na 2010 r. wynosiIa 18,0, a wartosc zrealizowana w 2010 r. to
20,S).
W rankingach rwnych szans Polska plasuje si midzy 26. a 43. pozycjq, czyli raczej w koncwce
krajw UE, czy OECD. Najwiksze braki wystpujq w obszarze polityki oraz szans na rynku pracy.
Osoby, w stosunku do ktrych kierowane sq najczsciej polityki wyrwnywania szans to: osoby starsze
(S0+), kobiety, osoby niepeInosprawne. We wszystkich tych grupach zaobserwowano
pozytywne zmiany w okresie 20072010. Wskaznik zatrudnienia osb w wieku SS64 wzrastaI w
tempie 4,4 rocznie (w analogicznym okresie poprzedzajqcym byIo to 1,7). Wskaznik zatrudnienia
___

61
kobiet rsI w tempie 1,S rocznie
3S
, w tym kobiet w wieku SS64 o 3,7 (przy spadku o 4,8 w
latach 20032006)
36
. Wskaznik zatrudnienia osb niepeInosprawnych zanotowaI pierwsze od wielu lat
wzrosty: srednio o 3,7 rocznie w latach 20072010. Wszystkie wymienione wskazniki osiqgnIy
wartosci zakIadane w SRK na 2010 r.
4. Bezrobocie
Pozytywne tendencje w podazy pracy (wzrost liczby osb aktywnych zawodowo) szIy do pewnego
stopnia w parze z popytem na prac, ktry rwniez rsI w okresie 20072010. Rynek nie byI
jednakze w stanie zabsorbowac wszystkich osb aktywnych zawodowo, co w koncowym
okresie analizy: 20032010 byIo jednq z przyczyn wzrostu liczby bezrobotnych. A zatem
wzrost liczby bezrobotnych mgI byc, paradoksalnie, generowany przez rosnqcq liczb osb
aktywnych zawodowo.
37

Wykres 43. Stopa bezrobocia (lewa os) i wskaznik zatrudnienia osb w wieku 1S64 lata (prawa os)
w
0
2
4
6
8
10
12
2007.1 2007.3 2008.1 2008.3 2003.1 2003.3 2010.1 2010.3
S3
S4
SS
S6
S7
S8
S3
60
61
Stopa bezrobocia Wskaznik zatrudnienia

W odniesieniu do osb bezrobotnych SRK stosuje dwa wskazniki - w ramach celu gIwnego: stop
bezrobocia oraz w ramach priorytetu 3: stop bezrobocia osb w wieku 1S24 lat (wg BAEL) -
porwnaj: tabela ponizej.
Tabela 2S. Wskazniki monitorowane w ramach SRK dotyczqce bezrobocia ()
Dokumentcel Wskaznik 2006 2007 2008 2003 2010
ZakIadana w
SRK wartosc
wskaznika w
2010 r.
SRK - cel gIwny Stopa bezrobocia 13,8 3,6 7,1 8,2 3,6 12,0
SRK - priorytet !!!
Stopa bezrobocia osb
w wieku 1S24 lata
23,8 21,7 17,3 20,6 23,7 26,0
ZrdIo: SRK Podstawowe Wskazniki Realizacji - wskazniki monitorujqce, dostpne na stronie internetowej CUS oraz dane z
BAEL
Stopy bezrobocia osb w wieku 1S64 oraz 1S24 w 2010 r. osiqgnIy wartosc ponizej
zakIadanej w SRK. ]ednak w przypadku osb w wieku 1S24, od 2008 r. notujemy wzrost
stopy bezrobocia. Nalezy zatem wspomc funkcjonowanie publicznych systemw posrednictwa
pracy dla tej grupy.

3S
Podobnie jak w okresie poprzedzajqcym, choc najwiksze wzrosty tego wskaznika mozna byIo zaobserwowac na przeIomie
analizowanego okresu i poprzedzajqcego: w latach 20062008.
36
W Polsce utrzymuje si znaczny dystans pomidzy wskaznikami zatrudnienia kobiet i mzczyzn, ktry, w przeciwienstwie do
krajw UE, zwikszaI si w latach 20042008. W latach 20072010 nastqpiIo znaczne zwikszenie aktywnosci zawodowej
kobiet, gIwnie dziki wzrostom w rocznikach 4SS4 oraz SS64 (w analogicznym poprzedzajqcym okresie aktywnosc
malaIa).
37
Kotowska E. (red.) Rynek pracy i wykluczenie spoIeczne w kontekscie percepcji Polakw - diagnoza spoIeczna 2003,
Centrum Rozwoju Zasobw Ludzkich, Warszawa 2003, str. 7.
RAPORT POLSKA 2011
62
S. Uczenie si przez caIe zycie - dostosowanie struktury wyksztaIcenia do potrzeb rynku
pracy
W Polsce systematycznie rosnie wspIczynnik skolaryzacji
38
w szkolnictwie wyzszym w roku szkolnym
2003/2010 wynosiI S3,7. Srednie tempo wzrostu tego wspIczynnika byIo w latach 20072003 wyzsze
(wynosiIo 2,S rocznie), niz w analogicznym okresie poprzedzajqcym (1,6). W tym samym czasie
(20072003) spadI odsetek studentw ogIem (liczba studentw rosIa wolniej niz liczba ludnosci), co,
biorqc pod uwag rosnqcy odsetek studentw w wieku 1324 lata, wskazuje na mniejsze
zainteresowanie studiami osb w wieku powyzej 2S roku zycia
33
.
W Polsce systematycznie rosnie nie tylko wspIczynnik skolaryzacji, lecz rwniez liczba i odsetek
absolwentw
100
. W latach 20072003 rosIa ona o srednio 3 rocznie. W porwnaniu do 2006 r. liczba
absolwentw byIa w 2003 r. wyzsza o ponad 11. UdziaI absolwentw uczelni publicznych, ktry
dosc gwaItownie spadaI w latach 13332001, wynosiI w latach 20072003 srednio 64, o trzy punkty
procentowe mniej niz w roku 2006. Po spadkach udziaIu absolwentw studiw stacjonarnych w latach
13332001, obserwujemy ich systematyczny wzrost - ich sredni udziaI wynosiI w latach 20072003
44 o dwa punkty procentowe wicej niz w roku 2006. Abiturienci w publicznych, jak i
niepublicznych szkoIach to przede wszystkim kobiety (z niewielkq ich przewagq w szkoIach
niepublicznych).
Poszczeglne kierunki ksztaIcenia pokazuje wykres ponizej.
Wykres 44. UdziaI absolwentw poszczeglnych kierunkw w oglnej liczbie absolwentw
w 2003 r.
1,1 1,S
1,7
1,8
2,0
2,1
2,6
3,S
3,3
4,3
6,7
8,2
14,6
2S,8
1S,3
ekonomia i administracja
pedagogiczne
spoIeczne
humanistyczne
medyczne
inzynieryjnotechniczne
usIugi dla ludnosci
informatyczne
produkcja i przetwrstwo
biologiczne
architektura i budownictwo
rolnicze, lesne i rybactwa
prawne
fizyczne
dziennikarstwo i informacja
artystyczne
ochrona srodowiska
matematycznostatystyczne
usIugi transportowe
weterynaryjne
opieka spoIeczna
ochrona i bezpieczenstwo

W ramach priorytetu 3: ,Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakosci" jest monitorowany wskaznik
dotyczqcy udziaIu absolwentw szkI wyzszych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i
technicznych, ktrego wartosci historyczne oraz zakIadane w SRK przedstawia ponizsza tabela.

38
WspIczynnik skolaryzacji brutto to stosunek wszystkich osb uczqcych si na danym poziomie do caIej populacji osb
bdqcych w wieku nominalnie przypisanym temu poziomowi ksztaIcenia (tutaj: 1324 lata).
33
Nalezy zaznaczyc, iz odsetek studentw zarwno w wieku 1324 lata, jak i 2S23 oraz 30 lat i wicej w liczbie osb ogIem
odpowiednio w tych grupach wieku zwikszaI si, jednak najbardziej w grupie wiekowej 1324 lata.
100
Nie dotyczy to liczby studentw, ktra, po osiqgniciu rekordowej wartosci w roku akademickim 200S/2006, systematycznie
maleje.
___

63
Tabela 26. Wskaznik dotyczqcy absolwentw wybranych kierunkw monitorowany w ramach SRK
200S/06 2006/07 2007/08 2008/03 2003/10
ZakIadana w SRK
wartosc wskaznika
2003/2010
Absolwenci na kierunkach
matematycznych, przyrodniczych i
technicznych ( absolwentw szkI
wyzszych ogIem)
18,8 13,0 18,3 17,4 17,6 20,0
UdziaI absolwentw kierunkw matematycznych, przyrodniczych i technicznych spadaI w latach 2006
2003 utrzymanie takiej tendencji nie pozwoli na uzyskanie wartosci zakIadanej w SRK.
Sekcjami gospodarki, ktre zatrudniajq najwyzszy odsetek osb z wyzszym
wyksztaIceniem sq sekcje nalezqce do sektora usIug, w tym dwie nalezqce do sektora usIug
rynkowych:
O sekcja ] - posrednictwo finansowe,
O sekcja K - obsIuga nieruchomosci, wynajem, nauka i usIugi zwiqzane z prowadzeniem dziaIalnosci
gospodarczej,
oraz sekcje nalezqce do sektora usIug nierynkowych:
O sekcja L - administracja publiczna i obrona narodowa, obowiqzkowe ubezpieczenia spoIeczne i
powszechne ubezpieczenia zdrowotne,
O sekcja N - edukacja,
O sekcja N - ochrona zdrowia i opieka spoIeczna,
O sekcja O - pozostaIa dziaIalnosc usIugowa, komunalna, spoIeczna i indywidualna.
Wykres 4S. UdziaI pracujqcych z wyzszym wyksztaIceniem w poszczeglnych sekcjach
0
10
20
30
0
30
60
70
A 8 C u L l C P l ! k L M n C
1999 200 2008

ZrdIo: WpIyw polityki spjnosci na poziom i jakosc zatrudnienia w Polsce, NRR, Warszawa 2010, wykres 11
We wszystkich powyzszych sekcjach rsI odsetek zatrudnionych z wyzszym wyksztaIceniem, mozna
sqdzic, ze wzrost podazy pracy osb z wyzszym wyksztaIceniem spotyka si ze wzrostem
popytu na tego rodzaju pracownikw
101
. Nalezy spodziewac si kontynuacji tego trendu w latach
nastpnych.
Analizujqc popyt na wysoko kwalifikowanq kadr od strony zawodw i specjalnosci, nalezy zauwazyc,
ze w okresie 20072010 najwyzszym tempem wzrostu charakteryzowaI si udziaI pracujqcych w
grupie: specjalisci (w tym gIwnie wzrsI popyt na specjalistw nauk fizycznych, matematycznych i
technicznych, w przeciwienstwie do specjalistw nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia oraz
szkolnictwa). W drugiej grupie skupiajqcej wysoko kwalifikowanq kadr (przedstawiciele wIadz
publicznych, wyzsi urzdnicy i kierownicy) rwniez mozna byIo zaobserwowac wzrost popytu na prac.
Reasumujqc, nalezy stwierdzic zwikszanie si popytu w gospodarce na wysoko
kwalifikowanych pracownikw.

101
Dodatkowo mozna zauwazyc, ze dynamika wzrostu w sekcjach (wg PKD 2004) wymagajqcych wyzszych kwalifikacji: !, ], K,
L i N byIa wiksza niz w pozostaIych. Popyt na wysoko kwalifikowanych pracownikw w tych sekcjach rosnie.
RAPORT POLSKA 2011
64
Uczenie si przez caIe zycie stanowi uzupeInianie ksztaIcenia oraz szkolenie dorosIych w szkoIach
dla dorosIych, a takze uzyskiwanie i uzupeInianie wiedzy oglnej, umiejtnosci i kwalifikacji
zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, ktre speIniIy obowiqzek szkolny.
UdziaI osb uczestniczqcych w uczeniu si przez caIe zycie stanowi jeden ze sIabych
punktw polskiej gospodarki w obszarze kapitaIu spoIecznego i zasobw ludzkich.
Tabela 27. Wskazniki realizacji SRK w zakresie uczenia si przez caIe zycie
Cele
i priorytety
Wskazniki 2006 2007 2008 2003 2010
ZakIadana w SRK
wartosc
wskaznika w
2010 r.
Priorytet 3: Wzrost
zatrudnienia i podniesienie
jego jakosci
UdziaI osb w wieku 2S64
lata uczqcych si i
doksztaIcajqcych
4,7 S,1 4,7 4,7 S,3 7,0
Powyzsze wartosci swiadczq o rozbieznosci wystpujqcej pomidzy wartosciami faktycznymi oraz
zakIadanymi w SRK. W 2003 r. tylko co dwudziesta osoba w wieku 2S6S lat podejmowaIa ksztaIcenie
w trybie formalnym lub pozaformalnym, dodatkowo dynamika zmian tego zjawiska w latach 2007
2003 nie byIa pozytywna.
Biorqc pod uwag osoby doszkalajqce si, w latach 20072010 ich liczba (ogIem, jak i pracujqcych)
pozostawaIa na wzgldnie staIym poziomie. UdziaI doszkalajqcych si kobiet byI nieznacznie wyzszy
niz mzczyzn, zarwno ogIem, jak i kobiet pracujqcych. Wikszosc osb doszkalajqcych si to osoby
pracujqce - stanowiq one 7S82 ogIu doszkalajqcych si osb. Odsetek doszkalajqcych si
pracownikw stanowi 3, 2,7, 2,4 oraz 3,3 ogIu pracujqcych odpowiednio w 2007, 2008,
2003 i 2010 roku
102
.
Wsrd form ksztaIcenia pozaszkolnego dominowaIy w analizowanym okresie szkolenia organizowane
przez zakIady pracy oraz kursy podjte z wIasnej inicjatywy. ZaznaczyI si sIaby trend rosnqcy osb
korzystajqcych z kursw proponowanych przez urzdy pracy.
Wykres 46. Liczba osb w wieku 1S64 lata, ktre w ciqgu 4 tygodni poprzedzajqcych badanie
uczestniczyIy w formach ksztaIcenia pozaszkolnego (tys. osb)
0
100
200
300
400
S00
2
0
0
7
.
1
2
0
0
7
.
2
2
0
0
7
.
3
2
0
0
7
.
4
2
0
0
8
.
1
2
0
0
8
.
2
2
0
0
8
.
3
2
0
0
8
.
4
2
0
0
3
.
1
2
0
0
3
.
2
2
0
0
3
.
3
2
0
0
3
.
4
2
0
1
0
.
1
2
0
1
0
.
2
2
0
1
0
.
3
2
0
1
0
.
4
dokszaIcanie
zorganizowane
przez zaklad pracy
kurs za
posrednictwem
urzdu pracy
kurs podjty z
wIasnej inicjatywy
samoksztaIcenie
kierowane

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie BAEL
Dla ponad 60 osb szkolonych gIwnq motywacjq uczestnictwa w ksztaIceniu byIa chc
doskonalenia kwalifikacji zawodowych. Nalezy zwrcic uwag na rosnqcy odsetek szkolonych ze
wzgldu na zdobycie kwalifikacji zawodowych (14 w ! kw. 2007 r., 17 w !v kw. 2010 r.) oraz
planujqcych zmian kwalifikacji zawodowych (2S). Taka struktura celw uczestnictwa w ksztaIceniu
pozaszkolnym moze wskazywac na niskq mobilnosc zawodowq osb w wieku 1S64 lata.
Podsumowujqc, w polskiej gospodarce od lat obserwujemy wzrost udziaIu osb z wyzszym
wyksztaIceniem - w tym sensie struktura wyksztaIcenia dopasowuje si do potrzeb rynku pracy.
Wskaznik udziaIu ludnosci z wyksztaIceniem wyzszym przekraczaI w 2010 r. wartosci zakIadane w
SRK. Dynamika wzrostu udziaIu pracujqcych wg poziomu wyksztaIcenia swiadczy o zwikszonym

102
Dla roku 2010 - srednia z trzech pierwszych kwartaIw.
___

6S
popycie na pracownikw z wyzszym wyksztaIceniem. Odsetek osb z wyksztaIceniem srednim nie
osiqga wartosci zakIadanej w SRK. Nonitorowany w ramach SRK wskaznik odsetka absolwentw szkI
wyzszych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych nie osiqgnqI wartosci
zakIadanych w dokumencie. Tymczasem w latach 20072010 rsI popyt na specjalistw nauk
fizycznych, matematycznych i technicznych. W okresie 20072010 rsI takze popyt na prac (liczony
odsetkiem pracujqcych) w tzw. sekcjach K!S (knowledge intensive).
Analiza odsetka osb, ktre uczestniczyIy w rznych formach ksztaIcenia pozaszkolnego nie wskazuje
na wzrost tego zjawiska w okresie 20072010. Dodatkowo, udziaI osb szkolqcych si w ramach
kursw organizowanych przez urzdy pracy spadaI w latach 20072003, podobnie jak odsetek osb
zatrudnianych po tych kursach.
6. Zrznicowania regionalne na rynku pracy
Nimo znacznej poprawy sytuacji na rynku pracy w Polsce, w dalszym ciqgu obserwujemy znaczqce
rznice pomidzy regionami.
Napa 4. Zrznicowania regionalne na rynku pracy
WspIczynnik aktywnosci zawodowej
1S64 lata w 2010 r.
Wskaznik zatrudnienia 1S64 lata
w 2010 r.
Stopa bezrobocia w 2010 r.

Najlepszq sytuacj pod wzgldem wskaznikw rynku pracy odnotowano (srednio w 2010 r.) w
wojewdztwie mazowieckim (najwyzszy wspIczynnik aktywnosci zawodowej, wskaznik zatrudnienia
oraz najnizsza stopa bezrobocia), zas najgorszq w wojewdztwie zachodniopomorskim.
W latach 20072010 mozna stwierdzic zmniejszanie si dysproporcji w wikszosci
wskaznikw charakteryzujqcych rynek pracy. Badanie konwergencji typu sigma
103
wskazuje, ze
w przypadku regionalnych rynkw pracy hipoteza o konwergencji moze byc czsto pozytywnie
zweryfikowana. W przypadku wikszosci wskaznikw zrznicowanie w okresie 20072010 zmniejszaIo
si. Najwiksze, pozytywne zmiany (w sensie spadku zrznicowania pomidzy wojewdztwami)
odnotowano dla grupy osb w wieku SS64 lata: zarwno wspIczynnik aktywnosci zawodowej, stopa
zatrudnienia, jak i stopa bezrobocia odnotowaIy znaczne spadki zrznicowania pomidzy
wojewdztwami. Te pozytywne zmiany dotyczq przede wszystkim okresu 20072010, bowiem w
analogicznym okresie poprzedzajqcym zmiany miaIy negatywny charakter lub jesli pozytywny, to byIy
mniej intensywne. Najmniej pozytywne zmiany zaszIy wsrd grupy najmIodszych pracownikw
(1S24), gdzie najczsciej nie mozna byIo stwierdzic ani dywergencji, ani konwergencji. Dodatkowo
silniejsza konwergencja obserwowana jest wsrd kobiet niz wsrd mzczyzn. Nalezy rwniez
zauwazyc, ze oprcz niektrych wskaznikw zatrudnienia, generalnie silniejsze zmiany (w sensie
spadku zrznicowania) nastpowaIy w okresie 20072010 niz w analogicznym okresie
poprzedzajqcym.

103
Najoglniej rzecz ujmujqc konwergencja typu sigma wystpuje, jezeli zrznicowanie (mierzone najczsciej odchyleniem
standardowym logarytmw lub udziaIem odchylenia standardowego w sredniej) danego wskaznika pomidzy
wojewdztwami maleje w czasie.
RAPORT POLSKA 2011
66
7. Polityki rynku pracy i przedsibiorczosc
Przedsibiorczosc stanowi wazne ogniwo wzrostu gospodarczego, aktywizacji zawodowej
ludzi mIodych i walki z bezrobociem
104
. Przedsibiorczosc jest zjawiskiem trudnym do
skwantyfikowania jednym z jego przyblizen jest sledzenie liczby i dynamiki nowo powstajqcych i
likwidowanych przedsibiorstw. W 2010 r. w Polsce byIo zarejestrowanych 3,3 mln firm o 274 tys.
wicej niz w roku 2006 (przyrost o 7,S). W latach 20072010 zarejestrowano w sumie 1,36 mln
nowych firm (33 dotyczy sektora prywatnego), co oznacza dosc duzq rotacj w zasobie
przedsibiorstw.
Wykres 47. Liczba przedsibiorstw
w gospodarce narodowej (lewa os)
i nowo zarejestrowanych
przedsibiorstw (prawa os)
Wykres 48. Wyrejestrowane i rejestrowane
podmioty gospodarki narodowej
w sektorze prywatnym
10S

ZrdIo: dane BDL i CUS
3S wszystkich przedsibiorstw, to firmy zatrudniajqce 03 pracownikw. Dodatkowo okoIo 8S
sposrd nowo tworzonych przedsibiorstw to przedsibiorstwa w sektorze prywatnym, tworzone przez
osoby fizyczne zaczynajqce dziaIalnosc gospodarczq. Ta grupa przedsibiorstw (prywatnych) decyduje
zatem o dynamice i zmianach w przedsibiorczosci w Polsce.
Analiza trendw zaobserwowanych w latach 20072010 wskazuje, ze tempo wzrostu nowych
przedsibiorstw wynosiIo w latach 20072010 10,3 rocznie, zas w analogicznym okresie
poprzedzajqcym byIo to 7,4
106
. Oglnie w 2010 r. liczba przedsibiorstw byIa wyzsza o 3S,2 w
porwnaniu do 2006 r. W przypadku osb fizycznych rozpoczynajqcych dziaIalnosc gospodarczq
rznice te byIy jeszcze wiksze: wzrost liczby przedsibiorstw o 11,8 w latach 20072010 (7,3 w
analogicznym okresie poprzedzajqcym) i wzrost liczby nowo utworzonych dziaIalnosci gospodarczych o
33,7
107
.
W latach 20072010 zaobserwowano zatem wyzszq, niz w analogicznym okresie poprzedzajqcym,
dynamik tworzenia nowych przedsibiorstw. W tym samym czasie dokonano kilku zmian mogqcych
miec znaczenie dla obciqzen pracodawcw. W 2003 r. zwikszono uprawnienia pracownikw zwiqzane
z rodzicielstwem
108
oraz weszIa w zycie zmiana polegajqca na skrceniu okresu, za ktry pracodawca
ma obowiqzek wypIaty wynagrodzenia za czas niezdolnosci do pracy pracownikowi powyzej S0 roku
zycia (z 33 do 14 dni)
103
. Rozwiqzanie to miaIo na celu obnizenie kosztw zatrudniania tych

104
Co prawda zakIadanie dziaIalnosci przez bezrobotnych stanowi znikomy odsetek odpIywu z bezrobocia, lecz dobrze
ukierunkowane pogramy sq najbardziej efektywne (wsrd rznych form wsparcia bezrobotnych w 2003 r. srodki na podjcie
dziaIalnosci gospodarczej oraz refundacja doposazenia miejsca pracy charakteryzowaIy si wysokim kosztem, ale i
stuprocentowq efektywnosciq).
10S
Spadek liczby podmiotw wyrejestrowanych w 2010 r. zwiqzany jest gIwnie ze zmianq klasyfikacji PKD 2004 na PKD 2007,
co spowodowaIo kontakt z przedsibiorcami w celu weryfikacji danych, a w konsekwencji skutkowaI wykryciem wielu
,martwych dusz" funkcjonujqcych w rejestrze RECON.
106
Dane te dotyczq sektora prywatnego (ktry pokrywa 33 wszystkich nowo powstaIych przedsibiorstw). W sektorze
publicznym zaobserwowano zgoIa inne tendencje: spadek liczby nowo tworzonych przedsibiorstw w latach 20072010,
ktry byI znacznie wyzszy niz w poprzednich latach.
107
Przyrost liczby utworzonych przedsibiorstw w sektorze prywatnym przez osoby fizyczne zaczynajqce dziaIalnosc
gospodarczq.
108
Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 237, poz. 16S4,
utrata mocy art.1118 z dniem 31 grudnia 2013 r.).
103
Ustawa z dnia 13 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie
niektrych innych ustaw (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 33, z pzn. zm.).
___

67
pracownikw. Zmiany w ustawie o zatrudnianiu pracownikw tymczasowych
110
miaIy na celu
zwikszenie dostpu do korzystania z usIug agencji pracy tymczasowej i ograniczenie ich obowiqzkw
biurokratycznych oraz wydIuzenie maksymalnego okresu zatrudnienia pracownika tymczasowego. W
2010 r. ulegIa zmianie konstrukcja wysokosci zasiIku dla bezrobotnych, ktrego wartosc po trzech
miesiqcach jego pobierania ulega obnizeniu o 20.
W sierpniu 2003 r. weszIa w zycie ustawa o Iagodzeniu skutkw kryzysu ekonomicznego
dla pracownikw i przedsibiorcw
111
, ktra zmieniIa m.in. zasady zawierania umw na czas
okreslony oraz wspiera pracodawcw w podnoszeniu kwalifikacji ich pracownikw w okresie przestoju
lub obnizonego wymiaru czasu pracy. !ntencjq ustawodawcy byIo obnizenie kosztw pracy,
podtrzymywanie poziomu zatrudnienia oraz wspieranie inwestycji w kapitaI ludzki. ]ednakze, zgodnie z
informacjq Panstwowej !nspekcji Pracy z 3 sierpnia 2010 r., wnioski o wypIat swiadczen z tytuIu
przestoju, obnizenia czasu pracy lub dofinansowania skIadek na ubezpieczenie spoIeczne zIozyIy tylko
162 firmy (zIozone wnioski dotyczyIy 0,07 oglnej liczby pracujqcych). Z dofinansowania z
Funduszu Pracy kosztw szkolen skorzystaIo 431 osb. WpIyw opisanych mechanizmw na skutki
kryzysu jest zatem znikomy. W ramach Iagodzenia skutkw kryzysu wprowadzono rwniez pakiet
Ninisterstwa Rozwoju Regionalnego oparty o wykorzystanie srodkw z Programu Operacyjnego
KapitaI Ludzki, w ramach ktrego wprowadzono mozliwosc dofinansowania rozpoczcia dziaIalnosci
gospodarczej. !nnym rozwiqzaniem byIa mozliwosc ubiegania si o dofinansowanie do kredytu
hipotecznego dla osb, ktre utraciIy prac bqdz zamknIy jednoosobowq dziaIalnosc gospodarczq.
]ednakze dane Banku Cospodarstwa Krajowego pokazujq, ze do konca 2010 r. dopIaty objIy jedynie
1402 kredytobiorcw.
W zakresie wspierania przedsibiorczosci wsrd bezrobotnych nalezy wyrznic programy: promocji
podejmowania dziaIalnosci gospodarczej oraz wspieranie pracodawcw w zatrudnianiu osb
bezrobotnych poprzez refundacj kosztw wyposazenia i doposazenia stanowiska pracy. Programy te
cieszyIy si w 2003 r. stosunkowo duzq popularnosciq, w przeciwienstwie do szkolen bezrobotnych,
ktrych popularnosc zaczIa spadac
112
. Zgodnie z danymi z tabeli ponizej, efektywnosc dwch
pierwszych programw wynosiIa 100, co pomimo ich stosunkowo wysokich kosztw, kaze je
zakwalifikowac do rekomendowanych polityk.
Tabela 28. Efektywnosc rznych form wsparcia bezrobotnych w 2003 r.
Rodzaj programu Efektywnosc
Kwota wydatkowana z FP
(koszt) na jednq osob, ktra
po zakonczeniu udziaIu w
programie uzyskaIa
zatrudnienie/prac (w zI)
Kwota wydatkowana z FP
(koszt) na jednq osob
uczestniczqcq w programie
(w zI)
Szkolenia 33,2 6 761,3 2 2SS,S
Prace interwencyjne 71,8 6 414,3 4 474,8
Roboty publiczne 48,0 13 122,0 6 033,1
Prace spoIecznie uzyteczne 33,8 1 422,7 SS8,7
Staze 43,S 13 08S,4 S 268,0
Przygotowanie zawodowe
dorosIych
S1,3 8 240,S 17 346,3
Srodki na podjcie
dziaIalnosci gospodarczej
100,0 17 131,6 17 101,6
Refundacje doposazenia
stanowiska pracy
100,0 18 143,S 18 143,S
Razem S3,2 11 S33,3 S 86S,6
ZrdIo: Polska 2010, Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu spoIecznym, Ninisterstwo Pracy i Polityki SpoIecznej, Warszawa
2010, tabela 10, str. 66
Podsumowujqc, ocena postpw w kierunku tworzenia warunkw sprzyjajqcych przedsibiorczosci i
zmniejszania obciqzen pracodawcw jest niejednoznaczna. Z jednej strony uregulowania nakierowane
na Iagodzenie skutkw kryzysu ekonomicznego dla pracownikw i przedsibiorcw cieszyIy si
niewielkq popularnosciq, z drugiej widoczna byIa rosnqca popularnosc programw wspierajqcych

110
Ustawa z dnia 23 pazdziernika 2003 r. o zmianie ustawy o zatrudnianiu pracownikw tymczasowych (Dz. U. Nr 221,
poz. 1737).
111
Ustawa z dnia 1 lipca 2003 r. o Iagodzeniu skutkw kryzysu ekonomicznego dla pracownikw i przedsibiorcw (Dz. U.
Nr 12S, poz. 103S, z pzn. zm.).
112
Polska 2010, Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu spoIecznym, Ninisterstwo Pracy i Polityki SpoIecznej, Warszawa
2010, str. S.
RAPORT POLSKA 2011
68
przedsibiorczosc wsrd bezrobotnych. Nozna natomiast stwierdzic, ze nastqpiI postp w dynamice
badanego zjawiska: przedsibiorczosc mierzona liczbq nowo utworzonych firm odznaczaIa si w
okresie 20072010 wikszym tempem wzrostu niz w analogicznym okresie poprzedzajqcym.
8. Wzrost zatrudnienia a realizacja dokumentw strategicznych
Wsrd obowiqzujqcych na koniec 2010 r. 228 dokumentw o charakterze strategicznym brak jest
programw/strategii dotyczqcych wyIqcznie obszaru rynku pracy, za to w wielu z nich pojawiajq si
dziaIania majqce wpIyw na zatrudnienie. Ze wzgldu jednak na duzq rznorodnosc i
rznokierunkowosc wsparcia wynikajqcego z realizacji tych dokumentw strategicznych, trudno jest
zsyntetyzowac ich wyniki i jednoznacznie ocenic ich rezultaty w obszarze rynku pracy.
Nozna natomiast dokonac dosc precyzyjnej oceny wpIywu polityki spjnosci na rynek pracy i
zatrudnienie
113
.
Tabela 23. WpIyw realizacji polityki spjnosci na wskazniki dotyczqce rynku pracy w Polsce
114

Rok
WpIyw na wskaznik
zatrudnienia
(p.p.)
WpIyw na liczb
pracujqcych
(tys. osb)
WpIyw na stop
bezrobocia
(p.p.)
NaNoR3 Hermin NaNoR3 Hermin NaNoR3 Hermin
2004 0 0,1 12 1S 0,1 0,1
200S 0 0,2 0 4S 0 0,3
2006 0,1 0,S 28 12S 0,2 0,7
2007 0,3 0,6 81 16S 0,S 1
2008 0,4 0,S 102 134 0,6 0,8
2003 0,4 1 108 2SS 0,6 1,S
2010 0,7 1,2 180 31S 1 1,8
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie wynikw modeli NaNoR3 i Hermin
Wg szacunkw powyzszych modeli, w roku 2010 liczba pracujqcych byIa od 180 do 31S tys. osb
wyzsza niz gdyby polityka spjnosci nie byIa w Polsce realizowana. Odnoszqc te liczby do oglnego
wzrostu zatrudnienia, ktry dokonaI si na przestrzeni lat 20072010 (o 1 381 tys. osb w roku 2010
w porwnaniu do roku 2006) ocenia si, ze realizacja polityki spjnosci przyczyniIa si do 11,0
13,8 oglnego wzrostu zatrudnienia. PozostaIy wzrost zatrudnienia nalezy przypisac czynnikom
spoIecznoekonomicznym. Faktyczny wzrost wskaznika zatrudnienia to 4,8 p.p. z poziomu S4,S
(2006 r.) do poziomu S3,3 (2010 r.), zas realizacji polityki spjnosci nalezy przypisac 0,60,7 p.p.
W wielu dokumentach podkresla si, ze gIwnym problemem polskiego rynku pracy jest niski poziom
aktywnosci zawodowej dotyczqcy w szczeglnosci skrajnych grup wiekowych (osb mIodych i
starszych), kobiet (przede wszystkim powracajqcych na rynek pracy po okresie dezaktywacji zwiqzanej
z opiekq nad dzieckiem), niepeInosprawnych oraz osb o niskich kwalifikacjach zawodowych.
Zaobserwowane w latach 20072010 tendencje pokazujq jednakze, ze negatywny trend w
aktywnosci zawodowej Polakw zostaI przeIamany i w analizowanym okresie powoli, lecz
wyraznie, rsI wspIczynnik aktywnosci zawodowej. Zjawisko to byIo szczeglnie wyrazne wsrd osb
w wieku SS64 lata oraz 4SS4 (choc silniejsze zmiany zaszIy w aktywnosci kobiet) oraz mzczyzn w
wieku 1S24 lata. Nalezy rekomendowac kontynuowanie tych tendencji, lecz wobec spodziewanego
spadku podazy pracy, z jakim nalezy si liczyc w najblizszych latach (zwiqzanego ze zmianq struktury
demograficznej i spadkiem ludnosci), strategie rozwoju muszq byc powiqzane z
uwarunkowaniami demograficznymi. Starzenie si spoIeczenstwa spowoduje wzmozony popyt
na szeroko pojte usIugi opiekunczozdrowotne. WydIuzajqcy si okres zycia bdzie oznaczac

113
Oceny wpIywu polityki spjnosci na gIwne wskazniki makroekonomiczne przeprowadzane sq cyklicznie na zlecenie NRR za
pomocq modeli ekonomicznych, a okresowo poprzez ewaluacj wpIywu funduszy unijnych.
114
Prezentowane oceny sq oparte na badaniach ewaluacyjnych, przeprowadzonych w listopadzie 2010 r. i maju 2011 r., przy
wykorzystaniu dwch modeli makroekonomicznych:
obliczeniowego modelu rwnowagi oglnej NaNor3, bdqcego rozbudowanq wersjq modeli NaNoR wykorzystywanych w
poprzednich latach przez !nstytut Badan nad Cospodarkq Rynkowq i Prevision do analiz efektw funduszy unijnych,
Ssektorowego modelu Hermin polskiej gospodarki (HPLS), bdqcego elementem systemu modeli zbudowanego na
zlecenie Dyrekcji Ceneralnej Komisji Europejskiej ds. Polityki Regionalnej (DC REC!O) przez midzynarodowe
konsorcjum badawcze z udziaIem WrocIawskiej Agencji Rozwoju Regionalnego.
___

63
koniecznosc sprawowania opieki nad osobami starszymi. W praktyce moze to oznaczac ograniczenie
aktywnosci zawodowej przede wszystkim kobiet, ktre po okresie dezaktywacji zwiqzanej z opiekq nad
dzieckiem mogq byc zmuszone ponownie wycofac si z rynku pracy w celu opieki nad osobami
starszymi. Szczeglnie dla kobiet nalezaIoby zatem skierowac ofert elastycznych form
zatrudnienia, ktre pomogq w utrzymaniu kontaktw zawodowych oraz uIatwiq wejscie lub powrt
na rynek pracy po okresie biernosci zawodowej. Tymczasem, oceniajqc elastyczne formy zatrudnienia
pod wzgldem umw na czas okreslony oraz w niepeInym wymiarze pracy nie mozna stwierdzic, ze w
latach 20072010 nastqpiI istotny postp w kierunku ich upowszechnienia (choc udziaI kobiet
pracujqcych na niepeIny etat wsrd ogIu pracujqcych w ten sposb rosnie). Nalezy rekomendowac
promocj dostpu do elastycznych form zatrudnienia.
Tendencje zaobserwowane na polskim rynku pracy w latach 20072010 pozwoliIy generalnie na
osiqgnicie wartosci wskaznikwcelw Strategii Rozwoju Kraju zakIadanych na 2010 r.
Nonitorowaniem objto nastpujqce wskazniki zwiqzane z rynkiem pracy:
O struktura pracujqcych w 3 sektorach (3 wskazniki),
O wskazniki zatrudnienia wg wieku i pIci (3 wskazniki), osb niepeInosprawnych (1 wskaznik) oraz
na wsi (1 wskaznik),
O odsetek osb z wyksztaIceniem srednim i wyzszym oraz uczenie si przez caIe zycie dorosIych
(3 wskazniki),
O absolwenci szkI wyzszych na kierunkach matematycznych, przyrodniczych i technicznych
( absolwentw szkI wyzszych ogIem - 1 wskaznik),
O odsetek dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym oraz odsetek dzieci w wieku 3S lat objtych
wychowaniem przedszkolnym w placwkach na wsi (2 wskazniki),
O stopa bezrobocia.
Wskazniki, ktre nie osiqgnIy wartosci zakIadanych w Strategii to odsetek zatrudnionych w
przemysle, odsetek osb z wyksztaIceniem srednim, absolwenci szkI wyzszych na kierunkach
matematycznych, przyrodniczych i technicznych ( absolwentw szkI wyzszych ogIem), udziaI osb
w wieku 2S64 lata uczqcych si i doksztaIcajqcych (uczenie si przez caIe zycie dorosIych).
Wymienione wskazniki odnotowaIy wartosci ponizej zakIadanych na 2010 r. - nalezy
zatem wesprzec dziaIania przyspieszajqce ich osiqgnicie.
11S

11S
Z zakIadanymi wartosciami minimalnie rozmija si odsetek zatrudnionych w usIugach oraz wskaznik zatrudnienia na wsi,
ktry nie rsI w latach 20072010.
RAPORT POLSKA 2011
70
4. KAP!TAL LUDZK! W REAL!ZAC]! POL!TYK! ROZWO]U
Rozmiary i jakosc kapitaIu ludzkiego w znaczqcej mierze decydujq o konkurencyjnosci kraju czy
regionu, mozliwosciach wytwrczych nowoczesnej produkcji i usIug oraz kulturze pracy. Stanowiq tez
istotny element atrakcyjnosci inwestycyjnej.
1. Tendencje demograficzne
Przemiany demograficzne w ciqgu ostatnich czterech lat charakteryzowaI niewielki wzrost liczby
urodzen (do 413 tys. w 2010 r.) oraz populacji w wieku nieprodukcyjnym. Pomimo stopniowej
poprawy, Polska nadal nalezy do krajw europejskich o niskiej dzietnosci. WspIczynnik ten jednak od
2004 r. powoli rosnie, osiqgajqc 1,306 w 2007 r. i 1,382 w 2010 r. Rosnie przy tym wiek kobiet
rodzqcych pierwsze dziecko: mediana wzrosIa z 2S lat w 200S r. do 26,6 lat. Na skutek wzrostu
urodzen wskaznik przyrostu naturalnego od 2006 r. jest dodatni i wykazuje tendencj rosnqcq (od 4,S
tys. osb w 2006 r. do 3S tys. w 2010 r.).
Bilans ludnosci kraju pozostaje pod silnym wpIywem procesw migracyjnych. Polsk zawsze
cechowaIo ujemne saldo migracji. Od 2004 r., po wstqpieniu naszego kraju do UE i otwarciu rynkw
pracy dla nowych krajw czIonkowskich (gIwnie przez Wielkq Brytani, !rlandi i Szwecj), ponownie
zwikszyIa si liczba wyjezdzajqcych z kraju, takze na pobyt staIy. Otwieranie rynkw pracy dla
Polakw przez kolejne kraje UE (w latach 2006-2008 przez Hiszpani, Portugali, Crecj, WIochy,
Holandi i Francj) powodowaIy, ze rosIa skala wyjazdw za granic z deklaracjq na pobyt staIy (takze
tych, ktrzy dotychczas przebywali za granicq czasowo). Szacuje si, ze sredniorocznie liczba ta
sigaIa okoIo S0 tys. osb. Przewidywania CUS, dotyczqce przyszIej skali procesw migracyjnych
sugerujq, ze okoIo 2020 r. proces emigracji ulegnie wyraznemu ograniczeniu, jako ze potencjaI
emigracyjny ulegnie znacznemu osIabieniu (starzenie si i poprawa warunkw zycia w kraju).
Rwnolegle wzrosnie liczba przyjezdnych, co spowoduje, ze saldo migracji przestanie byc ujemne.
Zarwno ruch naturalny ludnosci, jak i dotychczasowy przebieg procesw migracyjnych prowadzq do
stabilizacji, a nastpnie do zmniejszania si liczby ludnosci w Polsce. Tylko w kilku wojewdztwach
proces ten bdzie miaI inny kierunek. Wzrost ludnosci nastqpi gIwnie w wojewdztwach
mazowieckim, wielkopolskim i maIopolskim - w dwch pierwszych na skutek korzystnego salda
migracji wewntrznych, a w NaIopolsce dziki zdecydowanie wyzszej dzietnosci niz w innych
regionach kraju.
Zmiany w przebiegu procesw demograficznych w ciqgu ostatnich lat znajdujq odzwierciedlenie w
zmianie struktury ludnosci wedIug wieku.NastqpiI spadek udziaIu dzieci i mIodziezy (grupa wiekowa
014 lat) i lekki wzrost - osb w wieku powyzej 6S lat.
Wykres 43. Odsetek ludnosci w wieku 014 lat oraz 6S lat i wicej, w latach 20062010
()
,8
,
,3
,2
,0
3,4
3, 3, 3,
3,6
12
1
1
15
1
200 2007 200 2009 2010
0-1 lat (dzieci) 5 lat i wicej

ZrdIo: CUS
2. WyksztaIcenie
KapitaI ludzki jest gIwnym wyznacznikiem rozwoju gospodarczego kraju, zas podstawowym
czynnikiem wpIywajqcym na jego jakosc jest edukacja. Umiejtnosci pracownikw przekIadajq si
zarwno na wikszq produktywnosc, jak i na lepszq zdolnosc przystosowywania si do zmian, w tym
polegajqcych na umiejtnosci korzystania z nowych technologii.
___

71
Wsrd najistotniejszych mocnych stron polskiej edukacji znajdujq si
116
:
O obowiqzek nauki do 18 roku zycia,
O rozwinita siec szkI podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych,
O poprawa wynikw badania P!SA egzaminu gimnazjalnego i maturalnego,
O duza liczba szkI wyzszych zrznicowanych pod wzgldem oferty edukacyjnej,
O wysoki wspIczynnik skolaryzacji,
O niski odsetek osb wczesnie opuszczajqcych system edukacji w wieku 1824 lata w odniesieniu do
liczby osb w systemie edukacji,
O powszechny system pomocy materialnej dla studentw.
Do najwazniejszych sIabych stron zalicza si natomiast:
O niski wskaznik upowszechnienia edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 3S lat,
O niski poziom umiejtnosci uczniw w zadaniach wymagajqcych twrczego myslenia w badaniu P!SA,
O niedostateczna liczba nauczycieli jzykw obcych i informatyki,
O zbyt maIy odsetek absolwentw kierunkw matematycznych, przyrodniczych i technicznych,
O niedostateczne powiqzanie nauki i szkolnictwa wyzszego z gospodarkq i rynkiem pracy,
O niski wskaznik uczestnictwa w ksztaIceniu ustawicznym,
O relatywnie niskie nakIady na ucznia/studenta wg siIy nabywczej pieniqdza.
Badania opinii spoIecznej wykazujq, ze Polacy przypisujq wyksztaIceniu coraz wikszq wartosc (33 w
2003 r.).
117
Badani widzq takze coraz wikszy wpIyw wyksztaIcenia na swojq karier zawodowq
(wzrost z 40 w 1333 r. do 43 w 2003 r.) oraz sytuacj materialnq (wzrost z 30 do 42).
WyrwnaIy si aspiracje edukacyjne mieszkancw wsi i miast rznej wielkosci. UpowszechniIo si
przekonanie, ze edukacja jest cennym dobrem i mechanizmem sukcesu zyciowego.
Ostatnie dwie dekady to czas ogromnego awansu edukacyjnego polskiego spoIeczenstwa.
Wynika to midzy innymi z faktu, ze nastqpiI wzrost aspiracji edukacyjnych na poziomie wyzszym
wsrd kobiet i mieszkancw miast. Znaczqca zmiana struktury wyksztaIcenia ludnosci kraju oznacza
wzrost odsetka osb z wyksztaIceniem wyzszym (obecnie, dla populacji w wieku 1S64 lata, wskaznik
ten wynosi 13,8). Z drugiej strony, zmniejszyI si udziaI ludnosci z wyksztaIceniem podstawowym
(i obecnie gimnazjalnym) oraz nizszym - do 17,8 ludnosci kraju.
Wykres S0. Struktura ludnosci w wieku 1S64 lata wedIug poziomu wyksztaIcenia w latach 2006
2010 ()
4,9 ,7 6, 8, 9,8
2,2 2,0 24,8
24,
24,6
0,7 ,0 ,
,
,
28,2 27,9 28,0
27,6
26,7
2,0 20,4 9,6 8,7 7,8
0%
20%
0%
0%
0%
100%
200 2007 200 2009 2010
gimnazjalne
podstawowe i nizsze
zasadnicze zawodowe
srednie
oglnoksztalcqce
policealne oraz
srednie zawodowe
wyzsze

ZrdIo: Bank Danych Lokalnych CUS
Podobny kierunek zmian w strukturze wyksztaIcenia ludnosci miaI miejsce w kazdym wojewdztwie.
Nozna jednak zaobserwowac regionalnq specyfik ksztaItowania si struktury wyksztaIcenia ludnosci.
Najwicej osb posiada wyksztaIcenie wyzsze w woj. mazowieckim, gdzie 20 mieszkancw
legitymuje si ukonczeniem uczelni wyzszej, w woj. Idzkim zas - wyksztaIcenie srednie
oglnoksztaIcqce. WyksztaIcenie zawodowe na poziomie zasadniczym dominuje w woj. wielkopolskim,
zas w woj. slqskim przewaza wyksztaIcenie zawodowe na poziomie srednim (technika i szkoIy
pomaturalne). Najmniej korzystna struktura wyksztaIcenia ludnosci cechuje woj. warminsko-

116
Zgodnie z analizq SWOT sektora edukacji zawartej w Strategii rozwoju edukacji na lata 20072013.
117
WedIug danych CBOS, wyzszego wyksztaIcenia dla swojej crki pragnIoby 86 badanych (64 w 1333 r.), a dla syna 84
(6S w 1333 r.). Raport Centrum Badan Opinii SpoIecznej, Rola ksztaIcenia i zmiany w jej postrzeganiu w latach 13332003.
RAPORT POLSKA 2011
72
mazurskie, w ktrym najwicej mieszkancw posiada wyksztaIcenie podstawowe, zas relatywnie niski
jest udziaI wyksztaIcenia zawodowego na poziomie srednim. Zrznicowanie terytorialne kapitaIu
intelektualnego w Polsce jest wic znaczqce. Czqstkowe badania wskazujq na niespjnosc
wyposazenia w kapitaI ludzki rwniez na poziomie wewnqtrzwojewdzkim. Tak jest w przypadku
Nazowsza, ktre osiqga najlepsze wskazniki w dziedzinie kapitaIu ludzkiego w skali kraju, lecz
charakteryzuje si dysproporcjami na poziomie powiatw. Nimo silnej dynamiki zmian wyksztaIcenia
na obszarach wiejskich i zmniejszania si luki edukacyjnej, Polsk nadal charakteryzujq rznice jakosci
kapitaIu intelektualnego midzy terenami miejskimi i terenami wiejskimi.
3. Wychowanie i edukacja dzieci najmIodszych
Zmiany edukacyjne wsrd dzieci polegajq w analizowanym okresie na intensywniejszym rozwoju
wychowania przedszkolnego, szczeglnie na wsi oraz wprowadzaniu wczesniejszej edukacji szkolnej.
Nalezy podkreslic, ze inwestycje we wczesnq edukacj sq bardziej efektywne niz wydatki na
pzniejszych etapach ksztaIcenia. Sq tez znaczqcym instrumentem wyrwnywania szans. Z punktu
widzenia polityki spjnosci wczesna edukacja ma szczeglne znaczenie w odniesieniu do dzieci w
najtrudniejszym poIozeniu.
118

Liczba zIobkw w Polsce stopniowo wzrasta: w 2010 r. funkcjonowaIo ich 332 (w
porwnaniu z 371 w 2006 r.)
113
. Umieszczenie zIobkw w systemie ochrony zdrowia i
rozbudowane wymogi formalne dotyczqce opieki nad dziecmi (np. obowiqzek sprawowania opieki
przez personel medyczny) stanowiIy bariery tworzenia zIobkw prywatnych. W efekcie, korzystanie z
tej formy opieki byIo dotychczas marginesowe. Uchwalona w marcu 2011 r. tzw. ustawa
zIobkowa moze przyczynic si do zmiany, gIwnie poprzez likwidacj barier formalnych w
otwieraniu zIobkw (ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziecmi w wieku do lat 3 ( Dz. U.
Nr 4S, poz. 23S, z pzn. zm.).
Sytuacja przedstawia si lepiej w zakresie wychowania przedszkolnego. W roku szkolnym 2003/2010
zarejestrowanych byIo 18,3 tys. placwek wychowania przedszkolnego (w porwnaniu do 17,2 tys. w
roku szkolnym 200S/2006): 8,4 tys. przedszkoli i 3,0 tys. oddziaIw przedszkolnych w szkoIach
podstawowych oraz 0,8 tys. zespoIw wychowania przedszkolnego i punktw przedszkolnych.
120
W
2003/2010 r. przedszkola dysponowaIy 780,7 tys. miejsc (w r. 200S/2006 686,7 tys.). Ostatnie
pic lat cechowaIa znaczna dynamika wzrostu udziaIu dzieci w edukacji przedszkolnej: z
okoIo S8,4 w 2006 r. do 63,3 cztery lata pzniej. Oznacza to, ze cel postawiony w zakresie
odsetka dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym w Strategii Rozwoju Kraju zostaI znaczqco
przekroczony
121
.
Najwiksza rznica w dostpnosci usIug edukacyjnych wystpuje midzy miastem a wsiq i, pomimo
rosnqcej liczby miejsc w przedszkolach w skali kraju, dysproporcja ta nie maleje. Nieznacznq popraw
odnotowano w roku 2008/2003 na skutek objcia opiekq przedszkolnq wikszej liczby piciolatkw.
Wciqz jednak na wsi korzysta z opieki przedszkolnej ponizej 40 dzieci w wieku 3S lat (wzrost o 20
p.p. od 200S r.), podczas gdy w miescie odsetek ten wynosi 7S (wzrost z 60 w 200S r.). Objcie
od 2012 r. obowiqzkiem szkolnym szesciolatkw ma przyczynic si do zwikszenia potencjaIu
placwek przedszkolnych. ]est to istotny element wyrwnywania szans i rozwoju kapitaIu ludzkiego od
najmIodszych lat, szczeglnie dzieci z terenw wiejskich i dzieci z rodzin ubozszych, co ma znaczenie
dla zwikszenia aktywnosci zawodowej rodzicw.
UsIugi wczesnej opieki i edukacji sq obecnie sIabo zorientowane na kompleksowe wsparcie uczenia si
dzieci w rodzinie. Wzrost upowszechnienia edukacji dzieci w wieku przedszkolnym jest jednym z

118
NESSE, 2003, Nurawska, 2004, przeglqdy: Burger, 2010.
113
Dane: Bank Danych Lokalnych.
120
Oprcz przedszkoli, zespoIw wychowania przedszkolnego, punktw przedszkolnych oraz oddziaIw przedszkolnych
w szkoIach podstawowych zarejestrowanych przez samorzqd lokalny, a w zwiqzku z tym ujtych w systemie informacji
oswiatowej, nieformalna edukacja przedszkolna prowadzona jest takze w innych, nie zdefiniowanych przez ustaw z dnia
7 wrzesnia 1331 r. o systemie oswiaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 2S6, poz. 2S72, z pzn. zm.) formach, przyjmujqcych rozmaite
nazwy, na przykIad: Klub Przedszkolaka, Centrum Rozwoju Dziecka czy Klub Nalucha. Wsplnq cechq tych osrodkw jest
fakt, ze nie otrzymujq one dotacji samorzqdw lokalnych na dzieci, ktre do nich uczszczajq. Czsc z tych placwek
korzysta ze srodkw pozyskiwanych w ramach projektw zwiqzanych z tematykq upowszechniania edukacji przedszkolnej,
wspIfinansowanych przez Uni Europejskq (na przykIad realizowanych w poszczeglnych wojewdztwach w ramach
komponentu regionalnego Programu Operacyjnego KapitaI Ludzki 20072013), pozostaIe zas - sq przewaznie placwkami
finansowanymi tylko z opIat rodzicw. Statystyka nie uwzgldnia jednak dzieci uczszczajqcych do osrodkw nie figurujqcych
w rejestrach przedszkoli i szkI prowadzonych przez samorzqdy lokalne.
121
W SRK odsetek dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym w 2010 r. zaplanowano na poziomie S0.
___

73
wazniejszych zadan rozwojowych dla systemu edukacji, jak rwniez dla polityki wyrwnywania szans.
Zgodnie z celami uzgodnionymi w programie ,KsztaIcenie. Szkolenie 2020",
122
co najmniej 3S dzieci
w przedziale wiekowym od czterech lat do wieku podjcia obowiqzku szkolnego powinno uczestniczyc
we wczesnej edukacji. Obok rozwoju tradycyjnych form opieki przedszkolnej, w ostatnich latach
podkresla si znaczenie dziaIan skierowanych na jakosc tej opieki.
4. ]akosc oswiaty na poziomie podstawowym i srednim
Analiza wynikw badania P!SA z lat 2006 i 2003 wskazuje na znaczqcq popraw jakosci ksztaIcenia w
Polsce w zakresie matematyki (w 2003 r. polscy uczniowie zajli 13 miejsce w OECD), czytania
(12 miejsce) oraz nauk przyrodniczych (13 miejsce). ]ednoczesnie badania te ujawniIy jednak, ze w
Polsce dominujq uczniowie przecitni. ]uz na etapie wczesnego nauczania polscy uczniowie dosc
dobrze radzq sobie bowiem z zadaniami wymagajqcymi mechanicznego zastosowania posiadanej
wiedzy i umiejtnosci, gorzej natomiast w zadaniach wymagajqcych wikszej kreatywnosci. Podobna
sytuacja dotyczy pzniejszych etapw edukacji. Powinno to stanowic sygnaI ostrzegawczy dla budowy
potencjaIu innowacyjnosci polskiej gospodarki.
Popraw sytuacji w tym zakresie rokuje w ostatnich latach Iatwiejszy dostp dzieci do nowych
technologii, czego miernikiem jest komputeryzacja szkI. W 2010 r. wskazniki komputeryzacji
123

signIy 36 dla szkI podstawowych i 82,6 dla gimnazjw. Oznacza to, ze przecitna
liczba uczniw w szkole, przypadajqcych na jeden komputer z dostpem do !nternetu, zmniejszyIa si
do jedenastu.
SIabosciq polskiego systemu edukacji jest ksztaIcenie zawodowe. Na kryzys szkolnictwa zawodowego
wpIywa m.in. brak klarownej wizji rozwoju tego segmentu systemu oswiaty. Pokoleniowe nierwnosci
edukacyjne sprawiajq, ze w szkoIach zawodowych (zwIaszcza w zasadniczych szkoIach zawodowych)
ksztaIcq si dzieci osb z nizszym poziomem wyksztaIcenia, podczas gdy dzieci osb z wyzszym
poziomem wyksztaIcenia czsciej wybierajq ksztaIcenie oglne. Nalezy rwniez podkreslic, ze decyzje
dotyczqce sieci szkI i kierunkw ksztaIcenia, podejmowane obecnie przez samorzqdy powiatw,
czsto sq sIabo powiqzane z potrzebami lokalnego i regionalnego rynku pracy.
S. ]akosc szkolnictwa wyzszego
W ciqgu kilkunastu lat wskaznik skolaryzacji netto mIodziezy w wieku 1324 lata wzrsI tak, ze jest on
obecnie jednym z najwyzszych wsrd krajw UE: dla kobiet okoIo 4S, a dla mzczyzn okoIo 3S (w
roku szk. 2003/2010). Liczba szkI wyzszych wzrosIa z 441 w 2006 r. do 4S3 w 2003 r. i 467 w
7. Najwikszym osrodkiem akademickim pozostaje Warszawa. Za niq plasuje si Krakw, a w
dalszej kolejnosci WrocIaw, Poznan, Ldz, Lublin, Cdansk oraz Katowice. KsztaIcq one Iqcznie 43,4
oglnej liczby studentw w Polsce. Wikszosc (S3,3) studentw z tych osrodkw studiuje w trybie
studiw stacjonarnych.
Efektywnosc szkolnictwa wyzszego w kontekscie struktury wyksztaIcenia ludnosci w Polsce jest bardzo
wysoka, a za jego posrednictwem w ciqgu ostatniej dekady dokonaIy si w tej strukturze znaczqce
zmiany. !losciowa dynamika tych zmian jest imponujqca - jedna z najwikszych w Unii Europejskiej.
Liczba studiujqcej mIodziezy plasuje Polsk w scisIej czoIwce krajw Unii Europejskiej.
Nimo malejqcej od 200S r. liczby studentw (w roku akademickim 2008/2003 r. nastqpiI jej spadek o
0,S, a w 2003/10 o 1,4), w szkoIach wyzszych wszystkich typw w 2003/2010 r. ksztaIciIo si 1,3
mln studentw. Nalezy przy tym zauwazyc, ze w porwnaniu z rokiem poprzednim nastqpiI wzrost
liczby niepublicznych szkI wyzszych o 1,S, ale liczba studiujqcych tam osb zmalaIa o 4,0 (w
szkoIach publicznych o 0,1)
124
.

122
Konkluzje Rady z 12 maja 2003 r.
123
UdziaI procentowy szkI wyposazonych w komputery przeznaczone do uzytku uczniw, z dostpem do !nternetu.
124
CUS: Notatka na temat szkI wyzszych w Polsce, materiaI na konferencj prasowq w dniu 26 pazdziernika 2010 r.
RAPORT POLSKA 2011
74
Wykres S1. Populacja studiujqcych w latach 2006-2010, w tys. osb (wraz z cudzoziemcami)
3032 276937 268 366 266 97
64033 660467 69 396 633 097
0
500000
1000000
1500000
2000000
2500000
200/2007 2007/200 200/2009 2009/2010
szkoly publiczne szkoly niepubliczne

ZrdIo: Bank Danych Lokalnych
Znaczqco rosnie liczba osb kontynuujqcych nauk na studiach podyplomowych, a wraz z niq - liczba
doktorantw. !ch przyrost jest szczeglnie dynamiczny (o 3,8 tys., do poziomu 3S,7 tys. w roku
akademickim 2003/2010), co wynika z wikszej dostpnosci tej formy ksztaIcenia, w tym rwniez w
trybie niestacjonarnym. Nie przekIada si to jednak na liczb otwartych przewodw doktorskich (72S0
w 2003 r. wobec 8267 w 2006 r.). Wsrd doktorantw najwikszym zainteresowaniem cieszq si nauki
humanistyczne oraz techniczne.
Problemy szkolnictwa wyzszego, wpIywajqce na jakosc ksztaIcenia, majq charakter systemowy.
Sposrd niemal 2 milionw studentw w Polsce S2 stanowiq studenci studiw
niestacjonarnych (tj. wieczorowych lub zaocznych). W uczelniach niepublicznych odsetek ten
wynosi 82 (36 w publicznych). Liczba godzin zajc na studiach niestacjonarnych siga zaledwie
60 godzin zajc na studiach stacjonarnych. Oznacza to, ze czsc studentw nie realizuje programu
studiw zgodnego ze standardami akademickimi, otrzymujqc jednoczesnie ten sam dyplom co
studenci odbywajqcy zajcia w trybie stacjonarnym.
Kolejnq istotnq kwestiq jest proporcja liczby studentw do nauczycieli akademickich. W ciqgu
ostatnich 20 lat liczba studentw wzrosIa piciokrotnie, a liczba kadry akademickiej -
jedynie o 60. Znaczqce rznice w proporcjach studentw do nauczycieli akademickich wystpujq
pomidzy kierunkami studiw (na niekorzysc kierunkw pedagogicznych i ekonomicznych). Corsza jest
przy tym sytuacja uczelni niepublicznych: przypada tam 37 studentw na nauczyciela akademickiego,
wobec 1S na uczelniach publicznych.
Wszystkie te czynniki majq wpIyw na sIabq pozycj Polski w midzynarodowych rankingach wyzszych
uczelni. Lepszq pozycj zajmujq polskie uczelnie w europejskich rankingach dziedzinowych.
Najwazniejsze rankingi opierajq si na rzetelnej, powtarzalnej metodologii i sq punktem odniesienia
nie tylko dla opinii publicznej, ale i zarzqdzajqcych szkolnictwem wyzszym w wielu krajach. Pamitajqc
o rznicach ekonomicznych, kulturowych i jzykowych, warto brac pod uwag rankingi jako zrdIo
wskaznikw do zarzqdzania i monitorowania szkolnictwa wyzszego.
12S

6. System ksztaIcenia nauczycieli
Analizy porwnawcze pokazujq, ze na jakosc ksztaIcenia najwikszy wpIyw sposrd uwarunkowan
wewnqtrzszkolnych i wewnqtrzuczelnianych ma jakosc kadry nauczycielskiej/profesorskiej. Wzrost
poziomu wyksztaIcenia nauczycieli dokonaI si pod wpIywem rosnqcych aspiracji edukacyjnych
spoIeczenstwa oraz wskutek wzrostu formalnych wymagan co do ich kwalifikacji. Obecnie praktycznie
wszyscy nauczyciele (37) majq wyzsze wyksztaIcenie (w porwnaniu do S8 w 1332 r.).
Dominujqcym modelem ksztaIcenia nauczycieli sq specjalnosci nauczycielskie w ramach
poszczeglnych kierunkw studiw. !stnieje jednak mozliwosc uzyskiwania takich kwalifikacji na
studiach podyplomowych lub kursach kwalifikacyjnych. Problem zapewnienia i kontroli jakosci istnieje
takze w dziedzinie rozwoju zawodowego nauczycieli nie jest on obowiqzkowy, ale stymuluje go
system awansu zawodowego. Zdobywanie kolejnych stopni awansu takze nie jest obligatoryjne, lecz

12S
Dane z ekspertyzy !nstytutu Badan Edukacyjnych: WyksztaIcenie, postawy i umiejtnosci jako istotne czynniki jakosci
kapitaIu ludzkiego, Warszawa, 2011.
___

7S
zwiksza zarobki, stqd prawie wszyscy nauczyciele w nim uczestniczq. Oferta szkolen kierowanych do
nauczycieli jest bardzo szeroka, na co wpIyw miaIy rwniez srodki z Europejskiego Funduszu
SpoIecznego. Brakuje natomiast kontroli jakosci i efektywnosci wikszosci z tych szkolen.
Wobec tendencji demograficznych wydaje si, ze rozwj zawodowy juz zatrudnionych nauczycieli jest
istotniejszym wyzwaniem niz przygotowywanie nauczycieli przed wejsciem do zawodu. Potencjalne
czynniki przyciqgajqce do zawodu nauczyciela (mozliwosc systematycznego rozwoju zawodowego,
elastyczne godziny pracy, dIuzszy urlop) nie wydajq si rwnowazyc czynnikw odpychajqcych (niskie
zarobki, duze obciqzenie psychiczne, cizkie warunki pracy). W efekcie zawd nauczyciela staje si
niepopularny.
7. KsztaIcenie dorosIych
Pozytywnym zmianom w edukacji formalnej nie towarzyszyI wzrost zainteresowania dorosIych innymi
formami uczenia si. Pod wzgldem uczestnictwa w szeroko rozumianej edukacji, obejmujqcej uczenie
si formalne, pozaformalne i nieformalne, Polska osiqga najsIabsze wyniki sposrd panstw UE i OECD.
W panstwach UE w 2003 r. srednio 3,1 osb w wieku 2S64 lata doksztaIcaIo si, zas w Polsce
S,3, co lokuje nas na koncu zestawienia wraz z BuIgariq, Rumuniq, Wgrami, SIowacjq, Crecjq
i Litwq
126
. Dorosli Polacy ksztaIcq si przecitnie o poIow rzadziej niz obywatele UE.
W uczeniu si dorosIych uczestniczq przede wszystkim osoby mIode, tymczasem to osoby starsze
w wikszym stopniu sq narazone na dezaktualizacj wiedzy i umiejtnosci wyniesionych ze szkoIy.
W grupie wiekowej 2S-64 starsze roczniki charakteryzujq si wyraznie sIabszq strukturq
wyksztaIcenia, majq tez sIabsze bodzce do budowy swojego kapitaIu intelektualnego, poniewaz
z efektw tej inwestycji korzystac bdq mogIy przez relatywnie krtki okres. Dochodzi tym samym do
reprodukcji struktury wyksztaIcenia najczsciej ksztaIcq si najlepiej wyedukowani. Dodatkowo, jak
wynika z badan, czsciej ksztaIcq si absolwenci, ktrzy majq prac (1S,8) niz niepracujqcy
(zarwno bezrobotni, jak i bierni zawodowo (11,6). Brak widocznej poprawy w tym zakresie jest
niepokojqcy takze i z tego wzgldu, ze w rzne formy szkolen inwestowano w ostatnich latach
znaczqce srodki z Europejskiego Funduszu SpoIecznego. Prawdopodobne przyczyny tej sytuacji
wynikajq z niewystarczajqcego dostosowania szkolen do potrzeb rynku pracy oraz nadmiernie
scentralizowanego i przeregulowanego systemu.
8. Kondycja zdrowotna populacji
Przecitne trwanie zycia w Polsce w 2010 r. wyniosIo 80,6 lat dla kobiet, a 72,1 dla mzczyzn.
Wskazniki przyjte w tym zakresie w Strategii Rozwoju Kraju zostaIy zaplanowane na poziomie 80,6
dla kobiet oraz 73,3 dla mzczyzn, co oznacza, ze w przypadku mzczyzn nie udaIo si osiqgnqc
zaplanowanego rezultatu. Wysoka nadumieralnosc mzczyzn jest widoczna juz wsrd chIopcw. W
mIodszych grupach wieku, poczqwszy od 202S. roku zycia wspIczynnik zgonw mzczyzn jest 4
krotnie wyzszy niz kobiet, zas w starszych grupach wieku 3 i 2krotnie wyzszy.
Wykres S2. Przecitna dIugosc zycia w Polsce w latach 20062010
79,6 79,7
80,0 80,
80,6
70,9 7,0
7,3
7,
72,
70
72
7
7
7
0
2
200 2007 200 2009 2010
kobiety mzczyzni

ZrdIo: CUS

126
Dla porwnania liderzy mogli wykazac si udziaIem przekraczajqcym 20. Tak byIo w krajach skandynawskich (Dania,
Finlandia, Szwecja) i Wielkiej Brytanii.
RAPORT POLSKA 2011
76
Wskazniki dalszego przecitnego trwania zycia sq istotnie zrznicowane terytorialnie, z jednej strony
wedIug wojewdztw, a z drugiej - w przekroju miasto - wies. Nzczyzni potencjalnie zyjq najdIuzej w
miastach wojewdztw podkarpackiego i maIopolskiego, a najkrcej w miastach woj. Idzkiego.
Kobiety najdIuzej zyjq w miastach woj. podlaskiego. Najnizsze wskazniki dIugosci zycia kobiet,
szczeglnie na terenach wiejskich, charakteryzujq wojewdztwa silnie uprzemysIowione - Idzkie
i slqskie.
Pod wzgldem wskaznikw umieralnosci sytuacja w Polsce nie jest jednolita. Wartosci wspIczynnika
umieralnosci oglnej na 100 tys. osb w poszczeglnych wojewdztwach (czyli stosunek liczby
zgonw w roku z powodu wszystkich przyczyn do liczby ludnosci) wykazujq zrznicowanie zarwno
pomidzy wojewdztwami, jak tez wewnqtrz wojewdztw. Najmniej korzystna sytuacja istnieje w
wojewdztwie Idzkim (srednia wartosc wskaznika odbiega znacznie od wartosci dla pozostaIych
wojewdztw), a szczeglnie w samej stolicy regionu. WspIczynnik umieralnosci oglnej wynosi tam
1430 na 100 tys. osb, co oznacza, ze jest wyzszy od wspIczynnika o najnizszej sposrd
podregionw wartosci w kraju (podregion gdanski, wartosc 738) blisko dwukrotnie (o 33). Rwniez
w woj. Idzkim, obok slqskiego, dolnoslqskiego i pomorskiego, wystpuje najwiksze zrznicowanie
umieralnosci pomidzy podregionami. WedIug wojewdztw najlepsza sytuacja obserwowana jest w
podkarpackim - 868 zgonw rocznie na 100 tys. mieszkancw. We wszystkich regionach
najczstszq przyczynq zgonw sq wciqz choroby ukIadu krqzenia: w 2010 r. wskaznik
zgonw z tego powodu w Polsce wynisI srednio 466,4 na 100 tys. ludnosci, wobec
zakIadanego w SRK wskaznika na poziomie 400, a wic - przy staIym jego wzroscie (w 2006 r.
wynosiI 442) - oznacza to brak mozliwosci osiqgnicia wyznaczonego celu SRK w najblizszych latach.
]ednoczesnie zmniejszyI si wskaznik umieralnosci niemowlqt. Wielkosc przyjta w SRK (S,S
zgonw na 1000 urodzen zywych w 2010 r.) zostaIa osiqgnita i w 2010r. ksztaItowaIa si na
poziomie S,0 (w porwnaniu z 6,0 w 2006 r.).
!stotnym, oprcz zwikszania si sredniej dIugosci zycia, jest (wynikajqcy ze statystyki) fakt, ze Polacy
przecitnie okoIo 80 jego trwania spdzajq w dobrym zdrowiu (kobiety srednio 17 lat przezywajq w
chorobie i niesprawnosci, natomiast mzczyzni blisko 13 lat)
127
. Na tle innych nowych krajw
czIonkowskich Unii Europejskiej sytuacja polskiej populacji jest dobra w pozostaIych krajach czsc
zycia spdzona w niesprawnosci szacowana jest na jeszcze dIuzszq.
SpeInianie oczekiwan pacjentw poprzez zaspokajanie ich potrzeb zdrowotnych wymaga dostarczania
okreslonych, finansowanych z dostpnych zasobw, swiadczen zdrowotnych, udzielanych przez
swiadczeniodawcw - przedstawicieli profesji medycznych, nalezycie przygotowanych,
wynagradzanych i przestrzennie usytuowanych, z szerokim dostpem do rozwoju zawodowego,
dysponujqcych stosownq, wIasciwie rozmieszczonq infrastrukturq i efektywnymi technologiami
medycznymi. W latach 20072003 obserwowano stopniowy rozwj infrastruktury i technologii
medycznych w ochronie zdrowia np. liczba szpitali ulegIa zmianie: w 2006 r. byIy zarejestrowane 742
szpitale oglne, w tym 1S3 szpitale niepubliczne, a w 2003 r. - 7S4 szpitali oglnych, w tym 228
szpitali niepublicznych.
Latwym do zaobserwowania jest zjawisko ograniczenia sprawnosci, ktre najczsciej dotyka
populacji starszej, po 606S roku zycia. Oznacza to, ze w perspektywie starzenia si spoIeczenstwa
szczeglnq uwag nalezy poswicic zapobieganiu niesprawnosci najstarszej czsci spoIeczenstwa z
jednej strony, a z drugiej - zapewnieniu jej prawidIowego systemu opieki.
Nalezy podkreslic, ze ze wzgldu na utrzymujqce si rznice regionalne przecitnego trwania zycia
i zrznicowane tempo poprawy stanu zdrowia oraz narastajqce problemy utrzymania stabilnosci
zdrowia populacji wieku emerytalnego, w najblizszych latach nalezy kIasc nacisk na realizacj
gIwnych celw Narodowego Programu Zdrowia, w tym zmniejszanie nierwnosci regionalnych.
3. Poziom i jakosc zycia, spjnosc spoIeczna w wymiarze materialnym
Zagrozenie ubstwem
]akosc pracy i jej efekty oraz osiqgane dziki niej dochody w duzej mierze sq wypadkowq stanu
zdrowia ludnosci oraz jej wyksztaIcenia i stajq si bazq do podwyzszania jakosci zycia. Nalezy wic
szczeglnie miec na uwadze czynniki hamujqce rozwj w tym wzgldzie lub wrcz uniemozliwiajqce
go. Podstawowq przeszkodq na tej drodze jest zagrozenie ubstwem i, w konsekwencji, zjawisko

127
WedIug danych Eurostat.
___

77
wykluczenia spoIecznego, czego najczstszq przyczynq jest brak pracy. DIugi czas pozostawania
bez pracy chocby jednego czIonka gospodarstwa domowego to zrdIo narastajqcego ubstwa i
wykluczenia spoIecznego. Badania jakosciowe osb pozostajqcych bez pracy ponad 24 miesiqce,
zwanych chronicznie bezrobotnymi, wskazujq, ze w tej grupie wystpuje najgIbsze wykluczenie z
rznych form zycia spoIecznego.
128
Statystyki pokazujq, ze w ponad poIowie wojewdztw Polski (10)
odsetek ludnosci zyjqcej w gospodarstwach, gdzie nikt nie pracuje, wynosi ponad 10.
Na poziom i jakosc zycia ludnosci zasadniczo wpIywajq jej dochody. W latach 20062007
obserwowano wzrost dochodw realnych, a nastpnie ich spadek w latach 20082003. Badania
potwierdzajq, ze zrznicowanie dochodw w Polsce jest relatywnie wysokie, porwnywalne z Wielkq
Brytaniq. Znaczqce jest zrznicowanie wynagrodzen w przekroju terytorialnym. Dominuje woj.
mazowieckie ze stolicq na czele, gdzie pIace sq ponad dwukrotnie wyzsze niz przecitnie w kraju.
Wyzsze wynagrodzenia wystpujq ponadto w wojewdztwach: slqskim i pomorskim, a zblizone do
sredniej - w woj. dolnoslqskim. Najnizsze - w woj. warminsko-mazurskim i podkarpackim.
Swiadczenia emerytalno - rentowe sq obecnie mniej zrznicowane niz to miaIo miejsce na poczqtku
lat 30., jednak stopa zastqpienia jest nizsza. Szczeglnie sIabe jest zrznicowanie swiadczen z systemu
rolniczego. Przestrzenne zrznicowanie swiadczen emerytalnorentowych jest jednak nadal znaczne
i odzwierciedla struktur gospodarczq oraz zatrudnienia w regionie. Liczba swiadczeniobiorcw jest
najwiksza w dwch wojewdztwach: slqskim i mazowieckim, przy czym w woj. slqskim sq to w
zdecydowanej wikszosci swiadczenia z sytemu pozarolniczego, a w mazowieckim prawie 20
stanowiq swiadczenia z systemu rolniczego, czyli z KRUS.
W relacji liczby emerytw i rencistw do liczby mieszkancw pierwszq pozycj zajmuje woj. Idzkie,
z trwaIym od lat udziaIem 26 tej grupy w oglnej liczbie ludnosci, na kolejnych miejscach plasujq si
wojewdztwa slqskie, lubelskie i switokrzyskie, w ktrych 2S mieszkancw to swiadczeniobiorcy
systemu ubezpieczen emerytalnorentowych (CUS 2010).
Pod wzgldem wysokosci swiadczen na czele sytuuje si ponownie woj. slqskie i dotyczy to zarwno
systemu pozarolniczego, rolniczego, jak i swiadczen emerytalnych i rentowych. Ta wysoka pozycja
woj. slqskiego wynika ze struktury zawodowej mieszkancw, w ktrej dominacja zawodw grniczo
hutniczych charakteryzujqcych si przez dIugie lata wyzszymi pIacami oraz przywilejami emerytalnymi,
zaowocowaIa wyzszymi swiadczeniami.
Wskaznik zagrozenia ubstwem relatywnym po transferach spoIecznych w 2003 r.
wynosiI 17,1, co oznacza redukcj w porwnaniu z rokiem 2006 (13,1). W SRK zaplanowano
ten wskaznik na poziomie 1S w 2010 r. , a wedIug najnowszych danych CUS, w 2010 r. wzrsI
on juz do 17,6, wobec czego cel SRK nie zostaI zrealizowany.
Podstawowym problemem polskiego ubstwa jest ubstwo mIodych ludzi (zwIaszcza
dzieci), wiksze niz osb dorosIych i osb starszych. ]est to wynik nie tylko procesw rozwoju
spoIecznego kraju w okresie gIbokich przemian gospodarczych, ale takze prowadzonej polityki
spoIecznej, ktra chroniqc niektre sIabsze grupy przed skrajnym ubstwem (np. osoby starsze), nie
zastosowaIa skutecznych narzdzi motywacji i wsparcia w stosunku do ludzi mIodych, a szczeglnie
rodzin z dziecmi. W konsekwencji wskaznik ubstwa w przekroju wieku stale ma t samq tendencj
jest wyzszy dla osb najmIodszych. W porwnaniach midzynarodowych daje on Polsce jedno
z ostatnich miejsc w UE (tylko Rumunia i BuIgaria majq wyzsze wskazniki ubstwa dzieci). Analiza w
przekroju grup spoIeczno dochodowych potwierdza utrzymujqcq si przez wiele lat prawidIowosc, ze
najwikszy problem polskiej biedy dotyczy ludnosci bez pracy (bezrobotnych i beneficjentw pomocy
spoIecznej), ludnosci niepeInosprawnej oraz ludnosci rolniczej.
W przekroju wojewdztw, najwyzsze wskazniki ubstwa wystpujq w wojewdztwach wschodnich
oraz w woj. switokrzyskim. Najnizsze w woj. mazowieckim, Idzkim oraz opolskim. Dobra sytuacja
dochodowa i niska stopa ubstwa w woj. opolskim jest w duzej mierze wynikiem znacznego poziomu
migracji zarobkowej ludnosci tego regionu.

128
Potwierdzajq to badania m.in. St. Colinowskiej i in. (Colinowska St., Rozwj spoIeczny: kapitaI ludzki i spoIeczny,
infrastruktura spoIeczna, rozwj i dostp do usIug publicznych, procesy integracyjne, z uwzgldnieniem analizy wpIywu
polityki spjnosci na omawiany obszar tematyczny, w tym na rynek pracy, oraz rekomendacje dla polityki rozwoju w
kontekscie dotychczasowej realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007201S, maj 2011 r.).
RAPORT POLSKA 2011
78
Kultura
Wola rozwoju indywidualnego w powiqzaniu ze stanem budzetw domowych spoIeczenstwa stanowi o
mozliwosciach czerpania z dobrodziejstw kultury, turystyki, a takze sportu. Wyznacznikiem
pozytywnych zmian w tej dziedzinie jest rosnqca liczba instalacji i wystaw organizowanych przez
muzea, ale nade wszystko rosnqce zainteresowanie nimi spoIeczenstwa. W latach 20062010 wzrosIa
o 73 liczba muzew i o S62 - liczba wystaw przez nie organizowanych, a zwiedzajqcych - o ponad 4
mln osb. Swiadczy to dobitnie o podniesieniu jakosci zwiedzanych wystaw i muzew, przyciqgajqcych
coraz liczniejsze rzesze gosci i, jednoczesnie, o niegasnqcym zainteresowaniu historiq i kulturq (w
szerokim pojciu) spoIeczenstwa polskiego. Na 782 muzea i oddziaIy muzealne dziaIajqce w 2010 r.
najwicej odnotowano w woj. mazowieckim i maIopolskim (ponad 100).
Niewielka liczba nowopowstaIych teatrw i instytucji muzycznych wiqze si z ograniczonymi
mozliwosciami finansowymi samorzqdw terytorialnych, jednak rosnqce zainteresowanie sztukq
widzw i sIuchaczy (ich liczba wzrosIa o ponad 1,3 mln) swiadczy o wielkiej potrzebie rozwoju
kulturalnego spoIeczenstwa. W ukIadzie terytorialnym rozkIad teatrw i instytucji muzycznych jest
nierwnomierny: najwicej takich jednostek rejestrowaIo w 2003 r. woj. mazowieckie (40), niemal
o poIow mniej maIopolskie (22) i slqskie (20). Najmniej, bo zaledwie po 3 zarejestrowano w czterech
wojewdztwach - lubuskim, opolskim, podkarpackim i switokrzyskim, a w warminskomazurskim - 4.
Rozszerza si rwniez oglqdalnosc filmw: mimo spadku o 70 liczby kin (do 443 w 2010 r.), liczba
widzw wzrosIa o ponad S mln osb. Wsrd 443 dziaIajqcych na terenie kraju kin ponad S0 znajduje
si w woj. mazowieckim i slqskim. Najmniej - po kilkanascie - posiadajq wojewdztwa: opolskie
i switokrzyskie.
Turystyka i sport
Odnotowac nalezy lekkq popraw w 2010 r., w relacji do 2003 r., w zakresie ruchu
turystycznego w Polsce.
123
W 2003 r. tendencja spadkowa liczby odwiedzajqcych nasz kraj turystw
zagranicznych (11,3 mln wobec 1S,7 mln w 2006 r.), w 2010 r. lekko odwrciIa si (o 0,6 mln
turystw), jednak wynik: 12,S mln osb w 2010 r. zdecydowanie nie speIniI wymogw SRK
zakIadajqcej, ze w tym roku odwiedzi nas 18,3 mln turystw z zagranicy. Dzieje si tak przy
rosnqcej liczbie obiektw turystycznych (o S12 w latach 20062010 do 7206 w 2010 r.) i miejsc
noclegowych (o 3S,S tys.). Przy tym w 2010 r. stopien wykorzystania miejsc noclegowych we
wszystkich turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania wynisI 34,3, czyli mniej niz w
2003 r. (3S,7). Najlepiej eksploatowane byIy zakIady uzdrowiskowe - w 73,1.
!nnym zjawiskiem, zaobserwowanym w ciqgu ostatnich dwch lat, jest malejqca rzesza
wyjezdzajqcych za granic Polakw (w 2010 r. wyjechaIo o prawie S23 tys. osb mniej niz przed
rokiem
130
). SIabnqca turystyka zagraniczna moze oznaczac nasycenie zainteresowania odmiennosciq
innych krajw po otwarciu granic - z jednej strony, ale tez ograniczeniem finansowym - z drugiej.
Rosnqca liczba korzystajqcych z noclegw w turystycznych w obiektach zbiorowego zakwaterowania
(o prawie 3 mln osb w latach 20062010, do 20 mln osb w 2010 r.) wskazuje na rozwj turystyki
krajowej. Sprzyja temu wydIuzenie szlakw turystycznych o ponad 3 tys. km, w tym az o ponad
2 tys. km - szlakw rowerowych i o ponad 1 tys. km - pieszych. Zasadniczy wpIyw na rozbudow sieci
szlakw turystycznych miaIa realizacja projektw dofinansowanych ze srodkw unijnych, dziki ktrym
nie tylko wydIuzono trasy, ale tez zmodernizowano je. Popraw sytuacji widac takze w obszarze
sportu. W roku 2010, w porwnaniu do 2008, zwikszyIa si ilosc klubw i sekcji. !losc cwiczqcych w
klubach, uczestniczqcych i nieuczestniczqcych we wspIzawodnictwie sportowym w kategoriach
juniorskich i wyzszych na poziomie oglnopolskim (bez ,UKSw" i ,klubw wyznaniowych") wzrosIa
o prawie 4 tys. osb. !losc sekcji zwikszyIa si o 36. Znaczqco poprawiIa si takze liczebnosc kadry
szkoleniowej: zanotowano wzrost liczby trenerw (z 6732 w roku 2008 do 761S w roku 2010)
i instruktorw (z 12484 w roku 2008 do 13168 w roku 2010). Ponadto w ciqgu ostatnich lat nastqpiI
znaczny wzrost liczby nowoczesnych obiektw sportowych. Tylko ze srodkw pozostajqcych w
dyspozycji Ninisterstwa Sportu i Turystyki w roku 2003 i 2010 dofinansowano budow, remont bqdz
przebudow prawie 2S00 obiektw. Znaczne nakIady na inwestycje w dziale 326 (kultura fizyczna)
rokrocznie czyniq takze jednostki samorzqdu terytorialnego.
131

123
ZrdIem danych, dotyczqcych przyjazdw turystw do Polski, jest !nstytut Turystyki.
130
ZrdIo: CUS, NaIy Rocznik Statystyczny Polski 2011. Wczesniejsze dane sq nieporwnywalne.
131
Dane zgodnie z pismem Ninisterstwa Sportu i Turystyki z dnia 20.10.2011 r., znak: BC107220068/11/KT.
___

73
Zagadnieniom zwiqzanym z rozwojem spoIecznym w Polsce poswicono wiele miejsca zarwno w
Strategii Rozwoju Kraju 2007201S, jak i sektorowych dokumentach strategicznych. Za gIwny cel
SRK przyjto podniesienie poziomu i jakosci zycia mieszkancw Polski, rozumiane jako m.in.
uIatwienie dostpu do edukacji i szkolenia, czy popraw stanu zdrowia Polakw.
O W latach 20072010 dokonano znaczqcego postpu w zakresie rozwoju oswiaty
wsrd najmIodszych dzieci, realizujqc przyjty w SRK wskaznik w zakresie odsetka dzieci
objtych wychowaniem przedszkolnym. ]ednoczesnie wprowadzono zmiany prawne majqce
na celu uIatwienie tworzenia zIobkw. Prace majqce na celu zwikszenie liczby dzieci
uczszczajqcych do zIobkw i przedszkoli powinny byc kontynuowane, szczeglnie w
kontekscie niwelowania rznic w dostpnosci tego rodzaju usIug edukacyjnych midzy
miastem a wsiq. Liczba miejsc dostpnych w placwkach edukacyjnych dla najmIodszych
dzieci powinna byc dostosowywana do trendw demograficznych.
O W latach 20062003, w swietle wynikw badan P!SA, nastpowaIa poprawa
jakosci ksztaIcenia w polskich szkoIach. Proces ten powinien byc kontynuowany,
szczeglnie poprzez rozwj kreatywnosci i innowacyjnosci polskich uczniw. Do osiqgnicia
tego celu niezbdna jest odpowiednio przygotowana kadra nauczycielska. Wicej
uwagi powinno si poswicic zagadnieniu jakosci ksztaIcenia nauczycieli oraz ich selekcji do
zawodu, a nastpnie ksztaIcenia ustawicznego. Nieodzowna jest przy tym poprawa warunkw
pracy i wynagradzania nauczycieli oraz mozliwosci ich awansu.
O Wskaznik skolaryzacji mIodziezy w wieku 1324 lata w Polsce jest jednym z
najwyzszych wsrd krajw UE, wzrasta rwniez liczba szkI wyzszych. W najblizszych
latach nalezy skupic si na poprawie jakosci edukacji wyzszej, tak aby polskie uczelnie staIy
si konkurencyjne na arenie europejskiej i swiatowej. Nalezy rwniez poswicic wicej uwagi
rozwojowi systemu ksztaIcenia zawodowego, ktry obecnie w niewystarczajqcy sposb
odpowiada potrzebom rynku pracy. Zdecydowanych dziaIan wymaga tez podniesienie jakosci
studiw wyzszych prowadzonych w formie niestacjonarnej, by ich absolwenci mogli cieszyc si
rwnymi szansami na poczqtku kariery zawodowej.
O Kluczowym czynnikiem rozwoju kapitaIu ludzkiego jest rwniez poszerzanie i doskonalenie
oferty uczenia si przez caIe zycie. Powinien powstac mechanizm zwikszajqcy
kompatybilnosc ksztaIcenia dorosIych z potrzebami rynku pracy. Takim mechanizmem mogq
stac si dopasowane do potrzeb pracodawcy szkolenia bezposrednio w miejscu pracy. Nalezy
nadac wikszq rang ksztaIceniu zawodowemu dorosIych.
O W kwestii stanu zdrowia mieszkancw Polski najwikszego znaczenia nabiera
postpujqce starzenie si spoIeczenstwa. Proces ten wymaga istotnych zmian w
strukturze opieki zdrowotnej, zdeterminowanej przez lata chorobami zakaznymi
i cywilizacyjnymi osb dorosIych. Nalezy tu jednak odnotowac znaczqcq popraw wskaznika
umieralnosci noworodkw, ktry pozwoliI osiqgnqc cel zawarty w SRK. Nie udaIo si zas
zrealizowac celu SRK w zakresie rosnqcej nadal liczby zgonw z powodu chorb krqzenia.
Potrzebne sq w tej mierze zdecydowane dziaIania w kierunku poprawy jakosci zywienia,
zwIaszcza w zakresie zywienia zbiorowego. Nie mniej wazna jest zmiana trybu zycia na
bardziej aktywny. Nusi ona jednak uzyskac akceptacj, wsparcie pracodawcw i znalezc
poczesne miejsce w organizacji nauki i pracy.
O W kontekscie wyzwan spoIecznych stojqcych obecnie przed Polskq - do najistotniejszych
zadan nalezy odpowiednia modyfikacja podazy usIug spoIecznych (wzmocnienie
systemu opieki zdrowotnej, szczeglnie osb starszych). Priorytetem najblizszej przyszIosci
musi stac si rozbudowa sieci domw opieki spoIecznej, dostpnych rwniez dla osb
o niskich swiadczeniach emerytalnych. Do zmieniajqcej si struktury wieku spoIeczenstwa
powinien byc wic dostosowany system zabezpieczenia spoIecznego. Kluczowe jest
osiqgnicie akceptowalnej przez spoIeczenstwo stopy zastqpienia,
132
przy jednoczesnym
zapewnieniu dobrego stanu finansw publicznych.

132
Relacja przecitnej wysokosci otrzymywanej emerytury do przecitnej pIacy otrzymywanej w trakcie okresu aktywnosci
zawodowej.
RAPORT POLSKA 2011
80
O Wciqz drazliwym problemem pozostaje w Polsce rozwarstwienie i polaryzacja dochodw.
W nastpstwie tego, pozostajqce na wysokim poziomie i rosnqce od 2008 r.
zagrozenie ubstwem musi wpIynqc na intensyfikacj dziaIan prowadzqcych do jego
zmniejszenia, zwIaszcza wsrd mIodych ludzi i dzieci, m.in. poprzez aktywnq dystrybucj
srodkw budzetowych skierowanych do najubozszych srodowisk lub legislacyjne rozwiqzania,
ograniczajqce wzrost najwyzszych wynagrodzen.
O Nimo silnego rozwarstwienia dochodw, niemalejqce zainteresowanie poszerzaniem
wiedzy, kompetencji, a takze osiqgniciami kultury i sztuki, stanowi prawdziwe
wyzwanie dla spoIecznosci lokalnych i samorzqdw terytorialnych w celu zaspokojenia tych
juz dzis podstawowych wymagan spoIecznych.
O Aktywne spdzanie wolnego czasu stanowi czynnik wzbogacajqcy kapitaI ludzki, zarwno pod
wzgldem stanu zdrowia jak i rozwoju intelektualnego. Obok korzystania z dbr kultury,
niemaIe znaczenie ma turystyka i sport. Dla Polski wazna jest tez turystyka zagraniczna
i wzrost liczby odwiedzajqcych Polsk gosci. Niezbdna jest w tym wzgldzie reklama
polskiej bazy turystycznej i polskiej tradycji (m.in. zdrowej zywnosci czy nieskazonego
srodowiska naturalnego), ktre stanowiq wysokie walory turystyczne.

___

81
CZESC !! SPO]NOSC TERYTOR!ALNA
S. !NFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA TENDENC]E ROZWO]OWE
W latach 20072010 nastqpiI dynamiczny rozwj systemu transportowego Polski, co wiqzaIo
si w znacznym stopniu z koncowq fazq realizacji wspIfinansowanych ze srodkw UE projektw
transportowych w ramach okresu finansowania 20042006 oraz rozpoczciem realizacji projektw w
ramach perspektywy finansowej 20072013. Pomimo osiqgnitego postpu istnieje jednak koniecznosc
dalszej rozbudowy i modernizacji infrastruktury transportowej, ktra stanowi jedno z najwazniejszych
wyzwan dla polityki rozwoju w Polsce, w tym dla rozwoju polskich wojewdztw. Odpowiednia
infrastruktura transportowa posiada bowiem decydujqce znaczenie dla kreowania biegunw wzrostu
gospodarczego, poprzez popraw ich dostpnosci oraz uIatwienie dojazdw do pracy z obszarw
podmiejskich. Rozwijajqc siec poIqczen transportowych nalezy przy tym znalezc odpowiedniq
rwnowag midzy sieciami Iqczqcymi duze miasta z jednej strony, a poprawq poIqczen duzych
osrodkw miejskich z otaczajqcymi je mniejszymi osrodkami - z drugiej.
1. !nfrastruktura transportu drogowego
WedIug danych CIwnego Urzdu Statystycznego, oglna dIugosc drg publicznych wynosiIa
w 2010 r. 406,1 tys. km i byIa o ponad 23,S tys. km (6,1) dIuzsza niz w 2006 r., przy czym
zdecydowana wikszosc przyrostu dIugosci sieci drg publicznych ogIem nastqpiIa w 2010 r. (kiedy
to zwikszyIa si ona o ponad 22 tys. km). Siec drg publicznych o nawierzchni twardej
zwikszyIa si w tym samym okresie o ponad 18,2 tys. km (7,1) i w koncu 2010 r. wynosiIa 273,8
tys. km - podkreslic nalezy, ze wzrost dIugosci tych drg odnotowano we wszystkich wojewdztwach
(najwikszy w woj. mazowieckim i Idzkim - odpowiednio o 12,2 i 11,0). W 2010 r. udziaI drg
publicznych o twardej nawierzchni w dIugosci drg publicznych ogIem stanowiI 67,4
(wobec 66,8 w 2006 r.), czemu towarzyszyIa wyrazna poprawa relacji drg o nawierzchni twardej
ulepszonej do drg o nawierzchni twardej ogIem (ktre w koncu 2010 r. stanowiIy okoIo 31,3 tj.
o 1,S p.p. wicej niz w 2006 r. dIugosci drg o twardej nawierzchni).
Pomimo opisanych powyzej pozytywnych zmian w zakresie infrastruktury drogowej, zdaniem
Ceneralnej Dyrekcji Drg Krajowych i Autostrad w 2010 r. w stanie dobrym znajdowaIo si S3,1
drg krajowych, w stanie niezadowalajqcym 22,0 a w stanie zIym - 18,3. Do natychmiastowego
remontu kwalifikowaIo si okoIo 13 tych drg (przy czym w wojewdztwach lubelskim i
wielkopolskim wielkosc ta sigaIa 2324)
133
. Nalezy takze zwrcic uwag na kwesti dostosowania
nawierzchni sieci drg krajowych do przenoszenia naciskw 11,S ton/os, ktre stanowi minimalnq
norm w przypadku sieci gIwnych drg w krajach UE, a w Polsce obejmowaIy w 2003 r. zaledwie
1/S nawierzchni drg krajowych. Nalezy przy tym podkreslic, ze poniewaz pewna czsc sieci drogowej
jest dopuszczona do ruchu pojazdw o tym nacisku jedynie w trybie administracyjnym, zniszczenie
konstrukcyjnie czsc tych drg nastqpi szybciej w stosunku do przewidywan ich projektantw i
administracji drogowej. Wikszosc drg w naszym kraju byIa bowiem przystosowana do ruchu o
nacisku 8 10 ton/os, a trzeba pamitac, ze z koncem 2010 r. upIywaI uzyskany przez Polsk okres
przejsciowy w zakresie udostpnienia sieci drogowej dla samochodw o nacisku 11,S tony na os
Nalezy jednak podkreslic, ze wg uchwalonej 18 sierpnia 2011 r. nowelizacji ustawy Prawo o Ruchu
Drogowym po drogach publicznych bdq mogIy poruszac si pojazdy o maksymalnym dopuszczalnym
nacisku pojedynczej osi do 11,S tony, natomiast na przejazd pojazdw ,nienormatywnych" tj. o
nacisku przekraczajqcym ww. poziom wymaganie bdzie uzyskanie zezwolenia. Ponadto, Ninister
!nfrastruktury wydaI 8 czerwca 2011 r. rozporzqdzenie zmieniajqce rozporzqdzenie w sprawie wykazu
drg krajowych po ktrych mogq poruszac si pojazdy o dopuszczalnym nacisku pojedynczej osi
napdowej do 11,S (Dz. U. z 2011 Nr 124 poz. 702).
W 2010 r. gstosc drg o nawierzchni twardej wynosiIa w Polsce 87,6 km na 100 km
2
.
(o S,8 km wicej niz w 2006 r.), przy czym najwyzsza byIa ona w wojewdztwach: slqskim i
maIopolskim, a najmniejsza w warminskomazurskim i lubuskim. Podobnie ksztaItowaIo si regionalne
zrznicowanie nasycenia sieciq drg o nawierzchni twardej ulepszonej (w 2010 r. wynosiIo ono srednio
w kraju 73,3 km na 100 km
2
).
Polska zajmowaIa jedno z ostatnich miejsc w Europie pod wzgldem dIugosci sieci autostrad i drg
ekspresowych, przy czym niedostateczna dIugosc tego typu drg byIa znaczqcym mankamentem

133
Raport o stanie drg krajowych w 2010 r. Ceneralna Dyrekcja Drg Krajowych i Autostrad (OddziaI w Bydgoszczy), 2011.
RAPORT POLSKA 2011
82
polskiej sieci drogowej i wpIywaIa ujemnie na dostpnosc komunikacyjnq terytorium kraju i jego
poszczeglnych obszarw, nie zapewniaIa sprawnosci ruchu na zadnej z midzynarodowych tras
tranzytowych. ]est to tym bardziej istotne, ze 13 midzynarodowych ciqgw drogowych o Iqcznej
dIugosci S,S tys. km wIqcza nasz kraj w siec najwazniejszych poIqczen transeuropejskich i w
wikszosci stanowi skIadnik paneuropejskich korytarzy transportowych (siec TENT). Niedostatki
infrastruktury transportowej ograniczaIy konkurencyjnosc gospodarki i mozliwosci jej rozwoju.
OddziaIywaIo to rwniez negatywnie - w poIqczeniu z wciqz niskq kulturq jazdy oraz zrznicowanym
stanem technicznym pojazdw na bezpieczenstwo transportu drogowego.
Tabela 30. Drogi o nawierzchni twardej w przekroju wojewdzkim

DIugosc drg o twardej
nawierzchni
Relacja dIugosci
drg
o nawierzchni
twardej
ulepszonej do
dIugosci drg o
nawierzchni
twardej
Cstosc drg
o nawierzchni
twardej
Cstosc drg
o nawierzchni
twardej
ulepszonej
2010 Zmiana 2010/06 2010
Zmiana
2010/06
2010
Zmiana
2010/06
2010
Zmiana
2010/06
km km p.p.
km/100
km
2

km/100
km
2

km/100
km
2

km/100
km
2

Polska 273 7S3,8 18 217,3 7,1 31,3 1,S 87,6 S,8 73,3 6,6
dolnoslqskie 18 426,2 22S,3 1,2 33,S 1,3 32,4 1,2 86,3 2,2
kujawsko
pomorskie 1S 638,S 1 464,3 10,3 87,3 1,4 87,0 8,1 76,S 8,3
lubelskie 20 217,1 1 3S3,7 10,7 3S,1 0,1 80,S 7,8 76,S 7,3
lubuskie 8 166,4 87,3 1,1 83,0 1,3 S8,4 0,6 S2,0 1,7
Idzkie 18 647,8 1 843,7 11,0 30,2 0,0 102,4 10,2 32,4 3,2
maIopolskie 23 6S0,3 1 S78,1 7,1 88,6 3,4 1SS,8 10,4 138,1 14,2
mazowieckie 33 633,S 3 667,2 12,2 34,1 1,S 34,8 10,3 83,2 10,3
opolskie 8 614,6 2S1,8 3,0 30,1 0,3 31,S 2,6 82,S 2,6
podkarpackie 1S 008,2 881,1 6,2 33,1 3,4 84,1 4,3 78,3 7,3
podlaskie 11 338,3 367,3 8,8 88,6 S,4 S3,4 4,8 S2,7 7,3
pomorskie 12 224,4 642,7 S,S 32,8 0,7 66,8 3,6 62,0 3,8
slqskie 21 263,7 1 047,8 S,2 32,1 0,7 172,4 8,S 1S8,3 3,1
switokrzyskie 13 066,S 877,2 7,2 83,2 2,3 111,6 7,S 32,8 3,2
warminsko
mazurskie 12 644,0 413,4 3,4 32,8 0,2 S2,3 1,7 48,S 1,4
wielkopolskie 26 344,6 1 S48,3 6,1 31,3 1,8 30,3 S,2 82,S 6,3
zachodnio
pomorskie 13 S48,S 766,3 6,0 30,3 0,3 S3,2 3,4 S3,8 3,2
ZrdIo: Bank Danych Lokalnych CUS i obliczenia wIasne

WedIug danych CUS, w koncu 2010 r. w Polsce istniaIo 8S7,4 km autostrad (wobec 662,7 km
w 2006 r.) oraz 674,7 km drg ekspresowych
134
(wobec 237,2 km w 2006 r.). W koncu 2010 r.
odcinki autostrad znajdowaIy si jedynie w 3 wojewdztwach (wobec 7 w 2006 r.), a nie dysponowaIy
tego typu drogami nastpujqce wojewdztwa: podlaskie, podkarpackie, mazowieckie, lubelskie,
switokrzyskie, lubuskie oraz warminskomazurskie. Nieco lepsza byIa sytuacja poszczeglnych
regionw pod wzgldem drg ekspresowych (w 2010 r. funkcjonowaIy one - podobnie jak w 2006 r.
w 12 wojewdztwach). ]ednoczesny brak obu tych typw drg byI jednq z gIwnych przyczyn niskiej
dostpnosci komunikacyjnej wojewdztwa podlaskiego i podkarpackiego. W koncu 2010 r. Iqczny
udziaI autostrad i drg ekspresowych w dIugosci sieci drg publicznych w Polsce wynosiI niespeIna
0,4 (wobec zaledwie 0,2S w 2006 r.), natomiast ich relacja do dIugosci drg publicznych o
nawierzchni twardej wynosiIa niespeIna 0,6 (wobec blisko 0,4 w 2006 r.).
13S
Nalezy jednak
podkreslic, ze w okresie 20072010 (a wic w ciqgu pierwszych 4 lat realizacji SRK)

134
Bank Danych Lokalnych CUS oraz Transportwyniki dziaIalnosci i obliczenia wIasne.
13S
Na pokreslenie zasIuguje fakt, ze w 2010 r. w ramach realizacji Programu Budowy Drg Krajowych oddano do ruchu: 14,S
km autostrad, 111,8 km drg ekspresowych (w tym obwodnic) oraz 18,4 km wzmocnien i przebudw - po uwzgldnieniu
oddanych do ruchu w 2010 r. odcinkw autostrad, drg ekspresowych, obwodnic i wzmocnien, do nosnosci 11S KN/os
dostosowano 131,4 km drg.
___

83
rozpoczto budow dalszych ponad 7S0 km autostrad i S00 km drg ekspresowych. Nie
udaIo si natomiast istotnie wyeliminowac ,wqskich gardeI" w ruchu drogowym
136
.
Opisanemu powyzej, dosc dynamicznemu, ale relatywnie niewielkiemu - w stosunku do potrzeb
dynamicznie rozwijajqcej si gospodarki przyrostowi sieci drg publicznych towarzyszyI znacznie
wikszy wzrost liczby pojazdw uczestniczqcych w ruchu drogowym. W okresie 20072010
liczba zarejestrowanych samochodw osobowych
137
wzrosIa o blisko 3,3 mln sztuk (z 13,4 mln sztuk w
2006 r. do 17,2 mln sztuk w 2010 r.), co - w przeliczeniu na 1000 osb oznaczaIo wzrost z 3S1,1
samochodu do 4S1,3. Relacja ta byIa w 2010 r. najwyzsza w wojewdztwie wielkopolskim oraz
mazowieckim. a najnizsza w wojewdztwach: podlaskim i podkarpackim (przy czym najwikszy jej
przyrost odnotowano w wojewdztwie kujawskopomorskim i zachodniopomorskim).
Tabela 31. Autostrady i drogi ekspresowe w Polsce w przekroju wojewdzkim
Obszar Autostrady Drogi ekspresowe
Autostrady i drogi
ekspresowe (Iqcznie)
DIugosc* Zmiana DIugosc Zmiana DIugosc Zmiana Cstosc
2010 2010/2006 2010 2010/2006 2010 2010/2006 2010
km km km km km km
km na 100
km
2

Polska 8S7,0 134,3 67S,0 376,8 1 S31,0 S71,1 0,S
dolnoslqskie
133,0 43,0 13,0 S,1 212,0 S4,1 1,1
kujawskopomorskie
23,0 23,0 4S,0 3,6 68,0 32,6 0,4
lubelskie
0 0,0 4,0 0,2 4,0 0,2 0,0
lubuskie 0 0,0 S3,0 41,S S3,0 41,S 0,4
Idzkie 77,0 1,6 0 0,0 77,0 1,6 0,4
maIopolskie 73,0 13,6 21,0 17,S 100,0 37,1 0,7
mazowieckie
0 0,0 123,0 8S,1 123,0 8S,1 0,3
opolskie
88,0 0,1 0 0,0 88,0 0,1 0,3
podkarpackie
0,0 0,0 0,0 0,0 0 0 0
podlaskie 0,0 0,0 0,0 1S,3 0 0 0
pomorskie
6S,0 6S,0 S4,0 17,2 113,0 80,3 0,6
slqskie 107,0 34,1 102,0 S,3 203,0 S1,3 1,7
switokrzyskie 0 0,0 23,0 S4,4 23,0 S,3 0,2
warminskomazurskie 0 0,0 S7,0 23,2 S7,0 S4,4 0,2
wielkopolskie 13S,0 0,3 42,0 32,8 237,0 28,3 0,8
zachodniopomorskie
21,0 0,6 121,0 1S,3 142,0 32,2 0,6
ZrdIo: Bank Danych Lokalnych CUS oraz Transportwyniki dziaIalnosci i obliczenia wIasne
* Dane Banku Danych Lokalnych CUS dotyczqce dIugosci sieci autostrad w 2010 r. w podziale wojewdzkim (Iqcznie 8S4
km) nie sumujq si z wielkosciq podanq dla Polski (8S7 km). W przypadku drg ekspresowych CUS podaje, ze ich dIugosc w
Polsce wyniosIa w 2010 r. 674 km, podczas gdy suma dIugosci tych drg Iqcznie wg wojewdztw wynosi 670 km.
W ostatnich latach obserwuje si zauwazalnq popraw sytuacji w zakresie bezpieczenstwa ruchu
drogowego. W 2010 r. liczba wypadkw drogowych w caIym kraju wyniosIa 38,8 tys. i byIa o ponad 8
tys. (tj. o 17,2) nizsza niz w 2006 r. ]ednoczesnie liczba ofiar smiertelnych wypadkw drogowych
zmniejszyIa si z S243 osb do 3307 osb (co oznaczaIo spadek o 2S,S), przy czym nalezy
podkreslic, ze po raz pierwszy, w analizowanym okresie, nie przekroczyIa ona 4 tys. osb
138
.
O poprawie bezpieczenstwa ruchu drogowego swiadczy rwniez poprawa odnotowana w zakresie
wskaznika ,cizkosci" wypadkw drogowych (liczba zabitych w wypadkach drogowych/100 wypadkw)
z 11,18 w 2006 r. do 10,06 w 2010 r.
W okresie 20072010 liczba ofiar smiertelnych zmniejszyIa si w we wszystkich wojewdztwach -
najwikszy spadek odnotowano w mazowieckim oraz wielkopolskim (odpowiednio o 134 i 168

136
N. Wolanski w opracowaniu ,Rozwj infrastruktury transportowej w latach 20072010 w kontekscie dotychczasowej realizacji
Strategii Rozwoju Kraju 2007201S oraz kluczowych strategii sektorowych" (ekspertyza przygotowana dla NRR) stwierdza
(str. 4) m.in.: ,Niestety na sieci drogowej wciqz znajdujq si wqskie gardIa, jak np. warszawski wzeI drogowy (do 201S r. z
pewnosciq nie bdzie bezkolizyjnego przejazdu przez aglomeracj warszawskq na wszystkich ,jednocyfrowych" drogach
krajowych)".
137
Na podstawie danych CUS.
138
W caIej UE liczba smiertelnych ofiar wypadkw samochodowych obnizyIa si w analizowanym okresie srednio o 31,S.
RAPORT POLSKA 2011
84
osb)
133
, a jesli chodzi o liczb wypadkw drogowych ogIem, spadek zaobserwowano w 14
wojewdztwach (poza lubuskim i warminskomazurskim), przy czym najwikszq popraw - wyrazonq
absolutnq liczbq wypadkw odnotowano w wojewdztwie wielkopolskim (spadek o 1S70) oraz
mazowieckim (spadek o 1427)
140
.
Pomimo powyzszych, pozytywnych tendencji obserwowanych w ostatnich latach w zakresie
bezpieczenstwa ruchu drogowego, w raporcie Krajowej Rady Bezpieczenstwa Ruchu Drogowego
141

podkreslono, ze sytuacja na polskich drogach - na tle innych krajw Unii Europejskiej nadal nie jest
korzystna, a zagrozenie utraty zycia w wypadku drogowym pozostaje jednym z najwyzszych i jest
prawie dwukrotnie wyzsze od sredniego w Unii. W latach 20072003 liczba ofiar smiertelnych
wypadkw drogowych zmniejszyIa si w krajach UE27 srednio o 18,3, a tempo spadku w Polsce
(12,8) byIo jednym z najnizszych w UE.
CIwnymi przyczynami wypadkw drogowych w 2010 r. byIy: niedostosowanie prdkosci do
warunkw ruchu (30 wypadkw), nieprzestrzeganie pierwszenstwa przejazdu (2S), nieprawidIowe
zachowanie wobec pieszego (nieprawidIowe przejezdzanie przejsc dla pieszych oraz nieustqpienie
pierwszenstwa pieszemu) - 14 wypadkw
142
.
Tabela 32. Liczba samochodw osobowych w kraju i wojewdztwach oraz bezpieczenstwo ruchu
drogowego w latach 20072010
Samochody osobowe (ilosc) Samochody osobowe na
1000 mieszkancw
Ofiary smiertelne
wypadkw drogowych
2010 Zmiana
2010/2006
2010 Zmiana 2010/2006 2010 3
Zmiana 2010/2006
sztuki sztuki sztuki sztuki osoby osoby
!4ska 17 233 800 3 8SS S71 28,8 4S1,3 100,2 28,S 3307 1336 2S,S
dolnoslqskie 1 303 416 30S 031 30,4 4SS,4 107,0 30,7 241 103 23,3
kujawsko
pomorskie 32S 833 26S 183 40,1 447,3 127,6 33,3 228 113 34,3
lubelskie 30S 627 211 733 30,S 413,3 100,6 31,S 2S6 8S 24,3
lubuskie 463 676 34 740 2S,3 463,7 31,3 24,7 108 33 26,S
Idzkie 1 133 38S 264 137 30,2 443,2 107,3 31,6 320 3S 22,3
maIopolskie 1 438 373 301 344 26,6 436,4 88,8 2S,S 23S 73 23,7
mazowieckie 2 613 414 S41 0S3 26,0 S00,2 38,3 24,S 6SS 134 22,3
opolskie 433 363 32 36S 23,0 480,S 3S,6 24,8 107 21 16,4
podkarpackie 841 186 170 187 2S,4 338,3 78,4 24,S 202 S8 22,3
podlaskie 463 332 31 373 24,4 334,0 78,S 24,3 146 62 23,8
pomorskie 1 011 122 230 362 23,6 4S2,0 38,0 27,7 138 S8 22,7
slqskie 2 041 S6S 424 224 26,2 440,3 33,3 27,1 3S2 7S 17,6
switokrzyskie S33 730 128 138 31,1 424,3 102,7 31,3 137 24 10,3
warminsko
mazurskie S78 306 147 281 34,2 404,4 102,3 33,3 168 80 32,3
wielkopolskie 1 74S 603 383 663 28,2 S11,0 107,3 26,8 343 168 32,3
zachodnio
pomorskie 710 603 202 831 33,3 420,1 120,1 40,0 1S1 82 3S,2
ZrdIo: Bank Danych Lokalnych CUS, Transport wyniki dziaIalnosci i obliczenia wIasne
]ednoczesnie nalezy podkreslic, ze w 2010 r. transportem samochodowym przewieziono 1SS1,8 mln

ton towarw (tj. o 33,3 wicej niz w 2006 r) - w ujciu tonokilometrw przewozy towarw
transportem samochodowym wyniosIy 223 170 mln tonokilometrw i byIy o 63,S wiksze niz w
2006 r. OznaczaIo to wzrost udziaIu transportu samochodowego w przewozach towarw - wyrazonych
w tys. ton ogIem z 78,1 w 2006 r. do 84,4 w roku 2010 (w ujciu tonokilometrw udziaI ten
zwikszyI si z S4,8 do 70,4). UdziaI transportu samochodowego w przewozach pasazerskich - w
ujciu tysicy osb ulegI w tym okresie obnizeniu z 73,4 do 68 (w przypadku mln
pasazerokilometrw udziaI ten zmalaI z 48,1 w 2006 r. do 4S,4 w 2010 r.), a liczba pasazerw
przewozonych tym rodzajem transportu wyniosIa w 2010 r. S63 6S2 tys. osb i byIa o 24,2 nizsza

133
W ujciu relatywnym w najwikszym stopniu poprawiIa si sytuacja w tym zakresie w wojewdztwach zachodniopomorskim
(spadek o 3S,2) oraz kujawskopomorskim (spadek o 34,3 w stosunku do 2006 r.).
140
W ujciu relatywnym najbardziej poprawiIa si sytuacja w wojewdztwie wielkopolskim (spadek liczby wypadkw o 34,3)
oraz kujawskopomorskim (spadek o 27,4).
141
Krajowa Rada Bezpieczenstwa Ruchu Drogowego. Stan bezpieczenstwa ruchu drogowego. DziaIania realizowane w zakresie
bezpieczenstwa ruchu drogowego w 2010 r. oraz rekomendacje na rok 2011. Warszawa 2011, str. 3.
142
!bidem, str. 7.
___

8S
niz w 2006 r. (w wyrazeniu mln pasazerokilometrw spadek wynisI 23,3 do poziomu 21 600 mln
pasazerokilometrw w 2010 r.).
2. !nfrastruktura transportu kolejowego
Stan techniczny infrastruktury kolejowej rwniez nalezy ocenic jako niezadowalajqcy.
Obserwowane w okresie transformacji niekorzystne trendy w transporcie kolejowym prowadziIy
zarwno do ograniczenia ilosci obsIugiwanych poIqczen pasazerskich, jak i zmniejszenia caIkowitej
dIugosci eksploatowanych w Polsce linii kolejowych, co szczeglnie w poczqtkowym okresie
transformacji przekIadaIo si na obnizenie dostpnosci komunikacyjnej poszczeglnych regionw
kraju (a w jeszcze wikszym stopniu z uwagi na likwidacj lub zmniejszenie czstotliwosci poIqczen
lokalnych - na pogorszenie dostpnosci komunikacyjnej wewnqtrz regionw). Pomimo tych
niekorzystnych trendw Polska charakteryzuje si relatywnie duzq (w porwnaniu do wielu innych
panstw UE) dIugosciq sieci kolejowej. Cstosc tej sieci w 2003 r. wynosiIa (uwzgldniajqc Iqcznie
siec kolei normalnotorowych i wqskotorowych) 6,S km na 100 km
2
(tj. tyle co w Wielkiej Brytanii) i
byIa taka sama jak w 2006 r. W przypadku linii kolejowych normalnotorowych gstosc sieci kolejowej
wzrosIa z 6,3 km na 100 km
2
w 2006 r. do 6,4 km na 100 km
2
w 2010 r., przy czym w koncu
analizowanego okresu byIa najwyzsza w wojewdztwie slqskim, a najmniejsza w podlaskim oraz
lubelskim. Nalezy podkreslic nierwnomierny rozwj sieci kolejowej w Polsce, odzwierciedlajqcy w
znacznym stopniu uwarunkowania historyczne.
Pomimo obserwowanych w ostatnich latach postpw na wybranych odcinkach w zakresie jakosci
torowisk (w znacznym stopniu dziki inwestycjom wspIfinansowanym ze srodkw UE), stan
infrastruktury kolejowej wymaga znacznych nakIadw na jej popraw. DIugosc eksploatowanych
linii kolejowych ogIem zwikszyIa si w 2010 r. o S2 km (0,3) w stosunku do poziomu
z 2006 r. i wynosiIa 20 228 km, natomiast dIugosc linii kolejowych normalnotorowych
zwikszyIa si w stosunku do poziomu z 2006 r. o 326 km (1,6) i w koncu 2010 r. wynosiIa
20 083 km.
143
Wzrost dIugosci linii normalnotorowych w stosunku do 2006 r. odnotowano w 13
wojewdztwach (najwikszy w wojewdztwie podlaskim oraz wielkopolskim), a spadek w 3
wojewdztwach (najwikszy w mazowieckim oraz pomorskim). W latach 20072010 zmalaI
natomiast (z 60,1 do S8,7) odsetek linii normalnotorowych zelektryfikowanych w
dIugosci linii kolejowych normalnotorowych ogIem.
Tabela 33. Linie kolejowe eksploatowane (normalnotorowe) w latach 20062010 - dIugosc oraz
gstosc
DIugosc linii Cstosc linii
2010
Zmiana
2010/2006
Zmiana
2010/2006
2010
Zmiana
2010/2006
km km
Km na 100
km
2
. Km/100 km
2

Polska 20 083 326 1,6 6,4 0,1
dolnoslqskie 1 763 42 2,4 8,3 0,2
kujawskopomorskie 1 2S3 13 1,0 7,0 0,1
lubelskie 1 033 18 1,8 4,1 0,0
lubuskie 367 37 4,0 6,3 0,3
Idzkie 1 063 7 0,7 S,8 0,0
maIopolskie 1 127 6 0,S 7,4 0,0
mazowieckie 1 683 24 1,4 4,7 0,1
opolskie 868 17 2,0 3,2 0,2
podkarpackie 381 S2 S,6 S,S 0,3
podlaskie 7S3 76 11,1 3,8 0,4
pomorskie 1 241 18 1,4 6,8 0,1
slqskie 2 1SS 10 0,S 17,S 0,1
switokrzyskie 722 1S 2,1 6,2 0,2
warminskomazurskie 1 21S 6 0,S S,0 0,0
wielkopolskie 2 038 3S 4,3 6,8 0,3
zachodnio
pomorskie 1 203 0 0,0 S,3 0,0
ZrdIo: Bank Danych Lokalnych CUS, Regiony Polski. CUS 2011 oraz obliczenia wIasne

143
W 2010 r. dIugosc linii kolejowych normalnotorowych w kraju wynosiIa 20083 km (i byIa o 82 km mniejsza niz w 2003 r.).
RAPORT POLSKA 2011
86
]ak ukazuje ponizsze zestawienie, w okresie 20072003 nieznacznie wydIuzyI si odsetek torw
na ktrych pociqgi mogq rozwijac prdkosci powyzej 160 km/h, przy rwnoczesnym
nieznacznym spadku odsetka dIugosci linii o prdkosciach w przedziale 120160 km/h oraz o
prdkosciach 80120 km/h i prdkosci 4080 km/h. ]ednoczesnie wzrsI udziaI dIugosci torw o
dopuszczalnych prdkosciach ponizej 40 km/h, co wiqzaIo si w znacznym stopniu z
przeprowadzanymi inwestycjami modernizacyjnymi. Oceniajqc stan torw z punktu widzenia ich
jakosci, nalezy podkreslic, ze wedIug danych Polskich Linii Kolejowych w 2003 r. w stanie dobrym byIo
37 linii kolejowych, w stanie dostatecznym 36, a niezadowalajqcq kondycjq charakteryzowaIo si
27 dIugosci torw.
Tabela 34. Struktura torw kolejowych wg dopuszczalnych prdkosci maksymalnych
2006 2003
v>160 km/h (2008 r.) 4,7 S,6
120<v<160 km/h (2008 r.), v>120
km/h (2003 r.)
1S,2 14,2
80<v<120 km/h 38,2 36,3
40<v<80 km/h 3S,S 3S,4
v<40 km/h 6,4 8,S
ZrdIo: PKP Polskie Linie Kolejowe SA
Popraw jakosci usIug mozna zaobserwowac w odniesieniu do przewozw midzywojewdzkich
i midzynarodowych, natomiast w sferze pasazerskich przewozw regionalnych (w tym w obsIudze
przewozw podmiejskich) nie odnotowano poprawy. Na tle powyzszych zjawisk widoczny jest
znaczqcy problem ograniczonej dostpnosci przestrzennej niektrych obszarw.
Nimo niekorzystnych uwarunkowan w sferze infrastrukturalnej transport kolejowy pozostaje - ze wzgldu
na swoje ekonomiczne i ekologiczne wIasciwosci waznym czynnikiem rozwoju gospodarczego kraju.
Niemniej jednak nalezy podkreslic, ze w 2010 r. przewozy towarw transportem kolejowym wyniosIy 216,3
mln ton i byIy o 8,3 nizsze niz w 2006 r., natomiast w ujciu tonokilometrw wyniosIy 48 707 mln tkm
(co oznaczaIo spadek o 8,8 w stosunku do 2006 r.). Rwnoczesnie odnotowano spadek udziaIu kolei
w przewozach towarowych odpowiednio z 16,7 do 11,8 w ujciu tysicy ton oraz z 21,S do
1S,4 w wyrazeniu tonokilometrw
144
. W tym samym czasie udziaI transportu kolejowego
w przewozach pasazerskich w tysiqcach osb wzrsI z 2S,3 do 31,2 (w 2010 r. przewieziono
261 263 tys. osb, tj. o 1,S mniej niz w 2006 r.), a w milionach pasazerokilometrw z 31,7 do 37,6
(w 2010 r. - 17 30S mln pasazerokilometrw). W 2003 r. udziaI polskich przewoznikw w przewozach
kolejq w krajach unijnych wynosiI (12,1), co plasowaIo nasz kraj na drugim miejscu w Europie - za
Niemcami (26,S), a przed Francjq (8,3) i Wielkq Brytaniq (S,3)
14S
. ]ednakze rynek przewozw
kolejowych w Polsce opiera si przede wszystkim na masowym transporcie surowcw (z udziaIem wgla
kamiennego i brunatnego na poziomie 42 caIosci przewiezionej masy Iadunkw), podczas gdy udziaI
towarw wysoko przetworzonych nie przekracza kilku procent. W odniesieniu do przewozw pasazerskich
wystpujq problemy z dostpnosciq sprawnego taboru, brak wagonw u przewoznikw jest szczeglnie
widoczny w okresach wzmozonego popytu. Brak widocznych postpw w odnowieniu taboru kolejowego
wynika przede wszystkim z niekorzystnej sytuacji finansowej gIwnych przewoznikw (PKP !ntercity
i Przewozy Regionalne).
3. Transport lotniczy
Polski transport lotniczy nalezaI w okresie 20072010 (pomimo spadku przewozw pasazerskich
w 2003 r.) do rynkw posiadajqcych olbrzymi potencjaI wzrostu. Decydujq o tym takie czynniki jak: niska
dotychczas mobilnosc lotnicza ludnosci przy wysokim potencjale ludnosciowym, stopniowe bogacenie si
spoIeczenstwa, poIozenie geograficzne i zwikszenie liczby przewoznikw. Nalezy podkreslic, ze znaczny
wpIyw na wzrost popytu na usIugi przewozowe oraz popraw dostpnosci ekonomicznej usIug lotniczych
na rynku polskim miaIa ekspansja tzw. przewoznikw niskokosztowych, ktra doprowadziIa do zmiany
struktury popytu w kierunku wzrostu przewozw turystycznych oraz wyjazdw do pracy za granicq.
!nfrastruktura portw lotniczych przystosowana jest do obsIugi regularnego ruchu lotniczego, zarwno
w porcie lotniczym w Warszawie jak i w regionalnych portach, ktre regularnie zwikszajq wskaznik liczby

144
Oceniajqc sytuacj w zakresie przewozw towarowych kolejq, nalezy pamitac, ze 2003 r. charakteryzowaI si
spowolnieniem aktywnosci gospodarczej, ktre przeIozyIo si na spadek wolumenu przewozonych tym rodzajem transportu
towarw.
14S
Stefaniak P. Wszystkie sIabosci kolosa w: Nowy PrzemysI S/2011.
___

87
pasazerw na jednq operacj, a takze w ktrych regularny ruch lotniczy (przewoznicy tradycyjni oraz
niskokosztowi) stanowi okoIo 7030 caIego ruchu lotniczego.
WedIug CIwnego Urzdu Statystycznego, w 2010 r. przewieziono transportem lotniczym 41 tys. ton
towarw (wobec 47 tys. ton w rekordowym 2008 r.), tj. o 13,3 wicej niz w roku 2006.
Pasazerski transport lotniczy rozwijaI si w latach 20072010 bardzo dynamicznie - odnotowujqc
wzrost o 33,2. Nalezy przy tym zaznaczyc, ze rok 2003 przynisI - wywoIany spowolnieniem wzrostu
gospodarczego w kraju na skutek niekorzystnych uwarunkowan zewntrznych (swiatowy kryzys
gospodarczy) pierwszy od wielu lat spadek lotniczych przewozw pasazerskich w stosunku do roku
poprzedniego - w 2003 r. byIy one wg danych Urzdu Lotnictwa Cywilnego, nizsze o 8,3 niz w 2008 r.
]ednakze juz w 2010 r. odnotowano powrt do trendu wzrostowego w zakresie liczby obsIuzonych
pasazerw, ktra osiqgnIa poziom zblizony do odnotowanego w 2008 r.
Loty pasazerskie (regularne i czarterowe) sq obecnie obsIugiwane przez 11 portw
lotniczych, ktre w 2010 r. obsIuzyIy blisko 20,S mln osb. Na wysokq dynamik ruchu
pasazerskiego miaIa wpIyw obok wzrostu zamoznosci obywateli, rozwoju turystyki zagranicznej (zarwno
wypoczynkowej jak i biznesowej) rwniez bezprecedensowa liberalizacja i decentralizacja ruchu
lotniczego zwiqzana z wstqpieniem Polski do Unii Europejskiej. ProwadziIa ona do zwikszenia dostpu do
krajowego rynku przewoznikw z krajw UE. W 2010 r. odsetek pasazerw odprawionych w innych niz
WarszawaOkcie (udziaI 42,3) portach lotniczych na terenie Polski, wynisI S7,7 i byI o 10,4 p.p.
wyzszy niz w 2006 r. W 2010 r. drugim co do udziaIu w przewozach pasazerskich ogIem polskim portem
lotniczym byIo lotnisko KrakwBalice (13,3), a trzecim Katowice Pyrzowice (11,6).
Tabela 3S. Ruch pasazerw w portach lotniczych
Liczba pasazerw obsIuzonych w portach lotniczych
UdziaI w przewozach
pasazerw ()
2006 2010
Zmiana
2010/2006
Zmiana
() 2006 2010
Zmiana
2010/2006
Polska 1S 362 286 20 466 876 S 104 S30 33,2 100 100 0
dolnoslqskie (WrocIaw) 8S7 331 1 S38 S33 740 602 86,3 S,6 7,8 2,2
kujawskopomorskie
(Bydgoszcz -
Szwederowo)
133 003 266 480 133 471 100,3 0,3 1,3 0,4
lubuskie (ZielonaCra -
Babimost)
8 316 3 627 4 683 S6,4 0,1 0,0 0,0
Idzkie (LdzLublinek) 204 718 413 332 208 674 101,3 1,3 2,0 0,7
NaIopolskie (Krakw
Balice)
2 347 S28 2 833 124 431 S36 20,3 1S,3 13,3 1,4
mazowieckie (Warszawa
Okcie, im. Chopina)
8 101 827 8 666 SS2 S64 72S 7,0 S2,7 42,3 10,4
podkarpackie (Rzeszw
]asionka)
206 334 4S1 720 244 786 118,3 1,3 2,2 0,3
pomorskie (Cdansk, im.
L. WaIsy)
1 243 780 2 208 813 3S3 033 76,7 8,1 10,8 2,7
slqskie (Katowice
Pyrzowice)
1 438 SS2 2 366 410 327 8S8 64,S 3,4 11,6 2,2
wielkopolskie (Poznan
Lawica)
637 021 1 383 6S6 746 63S 117,2 4,1 6,8 2,6
zachodniopomorskie
(SzczecinColeniw)
176 670 268 S63 31 833 S2,0 1,2 1,3 0,2
ZrdIo: Urzqd Lotnictwa Cywilnego
Najwikszy wzrost ruchu lotniczego zostaI osiqgnity w portach regionalnych, ktre obsIugujq w
wikszosci pasazerw przewoznikw niskokosztowych (LCC). Przewoznicy m.in. zachcani elastycznq
politykq handlowq przez zarzqdzajqcych regionalnymi portami lotniczymi, wykreowali popyt na
poIqczenia niskokosztowe. Wraz z nasycaniem si rynku dynamika wzrostu ruchu niskokosztowego
oraz regionalnych portw lotniczych bdzie podlegaIa wikszej stabilizacji.
RAPORT POLSKA 2011
88
4. !nfrastruktura transportu morskiego i wodnego srdlqdowego
Polska posiada uwarunkowania geograficzne i warunki naturalne mogqce sprzyjac rozwojowi zarwno
transportu wodnego srdlqdowego, jak i transportu morskiego.
a. Transport wodny srdlqdowy
Niski poziom wykorzystania zeglugi srdlqdowej dla potrzeb gospodarki narodowej zdeterminowany
jest przede wszystkim stanem infrastruktury srdlqdowych drg wodnych. Niedostatki w utrzymaniu i
modernizacji srdlqdowych drg wodnych w Polsce spowodowaIy, iz okoIo 20 z nich speInia
parametry zapisane w rozporzqdzeniu Rady Ninistrw z dnia 7 maja 2002 w sprawie klasyfikacji
srdlqdowych drg wodnych (Dz. U. Nr 77 poz. 63S). Dodatkowo, drogi wodne srdlqdowe
speIniajqce normy majq z reguIy charakter wycinkowy. Sytuacja ta skutkuje znaczqcym utrudnieniem
lub uniemozliwieniem prowadzenia przewozw przez polskich armatorw przez wikszq czesc sezonu
nawigacyjnego. Ponadto na skutek degradacji srdlqdowych drg wodnych, nieopIacalne staIo si
utrzymywanie portw srdlqdowych, ktre sq przewaznie w rkach prywatnych i samorzqdowych. W
ostatnich latach notuje si sukcesywne zamykanie tych jednostek.
Wg CUS, w 2003 r. istniaIo w Polsce 3660 km drg wodnych srdlqdowych zeglownych (z czego drogi
wodne eksploatowane stanowiIy 3347 km - 31), jednak zaledwie 224 km tych drg posiadaIo
parametry midzynarodowe (umozliwiajq eksploatacj statkw powyzej 1000 t). Zegluga srdlqdowa
odbywaIa si gIwnie na Odrze na odcinkach: Odra Skanalizowana wraz z KanaIem Cliwickim, od
ujscia Warty do Widuchowej, od przekopu Klucz Ustowo do granicy z morskimi wodami
wewntrznymi, natomiast na Wisle na odcinkach od ujscia rzeki Przemszy do stopnia wodnego
Przewz, od PIocka do stopnia wodnego WIocIawek oraz od Tczewa do granicy z morskimi wodami
wewntrznymi. W 2003 r. przewieziono zeglugq srdlqdowq S6SS tys. ton Iadunkw oraz 1036 tys.
pasazerw, natomiast w 2010 r. S141 tys. ton Iadunkw oraz 1337 tys. pasazerw.
b. Transport morski
!stotnq rol dla polskiej gospodarki, w tym rozwoju gospodarczego regionw, zwIaszcza pInocnych
odgrywajq porty morskie. Kluczowe znaczenie majq cztery porty o podstawowym znaczeniu dla
gospodarki narodowej: Cdansk, Cdynia, Szczecin i Swinoujscie. Od 2000 r. wzrasta (z uwzgldnieniem
spadku w roku 200S) dziaIalnosc i rentownosc transportu morskiego. Nimo iz koniunktura w branzy
transportu morskiego w duzej mierze uwarunkowana jest czynnikami midzynarodowymi, porty
morskie o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej przeIamaIy dekoniunktur wynikajqcq z
kryzysu ekonomicznego, ktry dotknqI znacznq czsc panstw po 2007 r., nawet osiqgajqc lub
wyrwnujqc w 2010 r. historyczne rekordy zyskw i przeIadunkw. W 2010 r. obroty przeIadunkowe
polskich portw morskich osiqgnIy wielkosc S3,S mln ton osiqgajqc wzrost o 32,0 w porwnaniu
do roku poprzedniego. W szczeglnosci nalezy odnotowac, iz uruchomione zostaIo pierwsze
transoceaniczne poIqczenie zeglugowe z cotygodniowymi zawiniciami duzych kontenerowcw
obsIugujqcych poIqczenia bezposrednie portu Cdansk z najwikszymi portami dalekowschodnimi
(porty chinskie, japonskie, malezyjskie, Singapur). Zawinicia tak duzymi kontenerowcami i w relacji
bezposredniej stanowiq caIkowicie nowe zjawisko na Norzu BaItyckim. PozwoliIo to na uruchomienie
serwisu feederowego do portw baItyckich (St .Petersburg, Helsinki, Kotka), a tym samym Port
Cdansk uzyskaI status pierwszego na BaItyku hubu kontenerowego, co stanowi
potwierdzenie stale rosnqcej roli portw polskich w regionie Norza BaItyckiego i w caIej europejskiej
sieci transportowo - logistycznej.
Nalezy rwniez podkreslic, iz w ostatnim czasie poczyniono wiele konkretnych dziaIan na rzecz
rozwoju transportu morskiego w Polsce. TytuIem przykIadu nalezy wymienic wprowadzenie przez
ustaw z dnia 18 marca 2011r. o zmianie ustawy o podatku od towarw i usIug oraz ustawy Prawo o
miarach (Dz.U. Nr 64, poz. 332) rozszerzenia opodatkowania obnizonq do wysokosci 0 stawkq
podatku vAT w odniesieniu do usIug swiadczonych na obszarze portw morskich.
W aspekcie polskich portw morskich kontynuowano tez dziaIania zmierzajqce do realizacji licznych
dziaIan inwestycyjnych, wynikajqcych ze ,Strategii rozwoju portw morskich do 201S roku". Strategia
przewiduje realizacj projektw w zakresie budowy i modernizacji infrastruktury portowej oraz
dostpu do portw morskich od strony lqdu oraz od strony morza oraz budow lub modernizacj
terminali do obsIugi technologii zunifikowanych finansowanych ze srodkw UE w ramach programw:
SPO Transport 20042006, PO!iS 20072013, Programu TENT, PO RYBY 20072013, RPO
___

83
Wojewdztwa Pomorskiego oraz RPO Wojewdztwa Zachodniopomorskiego. Ponadto szereg
inwestycji wymienionych w ,Strategii rozwoju portw morskich", realizuje si ze srodkw
budzetowych, w tym w ramach programw wieloletnich oraz srodkw wIasnych podmiotw
zarzqdzajqcych portami, a takze inwestorw prywatnych.
Podejmowane dziaIania zmierzajq przede wszystkim do poprawy czynnikw majqcych znaczenie dla
wzrostu konkurencyjnosci polskich portw morskich, w tym majq na celu popraw powiqzan z
sqsiadujqcymi obszarami lqdowymi (w szczeglnosci miejskimi), zwikszenie stopnia rozwoju
nowoczesnych usIug portowych oraz kapitalizacji i pozycji finansowej. W ramach kluczowych
kierunkw rozwoju infrastruktury transportu morskiego nalezy wymienic rwniez infrastruktur
dostpu do portw od strony morza , w tym oznakowania nawigacyjnego i utrzymania torw
wodnych, ktre wymagajq znaczqcej liczby inwestycji. Takie dziaIania sq niezbdne, by polska branza
portowa mogIa skutecznie konkurowac z takimi portami morskimi, jak: Lubeka, Rostock, KIajpeda oraz
porty skandynawskie (Coteborg, Kopenhaga/Nalmo, Aarhus i Kotka).
W 2010 r. polscy przewoznicy morscy przewiezli morskq flotq transportowq 8362,3 tys. ton Iadunkw
(spadek o 10,8 w porwnaniu do roku 2003), wykonujqc prac przewozowq 13,8 mld
tonokilometrw tj. o 17,1 mniejszq w porwnaniu z rokiem poprzednim.
Tabela 36. Wielkosc oraz struktura przewozw towarowych i pasazerskich
Przewozy towarowe Przewozy pasazerskie
tys. ton/ mln tonokilometrw/ tys. osb/ mln
pasazerokilometrw
/
2006 2010 2006 2010 2006 2010 2006 2010

OgIem
transport
1426343 1838432 248711 3163S1 102441
3
837730 S8SSS 47S87
100 100 100 100 100 100 100 100

kolejowy
238104 216833 S3427 48707 26S32
3
261263 18SS2 1730S
16,7 11,8 21,S 1S,4 2S,3 31,2 31,7 37,6
samochodowy 1113880 1SS1841 136430 223170 7S147
0
S636S2 28148 21600
78,1 84,4 S4,8 70,4 73,4 68,0 48,1 4S,4

rurociqgowy
SS631 S6208 2SS88 241S7 0 0 0 0
3,3 3,1 10,3 7,6 0,0 0,0 0,0 0,0

morski
10021 8362 31860 13773 741 672 187 168
0,7 0,S 12,8 6,2 0,1 0,1 0,3 0,4
srdlqdowy
wodny
3271 S141 1237 1030 1SS0 1337 27 23
0,6 0,3 0,S 0,3 0,2 0,2 0,0 0,0
lotniczy 36 41 110,0 114 S323 4800 11641 7831
0,00 0,0 0,0 0,03 0,S 0,6 13,3 16,6
ZrdIo: Rocznik Statystyczny RP CUS
S.Transport publiczny oraz infrastruktura logistyczna

Sprawny transport publiczny jest jednym z warunkw harmonijnego rozwoju przestrzeni miejskiej
oraz ma istotny wpIyw na bezpieczenstwo ruchu drogowego. Wielu ekspertw
146
wskazuje, ze Polska
powiela wystpujqcy w wielu bogatych panstwach Unii Europejskiej cykl uzaleznienia od samochodw,
co skutkuje zwikszeniem zanieczyszczen powietrza, haIasu oraz zatIoczeniem komunikacyjnym
miast
147
, podczas gdy nalezaIoby okreslic wIasciwe proporcje midzy rozwojem drg i wykorzystaniem
samochodw prywatnych z jednej strony a rozbudowq sieci poIqczen w ramach transportu
publicznego z drugiej. Badania wykazujq bowiem, ze okoIo poIowy gospodarstw domowych nie
posiada samochodu osobowego, co oznacza iz istnieje liczna grupa osb, dla ktrych dostp do
efektywnego transportu zbiorowego ma kluczowe znaczenie.

146
Przeglqd Regionalny OECD Polska, Paryz 2008.
147
Ninisterstwo !nfrastruktury w opracowaniu: Diagnoza Polskiego Transportu. (stan w 2003 r.), stanowiqcym zaIqcznik do
Strategii Rozwoju Transportu stwierdziIo, ze: ,Najwikszym mankamentem tej gwaItownie rozwijajqcej si motoryzacji byIo
niezwykle niskie srednie zapeInienie samochodu w czasie przejazdu wahajqce si od 1,2 osoby w ruchu w aglomeracjach do
2,S osoby w przejazdach midzynarodowych. ]est to jedna z gIwnych przyczyn nasilania si kongestii drogowej i ulicznej,
ktrq mozna wyeliminowac promujqc w Polsce system car sharing i carpooling".
RAPORT POLSKA 2011
30
Podstawowymi problemami transportu publicznego byIy w omawianym okresie niedostateczne nakIady
inwestycyjne, a w konsekwencji przestarzaIy tabor oraz brak bezkolizyjnych rozwiqzan
komunikacyjnych w infrastrukturze sieciowej. W latach 20072010 odnotowano spadek liczby
pasazerw przewiezionych komunikacjq miejskq (naziemnq) o 36 mln osb (tj. 2,4) - z 4001 mln w
2006 r. do 330S mln osb w 2010 r. Nalezy jednak podkreslic, ze w 2010 r. nastqpiI znaczny wzrost
przewozw w stosunku do 2003 r. kiedy to liczba przewiezionych pasazerw (3373 mln osb) byIa o
222 mln (tj. o S,S) nizsza niz w 2006 r. - przy czym w latach 20062003 wzrost przewozw
odnotowano jedynie w wojewdztwach: mazowieckim oraz lubelskim.
Odsetek ludnosci w miastach obsIugiwanej przez komunikacj miejskq wzrsI w latach 20072008
148

srednio o 0,3 p.p., przy czym wzrost zaobserwowano w dziesiciu wojewdztwach (najwikszy
w kujawskopomorskim oraz Idzkim), a spadek w szesciu (najwikszy w warminskomazurskim).
Tabela 37. Transport publiczny (komunikacja miejska i regularna komunikacja autobusowa)
Przewz osb ludnosci miast

obsIugiwanych przez
komunikacj
Liczba jednostek
taboru komunikacji
miejskiej
Linie regularnej
komunikacji
autobusowej
143
(linie
krajowe)
2003 Zmiana 2003/06 2008 Zmiana

2008/06
2003 Zmiana
2003/06
2003 Zmiana
2003/06
mln
osb.
mln
osb.
p.p. sztuki km
Polska 3773 222 S,S 77,1 0,3 1SS40 1,3 1110133 11,0
dolnoslqskie 230 31 11,3 64,2 2,1 1247 3,8 86334 20,2
kujawskopomorskie 177 13 3,7 74,3 1,4 674 12,2 74162 3,0
lubelskie 100 2 2,0 62,7 0,0 460 2,3 112S83 23,S
lubuskie 47 4 7,8 S0,S 0,0 21S 4,0 42487 18,8
Idzkie 132 10 S,0 30,1 0,1 13S4 0,1 S7783 10,0
maIopolskie 371 123 2S,8 84,8 0,6 1310 1,4 31287 28,1
mazowieckie 106S 171 13,1 81,4 1,7 3424 13,6 148133 3,2
opolskie 30 1 3,2 43,3 0,1 173 2,2 28763 4,6
podkarpackie 62 8 11,4 73,2 0,4 476 10,S 32883 3,3
podlaskie 103 7 6,4 76,3 0,2 337 6,8 48441 1,4
pomorskie 231 32 3,3 83,3 2,6 1030 10,S 63041 7,3
slqskie S47 36 14,3 33,6 0,1 22S3 0,8 S2032 11,8
switokrzyskie 46 26 36,1 78,0 3,3 3S0 7,4 S1727 14,4
warminskomazurskie 67 7 3,S 62,6 0,S 3S8 0,8 61221 1S,2
wielkopolskie 270 12 4,3 68,1 1,3 1133 4,3 73S06 21,6
zachodnio
pomorskie 181 13 6,7 68,6 0,1 674 0,1 73138 14,0
ZrdIo: CUS, Rocznik Statystyczny Wojewdztw, Bank Danych Lokalnych. Transportwyniki dziaIalnosci oraz obliczenia wIasne
DIugosc inii ko2unikacji 2iejskiej w kraju wynosiIa w 2010 r. S6 310 km i byIa o 1 806 km
(3,3) wiksza niz w 2006 r.
1S0
W tym samym okresie liczebnosc taboru komunikacji miejskiej
wzrosIa o 642 sztuki (do 1S 838 jednostek), z czego liczba autobusw wzrosIa o 633 - tj. do poziomu
12 038, tramwajw o 1 (do 3 620), a trolejbusw wzrosIa o 8 wozw (do 180).
Dostpne dane umozliwiajq analiz sytuacji komunikacji miejskiej w ujciu regionalnym w latach
20062003, kiedy dIugosc tych linii zmniejszyIa si o 1233 km (tj. 2,4) w porwnaniu ze stanem na
koniec 2006 r. i wynosiIa S3211 km przy czym przyrost dIugosci tras komunikacyjnych miaI miejsce w
osmiu wojewdztwach (najwikszy w switokrzyskim o 128 km tj. 28), a spadek rwniez w osmiu
w tym najwikszy w kujawskopomorskim (o 317 km, tj. 36) oraz slqskim (86S km). Liczba 2iejsc
w taborze ko2unikacji 2iejskiej zwikszyIa si w tym czasie o 22 tys., (przy spadku w siedmiu
wojewdztwach - najwikszym w slqskim, o 8 tys. miejsc) oraz wzroscie w osmiu wojewdztwach
(najwikszym w wojewdztwie mazowieckim - o 17 tys. miejsc). Rwnoczesnie nastpowaIa wymiana
taboru komunikacji miejskiej, ktra prowadziIa do poprawy sredniej jakosci taboru transportowego.
]ednoczesnie nastqpiI znaczqcy spadek caIkowitej dIugosci poIqczen krajowych obsIugiwanych przez
regularnq komunikacj autobusowq (poza komunikacjq miejskq). W koncu 2003 r. Iqczna dIugosc

148
W momencie zamykania niniejszego opracowania brak byIo danych za rok 2003.
143
Przedsibiorstwa o liczbie pracujqcych powyzej 3 osb prowadzqcych regularnq komunikacj w ruchu krajowym
i midzynarodowym, bez przedsibiorstw komunikacji miejskiej.
1S0
Tj. o blisko 3 tys. km wiksza niz w 2003 r.
___

31
krajowych linii regularnej komunikacji autobusowej wynosiIa nieznacznie ponad 1,1 mln km i byIa
o 136,7 tys. km (tj. o 11) nizsza niz w koncu 2006 r.
W okresie po akcesji do Unii Europejskiej obserwowano dynamiczny rozwj infrastruktury
logistycznej, przy czym rynek powierzchni magazynowych rozwija si w Polsce szybciej niz w innych
panstwach Europy Srodkowej i Wschodniej, co wynika w znacznym stopniu z dogodnego poIozenia
geograficznego kraju. ]ednakze, w porwnaniu ze standardami przyjtymi w rozwinitych krajach UE
Polska znajduje si w poczqtkowej fazie tworzenia sieci duzych nowoczesnych centrw logistycznych -
rol europejskiego centrum w zakresie logistyki peIni jedynie Warszawa, natomiast sIabosciq
pozostaIych krajowych centrw logistycznych jest lokalizacja poza gIwnymi europejskimi korytarzami
logistycznymi. Na terenie kraju zlokalizowanych jest 13 terminali kolejowych dla transportu
multimodalnego, jednakze w zadnym z tych obiektw oferowane usIugi nie wykraczajq poza
podstawowq obsIug przeIadunkowq. Brak odpowiednio przystosowanej infrastruktury oraz
nowoczesnego sprztu sprawia, ze warunki rozwoju transportu intermodalnego sq w Polsce mniej
korzystne, a siec terminali intermodalnych niewystarczajqca z punktu widzenia kierunkw i natzenia
przepIywu Iadunkw w Polsce.
Ocena dziaIan w zakresie infrastruktury transportowej w ramach dotychczasowej
realizacji SRK
Analizowany okres charakteryzuje si najbardziej dynamicznym rozwojem systemu transportowego
Polski, przynajmniej od poIowy lat 1330tych. W latach 20072003 dobiegaIa konca realizacja
projektw perspektywy finansowej 20042006 oraz rozpoczto inwestycje w ramach perspektywy
finansowej 20072013. Nalezy przy tym zaznaczyc, ze realizacji przedsiwzic wspIfinansowanych ze
srodkw unijnych towarzyszyIy inne inwestycje (w tym autostrady A1 i A2), realizowane w systemie
partnerstwa publicznoprywatnego.
Wraz z pojawieniem si efektw zarwno inwestycji zrealizowanych w ramach perspektywy 2004
2006, jak i pierwszych rozpocztych inwestycji w ramach obecnej perspektywy oraz z uwagi na fakt,
ze w duzej mierze podjte zostaIy decyzje o realizacji pozostaIych inwestycji w ramach obecnej
perspektywy, pojawiIa si koniecznosc oceny dziaIan realizowanych w ramach SRK 2007201S w
sferze infrastruktury transportowej oraz sformuIowania rekomendacji odnoszqcych si zarwno do
okresu dalszej realizacji sredniookresowej strategii rozwoju kraju, jak i na kolejnq perspektyw
finansowq. DIugi cykl przygotowawczy inwestycji infrastrukturalnych przekIada si bowiem
na duzq ,bezwIadnosc sektora infrastruktury" co do mozliwosci zmian kierunkw rozwoju. W tym
miejscu nalezy podkreslic, ze wspomnianej powyzej aktualizacji oceny oraz uwzgldnienia wIasciwych
rekomendacji dokonano dotychczas w ramach Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 20102020
oraz projektu Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, a w najblizszym czasie nalezy
oczekiwac uwzgldnienia w ramach aktualizowanej Strategii Rozwoju Kraju 20112020.
Nalezy podkreslic, ze Strategia Rozwoju Kraju 2007201S okresla podstawowe kierunki
infrastruktury transportowej w Polsce uznajqc za gIwny cel wspierania inwestycji w infrastruktur
transportowq ,optymalizacj i podniesienie jakosci systemu transportowego kraju
z uwzgldnieniem kosztw zewntrznych dziaIalnosci transportowej, ponoszonych przez
spoIeczenstwo i gospodark, w tym kosztw zwiqzanych z oddziaIywaniem transportu na
srodowisko i zdrowie"
1S1
. CIwne obszary niezbdnych dziaIan w zakresie infrastruktury
transportowej zostaIy przedstawione w ramach priorytetu 2 SRK ,Poprawa stanu infrastruktury
technicznej i spoIecznej", gdzie wymieniono:
1S2

- budow sieci drg krajowych i autostrad, Iqczqcych gIwne osrodki miejskie i wpisujqcych si w
siec TENT,
- popraw bezpieczenstwa ruchu drogowego poprzez dziaIania prewencyjne oraz popraw systemu
ratownictwa,
- rozwj systemw transportu publicznego m.in. poprzez wdrazanie systemw zarzqdzania ruchem,
tworzenie wzIw przesiadkowych oraz rozbudow transportu szynowego,
- popraw jakosci usIug kolei poprzez podnoszenie parametrw eksploatacyjnych linii kolejowych,
popraw standardu taboru i zwikszenie udziaIu kolei w przewozach pasazerskich i towarowych,

1S1
Strategia Rozwoju Kraju 2007201S. NRR, Warszawa 2006, str. 3436.
1S2
!bidem str. 3436.
RAPORT POLSKA 2011
32
- rozwj transportu drogq wodnq (morskiego i srdlqdowego) oraz popraw atrakcyjnosci portw
morskich,
- rozwj transportu lotniczego poprzez budow i unowoczesnianie lotnisk o zasigu
midzynarodowym oraz regionalnych, a takze popraw infrastruktury dojazdowej.
Dodatkowo zapisy dotyczqce znaczenia rozwoju infrastruktury transportowej znajdujq si w SRK 2007
201S rwniez w tresci:
- priorytetu 6 - odnoszqcego si do rozwoju regionalnego i podniesienia spjnosci terytorialnej
kraju , gdzie podkreslono koniecznosc poprawy infrastruktury transportowej pomidzy osrodkami
miejskimi, w relacjach miastowies, wsparcia infrastruktury portowej oraz zwikszenia dostpnosci
systemw transportu zbiorowego,
1S3

- priorytetu S - dotyczqcego rozwoju obszarw wiejskich - gdzie wskazuje si na znaczenie
poprawy infrastruktury transportowej wsi
1S4
, a takze
- priorytetu 1 - odnoszqcego si do wzrostu konkurencyjnosci i innowacyjnosci gospodarki -
w ramach ktrego kwestie infrastruktury transportowej rozpatrywane sq w kontekscie
wprowadzania elementw rynkowych, z uwzgldnieniem zabezpieczenia interesu strategicznego
panstwa
Zaprezentowany powyzej ukIad celw SRK odpowiada na istotne potrzeby spoIeczenstwa i gospodarki
oraz wpisuje si w trendy unijnej polityki transportowej, poniewaz uwzgldnia m.in. kwesti
alternatywnych dla transportu drogowego srodkw transportu oraz budow transeuropejskich sieci
transportowych. Na wysoce pozytywnq ocen zasIuguje uwzgldnione w zapisach SRK powiqzanie
rozwoju infrastruktury transportowej z rozwojem wsi oraz wzrostem konkurencyjnosci gospodarki.
Poza Strategiq Rozwoju Kraju dziaIania realizowane w zakresie infrastruktury transportowej byIy
determinowane przez oddziaIywanie innych dokumentw strategicznych odnoszqcych si bezposrednio
do analizowanego obszaru, takich jak:
Polityka Transportowa Panstwa na lata 2006202S, zawierajqca 10 priorytetw,
dotyczqcych:
1SS
radykalnej poprawy stanu drg wszystkich kategorii oraz rozwoju sieci drg krajowych
i autostrad, unowoczesnienia kolei, poprawy jej efektywnosci, poprawy stanu infrastruktury kolejowej
oraz ograniczenia kosztw dostpu do niej, poprawy bezpieczenstwa w transporcie, poprawy jakosci
i konkurencyjnosci transportu publicznego w miastach i regionach, rozwoju transportu
intermodalnego, lotniczego, morskiego i srdlqdowego oraz wspierania przewoznikw w rozszerzaniu
oferty transportu midzynarodowego,

Program Operacyjny !nfrastruktura i Srodowisko (PO!iS), w ktrym kwestie transportu zostaIy
ujte w trzech (z pitnastu) priorytetw:
v!. - drogowa i lotnicza siec TENT,
v!! - transport przyjazny srodowisku (w tym kolejowy, miejski i wodny),
os priorytetowa v!!! - bezpieczenstwo transportu i krajowe sieci transportowe (gIwnie transport
drogowy, w znacznie mniejszym stopniu - lotniczy),
Nalezy podkreslic, ze na powyzsze priorytety przypada w ramach PO!iS finansowanie ogIem
w wysokosci okoIo 26 mld EUR (sposrd 37,S mld EUR na caIy program) oraz wkIad wsplnotowy
w wysokosci okoIo 13,4 mld EUR (sposrd 27,3 mld EUR na caIy program) - w ujciu wartosciowym
stanowiq one zatem okoIo 2/3 programu.
Choc Polityka Transportowa Panstwa jest dokumentem chronologicznie wczesniejszym od SRK, to
w ukIadzie priorytetw (oraz ich oglnosci) jest do niej bardzo zblizona, co zapewnia spjnosc obu
dokumentw. Program Operacyjny !nfrastruktura i Srodowisko ktry zostaI przyjty nieznacznie
pzniej niz SRK rwnie dobrze wpisuje si w jej priorytety, posiadajqc jednoczesnie bardziej
konkretny charakter niz sama Strategia, poniewaz wskazuje na konkretne ciqgi i inwestycje
priorytetowe (zwIaszcza uwzgldniajqc go Iqcznie z listq projektw indywidualnych). Z drugiej strony
rwniez PO!iS zakIada realizacj mozliwie wielu projektw na wielu ciqgach komunikacyjnych.

1S3
!bidem, str. S7.
1S4
!bidem, str. S4.
1SS
Polityka Transportowa Panstwa na lata 2006202S, Ninisterstwo !nfrastruktury, Warszawa 200S.
___

33
Kontekst dla oceny dotychczasowego rozwoju transportu powinny stanowic rwniez dokumenty takie
jak: Program budowy drg krajowych na lata 2011201S
1S6
oraz Naster Plan dla transportu
kolejowego w Polsce do 2030 roku.
Oceniajqc dotychczasowy postp nalezy odnosic si zarwno do projektw dotyczqcych sfery
infrastruktury transportowej, jak i do inwestycji taborowych realizowanych w publicznym transporcie
zbiorowym (szynowym i drogowym), ktre sq finansowane z tych samych zrdeI, posiadajq scisIe
powiqzania funkcjonalne z inwestycjami stricte infrastrukturalnymi, a czsto sq realizowane w ramach
tych samych co one projektw. Podejscie to odzwierciedla filozofi SRK 2007201S w ktrej zwracano
rwniez uwag na koniecznosc poprawy standardu taboru kolejowego oraz dostosowania taboru
transportu publicznego do rosnqcych potrzeb.
Analiza podejmowanych przedsiwzic wskazuje, ze w zakresie transportu istotny postp
dokonaI si w transporcie drogowym, co jest m.in. efektem dominacji transportu drogowego
w zakresie inwestycji transportowych. WedIug danych CDDKiA, we wrzesniu 2010 r. Polska posiadaIa
8S4,6 km(w koncu grudnia 2003 r. 843,3 km) autostrad w uzytkowaniu i kolejnych 760 km autostrad
w budowie.
1S7
W porwnaniu z 2006 r. w koncu 2003 r. Iqczna dIugosc autostrad byIa wiksza o blisko
187 km (w koncu wrzesnia 2010 r. o 132 km), w tym w latach 20072008 oddano do uzytku odcinek
autostrady A1 z Pruszcza Cdanskiego do Crudziqdza (budowany w systemie partnerstwa publiczno
prywatnego), a w 2003 r. odcinek drogi A4 z Krzyzowej (okolice BolesIawca) do Zgorzelca. Pomimo
osiqgnitych postpw, nie udaIo si osiqgnqc zaplanowanego na 2010 r. celu SRK (1623 km
autostrad), choc ocenia si, ze jego osiqgnicie bdzie mozliwe po oddaniu do uzytku wszystkich
budowanych obecnie odcinkw autostrad, tj. nie wczesniej niz za ponad rok
1S8
. Duza dIugosc drg
znajdujqcych si obecnie w budowie oznacza, ze najistotniejszy rozwj sieci drogowej nastqpi dopiero
pod koniec obecnej perspektywy finansowej, co przy dIugim okresie przygotowania wielkich inwestycji
infrastrukturalnych jest zjawiskiem naturalnym.
W okresie 20072003 siec drg ekspresowych wzrosIa o 224 km (do S21,S km), na co zIozyIy si
odcinki dIuzsze oraz caIy szereg obwodnic mniejszych miejscowosci. Kolejne S22 km drg
ekspresowych znajdowaIo si w budowie. Niemniej jednak i w tym przypadku cel na 2010 r. (301
km drg ekspresowych) nie zostaI osiqgnity, a osiqgnicie celu zaIozonego na 201S r. (3000
km takich drg) jest maIo realne.
Nalezy jednak wyjasnic, ze brak realizacji celw strategicznych w zakresie infrastruktury drogowej
w znacznej czsci wynika z uwarunkowan makroekonomicznych zwiqzanych ze swiatowym kryzysem
gospodarczym. W celu stawienia czoIa wyzwaniom budowy nowoczesnej infrastruktury drogowej
wprowadzono istotne zmiany instytucjonalnoorganizacyjne. ! tak, finansowanie budowy nowych drg
krajowych przeniesiono w caIosci do Krajowego Funduszu Drogowego, ktry charakteryzuje si
relatywnie niskim poziomem przychodw (z tytuIu opIaty paliwowej, z ktrymi dzieli si on z Krajowym
Funduszem Kolejowym). !nfrastruktura drogowa jest w ostatnich latach finansowana w wikszosci
z kredytw oraz z refundacji z funduszy UE. Nozliwosci Krajowego Funduszu Drogowego w zakresie
zaciqgania kredytw sq ograniczone. W rezultacie powyzszych ograniczen w 2010 r. konieczna staIa
si rezygnacja z podpisania przez CDDKiA wielu umw na budow drg ekspresowych, brak
rozstrzygnicia wielu przetargw, a takze ograniczenie realnej liczby zadan w ramach Programu
Budowy Drg Krajowych na lata 2011201S. Niewqtpliwie powyzsze decyzje bdq miaIy niekorzystny
wpIyw na zaawansowanie budowy sieci autostrad i drg ekspresowych.
Realizowane inwestycje obejmowaIy rwniez budow i przebudow drg innych kategorii - jedynie w
samym 2003 r. przebudowano prawie 180 km drg krajowych, co prowadziIo do poprawy
bezpieczenstwa ruchu oraz dostosowania tych drg do ruchu o nacisku 11S kN/os
1S3
.

1S6
Program budowy drg krajowych na lata 2011201S. Ninisterstwo !nfrastruktury, Warszawa 2011. Dokument ten stanowi
aktualizacj Programu budowy drg krajowych na lata 2008201S, w ramach ktrego do 1S listopada 2010 r. oddano do
ruchu 1166,S km drg krajowych (w tym 183,S km autostrad, 233,1 km drg ekspresowych, 133,4 km obwodnic oraz 430,S
km wazniejszych przebudw, a w budowie i przebudowie znajdowaIo si 1400 km drg krajowych trwaIy prace przy
budowie nowych tras, w tym 73S km autostrad, S10 km drg ekspresowych i 87 km obwodnic).
1S7
Docelowy ukIad autostrad: serwis internetowy CDDKiA, http://www.gddkia.gov.pl/326/autostrady (dostp w dniu S.04.2011)
1S8
!nformacja o inwestycjach na drogach krajowych. Serwis internetowy Ninisterstwa !nfrastruktury,
http://www.mi.gov.pl/files/0/1733180/20110318standrgwbudowieoddanepodpisane.pdf (dostp w dniu S.04.2011).
1S3
Nodernizacja drg nizszej kategorii posiadaIa wsparcie ze srodkw ,Narodowego programu przebudowy drg
lokalnych 20082011", w ktrego ramach przebudowano prawie 2000 km drg lokalnych, wyremontowano prawie 6S0
km drg gminnych i powiatowych oraz zbudowano 170 km drg lokalnych.
RAPORT POLSKA 2011
34
Przebudowa drg i dziaIania prewencyjne umozliwiIy obnizenie liczby wypadkw drogowych i
ograniczenie ich skutkw, co - z uwagi na bardzo niskie bezpieczenstwo ruchu drogowego stanowiIo
priorytet wszystkich ,transportowych" dokumentw strategicznych. !stotny trend spadkowy
zaobserwowano zwIaszcza w latach 20082003.
W transporcie kolejowym w okresie dotychczasowej realizacji SRK skupiono si przede wszystkim
na inwestycjach na liniach magistralnych. Najwikszymi zakonczonymi inwestycjami byI oddany do
uzytku w 2008 r. zmodernizowany odcinek Skierniewice - Ldz Widzew (projekt wspIfinansowany z
Sektorowego Programu Operacyjnego Transport) oraz zakonczona w 2010 r. przebudowa odcinka
SiedlceTerespol na linii kolejowej E20 (wspierana z Funduszu Spjnosci), ktre Iqcznie obejmowaIy
ponad 160 km dIugosci sieci kolejowej. Oddano rwniez do uzytku niektre odcinki w ramach
kontynuowanej nadal przebudowy linii E6S z Warszawy do Cdyni (w szczeglnosci odcinek z
Warszawy do Nasielska). Nodernizacja linii kolejowych nie nadqza w peIni za postpem w rozbudowie
sieci drogowej, co moze przekIadac si na relatywny spadek konkurencyjnosci kolei. Nimo
prowadzonych inwestycji przewozy kolejq sq bowiem istotnie nizsze niz w 2000 roku, zas - jak juz
wczesniej zauwazono w ostatnich latach utrzymywaIa si tendencja spadkowostagnacyjna
160
. Nalezy
jednak zaznaczyc, ze srodki inwestycyjne przekazywane na kolej sq duzo mniejsze niz w przypadku
inwestycji drogowych (co jest szczeglnie istotne w kontekscie dotychczasowego niedofinansowania
infrastruktury kolejowej) oraz ze specyfika realizacji inwestycji kolejowych odbiega (m.in. z uwagi na
koniecznosc zapewnienia przez zarzqdc infrastruktury przejezdnosci na linii) od inwestycji
drogowych
161
.
NiaIa miejsce rwniez wymiana taboru kolejowego, ktra w poczqtkowych latach realizacji SRK
obejmowaIa gIwnie dostawy jednostek spalinowych (28 ,szynobusw" finansowanych ze SPOT) oraz
modernizacj jednostek elektrycznych (73 szt. ENS7
162
). Ponadto, w ramach Regionalnych
Programw Operacyjnych podpisano (do wrzesnia 2010 r.) 1S umw na zakup lub modernizacj
taboru kolejowego o wartosci 1,7 mld zI (w tym wartosc dofinansowania ze srodkw unijnych - 883,4
mln zI), co oznacza ze praktycznie wyczerpana zostaIa pula srodkw unijnych dostpnych na ten cel
na lata 20072013.
W zakresie infrastruktury transportu lotniczego rozpoczto dotychczas prace zwiqzane z
rozbudowq osmiu portw lotniczych w sieci TENT - w Warszawie, Krakowie, Szczecinie,
Cdansku, WrocIawiu, Rzeszowie, Poznaniu i Katowicach. ]ednak wikszosc inwestycji bdzie
oddawanych do uzytku w latach 20112012 i pzniejszych.
163
DziaIania zarzqdzajqcych portami
lotniczymi pozwoliIy na zwikszenie Iqcznej przepustowosci terminali pasazerskich caIej sieci portw
lotniczych w Polsce, z 11,3 mln pasazerw w 2004 r. do 23 mln pasazerw w 2003 r., umozliwiajqc
efektywnq obsIug dynamicznie rosnqcego ruchu lotniczego. Trwajq rwniez prace nad poIqczeniami
kolejowymi do portw lotniczych, m.in. na warszawskim Okciu (linia kolejowa w budowie) oraz w
regionalnych portach lotniczych (planowane jest poIqczenie kolejowe portw lotniczych m.in. w
Katowicach, WrocIawiu, Cdansku, Lodzi, czy Szczecinie, jednak stopien zaawansowania planowania
tych prac jest bardzo zrznicowany, a w niektrych przypadkach znajdujq si one na etapie
przedkoncepcyjnym). Trzeba jednak podkreslic, ze wikszy nacisk nalezy poIozyc na rozwiqzanie
problemw zwiqzanych z poprawq dostpu do tych portw. W szczeglnosci dotyczy to problemw
poIqczen pomidzy miastami sredniej wielkosci w Polsce Wschodniej a portem, lotniczym
w Warszawie, co jest o tyle istotne, ze lotnisko to przez wiele lat bdzie dysponowac najlepszq
w Polsce siatkq poIqczen lotniczych. Dyskusyjny moze byc rwniez, planowany przez niektre
samorzqdy w ramach wspIfinansowania z regionalnych programw operacyjnych, rozwj lokalnych
portw lotniczych, mimo ze doswiadczenia krajowe i zagraniczne wskazujq na mozliwosc niewielkiego
wpIywu tych lotnisk na rozwj gospodarczy regionw.

160
Wyjqtkowo zIe wyniki roku 2008 mozna tIumaczyc kryzysem gospodarczym, jednak np. na transport drogowy nie miaI on tak
silnego wpIywu.
161
Brak zrwnowazonego rozwoju i brak warunkw midzygaIziowej konkurencyjnosci w zakresie transportu to zjawisko o
skali europejskiej. ]est wynikiem m.in. rznic w obciqzaniu uzytkownikw infrastruktury kolejowej i drogowej (tzw. stawki
dostpu), nakIadw przeznaczanych na infrastruktur (chociaz sam fakt modernizacji sieci transportowej nie wpIywa
bezposrednio na konkurencyjnosc danej gaIzi), mozliwego do wykorzystania taboru kolejowego, rosnqcej dostpnosci
pojazdw spalinowych i wikszej ich elastycznosci.
162
Trjwagonowy elektryczny zespI trakcyjny, przystosowany do niskich peronw, zwany popularnie jednostkq, ktry skIada
si z trzech, nierozIqczalnych w warunkach eksploatacyjnych, wagonw: dwch rozrzqdczych (sterowniczych) i jednego
silnikowego (umieszczonego w srodku zespoIu).
163
Buduje si - Lotniska, Ninisterstwo !nfrastruktury, Warszawa 2011, na http://www.mi.gov.pl/2482be1a3200741733436
p_1.htm (dostp w dniu S.04.2011).
___

3S
Podejmowane w dotychczasowym okresie realizacji SRK inwestycje w zakresie transportu morskiego
wiqzq si gIwnie z poprawq dostpu do portw morskich od strony lqdu i od strony morza oraz
poprawq stanu infrastruktury portowej. Natomiast podejmowane inwestycje w zakresie transportu
wodnego srdlqdowego dotyczyIy poprawy stanu srdlqdowych drg wodnych
164
.
Dotychczasowa realizacja SRK przyczynia si dziki funduszom unijnym do zakrojonej na szerokq
skal wymiany taboru autobusowego. Pozytywnie nalezy przy tym ocenic fakt, ze duze
aglomeracje inwestujq w transport szynowy (metro i tramwaje), co potencjalnie powinno
umozliwic przezwycizenie efektw okoIo pitnastoletniej stagnacji w tej sferze. NastqpiI swoisty
renesans transportu szynowego w takich miastach jak Warszawa, Cdansk, Krakw czy Poznan, gdzie
kontynuowana jest - zapoczqtkowana w poprzedniej perspektywie finansowej modernizacja i
rozbudowa linii tramwajowych oraz wymiana taboru tramwajowego. Tendencja ta ulegIa w nastpnej
perspektywie rozszerzeniu na kolejne osrodki - Crny Slqsk, Czstochow, a nawet Olsztyn (gdzie
budowana jest zupeInie nowa siec). W latach 20072010 Warszawa zakupiIa okoIo S0
niskopodIogowych tramwajw (dostawa kolejnych okoIo 1S0 nastqpi do konca 2013 r.) dziaIania te
pozwolq na wymian niemal poIowy taboru w stolicy w ciqgu 6 lat. Podobnie wysoka skala inwestycji
w tym zakresie ma miejsce w Poznaniu i Krakowie, w Warszawie w 2008 r. zakonczono rwniez
(wspIfinansowanie SPOT) budow ! linii metra, zas obecnie wspIfinansowana jest jego druga linia
(PO!iS).
Nniejsze miasta - z wykorzystaniem srodkw Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej oraz
RPO, a wczesniej ZPORR wymieniajq tabor autobusowy, choc wymiana ta (w oparciu o srodki zarwno
wIasne jak i unijne, ma rwniez miejsce w wikszych miastach (nowe autobusy niskopodIogowe
zastpujq starszy tabor niskopodIogowy, wycofywany po kilkunastu latach eksploatacji). Niestety,
dziaIania w sferze transportu miejskiego czsto majq charakter odtworzeniowy (zwIaszcza w
przypadku komunikacji autobusowej), co nie zawsze przekIada si na trwaIq popraw jakosci, a
oglna kondycja transportu zbiorowego - wyIqczajqc obszary zurbanizowane jest zrznicowana.
Nalezy podkreslic, ze transport ten moze potencjalnie odegrac wiodqcq rol w rozwoju obszarw
wiejskich.
Duza liczba inwestycji pozytywnie wpIynIa na wskaznik midzygaIziowej dostpnosci
transportowej terytorium Polski, a dostpne dane wskazujq, ze w 2003 r. najlepsza dostpnosc
komunikacyjna cechowaIa wojewdztwa: switokrzyskie, wielkopolskie, maIopolskie, opolskie, Idzkie
i slqskie, przy czym generalnie wysokq dostpnosciq charakteryzujq si rejony umieszczone w
trjkqcie: Poznan, Ldz, Katowice.
Do obszarw o sIabo rozwinitej sieci infrastruktury transportowej nalezq wojewdztwa:
zachodniopomorskie, podlaskie, warminskomazurskie, lubelskie i pomorskie, a zatem rejony pInocne
i wschodnie. Wikszosc tych obszarw nie odczuIa w badanym okresie znaczqcej poprawy, chociaz
nalezy podkreslic, ze w przypadku wojewdztwa pomorskiego (regionu o najnizszej dynamice wzrostu
dostpnosci), trwajqca budowa autostrady A1 oraz remont linii kolejowej E6S mogq przyczynic si do
zmiany tego stanu rzeczy w najblizszych latach.
Podstaw oceny dziaIan w obszarze infrastruktury transportowej moze stanowic rwniez skutecznosc
wdrazania rekomendacji z wczesniejszych badan ewaluacyjnych (jak np. badania sporzqdzonego w
2010 r. przez !nstytut Ceografii i Zagospodarowania Przestrzennego PAN
16S
)
! tak, w zakresie dziaIan dotyczqcych transportu drogowego w cytowanym opracowaniu
rekomendowano na okres perspektywy 20072013, m.in.:
166

O dokonczenie realizacji spjnej sieci drogowej, skupienie si wpierw na odcinkach newralgicznych,
obciqzonych ruchem i dotknitych kongestiq,
O priorytetowe traktowanie odcinkw wlotowych do duzych miast,
O unikanie wydatkowania srodkw na drogi zlokalizowane rwnolegle do siebie,

164
Analiza expost wskaznikw SPOT. ECO, Warszawa 2011.
16S
Komornicki T. i inni Ocena wpIywu inwestycji infrastruktury transportowej realizowanych w ramach polityki spjnosci na
wzrost konkurencyjnosci regionw (w ramach ewaluacji ex post NPR 20042006), !CiZP PAN, Warszawa 2010.
166
!bidem, str. 106103.
RAPORT POLSKA 2011
36
O nadanie priorytetu inwestycjom Iqczqcym Olsztyn z Cdanskiem i Warszawq, BiaIystok i Lublin
z Warszawq oraz Rzeszw z Krakowem i Warszawq, ze wzgldu na priorytety rozwojowe dla Polski
Wschodniej.
Obserwujqc jednak ogI inwestycji drogowych dotychczas realizowanych zauwazyc mozna rwniez, iz
w pewnym stopniu cechowaIy si one:
O stosunkowo duzym poziomem konkurencji midzy sobq, nie sprzyjajqcym maksymalizowaniu
wskaznika midzygaIziowej dostpnosci komunikacyjnej oraz korzysci zewntrznych,
167

O planowaniem inwestycji w sposb nie zawsze uwzgldniajqcy uciqzliwosci procesu budowy
168
.
Napa S. Powiatowe zrznicowania wskaznika midzygaIziowej dostpnosci kraju w 2003 r.
163

ZrdIo: Komornicki T. i inni. Opracowanie metodologii wskaznika midzygaIziowej dostpnosci transportowej terytorium
Polski oraz jego oszacowanie - aktualizacja 2010
Powyzsze czynniki sprawiajq, ze - pomimo obserwowanego w ostatnich latach
bezprecedensowego rozwoju sieci drogowej wpIyw realizowanych inwestycji na rozwj
spoIecznogospodarczy kraju nie jest jeszcze w peIni wykorzystywany.
W zakresie transportu kolejowego badania ewaluacyjne wskazywaIy na koniecznosc:
170

167
N. Wolanski na str. 17 stwierdza: ,PrzykIadem realizacji inwestycji o stosunkowo duzym poziomie konkurencji midzy sobq
moze byc trwajqca budowa drogi szybkiego ruchu S7 z Elblqga do Olsztynka, konkurencyjnej do autostrady A1 na odcinku z
Cdanska do Torunia".
168
N Wolanski na str. 18, ocenia, ze: ,!lustracjq problemu skoncentrowania si na efekcie inwestycji, bez uwzgldnienia
uciqzliwosci procesu budowy, moze byc rozpoczta aktualnie przebudowa DK 8 w wojewdztwie Idzkim, na odcinku od
granicy wojewdztwa mazowieckiego do Piotrkowa Trybunalskiego".
163
Wskaznik NidzygaIziowej Dostpnosci Transportowej Polski w transporcie ogIem dla wzIw powiatowych
i reprezentujqcych je powiatw w 2003 r. Najwyzsze wartosci odnotowano w strefach zewntrznych konurbacji
grnoslqskiej, aglomeracji Idzkiej i poznanskiej oraz w zachodniej czsci zespoIu metropolitalnego Warszawy.
170
Ocena procesu zarzqdzania projektami infrastruktury transportowej w kontekscie realizacji NPR 20042006, Kantor - Doradcy
w zarzqdzaniu, Warszawa 2008, str. 68.
___

37
zapewnienia kompleksowosci realizowanych inwestycji tj. poIqczenia modernizacji linii kolejowych
z rewitalizacjq dworcw, zakupem odpowiedniego taboru oraz zapewnieniem odpowiedniej oferty
przewozowej. Osiqgnicie tak rozumianej kompleksowosci wiqze si z koniecznosciq poIqczenia
dziaIan rznych podmiotw oraz wielu zrdeI finansowania,
realizacji inwestycji najefektywniejszych, generujqcych najwiksze korzysci, w miejsce inwestycji
wytypowanych przez zarzqdc infrastruktury pod kqtem Iatwosci realizacji - nalezy poIozyc nacisk
na poIqczenia pomidzy najwikszymi aglomeracjami w kraju, a nastpnie na linie poIozone w
midzynarodowych korytarzach.
Analizujqc dotychczasowq realizacj SRK nalezy stwierdzic, ze w ostatnich latach dokonaI si
niewqtpliwy postp w zakresie zapewniania kompleksowosci inwestycji w zakresie transportu
kolejowego - swiadczq o tym rozpoczte remonty dworcw kolejowych oraz postpujqce powiqzanie
projektw infrastrukturalnych i taborowych, a przede wszystkim realizacja modernizacji linii o duzym
obciqzeniu ruchem pasazerskim i towarowym. Nalezy przy tym podkreslic, ze wskazania zawarte w
ww. badaniu ewaluacyjnym zostaIy w znacznym stopniu uwzgldnione i sq wdrazane w ramach
Programu Operacyjnego !nfrastruktura i i Srodowisko, tworzenia Wieloletniego Programu !nwestycji
Kolejowych do 2013 r. (z perspektywq do roku 201S) oraz zostanq uwzgldnione w pracach nad
tworzeniem priorytetw dla perspektywy finansowej 20142020.
Niemniej jednak do nierozwiqzanych problemw w sferze infrastruktury transportu kolejowego nalezq:
oglnie niska sprawnosc branzy jesli chodzi o wdrazanie projektw (zwIaszcza
infrastrukturalnych) wspIfinansowanych ze srodkw UE przejawiajqca si w
opznieniach w przygotowaniu inwestycji. Niska zdolnosc do przygotowywania i realizacji
inwestycji przez PKP PLK wystpuje juz od czasu pierwszych modernizacji linii kolejowych,
realizowanych ze srodkw przedakcesyjnych. Choc nalezy podkreslic, ze z upIywem czasu
nastqpiIa pewna poprawa sprawnosci inwestycyjnej PLK, co sprawia ze przygotowywane projekty
cechujq si znacznie wikszq efektywnosciq i trafnosciq, to ciqgle jednak wystpujq istotne
opznienia. Na uwag zasIuguje fakt, ze Ninisterstwo !nfrastruktury wraz z Zarzqdem PKP PLK
S.A. podjIo dziaIania naprawcze, powoIane zostaIo m.in. Centrum Realizacji !nwestycji w PKP
PLK S.A. oraz zrestrukturyzowano central SpIki,
brak dostatecznych srodkw na zapewnienie oferty przewozowej na wielu liniach
wynika nie tylko z niewystarczajqcej koordynacji dziaIan oraz z niskiej efektywnosci sektora
kolejowego, ale takze z niewystarczajqcych srodkw finansowych na realizacj kolejowych
przewozw pasazerskich swiadczonych w ramach usIug o charakterze publicznym,
niewystarczajqcej ilosci nowoczesnego, wyspecjalizowanego i sprawnego taboru kolejowego,
relatywnie niskiego poziomu zintegrowania usIug kolejowych z usIugami pozostaIych gaIzi
transportu, sIabej polityki informacyjnej, a takze z niezadowalajqco efektywnego gospodarowania
obiegiem transportu (gIwnie pasazerskiego). Wyraznym trendem jest powstawanie przewoznikw
samorzqdowych (w tym komunalizacja Przewozw Regionalnych PR). Z drugiej strony,
samorzqdy posiadajq coraz wicej taboru kolejowego, wykupujqc go od PR oraz nabywajqc
z projektw unijnych, co stwarza mozliwosc pzniejszego ogIaszania przetargw na operatora,
ktremu udostpniany jest tabor bdqcy wIasnosciq samorzqdu. Nodel ten charakteryzuje si
stosunkowo niskimi barierami wejscia, a przez to duzq konkurencjq pomidzy potencjalnymi
przewoznikami,
skupienie si na niewielkiej liczbie duzych projektw w miejsce stosowania polityki
usuwania wqskich gardeI. Narastajqcym problemem - wraz z coraz wikszq dostpnosciq
srodkw - jest swoiste ,niezrwnowazenie" realizowanych inwestycji. Podejmowana jest niewielka
liczba duzych, sztandarowych projektw podczas gdy brakuje srodkw na likwidacj
wystpujqcych na wielu liniach ,wqskich gardeI", co mogIoby przyniesc bardzo istotne korzysci.
Nalezy jednak podkreslic, ze w zwiqzku z niewystarczajqcymi srodkami finansowymi prace
modernizacyjne ograniczajq si jedynie do gIwnych linii. Prace w tym zakresie prowadzone byIy
rwniez przez PKP PLK S.A, przy czym w ostatnich latach obserwuje si pewne zmiany w tej sferze
gdyz coraz wiksze srodki budzetowe oraz z Funduszu Kolejowego przeznaczane sq na
rewitalizacje (odtworzenia), przy czym tendencje te zostaIy podtrzymane we wspomnianym
powyzej, przygotowanym przez Ninisterstwo !nfrastruktury Wieloletnim Programie !nwestycji
Kolejowych.
RAPORT POLSKA 2011
38
Analizujqc dziaIania w sferze transportu lotniczego nalezy podkreslic, ze wobec jego duzej dynamiki
rozwoju, strategia polegajqca na rozbudowie najwikszych portw lotniczych nie powinna budzic
wqtpliwosci, natomiast dosc problematyczna jest kwestia efektywnosci budowy regionalnych portw
lotniczych oraz inwestycji Iqczqcych porty lotnicze z otoczeniem regionalnym. Wydaje si, ze dla
mniejszych osrodkw szansq na rozwj gospodarczy jest nie budowa regionalnych lotnisk, a
zapewnienie dobrych poIqczen drogowych i kolejowych z istniejqcymi, duzymi portami lotniczymi,
umozliwiajqcymi Iatwy dostp z innych miast. Zbyt duza liczba portw regionalnych moze byc bowiem
bardzo kosztowna w utrzymaniu.
W zakresie transportu morskiego kluczowym kierunkiem rozwoju infrastruktury portw morskich
jest zwikszanie ich dostpnosci, zarwno od strony lqdu, jak rwniez od strony morza (w tym
oznakowanie nawigacyjne i utrzymanie torw wodnych, ktre wymagajq znaczqcej liczby inwestycji).
W obydwu przypadkach zwikszanie dostpnosci stanowi warunek konieczny
dla dalszego rozwoju polskich portw morskich oraz mozliwosci konkurencji na rynku transportu
morskiego w regionie Norza BaItyckiego. ]ako kierunek rozwojowy wskazuje si takze inwestycje
w obsIug tzw. technologii zunifikowanych, czyli kontenerw i RoRo (przewozu cizarwek
i wagonw kolejowych na statkach)
171
. Nimo niskiego budzetu dostpnego w SPOT, realizowane
projekty speIniaIy i to w wysokim stopniu powyzsze zaIozenia. Z drugiej strony podkreslano, ze
powiqzania portw z lqdem powinny byc rozumiane w szerszej perspektywie, tzn. np. dostpowi do
portw w Cdansku i Cdyni winna sIuzyc nie tylko budowa Iqcznikw na terenie wojewdztwa
pomorskiego, ale rwniez poprawa skomunikowania tego regionu. !nwestycje realizowane aktualnie
po czsci speIniajq te postulaty - dotyczy to zarwno projektu budowy autostrady A1 z Cdanska do
Lodzi oraz od granicy czeskiej przez Aglomeracj Crnoslqskq, jak i budowy drogi szybkiego ruchu S3.
Nalezy rwniez podkreslic, ze obecnie na Pomorzu Zachodnim realizowane sq nastpujqce inwestycje
w zakresie transportu morskiego:
O w ramach PO!iS (lista projektw indywidualnych):
,Przebudowa falochronu wschodniego w Swinoujsciu", (20082012),
,Nodernizacja toru wodnego SwinoujscieSzczecin (KanaI Piastowski i Nielinski) etap !!, strona
wschodnia i zachodnia", (20102013),
,Nodernizacja infrastruktury zapewniajqcej dostp do portw w Swinoujsciu i Szczecinie
oznakowanie nawigacyjne", (20112012),
O Program Wieloletni na lata 2008-2013 pn. ,Budowa falochronu osIonowego dla portu
zewntrznego w Swinoujsciu".
Polityka realizowana w odniesieniu do komunikacji miejskiej pozwoliIa - rwniez
w dotychczasowym okresie realizacji SRK na istotnq modernizacj taboru autobusowego (wciqz
trwajqcq) oraz na rozpoczcie inwestycji w komunikacji tramwajowej. Do sIabych stron kierunkw
interwencji i dziaIan w zakresie komunikacji miejskiej nalezq natomiast:
sprzyjanie monopolizacji i niskiej efektywnosci transportu miejskiego. Beneficjentami
(lub przewoznikami, do ktrych trafiI zakupiony tabor autobusowy) najczsciej zostawaIy
przedsibiorstwa komunalne, ktre z reguIy cechujq si nizszq efektywnosciq ekonomicznq niz
firmy prywatne
172
. Konieczne jest ,uniknicie faworyzowania podmiotw publicznych tam, gdzie
stykajq si one z bezposredniq konfrontacjq sektora prywatnego w konkurencji o publiczne
zlecenia samorzqdowego organizatora przewozw"
173
,
niska skutecznosc dziaIan, zwiqzanych z inteligentnymi systemami transportowymi.
Nalezy zauwazyc niepokojqcy trend, polegajqcy na niskich korzysciach generowanych przez
wdrozenia tego typu systemw w miastach. !dentyfikacja przyczyn takiego stanu rzeczy jest
konieczna dla dalszego okreslenia kierunkw rozwojowych w tym zakresie.

171
Przewidywany wpIyw projektw SPOT na dostpnosc oraz wzrost przeIadunkw w portach morskich w Cdansku, Cdyni
i Szczecinie, Kantor - doradcy w zarzqdzaniu, Warszawa 2008, str. S.
172
Porwnaj: Wolanski N. Efektywnosc ekonomiczna demonopolizacji komunikacji miejskiej w Polsce, OW SCH, Warszawa 2011
173
Tomanek R. Nazur B., Raport na temat wsparcia dla sektora transportu publicznego w ramach programw operacyjnych
wspIfinansowanych ze srodkw Unii Europejskiej. Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2003, str. 1321.
___

33
!stotnym problemem we wszystkich gaIziach transportu moze byc czsto nie najlepsza
jakosc prac, mogqca negatywnie wpIynqc na ich trwaIosc w pespektywie kilkunastu lat
174
.
Chociaz realizowane projekty przyczyniajq si do poprawy transportu publicznego na terenach
zurbanizowanych oraz - czsciowo - podmiejskich, to rzadko podejmowane byIy wiksze
przedsiwzicia inwestycyjne majqce na celu popraw jakosci transportu autobusowego poza
aglomeracjami. ]ednym z nielicznych wyjqtkw jest w tym zakresie np. projekt zakupu 3S sztuk
autobusw (ktre bdq obsIugiwane przez nalezqce do powiatu PKS Bielsko-BiaIa) realizowany w
ramach RPO wojewdztwa slqskiego przez powiat ziemski Bielsko-BiaIa.
Ocena systemu wdrazania polityki rozwoju
Podstawowym problemem wdrazania polityki rozwoju jest duza oglnosc celw strategicznych SRK,
ktra wymaga doprecyzowania w dokumentach branzowych.
W transporcie kolejowym ,wqskim gardIem" byI i nadal nim pozostaje - ograniczajqcy zdolnosc
absorpcji funduszy UE proces przygotowania inwestycji (nalezy zwrcic rwniez uwag na
niewyksztaIcony - na poziomie odpowiadajqcym potrzebom rynek firm specjalizujqcych si
w inwestycjach kolejowych oraz na trudnosci w finansowaniu inwestycji zwiqzane z koniecznosciq
zabezpieczenia srodkw wIasnych).
W transporcie lotniczym, morskim i komunikacji miejskiej - sytuacja jest korzystniejsza z uwagi na
istnienie wielu potencjalnych beneficjentw, co przekIada si na konkurencj midzy nimi w oparciu o
jakosc realizowanych projektw.
W celu zwikszenia efektywnosci realizacji celw strategicznych, autorzy badan ewaluacyjnych
perspektywy 20042006 rekomendowali m.in.
17S
:
- wspomnianq uprzednio koncentracj na inwestycjach duzych i niektrych inwestycjach lokalnych,
- dokonczenie realizacji spjnej sieci drogowej pomidzy najwikszymi miastami, realizowanq w
sposb etapowy, z priorytetowym traktowaniem odcinkw wlotowych do duzych miast,
- majqce na celu popraw powiqzan komunikacyjnych zwikszanie liczby zjazdw z autostrad i
niektrych drg ekspresowych,
- zwikszenie nakIadw na popraw bezpieczenstwa na drogach wojewdzkich,
- promowanie projektw transportu szynowego - zwIaszcza niezaleznego od sieci drogowej -
w komunikacji miejskiej,
- koncentracj na najwazniejszych ciqgach kolejowych i ich kompleksowe remonty,
- zwikszenie finansowania transportu kolejowego w kolejnej perspektywie finansowej,
- priorytet dla inwestycji integrujqcych rzne srodki transportu (np. dojazd do lotnisk, rozwiqzania
typu park S ride).
Powyzsze rekomendacje w czsci dotyczqcej transportu kolejowego wymagajq jednak modyfikacji,
uwzgldniajqcej koniecznosc analizy konkurencyjnosci caIych korytarzy, pod kqtem istotnego
zwikszenia przewozw. Z uwagi na zrznicowany stan poszczeglnych odcinkw na wielu liniach
kolejowych, nalezy rozwazyc -w sytuacji gdy modernizacja kluczowych odcinkw pozwalaIaby na
osiqgnicie konkurencyjnego czasu przejazdu na caIym ciqgu komunikacyjnym - celowosc
modernizacji fragmentw stosunkowo maIo obciqzonych ruchem.
W transporcie miejskim zasadniczym priorytetem w systemie wyboru projektw powinno byc
zwikszanie konkurencyjnosci poprzez skracanie czasu podrzy i popraw efektywnosci ekonomicznej.
Z kolei w transporcie drogowym konieczna wydaje si koncentracja na duzych projektach
inwestycyjnych, zwIaszcza na gIwnych ciqgach autostrad (ktre powinny ,kanalizowac" ruch, czyli
dysponowac sieciq drg dojazdowych, uIatwiajqcych Iqczenie mozliwie duzej liczby relacji, oraz
odpowiedniq liczbq zjazdw). Nalezy rwniez zwrcic wikszq uwag na integracj rznych srodkw

174
PrzykIadem moze byc tutaj pas autobusowotramwajowy na Noscie SlqskoDqbrowskim i w ciqgu trasy WZ. Na podstawie
oglnodostpnych informacji mozna domniemywac, ze podobne problemy mogq dotyczyc inwestycji drogowych, takich jak
np. droga S8 Konotopa - Powqzkowska czy obwodnicy Wyszkowa (Wolanski..., str. 27).
17S
T. Komornicki et. al., Ocena wpIywu., str. 106103.
RAPORT POLSKA 2011
100
transportu (w tym popraw dostpnosci do portw od strony lqdu). Rwnoczesnie nalezy zwrcic
uwag na potrzeb sieciowosci realizowanych inwestycji (w przeciwienstwie do ich dotychczasowej
fragmentaryzacji), a takze na eliminacj ,wqskich gardeI" na trasach wylotowych z duzych miast,
ktra umozliwi skrcenie czasu podrzy mieszkancw i osb dojezdzajqcych do pracy oraz popraw
dostpnosci komunikacyjnej otoczenia wzgldem metropolii.
Podsumowujqc, przy obecnych mimo postpu, wciqz istotnych wieloletnich zaniedbaniach
w finansowaniu infrastruktury transportowej istnieje potrzeba poprawy systemu wyboru
najefektywniejszych inwestycji. W ramach selekcji projektw priorytetowo nalezy traktowac te,
w przypadku ktrych:
- beneficjentami bdzie mozliwie wielu podrzujqcych (biorqc pod uwag wolumen przewozu osb i
Iadunkw),
- osiqgnite zostanie duze skrcenie czasu podrzy,
- uzyska si znacznq popraw efektywnosci ekonomicznej (w szczeglnosci w sferze
zapotrzebowania na dotacje operacyjne),
- nastqpi istotna poprawa poziomu bezpieczenstwa ruchu.
W swietle powyzszych rekomendacji nalezy stwierdzic, ze kluczowe dla wyboru inwestycji
transportowych powinno byc poprzedzanie podejmowania decyzji przeprowadzonymi
badaniami, pozwalajqcymi na symulacj efektw Iqcznej realizacji planowanych inwestycji
w rznych wariantach zmian sytuacji spoIecznoekonomicznej
176
. Fundamentalnq wartosciq takich
analiz - w porwnaniu do pojedynczych studiw wykonalnosci - stanowi mozliwosc uchwycenia
wzajemnych zaleznosci pomidzy inwestycjami, czyli wpIywu realizacji jednych przedsiwzic na
realizacj drugich. W ten sposb mozna systemowo zapobiegac realizacji inwestycji wzajemnie ze
sobq konkurujqcych i wspierac inwestycje tworzqce efekty synergii, o najwikszym znaczeniu z punktu
widzenia spjnosci terytorialnej kraju oraz poprawy dostpnosci przestrzennej w rznych skalach
177
.
REKONENDAC]E DLA POL!TYK! ROZWO]U
O Aktualizacja polityki transportowej panstwa, wraz z zawzeniem priorytetw i
okresleniem wariantowego sposobu ich wdrazania, w zaleznosci od dostpnosci
srodkw z zapewnieniem wIasciwych proporcji midzy rozwojem drg i
wykorzystaniem samochodw prywatnych, a rozbudowq sieci kolejowej oraz poIqczen
w ramach transportu publicznego.
Przeprowadzona analiza wskazuje, ze w polskiej polityce konieczne jest zawzenie celw
przynajmniej srednioterminowych.
W transporcie drogowym wsrd priorytetw powinna si znalezc budowa spjnej i
dostpnej sieci autostrad i drg ekspresowych, ,zbierajqcych" ruch pomidzy
aglomeracjami oraz udroznienie przejazdw przez aglomeracje (zwIaszcza warszawskq)
oraz miasta w sieci drg krajowych. Na pozostaIych drogach celem winna byc poprawa
bezpieczenstwa (w szczeglnosci poprzez budow obwodnic). !stotne efekty w zakresie
zwikszenia przepustowosci i poprawy bezpieczenstwa w ruchu drogowym powinno zapewnic
budowanie bezkolizyjnych drg dwujezdniowych, uwzgldniajqce potrzeby spoIecznosci lokalnych
(oddzielenie ruchu samochodowego od pieszego i rowerowego). Dostpnosc drg wiqze si nie
tylko z ich fizycznq obecnosciq, ale rwniez z realnq opIacalnosciq uzytkownikw - kierujqcych si
rachunkiem ekonomicznym z ich wykorzystania. Dlatego tez istotne jest uksztaItowanie stawek za
przejazd nowowybudowanymi/ zmodernizowanymi drogami wyzszej klasy na poziomie, ktry nie
bdzie skIaniaI uzytkownikw do wyboru alternatywnych tras na drogach nizszej klasy
(nieprzystosowanych do zwikszonego ruchu).
W transporcie kolejowym priorytetem powinna byc rewitalizacja linii magistralnych
i regionalnych, Iqczqca w sobie kompleksowosc (tzn. uwzgldnienie kwestii taboru i oferty
przewozowej) oraz efektywnosc (prywatyzacja procesu eksploatacji, wymiana tych elementw,
ktre sq rzeczywiscie zuzyte)
178
. Nalezy uwzgldnic takze powiqzanie procesu rewitalizacji linii
kolejowych z modernizacjq i rozbudowq infrastruktury sIuzqcej do rozwoju przewozw

176
Komornicki T i inni Ocena wpIywu., str. 108.
177
!bidem, str. 11S.
178
Wolanski N. Rozwj infrastruktury transportowej w latach 20072010,w yd. cyt., str. 28.
___

101
intermodalnych (centra logistyczne i terminale intermodalne). Z punktu widzenia wzrostu
konkurencyjnosci transportu kolejowego w ramach przewozw towarowych, za konieczne uznac
nalezy, wiksze niz do tej pory, uwzgldnienie przez zarzqdc infrastruktury kolejowej, w ramach
prowadzonej polityki inwestycyjnej i utrzymaniowej, potrzeb kolejowych przewoznikw
towarowych w zakresie systematycznego podnoszenia jakosci udostpnianej im infrastruktury.
Ponadto, nalezy zintensyfikowac wysiIki przewoznikw, zarzqdcw infrastruktury oraz podmiotw
zarzqdzajqcych stacjami i przystankami kolejowymi, majqce na celu przygotowanie dla pasazerw
- w tym osobom o ograniczonych mozliwosciach poruszania si stabilnej, przejrzystej i
zintegrowanej oferty przewozowej i informacyjnej.
W transporcie miejskim priorytetowo nalezy potraktowac skracanie czasu przejazdu, a w
transporcie lotniczym budow - dobrze skomunikowanych z regionem lotnisk
o odpowiedniej siatce poIqczen lotniczych. Natomiast w transporcie morskim istotne sq
zarwno inwestycje w nowe technologie przeIadunku (kontenerw oraz caIych pojazdw), jak
i poprawa dostpnosci portw.
Kolejna perspektywa (20142020) powinna zostac wykorzystana jako okres skokowego
rozwoju nowoczesnej infrastruktury kolejowej (midzyaglomeracyjnej oraz wiqzqcej
aglomeracje z ich zapleczem), transportu szynowego w obszarach metropolitalnych oraz
rozwiqzan intermodalnych. Sprawna realizacja tych przedsiwzic wymaga odpowiednich
przygotowan organizacyjnych, m.in. opracowania w najblizszym czasie planw inwestycyjnych
opierajqcych si na solidnych podstawach merytorycznych (zaangazowanie ekspertw w proces
decyzyjny i wykorzystanie badan preferencji spoIecznych), jak rwniez reform instytucjonalnych
(zwIaszcza w obszarze przygotowania i realizacji inwestycji infrastruktury kolejowej). W przyszIosci
wikszemu wsparciu podlegac powinien takze krajowy transport lotniczy, w szczeglnosci
rozbudowa istniejqcych portw, ktre majq problemy z efektywnq obsIugq lotw towarowych i
pasazerskich
173
. Ponadto nalezy zwikszyc rol transportu wodnego srdlqdowego (zwIaszcza na
Odrzanskiej Drodze Wodnej).
O Stworzenie mechanizmw wyboru projektw o najwikszej efektywnosci, a nie
najIatwiejszych do realizacji
We wszystkich gaIziach transportu - ale zwIaszcza tych, w stosunku do ktrych alokowane
zostaIy znaczne srodki nalezy na etapie precyzowania projektw do realizacji (listy indykatywne
itp.) przeprowadzac wstpne analizy efektywnosci inwestycji oraz ich zgodnosci z celami
strategicznymi.
O Stworzenie mozliwosci realizacji projektw z zakresu transportu publicznego poza
obszarami miejskimi.
Polityk transportowq nalezy rozpatrywac w scisIym powiqzaniu z SRK, ktrej jednymi z gIwnych
celw sq: poprawa infrastruktury transportowej wsi, poprawa powiqzan miastowies oraz poprawa
jakosci wyksztaIcenia na wsi. Realizacji tych celw sprzyjaIaby poprawa jakosci transportu
publicznego (zwIaszcza autobusowego) na terenach niezurbanizowanych.
Po wprowadzeniu Ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U.
2011 r. Nr S, poz. 13) i przypisaniu transportu zbiorowego do kompetencji samorzqdu, istnieje
szansa, ze potencjalni beneficjenci silniej zainteresujq si realizacjq tego typu projektw.
NalezaIoby rwniez stworzyc mozliwosci wsplnej organizacji transportu oraz realizacji projektw
unijnych przez samorzqdy rznego szczebla, dziaIajqce na jednym obszarze. Projekty takie
mogIyby rwniez prowadzic do integracji transportu kolejowego i autobusowego.
O Zachowanie jednolitej i spjnej sieci kolejowej poprzez wyrazne rozgraniczenie linii
kolejowych sIuzqcych wyIqcznie do obsIugi ruchu wewnqtrz danego regionu (mozliwych
do przejcia przez samorzqdy) od pozostaIych linii obsIugujqcych ruch na trasach
ponadregionalnych i midzynarodowych. Brak takiego rozgraniczenia moze prowadzic do
powstania niekorzystnej dla przewoznikw ponadregionalnych (PKP !ntercity, Przewozy
Regionalne - !nterRegio) sytuacji, w ktrej byliby oni zmuszeni do ustalania opIat za przejazd
pociqgu na danej trasie z wieloma zarzqdcami linii (PLK, zarzqdcy samorzqdowi).

173
Nalezy podkreslic, ze istnieje rznica pomidzy wsparciem krajowego transportu lotniczego z jednej strony, a rozbudowq
istniejqcych portw lotniczych z drugiej. O ile bowiem dziaIania na rzecz wsparcia krajowego transportu lotniczego majq
swoje zrdIo po stronie popytowej, to w przypadku rozbudowy portw lotniczych mamy do czynienia z oddziaIywaniem na
stron podazowq.
RAPORT POLSKA 2011
102
Wsrd celw strategicznych SRK znajduje si poprawa efektywnosci kolei oraz wprowadzanie
elementw rynkowych w sektorze usIug transportowych
180
. W obecnych warunkach konieczne jest
praktyczne wdrozenie rozwiqzan, sprzyjajqcych demonopolizacji transportu
zbiorowego, takich jak:
- stworzenie uIatwien przy przejmowaniu linii i dworcw kolejowych przez samorzqdy oraz
powoIywaniu przez nie zarzqdw infrastruktury transportowej (np. w formie zarzqdw
transportu regionalnego, skupiajqcego rwniez funkcje organizatorskie w transporcie
publicznym lub zarzqdw infrastruktury drg i kolei). W przypadku uIatwien dla zakupu taboru
(ktry byIby wykorzystywany do przewozw ponadregionalnych) przez samorzqdy nalezy
jednak uwzgldniac zarwno ryzyka postpujqcej fragmentaryzacji systemu przewozw na
wiksze odlegIosci i braku spjnosci midzy nimi (np. w zakresie braku jednolitej oferty
przewozowej/taryfowej dla pasazera na trasach ponadregionalnych), jak i wysokie koszty
utrzymania pojedynczych skIadw - po okresie gwarancyjnym ponoszonych przez
samorzqdowe spIki przewozowe,
- traktowanie priorytetowo dofinansowania zakupu taboru i modernizacji infrastruktury, dla
ktrych podmiot eksploatujqcy zostanie wyIoniony w trybie przetargowym.
Nalezy podkreslic, ze uIatwienia w zakresie przejmowania linii kolejowych przez samorzqdy bdq
rwniez sprzyjaIy realizacji projektw unijnych na tych liniach, gdyz ograniczony zostanie monopol
gIwnego beneficjenta tego typu projektw (PKP PLK).
O Uwzgldnienie w projektach oraz na etapie wyliczania wskaznika midzygaIziowej
dostpnosci transportowej strat czasu, wynikajqcych z prowadzenia inwestycji
drogowych.
Problemem niektrych inwestycji - zwIaszcza w transporcie kolejowym oraz przy modernizacji
drg ,w starym sladzie" - jest ich duza uciqzliwosc w trakcie realizacji. W niektrych przypadkach
moze miec ona zauwazalny, czasowy wpIyw na wskaznik midzygaIziowej dostpnosci
transportowej oraz generowac straty czasu na tyle istotne, ze korzystniejszy byIby wybr bardziej
kosztownej, lecz mniej uciqzliwej metody inwestycji. Bilans kosztw i korzysci w tym zakresie
powinien byc uwzgldniany na etapie wyboru wariantu inwestycji, zas rzeczywiste oddziaIywanie -
monitorowane w skali programw.
O Wzmocnienie roli planowania przestrzennego przy realizacji inwestycji
transportowych.
Dalsza realizacja inwestycji w zakresie infrastruktury transportowej (w tym projektw
podejmowanych w ramach Polityki Spjnosci) powinna opierac si na preferencyjnym traktowaniu
inwestycji infrastrukturalnych zgodnych z planowaniem przestrzennym (plany miejscowe i przyszIe
plany zagospodarowania obszarw funkcjonalnych, standardy urbanistyczne, wyznaczanie
zasigw urbanizacji w studiach gminnych i inne). Powinno to sprzyjac zapewnieniu Iadu
przestrzennego w perspektywie wieloletniej.
O Uwzgldnienie - w ramach formuIowania dIugookresowych celw rozwojowych
w sferze infrastruktury transportowej prognozowanych tendencji demograficznych.
WedIug dostpnych prognoz liczba ludnosci Polski bdzie si w kolejnych dekadach sukcesywnie
zmniejszac i w 203S r. obnizy si do poziomu ponizej 36 mln osb, czemu towarzyszyIo bdzie
zmniejszenie si liczby ludnosci w wieku 1S64 lata do poziomu okoIo 24 mln osb. Tendencje te
powinny zostac uwzgldnione zarwno pod kqtem ewentualnej koniecznosci przedefiniowania
celw dokumentw strategicznych, jak i zmiany zaIozen i weryfikacji analiz ekonomicznych
stanowiqcych podstawy decyzji dotyczqcych inwestycji w infrastruktur transportowq.

180
W zakresie mozliwym w ramach zapisw ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U.
z 2011 r. Nr S, poz. 13), ktra zakIada wzrost ingerencji organw wIadzy publicznej w funkcjonowanie rynku transportu
pasazerskiego, prowadzqcy do administracyjnego zarzqdzania omawianym segmentem rynku.
___

103
6. STAN SRODOW!SKA NATURALNECO ORAZ !NFRASTRUKTURY OCHRONY
SRODOW!SKA
W ostatnich latach mozna zaobserwowac znacznq popraw stanu srodowiska przyrodniczego
wynikajqcq midzy innymi z transformacji gospodarczej lat dziewicdziesiqtych, akcesji do Unii
Europejskiej oraz wdrazania koncepcji rozwoju zrwnowazonego. Zmniejsza si poziom antropopresji
na terenie Polski, ale pozostajq problemy srodowiskowe coraz trudniejsze do rozwiqzania (np. tzw.
niska emisja
181
, czy problemy srodowiskowoprzestrzenne zwiqzane z rozlewaniem si miast).
Wdrazanie restrykcyjnych przepisw prawnych dotyczqcych srodowiska, obowiqzujqcych w caIej UE,
doprowadza do polepszania warunkw zycia, przy czym coraz czsciej regiony konkurujq nie tylko pod
wzgldem stopnia rozwoju infrastruktury (takiej jak: szlaki komunikacyjne, wodociqgi, kanalizacja,
dostp do !nternetu), ale i oglnie rozumianego wizerunku, w ktrym tzw. zielone elementy (wysoka
jakosc wd powierzchniowych, powietrza, widoczne instalacje OZE, plantacje energetyczne
prowadzone przez samorzqdy, obszary chronione - szczeglnie o znaczeniu europejskim, czy systemy
zarzqdzania srodowiskowego takie jak !SO i ENAS) nabierajq coraz wikszego znaczenia.
WspIczesnie najwikszy wpIyw na jakosc srodowiska w Polsce majq dziaIania w zakresie:
- energetyki - opartej o paliwa kopalne ktra wprowadza do srodowiska (przede wszystkim do
powietrza) najwiksze Iadunki zanieczyszczen,
- rolnictwa - korzystajqcego ze znacznej czsci powierzchni kraju i wpIywajqcego niekorzystnie,
zarwno na gleby, jak i wody, ktrego przeksztaIcenia odbijajq si niekorzystnie na rznorodnosci
biologicznej. Nalezy jednak zaznaczyc, ze w ostatnich latach nastqpiIy w tym wzgldzie istotne
korzystne zmiany,
- sektora komunalnego odpowiadajqcego za znaczne emisje zanieczyszczen do wody (gIwnie
scieki), powietrza i powstawanie odpadw,
- procesw niekontrolowanej urbanizacji i rozwoju infrastruktury (gIwnie transportowej)
zmiany ekosystemw (w tym ich ubozenie, fragmentacja), zajmowanie przestrzeni (procesy
rozlewania si miast), wpIyw miast na zmian stosunkw wodnych, klimat, zwikszanie emisji
zanieczyszczen do powietrza, wody i gleby,
- przemysIu i usIug ktrych wpIyw na srodowisko zmniejszyI si istotnie w ostatnich latach
(gIwnie dziki wprowadzaniu nowoczesnych technologii).

Diagnoza stanu ochrony srodowiska

Na stan jakosci ochrony srodowiska wpIywajq takie czynniki jak: rodzaj i ilosc zanieczyszczen
emitowanych do poszczeglnych elementw srodowiska (powietrze, woda, gleba), warunki ich
rozprzestrzeniania (zwiqzane np. z wielkosciq i ukIadem zabudowy w danym rejonie), a takze warunki
meteorologiczne. Wyraznie malejqcy w ostatnich latach trend zmiennosci oglnego indeksu jakosci
powietrza zwiqzany jest w duzej mierze z malejqcymi wartosciami indeksu czqstkowego obliczonego
dla dwutlenku siarki (co wynika z kolei z coraz nizszych stzen tej substancji w rezultacie wyraznie
malejqcej emisji na obszarze kraju). O ile najwyzsze stzenia notowano na terenie wojewdztw:
slqskiego, opolskiego i maIopolskiego, to na uwag zasIuguje fakt, ze w tych regionach nastqpiIa tez
najwiksza redukcja stzen dwutlenku siarki. W 2003 r. w kraju wyemitowano okoIo 861 tys. ton SO
2.,
co oznacza spadek w stosunku do 2006 r. o okoIo 30 (361 tys. ton). Nalezy podkreslic, ze od 2007
r. nie rejestruje si na obszarze kraju przekroczen wartosci kryterialnych ustanowionych
ze wzgldu na ochron zdrowia oraz ochron roslin.
Tabela 38. Liczba stref, na terenie ktrych wystqpiIy przekroczenia wartosci kryterialnych,
w stosunku do caIkowitej liczby stref w kraju podlegajqcej ocenie dla danego
zanieczyszczenia
Zanieczyszczenie 2007 2008 2003
Ocena ze wzgldu na ochron zdrowia
dwutlenek siarki 1 / 170 0 / 170 0 / 170
dwutlenek azotu 6(4) /170 4(2) /170 3(2) /170
pyI PN10 60 / 170 6S / 170 73 / 170

181
Emisja zanieczyszczen pochodzqca ze zrdeI komunalnobytowych.
RAPORT POLSKA 2011
104
Zanieczyszczenie 2007 2008 2003
oIw 0 / 170 0 / 170 0 / 170
benzen 3(1) /170 2(1) /170 6(4) /170
tlenek wgla 0 / 170 0 / 170 1 / 170
ozon 11 / 28 10 / 28 6 / 28
arsen 1 / 170 1 / 170 0 / 170
kadm 1 / 170 0 / 170 0 / 170
nikiel 0 / 170 0 / 170 1 / 170
benzo(a)piren 72 / 170 76 / 170 73 / 170
Ocena ze wzgldu na ochron roslin
dwutlenek siarki 0 / 12S 0 / 12S 0 / 12S
tlenki azotu 0 / 12S 0 / 12S 0 / 12S
ozon 6 / 16 7 / 16 7 / 16
*w nawiasie podano dodatkowo liczb stref, na terenie ktrych zostaIa przekroczona wartosc kryterium powikszonego o
obowiqzujqcy w danym roku margines tolerancji.
ZrdIo: opracowanie wIasne na podstawie raportw z wynikw rocznych ocen jakosci powietrza, publikowanych na stronach
internetowych CIwnego !nspektoratu Ochrony Srodowiska (www.gios.gov.pl)
Emisja tlenkw azotu w kraju w latach 20072003 pozostawaIa na wzgldnie staIym poziomie, a po
poczqtkowym wzroscie, od roku 2006 notowany jest jej spadek. Przyjte ze wzgldu na ochron roslin
normy dla tlenkw azotu nie byIy przekraczane na obszarze kraju w latach 20062003, podczas gdy
wartosci dopuszczalne dla dwutlenku azotu byIy przekraczane przede wszystkim na terenie stref
aglomeracji oraz duzych miast, na tzw. stacjach komunikacyjnych (ukierunkowanych na badanie
oddziaIywania komunikacji samochodowej na poziom zanieczyszczenia powietrza). Najwiksze
problemy z dotrzymaniem obowiqzujqcych norm jakosci powietrza wystpujq w odniesieniu do pyIu
zawieszonego PN10, ozonu oraz benzo(a)pirenu zawartego w pyle.
Tabela 33. Emisje zanieczyszczen powietrza w latach 20062003
Emisje 2006 2007 2008 2003
Zmiana 2003/2006* ZaIozenia
2010
ZaIozenia
201S

Cg
tys.ton

SO2 (w Cg) 1222 1216 33S 861
361 23,S

NOX (w Cg) 321 860 832 820
101,S 11,0

PyIw (Cg) 4S8 436 402 334
64 14,0

Dwutlenku wgla (Cg) 323S33 328S11 324263 310404
4218 S,8

Tlenku wgla (Cg) 2804 2SS3 2717 263S
103 3,3

SO2 (kg na 1 mieszkanca) 32,1 31,3 26,1 22,6
3,6 23,3
22,0 1S,0
NOX (kg na 1 mieszkanca) 24,2 22,6 21,8 21,S
2,8 11,6
17,0 1S,0
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie: Strategia Rozwoju Kraju. Podstawowe wskazniki realizacji. Stan na styczen 2011 r.
CUS, Rocznik Statystyczny RP (za lata 20082010), Krajowy Osrodek Bilansowania i Zarzqdzania Emisjami, Raport Krajowa
inwentaryzacja emisji . za lata 20082003.". ,NaIy Rocznik Statystyczny Polski 2011"
Przekroczenia poziomu dopuszczalnego, ustanowionego dla PN10, wystpowaIy w latach 20042003
na terenie znaczqcej czsci Polski (obejmujqcej od okoIo 20 do okoIo 4S oglnej liczby stref
podlegajqcych ocenie), przy czym najgorsza sytuacja miaIa miejsce na obszarze poIudniowej i
centralnej Polski (w wojewdztwach: maIopolskim, slqskim, opolskim, Idzkim i mazowieckim), a
najlepsza w wojewdztwach pInocnych i wschodnich (warminskomazurskie, podlaskie, lubelskie).
Wysokie stzenia wystpujq zarwno na obszarze duzych miast i aglomeracji, jak i na terenie
mniejszych miejscowosci, gdzie funkcjonuje duzo indywidualnych urzqdzen grzewczych opalanych
wglem.
Struktura uzytkowania powierzchni ziemi charakteryzuje si rosnqcym udziaIem gruntw lesnych
(obecnie stanowiq one - wIqczajqc grunty zadrzewione i zakrzaczane 30,3 powierzchni kraju) oraz
wzrostem powierzchni zurbanizowanej. Dynamiczny rozwj urbanizacji i zabudowy terenu
obserwowany jest od 2000 r., a w 2008 r. grunty zabudowane i zurbanizowane stanowiIy - wg danych
CUS S powierzchni kraju. Rwnoczesnie maleje udziaI gruntw rolnych, ktre jednak pomimo
zachodzqcych w ostatnich latach procesw dynamicznej urbanizacji nadal stanowiq dominujqcq
form uzytkowania powierzchni ziemi. W 2003 r. uzytki rolne zajmowaIy bowiem 60,7 (60,S w
___

10S
2010 r.) powierzchni kraju, z czego grunty orne stanowiIy odpowiednio 73,8 uzytkw rolnych oraz
44,8 powierzchni kraju.
182
Na terenie kraju dominujq gleby sIabe o ograniczonych mozliwosciach
produkcyjnych, ale rwnoczesnie wikszosc gleb jest zaliczana do gleb czystych i bardzo czystych.
Prowadzony monitoring jakosci gleb nie wykazuje wikszych rznic w ostatnich latach, mozna wic
przyjqc, ze zanieczyszczenia jakie dostajq si do gleb w niewielkim stopniu wpIywajq na przydatnosc
rolniczq gleb. CIwnym problemem jakosci gleb w Polsce jest ich zakwaszenie, wynikajqce zarwno z
wIasciwosci naturalnych (w tym rodzaju skaIy macierzystej i opadw o wikszych niz przecitne
sumach rocznych wymywajqcych z gleby skIadniki zasadowe, naturalnych procesw przemian
zwiqzkw organicznych zachodzqcych w glebie), jak i czynnikw antropogenicznych (stosowanie
nawozw azotowych i emisje do srodowiska - gIwnie zwiqzkw siarki i azotu, ktre deponowane sq
w glebie).
Czsc gruntw rolnych i lesnych wyIqczona jest z produkcji rolniczej i lesnej jako uzytki kopalne. W
ostatnich latach (20062003) zmiany w tym zakresie w skali Polski byIy niewielkie (724 ha w 2006
roku i 713 ha w 2003 roku). Nozna zaobserwowac wyrazne zrznicowanie regionalne tych wyIqczen. !
tak w roku 2003 najwicej gruntw wyIqczonych z produkcji rolniczej i lesnej jako uzytki kopalne byIo
w wojewdztwach: wielkopolskim (203 ha wobec 341 ha w 2006 r.), dolnoslqskim (134 ha wobec 33
ha w 2006 r.) i Idzkim (113 ha wobec 33 ha w 2006 r.), zas najmniej w wojewdztwach: kujawsko
pomorskim (2 ha wobec 4 ha w 2006 r.), podlaskim (4 ha wobec 6 ha w 2006 r.) i mazowieckim (7 ha
wobec 34 ha w 2006 r.).
W ostatnich latach nastqpiIy w rolnictwie istotne zmiany wpIywajqce pozytywnie na srodowisko
(zwIaszcza na rznorodnosc biologicznq), polegajqce na implementacji - w tym w ramach Wsplnej
Polityki Rolnej dziaIan, ktre realizujq zasady zrwnowazonego rozwoju terenw wiejskich sIuzqc
zachowaniu walorw przyrodniczych i krajobrazowych. ]ednym ze sposobw prowadzenia dziaIalnosci
rolniczej sprzyjajqcej ochronie srodowiska i wdrazaniu zrwnowazonego rozwoju jest rolnictwo
ekologiczne. !ntensywny wzrost liczby tego typu gospodarstw obserwowano od 2004 r., a w roku
2008 w Polsce funkcjonowaIo 1S 000 gospodarstw ekologicznych (w tej liczbie sq zarwno juz
posiadajqce certyfikat, jak i znajdujqce si na etapie przestawiania na produkcj ekologicznq),
zajmujqcych okoIo 1,3S uzytkw rolnych.
Trendy haIasu w srodowisku w Polsce wskazujq z jednej strony na wzrost zagrozenia haIasem
komunikacyjnym, z drugiej zas strony na ograniczenie wzrostu i wystpowanie tendencji malejqcych w
zakresie haIasu przemysIowego. Tendencje wzrostowe haIasu komunikacyjnego odnoszq si gIwnie
do haIasu drogowego i haIasu lotniczego. Wzrost zagrozenia haIasem drogowym jest zwiqzany przede
wszystkim z gwaItownym przyrostem w ostatnich 1S latach liczby samochodw w kraju. Nimo
obserwowanych juz tendencji zblizania si do stanu nasycenia, wzrost ten jest nadal znaczny.
]ednoczesnie obserwuje si coraz wikszq liczb ludnosci narazonej na haIas lotniczy w zwiqzku
z rozbudowq i zmianq klasyfikacji lotnisk.
Zagrozenie haIasem przemysIowym ma gIwnie charakter lokalny i obejmuje swym zasigiem jedynie
niewielkie obszary zabudowy mieszkaniowej sqsiadujqcej bezposrednio z obiektami przemysIowymi,
bdqcymi zrdIem ponadnormatywnej emisji haIasu. Badania rozkIadu przypadkw przekroczen
poziomw dopuszczalnych, dotyczqce pory dziennej, potwierdzajq staIq tendencj malejqcq. Bazujqc
na danych z map akustycznych wykonanych dla 12 aglomeracji powyzej 2S0 tys. mieszkancw, ktre
zamieszkuje 30 ludnosci Polski sredni odsetek liczby osb zagrozonych haIasem powyzej
dopuszczalnego poziomu wynisI okoIo 36 wedIug ocen wykonanych na podstawie wskaznika dla
pory dziennowieczornonocnej i 38 wedIug ocen wykonanych na podstawie wskaznika dla pory
nocnej.
Polska nalezy do krajw charakteryzujqcych si stosunkowo maIymi zasobami wd, wynoszqcymi
1S00 m
3
/rok/mieszkanca (co stanowi 36 sredniej europejskiej). Przestrzenne zrznicowanie
rozmieszczenia przemysIw wodochIonnych, a takze zrznicowanie geograficzne i hydrograficzne
powoduje wystpowanie deficytw wody, na niwelowanie ktrych nie pozwala zbyt maIa pojemnosc
zbiornikw retencyjnych. Podstawowy problem stanowi zaopatrzenie w wod o odpowiednio wysokiej
jakosci, poniewaz na skutek zmniejszania si w ostatnich latach poboru wody przez przemysI i
gospodarstwa domowe problemy ilosciowe wd straciIy priorytetowe znaczenie.

182
Ochrona srodowiska 2003, CUS, stan w dniu 1.01. 2003 r.
RAPORT POLSKA 2011
106
Zasoby wd podziemnych (zaliczanych do zasobw czsciowo odnawialnych) oszacowano na 37,7
mln m
3
/dob i tylko w niewielkim stopniu sq wykorzystywane do celw gospodarczych. Dla ochrony
wd podziemnych wyznaczone zostaIy w liczbie 162 CIwne Zbiorniki Wd Podziemnych (CZWP).
Zasoby eksploatacyjne wd podziemnych wykazujq w ostatnich latach stabilny poziom - w roku 2006
byIo to 16 728,S mln m
3
, a w 2010 roku 17 176,6 mln m
3
. W 2010 r. najwikszymi zasobami
eksploatacyjnymi dysponowaIo wojewdztwo mazowieckie (2 112,0 mln m
3
), a najmniejszymi
wojewdztwo opolskie (484,7 mln m
3
). Ocena jakosci wd podziemnych dokonana na podstawie
badan z 2007 r. pozwoliIa na stwierdzenie, ze 80 badanych punktw charakteryzuje si dobrym
stanem chemicznym wd podziemnych (klasa !, !!, !!!), natomiast 20 (klasy !v i v)
charakteryzowaIo si sIabym stanem chemicznym. Nozna oglnie stwierdzic, ze wody podziemne
(gIwnie trzecio i czwartorzdowe) sq dobrej jakosci i wymagajq niewielkich zabiegw uzdatniajqcych.
W ukIadzie regionalnym sq jednak takie obszary, gdzie wody podziemne zostaIy zdegradowane
jakosciowo i ilosciowo, a prognozowany czas przywracania im dobrego stanu bdzie trwaI od 20 do 70
lat (sq to rejony kopaln: wgla zagIbia grnoslqskiego, siarki w Tarnobrzegu, rud cynku i oIowiu
regionu slqskokrakowskiego).
Na jakosc wd powierzchniowych w ostatnich kilkudziesiciu latach wpIywaI gIwnie zrzut
nieoczyszczonych lub oczyszczonych w niewystarczajqcym stopniu sciekw zarwno komunalnych, jak
i przemysIowych. W zwiqzku z coraz wikszym odsetkiem oczyszczonych sciekw poprawia si jakosc
wd powierzchniowych, szczeglnie pIynqcych (w ostatnich latach zmniejszyIa si ilosc sciekw
przemysIowych i komunalnych wymagajqcych oczyszczenia odprowadzonych do wd lub ziemi - z 2,S
km
3
w 2000 r. do 2,2 km
3
w 2003 r. (2,3 km
3
w 2010 r.) dla porwnania w 1380 r. byIo to 4,7 km
3
.

W latach 2007 i 2008 wykonano monitoring diagnostyczny dla jednolitych czsci wd rzecznych.
Uzyskane w roku 2007 wyniki, pozwoliIy na stwierdzenie, ze sposrd 267 jednolitych czsci tylko 6
zaliczono do klasy !, a zdecydowana wikszosc zostaIa zakwalifikowana do !! klasy (czyli miaIa
umiarkowany stan ekologiczny). W roku 2008 sposrd 181 jednolitych czsci poddanych ocenie 23
zakwalifikowano do klasy !!. Analogiczne wyniki uzyskano w wyniku monitoringu dla wd sztucznych i
silnie zmienionych, co pozwala na oglnq ocen iz 6,S jednolitej czsci wd pIynqcych speInia
wyznaczony cel srodowiskowy, czyli osiqga dobry lub bardzo dobry stan ekologiczny
183
.
Ocena stanu jednolitych czsci wd jezior za lata 20072008 dokonana zostaIa na podstawie badan
208 jezior, z wykorzystaniem wskaznikw biologicznych. 38 sposrd badanych jezior wskazuje na stan
bardzo dobry i dobry, co stanowi 47,1 liczby objtych monitoringiem jezior. ]esli jednak wyniki
badan rozpatrzymy w stosunku do caIkowitej powierzchni jezior i ich objtosci wd, to stan
zadowalajqcy speIni odpowiednio: 32,1 i 3S,3. Najwicej jezior zostaIo zakwalifikowanych do klasy
!!, czyli charakteryzujqcych si dobrym stanem ekologicznym. Badania wskazujq na zrznicowanie
jakosci jezior w zaleznosci od dorzecza: w dorzeczu WisIy dobry lub bardzo dobry stan ekologiczny
osiqgnIo S6 jezior, zas w dorzeczu Odry 31 (to zrznicowanie wynika w gIwnej mierze z
warunkw naturalnych)
184
.
Norze BaItyckie, stanowiqce zlewisko wikszosci rzek Polski, bdqc ze wszystkich stron otoczone
lqdem stanowi jedno z najbardziej zanieczyszczonych mrz swiata. WpIyw na to majq zarwno
czynniki naturalne, takie jak: srednia gIbokosc (BaItyk jest morzem stosunkowo pIytkim, o sredniej
gIbokosci wynoszqcej okoIo S0 m), niewielka wymiana wody (BaItyk jest morzem prawie
zamknitym, jedynie 3 wody jest wymieniane w kazdym roku), bardzo dIugi okres caIkowitej
wymiany wody w morzu (2S30 lat), jak i czynniki antropogeniczne (w tym wpIyw zanieczyszczen z
rzek i zrzut sciekw). W latach 20002007 stwierdzano regularne wystpowanie deficytw tlenowych o
rznym stopniu nasilenia. Od 1330 r. obserwowana jest tendencja spadkowa w sumie Iadunkw
substancji biogennych doprowadzanych do morza z obszaru zlewni. Pomimo tego najwikszym
problemem ochrony BaItyku jest eutrofizacja (ktrej przyczynq sq nadmierne Iadunki azotu i fosforu
pochodzqce ze zrdeI lqdowych lezqcych w obszarze tych zlewni). W XX wieku nastqpiIa zmiana wd z
oligotroficznych w mocno zeutrofizowane. Widoczny jest co prawda spadek Iadunkw azotu i fosforu
odprowadzanych rzekami do Norza BaItyckiego, z terytorium Polski. ]ednak parametr ten jest
uzalezniony od warunkw hydrometeorologicznych (wielkosc przepIyww) co powoduje, ze trend

183
W 2003 r. monitoringiem diagnostycznym objto 1S4 czsci wd rzek, z ktrych jedynie 7 zaliczono do wd w stanie dobrym
(CUS, NaIy Rocznik Statystyczny Polski 2011).
184
W 2003 r. 23 jeziora (na 108 badanych) posiadaIy wody ! klasy czystosci (bardzo dobrej), co stanowiIo 12 objtosci
badanych jezior. Natomiast 36 jezior byIo zaliczanych do jezior o wodach !! klasy (dobrej) jakosci - 43 objtosci badanych
jezior (CUS, NaIy Rocznik Statystyczny Polski 2011).
___

107
moze ulec zmianie w przyszIosci. Eutrofizacjq jest takze dotknita wiksza czsc ciekw wodnych oraz
jezior na terenie kraju.
Nalezy podkreslic niebezpieczenstwo wystqpienia zagrozen deficytem wody, ktre zwiqzane jest z
naturalnymi zjawiskami zmian klimatu. Biorqc pod uwag prognozowane zmiany klimatu nalezy liczyc
si w przyszIosci z mozliwosciq wystpowania okresw suszy i oglnego spadku wilgotnosci gleb, co z
kolei bdzie wywierac wpIyw na funkcjonowanie gospodarki narodowej (w szczeglnosci rolnictwa).
Z drugiej strony, nalezy liczyc si rwniez ze wzrostem intensywnosci opadw (nawalne deszcze,
gwaItowne burze, obfite opady sniegu), prowadzqcym w konsekwencji do wzrostu wezbran
powodziowych.
W Polsce wystpujq znaczne w porwnaniu z innymi krajami europejskimi udokumentowane
zasoby geologiczne surowcw mineralnych, co nie przekIada si jednak na Iatwosc dostpu do
kopalin. PrzykIadowo, udostpnione do eksploatacji zIoza wgla kamiennego mogq wyczerpac si w
ciqgu najblizszych kilkunastu latach, co bdzie wymagaIo signicia po nowe zasoby, co wiqzac si
bdzie z koniecznosciq ponoszenia znacznych nakIadw inwestycyjnych. Z kolei eksploatacja kopalin
pospolitych (np. piaski i zwiry, kamienie Iamane i bloczne) napotyka istotne ograniczenia wynikajqce z
koniecznosci ochrony srodowiska (okreslonej przestrzennie przez siec obszarw krajobrazu
chronionego i obszarw Natura 2000), ochrony gruntw rolnych i lesnych oraz uwarunkowan
miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego.
Kwestia zapewnienia dostpu do zIz surowcw mineralnych jest istotna, z uwagi na rol surowcw
mineralnych w gospodarce narodowej dotyczy to zwIaszcza surowcw energetycznych (w naszych
warunkach wgla kamiennego i brunatnego), metalicznych (rud miedzi oraz cynku i oIowiu) oraz
surowcw budowlanych zwIaszcza piaskw i zwirw budowlanych oraz surowcw ilastych ceramiki
budowlanej.
DziaIania majqce na celu ochron zIz kopalin obejmq - wedIug zapisw projektu Koncepcji
Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 wprowadzenie prawnej i planistycznej ochrony zIz
kopalin oraz mozliwosci ich wykorzystania zgodnie z wartosciq uzytkowq na podstawie uprzednio
sporzqdzonych przez ministra wIasciwego ds. gospodarki planw eksploatacji zIz poszczeglnych
kopalin. Plany te uwzgldniac bdq potrzeby zarwno biezqcego i przyszIego rozwoju kraju, jak i
potrzeb zachowania srodowiska dla przyszIych pokolen, w mozliwie jak najmniej przeksztaIconej
postaci. Szczeglnie istotne jest okreslenie zIz strategicznych surowcw: energetycznych,
metalicznych, chemicznych i skalnych i obligatoryjne uwzgldnianie w aktach planistycznych lokalizacji
niezagospodarowanych (takze nieudokumentowanych) zIz tych surowcw.
WedIug danych Panstwowego !nstytutu Ceologicznego, w koncu 2010 r. wystpowaIy 332 zIoza
surowcw energetycznych gazowych (z tego 213 byIo zagospodarowanych), ktrych Iqczne
zasoby bilansowe wyniosIy 23S mld m
3
. Z tego zIz gazu ziemnego byIo 280 (w tym 130
zagospodarowanych), a ich Iqczne zasoby bilansowe wynosiIy 14S,1S mld m
3
(w tym zasoby
zagospodarowane wynosiIy 120,83 mld m
3
).
Lqczne zasoby bilansowe ciekIych surowcw energetycznych (ropy naftowej) zlokalizowane w 82
zIozach (z ktrych 66 byIo zagospodarowanych) wynosiIy 2S,24 mln ton (z czego 24,66 mln ton
stanowiIy zasoby zagospodarowane). StaIe surowce energetyczne zlokalizowane byIy w 22S
zIozach (z ktrych S3 byIo zagospodarowanych), a ich Iqczne zasoby bilansowe wynosiIy 64,1 mld ton
(w tym zasoby zagospodarowane 18,6 mld ton). Zasoby wgla kamiennego zlokalizowane w 133
zIozach (z czego 48 stanowiIy zIoza zagospodarowane) - wynosiIy okoIo 44,3 mld ton (w tym zasoby
zagospodarowane okoIo 16,3 mld ton), natomiast zasoby wgla brunatnego wynoszqce 13,8 mld ton
(w tym ponad 1,7 mld ton zasobw zagospodarowanych - byIy zlokalizowane w 86 zIozach, z ktrych
11 stanowiIy zIoza zagospodarowane. W 2011 r. trwaIy rwniez intensywne prace poszukiwawczo
rozpoznawcze gazu Iupkowego, ktry stanowic moze, w przypadku wystpowania jego znacznych
zasobw, nowq perspektyw dla bilansu energetycznegokraju.
Podstawowe informacje dotyczqce zasobw surowcw metalicznych i chemicznych zostaIy
zaprezentowane w ponizszej tabeli.
RAPORT POLSKA 2011
108
Tabela 40. ZIoza surowcw metalicznych i chemicznych w 2010 r. (w mln ton)
!losc zIz Zasoby bilansowe
OgIem Zagospodarowane OgIem Zagospodarowane
Surowce metaliczne 3S 3 2383,6 14S7,6
rudy cynku i oIowiu 20 3 73,87 20,28
rudy miedzi 14 6 17S2,3 1437,3
Surowce chemiczne 43 10 2383,6 14S7,6
baryty S S,7
fluoryt 2 0,S4
siarka 18 S S13,3 28,0
sole potasowo
magnezowe
S 1 663,1 72,1
sl kamienna 13 4 8S334,S 12S06,1
ZrdIo: Zestawienie ilosci zIz geologicznych zasobw bilansowych i wydobycia kopalin energetycznych, metalicznych i
chemicznych w Polsce w 2010 r., Panstwowy !nstytut Ceologiczny
W zakresie dziedzictwa przyrodniczego Polska charakteryzuje si rwniez dosc duzym
zrznicowaniem ekosystemw, z ktrych najcenniejsze objte sq rznymi formami ochrony
przyrody. Stosunkowo duza rznorodnosc biologiczna naszego kraju jest wynikiem takich
czynnikw jak: przejsciowy klimat, budowa geologiczna, zrznicowanie pokrywy glebowej, duza
powierzchnia lasw i obszarw wodnobIotnych, a takze ekstensywne uzytkowanie obszarw
rolniczych. W ostatnich latach (od 200S roku) obserwowana jest poprawa stanu przyrodniczego
obszarw rolniczych, o czym swiadczy powolny wzrost wskaznika FB! (zagregowany indeks liczebnosci
pospolitych ptakw krajobrazu rolniczego). Na obszarze Polski zidentyfikowano 48S zespoIw
roslinnych (z ktrych 12 uznano za endemity) i 47 000 gatunkw dziko zyjqcej fauny (38 stanowiq
bezkrgowce). W porwnaniu do innych krajw europejskich udziaI procentowy gatunkw
zagrozonych wyginiciem jest stosunkowo nieduzy
18S
. Lqczna powierzchnia obszarw chronionych
zajmuje okoIo 30 powierzchni kraju. Na terenie Polski wystpuje duza liczba gatunkw i siedlisk,
ktre w Europie zostaIy uznane za zagrozone, co zobowiqzuje Polsk do dziaIan ochronnych w celu
zachowania rznorodnosci biologicznej. Zaplanowane w skali midzynarodowej na 2010 rok
zahamowanie spadku rznorodnosci biologicznej okazaIo si niemozliwe do speInienia, co
potwierdzono na konferencji Panstw Stron Konwencji o rznorodnosci biologicznej w Nagoi. W zwiqzku
z tym Komisja Europejska przyjIa juz nowq strategi rznorodnosci biologicznej do 2020 r. (zawartq
w dokumencie z dnia 3.0S. 2011 r. CON (2011)244). ]ednoczesnie w Polsce w 2010 r. prowadzono
prace nad okresowq ocenq stanu realizacji Krajowej strategii ochrony i zrwnowazonego uzytkowania
rznorodnosci biologicznej oraz Programem dziaIan na lata 2007 2013, przyjtych uchwaIq nr
270/2007 Rady Ninistrw z dnia 26.10.2007 r. Rezultatem oceny bdzie przygotowany w biezqcym
roku raport srdokresowy z wdrazania strategii i planu dziaIan. W ukIadzie regionalnym najwiksza
powierzchnia obszarw chronionych (oglnie wszystkie kategorie ochronne) w 2003 roku znajdowaIa
si w wojewdztwie switokrzyskim (64,6), maIopolskim (S2,1) i warminskomazurskim (46,S).
Najmniej obszarw chronionych w roku 2003 wystpowaIo w wojewdztwach: dolnoslqskim (18,2),
Idzkim (18,8 ) i zachodniopomorskim (21,1). W 2003 r. w przeliczeniu na jednego mieszkanca
przypadaIo 2647 m
2
obszarw o wybitnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych (wobec 2634
m
2
w 2006 r.), w tym najwicej w wojewdztwach: warminskomazurskim i switokrzyskim.
Ochronq w formie parkw narodowych (najwyzsza forma ochronnosci) objte jest 1
powierzchni kraju, a w postaci rezerwatw przyrody 0,S2. Ochronq przyrody w ramach
parkw narodowych w najwikszym stopniu objte jest wojewdztwo podlaskie, natomiast forma
ta nie wystpuje wcale w wojewdztwach: kujawskopomorskim, opolskim, slqskim i warminsko
mazurskim (przy czym przypadek tego ostatniego wojewdztwa budzic moze uzasadnione
wqtpliwosci)
186
.

Zdecydowanie wikszy powierzchniowo teren zajmujq obszary o stosunkowo niskim rezimie
ochronnym (wsrd ktrych najwicej 22,6 terytorium kraju zajmujq obszary chronionego
krajobrazu). !ch powierzchnia w ostatnich latach nieznacznie zmalaIa, ale utrzymuje si oglnie na
staIym poziomie zarwno w ukIadzie kraju, jak i w ukIadzie regionalnym. Zdecydowanie najwicej (w

18S
Raport o stanie srodowiska w Polsce 2008, Biblioteka Nonitoringu Srodowiska, Warszawa 2010.
186
O ile w przypadku niektrych wojewdztw znajduje to uzasadnienie w walorach naturalnych, to trudno si zgodzic, ze nie ma
ich w wojewdztwie warminskomazurskim. Nalezy rwniez podkreslic, ze w roku 2007 rzqd przyjqI uchwaI, zgodnie z ktrq
majq powstac trzy nowe parki narodowe: ]urajski, Nazurski i Turnicki, a BiaIowieski i Karkonoski majq zostac powikszone.
___

103
ha powierzchni) obszarw tego rodzaju ma wojewdztwo warminskomazurskie i mazowieckie, a
najmniej slqskie i dolnoslqskie. Parki krajobrazowe, ktrych w 2010 r. byIo 121 i zajmowaIy 8
powierzchni kraju, najliczniej wystpujq w regionie lubelskim (16 obiektw), zas w podlaskim i
opolskim tylko po 3 obiekty. Powierzchniowo (w ha) najwicej parkw krajobrazowych wystpuje w
wojewdztwach: podkarpackim, slqskim i lubelskim, a najmniej w regionie opolskim, lubuskim i
podlaskim.
Nowa forma ochrony przyrody wprowadzona w Polsce po akcesji do UE - siec Natura 2000
obejmuje: obszary specjalnej ochrony ptakw (OSO) i specjalne obszary ochrony siedlisk
(SOO). W 2003 r. na terenie Polski funkcjonowaIo 141 obszarw specjalnej ochrony ptakw, z czego
137 to obszary lqdowe, a 4 to obszary morskie. CaIkowita powierzchnia tych obszarw wynosi S,S12
mln ha, co odpowiada okoIo 1S,6 powierzchni kraju i jest mocno zrznicowana regionalnie.
Najmniej tego typu obszarw wystpuje na terenie wojewdztwa opolskiego (2,87 powierzchni) i
Idzkiego (3). Najwicej obszarw OSO wystpuje na ternie wojewdztw: podlaskiego (26,37) i
podkarpackiego (13,32). Obszary ochrony siedlisk (SOO) zajmujq 11 powierzchni kraju (823
obszary). Zrznicowanie regionalne takze jest znaczne: najwicej (powierzchniowo) wystpuje ich w
wojewdztwie zachodniopomorskim (30,23), podlaskim (28,68), podkarpackim (28,43),
najmniej w wojewdztwie opolskim (1,S1), switokrzyskim (1,87) i Idzkim (2,13).
Tabela 41. UdziaI obszarw prawnie chronionych w powierzchni ogIem () w ukIadzie
wojewdztw w Polsce oraz powierzchnia (ha) parkw narodowych i rezerwatw
przyrody

Wyszczeglnienie

Obszary prawnie chronione jako
powierzchni ogIem

Parki narodowe (ha)
Rezerwaty
przyrody (ha)
2003
Zmiana
2003/2006
2003
Zmiana
2003/2006
2003
Zmiana
2003/2006
dolnoslqskie 18,2 0,1 11 320,3 0,7 10 486,0 18,4
kujawskopomorskie 31,3 1,1 0,0 0,0 3 433,2 8 262,6
lubelskie 22,7 0 18 247,2 2,2 11 S43,6 0,1
lubuskie 38,3 0,3 13 642,8 36,4 3 674,1 37,8
Idzkie 18,8 2,4 72,4 0,0 7 427,1 21,6
maIopolskie S2,1 0 38 114,2 33,4 3 238,8 274,2
mazowieckie 23,7 0,1 38 476,1 0,0 18 221,3 S1S,2
opolskie 27,3 0,2 0,0 0,0 811,3 10,3
podkarpackie 44,S 0 46 623,3 6,3 10 383,8 2S6,7
podlaskie 32,0 0 32 078,2 11,6 23 S31,3 67,S
pomorskie 32,7 0,2 26 18S,3 0,0 8 736,S 1 307,1
slqskie 22,1 0,1 0,0 0,0 4 076,7 268,3
switokrzyskie 64,6 2,0 7 626,4 0,0 3 817,7 688,3
warminskomazurskie 46,S 0,2 0,0 0,0 30 764,3 361,6
wielkopolskie 31,8 0,4 7 361,7 0,0 4 033,3 1 773,1
zachodniopomorskie 21,1 0,2 13 S28,S 2 804,3 12 423,8 2 287,6
Polska 32,3 0,2 314 483,6 2 7S0,1 163 402,6 3 438,2
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie materiaIw CUS, Ochrona Srodowiska 200S, Ochrona Srodowiska 2007 oraz Ochrona
Srodowiska 2010

Zmiany w zakresie infrastruktury ochrony srodowiska

a) !nfrastruktura zwiqzana z ochronq powietrza
ZrdIa emisji zanieczyszczen do powietrza zwiqzane sq z: sektorem energetycznym (ciepIownie,
elektrociepIownie, sieci przesyIowe), komunalnym (kotIownie komunalne), transportem, zakIadami
przemysIowymi oraz rolnictwem. Obecnie problem punktowych zrdeI zanieczyszczen do powietrza,
szczeglnie z duzych obiektw jest wIasciwie rozwiqzany, gdyz eksploatacja kazdej instalacji, ktrej
funkcjonowanie, ze wzgldu na rodzaj i skal prowadzonej w niej dziaIalnosci, moze powodowac
znaczne zanieczyszczenie poszczeglnych elementw przyrodniczych albo srodowiska jako caIosci,
wymaga uzyskania pozwolenia zintegrowanego. !nstalacje wymagajqce pozwolenia zintegrowanego
powinny speIniac wymagania ochrony srodowiska wynikajqce z najlepszych dostpnych technik (BAT).
RAPORT POLSKA 2011
110
Zgodnie z danymi CUS, zakIadw szczeglnie uciqzliwych dla czystosci powietrza w 2010 r.
notowano 1736 (wobec 1741 w 2006 r.) przy czym zmniejszyIa si znacznie emisja pyIw i gazw z tych
obiektw - ze 102,S tys. ton zanieczyszczen pyIowych w 2006 r. do okoIo 63 tys. ton w 2010 r. W 2003 r.
najwicej zakIadw szczeglnie uciqzliwych dla czystosci powietrza dziaIaIo na terenie wojewdztwa
slqskiego (340 zakIadw), mazowieckiego (1SS zakIadw) i maIopolskiego (138 zakIadw), zas najmniej w
wojewdztwie warminskomazurskim (43 zakIadw), lubuskim (S1 zakIadw) i podlaskim (S6 zakIadw).
Nalezy przy tym podkreslic, ze zakIady tego rodzaju sq coraz lepiej wyposazone w urzqdzenia pozwalajqce
na redukcj emisji zanieczyszczen pyIowych do atmosfery, w tym o wysokiej skutecznosci (w skali kraju w
2003 r. 63,8 takich zakIadw posiadaIo wspomniane urzqdzenia w tym w wojewdztwie switokrzyskim
86,1, a w wojewdztwie lubuskim 47,1).
b) !nfrastruktura zwiqzana z gospodarkq wodnosciekowq
!losc powstajqcych oglnie sciekw zalezna jest w duzej mierze od zapotrzebowania gospodarki na
wod. W latach 20072010 zarwno pobr wd na cele gospodarki, jak i podziaI dla poszczeglnych
dziaIw gospodarki ksztaItowaI si na w miar staIym poziomie. Zuzycie wody na potrzeby
gospodarki narodowej i ludnosci zmniejszyIo si z 11 2S3 788,8 tys. m
3
w 2006 r. do
10 3S6 S40,6 tys. m
3
w 2010 r. (tj. o 8,0). Najwikszym oglnym zuzyciem wody charakteryzowaIy
si wojewdztwa: mazowieckie, zachodniopomorskie i wielkopolskie, zas najmniejszym: podlaskie,
lubuskie i opolskie.
Podstawowq infrastrukturq zwiqzanq z gospodarkq wodnosciekowq jest siec wodociqgowa
i kanalizacyjna wraz z oczyszczalniami sciekw. W latach 20072010 dIugosc sieci
wodociqgowej rozdzielczej w caIej Polsce zwikszyIa si o okoIo 8,6 do 272 888 km w
koncu 2010 r. (o 21 S18,S km wicej niz w 2006 r.). W miastach dIugosc tej sieci wzrosIa w
omawianym okresie o SS6,2 km, tj. okoIo 3,2 (do poziomu 61 003,2 km), a na obszarach wiejskich
zwikszyIa si o okoIo 8,4, do 211 884,8 km (wzrost o 16 362,3 km). W 2010 r. najwikszq dIugosc
tej sieci odnotowano na terenie wojewdztwa mazowieckiego, a najkrtszq w lubuskim. W
omawianym okresie najwikszy przyrost odnotowano w wojewdztwie mazowieckim (3 731,3 km), zas
najmniejszy w wojewdztwie opolskim (212,6 km). Na zrznicowanie regionalne przyrostu dIugosci
sieci wodociqgowej wpIywa gIwnie ukIad przestrzenny i nasycenie tq sieciq
187
.
Tabela 42. DIugosc czynnej sieci wodociqgowej rozdzielczej w ukIadzie wojewdztw w latach
2006 i 2010 (km)
Wyszczeglnienie 2006 2010 Zmiana 2010/2006
km km
dolnoslqskie 13 334,2 14 423,S 1 03S,3 7,7
kujawskopomorskie 20 336,S 21 782,0 1 38S,S 6,8
lubelskie 17 340,6 13 402,8 1 462,2 8,2
lubuskie S 6SS,S 6 4S3,8 804,3 14,2
Idzkie 20 820,S 21 7S0,1 323,6 4,S
maIopolskie 1S 366,6 17 621,3 1 6SS,3 10,4
mazowieckie 3S 334,7 40 076,3 4 741,6 13,4
opolskie 6 S83,6 6 803,6 226,0 3,4
podkarpackie 12 676,3 13 181,2 S04,3 4,0
podlaskie 11 37S,7 12 321,S 34S,8 8,3
pomorskie 12 637,S 14 163,2 1 S2S,7 12,1
slqskie 18 628,S 13 786,6 1 1S8,1 6,2
switokrzyskie 11 SS7,8 12 42S,6 867,8 7,S
warminskomazurskie 12 28S,3 13 3S1,7 1 666,4 13,6
wielkopolskie 27 767,2 23 064,4 1 237,2 4,7
zachodniopomorskie 8 348,4 3 661,8 1 313,4 1S,7
Polska 2S1 363,S 272 888,0 21 S18,S 8,6
Polska miasto SS 847,0 61 003,2 S 1S6,2 3,2
Polska wies 13S S22,S 211 884,8 16 362,3 8,4
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie Banku Danych Lokalnych CUS.
Wskaznikiem istotniejszym od dIugosci sieci wodociqgowej jest odsetek oglnej liczby ludnosci
korzystajqcej z sieci wodociqgowej. Wskaznik ten w ostatnich latach wykazuje korzystnq tendencj
wzrostowq. W 2006 r. z sieci wodociqgowej korzystaIo 86,4 mieszkancw, w tym w miastach 34,3, a

187
WzrosIa rwniez liczba poIqczen prowadzqcych do budynkw mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania (z 4S2S206 sztuk w
2006 r. do 48432S0 sztuk w 2003 r.).
___

111
na wsi 72,8. W 2003 r. ogIem w Polsce 87,2 mieszkancw korzystaIo z sieci
wodociqgowej (wzrost od 2006 r. o 0,8 p.p.), w tym 3S,2 w miastach
188
(wzrost od 2006 r. o 0,3
p.p.) i 74,7 na obszarach wiejskich (wzrost od 2006 r. o 1,3 p.p.). Oprcz zrznicowania miasto
wies, widoczne jest takze zrznicowanie regionalne. W 2003 r. najwicej ludnosci korzystaIo z sieci
wodociqgw w wojewdztwie: opolskim (34,S), zas najmniej w maIopolskim (7S,3). W miastach
najwicej w regionie pomorskim (37,3), a najmniej w mazowieckim (30,3). Rwnoczesnie nalezy
zauwazyc, ze najwikszy przyrost od roku 2006 dla miast odnotowano wIasnie w wojewdztwie
mazowieckim (o 1,1 p.p.), zas w wojewdztwie opolskim nie zarejestrowano zmiany w stosunku do 2006
r.. Na obszarach wiejskich najwikszy odsetek ludnosci korzystajqcej z sieci wodociqgowej w 2003 r.
odnotowano w wojewdztwie opolskim (31,2), a najmniejszy w maIopolskim (S7,2). Najwikszq
zmian w stosunku do roku 2006 odnotowano w wojewdztwie mazowieckim (o 4,1 p.p.) i maIopolskim (o
2,3 p.p.), najmniejszq w wojewdztwie opolskim (o 0,2 p.p.). Pomimo zachodzqcych pozytywnych zmian w
zakresie dostpnosci sieci wodociqgowej, nie jest ona jeszcze peIna i wykazuje duze zrznicowanie
regionalne.
Tabela 43. Ludnosc korzystajqca z sieci wodociqgowej w oglnej liczby ludnosci w ukIadzie
wojewdztw w latach 2006 i 2003
Wyszczeglnienie
OgIem Niasta Wies
2006 2003
Zmiana
2003/2006
(p.p.)
2006 2003
Zmiana
2003/2006
(p.p.)
2006 2003
Zmiana
2003/2006
(p.p.)
dolnoslqskie 31,0 31,4 0,4 36,S 36,6 0,1 77,6 78,3 1,3
kujawskopomorskie 30,0 30,6 0,6 36,0 36,1 0,1 80,7 82,2 1,S
lubelskie 73,2 80,6 1,4 33,4 33,8 0,4 66,8 63,1 2,3
lubuskie 88,4 83,2 0,8 3S,S 3S,7 0,2 7S,3 78,0 2,1
Idzkie 83,0 83,S 0,S 34,2 34,3 0,1 73,S 80,8 1,3
maIopolskie 73,8 7S,3 1,S 33,7 33,3 0,2 S4,3 S7,2 2,3
mazowieckie 81,0 83,1 2,1 83,8 30,3 1,1 64,3 63,0 4,1
opolskie 34,4 34,S 0,1 37,4 37,4 0,0 31,0 31,2 0,2
podkarpackie 74,4 7S,S 1,1 31,S 31,3 0,4 62,7 64,0 1,3
podlaskie 86,7 87,4 0,7 3S,8 3S,3 0,1 73,4 74,7 1,3
pomorskie 31,8 32,6 0,8 37,4 37,3 0,S 80,6 82,0 1,4
slqskie 33,1 33,3 0,2 37,0 37,1 0,1 78,7 80,1 1,4
switokrzyskie 82,4 83,S 1,1 34,8 34,3 0,1 72,0 74,1 2,1
warminskomazurskie 88,0 88,7 0,7 37,3 37,S 0,2 74,1 7S,7 1,6
wielkopolskie 31,3 32,4 0,S 36,4 36,6 0,2 86,0 87,0 1,0
zachodniopomorskie 33,1 33,3 0,2 36,8 36,3 0,1 84,6 8S,S 0,3
Polska 86,4 87,2 0,8 34,3 3S,2 0,3 72,8 74,7 1,3
ZrdIo: : Opracowanie wIasne na podstawie Banku Danych Lokalnych CUS

W ostatnich latach zmniejsza si zuzycie wody i w nastpstwie takze ilosc powstajqcych sciekw,
zmniejsza si rwniez Iadunek zanieczyszczen docierajqcy do odbiornikw sciekw. WedIug danych
CUS, w 2010 r. w Polsce powstaIo ogIem okoIo 3228 hm
3
sciekw (wobec 3 72S,3 w 2006 r.), z
czego 7 313 hm
3
stanowiIy scieki przemysIowe (wobec 8460,1 w 2006 r.). Wikszosc sciekw
przemysIowych stanowiq wody chIodnicze nie wymagajqce oczyszczania (w 2010 r. byIo to 6 307
hm
3
). W 2010 r. w Polsce powstaIo ogIem 2 321 hm
3
sciekw (przemysIowych i komunalnych),
ktre wymagaIy oczyszczenia, wobec 2 127, 7 hm
3
w 2006 r. Kolejna pozytywna tendencja
obserwowana w gospodarce sciekowej to, zwikszajqcy si procentowy udziaI sciekw
oczyszczonych w oglnej ilosci sciekw wymagajqcych oczyszczania. W roku 2010 w skali Polski byIo
to 32,3 (o 0,2 p.p. wicej niz w 2006 roku).
Oglna dIugosc sieci kanalizacyjnej na obszarze kraju w roku 2010 wynosiIa 107 S03,1 km, czyli
o 22 6S2,3 km (tj. 26,7) wicej niz w 2006 r. NajdIuzszq siec kanalizacyjnq posiadaIy wojewdztwa:
podkarpackie (12 414,3 km), slqskie (11 403,3 km), mazowieckie (10 436 km), a najkrtszq podlaskie
(2 SS6,3 km), lubuskie (2 703 km), opolskie (3 043,4 km) i switokrzyskie (3 383,8 km). Oglnie ilosc
sciekw odprowadzanych sieciq kanalizacyjnq w roku 2003 wynosiIa 1306 hm
3
i byIa wyzsza niz w
2006 r. (1 26S,2 hm
3
). W 2003 r. najwicej sciekw zostaIo odprowadzone przez kanalizacj w
wojewdztwach: mazowieckim (133 817,3 tys. m
3
) i slqskim (1S0 020,S tys. m
3
), zas najmniej w
wojewdztwach opolskim (23 002,S, tys. m
3
) i lubuskim (23 867,4).

188
W przypadku miast rwniez w 2010 r.
RAPORT POLSKA 2011
112
Zgodnie z danymi CUS, w 2010 r. na terenie kraju dziaIaIo 4 231 oczyszczalni sciekw
(komunalnych i przemysIowych), o 37 wicej niz w 2006 r. 864 sposrd dziaIajqcych
oczyszczalni stanowiIy obiekty z podwyzszonym usuwaniem biogenw (o SS wicej niz w 2006 r.).
OgIem, w 2010 roku, najwicej oczyszczalni dziaIaIo w wojewdztwach: wielkopolskim (417, z czego
33 z podwyzszonym usuwaniem biogenw), mazowieckim (406, z czego 7S z podwyzszonym
usuwaniem miogenw), slqskim (400, z czego 8S z podwyzszonym usuwaniem biogenw), a najmniej
w lubuskim (132, z czego 30 z podwyzszonym usuwaniem biogenw)
183
.
Tabela 44. DIugosc sieci kanalizacyjnej w ukIadzie wojewdztw w latach 2006 i 2010 (km)
Wyszczeglnienie 2006 2010 Zmiana 2010/2006
km km km
dolnoslqskie 6 867,6 8 248,6 1 381,0 20,1
kujawskopomorskie S 03S,0 6 36S,4 1 270,4 24,3
lubelskie 3 6S2,3 4 432,1 773,8 21,4
lubuskie 2 164,6 2 703,0 S44,4 2S,2
Idzkie 3 316,3 4 774,1 8S7,2 21,3
maIopolskie 7 738,3 10 008,2 2 263,3 23,3
mazowieckie 7 834,0 10 436,0 2 602,0 33,0
opolskie 2 117,2 3 043,4 326,2 43,7
podkarpackie 3 283,3 12 414,3 3 131,6 33,7
podlaskie 2 160,6 2 SS6,3 336,3 18,3
pomorskie S 3S6,4 7 773,2 1 822,8 30,6
slqskie 8 767,6 11 403,3 2 63S,7 30,1
switokrzyskie 2 702,1 3 383,8 681,7 2S,2
warminskomazurskie 4 044,2 4 734,6 7S0,4 18,6
wielkopolskie 7 326,7 3 S20,8 1 S34,1 20,1
zachodniopomorskie 4 S68,8 S S78,8 1 010,0 22,1
Polska 84 8S6,2 107 S03,1 22 6S2,3 26,7
Polska miasto 44 S7S,3 S1343,1 7367,8 16,S
Polskawies 40 280,3 SS S66,0 11S28S,1 37,3
Samych komunalnych oczyszczalni sciekw byIo znacznie wicej, bo 3 136 (o 137 wicej niz w roku
2006), w tym 814 z podwyzszonym usuwaniem biogenw (o 60 wicej niz w 2006 r.). W 2010 r.
najwicej komunalnych oczyszczalni sciekw istniaIo w wojewdztwie wielkopolskim (308, z czego 34
to oczyszczalnie z podwyzszonym usuwaniem biogenw), a najmniej w opolskim (71 - o 11 wicej niz
w 2006 roku, z czego 23 to oczyszczalnie z podwyzszonym usuwaniem biogenw). Coraz wiksza
liczba oczyszczalni biologicznych i z podwyzszonym usuwaniem biogenw przekIada si na ilosc
sciekw odprowadzanych, ktre zostaIy oczyszczone innq niz mechaniczna metodq. Oglnie - w latach
200S2003 udziaI ilosci sciekw przemysIowych i komunalnych oczyszczanych biologicznie,
chemicznie i z podwyzszonym usuwaniem biogenw (jako w oglnej ilosci sciekw) wzrsI z 64,7
do 6S. Wskaznik ten wykazuje duze zrznicowanie regionalne - i tak w 2003 r. najwyzsze wartosci
osiqgaI w wojewdztwie: podlaskim (3S,7), a najnizsze w wojewdztwie opolskim (3S).
Najistotniejszym wskaznikiem, z punktu widzenia rozwoju systemw kanalizacyjnych (a takze
najczsciej stosowanym do okreslenia realizacji zaIozonych celw) jest procentowy udziaI ludnosci
korzystajqcej z oczyszczalni sciekw. OgIem w Polsce w 2010 r. 6S,2 ludnosci
korzystaIo z oczyszczalni sciekw
130
(o 3,8 p.p. wicej niz w 2006 roku). Nalezy zauwazyc
zarwno zrznicowanie regionalne tego wskaznika, jak i jeszcze wyrazniejsze zrznicowanie miasto
wies. W latach 20062003 na terenie miast zanotowano wzrost wskaznika o 2,4 p.p., a na terenach
wiejskich 4,8 p.p. Taki trend spowodowany jest ogromnym zrznicowaniem tego wskaznika (w
2010 r. w miastach wynosiI on 88,6, zas na obszarach wiejskich 28,3). W kontekscie

183
W koncu 2010 r. liczba oczyszczalni sciekw na terenie Polski wynosiIa 4 317 (w tym 1 160 oczyszczalni sciekw
przemysIowych i 3 1S7 oczyszczalni sciekw komunalnych) - tj. o 63 wicej niz w 2006 r. i o 13 mniej niz w roku 2003
ktrych Iqczna przepustowosc wynosiIa 1S 318 m
3
na dob. Sposrd wszystkich oczyszczalni sciekw 863 stanowiIy
instalacje z podwyzszonym usuwaniem biogenw (o 2 wicej niz w 2003 r.).
130
W 2010 r. odsetek ten wzrsI do 6S,2 (w tym okoIo 83 w miastach oraz okoIo 23 na obszarach wiejskich).
___

113
wyzwan wynikajqcych z Traktatu Akcesyjnego i celw zaIozonych w KPOSK, w najblizszych latach
powinna dynamicznie wzrastac wartosc tego wskaznika (szczeglnie dla obszarw wiejskich).
Tabela 4S. Oczyszczalnie sciekw
Wyszczeglnienie
Oczyszczalnie ogIem
Oczyszczalnie z podwyzszonym usuwaniem
biogenw
!losc (szt.)
Przepustowosc (tys.
m
3
/dob)
!losc (szt.)
Przepustowosc (tys.
m
3
/dob)
2010
Zmiana
2010/
2006
(szt.)
2010
Zmiana
2010/200
6 (tys.
m
3
/dob)
2010
Zmiana
2010/20
06 (szt.)
2010
Zmiana
2010/0603
(tys.
m
3
/dob)
dolnoslqskie 283 1 1 443 808 18 S02 73 13 S70 S2S 148 723
kujawskopomorskie 131 1 8SS S33 13 461 32 3 34S 103 8 0S8
lubelskie 330 10 488 317 6 376 33 4 274 SS3 113 816
lubuskie 132 2 276 334 14 03S 30 1 171 S40 11 877
Idzkie 240 24 714 638 144 101 43 3 S62 183 337 136
maIopolskie 316 6 1 3S1 670 200 633 S8 13 734 S46 333 043
mazowieckie 408 3 1 381 6SS 2S S06 7S 6 868 0S4 74 128
opolskie 107 7 302 304 13S 373 26 2 218 088 30 S12
podkarpackie 236 11 1 123 443 23 133 41 1 331 618 3S S10
podlaskie 140 1 331 072 214 36 1 206 713 S1S
pomorskie 2S3 S 771 322 81 430 S0 0 462 046 38 613
slqskie 400 13 2 4S3 384 74 647 8S 2 1 10S 318 67 801
switokrzyskie 143 13 442 133 116 118 38 2 114 708 7 808
warminskomazurskie 236 4 372 863 74 318 71 S 264 473 66 72S
wielkopolskie 413 1 1 S36 473 112 23S 33 3 636 374 62 341
zachodniopomorskie 373 33 741 438 1 003 23S 74 6 334 S23 36 67S
Polska 4 231 37 1S 320 44S 423 14S 864 SS 7 320 377 1 038 123

Tabela 46. Ludnosc korzystajqca z oczyszczalni sciekw w oglnej liczby ludnosci w ukIadzie
wojewdztw w latach 2006 oraz 2010
Wyszczeglnienie
OgIem Niasta Wies
2006 2010
Zmiana
20102006
(p.p.)
2006 2010
Zmiana
20102006
(p.p.)
2006 2010
Zmiana
2010/2006
(p.p.)
dolnoslqskie 74,6 77,1 2,S 3S,3 36,4 1,1 24,1 31,7 7,6
kujawskopomorskie 66,3 70,8 4,S 31,3 3S,4 3,S 2S,8 32,3 7,1
lubelskie S1,3 S3,7 1,8 34,1 33,3 0,2 1S,1 18,6 3,S
lubuskie 64,7 68,4 3,7 30,3 33,0 2,7 13,3 2S,6 6,4
Idzkie 6S,1 66,2 1,1 34,7 34,3 0,4 11,2 16,2 S,0
maIopolskie S3,2 SS,3 2,7 88,S 83,1 0,6 18,6 23,7 S,1
mazowieckie 43,0 S3,2 4,2 68,0 70,0 2,0 14,3 22,6 8,3
opolskie S3,0 6S,8 6,8 33,7 3S,0 1,3 20,6 33,8 13,2
podkarpackie S4,3 64,1 3,8 86,4 34,0 7,7 32,4 43,1 10,7
podlaskie 62,8 63,3 0,S 34,S 32,8 1,7 16,3 18,1 1,8
pomorskie 78,8 80,S 1,7 38,3 36,3 2,0 37,3 48,8 10,3
slqskie 68,3 72,0 3,7 80,7 84,3 3,6 23,2 28,3 S,2
switokrzyskie 43,4 43,S 0,1 30,6 87,S 3,1 1S,2 18,3 3,1
warminskomazurskie 70,2 72,1 1,3 38,7 37,4 1,3 27,S 34,7 7,2
wielkopolskie 61,1 63,0 1,3 88,3 87,S 0,8 2S,2 31,3 6,7
zachodniopomorskie 60,4 73,7 13,3 63,8 3S,1 2S,3 33,4 4S,6 6,2
Polska 61,4 6S,2 3,8 86,2 88,6 2,4 22,1 28,3 6,8

Kolejnym istotnym wskaznikiem w zakresie gospodarki sciekowej jest odsetek ludnosci korzystajqcej z
sieci kanalizacyjnej. OgIem w 2003 r. 61,S ludnosci Polski korzystaIo z sieci kanalizacyjnej
(o 1,7 p.p. wicej niz w 2006 r.). Najwiksze wartosci tego wskaznika odnotowano w wojewdztwach:
pomorskim (74,3), zachodniopomorskim (74,S), slqskim (68,6), zas najnizsze w wojewdztwie:
lubelskim (46,6), switokrzyskim (46,7) i maIopolskim (S1,3). Duze zrznicowanie wskaznika
RAPORT POLSKA 2011
114
wystpuje na obszarach miastowies. W 2003 r. 8S,8 ludnosci miejskiej korzystaIo z sieci
kanalizacyjnej (o 1 p.p. wicej niz w 2006 r.), zas na wsi 23,S (o 3,3 p.p. wicej niz w 2006 r.)
131
.
Tabela 47. Korzystajqcy z sieci kanalizacyjnej w ogIu ludnosci w ukIadzie wojewdztw
w latach 2006 i 2003
Wyszczeglnienie
OgIem w miastach

na wsi

2006 2003
Zmiana
20062003
(p.p.)
2006 2003
Zmiana
20062003
(p.p.)
2006 2003
Zmiana
20062003
(p.p.)
dolnoslqskie 66,4 67,8 1,4 84,4 8S,3 0,3 22,7 26,6 3,3
kujawskopomorskie 62,0 63,3 1,3 86,0 87,3 1,3 24,1 26,7 2,6
lubelskie 4S,4 46,6 1,2 8S,1 8S,8 0,7 10,8 12,S 1,7
lubuskie 61,8 62,8 1,0 86,2 86,3 0,7 18,3 20,6 2,3
Idzkie S7,8 S8,6 0,8 83,1 83,S 0,4 11,7 14,1 2,4
maIopolskie 43,6 S1,3 2,3 82,8 84,3 1,S 17,0 20,S 3,S
mazowieckie S8,6 60,3 2,3 83,6 8S,2 1,6 12,8 16,4 3,6
opolskie S4,3 S8,7 4,4 86,S 87,4 0,3 18,S 27,1 8,6
podkarpackie S1,3 S4,3 3,6 83,6 84,4 0,8 23,4 34,4 S,0
podlaskie S8,4 60,0 1,6 87,7 88,3 1,2 1S,S 16,3 0,8
pomorskie 73,S 74,3 1,4 32,S 33,1 0,6 34,3 33,2 4,3
slqskie 67,7 68,6 0,3 80,3 81,0 0,7 21,S 24,4 2,3
switokrzyskie 4S,S 46,7 1,2 83,4 83,8 0,4 14,0 16,1 2,1
warminskomazurskie 64,6 6S,7 1,1 32,0 32,4 0,4 23,6 2S,8 2,2
wielkopolskie S8,6 60,4 1,8 84,3 86,1 1,2 24,0 27,6 3,6
zachodniopomorskie 73,6 74,S 0,3 30,0 30,4 0,4 37,2 33,7 2,S
Polska - miasto 84,8 8S,8 1,0 84,8 8S,8 1,0
Polska - wies 20,2 23,S 3,3 20,2 23,S 3,3
Polska S3,8 61,S 1,7 84,8 8S,8 1,0 20,2 23,S 3,3
c) Cospodarka odpadami i infrastruktura z niq zwiqzana
W ostatnich latach nastqpiIo ustabilizowanie ilosci odpadw wytwarzanych w ciqgu roku (w 2003 r.
wytworzono ich 120 32S tys. ton, w 2008 r. - 124 374 tys. ton, a w 2006 roku 133 340 tys. ton).
Ponadto obserwowane jest oddzielenie wzrostu gospodarczego od zwikszania masy odpadw (wzrost
PKB nastpuje przy zmniejszajqcej si ilosci wytwarzanych odpadw ogIem). Wikszosc odpadw
wytworzonych na terenie kraju pochodzi z procesw wydobywczych i przemysIowych
i charakteryzuje si silnym regionalnym zrznicowaniem i dominujqcq koncentracjq w dwch
regionach (zarwno pod wzgldem wytwarzania jak i skIadowania) tj. w slqskim i
dolnoslqskim.
Nimo obserwowanego w ostatnich latach lekkiego spadku wytworzonych odpadw (bez
komunalnych), w 2003 r. wytworzono 111 060,2 tys. ton
132
wobec 123 463,4 tys. ton w 2006 r., sq
wojewdztwa, w ktrych w latach 20062003 wzrosIa ilosc wytworzonych odpadw np. Idzkie
(w 2003 r. S 383,3 tys. ton, wobec 4 120,7 tys. ton w 2006 r.), jednak w wikszosci zanotowano
tendencje spadkowe. Zdecydowana wikszosc wytworzonych odpadw poddawana jest odzyskowi
- w 2003 roku 73,4). Najwicej odpadw (jako procent wytworzonych) poddano odzyskowi
w wojewdztwach: slqskim (33,3), podlaskim (30,2) i kujawskopomorskim (86,S), zas najmniej
w wojewdztwach: Idzkim (13,4), zachodniopomorskim (48,1) i lubelskim (S4,4).
Odpady komunalne
133
stanowq wagowo okoIo 10 wszystkich wytworzonych odpadw w
ciqgu roku, jednak ich unieszkodliwianie stanowi wyzwanie dla polityki ochrony srodowiska. Pomimo
podejmowanych licznych dziaIan nie udaIo si wdrozyc wzorca konsumpcji, dziki ktremu nastqpiIaby

131
W 2010 r. w skali caIego kraju z sieci kanalizacyjnej korzystaIo 8S,3 mieszkancw miast.
132
W 2010 r. wytworzono 113,S mln ton odpadw (bez odpadw komunalnych).
133
Odpady komunalne to odpady powstajqce w gospodarstwach domowych (z wyIqczeniem pojazdw wycofanych
z eksploatacji), a takze odpady pochodzqce od innych wytwrcw odpadw (nie zawierajqce odpadw niebezpiecznych),
ktre ze wzgldu na swj charakter lub skIad sq podobne do odpadw powstajqcych w gospodarstwach domowych.
___

11S
znaczqca poprawa w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi. !losc i skIad morfologiczny
odpadw komunalnych w duzym stopniu sq uzaleznione od kondycji ekonomicznej spoIeczenstwa.
Tabela 48. Odpady komunalne wytworzone i zebrane ogIem w latach 20062003
Zmiana
2003/2006
!losc odpadw wytworzonych (tys. ton) 12 23S 12 264 12 134 12 0S3 182
!losc odpadw wytworzonych w przeliczeniu na mieszkanca
(kg/mieszkanca)
321 322 320 316 S
!losc odpadw zebranych (tys. ton) 3 877 10 083 10 037 10 0S3 176
!losc odpadw zebranych w przeliczeniu na mieszkanca
(kg/mieszkanca)
2S3 26S 263 264 S
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie CUS, Ochrona Srodowiska 200S, Ochrona Srodowiska 2007, oraz Ochrona
Srodowiska 2010
W 2003 r. zebrano 83,4 wytworzonych odpadw komunalnych (o 1,1 p.p. wicej niz w roku
2008). Najwyzszq wartosc wskaznik ten przyjmuje w wojewdztwach: dolnoslqskim (33,0),
pomorskim (88,7), zachodniopomorskim (87,S), najmniejszq w wojewdztwach: lubelskim
(63,7), podlaskim (71,2) i Idzkim (76,0). Zwiksza si ilosc odpadw komunalnych zebranych
w przeliczeniu na jednego mieszkanca (w 2006 r. wskaznik ten wynosiI 2S3 kg/mieszkanca, a w 2003
r. 264 kg/mieszkanca). Najwicej odpadw komunalnych na mieszkanca w 2003 r. zebrano w
wojewdztwie dolnoslqskim (344 kg/mieszkanca), a najmniej w lubelskim (1S4 kg/mieszkanca).
Na wzrost ilosci zebranych odpadw komunalnych ma wpIyw przede wszystkim zwikszenie odsetka
osb objtych zorganizowanym zbieraniem odpadw komunalnych, ktry w 2003 r. wynosiI w Polsce
73,1 W najwikszym stopniu zbieraniem odpadw komunalnych zostaIa objta ludnosc w
wojewdztwach: dolnoslqskim (30,3), zachodniopomorskim (87,2), lubuskim (86,3), w
najmniejszym w wojewdztwach: podlaskim (68,0), lubelskim (63,1), Idzkim (70,0).
Pozytywna tendencja obserwowana jest w zakresie selektywnego zbierania odpadw komunalnych.
Oglnie ich ilosc wzrosIa z 403,4 tys. ton w 2006 roku do 788,3 tys. ton w 2003 r.. WzrastaIa takze
ilosc odpadw wyselekcjonowanych z gospodarstw domowych z 2S3,2 tys. ton w 2006 r. do S43 tys.
ton w 2003 r. OgIem najwicej odpadw selektywnie zebrano w 2003 r. w wojewdztwach:
mazowieckim (123,8 tys. ton), slqskim (113,1 tys. ton) i wielkopolskim (88,7 tys. ton), najmniej
w wojewdztwach: switokrzyskim (10,1 tys. ton), podlaskim (10,7 tys. ton) i opolskim (14,3 tys.
ton).
Dominujqcq metodq zagospodarowania odpadw komunalnych jest ich deponowanie na
skIadowiskach, ktrych w Polsce ogIem w 2003 r. byIo 803 (w 2006 r. 1008). Zmniejsza si nie tylko
liczba skIadowisk, ale i powierzchnia przez nie zajmowana (w 2003 r. zajmowaIy 2 820,7 ha wobec
3 303,S ha w 2006 r.). W 2003 r. najwicej skIadowisk funkcjonowaIo w wojewdztwie lubelskim
101 (o Iqcznej powierzchni 18S,S ha), najmniej w wojewdztwie switokrzyskim 13 (o Iqcznej
powierzchni 62 ha). W latach 20062003 we wszystkich regionach zmniejszaIa si liczba skIadowisk i
powierzchnia przez nie zajmowana (ale niewiele z niej zostaIo zrekultywowane). PozostaIe (poza
skIadowiskami) instalacje do zagospodarowywania odpadw komunalnych wraz z ich mocami
przerobowymi, funkcjonujqce w 2003 r. zestawiono w tabeli. Porwnujqc z rokiem 2006 najwicej
powstaIo kompostowni odpadw zielonych i selektywnie zbieranych odpadw organicznych, a takze
sortowni selektywnie zbieranych odpadw komunalnych.
Zagospodarowanie komunalnych osadw sciekowych to najwiksze wyzwanie stojqce
przed naszym krajem w ramach realizacji zIozen KPCO, tylko przy zastosowaniu zaawansowanej
technologii mozna ograniczyc ich ilosc w formie uwodnionej. W ostatnich latach wzrasta ilosc tych
osadw (w okresie 20062003 o 61 773 ton suchej masy), a wraz z rozwojem systemw
kanalizacyjnych ten wzrost bdzie jeszcze dynamiczniejszy. W 2003 r. najwicej komunalnych osadw
sciekowych powstawaIo w wojewdztwach: slqskim, mazowieckim i wielkopolskim, zas najmniej w
opolskim, switokrzyskim i podlaskim. W latach 20042008 coraz mniej komunalnych osadw
sciekowych byIo skIadowanych (w roku 2006 23,3, a w 2008 r. 16,1 wytworzonych osadw).
Wzrasta ilosc osadw wykorzystywanych w rolnictwie (w 2006 r. 16, a w 2008 r. 20
wytworzonych osadw), natomiast zmniejsza si wykorzystanie osadw do rekultywacji i uprawy
roslin. Nieznacznie wzrosIa ilosc komunalnych osadw sciekowych przeksztaIcanych termicznie (w
2008 r. 1 wytworzonych osadw zostaI przeksztaIcony termicznie), docelowo ma to byc najbardziej
RAPORT POLSKA 2011
116
pozqdana pod wzgldem ekonomicznym i srodowiskowym forma zagospodarowania komunalnych
osadw sciekowych. WedIug stanu na 30 czerwca 2010 r. w Polsce istniaIy 3 spalarnie komunalnych
osadw sciekowych, o Iqcznej wydajnosci 37 300 ton rocznie
Tabela 43. !nstalacje do zagospodarowania odpadw (poza skIadowiskami) w latach 2006 i 2003
Rodzaj instalacji
Liczba instalacji
ogIem (stan na
31 grudnia 2006 r.)
Liczba instalacji
ogIem (stan na
31 grudnia 2003 r.)
Suma mocy
przerobowych
(w tys. ton)
w 2003 r.
Kompostownie odpadw zielonych i selektywnie
zbieranych odpadw organicznych
64 30 602,3
Sortownie selektywnie zbieranych odpadw
komunalnych
63 86 S48,3
Sortownie zmieszanych odpadw komunalnych 36 36 S81,7
Sortownie zmieszanych odpadw komunalnych -
zmieszanych i selektywnie zebranych
38 S1 1031,7
Spalarnie odpadw komunalnych 1 1 42
ZakIady fermentacji 6 3 S1,S
ZakIady mechanicznobiologicznego przetwarzania
zmieszanych odpadw komunalnych (z wyIqczeniem
zakIadw produkujqcych paliwa alternatywne)
21 11 411,7
*dla sortowni podano moce zakIadajqc jednozmianowy tryb pracy
ZrdIo: Opracowanie na podstawie KPCO 2014 i wykazu instalacji gospodarowania odpadami komunalnymi dostpnej na stronie
www.mos.gov.pl (dostp 12.04.2011 r.)
d) !nfrastruktura energetyczna
PotencjaI kraju w zakresie produkcji energii elektrycznej oraz sprawnosc sieci przesyIowych energii i
gazu ziemnego sq istotnymi wyznacznikami jego potencjaIu gospodarczego. Koncentracja zrdeI
energii na poIudniu Polski wymusza koniecznosc przesyIania energii - na odlegIosc 200300 i wicej
kilometrw do wszystkich duzych osrodkw Polski centralnej i pInocnej, a krajowe sieci
energetyczne sq sIabo zintegrowane z sieciami panstw sqsiednich. Ponadto, nalezy podkreslic, ze
znaczne obszary kraju (zwIaszcza w Polsce Wschodniej) pozbawione sq dostpu do linii przesyIowych
400 kv, majqtek trwaIy w sektorze energetycznym charakteryzuje si wysokim stopniem
dekapitalizacji oraz nierwnomiernym rozwojem na terenie kraju.
]ednoczesnie na podkreslenie zasIuguje fakt, ze po roku 2000 zapotrzebowanie na energi elektrycznq
zaczIo ponownie - po okresie spadku zwiqzanego z przemianami spoIecznogospodarczymi okresu
transformacji wzrastac, natomiast produkcja energii elektrycznej brutto w Polsce wyniosIa w 2003 r.
1S1,7 terawatogodzin i byIa o 6,2 nizsza niz w 2006 r.
134

Noc zainstalowana w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym w Polsce wynosiIa w 2003 r. okoIo
3S,8 CW ( i byIa zaledwie o 0,1 wyzsza niz w 2006 r.), a moc osiqgalna okoIo 3S,7 CW (wzrost o
1,3 w stosunku do poziomu z 2006 r.). ]esli chodzi o struktur mocy zainstalowanych to
dominowaIy w niej elektrownie cieplne zawodowe - ponad 30,8 CW, podczas gdy moce zainstalowane
w elektrowniach zawodowych wodnych i niekonwencjonalnych wynosiIy niespeIna 2,2 CW. Nalezy
jednak podkreslic, ze znaczna czesc mocy wytwrczych jest wyeksploatowana, a struktura wiekowa i
stan techniczny elektrowni przekIada si w znacznym stopniu na zmniejszanie si nadwyzki mocy
dyspozycyjnych w stosunku do zapotrzebowania szczytowego. Z kolei nieplanowane ubytki mocy,
spowodowane m. in. awariami urzqdzen wytwrczych utrudniajq zachowanie w systemie przesyIowym
bezpiecznej operacyjnej nadwyzki mocy (ktra zgodnie z Politykq energetycznq Polski do 2030 roku
powinna utrzymywac si na poziomie 1S ). !stniejqce bloki energetyczne bdq wycofywane z
eksploatacji lub poddawane gIbokiej modernizacji na skutek zarwno postpujqego starzenia si
jednostek wytwrczych oraz systematycznego zaostrzania unijnych norm dotyczqcych emisji
zanieczyszczen (przede wszystkim dwutlenku siarki i tlenkw azotu).
Na podkreslenie zasIuguje fakt, ze na podstawie rzqdowego Programu dla elektroenergetyki (marzec
2006 r.) w latach 20062008 nastqpiIa peIna konsolidacja panstwowych spIek energetycznych
(kontrolujqcych okoIo 8S potencjaIu krajowej elektroenergetyki) w istniejqce dzis cztery pionowo
zintegrowane grupy energetyczne (PCE, Tauron, Enea, Energa) oraz wydzielono samodzielny podmiot

134
Nalezy jednak podkreslic, ze w 2010 r. produkcja energii elektrycznej wzrosIa do okoIo 1S7 terawatogodzin i byIa na
poziomie nieznacznie wyzszym od odnotowanego w 200S r. oraz zaledwie o 2,1 nizszym niz w 2006 r.
___

117
Operator Systemu Elektroenergetycznego (PSE Operator). DziaIania te miaIy na celu stworzenie
efektywnego rynku energii oraz warunkw umozliwiajqcych realizacj inwestycji w majqtek wytwrczy
i sieciowy. Wymienione cztery grupy energetyczne w 2008 r. kontrolowaIy okoIo 62 rynku
wytwarzania oraz okoIo 83 rynku sprzedazy energii elektrycznej, a PSE Operator - pozostajqcy
spIkq kontrolowanq caIkowicie w 100 przez Skarb Panstwa dysponowaI caIosciq majqtku
przesyIowych sieci najwyzszych napic.
Z kolei dla liberalizacji polskiego sektora energetycznego kluczowe staIo si jego otwarcie na
zwikszonq konkurencj oraz wprowadzenie (z dniem 1 lipca 2007 r.) powszechnej zasady dostpu do
sieci osb trzecich (TPA Third Party Access) - tj. udostpnienia przez operatorw sieci podmiotom
trzecim, na zasadach rwnego traktowania, usIug przesyIania lub dystrybucji - co stwarza odbiorcom
energii elektrycznej mozliwosc swobody wyboru jej dostawcw. Ponadto, z dniem 1 lipca 2007 r.
nastqpiIo wydzielenie operatorw systemw dystrybucyjnych ze struktur spIek zajmujqcych si
zarwno obrotem energii elektrycznej, jak i jej dystrybucjq, co w poIqczeniu z wydzieleniem
operatorw (od 1 lipca 2004 r.) umozliwiIo wypeInienie przez Polsk wymogw tzw. dyrektywy
rynkowej (2003/S4/WE).
]ednoczesnie nalezy podkreslic, ze wiek ponad 80 linii przesyIowych elektroenergetycznych o
napiciu 220 kv, 23 linii o napiciu kv oraz 38 transformatorw przekracza 30 lat, a jedynie 1
linii o napiciu 200 kv oraz 21 linii o napiciu 400kv oraz 28 transformatorw jest w wieku ponizej
20 lat
13S
.
Tabela S0. Noc osiqgalna w elektrowniach i produkcja energii elektrycznej
Voc os|qga|ra
Voc os|qga|ra/roc
za|rsla|oWara
udz|a| W rocy os|qga|rej Produ|cja ererg|| e|e|lryczrej
2009
Zr|ara
2009/0
2009
Zr|ara
2009/200
2009
Zr|ara
2009/0
2009 Zr|ara 2009/0
Vw p.p.
(Po|s|a
=100
p.p, 0wr 0wr
Polska 35 Z13,8 1,9 99,9 1,8 100 0 151 Z20,2 -10 022,5 -,2
dolnoslqskie 2 Z12,3 -1,1 99,5 1,5 Z, -0,3 13 93Z,3 -1 501,5 -9,Z
kujawskopomorskie 8Z,1 1Z,5 83,8 1,1 2,5 0,3 2 951,8 119,Z 5,3
lubelskie 123, 1, 93,8 -2,Z 1,2 0,0 1 Z80,1 -1Z3,3 -8,9
lubuskie 10,8 3,5 9,5 5,8 1,3 0,0 2 211,9 1Z,Z 2,2
Idzkie 5 0Z2,9 1,1 100,0 0,3 11,2 -0,1 29 108,8 -10,5 -1,5
maIopolskie 2 091,5 -10,0 99,9 -0,1 5,9 -0,8 2Z8,9 -2 29,5 -29,5
mazowieckie 5 05Z,8 1,1 101,8 -0,1 11,2 -0,1 21 8Z,9 -1 015,Z -1,5
opolskie 1 850,Z -1,9 100,8 0,0 5,2 -0,2 9 59, -291,2 -2,9
podkarpackie 859, 0,8 101,3 0,Z 2,1 0,0 2 Z23,2 92,1 3,5
podlaskie 233,8 22,Z 85,Z 2,2 0,Z 0,1 51Z,9 -12,5 -Z,
pomorskie 1 359,5 Z,5 100,8 0,Z 3,8 0,2 2 Z3,1 -20Z,2 -Z,0
slqskie Z 359, 2,1 99,3 1,9 20, 0,0 29 511,0 -3 115,2 -10,1
switokrzyskie 1 8Z1,9 0,Z 112,2 0,1 5,2 -0,1 Z 115,1 599,2 8,8
warminskomazurskie 12,Z 0, 91,8 3,9 0,1 0,1 339, Z1,5 28,1
wielkopolskie 2 813,1 Z,2 99,5 13, 8,0 0,1 13 18,8 -900,1 -,1
zachodniopomorskie 2 513,Z Z,0 98, -0,1 Z,0 0,3 Z 39Z,9 -315,Z -1,1
ZrdIo: Bank Danych Lokalnych CUS
Odpowiedz na wyzwania - m.in. wysokie zapotrzebowanie na energi, nieadekwatny poziom rozwoju
infrastruktury wytwrczej i transportowej paliw i energii, znaczne uzaleznienie od zewntrznych
dostaw gazu ziemnego i niemal peIne od zewntrznych dostaw ropy naftowej oraz zobowiqzania w
zakresie ochrony srodowiska, w tym dotyczqce klimatu - przed jakimi stoi obecnie polski sektor
energetyczny stanowi przyjta w 2003 r. Polityka energetyczna Polski (ktrej zaIozenia omwione
zostaIy w dalszej czsci raportu).

13S
Linie, ktre osiqgnIy wiek co najmniej 40 lat (i jednoczesnie zostaIy zaprojektowane na tzw. ,oszczdnosciowych"
konstrukcjach wsporczych) uwaza si za wyeksploatowane - w Polsce stanowiq one 30 liczby linii ogIem. Z uwagi na
procedury formalnoprawne oraz brak mozliwosci wyIqczenia na dIuzszy czas linii z ruchu, praktyczne niemozliwe jest
dokonanie ich odnowy, a sposobem ich modernizacji jest przede wszystkim budowa nowych linii po trasie istniejqcych.
Prowadzone sq dziaIania majqce na celu przedIuzenie czasu uzytkowania linii istniejqcych (!nformacja Rzqdu o aktualnej
sytuacji i perspektywach polskiej energetyki - Ninisterstwo Cospodarki, Ninisterstwo Skarbu Panstwa, grudzien 2010).
RAPORT POLSKA 2011
118
Zgodnie z poglqdami cytowanymi w literaturze, Polska posiada zasoby odnawialnych zrdeI
energii, ktre wielokrotnie przewyzszajq obecne wykorzystanie
136
. Zasoby te jednak sq
niedoszacowane, a przede wszystkim brak jest jednoznacznej strategii w zakresie wykorzystania
poszczeglnych rodzajw OZE. W ukIadzie regionw Polski zarwno aktualna produkcja energii z OZE,
jak i potencjalne mozliwosci sq dosc zrznicowane i zalezne od potencjaIu energetycznego dla
poszczeglnych kategorii OZE (np. najlepsze warunki do wykorzystywania do celw energetycznych
wiatru ma obszar pInocnowschodniej Polski, wskazniki usIonecznienia wykazujq niewielkie
zrznicowanie na terenie caIego kraju, ale nieco korzystniejsze warunku sq w Polsce poIudniowej i
poIudniowowschodniej, biomasa zas zwiqzana jest z obszarami rolniczymi i lesnymi i jak podkreslajq
wszyscy eksperci z tej dziedziny - powinna byc wykorzystywana do celw energetycznych stosunkowo
blisko miejsca produkcji, bez potrzeby dalszego transportu i w systemach o maIej mocy). W caIej UE
wzrasta udziaI energii ze zrdeI odnawialnych w pozyskaniu energii pierwotnej, a podobna tendencja -
choc na duzo nizszym poziomie - wystpuje rwniez w Polsce, gdzie w latach 20062003 zanotowano
wzrost udziaIu OZE o 2,3 p.p., do 3 energii pierwotnej ogIem.
Najwikszy udziaI procentowy w uzyskaniu energii pochodzqcej ze zrdeI odnawialnych w Polsce
stanowi energia wytwarzana z biomasy. W 2003 r. w bilansie energii odnawialnej stanowiIa 8S,8,
podczas gdy nastpne w rankingu biopaliwa ciekIe 7,1. Najmniejszy udziaI w bilansie energii
odnawialnej stanowiIa energia z odpadw komunalnych (0,012) i promieniowania sIonecznego
(0,033).
Wykres S3. Wskaznik udziaIu OZE w pozyskaniu energii pierwotnej ogIem w Polsce w latach
20062003 ()
6,1
6,7
7,6
3,0
S
6
7
8
3
10
2006 2007 2008 2003
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie, Energia ze zrdeI odnawialnych w 2003 r., !nformacje i Opracowania Statystyczne
CUS, Warszawa 2010, str. 28
Ocena dziaIan w zakresie ochrony srodowiska oraz infrastruktury ochrony srodowiska
w ramach dotychczasowej realizacji SRK
SRK zostaIa opracowana z uwzgldnieniem zasady zrwnowazonego rozwoju, czyli zachowania
rwnowagi pomidzy celami gospodarczymi, spoIecznymi i wymogami ochrony srodowiska. Strategia
wskazuje, ze jednym z czynnikw ograniczajqcym mozliwosci rozwoju jest stan infrastruktury, w tym
zwiqzanej z ochronq srodowiska (kanalizacja, wodociqgi), dlatego uznano, ze rozwj infrastruktury
zwiqzanej z ochronq srodowiska bdzie przyczyniaI si do osiqgania celu gIwnego SRK.
Problematyka srodowiskowa przejawia si w wielu priorytetach SRK Iqczqc si z problematykq
spoIecznogospodarczq. Cele Strategii Rozwoju Kraju 2007201S w zakresie ochrony i infrastruktury
srodowiska sq precyzowane i rozwijane przez krajowe programy i strategie sektorowe zwiqzane z
zagospodarowaniem odpadw, gospodarkq wodnosciekowq i ochronq srodowiska przyrodniczego.
!dentyfikacja kluczowych strategii i programw dotyczqcych infrastruktury ochrony srodowiska
wskazuje, iz za realizowane w ostatnich latach, kluczowe strategie nalezy uznac:
Polityk ekologicznq panstwa na lata 20032006 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 20072010,
Polityk ekologicznq panstwa na lata 20032012 z perspektywq do roku 2016,

136
Porwnaj np. Zimny ].: Znaczenie energii z zasobw i zrdeI odnawialnych dla zrwnowazonego rozwoju gmin, ACH, Krakw
200S, a takze !nwestowanie w energetyk odnawialnq. Aspekty ekologiczne, technologie, finansowanie, benchmarking,
praca zbiorowa, PAN, oddziaI Ldz, Komisja Ochrony Srodowiska, Ldz 2010.
___

113
Strategi rozwoju energetyki odnawianej,
Polityk energetycznq Polski do 202S roku,
Polityk energetycznq Polski do 2030 roku,
Krajowy Program Oczyszczania Sciekw Komunalnych (wraz z jego aktualizacjami),
Krajowy Plan Cospodarki Odpadami (KPCO 2010 i KPCO 2014).
Tabela S1. Cele i dziaIania srodowiskowe przewidziane w ramach realizacji SRK
Priorytet Crupa dziaIan wskazana w ramach priorytetu
Priorytet 1
Wzrost
konkurencyjnosci
i innowacyjnosci
gospodarki
podniesienie poziomu technologicznego gospodarki przez wzrost nakIadw na badania i rozwj
oraz innowacje (np. ekoinnowacje, tworzenie miejsc pracy w dziedzinach przyjaznych srodowisku)
restrukturyzacja tradycyjnych sektorw przemysIowych i prywatyzacja (w tym dostosowanie
tradycyjnych gaIzi przemysIu do wymogw ochrony srodowiska i usunicie szkd w srodowisku
spowodowanych ich dziaIalnosciq w przeszIosci)
Priorytet 2
Poprawa stanu
infrastruktury
technicznej i spoIecznej
infrastruktura energetyki (w tym alternatywne zrdIa energii)
infrastruktura ochrony srodowiska (w tym dziaIania zwiqzane z: oczyszczaniem sciekw,
zapewnieniem wody pitnej wysokiej jakosci, wIasciwym zagospodarowaniem odpadw, ochronq
przed drganiami, haIasem, wibracjami, ochronq powietrza, rekultywacjq terenw zdegradowanych)
Priorytet 3
Wzrost zatrudnienia
i podniesienie jego
jakosci
inicjatywy na rzecz rwnosci szans na rynku pracy (w tym kreowanie rozwoju tzw. zielonych miejsc
pracy)
Priorytet 4
Budowa zintegrowanej
wsplnoty spoIecznej
i jej bezpieczenstwa
wspieranie samoorganizacji spoIecznosci lokalnych (w tym m.in. wspieranie inicjatyw lokalnych w
zakresie troski o srodowisko). W ramach bezpieczenstwa zewntrznego i wewntrznego wskazano
na rol panstwa w zapewnieniu bezpieczenstwa energetycznego i ekologicznego. W ramach
bezpieczenstwa wewntrznego podkreslono zapobieganie i Iagodzenie skutkw katastrof
naturalnych
Priorytet S
Rozwj obszarw
wiejskich
wzrost konkurencyjnosci gospodarstw rolnych (w ramach tych dziaIan podkresla si znaczenie
realizacji projektw zwiqzanych z produkcjq biopaliw i biokomponentw)
rozwj i poprawa infrastruktury technicznej i spoIecznej na obszarach wiejskich (w tym
infrastruktury ochrony srodowiska np. systemw zaopatrzenia w wod, odbioru sciekw, zbierania i
zagospodarowania odpadw)
Priorytet 6
Rozwj regionalny
i podniesienie spjnosci
terytorialnej
zapewnienie Iadu przestrzennego kraju
wykorzystanie zasobw srodowiska przyrodniczego jako istotnego potencjaIu rozwojowego
wyrwnywanie szans rozwojowych obszarw problemowych, w tym poprawa stanu srodowiska
przyrodniczego i inwestycji zapobiegajqcych katastrofom np. ZuIawy, tereny zagrozone powodziami,
tereny pogrnicze
dziaIania wspierajqce popraw stanu i ochron srodowiska
Polityka ekologiczna panstwa na lata 20032006 z uwzgldnieniem perspektywy na lata 2007
2010 to podstawowy dokument zapewniajqcy warunki do realizacji ochrony srodowiska. Kluczowym
zaIozeniem realizacji polityki ekologicznej, wg dokumentu, jest ekologizacja polityk sektorowych, zas
instrumentem pozwalajqcym na skuteczne wdrazanie zasady zrwnowazonego rozwoju do polityk
sektorowych sq strategiczne oceny oddziaIywania na srodowisko. Wsrd postulowanych dziaIan i
rekomendacji wymieniono wprowadzenie do wszystkich polityk i strategii rozdziaIu ,ochrona
srodowiska". W ramach wszystkich podejmowanych obszarw tematycznych Polityka ekologiczna
wskazywaIa cele sredniookresowe w perspektywie 2010 r. i dziaIania do podjcia w latach 20032006.
Polityka ekologiczna panstwa na lata 20032012 z perspektywq do roku 2016, w zaIozeniu
ma stanowic kontynuacj dziaIan podjtych w latach wczesniejszych, w ramach poprzedniej polityki
ekologicznej, przy czym za najwazniejsze zadania na lata 20032012 uznano: popraw jakosci
srodowiska, realizacj zasady zrwnowazonego rozwoju, powstrzymanie niekorzystnych zmian klimatu
oraz ochron zasobw naturalnych, w tym rznorodnosci biologicznej. Z punktu widzenia wdrozenia
do polityki i strategii sektorowych zasady zrwnowazonego rozwoju, podkreslono waznosc ocen
oddziaIywania na srodowisko dla dokumentw strategicznych, wskazujqc na koniecznosc szkolenia
projektodawcw i oceniajqcych te dokumenty. Ponadto jako zadanie o znaczeniu priorytetowym
wskazano zakonczenie w roku 2003 prac nad listq obszarw Natura 2000
137
.
Dokumenty zwiqzane z energetykq
Strategia rozwoju energetyki odnawialnej podkresla zaIozenia osiqgania energii ze zrdeI
odnawialnych do 2010 r. 7,S a w 2020 r. 14 w strukturze nosnikw pierwotnych energii. Za tymi

137
UzupeInieniem i doprecyzowaniem zapisw polityk ekologicznych jest midzy innymi: Krajowa strategia ochrony
i zrwnowazonego uzytkowania rznorodnosci biologicznej oraz Program dziaIan na lata 20072013, Krajowy program
zwikszania lesistosci i Polityka lesna panstwa, Polityka klimatyczna Polski i Strategia emisji gazw cieplarnianych w Polsce
do roku 2020.
RAPORT POLSKA 2011
120
celami powinny isc konkretne dziaIania wspierajqce wykorzystanie OZE jako realizacji zasady
zrwnowazonego rozwoju. ZakIadano, ze pierwszy okres, czyli do roku 2010 powinien byc
maksymalnie wykorzystany do wdrazania rozwiqzan sprawdzonych w innych krajach UE, zwracajqc
rwniez uwag na potrzeb opracowania programw dotyczqcych poszczeglnych rodzajw energii
odnawialnej prowadzqcych do wzrostu udziaIu poszczeglnych OZE w bilansie energetycznym
(przewidywano, ze w poczqtkowym okresie wzrastac bdzie przede wszystkim znaczenie biomasy).
Nalezy rwniez podkreslic, ze jednym z celw krajowego planu dziaIania w zakresie energii ze
zrdeI odnawialnych jest osiqgnicie w 2020 r. poziomu 1S zuzycia energii ze zrdeI
odnawialnych w koncowym zuzyciu energii brutto.
Polityki energetyczne Polski. W ramach horyzontu czasowego, bdqcego przedmiotem niniejszej
analizy obowiqzywaIa najpierw Polityka energetyczna Polski do 202S roku (z roku 200S), a nastpnie
obowiqzujqca obecnie Polityka energetyczna Polski do 2030 roku (z roku 2003).
W przyjtej w 200S r. Polityce energetycznej Polski do 202S roku okreslono podstawowe cele
polityki energetycznej tj.: zapewnienie bezpieczenstwa energetycznego kraju, wzrost konkurencyjnosci
gospodarki i jej efektywnosci energetycznej, ochron srodowiska przed negatywnymi skutkami
dziaIalnosci energetycznej, zwiqzanej z wytwarzaniem, przesyIaniem oraz dystrybucjq energii i paliw.
Wskazano rwniez, ze polityka energetyczna musi byc powiqzana z innymi dokumentami
strategicznymi dotyczqcymi rozwoju Polski, a do najistotniejszych zasad prowadzenia tej polityki
zaliczono oparcie na idei zrwnowazonego rozwoju i mechanizmach konkurencji (podkreslono rwniez
potrzeb speInienia wymagan traktatowych, promocji OZE i kogeneracji). Polityka wskazywaIa na
potrzeb utrzymania nadzoru wIascicielskiego panstwa nad infrastrukturq przesyIowq i
przeIadunkowq, a takze podkreslaIa potrzeb wspIpracy administracji rzqdowej i samorzqdowej w
ramach realizacji polityki energetycznej.
Polityka energetyczna Polski do 2030 roku wpisuje si w cele SRK (szczeglnie w priorytet 2,
czyli popraw stanu infrastruktury technicznej) i w pakiet klimatycznoenergetyczny przyjty w 2008 r.
przez UE (czyli strategi osiqgnicia celw ilosciowych 3x20
138
). W zwiqzku z powyzszym, gIwne
cele i kierunki dziaIan w ramach polityki energetycznej w perspektywie 2030 roku koncentrujq si na:
poprawie efektywnosci energetycznej, wzroscie bezpieczenstwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacji
struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jqdrowej, rozwoju
wykorzystania odnawialnych zrdeI energii, w tym biopaliw, rozwoju konkurencyjnych rynkw paliw i
energii oraz ograniczeniu oddziaIywania energetyki na srodowisko.
UzupeInieniem i doprecyzowaniem zapisw Polityki energetycznej jest: Krajowy plan dziaIania w
zakresie energii ze zrdeI odnawialnych i Kierunki rozwoju biogazowi rolniczych w Polsce w latach
20102020.
Krajowy Program Oczyszczania Sciekw Komunalnych (KPOSK) przyjty w roku 2003 i
dotychczas trzykrotnie aktualizowany (w latach 200S, 2003 i 2010) to podstawowy instrument
implementacji Dyrektywy Rady 31/271/EWC dotyczqcej oczyszczania sciekw komunalnych. ]ego
wdrazanie umozliwi speInienie zapisw Traktatu Akcesyjnego wynegocjowanych przez Polsk po
zakonczeniu okresw przejsciowych w 201S roku. KPOSK stanowi kompleksowy plan budowy,
rozbudowy i modernizacji systemw kanalizacyjnych i oczyszczalni sciekw dla poszczeglnych
kategorii aglomeracji, ktry zakIada, ze do konca 201S r. z systemw kanalizacyjnych bdzie
korzystaIo 100 mieszkancw miast i 60 mieszkancw obszarw wiejskich.
Z kolei Krajowy Plan Cospodarki Odpadami z perspektywq 2010 (KPCO) zostaI przyjty w
2006 r., i zakIadaI (zgodne z kierunkami prowadzenia gospodarki odpadami w UE): zapobieganie i
minimalizacj powstawania odpadw, zapewnienie odzysku, w tym gIwnie recykling odpadw,
ktrych powstania w danych warunkach technicznoekonomicznych nie da si uniknqc,
unieszkodliwianie odpadw (poza skIadowaniem), bezpieczne dla zdrowia ludzkiego i srodowiska
skIadowanie odpadw, ktrych nie mozna, z uwagi na warunki technicznoekonomiczne poddac
procesom odzysku lub unieszkodliwiania.
Z kolei gIwnym celem, przyjtego w 2010 r., Krajowego Planu Cospodarki Odpadami 2014
(KPCO 2014) jest minimalizacja strumienia odpadw przy jednoczesnym wzroscie gospodarczym i

138
Zmniejszenie emisji gazw cieplarnianych o 20 w stosunku do roku 1330, zmniejszenie zuzycia energii o 20 w
porwnaniu z prognozami dla UE na 2020 r., zwikszenie udziaIu odnawialnych zrdeI energii do 20 caIkowitego zuzycia
energii w UE, w tym zwikszenie wykorzystania odnawialnych zrdeI energii w transporcie do 10.
___

121
zwikszonej konsumpcji. Zgodnie z zaIozeniami dokumentu do 201S r. zorganizowany i selektywny
system zbierania odpadw obejmie wszystkich mieszkancw. Ponadto, w perspektywie 2014 r.
zaIozono zmniejszenie masy skIadowanych odpadw komunalnych do maksymalnie 60
wytworzonych.
Ocena skutecznosci realizacji celw i wdrazania polityki ochrony srodowiska w ramach
SRK
Polityka ochrony srodowiska jest w Unii Europejskiej traktowana jako nieodIqczny element polityki
rozwoju i wprowadzania zasad rozwoju zrwnowazonego. Wdrazanie polityki ochrony srodowiska
rozumiane jest jako realizacja celw okreslonych w kluczowych strategiach i programach z tej sfery. W
kazdym z priorytetw SRK znajdujq si grupy dziaIan zwiqzanych z ochronq i infrastrukturq ochrony
srodowiska. W dokumencie okreslono podstawowe wskazniki monitoringu realizacji poszczeglnych
priorytetw, w tym rwniez zwiqzanych z ochronq i infrastrukturq ochrony srodowiska.
ZaIozone w SRK wskazniki monitorujqce scisle zwiqzane ze sferq srodowisko odnoszq si do dwch
priorytetw tj. priorytetu 2 ,Poprawa stanu infrastruktury technicznej i spoIecznej" i priorytetu 6
,Rozwj regionalny i podniesienie spjnosci terytorialnej". W ramach priorytetu 2 dla pomiaru
realizacji celw zaproponowano nastpujqce wskazniki odnoszqce si do sfery Srodowisko:
energochIonnosc finalna gospodarki (kg paliwa umownego na 1 EUR PKB w c. 2000 r.), udziaI energii
elektrycznej ze zrdeI odnawialnych w oglnym jej zuzyciu (), emisje zanieczyszczen powietrza (kg
na mieszkanca) SO
2
, NO
x
, recykling odpadw opakowaniowych ( ogIu wprowadzonych opakowan),
odsetek mieszkancw obsIugiwanych przez oczyszczalnie sciekw. Z kolei w ramach priorytetu 6
zaproponowano wskaznik ,poziom urbanizacji" (jako odsetek ludnosci zamieszkaIej w miastach).
Wskaznik dotyczqcy energochIonnosci finalnej gospodarki powinien zgodnie z zakIadanq pozqdanq
tendencjq przyjmowac z roku na rok coraz mniejsze wartosci, by w 201S r. osiqgnqc wartosc 0,20
kgoe/EURO, przy czym zgodnie z zaIozeniami SRK w 2010 r. jego wartosc powinna wynosic 0,24
kgoe/EURO. Nalezy podkreslic, ze od 2004 roku obserwuje si tendencj znizkowq, a wartosc
zakIadanq dla 2010 r. osiqgnito juz w 2008 r.
W zakresie wskaznika udziaIu energii elektrycznej ze zrdeI odnawialnych ( w zuzyciu oglnym) w
latach 20062003 odnotowano wzrost z poziomu z 2,8 do S,8, a analiza dostpnych danych oraz
obserwowanych tendencji wskazuje, ze osiqgnicie zakIadanego w roku 2010 i 201S poziomu
wskaznika bdzie trudne.
Tabela S2. Wskaznik realizacji zaIozen na rok 2010 () dla podstawowych wskaznikw realizacji
SRK w zakresie ochrony srodowiska w latach 20042003
Wyszczeglnienie 2004 200S 2006 2007 2008 2003
Wartosc docelowa
wskaznika zakIadana
na 2010 r. = 100
EnergochIonnosc finalna gospodarki 87,3 30,4 32,S 38,3 102,1 10S,0
0,24 (kgoe/EURO, w
cenach staIych z 2000
r.)
UdziaI energii elektrycznej ze zrdeI
odnawialnych w zuzyciu energii
elektrycznej
28,0 34,7 37,3 46,7 S6,0 77,3 7,S ()
Emisje zanieczyszczen powietrza
SO
2

S2,3 63,6 S4,1 SS,0 81,4 37,3
22,0 (kg na 1
mieszkanca)
Emisje zanieczyszczen powietrza
NO
X

7S,3 74,7 S7,6 67,1 71,8 73,S
17,0 (kg na 1
mieszkanca)
Recykling odpadw
opakowaniowych i pouzytkowych
33,7 122,3 164,S 126,8 113,2 37,1
min. 38 ogIu
wprowadzonych
opakowan
Ludnosc korzystajqca z oczyszczalni
sciekw
78,7 80,3 81,3 82,3 84,1 8S,6
7S,0 (w ludnosci
ogIem)
Wskaznik urbanizacji 33,2 33,0 38,3 38,7 38,S 38,4 62,0 (w )
ZrdIo: Obliczenia wIasne na podstawie Strategii Rozwoju Kraju, Podstawowe wskazniki realizacji, stan w styczniu 2011 r.

RAPORT POLSKA 2011
122
Wskazniki dotyczqce emisji zanieczyszczen do powietrza
]ak wskazuje analiza danych (ktre w przypadku tego wskaznika dostpne sq do roku 2008), nie
speInione sq zaIozenia uzyskania odpowiedniego poziomu redukcji emisji NO
x
i SO
2
. Na podstawie
danych KASHUE, emisja SO
2
w roku 2003 wyniosIa 86,6 emisji z roku 2008, zas emisja NO
x
38,SS
133
. Na podstawie takiego stopnia redukcji emisji zanieczyszczen nalezy przypuszczac, ze
zakIadany poziom wskaznika dla SO
2
zostanie osiqgnity (lub zblizy si do osiqgnicia zakIadanego
poziomu), a dla NO
x
w perspektywie najblizszych lat nie.
Wskaznik recyklingu odpadw opakowaniowych i pouzytkowych wykazywaI niezwykle wysoki poziom
w 2006 r., co byIo zwiqzane z rozliczaniem tzw. nadwyzki z roku poprzedniego. ZakIadana dla 2010
roku wartosc wskaznika zostaIa osiqgnita w 200S r. Do 2008 r. wskaznik wykazywaI wartosci powyzej
zakIadanego minimum 38, zas w roku 2003 r. byI nieco ponizej tej wartosci. W 2003 r. recykling
odpadw opakowaniowych i pouzytkowych najwyzszy poziom osiqgnqI w wojewdztwach: opolskim,
switokrzyskim i podlaskim. Wojewdztwa: dolnoslqskie, Idzkie, mazowieckie, podkarpackie i slqskie
nie osiqgnIy zakIadanego na 2010 rok poziomu recyklingu (min. 38).
Wykres S4. Emisje zanieczyszczen powietrza SO
2
oraz NO
X
w Polsce w latach 20042003
(kg na 1 mieszkanca)
32,S
30,0
32,1 31,3
26,1
22,6
21,1 21,3
24,2
22,6
26,1
21,S
0
S
10
1S
20
2S
30
3S
2004 200S 2006 2007 2008 2003
Emisje zanieczyszczen powietrza SO2 (kg na 1 mieszkanca)
Emisje zanieczyszczen powietrza NOx (kg na 1 mieszkanca)
Wartosc docelowa SO2 w roku 2010
Wartosc docelowa NOx w roku 2010
Wartosc docelowa SO2 oraz NOx w roku 201S
ZrdIo: Obliczenia wIasne na podstawie Strategii Rozwoju Kraju, Podstawowe wskazniki realizacji, stan w styczniu 2011 r.

Wskaznik dotyczqcy ludnosci korzystajqcej z oczyszczalni sciekw. Nimo odnotowywanego w ostatnich
latach postpu, cele wyznaczone w tym obszarze nie zostaIy osiqgnite. Od 2006 do 2010 r. wskaznik
ten wzrsI z 61,4 do 6S,2 (wobec zakIadanego w 2010 roku poziomu 7S), przy czym w 2010 r.
jedynie w trzech regionach omawiany wskaznik odnotowany zostaI na zakIadanym poziomie byIo to
wojewdztwo pomorskie (80,S), zachodniopomorskie (73,7) i dolnoslqskie (77,1). Najnizsze
wartosci wskaznika odnotowano natomiast w wojewdztwach: switokrzyskim (43,S), mazowieckim
(S3,2) i lubelskim (S3,7), a najwyzszy jego przyrost w latach 20062010 zanotowano w regionach:
zachodniopomorskim (13,3 p.p.), podkarpackim (3,8 p.p.) i opolskim (6,8 p.p.).
W ramach priorytetu 6 ,Rozwj regionalny i podniesienie spjnosci terytorialnej" zaproponowano
jeden wskaznik realizacji celu tj. poziom urbanizacji (jako odsetek ludnosci zamieszkaIej w miastach).
]ak wskazuje analiza dostpnych danych, wyznaczona dla 2010 roku wartosc docelowa wskaznika nie
zostaIa osiqgnita, a tendencja zmian zachodzqcych w tym obszarze jest odwrotna od zakIadanej,
bowiem co roku ubywa o 0,1 p.p. ludnosci mieszkajqcej w miastach. Zrznicowanie regionalne
wskaznika urbanizacji w Polsce jest dosc znaczne, przy czym w 2010 r. najmniej zurbanizowanym
regionem byIo wojewdztwo podkarpackie (41,4 ludnosci mieszkaIo w miastach), a najbardziej
zurbanizowanym regionem wojewdztwo slqskie (78,0). W latach 20062010, jedynie dwa
wojewdztwa zanotowaIy wzrost ludnosci mieszkajqcej w miastach (podkarpackie i podlaskie po
0,3 p.p.). W pozostaIych regionach zaobserwowano tendencj charakterystycznq dla kraju, czyli
malejqcy wskaznik urbanizacji, w tym w wojewdztwach: wielkopolskim (spadek o 1 p.p.) oraz

133
http://www.kashue.pl/index.php?page=pozostalezanieczyszczeniapowietrza (dostp 10.04.2011).
___

123
dolnoslqskim i kujawskopomorskim (spadek po 0,8 p.p.). Nalezy jednak dodac, ze wskaznik ten nie
odzwierciedla faktycznej urbanizacji, gdyz na jego poziom silnie wpIywa osadnictwo mieszkancw w
poblizu miast.
]ak wskazuje powyzsza analiza, realizacja zakIadanych wskaznikw przebiega rznorodnie. Wskaznik
energochIonnosci finalnej gospodarki jest na zadowalajqcym poziomie, tzn. osiqgnito wartosc
zakIadanq na 2010 rok, zas dwa kolejne wskazniki tj. emisja zanieczyszczen SO
2
(kg na mieszkanca)
i recykling odpadw opakowaniowych ( ogIu wprowadzonych opakowan) mozna uznac za
czsciowo osiqgnite. Wskazniki zwiqzane z emisjq NO
x
, OZE i ludnosciq obsIugiwanq przez
oczyszczalnie sciekw wykazujq pozqdane tendencje zmian, ale w wolniejszym od zakIadanego
tempie.
Ocena dziaIan podejmowanych w ramach kluczowych programw i strategii zwiqzanych z
ochronq srodowiska i infrastrukturq ochrony srodowiska -oglna ocena wdrazania
polityki ochrony srodowiska
W latach 20062003 w ramach wszystkich analizowanych kluczowych programw i strategii
zwiqzanych z ochronq srodowiska i infrastrukturq ochrony srodowiska realizowano cele dotyczqce:
dziaIan systemowych polityki ekologicznej, zachowania rznorodnosci biologicznej, ochrony zasobw
kopalin, gospodarowania wodami, a takze rozwoju i poprawy infrastruktury ochrony srodowiska.
W ramach dziaIan systemowych polityki ekologicznej:
osiqgnito znaczqcy postp w zakresie uwzgldniania ochrony srodowiska w dokumentach
strategicznych dotyczqcych rozwoju spoIecznogospodarczego - gIwnie poprzez system ocen
oddziaIywania na srodowisko wprowadzony w ustawie z dnia 3 pazdziernika 2008 r.
o udostpnianiu informacji o srodowisku i jego ochronie, udziale spoIeczenstwa w ochronie
srodowiska oraz o ocenach oddziaIywania na srodowisko (Dz. U. Nr 133 poz. 1227, z pzn. zm)
zwiqzanych z aktywizacjq rynku na rzecz ochrony srodowiska - w 2007 r. przyjty zostaI
dokument Krajowy Plan DziaIan w zakresie zielonych zamwien publicznych na lata 20072003
promowano i wdrazano systemy zarzqdzania srodowiskowego, szczeglnie w zakresie
Wsplnotowego Systemu Ekozarzqdzania i Audytu (ENAS) - prowadzona akcja informacyjno
edukacyjna przynosi efekty, w systemie zarejestrowanych jest obecnie (kwiecien 2011)
24 organizacje
prowadzono staIq edukacj i informacj spoIeczenstwa w zakresie mozliwego udziaIu
w dziaIaniach na rzecz ochrony srodowiska.
W ramach zachowania bogactwa rznorodnosci biologicznej podjto nastpujqce dziaIania:
uzupeInianie sieci Natura 2000 i pozostaIej sieci obszarw chronionych (wzrost obszarw
prawnie chronionych z 32,1 w 2006 roku do 32,4 powierzchni kraju w 2003 r.)
ustanowienie krajowej sieci ogrodw zoologicznych i botanicznych realizujqcych ochron ex
situ ginqcych i zagrozonych gatunkw
zwikszanie lesistosci (z 28,3 w 2006 r. do 23,2 w 2010 r.), zmiany skIadu gatunkowego
drzewostanw, prowadzenie zagospodarowania obszarw poklskowych (np. Puszczy Piskiej,
Beskidu Zywieckiego)
wykonanie pierwszego cyklu Wielkoobszarowej !nwentaryzacji Stanu Lasu
realizowanie zadan z zakresu monitoringu srodowiska
realizowanie - w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013 programu
rolnosrodowiskowego wspierajqcego stosowanie dobrych praktyk rolniczych i promujqcego
systemy produkcji rolniczej prowadzone w sposb przyjazny dla przyrody.
W ramach zwikszenia ochrony zasobw kopalin i wykorzystania srodowiska geologicznego do celw
gospodarczych zrealizowano nastpujqce dziaIania:
wytypowano struktury geologiczne dla projektw demonstracyjnych w celu podziemnego
skIadowania CO
2

zintensyfikowano prace geologiczne majqce na celu udokumentowanie strategicznych zIz
kopalin energetycznych
utworzono baz danych geologicznoinzynierskich
opracowano atlas geologicznoinzynierski aglomeracji wrocIawskiej
zakonczono realizacj ! etapu systemu ochrony przeciwosuwiskowej (2008 rok), rozpoczto
wykonywanie map osuwisk dla polskich Karpat, wybrane osuwiska objto monitoringiem
RAPORT POLSKA 2011
124
zwikszono dostpne dane o geosrodowisku, w tym wprowadzono dwie nowe warstwy do
mapy geosrodowiskowej Polski 1: S0 000.
W ramach gospodarowania wodami dla ochrony przed powodziq suszq i deficytem wody - na
podstawie analizowanych sprawozdan z realizacji programw i strategii zwiqzanych z ochronq
srodowiska i infrastrukturq ochrony srodowiska zidentyfikowano dziaIania w zakresie opracowania
przeglqdu istotnych problemw dorzeczy. Ponadto, w 2010 roku opracowano projekt Polityki wodnej
panstwa do roku 2030 i tzw. Program ZuIawski 2030 (Program Kompleksowe zabezpieczenie
przeciwpowodziowe ZuIaw - do roku 2030 z uwzgldnieniem etapu 201S).
Ocenia si, ze najwikszym problemem Polski w tym zakresie jest zbyt maIa rezerwa
przeciwpowodziowa (w ramach istniejqcych budowli przeciwpowodziowych) na poziomie ponizej
1 mld m
3
. DziaIania podejmowane do tej pory jako zabezpieczenie w tym zakresie koncentrowaIy si
na budowie waIw przeciwpowodziowych i zbiornikw retencyjnych. WedIug danych CUS w 2003 r.
dIugosc waIw wynosiIa 8 432 km (tj. o 2S km wicej niz w 2006 r.) i zapewniaIa ochron obszaru
1033,3 tys. ha (wobec 1 086,3 tys. ha w 2006 roku). W 2003 r. stacji pomp odwadniajqcych na
terenie caIego kraju byIo S8S (o 6 wicej niz w 2006 roku) o obszarze oddziaIywania S38,7 tys. ha
(wobec S33,4 tys. ha w 2006 roku). W 2003 r. w Polsce funkcjonowaIo 30 631 obiektw maIej retencji
o pojemnosci 70S 322,3 dam szesciennych
200
. Najwikszq przeszkodq w opracowaniu kompleksowej
strategii w zakresie ochrony przeciwpowodziowej sq przyczyny: organizacyjnoprawne (w tym: brak
jednoznacznego okreslenia kompetencji i zasad wspIdziaIania pomidzy administracjq rzqdowq i
samorzqdowq), niepeIna integracja planowania w gospodarce wodnej z planowaniem przestrzennym,
niepeIna implementacja Ramowej Dyrektywny Wodnej (2000/60/WE) i Dyrektywy Powodziowej
(2007/60/WE), brak spjnego systemu informacyjnego wspierajqcego zarzqdzanie zasobami wodnymi.
W ramach rozwoju i poprawy infrastruktury ochrony srodowiska zrealizowano dziaIania, ktrych
efektem w latach 20062003 byIo
201
:
zwikszenie wskaznika udziaIu OZE w pozyskaniu energii pierwotnej ogIem do 3,0 (wzrost
o 3,0 p.p.)
zwikszenie wskaznika udziaIu energii elektrycznej ze zrdeI odnawialnych w zuzyciu oglnym
do S,8 (wzrost o 2,3 p.p.)
zwikszenie wskaznika dIugosci czynnej sieci wodociqgowej do 207 377,1 km (wzrost
o 11 8S4,6 km)
zwikszenie odsetka ludnosci korzystajqcej z sieci wodociqgowej do 87,2 (wzrost o 0,8 p.p.)
zwikszenie wskaznika dIugosci sieci kanalizacyjnej do 100 201,S km (wzrost o 1S 34S,S km)
zwikszenie odsetka ludnosci korzystajqcej z oczyszczalni sciekw do 64,2 (wzrost o
2,3 p.p.)
zwikszenie odsetka ludnosci korzystajqcej z sieci kanalizacyjnej do 61,S (wzrost o 1,7 p.p.)
zwikszenie ilosci zebranych odpadw komunalnych na mieszkanca do 264 kg (wzrost o S kg)
zwikszenie odsetka ludnosci objtej zorganizowanym zbieraniem odpadw do 73,1 (wzrost
o 1 p.p. w porwnaniu do roku 2008).
Reasumujqc dokonanq ocen wdrazania zaIozonych celw w zakresie kluczowych strategii
i programw zwiqzanych z infrastrukturq i ochronq srodowiska nalezy stwierdzic, iz dziaIania
podejmowane w ramach szeroko rozumianej polityki ochrony srodowiska przyblizajq nasz kraj do
speInienia wymogw Traktatu Akcesyjnego i realizacji zaIozonych celw, mimo duzego postpu efekty
jednak nie sq w peIni zadowalajqce. Wydaje si, ze oprcz przyczyn wynikajqcych z przewlekIych
procedur administracyjnych i braku peInej implementacji prawa unijnego nalezy takze wskazac zbyt
wyidealizowane cele poszczeglnych programw i strategii, nie uwzgldniajqce w peIni uwarunkowan
spoIecznych, ekonomicznych i prawnych ich realizacji.
Zadania, ktre stanowic bdq najwiksze wyzwania do roku 201S w zakresie prowadzenia polityki
ochrony srodowiska zwiqzane sq z rozwojem: infrastruktury gospodarki odpadami (w tym szczeglnie
zagospodarowanie odpadami komunalnymi), infrastruktury wodnosciekowej (w szczeglnosci w
ramach realizacji KPOSK) i infrastruktury energetycznej (w tym wynikajqcej z realizacji zaIozen Polityki
energetycznej Polski do 2030 roku). Wiele podejmowanych dziaIan musi miec charakter kompleksowy,
bo tylko wtedy mozliwe bdzie osiqgniecie zaIozonych celw np. dziaIania zwiqzane z

200
Ochrona srodowiska 2007 i Ochrona srodowiska 2010, obie publikacje - CUS.
201
Na podstawie danych CUS.
___

12S
gospodarowaniem wodami i ochronq przed powodziq nie mogq koncentrowac si tylko na budowie
infrastruktury, ale obejmowac powinny takze dziaIania prowadzqce do zwikszania pojemnosci
retencyjnej zlewni, dziaIania planistyczne i zwiqzane z edukacjq spoIecznosci lokalnych zagrozonych
terenw (w tym z zakresu zachowania podczas powodzi, wspIdziaIania ze sIuzbami ratowniczymi, a
takze podejmowania dziaIan oddolnych umozliwiajqcych uniknicie niektrych strat materialnych).
Oprcz zadan zwiqzanych z rozwojem infrastruktury najwikszym wyzwaniem dla polityki ochrony
srodowiska jest zakonczenie prac nad sieciq obszarw Natura 2000 i zapewnienie jej odpowiedniego
funkcjonowania (m.in. poprzez plany ochrony dla obszarw Natura 2000), a takze akceptacji
spoIecznej dla tej formy ochrony rznorodnosci biologicznej.
W zakresie zadan systemowych polityki ekologicznej kluczowe w najblizszych latach powinno byc
wdrazanie na szerokq skal zasad ekoprojektowania (wIqczanie aspektw srodowiskowych w caIy cykl
zycia produktu), w tym ekoprojektowania urbanistycznego, pozwalajqcego nie tylko na
energooszczdnosc i generowanie mniejszej ilosci zanieczyszczen, ale takze wkomponowanie
w naturalne otoczenie, mozliwie najlepiej harmonizujqce z przyrodq.
Ochrona srodowiska w Polsce od kilkunastu lat zostaIa w sposb nierozerwalny powiqzana z rozwojem
spoIecznogospodarczym, albowiem obowiqzujqcy paradygmat zrwnowazonego rozwoju zakIada
oddzielenie wzrostu gospodarczego od antropopresji (szczeglnie przejawiajqcej si emisjami do wd i
powietrza). Ostatnie lata, szczeglnie od roku 2004 - czyli od czasu akcesji do UE, charakteryzuje
wzmozony wysiIek w zakresie poprawy jakosci srodowiska i rozwoju infrastruktury ochrony
srodowiska. Wychodzqc naprzeciw tym potrzebom, zarwno w ramach Narodowego Planu Rozwoju
20042006, jak i Strategii Rozwoju Kraju 2007201S, zaIozono podjcie intensywnych dziaIan w
zakresie szeroko rozumianej infrastruktury ochrony srodowiska. SRK 2007201S zawiera odniesienia
do dziaIan na rzecz jakosci i infrastruktury srodowiska, wpisujqc si w tym zakresie w Szsty
wsplnotowy program dziaIan w zakresie srodowiska naturalnego i postulowane w nim zintegrowane
podejscie do ochrony srodowiska. SRK stanowi dokument ramowy, realizowany w poszczeglnych
dziedzinach (obszarach) poprzez strategie sektorowe (krajowe i regionalne). Dokonana analiza
zapisw celw kluczowych strategii i programw dotyczqcych infrastruktury i ochrony srodowiska
pozwala stwierdzic, ze wykazujq one zgodnosc z SRK, wpisujqc si w szczeglnosci w priorytet 2 i
priorytet 4. Nalezy rwniez podkreslic, ze w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 2007
2013 zaIozono podjcie intensywnych dziaIan w zakresie szeroko rozumianej infrastruktury ochrony
srodowiska oraz ze jednym z celw Strategii zrwnowazonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa jest
ochrona srodowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich.
Analiza stopnia osiqgnicia celw srodowiskowych SRK (w tym celw programw i strategii ochrony
srodowiska i infrastruktury ochrony srodowiska), a takze doswiadczen z realizacji celw NPR 2004
2006 pozwalajq na sformuIowanie szczegIowych wnioskw w odniesieniu do polityki ochrony
srodowiska.
O Konieczne sq zmiany w prawodawstwie polskim, w ktrym dotychczas nie dokonano peInej
transpozycji prawa UE w zakresie srodowiska. Choc proces ten jest realizowany w sposb ciqgIy,
to brak peInej implementacji w kilku obszarach utrudnia znacznie prowadzenie polityki ochrony
srodowiska co dotyczy gIwnie Ramowej Dyrektywy o Odpadach. PeIna transpozycja prawa w
zakresie ww. dyrektyw pozwoli takze na zmiany systemu instytucjonalnego.
O Niezbdne jest konsekwentne wdrazanie istniejqcych rozwiqzan w zakresie aktywizacji rynku na
rzecz ochrony srodowiska. W dniu 14 czerwca 2010 r. Rada Ninistrw przyjIa Krajowy Plan
dziaIan w zakresie zrwnowazonych zamwien publicznych na lata 20102012 opracowany przez
Urzqd Zamwien Publicznych. ]est to dokument planistyczny zawierajqcy analiz unijnych i
krajowych regulacji prawnych zarwno bezposrednio odnoszqcych si do kwestii zielonych
zamwien publicznych, jak i posrednio z nimi powiqzanych. Celem Planu DziaIan jest promocja
rozwiqzan przewidzianych w procedurach przetargowych, ktre mogq pozytywnie wpIynqc na
rozwj ekoinnowacji oraz postaw prospoIecznych.
O W zakresie udziaIu spoIeczenstwa w dziaIaniach na rzecz ochrony srodowiska potrzebne sq
zakrojone na szerokq skal dziaIania informacyjne i edukacyjne (z wykorzystaniem srodkw
masowego przekazu), ktre zwikszq jego aktywny udziaI w programowaniu i podejmowaniu
decyzji. Szczeglnie istotne jest to na etapie programowania, gdyz pozwala zmniejszyc skal
RAPORT POLSKA 2011
126
konfliktw przyrodniczych i spoIecznych zwiqzanych z inwestycjami z zakresu infrastruktury, w tym
infrastruktury ochrony srodowiska.
O ]ak wskazano w ewaluacji ex post NPR 20042006, w ramach programowania dominowaIy dwa
zasadnicze podejscia: skoncentrowane (w ktrym wspierano dziaIania w duzych aglomeracjach,
gdzie powstaje znaczna czsc sciekw i odpadw komunalnych) i rozproszone (gdzie
wspIfinansowana byIa szeroka gama przedsiwzic zwiqzanych z ochronq srodowiska). Pierwsze
podejscie przynosiIo efekty ekologiczne i umozliwiaIo rozwiqzywanie kluczowych problemw
srodowiskowych, natomiast efekty drugiego podejscia byIy rozmyte, gdyz nie prowadziIo ono do
kompleksowego rozwiqzywania problemw srodowiskowych. W obecnej perspektywie
programowania podejscie zasadniczo nie ulegIo zmianie. Najwicej srodkw na realizacje zadan
zwiqzanych z ochronq i infrastrukturq srodowiska przewidziano w Programie Operacyjnym
!nfrastruktura i Srodowisko, w ramach ktrego wspierana jest szeroka gama projektw. DziaIania
srodowiskowe realizowane sq takze w ramach regionalnych programw operacyjnych. Ponadto,
istotnym zrdIem finansowania dziaIan prosrodowiskowych na obszarach wiejskich sq instrumenty
Wsplnej Polityki Rolnej. Ochrona gleb i wd realizowana jest m.in. w oparciu o system zacht
finansowych dla rolnikw, sformuIowanych jako zasady wzajemnej zgodnosci (crosscompliance)
dla beneficjentw pIatnosci bezposrednich. Takze w ramach PROW 20072013 rolnicy korzystajq z
instrumentw finansowych sIuzqcych ochronie zasobw naturalnych - wody, gleby oraz
biorznorodnosci na obszarach wiejskich. Nalezq do nich m.in. Program rolnosrodowiskowy
202
, a
takze dziaIania ,Zalesianie gruntw rolnych oraz zalesianie gruntw innych niz rolne" oraz
,Wspieranie gospodarowania na obszarach grskich i innych obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania". Osiqgnicie wyzszych efektw ekologicznych i rozwiqzanie
kluczowych problemw srodowiskowych moze wymagac koncentracji wysiIkw na
przedsiwziciach o najwikszej sile oddziaIywania, ktre mogq peInic rol katalizatora innych
dziaIan (np. projekty pokazowe, demonstracyjne). Szczeglnie istotne jest precyzyjne wspieranie
przedsiwzic w ramach gospodarki wodnosciekowej, tak aby wszystkie aglomeracje, dla ktrych
dokonano zmiany terminw realizacji inwestycji w KPOSK (aktualizacja z 2010 r.) realizowane byIy
zgodnie z przyjtym harmonogramem. Kolejnym kluczowym obszarem wymagajqcych wsparcia
jest gospodarka odpadami, szczeglnie w zakresie wykorzystania technologii zwiqzanych
z zagospodarowaniem komunalnych osadw sciekowych (w tym spalarni). Wspierac nalezy przede
wszystkim projekty kompleksowe, obejmujqce wiksze obszary (ponadgminne), gwarantujqce
stabilny dopIyw odpowiedniego strumienia odpadw. W ramach zaktualizowanych wojewdzkich
planw gospodarki odpadami wyznaczane sq regionalne systemy gospodarki odpadami
komunalnymi, ktre zgodnie z harmonogramem KPCO 2014 powinny powstac w latach 2011
2016. Kluczowym wydaje si uwzgldnienie w ich ramach rozwiqzan kompleksowych dla
poszczeglnych regionw (w tym optymalnej lokalizacji) i uwzgldniajqcych uwarunkowania
spoIecznogospodarcze (w tym wpIyw na lokalne rynki pracy).
O W ramach obowiqzujqcych dokumentw programowych zakIada si wspieranie OZE, ale gIwnie
wiatru i biomasy. Potrzebne jest jednak odpowiednie wsparcie dla rozwoju hydroenergetyki, ktra
charakteryzuje si wysokq efektywnosciq i sprawnosciq. Powinno si zatem wypracowac
rozwiqzania umozliwiajqce rozwj hydroenergetyki uwzgldniajqcy zalecenia zwiqzane
z zachowaniem ciqgIosci ekologicznej ciekw.
O W zakresie programowania ochrony srodowiska nalezy odchodzic od podziaIu administracyjnego
na rzecz opracowania programw, planw i strategii dla obszarw funkcjonalnoprzestrzennych
(np. zlewni, czy aglomeracji z otoczeniem funkcjonalnym). Podejscie to umozliwi kompleksowe
rozwiqzywanie problemw midzy innymi z zakresu gospodarki odpadami (w tym komunalnymi
osadami sciekowymi), gospodarki wodnosciekowej, a takze minimalizowanie zapotrzebowania na
energi i mozliwosci wykorzystania odnawialnych zrdeI energii, midzy innymi biomasy w
ciepIowniach lokalnych. Programowanie rozwoju w ramach tego typu obszarw umozliwi wiksze
uporzqdkowanie procesw urbanizacyjnych i zmniejszanie presji na obszary dziedzictwa
kulturowego i przyrodniczego.
O ]ak wskazujq przeprowadzone analizy, kluczowe dokumenty dotyczqce ochrony i infrastruktury
srodowiska w znikomym stopniu odnoszq si do diagnozy uwarunkowan spoIeczno

202
]edno z dziaIan osi 2 ,Poprawa srodowiska naturalnego i obszarw wiejskich" Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich
(PROW) 20072013.
___

127
gospodarczych, w tym nie jest analizowany wpIyw na stymulowanie rozwoju spoIeczno
gospodarczego.
O W ramach polityki zwiqzanej z ochronq srodowiska powinno nastqpic wzmocnienie systemu
planowania przestrzennego (w skali wojewdztwa wzmocnienie rangi planu zagospodarowania
przestrzennego, w skali gminy dqzenie do objcia planami miejscowymi jak najwikszej
powierzchni gmin, a przynajmniej tych terenw, ktre bdq podlegaIy przeksztaIceniom).
O W ramach polityki ochrony srodowiska (i oglnie polityki rozwoju) planuje si wzmacnianie i
powikszanie systemu obszarw chronionych (w tym obszarw Natura 2000) i intensywny rozwj
infrastruktury (w tym liniowej). ]ak wskazywano we wczesniejszych opracowaniach gIwnie w
ramach ocen oddziaIywania na srodowisko prowadzic to bdzie do konfliktw, w tym
spoIecznych, o podIozu srodowiskowym. Dlatego istotne jest okreslenie tzw. rusztu ekologicznego
w skali kraju i poszczeglnych regionw. Co istotne, proces ten powinien zostac szeroko
uspoIeczniony i rwnoczesnie powinny powstac strategie negocjacji dla obszarw, na ktrych
konfliktw nie da si uniknqc.
O W ramach usprawniania realizacji polityki ochrony srodowiska powinno byc wzmacniane
instrumentarium dotyczqce gospodarki gruntami, zasobami wodnymi, przyrodniczymi zwikszajqce
operacjonalizacj powstajqcych programw czy planw. Konieczna jest wic budowa i/lub
rozbudowa: systemu informacji Srodowisko, Ceoportalu, Ekoinfonetu, systemu informacji o
odpadach, a takze systemu katastru wodnego i gruntowego. Docelowo, oprcz funkcjonujqcych
krajowych baz danych, kazde wojewdztwo powinno posiadac system informacji przestrzennej, w
ramach ktrego gromadzone bdq takze wszelkie dane dotyczqce polityki rozwoju, w tym polityki
ochrony srodowiska. Problemy zwiqzane z dostpem do danych i informacji w przedmiotowym
zakresie, jak rwniez zarzqdzaniem nimi, zostanq czsciowo rozwiqzane poprzez wdrozenie
wymagan dyrektywy !NSP!RE (2007/2/WE).
O W ramach obowiqzujqcych dokumentw strategicznych istniejq ograniczone mozliwosci
promowania rozwiqzan innowacyjnych i nowatorskich, charakteryzujqcych si wysokq
efektywnosciq ekologicznq i ekonomicznq. Nozliwe jest w ramach kolejnych aktualizacji
umieszczanie w dokumencie odnosnikw do tzw. dobrych praktyk, wraz z podaniem zrdIa
informacji o danych projektach (np. w ramach sprawozdan z realizacji np. KPCO mozliwe jest
zebranie w formie zaIqcznika zestawu dobrych praktyk i ewentualnych inwestycji
demonstracyjnych, majqcych na celu tworzenie efektu zachty, powinno to dotyczyc szczeglnie
rozwiqzan kompleksowych).
O W ramach wdrazania polityki rozwoju i polityki ochrony srodowiska kluczowe jest korelowanie
celw wielu polityk sektorowych. Dlatego za istotnq nalezy uznac intensyfikacj prac w zakresie
opracowania i/lub przyjcia do realizacji i wdrazania: Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania
Kraju, Polityki miejskiej, Narodowej Strategii Cospodarowania Wodami, Programu kompleksowego
zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla kraju i obszarw problemowych np. ZuIaw.
Powyzsze wnioski stanowiq przesIanki do sformuIowania nastpujqcych rekomendacji dotyczqcych
wdrazania polityki ochrony srodowiska:
O Doprowadzenie do peInej transpozycji prawa wsplnotowego (szczeglnie w zakresie gospodarki
odpadami).
O Skorelowanie zapisw polityki przestrzennej (w tym miejskiej) z politykq ochrony srodowiska,
szczeglnie w zakresie obszarw funkcjonalnoprzestrzennych.
O Dalsze porzqdkowanie dokumentw strategicznych dotyczqcych ochrony i infrastruktury
srodowiska (powinno si dqzyc do mniejszej liczby dokumentw na rzecz opracowan bardziej
kompleksowych).
O Dostosowanie systemu programowania ochrony srodowiska do skali ponadlokalnej (w ramach
zlewni lub innych obszarw funkcjonalnoprzestrzennych).
O Wzmacnianie systemu planowania przestrzennego - na poziomie operacyjnym premiowanie
posiadania planu zagospodarowania przestrzennego.
RAPORT POLSKA 2011
128
O Okreslenie pozqdanej sekwencji dziaIan w zakresie rozwiqzania najistotniejszych problemw
dotyczqcych ochrony i infrastruktury srodowiska (w tym o ile to mozliwe - zintensyfikowanie
dziaIan dokumentacyjnych jako warunkujqcych wdrazanie).
O Wprowadzenie obowiqzku monitoringu przyrodniczego (np. w ramach projektw badawczych) na
obszarach, gdzie przeprowadzono inwestycje infrastrukturalne (np. drogi, duze zbiorniki wodne,
fermy wiatrowe) w celu okreslenia skutecznosci zaplanowanych i podjtych dziaIan
minimalizujqcych skutki przyrodnicze.
O !ntensyfikacja dziaIan adaptacyjnych w zakresie przeciwdziaIania negatywnym skutkom zarwno
suszy, jak i powodzi racjonalne prowadzenie gospodarki wodnej, w tym retencjonowanie wd
powierzchniowych, jak i podziemnych, w celu Iagodzenia pojawiajqcych si wezbran i
wspomagania w okresie suszy. Niezwykle istotne jest tez podejmowanie dziaIan polegajqcych na
oszczdzaniu wody i zmniejszeniu jej poboru, co sprowadzac si bdzie do ograniczenia jej
deficytu.
O Wdrazanie i promowanie mozliwie najszerszego udziaIu spoIeczenstwa w programowaniu rozwoju
(co moze niwelowac potencjalne konflikty na etapie realizacji).

___

123
7. ROZWO] OBSZAROW N!E]SK!CH
Diagnoza i problemy rozwoju obszarw miejskich
We wspIczesnej gospodarce coraz wikszego znaczenia nabierajq miasta
203
, ktre stajq si gIwnymi
centrami rozwoju. Przede wszystkim dotyczy to miast najwikszych, ale takze miast sredniej wielkosci,
ktre choc o ograniczonym zasigu oddziaIywania, sq bardzo istotne z punktu widzenia tworzenia
warunkw dla zrwnowazonego rozwoju kraju wykorzystujqcego policentrycznq struktur osadniczq.
Napa 6. Struktura osadnicza Polski

ZrdIo: Sleszynski P., Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Ninisterstwo Rozwoju Regionalnego, !nstytut
Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa 2010

203
Przez miasto rozumie si wyodrbnionq pod wzgldem prawnoadministracyjnym jednostk/obszar posiadajqcy status miasta
nadany aktem prawnym. Status miasta dla gminy lub miejscowosci bdqcej czsciq gminy nadaje Rada Ninistrw w drodze
rozporzqdzenia, a przepisy regulujqce postpowanie w tym zakresie zawarte sq w ustawie z dnia 8 marca 1330 r.
o samorzqdzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142 poz.1S31, z pzn. zm.) oraz wydanym na podstawie art. 4b ust. 4 tej
ustawy Rozporzqdzeniu Rady Ninistrw z dnia 3 sierpnia 2001 r. w sprawie trybu postpowania przy skIadaniu wnioskw
dotyczqcych tworzenia, Iqczenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin, nadawania gminie lub miejscowosci statusu
miasta, ustalania i zmiany nazw gmin i siedzib ich wIadz oraz dokumentw wymaganych w tych sprawach (Dz. U. Nr 86, poz.
343, z pzn. zm.).
RAPORT POLSKA 2011
130
Obszary miejskie w Polsce
W Polsce, zgodnie z podziaIem administracyjnym, w 2010 r. znajdowaIy si 303 miasta (o 12 wicej
niz w 2007 r.), a zameldowanych w nich byIo ponad 23 mln mieszkancw (co stanowi prawie 61
ludnosci kraju)
204
. Sposrd nich 8 zostaIo zaliczonych do najwikszych osrodkw Unii Europejskiej,
tzw. NECA
20S
. Sq to Warszawa, Krakw, Trjmiasto (CdanskCdyniaSopot), WrocIaw, Poznan,
konurbacja grnoslqska (Katowice wraz z 13 miastami wchodzqcymi w skIad Crnoslqskiego Zwiqzku
Netropolitalnego
206
), Ldz i Szczecin. Zamieszkuje je prawie 20 ludnosci kraju, w tym Warszaw
4,S (co wskazuje, ze w porwnaniu do innych krajw Unii Europejskiej, w Polsce nie wystpuje
nadmierna dominacja stolicy). Struktura systemu osadniczego w Polsce jest stosunkowo
zrwnowazona, co oznacza duzy stopien policentrycznosci sieci osadniczej (jeden z
najwyzszych w Europie). ]ednoczesnie, osrodki miejskie w Polsce nie sq rwnomiernie rozIozone
przestrzennie - zachodnie obszary kraju charakteryzuje znacznie wiksza gstosc miast
malejqca ku wschodowi. Niasta zajmujq w Polsce obszar 21,S tys. km
2
i generalnie ich
powierzchnia w ostatnich latach rosIa (od 2007 r. o ponad 120 km
2
), przy jednoczesnym spadku liczby
ich ludnosci (od 2007 r. o prawie 40 tys. osb). Nalezy pamitac, ze na fakt ten ma jednak wpIyw
generalny spadek liczby ludnosci caIego kraju - emigracje i malejqcy przyrost naturalny - oraz
przenoszenie si ludnosci z centrw miast do ich stref podmiejskich.
Napa 7. Zmiany liczby ludnosci w miastach Polski w latach 20002008
ZrdIo: WcIawowicz C., Charakterystyka gIwnych trendw i zmian w rozwoju obszarw miejskich Polski, ekspertyza na
zlecenie Ninisterstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010

204
Bank Danych Lokalnych CUS.
20S
Za: ESPON 111. Potentials for polycentric development in Europe. Final report. August 2004: W ramach projektu ESPON
duze, europejskie osrodki miejskie zostaIy ocenione pod kqtem kilku wskaznikw (m.in. liczby ludnosci, konkurencyjnosci,
dostpnosci i gospodarki opartej na wiedzy), a nastpnie podzielone na S kategorii: wzIy globalne (w Europie jedynie
Londyn i Paryz), NECA 1 - 17 osrodkw miejskich, ktre osiqgnIy najwyzsze wskazniki we wszystkich badanych kategoriach
(wsrd nich: Frankfurt, Nadryt, Rzym, Amsterdam i in.), NECA 2 - 8 osrodkw miejskich, ktre osiqgnIy nizsze wskazniki w
jednej lub dwch badanych kategoriach (m.in.: Ateny, Dublin, Oslo), NECA 3 - 26 osrodkw miejskich z reguIy mniejszych
od wczesniej wymienionych, mniej konkurencyjnych i sIabiej dostpnych (m.in.: Praga, Warszawa, Budapeszt, BratysIawa)
oraz NECA 4 - 23 pozostaIe najwiksze europejskie osrodki miejskie, a wsrd nich 7 polskich.
206
W skIad Crnoslqskiego Zwiqzku Netropolitalnego wchodzq: Katowice, Bytom, Chorzw, Cliwice, NysIowice, Piekary Slqskie,
Ruda Slqska, Siemianowice Slqskie, SwitochIowice, Tychy, Zabrze, Dqbrowa Crnicza, Sosnowiec i ]aworzno.
___

131
WspIczesnie w Polsce obserwuje si nastpujqce trendy demograficzne:
depopulacja maIych miast lezqcych poza wpIywami obszarw metropolitalnych
207
- gIwnie
obszarw Polski wschodniej, Sudetw, Crnego Slqska, woj. Idzkiego oraz Pomorza, utrzymanie
tego trendu moze stworzyc problemy dalszego rozwoju na wielu obszarach kraju,
suburbanizacja - zmniejszanie si liczby ludnosci obszarw centralnych czsci najwikszych miast
- przy jednoczesnym wzroscie liczby ludnosci w miejscowosciach poIozonych wokI nich
(szczeglnie dotyczy to miast zachodniej i centralnej Polski - m.in. Poznania, WrocIawia,
Warszawy, Bydgoszczy, Torunia), zjawisko to czsto przybiera form niekontrolowanego
rozprzestrzeniania si obszarw miejskich (tzw. urban sprawl - rozlewania si miast),
koncentracja ludnosci w obszarach metropolitalnych, a lokalnie - w miastach sredniej wielkosci,
najwikszy wzrost ludnosci w gminach miejskich, miejskowiejskich i wiejskich znajdujqcych si w
obszarach funkcjonalnych najwikszych miast (Warszawy, Poznania, Trjmiasta, WrocIawia,
Krakowa, Rzeszowa, BiaIegostoku),
systematyczne starzenie si ludnosci miejskiej (wskaznik obciqzenia demograficznego
208
wynisI w
2004 r. S2,3 w 2007 r. S1,6, a w 2010 r. wzrsI do S3,3),
pozostanie obszarw metropolitalnych i duzych miast w ich granicach funkcjonalnych gIwnymi
osrodkami przyciqgajqcymi migrantw (przy czym poza obszarem metropolitalnym Warszawy
migracje do pozostaIych osrodkw majq charakter bardziej regionalny).

Napa 8. Wzrost liczby ludnosci w Polsce (na poziomie powiatw w latach 1338-2008)

ZrdIo: OECD (2011), OECD Urban Policy Reviews. Poland 2011. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/3783264037834
en

207
W niniejszym opracowaniu terminy metropolie/obszary metropolitalne odnoszq si do 8 osrodkw sklasyfikowanych w
ramach projektu ESPON jako europejskie NECA.
208
Wskaznik prezentujqcy liczb osb w wieku nieprodukcyjnym na 100 osb w wieku produkcyjnym, dane CUS.
RAPORT POLSKA 2011
132
Napa 3. Zlewnie migracyjne miast wojewdzkich, 2008 r.
ZrdIo: Komornicki T., Korcelli P., Sleszynski P., Swiqtek D., SiIka P., 2003

Sytuacja gospodarcza obszarw miejskich
W okresie 20042008 r. najwyzszy wzrost poziomu rozwoju gospodarczego odnotowano gIwnie w
nastpujqcych podregionach
203
miastach: Warszawie (do 326 sredniego PKB na mieszkanca dla
Polski), Poznaniu, WrocIawiu, Krakowie, podregionie katowickim
210
, Lodzi i Szczecinie (od 134 do
128 sredniej krajowej). Wysoko uplasowaIy si takze podregiony: legnickogIogowski (za sprawq
ZagIbia Niedziowego i ponad 4krotnego wzrostu swiatowych cen miedzi - 200 sredniego PKB na
mieszkanca dla Polski), warszawskizachodni, tyski, poznanski, trjmiejski, gliwicki, wrocIawski i
bydgoskotorunski, a wic regiony konurbacji grnoslqskiej, Trjmiasto (CdanskCdyniaSopot) i
obszary funkcjonalne wielkich miast. Osiem podregionw miejskich (obszarw sklasyfikowanych jako
polskie NECA) w 2008 r. generowaIo 31 PKB caIego kraju.
Stopa bezrobocia w miastach wg BAEL wynosiIa w 2010 r. 3,8 (3,3 w 2007 r.). Liczba podmiotw
gospodarczych wpisanych do rejestru RECON na 10 tys. mieszkancw w miastach w 2010 r. to 1 2S2
(w porwnaniu do 1 024 dla caIej Polski i 668 dla obszarw wiejskich).
211

Wskazniki gospodarcze charakteryzujqce polskie NECA ksztaItujq si nastpujqco
212
:
srednia wielkosc wartosci dodanej brutto na 1 pracujqcego w 2008 r. wynosiIa 38 S81 zI,
najwyzszq wartosciq charakteryzowaIa si Warszawa - prawie 140 tys. zI, na drugim miejscu
Poznan - nieco ponad 100 tys. zI, dla porwnania srednia wartosc per capita dla Polski wynosiIa
78 778 zI,
srednia przecitnego, miesicznego wynagrodzenia
213
brutto w 2010 r. wynosiIa 3 837 zI (3 22S zI
w 2007 r.), na pierwszym miejscu znalazIa si Warszawa - 4,7 tys. zI, na drugim podregion
katowicki - okoIo 4 tys. zI, nizsze od sredniej krajowej wynagrodzenie utrzymuje si w Lodzi - w
2003 r. byIo to 3 243 zI, dla porwnania w Polsce wynosiIo ono 3 43S zI,

203
NUTS 3.
210
W skIad podregionu katowickiego (NUTS3) wchodzq: Katowice, NysIowice, Ruda Slqska, SwitochIowice, Chorzw,
Siemianowice Slqskie. PozostaIe miasta konurbacji grnoslqskiej rozlokowane sq w kilku innych podregionach, co utrudnia
przedstawienie danych dla caIego tego obszaru. Tym samym nalezy pamitac o tym, ze faktyczne wskazniki dla konurbacji
sq wyzsze niz dane prezentowane jedynie dla podregionu katowickiego.
211
212
!bidem.
213
Dane dotyczq wynagrodzen w podmiotach gospodarczych o liczbie pracujqcych powyzej 3 osb, wg faktycznego miejsca
pracy.
___

133
srednia stopa bezrobocia rejestrowanego w 2010 r. wynosiIa 6,0S (4,3
214
w 2007 r.),
najnizsza stopa bezrobocia notowana byIa w Warszawie - 3,4, najwyzsza w Szczecinie 3,6 i
Lodzi 10,0, dla porwnania - w Polsce wynosiIa ona 12,3.
Analiza rozmieszczenia siedzib firm pozwala zauwazyc istotnq rol duzych miast, ktre wraz ze swoim
otoczeniem stanowiq gIwne bieguny rozwoju przedsibiorczosci. Koncentracja wielu osrodkw
zarzqdzania przedsibiorstwami w Warszawie pokazuje rzeczywisty poziom dominacji stolicy w
ukIadzie przestrzennym kraju. Na kolejnych miejscach znajdujq si pozostaIe osrodki NECA oraz PIock
(ze wzgldu na siedzib PKN Orlen). Przeprowadzone w 2007 r. badania wykazaIy, ze 10
najwikszych osrodkw miejskich w Polsce koncentrowaIo SS oglnej liczby firm, 73
ich przychodw, zatrudniajqc 66 pracujqcych
21S
.
Zmiany w miastach wywoIane procesem deindustrializacji, poIqczone ze zmianami strukturalnymi i
recesjq gospodarczq sq ciqgle jeszcze widoczne i stanowiq istotny problem gospodarczy. Dotyczy to
szczeglnie miast sredniej wielkosci, ktre w przeszIosci peIniIy wazne funkcje gospodarcze (oparte
zbyt jednostronnie na produkcji przemysIowej) czy administracyjne - miasta Crnego Slqska, miasta
poIozone w regionach poza bezposrednim oddziaIywaniem obszarw metropolitalnych, zwIaszcza te
we wschodniej i pInocnej czsci kraju.
Z badan !BnCR
216
wynika, ze wsrd podregionw o najwyzszej atrakcyjnosci inwestycyjnej dla
dziaIalnosci przemysIowej znajdujq si dwa obszary poIozone na poIudniu Polski: jeden uksztaItowany
wokI Crnego Slqska i zachodniej NaIopolski, drugi wokI WrocIawia i WaIbrzycha (osrodkw
przemysIowych Dolnego Slqska). Tym, co zadecydowaIo o ich atrakcyjnosci jest dIuga tradycja
przemysIowa, specjalistyczny rynek pracy oraz wzgldnie dobra dostpnosc komunikacyjna.
W zakresie atrakcyjnosci inwestycyjnej dla dziaIalnosci usIugowej na pierwszych miejscach znajdujq
si podregionymiasta (Idzki, warszawski, katowicki, krakowski, bydgoskotorunski, poznanski,
wrocIawski, trjmiejski, waIbrzyski, rzeszowski i bielski) jako te dysponujqce duzymi zasobami
pracownikw o wysokich kwalifikacjach, duzymi rynkami zbytu, dobrq dostpnosciq komunikacyjnq
oraz infrastrukturq gospodarczq.
Podobnie przedstawia si sytuacja dla dziaIalnosci zaawansowanych technologii, przy czym
koncentracja tej dziaIalnosci poza metropoliami dotyczy takze osrodkw, w ktrych zlokalizowana jest
wysoko wyspecjalizowana produkcja o duzej skali oraz oferowane sq dodatkowe korzysci w postaci np.
stref ekonomicznych. Analiza rozmieszczenia osrodkw innowacji
217
pokazuje, ze w 2003 r. istniaIo w
Polsce 717 osrodkw tego typu, z czego ponad 32 z nich skoncentrowanych byIo na obszarach
aglomeracji miejskich. DziaIalnosc badawczorozwojowa koncentruje si takze w miastach
zlokalizowanych w dobrze rozwinitych regionach. W 2003 r. udziaI piciu wojewdztw o najwikszych
nakIadach na B+R - mazowieckiego, slqskiego, maIopolskiego, wielkopolskiego i dolnoslqskiego (a de
facto aglomeracji zlokalizowanych na ich terenie) wynosiI 7S w tym 33 przypadaIo na metropoli
warszawskq. Regionalna koncentracja srodkw na B+R zmniejszyIa si nieco po akcesji Polski do Unii
Europejskiej (w 2003 r. udziaI S wojewdztw wynosiI 77, a na miejscu woj. dolnoslqskiego byIo woj.
Idzkie).
218

Sytuacja spoIeczna obszarw miejskich
WedIug szacunkw, w 2008 r. w miastach wyksztaIcenie wyzsze posiadaIo 23 ludnosci, srednie (z
przewagq kobiet) prawie 40, zasadnicze zawodowe 20, a gimnazjalne 4,S
213
. Nizszy poziom
wyksztaIcenia ludnosci w maIych miastach wynika z ich sIabego poziomu rozwoju gospodarczego i

214
Stan w dniu 31 grudnia.
21S
WcIawowicz C., Lotocka N., Baucz A. (red.): Rozwj miast w Polsce. Raport wprowadzajqcy NRR opracowany na potrzeby
przygotowania Przeglqdu OECD Krajowej Polityki Niejskiej w Polsce. Ninisterstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010
216
Analizy prowadzone od kilku lat przez !nstytut Badan nad Cospodarkq Rynkowq (!BnCR) z Cdanska dotyczq atrakcyjnosci
inwestycyjnej rozumianej jako: ,.zdolnosc skIonienia do inwestycji, poprzez oferowanie kombinacji korzysci lokalizacyjnych
mozliwych do osiqgnicia w trakcie prowadzenia dziaIalnosci gospodarczej".
217
Raport o Osrodkach !nnowacji i Przedsibiorczosci w Polsce, Stowarzyszenie Organizatorw Osrodkw !nnowacji i
Przedsibiorczosci w Polsce we wspIpracy z Polskq Agencjq Rozwoju Przedsibiorczosci. Za osrodki innowacji uznano: 23
parki technologiczne, 23 inicjatywy parkowe, 17 inkubatorw technologicznych, S1 akademickich inkubatorw
przedsibiorczosci, 46 inkubatorw przedsibiorczosci, 87 centrw transferu technologii, 3 funduszy kapitaIu zalqzkowego, 7
sieci anioIw biznesu, 82 lokalne i regionalne fundusze pozyczkowe, S4 fundusze porczen kredytowych, 318 osrodkw
szkoleniowo doradczych i informacji.
218
Obliczenia wIasne na podstawie danych CUS.
213
WcIawowicz C., Lotocka N., Baucz A. (red), wyd. cyt.
RAPORT POLSKA 2011
134
staIego odpIywu ludnosci lepiej wyksztaIconej i przedsibiorczej, przede wszystkim w mIodszych
grupach wiekowych (2030 lat). Znaczna ich czsc przenosi si do duzych miast wzbogacajqc ich
kapitaI ludzki. Statystyki pokazujq, ze poziom wyksztaIcenia jest wprost proporcjonalny do wielkosci
gminy. Wysoki udziaI ludnosci z wyksztaIceniem wyzszym wystpuje w najwikszych
miastach - osrodkach akademickich i gminach poIozonych wokI nich: przede wszystkim Warszawy,
Krakowa, Poznania, WrocIawia, Trjmiasta, ale takze i srednich osrodkw miejskich m.in. Olsztyna,
Kielc, BiaIegostoku, Lublina i Zielonej Cry.
Do pokazania jakosci kapitaIu spoIecznego mozna uzyc dwch wskaznikw: funkcjonowania instytucji
pozarzqdowych i udziaIu w wyborach. Obszary miejskie cechujq si duzq aktywnosciq w zakresie
dziaIalnosci !!! sektora. Na terenie 16. stolic wojewdztw dziaIa ponad 3S wszystkich organizacji
pozarzqdowych w Polsce, a niemal poIowa zlokalizowana jest w miastach powyzej 100 tys.
mieszkancw. W miastach wiksza od sredniej jest takze frekwencja wyborcza. Podczas wyborw do
Sejmu w 2007 r. najwikszq zanotowano w Warszawie 73, Poznaniu 63 i Cdansku 67 (srednia
krajowa wynosiIa S3)
220
.
Zgodnie z badaniem Diagnoza SpoIeczna 2003
221
najwikszy zasig ubstwa charakteryzuje obszary
wiejskie oraz miasta do 20 tys. mieszkancw. Najlepsze warunki i jakosc zycia charakteryzuje miasta
najwiksze, najnizsze wskazniki zas majq miasta najmniejsze i obszary wiejskie. ]ednoczesnie
najwiksze osrodki miejskie charakteryzuje najwiksza gIbokosc ubstwa. Rznice w jakosci zycia i
potencjale rozwojowym pomidzy poszczeglnymi dzielnicami duzych miast sq czsto wiksze niz
rznice pomidzy obszarami wiejskimi i miejskimi.
Wikszosc problemw spoIecznych, w tym bezdomnosc i inne formy wykluczenia spoIecznego,
koncentruje si w miastach. Swiadczy o tym m.in. udziaI wydatkw na pomoc spoIecznq w
budzetach gmin - w miastach wynoszq one 1S, a w miastach maIych przekraczajq nawet 20. W
duzych miastach dominujq swiadczenia opiekuncze lub finansowe na sprawowanie opieki, co
wskazuje na to, ze problemy spoIeczne wynikajq tam ze zjawiska demograficznego - starzenia si
ludnosci. W mniejszych miastach, gdzie swiadczeniami objtych jest nawet 10 mieszkancw,
gIwnym powodem ich wypIacania jest ubstwo bdqce wynikiem chronicznego bezrobocia, a wic
czynnika ekonomicznego.
222

Osrodki miejskie szczycq si bogatym dziedzictwem kulturowym oraz stanowiq skupisko takich
instytucji kultury jak: muzea, galerie, teatry i instytucje muzyczne, w tym filharmonie i opery (w sumie
okoIo 1,3 tys. placwek). Ponadto w miastach dziaIa poIowa z funkcjonujqcych w Polsce bibliotek i
domw kultury (ponad 6 tys. placwek). Niasta sq jednoczesnie siedzibq przedsibiorstw dziaIajqcych
w sferze przemysIw kultury i kreatywnych (przemysI wydawniczy, filmowy, muzyczny, reklama,
wzornictwo, architektura), postrzeganych jako katalizatory innowacyjnosci i kreatywnosci. W
osrodkach miejskich odbywa si najwicej spektakli, koncertw, wystaw, ktre tworzq wizerunek
miasta, wpIywajq na jakosc zycia mieszkancw i przyciqgajq turystw. Na przykIad Wawel co roku
odwiedza 2,S mln turystw z caIego swiata, Centrum Nauki Kopernik, tylko w ciqgu 8 miesicy jego
dziaIalnosci, odwiedziIo ponad 0,S mln osb, a odrestaurowane krakowskie Sukiennice w ciqgu
pierwszego kwartaIu dziaIalnosci - 78,S tys. osb.

Netropolie i inne duze miasta sq osrodkami usIug wyzszego rzdu obsIugujqcymi znaczne obszary
kraju i peIniqcymi istotnq rol w zaspokajaniu rznorodnych potrzeb spoIecznych (gIwnie w zakresie
szkolnictwa wyzszego, specjalistycznej ochrony zdrowia, kultury, mediw, sqdownictwa, administracji).
W zakresie dostpnosci przestrzennej usIug poszczeglne tereny w Polsce poIozone sq w promieniu
100 km od osrodkw wojewdzkich.

Stan srodowiska naturalnego na obszarach miejskich
Od 1383 r. Polska wdrozyIa wiele dziaIan zmierzajqcych do poprawy jakosci srodowiska oraz norm
zwiqzanych z wytwarzaniem energii. Po przystqpieniu do Unii Europejskiej poczyniIa rwniez znaczne
inwestycje w technologi oczyszczania sciekw oraz transport i redukcj odpadw.

220
!bidem.
221
Czaplinski ]., Panek T. (red.) Diagnoza SpoIeczna 2003. Warunki i jakosc zycia Polakw. Raport. Rada Nonitoringu
SpoIecznego. Wyzsza SzkoIa Finansw i Zarzqdzania w Warszawie.
222
Porwnaj: ZaIozenia programu dziaIania Zwiqzku Niast Polskich na v! kadencj, Poznan 34.03.2011.
___

13S
Obecnie jednym z kluczowych priorytetw dla infrastruktury srodowiskowej jest poprawa zasigu i
jakosci dziaIania oczyszczalni sciekw. W 2010 r. 88,6 (88,03 w 2003 r.) ludnosci miast (ponad 20
mln osb) korzystaIo z oczyszczalni sciekw (od 2007 r. zanotowano w tym zakresie wzrost o 2 p.p.),
a 8S,8 w 2003 r. z sieci kanalizacyjnej (o okoIo 1 p.p. wicej niz w 2007 r.). W 2010 r. wsrd
polskich miast NECA najnizszy odsetek oczyszczanych sciekw przemysIowych i komunalnych w
caIkowitej ilosci sciekw charakteryzowaI Warszaw (64,6) oraz podregion katowicki (72,S), a
najwyzszy - 100 - WrocIaw.
223

Stan jakosci wd w Polsce, pomimo stopniowej poprawy w ostatnich latach, jest niezadowalajqcy i
odbiega od standardw Unii Europejskiej. Powolny postp w poprawie jakosci wd w polskich rzekach
wynika z wciqz maIego udziaIu oczyszczalni pozwalajqcych na trzystopniowe oczyszczanie sciekw
224
.
Niepokojqce jest takze wysokie zuzycie wody w sytuacji narastajqcych niedoborw i pespektywy
stepowienia centralnych czsci Polski, bowiem zasoby wodne Polski sq maIe - srednio okoIo 1660 m
3

na mieszkanca rocznie, co stanowi 1/3 ilosci wody przypadajqcej na mieszkanca Europy Zachodniej.
22S

Drugq istotnq kwestiq dla miejskiej infrastruktury srodowiskowej jest kierowanie wikszej ilosci
odpadw ze skIadowisk do dalszej obrbki. Choc generalnie Polska zmniejszyIa odsetek skIadowanych
odpadw komunalnych z okoIo 37 w 2003 r. do okoIo 71 w 2008 r., a ilosc wytwarzanych
odpadw komunalnych na jednego mieszkanca w Polsce jest stosunkowo niewielka w porwnaniu z
np. innymi krajami OECD (320 kg na jednego mieszkanca rocznie w porwnaniu ze srednio S60 kg na
jednego mieszkanca rocznie w krajach OECD), to jednak problemem jest nadal wysoki odsetek
skIadowania odpadw. Tylko niecaIy 1 odpadw jest objty spalaniem, a niecaIe 3
unieszkodliwianiu biologicznemu w kompostowniach
226
.
Kolejnym priorytetem jest zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia powietrza, choc generalnie jego
jakosc w Polsce okreslana jest jako dobra. CIwnym zrdIem zanieczyszczenia jest tzw. niska emisja
pochodzqca z sektora bytowokomunalnego, transportu i przemysIu. W 2008 r. najwiksze
zanieczyszczenie dotyczyIo 1S0 miast, na terenie ktrych koncentrowaIo si 67,7 krajowej emisji
zanieczyszczen pyIowych i 64,4 zanieczyszczen gazowych
227
.
Wykres SS. Zanieczyszczenie powietrza w niektrych miastach w Polsce
UdziaI powiatw/miast w emisji do atmosfery zanieczyszczen z zakIadw szczeglnie uciqzliwych w Polsce (2003 r., )

ZrdIo: OECD (2011), OECD Urban Policy Reviews. Poland 2011. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/3783264037834en

Na stan srodowiska naturalnego w miastach wpIywa takze rosnqca presja urbanizacyjna na niektrych
obszarach cennych przyrodniczo. Dotyczy to zwIaszcza zabudowy mieszkaniowej o duzych walorach
rekreacyjnych oraz niekontrolowanego rozprzestrzeniania si duzych miast na terenach chronionych
poIozonych w ich otoczeniu. Prowadzi to czsto do zajmowania siedlisk cennych przyrodniczo,

223
224
WcIawowicz C., Lotocka N., Baucz A. (red.): wyd. cyt.
22S
!bidem.
226
OECD (2011), OECD Urban Policy Reviews. Poland 2011. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/3783264037834en
227
WcIawowicz C., Lotocka N., Baucz A. (red.): wyd. cyt.
RAPORT POLSKA 2011
136
niszczenia krajobrazu, Iadu przestrzennego oraz przerywania sieci powiqzan ekologicznych. Na koniec
2003 r. w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego przewidziano przeznaczenie
gruntw rolnych na cele nierolnicze w wysokosci S36,S tys. ha, co stanowiIo 1,72 powierzchni kraju.
W miastach na prawach powiatu wskaznik ten wynisI 2,2, w innych gminach miejskich - 3,3, w
gminach miejskowiejskich - 0,8 i w gminach wiejskich - 3,4. Szczeglnie niepokojqcy jest ten
ostatni wysoki wskaznik, swiadczqcy o wysokiej presji inwestycyjnej i (lub) podazy gruntw, jak
wskazujq analizy kartograficzne, zwIaszcza w strefach podmiejskich
228
.
Wykres S6. Porwnanie tempa przyrostu powierzchni obejmujqcej obowiqzujqce plany miejscowe z
tempem przyrostu powierzchni, dla ktrych zmieniono przeznaczenie gruntw na cele
nierolnicze w latach 20042003 (2004=100)

ZrdIo: Sleszynski P. (koordynacja), Komornicki T., Stpniak N., Dergowska A., Zielinska B., Analiza stanu i uwarunkowan prac
planistycznych w gminach na koniec 2003 r., opracowanie wykonane dla Departamentu Cospodarki Przestrzennej Ninisterstwa
!nfrastruktury, skrt, !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, czerwiec 2011

!nfrastruktura transportowa, dostpnosc obszarw miejskich
]ednym z czynnikw, ktre w najwikszym stopniu ograniczajq rozwj Polski jest sIabo rozwinita
infrastruktura transportowa, ktra nie speInia swojego zadania Iqczenia osrodkw miejskich i
integrowania sqsiadujqcych w ich ramach obszarw.
W zakresie infrastruktury drogowej w Polsce szczeglnie istotnymi sIabosciami z punktu widzenia
rozwoju miast sq:
brak sieci drg umozliwiajqcych sprawne przejazdy w miastach i ich otoczeniu (brak obwodnic
oraz krajowe i wojewdzkie drogi przebiegajqce przez centra miast),
niska jakosc poIqczen pomidzy najwikszymi miastami (brak infrastruktury drogowej szybkiego
ruchu, niska jakosc poIqczen kolejowych).
W zakresie dostpnosci osrodkw miejskich analizy przeprowadzone na potrzeby Koncepcji
Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
223
wskazujq, ze najwikszq liczbq ludnosci zamieszkaIq w
obrbie izochrony 60 min. charakteryzujq si Katowice i Warszawa, a w komunikacji kolejowej
Krakw. W obrbach izochron 60 min. wzgldem wszystkich osrodkw wojewdzkich znajduje si
obecnie prawie 60 ludnosci kraju. Najwikszq dostpnosc drogowq i kolejowq sposrd duzych miast
majq Ldz i Warszawa.

228
Sleszynski P. (koordynacja), Komornicki T., Stpniak N., Dergowska A., Zielinska B.: Analiza stanu i uwarunkowan prac
planistycznych w gminach na koniec 2003 r. Opracowanie wykonane dla Departamentu Cospodarki Przestrzennej
Ninisterstwa !nfrastruktury. !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, czerwiec 2011 r.
223
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Projekt. NRR, Warszawa, 18 maja 2010 r.
___

137
Napa 10. Drogowa i kolejowa dostpnosc osrodkw wojewdzkich w 2008 r.
Drogowa dostpnosc komunikacyjna Kolejowa dostpnosc komunikacyjna

ZrdIo: Komornicki T., Sleszynski P., SiIka P., Stpniak N., Wariantowa analiza dostpnosci w transporcie lqdowym, ekspertyza
do Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 20082033, !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN,
Warszawa 2008
Cstosc sieci drogowej w miastach jest dobra, gorzej przedstawiajq si jej parametry techniczno
uzytkowe. W 2008 r. odsetek osb obsIugiwanych przez zakIady komunikacji miejskiej wynosiI 77
ogIu ludnosci miast. Struktura korzystania z transportu publicznego rzni si jednak w zaleznosci od
wojewdztwa. Najwiksze odsetki (powyzej 30) ludnosci korzystajqcej z transportu publicznego
zostaIy odnotowane w wojewdztwie slqskim - 33,4, Idzkim, maIopolskim, mazowieckim i
pomorskim. Najnizszy poziom wykorzystania komunikacji miejskiej zostaI odnotowany w
wojewdztwie lubuskim - S0,4.
230

Niezaleznie od popularnosci komunikacji miejskiej, liczba osb zmotoryzowanych szybko rosnie, co ma
swoje konsekwencji dla natzenia ruchu na drogach, infrastruktury czy srodowiska naturalnego. Bez
znacznych modernizacji, nowych poIqczen w ramach transportu publicznego, nowych sieci drg, a
zwIaszcza obwodnic, dojazdy do miejsca pracy oraz podrze do miast z sqsiadujqcych terenw bdq
coraz bardziej uciqzliwe.
WspIpraca ]ST na obszarach funkcjonalnych najwikszych miast
Na przestrzeni ostatnich lat mozna zaobserwowac oglnopolski trend do podejmowania oddolnych
inicjatyw w zakresie wspIpracy jednostek samorzqdu terytorialnego na obszarach metropolitalnych,
co wskazuje na zapotrzebowanie na tego typu rozwiqzania. Na terenie kraju dziaIa juz kilka
porozumien i stowarzyszen metropolitalnych, m.in. najpeIniej umocowany prawnie Crnoslqski
Zwiqzek Netropolitalny Netropolia Silesia - dwumilionowa konurbacja, skIadajqca si z 14 miast na
prawach powiatu
231
.

230
OECD (2011), OECD Urban Policy Reviews. Poland 2011, wyd. cyt.
231
www.gzm.org.pl
RAPORT POLSKA 2011
138
Napa 11. Formy i zasig integracji metropolitalnej w Polsce (stan: maj 2010 r.)

ZrdIo: Zielona Ksiga aglomeracji poznanskiej, Centrum Badan Netropolitalnych, Uniwersytet Adama Nickiewicza w Poznaniu,
Poznan, maj 2010

Samorzqd kazdej gminy poIozonej w obszarze metropolitalnym realizuje swoje zadania w zakresie
planowania spoIecznogospodarczego, jednakze planowanie to odbywa si czsto bez wspIpracy, czy
konsultacji z samorzqdami gmin sqsiednich. W efekcie na obszarze tym powstaje wiele lokalnych
planw przestrzennych, ktre nie zawsze sq spjne i skorelowane ze sobq nawzajem. W rezultacie
realizacja projektw priorytetowych z punktu widzenia caIego obszaru metropolitalnego napotyka duze
trudnosci. Uregulowanie zagadnienia, jakim jest rozwj obszarw metropolitalnych jest rzeczq
niezbdnq, choc trudnq i wymagajqcq wielopoziomowej wspIpracy. W ramach obszaru
metropolitalnego konieczny jest konsensus pomidzy wszystkimi poziomami samorzqdu - gminami,
powiatami i wojewdztwami.

Rozwj obszarw miejskich w kontekscie zapisw dokumentw strategicznych

Strategia Rozwoju Kraju 2007201S (SRK) oraz Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 20102020.
Regiony, miasta, obszary wiejskie (KSRR) okreslajq kilka najwazniejszych celw i kierunkw rozwoju
obszarw miejskich definiujqc jednoczesnie rozwj metropolii jako jeden z kluczowych warunkw dla
osiqgania celw rozwojowych caIej Polski. Wsrd nich mozna wymienic:
a. peIniejsze wykorzystanie potencjaIu endogenicznego najwazniejszych osrodkw miejskich,
b. wzmocnienie powiqzan pomidzy metropoliami a otaczajqcymi je terenami wiejskimi i maIymi
miasteczkami oraz powiqzan sieciowych pomidzy najwazniejszymi osrodkami miejskimi,
c. wyrwnywanie szans rozwojowych miejskich obszarw problemowych,
d. wzmacnianie procesu odbudowy gospodarczego potencjaIu maIych miast i miasteczek,
e. wspieranie rozwoju mieszkalnictwa.

Analizujqc postpy w zakresie realizacji celw dotyczqcych rozwoju obszarw miejskich zapisanych w
SRK oraz KSRR nalezy miec na uwadze krtki czas, jaki minqI od ich ustanowienia. Zmiany, jakie sq w
nich zakIadane to wyzwania na co najmniej kilka, a czsto kilkanascie lub nawet kilkadziesiqt lat.

ad a. Rozwj obszarw metropolitalnych i peIniejsze wykorzystanie endogenicznego potencjaIu
najwazniejszych obszarw miejskich
Przedstawiona na wstpie diagnoza obszarw miejskich pokazuje, ze metropolie sq motorami
napdowymi rozwoju i miejscami jego koncentracji. Charakteryzujq je najwyzsze wartosci wskaznikw
spoIecznogospodarczych. Szacunkowe obliczenia NRR pokazujq, ze jesli wezmie si pod uwag
___

133
wszystkie miasta wojewdzkie wraz z ich obszarami funkcjonalnymi
232
, to generowane przez nie PKB
stanowi ponad poIow krajowego PKB.
]ednoczesnie duzym i wieloletnim wyzwaniem dla Polski jest podniesienie niskiej pozycji konkurencyjnej
polskich metropolii. Niernikiem tej pozycji moze byc opracowana przez ESPON midzynarodowa ranga
osrodkw miejskich - NECA. WedIug niej, wsrd 8. polskich metropolii zaliczonych do najwikszych
osrodkw w Unii Europejskiej tylko Warszawa znalazIa si w grupie osrodkw okreslanych jako potencjalne
metropolie europejskie, pozostaIe miasta - Krakw, Trjmiasto, WrocIaw, Poznan, konurbacja grnoslqska,
Ldz i Szczecin - zostaIy zakwalifikowane do najnizszej kategorii sIabo wyksztaIconych metropolii.
Postpujqca globalizacja i integracja europejska zaostrza konkurencj midzy miastami o zasoby
rozwojowe - nowe funkcje, inwestycje, migrantw i turystw. Pod tym wzgldem polskie metropolie
znacznie ustpujq metropoliom zachodniej i pInocnej Europy. SIabosciq polskich metropolii jest
niedostatek funkcji metropolitalnych (kontrolnych w sferze zarzqdzania gospodarczego, transportowych,
badawczorozwojowych), a przede wszystkim niski poziom innowacyjnosci, udziaIu gospodarki opartej na
wiedzy oraz przemysIu zaawansowanych technologii.

ad b. Wzmocnienie powiqzan pomidzy metropoliami a otaczajqcymi je terenami wiejskimi i maIymi
miasteczkami oraz powiqzan sieciowych pomidzy najwazniejszymi osrodkami miejskimi
Drugim wyzwaniem, jakie stoi przed Polskq, jest lepsze powiqzanie metropolii i pozostaIych miast
wojewdzkich midzy sobq oraz z obszarami je otaczajqcymi. Te scisIe powiqzania (transportowe,
telekomunikacyjne) sq niezbdne w zapewnieniu spjnosci wewntrznej kraju.
Wyniki przeprowadzonego na zlecenie NRR w 2010 r. badania
233
pokazujq, ze generalnie w ramach
metropolii zachodziIy procesy przestrzennej dekoncentracji ludnosci, podmiotw gospodarczych i miejsc
pracy. Z drugiej strony, w skali regionalnej nastpowaIy procesy koncentracji ludnosci i potencjaIu
gospodarczego w obszarach metropolitalnych. W niektrych przypadkach miaIo to negatywne
konsekwencje dla otoczenia regionalnego zwiqzane zwIaszcza z utratq zasobw kapitaIu ludzkiego.
]ednoczesnie analiza ankietowa pokazaIa, ze okoIo poIowy badanych gmin zlokalizowanych w poblizu
miast uwazaIo, ze interwencja publiczna podejmowana w duzych miastach w ramach Polityki Spjnosci
20042006 miaIa wpIyw na ich sytuacj spoIecznoekonomicznq (choc bardziej dokIadna analiza tego
wpIywu sprawiaIa trudnosc badanym gminom). Najsilniej to oddziaIywanie byIo zauwazane w gminach
poIozonych do 3S km od miasta wojewdzkiego, a dotyczyIo gIwnie infrastruktury transportowej,
srodowiskowej, wsparcia firm i strefy B+R. W odlegIosci 3S7S km od miast wojewdzkich wyrazniejsze
byIo oddziaIywanie projektw zwiqzanych z rozwojem kapitaIu ludzkiego oraz infrastruktury spoIecznej.

ad c. Wyrwnywanie szans rozwojowych miejskich obszarw problemowych
Do miejskich obszarw problemowych mozna zaliczyc zdegradowane obszary przemysIowe i
poprzemysIowe oraz obszary starego, zdekapitalizowanego budownictwa (w tym takze stare dzielnice
mieszkaniowe).
WspIczesnie kwestia ubstwa w miastach przestaje byc tylko nastpstwem bezrobocia, niskich
kwalifikacji i marginalizacji na rynku pracy, a staje si problemem obejmujqcym caIe grupy spoIeczne,
ktre zostajq odsunite w wyniku przeksztaIcen ekonomicznych i spoIecznych zwiqzanych z
oddziaIywaniem procesw globalizacji i restrukturyzacji gospodarczej. ]ednym z wymiarw
wykluczenia spoIecznego jest segregacja przestrzenna. Ludnosc bogata zaczyna si koncentrowac w
przestrzennie odizolowanych enklawach wysokiego standardu mieszkaniowego albo w osiedlach
zamknitych (w Warszawie okoIo 1/S ludnosci miasta mieszka na osiedlu grodzonym), natomiast
ludnosc biedna w obszarach starego, zdekapitalizowanego budownictwa - m.in. wielkich blokowiskach
lat 60. i 70. czy tradycyjnych regionach ubstwa miejskiego - tzw. dzielnic o zIej sIawie.
W polskich miastach narastajq zjawiska segregacji spoIecznej, wykluczenia i dziedziczenia biedy.
Szczeglnie duza jest skala degradacji substancji materialnej, choc permanentny deficyt mieszkan
powoduje, ze nie ma zjawiska przeksztaIcenia si budynkw w pustostany. W Polsce
zidentyfikowanych zostaIo
234
okoIo 120 tys. ha terenw wymagajqcych rewitalizacji (przy czym
wielkosc ta ma charakter orientacyjny). Oszacowano takze, ze tereny zdegradowane w miastach
zamieszkuje 4,3 mln mieszkancw, czyli okoIo 2S mieszkancw miast. Obecnie programy
rewitalizacji najczsciej dotyczq szeroko rozumianych srdmiesc. Wynika to z faktycznej koncentracji

232
Wyznaczonymi na podstawie gstosci zaludnienia pow. 1S0 os./km
2
.
233
Ocena wpIywu Polityki Spjnosci na rozwj miast polskich (w ramach ewaluacji expost NPR 20042006).
234
]arczewski W.: Rewitalizacja miast polskich jako sposb zachowania dziedzictwa materialnego i duchowego oraz czynnik
zrwnowazonego rozwoju, !nstytut Rozwoju Niast, 2010.
RAPORT POLSKA 2011
140
zjawisk kryzysowych w centrach miast oraz prestizowego charakteru srdmiesc. W odniesieniu do
obszarw blokowisk panuje dosc powszechna opinia, ze problem degradacji obszarw o takiej
zabudowie nie jest palqcy (przy czym rzeczywiscie na tle innych krajw jakosc wykonania
budownictwa wielkopIytowego w Polsce nie byIa najgorsza).

ad d. Wzmacnianie procesu odbudowy gospodarczego potencjaIu maIych miast i miasteczek
23S

W Polsce sytuacja srednich miast wyglqda inaczej niz w innych regionach OECD o przewazajqcych
cechach miejskich, w ktrych to miasta sredniej wielkosci rozwijajq si najszybciej. Corsze wyniki
polskich miast w porwnaniu z analogicznymi obszarami OECD wskazujq na to, ze nie wykorzystujq
one w peIni swojego potencjaIu. Wydaje si, ze czynnikiem najbardziej ograniczajqcym rozwj jest
odpIyw ludnosci za granic i do wikszych osrodkw miejskich.
236

Wzmacnianie rozwoju maIych miast i miasteczek jest istotne ze wzgldu na ich rol w budowaniu
spjnosci terytorialnej kraju. Posredniczq one w przenoszeniu impulsw rozwojowych z duzych miast
oraz stajq si miejscami realizacji inicjatyw lokalnych. W zasigu bezposredniego oddziaIywania
aglomeracji znajduje si tylko 3 gmin wiejskich, a tylko niecaIe 4 z nich w zasigu oddziaIywania
osrodkw metropolitalnych (liczqcych powyzej 2S0 tys. mieszkancw). ]ednoczesnie ponad 1/3 gmin
wiejskich lezy w strefie oddziaIywania maIych (liczqcych do 20 tys. mieszkancw) miast.
CIwnymi problemami w rozwoju maIych miast jest ich sIaba dostpnosc komunikacyjna, stagnacja
gospodarcza, czsto monofunkcyjnosc przemysIowa, zjawiska depopulacji, bezrobocie oraz
dekapitalizacja majqtku produkcyjnego, a takze spadek znaczenia bliskosci niektrych usIug dla ich
odbiorcy. Badania porwnawcze kilku osrodkw miejskich wykazaIy, ze maIe miasta znajdujqce si w
obszarach z funkcjonalnq dominacjq gospodarki rolnej sq silniej zintegrowane lokalnie niz osrodki, w
ktrych istotne znaczenie gospodarcze ma funkcja turystyczna oraz osrodki poIozone w strefach
zurbanizowanych (ich wzrost oparty jest bowiem na zewntrznych, pozalokalnych czynnikach).

ad e. Wspieranie rozwoju mieszkalnictwa
Sytuacja mieszkaniowa ludnosci w miastach poprawia si, co obrazujq zwIaszcza wskazniki liczby
mieszkan przypadajqcych na 1000 mieszkancw oraz przecitnej powierzchni mieszkania na osob,
choc jednoczesnie moze to byc bardziej pochodnq zmian ludnosciowych (ubytkiem ludnosci miast i
przenoszeniem si ich mieszkancw na tereny sqsiednich gmin wiejskich) niz wynikac z rozwoju
mieszkalnictwa. WedIug danych CUS w Polsce w 2003 r. oddano do uzytku 160 tys. mieszkan (111,3
tys. mieszkan w miastach i 48,7 tys. na obszarach wiejskich) - 4,8 mieszkania na 1000 mieszkancw
w miastach i 3,3 na wsiach. Liczba oddanych mieszkan w 2003 r. byIa o 3 mniejsza niz w 2008 r.,
ale o 20 wiksza niz w roku 2007. Nalezy podkreslic, ze lata 20082003 byIy pod tym wzgldem
najlepsze w caIym okresie transformacji. Pomimo tego, w Polsce stale notuje si deficyt
mieszkaniowy
237
, szacowany na ok. 1,41,S mln mieszkan.
238
Przecitna powierzchnia uzytkowa
mieszkan w 2003 r. w miastach na 1 osob wynosiIa 24 m
2
, w 2004 r. 22 m
2
(dla porwnania na wsi
byIo to odpowiednio 2S m
2
i 24 m
2
).
Sposrd 160 tys. mieszkan oddanych do uzytku w 2003 r. po 72 tys. stanowiIy mieszkania
wybudowane przez deweloperw i indywidualnych inwestorw, co razem stanowiIo 30 mieszkan i
pokazuje, ze srodki publiczne wspomagajq budownictwo mieszkaniowe w niewielkim stopniu.
Rozmiary budownictwa komunalnego, w tym socjalnego, pomimo wzrostu nie zaspokajajq potrzeb
mieszkaniowych ubozszych grup ludnosci.
233

43 zasobw mieszkaniowych w miastach powstaIo przed 1371 r. i sq to czsto zasoby wymagajqce
modernizacji i remontw. Dominuje nowe budownictwo, czsto z powodw finansowych niedostpne
dla przecitnego mieszkanca (procent dochodu przeznaczany na koszty mieszkaniowe w Polsce jest
wikszy niz we Francji, Niemczech czy Holandii
240
), ograniczone sq natomiast remonty i modernizacje
starszych zasobw mieszkaniowych. Z badan !nstytutu Rozwoju Niast i informacji CUS wynika, ze
gruntowne remonty realizowane sq w bardzo niewielkiej czsci zasobw mieszkaniowych i obejmujq
mniej niz 1 ogIu budynkw wielorodzinnych w kraju, a w latach 20082003 potrzeby remontowe

23S
Heffner K.: Funkcjonowanie maIych miast w systemie osadniczym Polski w perspektywie 2033 r. - rekomendacje dla KPZK.
Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego, !nstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
236
237
Rozumiany jako rznica pomidzy liczbq gospodarstw domowych a liczbq zamieszkaIych mieszkan. OECD (2011), OECD
Urban Policy Reviews. Poland 2011. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/3783264037834en.
238
CIwne problemy, cele i kierunki programu wspierania rozwoju budownictwa mieszkaniowego do 2020 roku, dokument
przyjty przez Rad Ninistrw 30 listopada 2010 r.
233
!nformacje o mieszkalnictwie. Wskazniki monitoringu za 2003 r. !nstytut Rozwoju Niast, ZakIad Nieszkalnictwa. Krakw 2010
240
___

141
prywatnych budynkw czynszowych byIy pokryte srednio w okoIo 30
241
. Tym samym w polskich
miastach mozna mwic o luce remontowej - remonty i modernizacje nie sq prowadzone na skal
odpowiadajqcq potrzebom i nie majq charakteru systemowego. Czsto podejmowane sq pojedyncze
dziaIania w skali mieszkan i budynkw, a nie caIych kwartaIw zabudowy. Sytuacja ta przyczynia si
do wzrostu segregacji przestrzennej mieszkancw wg dochodw oraz postpujqcej degradacji
zasobw. Problemem jest takze to, ze w Polsce generalnie nie przeprowadzane sq kompleksowe
przedsiwzicia rewitalizacyjne.

Rzne wymiary deficytu mieszkaniowego wpIywajq na ograniczonq mobilnosc pracownikw. Brak
mieszkan sprawia, ze zmiana miejsca zamieszkania jest trudna i kosztowna, co zniechca ludzi do
przeprowadzania si do innego miasta. Polska jest jednym z krajw OECD o najnizszym wskazniku
mobilnosci mieszkancw.

Cizar wspierania mieszkalnictwa, szczeglnie w odniesieniu do najubozszych warstw ludnosci,
spoczywa gIwnie na barkach samorzqdw lokalnych, ktre wykorzystujq w tym celu posiadany zasb
mieszkaniowy oraz takie instrumenty jak dodatki mieszkaniowe czy obnizki czynszw. !nterwencja
panstwa obejmuje zarwno wsparcie nowego budownictwa (wIasnosciowego, spoIecznego,
komunalnego i socjalnego, tworzenie mieszkan chronionych, noclegowni i domw dla bezdomnych),
jak i utrzymanie we wIasciwym stanie technicznym obecnego zasobu, ze szczeglnym uwzgldnieniem
zwikszenia efektywnosci energetycznej istniejqcych budynkw. Wykorzystywane sq w tym celu
zarwno instrumenty podatkowe, jak i bezposrednie wydatki budzetowe. Skala tych interwencji jest
jednak oceniana jako niewystarczajqca w obliczu istniejqcych wyzwan.

Analiza postpw w zakresie osiqgania wskaznikw monitorujqcych realizacj SRK
Wskaznikiem okreslonym w Strategii Rozwoju Kraju 2007201S (SRK) do oceny stopnia realizacji
zadan priorytetu 6 ,Rozwj regionalny i podniesienie spjnosci terytorialnej" jest poziom urbanizacji
(rozumianej jako odsetek ludnosci zamieszkaIej w miastach). Wartosc bazowa tego wskaznika w
200S r. wynosiIa 61,4, zakIadana wartosc na rok 2010 to 62.

WspIczynnik urbanizacji w Polsce w 2010 r. wynisI 60,3. ]est to wartosc wyraznie nizsza niz w
wikszosci krajw wysokorozwinitych. Nie wydaje si by w najblizszych latach wskaznik ten osiqgnqI
wielkosc 62 przewidywanq w SRK (przy utrzymaniu tej samej, dyskusyjnej metodologii obliczania
tego wskaznika). Choc generalnie odsetek ludnosci miejskiej pozostaje na stosunkowo staIym
poziomie od 1330 r., w ostatnich latach obserwowany jest jednak jego stopniowy spadek - od 61,3
pod koniec lat 30., poprzez 61,S w 2004 r. do 60,3 w 2010 r.
Tabela S3. Wskaznik urbanizacji ()

2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
wartosc
zakIadana w
SRK dla 2010 r.
wskaznik urbanizacji 61,S 61,4 61,3 61,2 61,1 61,0 60,3 62,0
ZrdIo: Podstawowe wskazniki realizacji Strategii Rozwoju Kraju, CUS
Dosc znaczne jest w Polsce zrznicowanie regionalne wskaznika urbanizacji. Najmniej
zurbanizowanym wojewdztwem w roku 2010 byIo woj. podkarpackie (41,4 ludnosci mieszkaIo w
miastach), zas najbardziej zurbanizowanym slqskie (78,0). W latach 20042010 jedynie dwa
wojewdztwa zanotowaIy wzrost ludnosci mieszkajqcej w miastach (podkarpackie o 0,3 p.p. i
podlaskie o 1,3 p.p.). W pozostaIych regionach zaobserwowano tendencj charakterystycznq dla
kraju, czyli malejqcy wskaznik urbanizacji, w tym w wojewdztwie wielkopolskim o 1,4 p.p. i
pomorskim o 1,S p.p.

241
!nformacje o mieszkalnictwie. Wskazniki monitoringu za 2003 r. !nstytut Rozwoju Niast, ZakIad Nieszkalnictwa. Krakw
2010.
RAPORT POLSKA 2011
142
Wykres S7. Wskaznik urbanizacji w ukIadzie wojewdztw w latach 2004, 2007 oraz 2010
0
10
20
30
40
S0
60
70
80
D
o
l
n
o
s
l
q
s
k
i
e
K
u
j
a
w
s
k
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
L
u
b
e
l
s
k
i
e
L
u
b
u
s
k
i
e
L
d
z
k
i
e
N
a
I
o
p
o
l
s
k
i
e
N
a
z
o
w
i
e
c
k
i
e
O
p
o
l
s
k
i
e
P
o
d
k
a
r
p
a
c
k
i
e
P
o
d
l
a
s
k
i
e
P
o
m
o
r
s
k
i
e
S
l
q
s
k
i
e
S
w
i
t
o
k
r
z
y
s
k
i
e
W
a
r
m
i
n
s
k
o
m
a
z
u
r
s
k
i
e
W
i
e
l
k
o
p
o
l
s
k
i
e
Z
a
c
h
o
d
n
i
o
p
o
m
o
r
s
k
i
e
2004 2007 2010

ZrdIo: Wskazniki monitorujqce Strategi Rozwoju Kraju 2007201S CUS

Analiza tych danych mogIaby wskazywac na zahamowanie procesu urbanizacji w Polsce. Nalezy
pamitac jednak o tym, ze w rzeczywistosci proces ten postpuje, a obraz zaburza nierejestrowana
znaczna czsc migracji do miast (brak peInej rejestracji meldunkowej) oraz powolne zmiany statusu
administracyjnego obszarw wiejskich otaczajqcych miasta (traktowanie miast jako obszarw
zamknitych w granicach administracyjnych, a nie funkcjonalnych). Cdyby w delimitacji obszarw
typowo miejskich przyjmowac rozwiqzania stosowane w krajach zachodnich, stop urbanizacji w
Polsce nalezaIoby w 2010 r. szacowac mniej wicej na 70. PrzykIadem moze tu byc Warszawa, dla
ktrej korekta oficjalnych danych statystycznych pozwala oszacowac, ze zamieszkuje jq dodatkowo
okoIo cwierc miliona osb.
Obserwowany przyrost ludnosci w gminach otaczajqcych wielkie miasta po czsci jest elementem
zachodzqcego w Polsce procesu suburbanizacji (gIwnie na zachodzie i w centrum kraju).
Rwnoczesnie jednak jest to zjawisko zwiqzane z typowq urbanizacjq, tj. napIywem ludnosci z
obszarw wiejskich i peryferyjnych do pracy w miescie, w ktrym nie mozna znalezc mieszkania lub
jest za drogo na osiedlenie si w jego granicach administracyjnych. W konsekwencji dziaIanie renty
gruntowej przyczynia si do rozlewania si miast (urban sprawl) i wypychania wielu funkcji na obrzeza
miast. Rwnoczesnie respektowanie prawa wIasnosci prowadzi do petryfikacji czsci struktury
przestrzennej miasta i ogranicza wprowadzenie nowych funkcji w sposb elastyczny i zgodny z
potrzebami gospodarczymi miasta.

Przedstawiona powyzej analiza pozwala na wyciqgnicie nastpujqcych wnioskw i rekomendacji:
O Podjcia konkretnych dziaIan wymaga nieskoordynowany rozwj obszarw funkcjonalnych
najwikszych miast (niekontrolowana suburbanizacja i zywioIowe rozlewanie si zabudowy
miejskiej) skutkujqcy: chaosem przestrzennym, degradacjq srodowiska przyrodniczego i
krajobrazu, rosnqcymi kosztami ekonomicznymi i spoIecznymi funkcjonowania obszarw
miejskich, niewydolnosciq ukIadw komunikacyjnych oraz utratq atrakcyjnosci miejsc
rekreacyjnych i inwestycyjnych. W tym kontekscie niezbdne jest uregulowanie zagadnienia,
jakim jest rozwj obszarw metropolitalnych oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentw
ograniczajqcych rozpraszanie zabudowy w celu racjonalizacji sieci osadniczej. Efektywne
zarzqdzanie obszarami metropolitalnymi jest kluczowe dla rozwoju kraju i regionw. Wymaga
wielopoziomowej wspIpracy, a w ramach obszaru metropolitalnego konieczny jest konsensus
pomidzy gminami, powiatami i wojewdztwami, czyli wszystkimi poziomami samorzqdu.
Dodatkowo samorzqdy w swoich pracach powinny uwzgldnic strategie krajowe.
___

143
O Nidzynarodowa ranga osrodkw miejskich jest istotnym miernikiem oglnej pozycji kraju.
Pod tym wzgldem polskie metropolie w znacznej mierze ustpujq innym metropoliom
europejskim. Rozwinicia wymagajq takze zewntrzne powiqzania funkcjonalne najwikszych
polskich osrodkw miejskich.
O SIabo rozwinita infrastruktura transportowa, ktra powinna wiqzac polskie miasta oraz
integrowac je z obszarami otaczajqcymi jest jednym z czynnikw, ktre majq najbardziej
negatywny wpIyw na rozwj Polski. Polska infrastruktura transportowa wymaga wielu
inwestycji. Przeszkodq dla rozwoju jest nie tylko niedostatek inwestycji drogowych (brak sieci
drg umozliwiajqcej sprawne przejazdy w samych miastach i w ich otoczeniu, problem braku
obwodnic oraz niska jakosc poIqczen pomidzy miastami wojewdzkimi), lecz takze jakosc
istniejqcej sieci drogowej. Problemem jest takze niska jakosc poIqczen kolejowych.
O Poprawy wymaga wykorzystanie potencjaIu najwikszych polskich miast jako gIwnych
wzIw sieci osadniczej generujqcych wzrost gospodarczy dla caIego kraju oraz przenoszenie
zasobw z ich obszarw na obszar innych miast i terenw otaczajqcych.
O Na obszarach miejskich skupia si duzo problemw spoIecznych. Ubstwo jest czstym
zjawiskiem w maIych i srednich miastach, ale jest ono dotkliwsze w przypadku ludzi biednych
mieszkajqcych w wikszych osrodkach miejskich. PrzeksztaIcenia wIasnosciowe, a zwIaszcza
prywatyzacja oraz odejscie od subsydiowania gospodarki mieszkaniowej mogq w dIuzszej
perspektywie powodowac dalsze procesy segregacji mieszkaniowej w przestrzeni miasta wg
kryterium majqtkowego. W tym kontekscie intensyfikacji wymagajq zintegrowane dziaIania
rewitalizacyjne, istotny jest takze rozwj budownictwa komunalnego, w tym socjalnego, tak
aby w wikszym stopniu zaspokajaI on potrzeby mieszkaniowe ubozszych grup ludnosci.
O Niezbdne jest dostosowanie polityki do procesw starzenia si spoIeczenstwa miejskiego oraz
obnizania si dynamiki rozwoju ludnosciowego miast. Starzenie si spoIeczenstwa wpIywa na
zwikszanie zapotrzebowania na usIugi publiczne (w tym sIuzby zdrowia), a takze w
nieodlegIej perspektywie na wielkosc i produktywnosc rynku pracy, co moze spowolnic wzrost
gospodarczy.
O Nalezy zwrcic uwag na szczeglne potrzeby w zakresie infrastruktury i kapitaIu ludzkiego
maIych i srednich miast. Polskie miasta sredniej wielkosci nie wykorzystujq w peIni swojego
potencjaIu. Lokalnq atrakcyjnosc miast sredniej wielkosci mozna poprawic, wdrazajqc polityk
sprzyjajqcq wikszej podazy mieszkan, by uIatwic w ten sposb migracj midzy obszarami
miejskimi a wiejskimi, oraz realizujqc polityk aktywnej, lokalnej konkurencyjnosci. Konieczna
jest takze poprawa dostpnosci transportowej maIych miast oraz atrakcyjnosci ich rynku
pracy.
O Potrzebne sq dziaIania, ktre zmniejszq wpIyw obszarw miejskich na srodowisko - inwestycje
w infrastruktur srodowiskowq, zmniejszenie ilosci skIadowanych odpadw, nieczyszczonych
sciekw, zanieczyszczenia srodowiska.
O Wsparciem nalezy objqc inwestycje w kultur, zarwno w zakresie ochrony dziedzictwa
kulturowego, rozwoju infrastruktury kultury, przemysIw kultury i kreatywnych, jak i
przedsiwzic kulturalnych, co wpIynie na podniesienie atrakcyjnosci miast i regionw.
O Polska potrzebuje krajowej strategii miejskiej Iqczqcej polityki sektorowe wpIywajqce na
rozwj miast i definiujqcej wymierne, oglnokrajowe cele dostosowane do wyzwan stojqcych
przed miastami rznego typu. Zintegrowana midzysektorowa strategia znajduje si w trakcie
opracowywania przez NRR.
O Nalezy postulowac uzupeInienie dostpnych informacji i zmian statystyki dotyczqcej miast.
NalezaIoby rozwazyc zmian definicji ludnosci miejskiej i wiejskiej, przyjmujqc wzorem wielu
krajw, jako kryterium miejskosci i wiejskosci liczb mieszkancw miejscowosci lub gstosc
zaludnienia podstawowych jednostek administracyjnych.

RAPORT POLSKA 2011

144
8. ROZWO] OBSZAROW W!E]SK!CH
Obszary wiejskie w Polsce
242

Obszary wiejskie w Polsce stanowiq 33 caIkowitej powierzchni kraju, na ktrej znajduje si ponad
43 tys. miejscowosci wiejskich.
243
Choc peIniq one obecnie wiele funkcji (w sferze konsumpcji, jak i
produkcji rolniczej i pozarolniczej), to jednak wciqz istotnie odbiegajq poziomem zycia od terenw
miejskich i stanowiq dosc niespjny konglomerat gospodarczy, spoIeczny i kulturowy. Co wicej, w
rozkIadzie przestrzennym zjawisk zachodzqcych na obszarach wiejskich wyrazny jest wpIyw zaszIosci
historycznych. Nimo tego nalezy podkreslic, ze skala zmian zachodzqcych na obszarach wiejskich, w
szczeglnosci w ostatnich 10 latach, ma niespotykane od lat natzenie. Polska wies podlega takze
procesom deagraryzacji, rozumianej jako spadek znaczenia rolnictwa dla gospodarki i spoIecznosci
wsi.

Obszary wiejskie charakteryzujq si rozproszonq sieciq osadniczq i generalnie maIq liczbq mieszkancw
poszczeglnych miejscowosci wiejskich. Utrudnia to rozwj tych obszarw, nie sprzyja utrzymaniu
zywotnosci spoIecznej, podraza koszty budowy infrastruktury i czsto wyklucza podejmowanie
dziaIalnosci pozarolniczej, gIwnie z uwagi na brak odpowiedniej liczby jej odbiorcw. Najwiksze
rozproszenie wiejskiej sieci osadniczej wystpuje w regionie pInocnowschodnim, poIudniowo
wschodnim oraz w woj. opolskim. Najwiksze zagszczenie wystpuje w Polsce centralnej.

Liczba mieszkancw wsi od 2004 r. wzrosIa o ponad 230 tys. osiqgajqc w 2010 r. wielkosc ponad 1S
mln mieszkancw, co stanowi 33 ogIu mieszkancw kraju
244
. Wzrost ten dotyczy jednak
gIwnie terenw poIozonych blisko aglomeracji miejskich i jest spowodowany nasilonym, w ostatnich
latach, zjawiskiem migracji ludnosci z poIozonych z dala od miast obszarw wiejskich i z centrw
duzych miast na ich obrzeza.

Napa 12. PodziaI terytorialny kraju na obszary miejskie i wiejskie wedIug TERYT w 2003 r.
ZrdIo: Obszary wiejskie w Polsce, CIwny Urzqd Statystyczny Warszawa Olsztyn 2011

242
Obszary wiejskie w Polsce wyrznia si na podstawie podziaIu terytorialnego wedIug rejestru TERYT, w ktrym za obszary te
uznaje si gminy wiejskie i czsci wiejskie gmin miejskowiejskich.
243
Bank Danych Lokalnych CUS, stan na koniec 2010 r.
244
___

14S
Cstosc zaludnienia na obszarach wiejskich w 2010 r. wynosiIa S1 os./km
2
(wskaznik ten dla obszarw
miejskich wynisI 1 082 os./km
2
). W 2004 r. wskazniki te wynosiIy odpowiednio S0 os./km
2
dla
obszarw wiejskich i 1 10S os./km
2
dla miast. Najwikszq gstosciq zaludnienia w 2010 r. na
obszarach wiejskich charakteryzowaIy si wojewdztwa: maIopolskie (124 os./km
2
), slqskie (120
os./km
2
) i podkarpackie (74 os./km
2
), najmniejszq zas zachodniopomorskie (2S os./km
2
) oraz
podlaskie i warminskomazurskie (po 24 os./km
2
).
24S

Napa 13. Ludnosc na 1 km na obszarach wiejskich wedIug podregionw w 2003 r.

Obecnie w Polsce na obszarach wiejskich obserwuje si nastpujqce trendy demograficzne
246
:
malejqcy wskaznik obciqzenia demograficznego
247
(w 2004 r. wynisI on 66,S, w 2007 r. 61,S, a w
2010 r. S8,2),
nizszy wspIczynnik feminizacji niz na obszarach miejskich o wartosciach ksztaItujqcych si na
staIym poziomie na przestrzeni ostatnich lat (w 2010 r. na 100 mzczyzn przypadaIo 101 kobiet
wobec 111 w miastach),
nizszq - w porwnaniu do miast - median wieku ludnosci
248
(na obszarach wiejskich dla
mzczyzn w 2003 r. wynosiIa ona 34,7, a dla kobiet 37,3, w miastach wartosci te wynosiIy
odpowiednio 36,3 i 41,6),
wyzszy - w porwnaniu do miast - przyrost naturalny (w 2010 r. wynisI on ponad 20 tys. i byI
zauwazalnie wyzszy niz w 2004 r., kiedy to wynisI nieco ponad 4 tys., w relacji na 1 000 os.
ludnosci wynisI 1,4 w 2010 r. i 0,3 w 2004 r.),
migracje ludnosci wiejskiej do miast i obszarw je otaczajqcych w poszukiwaniu pracy lub w celu
kontynuacji nauki, na czsci obszarw prowadzi to do depopulacji i starzenia si ludnosci, a
szczeglnie dotyczy to obszarw peryferyjnych, m.in. Polski wschodniej, odwrotny trend
wystpuje w granicach funkcjonalnych wielkich miast, gdzie zaznaczona jest trwaIa tendencja do
migracji z centrw miast do obszarw je otaczajqcych.

Tym samym, majqc na uwadze powyzej przedstawione wskazniki, pomimo generalnie korzystniejszej
niz w miastach struktury ludnosci wsi (m.in. wyzszego przyrostu naturalnego i nizszej mediany wieku)
ma ona charakter regresywny i na wielu obszarach zachodzq procesy starzenia si i zmniejszania
liczby ludnosci.

24S
!bidem.
246
!bidem.
247
Wskaznik prezentujqcy liczb osb w wieku nieprodukcyjnym na 100 osb w wieku produkcyjnym.
248
Nediana wieku wskazuje przecitny wiek osb w danej zbiorowosci zamieszkujqcej okreslone terytorium. Wartosc mediany
wyznacza granic wieku, ktrq poIowa osb w danej zbiorowosci juz przekroczyIa, a druga poIowa jeszcze nie osiqgnIa.
RAPORT POLSKA 2011
146

Tabela S4. Procentowe udziaIy ludnosci wg ekonomicznych grup wieku w oglnej liczbie ludnosci
obszarw wiejskich i miejskich
rok
UdziaI ludnosci w wieku
przedprodukcyjnym
(17 lat i mniej)
produkcyjnym poprodukcyjnym
w oglnej liczbie ludnosci miast i wsi na obszarach (w )
miejskich wiejskich miejskich wiejskich miejskich wiejskich
2004 13 24 66 60 1S 1S
2010 17 21 6S 63 18 16
ZrdIo: Obliczenia wIasne na podstawie danych CUS.

Napa 14. Obszary nadmiernego odpIywu ludnosci w latach 13882007

ZrdIo: Banski ]. (red.), Analiza zrznicowania i perspektyw rozwoju obszarw wiejskich w Polsce do 201S roku, Studia
Obszarw Wiejskich, 16, !CiPZ PAN, PTC, Warszawa 2003

Sytuacja gospodarcza obszarw wiejskich
Regiony wiejskie w Polsce (ale takze w kazdym innym kraju) generalnie rozwijajq si wolniej od
obszarw miejskich, sq mniej atrakcyjne dla inwestorw, majq wyzsze i trudniejsze do zlikwidowania
bezrobocie i niewielki kapitaI.

]ednoczesnie, jednym z czynnikw wywierajqcych korzystny wpIyw na konkurencyjnosc tych obszarw
jest ich lokalizacja. Wsie poIozone w poblizu duzych aglomeracji miejskich charakteryzujq si wyzszym
poziomem rozwoju niz pozostaIe. Coraz sIabszq rol odgrywa tam rolnictwo, a znaczenia nabierajq
funkcje nierolnicze - handel i usIugi. Rozwija si mieszkalnictwo, a to przekIada si na relatywnie
wyzsze dochody tych gmin w porwnaniu do dochodw gmin poIozonych peryferyjnie. !nnym
rodzajem obszarw, na ktrych nastpuje przyspieszony rozwj pozarolniczego rynku pracy, sq te
poIozone wzdIuz gIwnych ciqgw komunikacyjnych. Na drugim biegunie znajdujq si obszary
peryferyjne, ktre charakteryzujq si stagnacjq oraz ubytkiem ludnosci.

Wskazniki gospodarcze charakteryzujqce polskie obszary wiejskie ksztaItujq si nastpujqco
243
:

243
Obszary wiejskie w Polsce. CIwny Urzqd Statystyczny Warszawa Olsztyn 2011.
Legenda:

A - obszary wiejskie o staIym i silnym
odpIywie ludnosci (3 lub 10 lat z ujemnym
saldem migracji i odpIyw ponad S liczby
ludnosci w okresie 13382007)

B - obszary wiejskie o staIym i umiarkowanym
odpIywie ludnosci (3 lub 10 lat z ujemnym
saldem migracji i odpIyw nie wicej niz S
liczby ludnosci w okresie 13382007)

C - obszary wiejskie o przewadze odpIywu
ludnosci (7 lub 8 lat z ujemnym saldem
migracji w okresie 13382007)
___

147
sposrd ponad 12,4 mln ludnosci w wieku 1S lat i wicej zamieszkujqcej na wsi w 2010 r. 6,7 mln
osb - S4 byIo aktywnych zawodowo (S3 w 2007 r.), wspIczynnik aktywnosci zawodowej
byI zdecydowanie wyzszy wsrd mzczyzn niz wsrd kobiet, zdecydowana wikszosc osb
pracujqcych (30) pracowaIa w peInym wymiarze czasu, a prac w niepeInym wymiarze prawie
dwukrotnie czsciej podejmowaIy kobiety,
w gospodarstwach domowych uzytkownikw gospodarstw rolnych dziaIalnosc pozarolnicza jest
obecnie zrdIem prawie 10 dochodw, choc na obszarach wiejskich obserwuje si obecnie
nadwyzk siIy roboczej w rolnictwie i brak miejsc pracy dla ludnosci bezrolnej, to jednoczesnie na
przestrzeni ostatnich lat zauwazalny jest proces rosnqcego zatrudnienia mieszkancw obszarw
wiejskich poza wIasnym gospodarstwem rolnym,
stopa bezrobocia wyniosIa w 2010 r. 3,3, od 2004 r. odnotowano w tym zakresie znaczny
spadek (o ponad 8 p.p.), stopa bezrobocia byIa wyzsza w przypadku kobiet niz mzczyzn,
zdecydowanie najwyzsze stopy bezrobocia dotyczq ludnosci mIodej oraz bezrolnej,
pomimo zmniejszania si rznic w dochodach midzy miastem a wsiq, dochd rozporzqdzalny na
1 os. w gospodarstwie domowym na wsi byI nadal znaczqco nizszy niz w miastach i wynosiI w
2003 r. 883 zI (w miastach 1 2SS zI), gIwnymi skIadnikami dochodu rozporzqdzalnego ogIem w
gospodarstwach domowych rolnikw byIy dochody z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie
(68,0), ze swiadczen z ubezpieczen spoIecznych (13,0), z pracy najemnej (11,8) oraz ze
swiadczen pomocy spoIecznej (3,3),
na towary i usIugi konsumpcyjne na 1 os. w gospodarstwie domowym przecitnie miesicznie w
2003 r. na obszarach wiejskich wydawano 77S zI (w miastach - 1 070 zI), w gospodarstwach
domowych rolnikw 68S zI.
Wykres S8. Struktura przecitnych miesicznych wydatkw na 1 osob w gospodarstwie domowym

wedIug miejsca zamieszkania i typu gospodarstwa domowego w 2003 r.
ZrdIo: Obszary wiejskie w Polsce, CIwny Urzqd Statystyczny, Warszawa Olsztyn 2011

Obecnie funkcja rolnicza nie jest w stanie dostarczyc godziwych dochodw mieszkancom wsi, a w
przyszIosci zapotrzebowanie na prac tego sektora bdzie ulegac dalszemu zmniejszaniu. Na
obszarach wiejskich mamy dzis do czynienia z nadwyzkq siIy roboczej w rolnictwie i brakiem miejsc
pracy dla ludnosci bezrolnej
2S0
. Na przestrzeni ostatnich lat zauwazalny jest jednak proces rosnqcego
zatrudnienia mieszkancw obszarw wiejskich poza wIasnym gospodarstwem rolnym. Odnotowuje si
rznice w aktywnosci ekonomicznej ludnosci zwiqzanej z gospodarstwem rolnym a ludnosciq bezrolnq.
WspIczynnik aktywnosci zawodowej ludnosci zwiqzanej z gospodarstwem rolnym wynisI w 2003 r.
66, a dla ludnosci niezwiqzanej z gospodarstwem rolnym - 47, natomiast stopa bezrobocia

2S0
HaIasiewicz A.: Rozwj obszarw wiejskich w kontekscie zrznicowan przestrzennych w Polsce i budowania spjnosci
terytorialnej kraju. Ekspertyza wykonana na zlecenie NRR Warszawa, 2011.
RAPORT POLSKA 2011
148
odpowiednio - 4,S i 11,4. Rznice midzy ludnosciq zwiqzanq z gospodarstwem rolnym a
ludnosciq bezrolnq czsciowo mogq wynikac z ukrytego bezrobocia w pierwszej grupie.
Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje si istotny wzrost liczby podmiotw gospodarczych dziaIajqcych
na obszarach wiejskich. WedIug rejestru RECON w 2001 r. zarejestrowanych na nich byIo okoIo 700
tys. podmiotw, a w 2003 r. ponad 330 tys., co stanowi okoIo 1/4 ogIu podmiotw gospodarczych
zarejestrowanych w Polsce. ]ednoczesnie wskaznik przedsibiorczosci (obliczany jako liczba
podmiotw na 1 000 mieszkancw) jest nadal prawie dwukrotnie nizszy niz w miastach (63 na wsi,
121 w miastach). Ze wzgldu na prowadzony rodzaj dziaIalnosci, w 2003 r. na wsi najwikszy udziaI
stanowiIy podmioty zajmujqce si: handlem, naprawq pojazdw samochodowych, transportem i
gospodarkq magazynowq, zakwaterowaniem i gastronomiq, informacjq i komunikacjq oraz
przemysIem i budownictwem.
2S1

Analizujqc rozwj przedsibiorczosci na obszarach wiejskich nalezy takze zwrcic uwag na dwie
istotne kwestie. Po pierwsze, coraz czsciej przedsibiorcy lokalizujq swoje firmy na obszarach
wiejskich ze wzgldu na korzystne ceny gruntw. Powoduje to koncentracj dziaIalnosci gospodarczej
szczeglnie na obszarach podmiejskich, choc jednoczesnie usIugi te czsto sq skierowane do
mieszkancw miast. Po drugie, niskie dochody ludnosci wiejskiej ograniczajqce lokalny popyt na usIugi
i produkty sq obecnie jednym z czynnikw hamujqcych powstawanie nowych podmiotw
gospodarczych ukierunkowanych na obsIug lokalnych rynkw. Barierq w rozwoju przedsibiorczosci
jest takze niedorozwj infrastruktury (transportowej, energetycznej, telefonicznej i internetowej).

Napa 1S. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru RECON na obszarach wiejskich na
1000 os. wedIug wojewdztw w 2003 r. (stan w dniu 31 grudnia)

Sytuacja spoIeczna obszarw wiejskich

Z punktu widzenia zmniejszania dystansu rozwojowego pomidzy obszarami wiejskimi i miastami
bardzo istotny jest rozwj edukacji na obszarach wiejskich. Dane statystyczne pokazujq, ze poziom
wyksztaIcenia mieszkancw wsi ulega poprawie, jednakze odsetek osb posiadajqcych wyksztaIcenie
wyzsze i srednie policealne jest nadal blisko dwukrotnie nizszy niz wsrd mieszkancw miast. Tym
samym struktur wyksztaIcenia ludnosci wiejskiej nalezy uznac za niekorzystnq i bdqcq jednq z
przyczyn negatywnych zjawisk obserwowanych na tych obszarach (osoby z wyzszym wyksztaIceniem

2S1
___

143
generalnie charakteryzujq si wikszq mobilnosciq i lepszym dopasowaniem do zmian na rynku pracy,
sq mniej zagrozone ubstwem i bezrobociem). Niski poziom wyksztaIcenia mieszkancw wsi stanowi
takze niejednokrotnie barier podjcia dziaIalnosci w innych zawodach niz rolnicze. W ostatnich latach
notuje si popraw wyksztaIcenia osb pracujqcych w rolnictwie, jednak w duzej mierze
spowodowane jest to naturalnym procesem odchodzenia osb najstarszych, ktrzy posiadali najnizsze
wyksztaIcenie.
2S2

WspIczynniki skolaryzacji brutto
2S3
na obszarach wiejskich w roku szkolnym 2003/2010 r. wyniosIy
38,7 dla uczniw szkI podstawowych i 33 dla uczniw szkI gimnazjalnych. Z analizy miejsca
uczenia si dzieci zamieszkaIych na obszarach wiejskich wynika, ze okoIo 87 tych dzieci uczy si w
szkoIach podstawowych zlokalizowanych na obszarach wiejskich, a 13 w szkoIach zlokalizowanych w
miastach (dla gimnazjw wielkosci te wynoszq odpowiednio 73 i 27). Odnotowac nalezy takze
wzrost zarwno w liczbie placwek wychowania przedszkolnego (o 1,2 w roku szkolnym 2003/10 w
stosunku do roku szkolnego 2003/4), jak i liczby dzieci do nich uczszczajqcych (z ponad 2S6 tys. do
ponad 300 tys. w analogicznych latach). W roku szkolnym 2003/10 na obszarach wiejskich na 1 000
dzieci w wieku 3S lat do przedszkoli uczszczaIo 37S. ]ednoczesnie nalezy podkreslic, ze najwicej
placwek wychowania przedszkolnego znajduje si w podregionach zlokalizowanych w poblizu duzych
miast.

Wykres S3. Struktura wyksztaIcenia ludnosci wsi i miast w Polsce w 2010 r. (dane srednioroczne)
ZrdIo: BAEL
Na wzrost poziomu wyksztaIcenia ludnosci obszarw wiejskich miaIy wpIyw dwa zjawiska: wzrost
mozliwosci kontynuacji edukacji oraz migracje ludnosci z wyzszym i srednim wyksztaIceniem z miast
na otaczajqce je obszary wiejskie (choc jednoczesnie na peryferyjnych obszarach wiejskich wystpuje
zjawisko odpIywu ludnosci o wyzszym poziomie wyksztaIcenia).

Tym, co wpIywa negatywnie na jakosc kapitaIu ludzkiego na wsi sq m.in. utrzymujqce si bariery
komunikacyjne i finansowe, ktre powodujq, ze mieszkancy obszarw wiejskich majq utrudniony
dostp do wyksztaIcenia. Problemem jest zarwno utrudniony dostp do szkI i zajc pozalekcyjnych
oraz czsto nizszy poziom ksztaIcenia, jak i niedostatki wyksztaIcenia u osb dorosIych. !stotne jest
takze niedopasowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Szczeglnie dotyczy to ksztaIcenia
zawodowego i oferty szkoleniowej umozliwiajqcej w krtkim czasie zmian kwalifikacji zawodowych.

Analizujqc kapitaI spoIeczny, dosyc powszechne jest przekonanie, ze na polskiej wsi jest on niski. W
2007 r. tylko co piqta organizacja pozarzqdowa zlokalizowana byIa na wsi, a w sumie dziaIaIo tam
prawie 14 tys. zarejestrowanych organizacji. W formuIowaniu tego typu wnioskw nalezy jednak

2S2
Strategia zrwnowazonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa. Projekt z 1S czerwca 2011 r. Ninisterstwo Rozwoju Wsi i
Rolnictwa.
2S3
WspIczynnik skolaryzacji brutto to relacja liczby osb uczqcych si (stan na poczqtku roku szkolnego) na danym poziomie
ksztaIcenia (niezaleznie od wieku) do liczby ludnosci (stan w dniu 31 grudnia) w grupie wieku okreslonej jako odpowiadajqca
temu poziomowi nauczania.
miasto
24
24
13
21
S
13
wyzsze
srednie zawodowe
srednie oglnoksztaIcqce
zasadnicze zawodowe
gimnazjum
podstawowe ukonczone, niepeIne podstawowe i bez wyksztaIcenia szkolnego
wies
7
20
3
31
7
26
RAPORT POLSKA 2011
1S0
zachowac ostroznosc, poniewaz zestawienia te nie uwzgldniajq m.in. Ochotniczych Strazy Pozarnych
(w liczbie okoIo 16 tys.), ktre sq jednymi z najpopularniejszych form organizacji spoIecznej na
terenach wiejskich.
2S4

Nieszkancy obszarw wiejskich sq bardziej zagrozeni ubstwem - w 2003 r. ponizej ustawowej
granicy ubstwa
2SS
egzystowaIo na obszarach wiejskich prawie 14 ludnosci, ponizej relatywnej
granicy ubstwa
2S6
- 26, zas ponizej granicy ubstwa skrajnego
2S7
- 3.
2S8
Szczeglnie zagrozona
ubstwem jest ludnosc obszarw peryferyjnych, m.in. popegeerowskich czy monofunkcyjnych
obszarw rolniczych, gdzie dominujq maIe, nietowarowe gospodarstwa rolne oraz brak jest mozliwosci
zatrudnienia poza rolnictwem. Wsrd wielu negatywnych skutkw powodowanych przez ubstwo,
podkreslic nalezy, ze czsto prowadzi ono do dziedziczenia bezrobocia i wykluczenia spoIecznego.

W 2008 r. na obszarach wiejskich z pomocy spoIecznej korzystaIo S1S tys. gospodarstw domowych
(prawie 2 mln ludnosci), co stanowiIo 46 wszystkich gospodarstw. Najczsciej byIy to wieloosobowe
gospodarstwa domowe skIadajqce si z S. i wicej osb. CIwnymi przyczynami korzystania z pomocy
spoIecznej na obszarach wiejskich sq wzgldy ekonomiczne, a nastpnie zdrowotne i rodzinne.
2S3

]ednoczesnie Polska, ze wzgldu na swoje zrznicowania regionalne, dysponuje bogatym
dziedzictwem kulturowym wsi, zarwno materialnym, jak i niematerialnym (tradycje i obrzdy
lokalne). Na obszarach wiejskich zachowaIo si takze wiele historycznych pozostaIosci Polski
szlacheckiej - dworkw, folwarkw, zabytkowych koscioIw. Funkcjonujqce na obszarach wiejskich
biblioteki i domy kultury sq istotnym miejscem krzewienia kultury na wsi, przyczyniajqc si
jednoczesnie do redukcji wykluczenia spoIecznego. !nstytucje te sq jednak rozmieszczone
nierwnomiernie (najwicej znajduje si w wojewdztwach mazowieckiem, maIopolskim, slqskim i
wielkopolskim, a najmniej w podlaskim i lubuskim), co oznacza nierwnomierny dostp do kultury
przez mieszkancw obszarw wiejskich.

Przestrzenne zrznicowanie rozwoju spoIecznogospodarczego obszarw wiejskich
Analizy prowadzone od wielu lat w !nstytucie Rozwoju Wsi i Rolnictwa (!RWiR)
260
pokazujq dwie
oglne prawidIowosci dotyczqce przestrzennego zrznicowania rozwoju spoIecznogospodarczego
gmin wiejskich.
Pierwszq z nich jest stopniowe przechodzenie od wysokiego poziomu rozwoju gmin wiejskich w
zachodniej czsci kraju poprzez sredni poziom w centrum do niskiego i bardzo niskiego w czsci
pInocnowschodniej (woj. warminskomazurskie) i srodkowowschodniej (wojewdztwa: podlaskie,
lubelskie i wschodnia czsc podkarpackiego) oraz w poIozonych w pasie srodkowym woj.
switokrzyskim, czsci poIudniowej i wschodniej woj. maIopolskiego, a takze w wielu znajdujqcych si
poza zasigiem oddziaIywania Warszawy gminach wojewdztwa mazowieckiego.
Drugq prawidIowosciq jest lokalizacja gmin wiejskich o bardzo wysokim i wysokim poziomie rozwoju
wokI miast. Szczeglnie wyraznie jest to widoczne wokI Warszawy, Trjmiasta, Poznania,
WrocIawia, Lodzi oraz Krakowa i konurbacji grnoslqskiej. ZwIaszcza wokI Poznania uksztaItowaI si
wyrazny, regularny krqg gmin wiejskich o bardzo wysokim poziomie rozwoju, ktremu towarzyszy
drugi, zewntrzny krqg gmin o podobnie wysokim poziomie. WokI Warszawy gminy o bardzo
wysokim stopniu rozwoju sq rozmieszczone nieregularnie, a ponadto krqg ten jest niedomknity od
strony wschodniej. Co wicej, promien oddziaIywania aglomeracji warszawskiej na sqsiadujqce z niq
gminy wiejskie jest znacznie krtszy niz promien oddziaIywania aglomeracji poznanskiej i
wrocIawskiej. Dosc blisko Warszawy znajdujq si gminy o niskim lub bardzo niskim poziomie rozwoju,
co wynika m. in. z niewIasciwego ich powiqzania srodkami komunikacji publicznej ze stolicq.

2S4
Cumkowska N., Herbst ]., Radecki P.: Podstawowe fakty o organizacjach pozarzqdowych. Raport z badania 2008.
Stowarzyszenie Klon/]awor.
2SS
Kwoty uprawniajqcej do ubiegania si o przyznanie swiadczenia pieniznego z systemu pomocy spoIecznej.
2S6
S0 srednich miesicznych wydatkw.
2S7
Szacowanego przez !nstytut Pracy i Spraw Socjalnych minimum egzystencji.
2S8
2S3
!bidem.
260
Rosner A. (red.), Frenkiel !., Heffner K., Picek B.: Typologia wiejskich obszarw problemowych. !nstytut Rozwoju Wsi i
Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. Warszawa 1333 oraz Rosner A. (red.), Heffner K., Stanny N., Zrznicowanie poziomu
rozwoju spoIecznogospodarczego obszarw wiejskich a zrznicowanie dynamiki przemian, !nstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa
Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2007.
___

1S1
Cminy wiejskie o wysokim i bardzo wysokim poziomie rozwoju zlokalizowane sq takze wokI miast
sredniej wielkosci, choc na rznych obszarach z rznq intensywnosciq. PrawidIowosc ta
najwyrazniejsza jest w zachodniej, sIabsza w srodkowej, a najsIabsza we wschodniej czsci kraju.

Cminy znajdujqce w zasigu silnego oddziaIywania miast tracq stopniowo charakter gmin
wiejskich (rolnictwo jest w nich wypierane przez innq dziaIalnosc gospodarczq, a grunty rolne
stopniowo sq przeznaczane pod zabudow) i nabierajq charakteru gmin podmiejskich, stajqc si
obszarami peryferyjnymi miast. Na ich obszarach lokalizowane sq takze rzne dziaIalnosci
gospodarcze, w tym czsto dziaIalnosci uciqzliwe dla mieszkancw, ktre trudno ulokowac w
dzielnicach stanowiqcych centra miejskie. Niektre gminy podmiejskie lub ich czsc przeksztaIca si w
,sypialnie", niekiedy o charakterze ekskluzywnych rezydencji. W dIugim okresie gmina podmiejska lub
jej czsc jest zazwyczaj wIqczana do miasta
Napa 16. Zrznicowanie rozwoju spoIecznogospodarczego gmin wiejskich

ZrdIo: Rosner A. (red.), Heffner K., Stanny N., Zrznicowanie poziomu rozwoju spoIecznogospodarczego obszarw wiejskich a
zrznicowanie dynamiki przemian, !nstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2007

Cminy o niskim poziomie rozwoju zlokalizowane sq najczsciej we wschodniej Polsce. Sq one zwykle
oddalone od osrodkw miejskich lub tez znajdujq si w strefach oddziaIywania miast majqcych
trudnosci gospodarcze. Tworzq rwniez wyrazny pas wzdIuz granicy z Ukrainq, BiaIorusiq i Rosjq, choc
takze poziom rozwoju graniczqcych z Niemcami gmin wojewdztw dolnoslqskiego i lubuskiego jest
nizszy niz gmin tych wojewdztw poIozonych w pewnym oddaleniu od granicy.
Rolnictwo
CaIkowita powierzchnia uzytkw rolnych w Polsce w 2010 r. wynosiIa prawie 13 mln ha,
co stanowiIo 60,S powierzchni kraju. UdziaI uzytkw rolnych w poszczeglnych
wojewdztwach jest zrznicowany. Do wojewdztw o typowo rolniczym charakterze (o udziale
uzytkw rolnych wynoszqcym ponad SS caIkowitej powierzchni wojewdztwa) nalezq: podlaskie,
RAPORT POLSKA 2011
1S2
mazowieckie, lubelskie, Idzkie, kujawskopomorskie, wielkopolskie i opolskie. Najmniejszy odsetek
uzytkw rolnych wystpuje w wojewdztwie lubuskim i slqskim (odpowiednio: 36,1 i 36,6
caIkowitej powierzchni).
261

Napa 17. Uzytkowanie gruntw wedIug wojewdztw w 2003 r.


Struktura uzytkw rolnych wg klas bonitacyjnych
262
jest bardzo zrznicowana regionalnie, nie stanowi
jednakze znaczqcej bariery w rozwoju rolnictwa w Polsce, poniewaz producenci w znacznym stopniu
dostosowali profil produkcyjny gospodarstw do potencjaIu produkcyjnego zasobw ziemi.
Tym, co stanowi obecnie wyzwanie dla polskiego rolnictwa jest natomiast zbalansowanie produkcji z
celami ochrony srodowiska oraz innowacyjnosc i badania roslin uprawnych, ktre w optymalny sposb
bdq wykorzystywaIy warunki agrometeorologiczne w Polsce. ]ednoczesnie, czynnikiem
ograniczajqcym wykorzystanie uzytkw rolnych jest duze rozdrobnienie dziaIek wchodzqcych w skIad
gospodarstw rolnych. Srednia liczba dziaIek wchodzqcych w skIad gospodarstwa rolnego wynosi 11, a
40 z nich poIozonych jest w znacznej odlegIosci od siedliska (przekraczajqcej 10 km)
263
.

W Polsce w 2003 r. liczba gospodarstw rolnych ogIem wynosiIa ponad 2,S mln, co
stanowiIo blisko 17 ogIu gospodarstw rolnych w UE (wiksza liczba gospodarstw rolnych
wystpuje tylko w rolnictwie rumunskim)
264
. Najwiksza liczba gospodarstw miaIa powierzchni
mniejszq od 1 ha (732 tys.), najmniej gospodarstw miaIo powierzchni powyzej 100 ha (3 tys.).

Rozdrobnienie polskiego rolnictwa potwierdza takze okreslenie gospodarstw przez ich wielkosc
ekonomicznq
26S
. W oglnej sumie wszystkich gospodarstw w 2007 r. 30 znajdowaIo si w grupie do
8 ESU
266
, przy czym wielkosc t przyjmuje si jako granic wyznaczajqcq siI ekonomicznq

261
Rolnictwa.
262
Bonitacja gleb to ocena jakosci gleb pod wzgldem ich wartosci uzytkowej - uwzgldnia zyznosc gleby, stosunki wodne,
trudnosc uprawy w powiqzaniu z agroklimatem, rzezbq terenu oraz niektrymi elementami stosunkw gospodarczych.
263
Rolnictwa.
264
!bidem.
26S
Sum standardowych nadwyzek bezposrednich wszystkich dziaIalnosci prowadzonych w tym gospodarstwie.
266
ESU (ang. European Size Unit) - Europejska ]ednostka Wielkosci - wyraza si za jej pomocq wielkosc (siI) ekonomicznq
gospodarstw rolnych, czyli ich dochodowosc.
___

1S3
gospodarstwa, powyzej ktrej rolnik jest w stanie zapewnic swojej rodzinie godziwy poziom zycia oraz
reprodukcj majqtku produkcyjnego.

Tabela SS. Liczba gospodarstw rolnych wg klas wielkosci ekonomicznej
liczba gospodarstw w 2007 r.
do 8 ESU 8 40 ESU powyzej 40 ESU
2 14S 603 226 632 18 716
ZrdIo: CUS

Napa 18. Srednia powierzchnia dziaIek w obrbie ewidencyjnym (ha)

ZrdIo: Strategia zrwnowazonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa, projekt z 1S czerwca 2011 r., Ninisterstwo Rozwoju Wsi
i Rolnictwa

W Polsce rolnictwo ma duzy wpIyw na sytuacj spoIecznogospodarczq mieszkancw obszarw
wiejskich, stan srodowiska przyrodniczego, struktur krajobrazu oraz rznorodnosc biologicznq kraju.
Stosunkowo niewielki jest natomiast jego wpIyw na wskazniki makroekonomiczne Polski.
Niski jest dochd z czynnikw produkcji w przeliczeniu na peInozatrudnionego w rolnictwie (w 2010 r.
w ujciu siIy nabywczej przecitny rolnik w Polsce uzyskiwaI dochd na poziomie 40 sredniej
unijnej
267
) oraz wydajnosc pracy mierzona za pomocq wartosci dodanej brutto. UdziaI sektora !
(rolnictwa, Iowiectwa i lesnictwa oraz rybactwa)
w generowaniu wartosci dodanej brutto w 2004 r.

wynosiI S i do 2008 r. zmalaI do 4. Dla porwnania, udziaI sektora !! wynisI odpowiednio 30 i
31, a udziaI sektora !!! wynosiI w caIym okresie 6S.
263
]est to konsekwencja duzego rozdrobnienia
rolnictwa, niekorzystnej struktury agrarnej, niewielkiej siIy ekonomicznej gospodarstw rolnych,
niskiego wyksztaIcenia rolnikw i niedostatecznego wyposazenia gospodarstw rolnych w nowoczesne
maszyny i urzqdzenia.

267
Eurostat.
268
Nierzony sumq wartosci poszczeglnych sekcji PKD 2004 - dla sektora ! (rolnictwo, Iowiectwo i lesnictwo oraz rybactwo), dla
sektora !! (grnictwo, przetwrstwo przemysIowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektrycznq, gaz i wod,
budownictwo), dla sektora !!! (handel, naprawy, hotele i restauracje, transport, gospodarka magazynowa i Iqcznosc,
posrednictwo finansowe, obsIuga nieruchomosci, wynajem i usIugi zwiqzane z prowadzeniem dziaIalnosci gospodarczej,
administracja publiczna i obrona narodowa, obowiqzkowe ubezpieczenie spoIeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne,
edukacja, ochrona zdrowia i pomoc spoIeczna, dziaIalnosc usIugowa, komunalna, spoIeczna i indywidualna, gospodarstwa
domowe zatrudniajqce pracownikw).
263
Na podstawie Banku Danych Lokalnych CUS.
RAPORT POLSKA 2011
1S4
Zrznicowanie naturalnego potencjaIu produkcyjnego Polski jest duze i wynika z przestrzennej
zmiennosci uksztaItowania terenu, pokrywy glebowej oraz opadw i temperatury. W 2003 r. globalna
produkcja rolnicza w cenach staIych roku poprzedniegona 1 ha uzytkw rolnych wyniosIa 4 367 zI w
porwnaniu do 3 674 zI w 2004 r. Wzrost produkcji globalnej wynikaI przede wszystkim ze wzrostu
produkcji roslinnej, a w mniejszym stopniu produkcji zwierzcej. W strukturze towarowej produkcji
rolniczej przewaza produkcja zwierzca - S8 w 2003 r. wobec 42, jakie stanowiIa produkcja
roslinna. W produkcji rolniczej w 2003 r. najwikszy udziaI miaIy: produkcja zywca rzeznego (32,3),
mleka krowiego (16,4) i zbz (13,4). CaIkowita powierzchnia gruntw ornych w 2010 r. wynosiIa
prawie 14 mln ha, co stanowiIo 74 wszystkich uzytkw rolnych, przy czym powierzchnia ta
stopniowo zmniejsza si (o ponad 120 tys. ha od 2004 r.). W prognozie do 2020 r. zakIada si dalszy
spadek powierzchni zasieww, ktry bdzie spowodowany przekazywaniem gruntw na cele
nierolnicze oraz wyIqczaniem z uzytkowania rolniczego z przyczyn ekonomicznych gruntw
najsIabszych.
270

Polskie rolnictwo, pomimo niskiej wartosci produktywnosci zasobw ziemi i pracy, przy znacznej
produktywnosci kapitaIu generuje jeden z najwikszych udziaIw w PKB poszczeglnych krajw Unii.
Po blisko szesciu latach czIonkostwa naszego kraju w UE mozna stwierdzic, ze nie speIniIy si obawy,
ze polski przemysI rolnospozywczy nie podoIa konkurencji wysoko rozwinitych krajw europejskich.
W okresie od akcesji osiqgnito znaczqcy postp zarwno w rozwoju krajowego rynku zywnosciowego
(o okoIo 2,S3,0 rocznie), jak i we wzroscie eksportu produktw rolnospozywczych (o okoIo 20
rocznie). WzrosIa takze produkcja sprzedana (w cenach staIych o okoIo 67 rocznie), nastqpiIo duze
ozywienie inwestycyjne (nakIady rzdu okoIo 67 mld zI rocznie), a w efekcie zyski przedsibiorstw
przemysIu spozywczego wzrosIy trzykrotnie (zysk netto do okoIo 66,S mld zI rocznie, a rentownosc
netto do okoIo 4S). Pozytywnych efektem przemian sektora po wstqpieniu Polski do UE byIo m.in.
podwyzszenie jakosci produktw i wzmocnienie zdolnosci konkurencyjnej polskiego eksportu towarw
rolnospozywczych. Konsekwencjq tego byI wzrost popytu na polskie produkty rolne, zarwno surowce
jak i produkty przetworzone. Sektor przetwrstwa jest bardziej istotny w polskiej gospodarce niz
gospodarce innych krajw UE, ale jego pozycja w stosunku do innych dziaIw przemysIu sIabnie, co
jest procesem naturalnym, wynikajqcym gIwnie z malejqcego udziaIu zywnosci w wydatkach
ludnosci. Polskie przetwrstwo przeszIo gIbokq restrukturyzacj i modernizacj w ostatnich latach i
staIo si konkurencyjne na rynku europejskim. Nadal jednak zrdIem przewag konkurencyjnych sq
nizsze koszty pracy, a czasem surowcw, podczas gdy innowacyjnosc polskiego przemysIu
spozywczego jest jeszcze dosc niska (udziaI nakIadw na dziaIalnosc innowacyjnq w wartosci
sprzedazy przemysIu spozywczego wynosi okoIo 2).
271

Podstawowym celem rolnictwa jest zapewnienie bezpieczenstwa zywnosciowego kraju. Analiza bilansu
obrotu produktami rolnospozywczymi za ostatnie lata swiadczy o stabilnej samowystarczalnosci
zywnosciowej Polski. Polska ma dobre warunki naturalne do produkcji rolniczej i jest w stanie
wyprodukowac wicej zywnosci niz tylko na wIasne potrzeby. Umozliwia to przeznaczenie czsci
produktw na eksport oraz wzbogacenie krajowej oferty o produkty, ktre z rznych wzgldw nie sq
wytwarzane w kraju. Ta samowystarczalnosc umozliwiajqca takze produkcj eksportowq, obok duzych
zasobw ziemi i potencjaIu produkcyjnego oraz duzego rynku wewntrznego, stanowi mocnq stron
polskiego rolnictwa
272
.

Wsparcie rolnictwa i rozwoju obszarw wiejskich w ramach Wsplnej Polityki Rolnej
273

Od momentu przystqpienia Polski do Unii Europejskiej rolnicy sq uprawnieni do korzystania z pIatnosci
bezposrednich (jednolitej pIatnosci obszarowej i krajowej uzupeIniajqcej pIatnosci obszarowej) w
ramach Wsplnej Polityki Rolnej. Ponadto, ze srodkw UE wspIfinansowana jest realizacja
programw na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich. W okresie programowania 20072013, z
udziaIem srodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Rolnictwa i Obszarw Wiejskich (EFRROW),
realizowany jest w Polsce Program Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013.

270
Bank Danych Lokalnych CUS, Strategia zrwnowazonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa. Projekt z 1S czerwca 2011 r.
Ninisterstwo Rozwoju Wsi i Rolnictwa.
271
Rolnictwa.
272
!bidem.
273
Obszary wiejskie w Polsce. CIwny Urzqd Statystyczny, Warszawa Olsztyn 2011.
___

1SS
W 2003 r. wpIynIo 1 334,6 tys. wnioskw o jednolitq pIatnosc: w postaci jednolitej pIatnosci
obszarowej zostaIy skierowane srodki finansowe o wartosci 7 063,0 mln zI, a uzupeIniajqcej pIatnosci
obszarowej - 3 384,7 mln zI. Tym samym na 1 ha uzytkw rolnych Iqczna wartosc jednolitej pIatnosci
obszarowej i uzupeIniajqcych pIatnosci obszarowych wyniosIa w 2003 r. 648 zI.
Od momentu uruchomienia PROW 20072013 do konca 2003 r. zIozono 2 632,3 tys. wnioskw na
kwot 24 781,4 mln zI, najwicej wnioskw na dziaIanie ,Wspieranie gospodarowania na obszarach
grskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)" (86,0 ogIu
zIozonych wnioskw) oraz ,Program rolnosrodowiskowy" (3,7). Od czasu uruchomienia Programu
skorzystaIo z niego 1,1 mln beneficjentw, do ktrych przekazano pIatnosci w kwocie okoIo 11 376,2
mln zI. W 2003 r. zrealizowano pIatnosci Iqcznie na kwot 6 S40,3 mln zI, co stanowiIo S7,S ogIu
zrealizowanych pIatnosci od uruchomienia Programu.
Wykres 60. Struktura wykorzystania srodkw finansowych z PROW 20072013 wedIug dziaIan
(stan w dniu 31 grudnia)

a
Obszary grskie i inne obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania.
ZrdIo: dane Agencji Restrukturyzacji i Nodernizacji Rolnictwa za: Obszary wiejskie w Polsce. CIwny Urzqd Statystyczny
Warszawa Olsztyn 2011

Rozwj obszarw wiejskich w kontekscie zapisw dokumentw strategicznych
Zagadnienie rozwoju obszarw wiejskich zostaIo poruszone w Krajowym Planie Strategicznym
Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013, Strategii Rozwoju Kraju 2007201S (SRK) oraz
Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 20102020. Regiony, miasta, obszary wiejskie (KSRR).
274

Priorytety Polski w zakresie rozwoju wsi zostaIy wskazane w Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju
Obszarw Wiejskich. Okreslono w nim, ze ,podstaw realizacji Krajowego Planu Strategicznego
stanowi koncepcja wielofunkcyjnosci rolnictwa i obszarw wiejskich. ZakIada ona wzmocnienie
ekonomiczne gospodarstw rolnych i wzrost konkurencyjnosci sektora rolnospozywczego, z
jednoczesnym zapewnieniem instrumentw na rzecz rznicowania dziaIalnosci gospodarczej w
kierunku pozyskania i stworzenia alternatywnych zrdeI dochodw mieszkancw wsi. Przyczyni si ona
do polepszenia jakosci zycia na obszarach wiejskich, poprzez rozwinicie sektora podstawowych usIug
na rzecz ludnosci, jak rwniez bdzie stanowic alternatyw dla obecnie dominujqcej roli obszarw
wiejskich, jakq jest produkcja zywnosci." W Strategii Rozwoju Kraju 2007201S rozwj obszarw
wiejskich stanowi osobny S. priorytet ,Rozwj obszarw wiejskich". Zapisano w nim, ze ,Obszary
wiejskie powinny stac si dla mieszkancw Polski konkurencyjnym miejscem do zamieszkania i
prowadzenia dziaIalnosci gospodarczej." W kolejnym 6. priorytecie ,Rozwj regionalny i podniesienie
spjnosci terytorialnej" - zapisano natomiast, ze dla osiqgnicia celw rozwojowych Polski

274
Obecnie przez Ninisterstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowywana jest takze Strategia zrwnowazonego rozwoju wsi,
rolnictwa i rybactwa.
RAPORT POLSKA 2011
1S6
najwazniejszy jest m.in. ,rozwj obszarw wiejskich, ktre czstokroc stanowiq obszar marginalizacji
gospodarczej, spoIecznej, edukacyjnej i kulturowej kraju". W Strategii podkreslono takze, ze polityka
panstwa wobec obszarw wiejskich musi uwzgldniac zarwno rolniczy, jak i pozarolniczy rozwj wsi.

W obu tych dokumentach okreslono kilka celw/priorytetw sIuzqcych realizacji rozwoju obszarw
wiejskich:
a) rozwj przedsibiorczosci i aktywnosci pozarolniczej,
b) wzrost konkurencyjnosci rolnictwa i przemysIu rolnospozywczego, poprawa wydajnosci produkcji,
c) rozwj i poprawa infrastruktury technicznej i spoIecznej na obszarach wiejskich (poprawa poziomu
zycia poprzez m.in. popraw dostpnosci usIug),
d) wzrost jakosci kapitaIu ludzkiego oraz aktywizacja zawodowa mieszkancw wsi,
e) ochrona srodowiska i rznorodnosci biologicznej, zwikszanie lesistosci.

Zapisy o koniecznosci przeciwdziaIania procesom marginalizacji na obszarach problemowych -
definiowanych takze jako wiele obszarw wiejskich - oraz generalnie o rozwoju obszarw wiejskich
znalazIy si rwniez w KSRR: ,Celem krajowej polityki regionalnej wobec obszarw wiejskich jest
peIniejsze wykorzystanie ich zasobw endogenicznych w procesach rozwoju kraju i rozwoju
regionalnego poprzez integracj funkcjonalnq tych obszarw z miastami, rozbudow ich potencjaIu do
absorpcji procesw rozwojowych pochodzqcych z zewnqtrz (wspomaganie rozwoju zasobw ludzkich,
rozbudowa odpowiedniej infrastruktury, wsparcie dla lokalizacji firm), wspomaganie specjalizacji
terytorialnej oraz zapewnienie jednolitych standardw w zakresie dostpu do podstawowych usIug i
dbr publicznych."

Analizujqc postpy w zakresie realizacji celw dotyczqcych rozwoju obszarw wiejskich zapisanych w
Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju Obszarw Wiejskich oraz w Strategii Rozwoju Kraju nalezy
miec na uwadze krtki czas, jaki minqI od ich ustanowienia. Podobnie, jak w przypadku obszarw
miejskich, zmiany, jakie sq w nich zakIadane to wyzwania na co najmniej kilka, a czsto kilkanascie
lub nawet kilkadziesiqt lat.

ad a. Rozwj przedsibiorczosci i aktywnosci pozarolniczej
]ednym ze srodkw zaradczych wobec kumulacji negatywnych zjawisk spoIecznogospodarczych jest
rozwj pozarolniczej dziaIalnosci gospodarczej w sektorze NaIych i Srednich Przedsibiorstw (NSP).
]ak pokazaIa zawarta powyzej analiza, na przestrzeni ostatnich lat na obszarach wiejskich obserwuje
si istotny wzrost liczby podmiotw gospodarczych, a ich najwiksze zagszczenie dotyczy obszarw
podmiejskich (m.in. ze wzgldu na korzystne ceny gruntw). ]ednoczesnie, barierami w rozwoju
przedsibiorczosci sq m.in. niskie dochody ludnosci wiejskiej i niedorozwj infrastruktury.

NSP na obszarach wiejskich to gIwnie mikroprzedsibiorstwa dziaIajqce w sferze usIug i handlu, w
duzej mierze uzaleznione od rynku lokalnego i siIy nabywczej lokalnej ludnosci. WedIug
przeprowadzonych w 2010 r. analiz,
27S
w latach 20072003, w 8S badanych gmin nastqpiI wzrost
liczby noworejestrowanych firm. Przyczynq tego byIa m.in. mozliwosci uzyskania dofinansowania z
funduszy unijnych i krajowych. Analizy wskaznikw pokazujq, ze natzenia nowopowstaIej dziaIalnosci
gospodarczej w gminach wiejskich o charakterze podmiejskim sq niemal 2,S razy wyzsze niz w
gminach o charakterze peryferyjnym. Ze wzgldu na liczne bariery w prowadzeniu dziaIalnosci
gospodarczej w tych gminach, wystpuje tu na duzq skal zjawisko sezonowosci prowadzenia firm,
polegajqce na wyrejestrowywaniu firm pod koniec sezonu i na ponownej rejestracji w nastpnym roku
na poczqtku sezonu. NSP w podmiejskich obszarach wiejskich to sektor o relatywnie duzych
mozliwosciach rozwojowych, a tym samym efektywna metoda dywersyfikacji lokalnej gospodarki.
Natomiast NSP na obszarach wiejskich o charakterze peryferyjnym to przewaznie firmy o bardzo
lokalnym zasigu dziaIania, sIabej kondycji ekonomicznej i nastawione raczej na przetrwanie w
trudnych warunkach z roku na rok, niz na inwestycje i rozwj. Taka kondycja NSP na wiejskich
obszarach problemowych wskazuje, ze sektor ten w chwili obecnej nie ma tam jeszcze odpowiedniego
potencjaIu, aby peInic wyznaczonq mu rol napdu gospodarczego i sposobu na przezwycizenie
problemw spoIecznogospodarczych. ]ego wzmocnienie w wikszej mierze zalezy od wzrostu

27S
Rakowska ].: UdziaI sektora NSP w realizacji projektw w ramach wybranych dziaIan SPO Wzrost Konkurencyjnosci
Przedsibiorstw w latach 20042006 na obszarach wiejskich. Acta Oeconomia 3 (2) 2010, Rakowska ].: Zmiany natzenia
rejestracji oraz wyrejestrowan nowopowstaIych NSP w latach 20042003 w wybranych gminach wiejskich, seria 2010.
___

1S7
zamoznosci ludnosci, tym samym ich siIy nabywczej, niz od proponowanych zmian w kwestiach
formalnych (np. uproszczenie rejestracji).
276

W 2010 r. liczba podmiotw gospodarczych wpisanych do rejestru RECON na 10 tys. ludnosci
wynosiIa na obszarach wiejskich 668 w porwnaniu do 1 2S2 w miastach.
277
Liczba podmiotw
gospodarczych
278
jest zdecydowanie wyzsza na zachodzie Polski i w otoczeniu najwikszych osrodkw
miejskich (szczeglnie Warszawy, Lodzi i Poznania), a takze na terenach o rozwinitej funkcji
turystycznej (Tatry, Nazury) i gospodarce lesnej (np. Bieszczady). Znacznq koncentracj
przedsibiorstw obserwuje si rwniez na terenach niektrych gmin podmiejskich w Polsce
wschodniej, np. w rejonie Lublina czy Rzeszowa.
273

ad b. Wzrost konkurencyjnosci rolnictwa i przemysIu rolnospozywczego, poprawa wydajnosci
produkcji
Budowanie silnej pozycji konkurencyjnej poprzez wysokq jakosc produktw rolnych gwarantujqcych
wysokq jakosc zywnosci bezpiecznej i produkowanej zgodnie z zasadami ochrony srodowiska to jedno
z wyzwan stojqcych przed polskim rolnictwem. Poza powyzej przedstawionq analizq konkurencyjnosci
rolnictwa i przemysIu rolnospozywczego, dodatkowe wskazniki pomocne w charakterystyce stanu
konkurencyjnosci polskich gospodarstw rolnych ksztaItujq si nastpujqco:
w 2003 r. udziaI rolnictwa (Iqcznie z lesnictwem i rybactwem) w tworzeniu krajowego PKB
zmalaI,
280

nizsza jest takze wydajnosc kapitaIu (o okoIo 2/3 sredniej w gospodarce narodowej) i okoIo
czterokrotnie nizsza wydajnosc pracy,
281

w 2003 r. nakIady inwestycyjne w rolnictwie (Iqcznie z Iowiectwem) wzrosIy do poziomu 3 710
mln zI, z czego az 36 zrealizowano w sektorze prywatnym, a 4 w sektorze publicznym,
jednoczesnie ujcie nakIadw inwestycyjnych w zI na 1 ha uzytkw rolnych wskazuje na przewag
inwestycyjnq sektora publicznego: 227 zI/1ha w sektorze prywatnym i 314 zI/1ha w sektorze
publicznym.
282

Nalezy takze pamitac o tym, ze decydujqcy wpIyw na produkcyjnosc i konkurencyjnosc caIego
sektora rolnego ma jakosc majqtku trwaIego, dlatego niezbdne jest jego unowoczesnienie,
szczeglnie w gospodarstwach towarowych.
283

W zakresie konkurencyjnosci przemysIu rolnospozywczego:
wartosc eksportu towarw rolnospozywczych w 2008 r. wyniosIa 11,4 mld EUR, co stanowiIo
10 Iqcznego eksportu kraju,
wartosc dodana brutto (w cenach biezqcych), jakq wytworzyI polski przemysI spozywczy w 2008 r.
wynosiIa 31,3 mld zI,
w latach 20042008 nastpowaI powolny proces konwergencji cen podstawowych produktw
rolnictwa midzy Polskq a UE, a w latach 20062008 doszIo do gwaItownego przyspieszenia
wzrostu cen podstawowych produktw rolnych - w nowych panstwach czIonkowskich o srednio
23, a w Polsce, podobnie jak w UE1S, o 20,
w polskim przemysle spozywczym funkcjonuje okoIo 17,S tys. przedsibiorstw, z ktrych okoIo 16
tys. zalicza si do firm mikro i maIych, blisko 1,3 tys. do srednich, a prawie 300 stanowiq firmy
duze,
zasoby pracy przemysIu spozywczego szacowane sq na okoIo 46S tys. osb, co stanowi 3,3
ogIu pracujqcych.
Nalezy podkreslic, ze zmodernizowany i konkurencyjny sektor przetwrczy oraz zrznicowanq ofert
rynkowq produktw tradycyjnych oraz regionalnych i wysokq jakosc produktw rolnospozywczych

276
Rakowska ]., WojewdzkaWiewirska A.: Zrznicowanie przestrzenne obszarw wiejskich w Polsce. Stan i perspektywy
rozwoju w kontekscie powiqzan funkcjonalnych. Ekspertyza wykonana na zlecenie Ninisterstwa Rozwoju Regionalnego.
Warszawa 2010.
277
278
Na 1 000 mieszkancw.
273
Strategia zrwnowazonego rozwoju wsi., wyd. cyt.
280
281
282
Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2010, CUS, Warszawa 2010.
283
Rakowska ]., WojewdzkaWiewirska A., wyd. cyt.
RAPORT POLSKA 2011
1S8
zaliczono w Strategii zrwnowazonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa do mocnych stron polskiego
rolnictwa.
284

ad c. Rozwj i poprawa infrastruktury technicznej i spoIecznej na obszarach wiejskich (poprawa

poziomu zycia poprzez m.in. popraw dostpnosci usIug)
W zakresie wyposazenia obszarw wiejskich w infrastruktur technicznq na obszarach wiejskich od
2004 r. zanotowano istotnq popraw
28S
:
dIugosc sieci wodociqgowej w 2010 r. wynosiIa 212 tys. km, byIa ona o 14 dIuzsza niz w 2004
r., a korzystaIo z niej okoIo 7S mieszkancw wsi - o okoIo 4 p.p. wicej niz w 2004 r. (dla
porwnania dIugosc sieci wodociqgowej w miastach w 2010 r. wynosiIa 61 tys. km, a korzystaIo z
niej 3S ich mieszkancw)
286
,
coraz wiksze zagszczenie sieci wodociqgowej spowodowaIo wzrost zuzycia wody z sieci w
gospodarstwach domowych w przeliczeniu na mieszkanca - w 2004 r. mieszkaniec wsi zuzywaI
srednio 23 m
3
, a w 2003 r. - 2S m
3
(dla porwnania mieszkaniec miasta zuzywaI w 2003 r. 3S m
3
,
przy czym na przestrzeni ostatnich lat obserwuje si malejqcy trend w tym zakresie),
dIugosc sieci kanalizacyjnej w 2010 r. wynosiIa S6 tys. km, byIa ona o 71 dIuzsza niz w 2004 r.,
a korzystaIo z niej okoIo 24 mieszkancw wsi - o okoIo 6 p.p. wicej niz w 2004 r. (dla
porwnania dIugosc sieci kanalizacyjnej w miastach w 2010 r. wynosiIa S2 tys. km, a korzystaIo z
niej 86 ich mieszkancw)
287
,
z sieci gazowej w 2003 r. korzystaIo 21 mieszkancw wsi - o prawie 3 p.p. wicej niz w 2004 r.
- i zuzywaIo srednio S0 m
3
gazu (dla porwnania w miastach z sieci gazowej w 2003 r. korzystaIo
73 mieszkancw zuzywajqc srednio 134 m
3
gazu),
na obszarach wiejskich w 2003 r. zlokalizowanych byIo 4,7 mln odbiorcw energii elektrycznej o
niskim napiciu, a jej zuzycie ksztaItowaIo si na poziomie prawie 11 mln NWh (dla porwnania w
miastach zlokalizowanych byIo 3,3 mln odbiorcw, a zuzycie energii elektrycznej wynosiIo prawie
18 mln NWh),
na obszarach wiejskich w 2010 r. notowano prawie 2 mln abonentw radia i telewizji, co stanowiIo
o ponad 0,S mln abonentw telewizji i 700 tys. abonentw radia mniej niz w 2004 r. (w miastach
okoIo S mln - analogicznie ponad 1 mln i prawie 1,S mln mniej niz w 2004 r.),
na obszarach wiejskich wzrasta rola !nternetu - 44 mieszkancw wsi w 2003 r. deklarowaIo, ze
korzystaIo z !nternetu w ciqgu ostatnich 3 miesicy od momentu prowadzenia badania (w miescie
62), a najczsciej sIuzyI on komunikowaniu si, co deklarowaIo 86 mieszkancw wsi (31
mieszkancw miast) oraz wyszukiwaniu informacji i korzystaniu z serwisw online - 86
mieszkancw wsi (88 mieszkancw miast)
288
.
Dodatkowo, nasycenie obszarw wiejskich infrastrukturq technicznq przeIozyIo si na stopien
wyposazenia mieszkan w podstawowe instalacje, choc nadal widoczny jest w tym zakresie dystans do
mieszkan miejskich. W 2003 r. na obszarach wiejskich 7S mieszkan posiadaIo ustp (wzrost o 2 p.p.
w stosunku do 2004 r.), 76 dysponowaIo Iazienkq (wzrost o 1 p.p.), a 6S posiadaIo centralne
ogrzewanie (wzrost o 2 p.p.).
283

Takze rozwj infrastruktury spoIecznej jest istotnym elementem poprawy jakosci zycia na obszarach
miejskich, a co wicej - stwarza dodatkowe miejsca pracy poza rolnictwem. Dostp do placwek
kulturalnych, turystycznych, szkI, placwek opiekunczych i sIuzby zdrowia przyczynia si do
podnoszenia standardu zycia na obszarach wiejskich i przeciwdziaIa negatywnym trendom
migracyjnym. Pomimo zachodzqcych zmian, infrastruktur spoIecznq na wsiach cechuje jednak
niedoinwestowanie i niedostosowanie do istniejqcych potrzeb.
W zakresie infrastruktury systemu edukacji na obszarach wiejskich w roku szkolnym 2003/10 w
porwnaniu do roku szkolnego 2003/04 zarejestrowano 1,2 wzrost liczby placwek wychowania
przedszkolnego. Wojewdztwami o najwikszej liczbie placwek byIy mazowieckie i maIopolskie,
najmniej placwek odnotowano w woj. lubuskim. W tym samym roku na obszarach wiejskich dziaIaIo
3,3 tys. szkI podstawowych (w porwnaniu do roku szkolnego 2003/2004 ich liczba zmniejszyIa si o
10,2), ponad poIowa gimnazjw (wzrost o 6,3) oraz ponad 2 tys. szkI ksztaIcqcych przynajmniej

284
28S
286
UdziaI ludnosci wiejskiej i miejskiej korzystajqcej z sieci wodociqgowej - oszacowany na podstawie danych CUS za 2003 r.
287
!bidem.
288
283
!bidem.
___

1S3
na jednym kierunku rolniczym (wzrost ponad 2krotny). W tej liczbie 4S,3 stanowiIy technika (do
ktrych uczszczaIa ponad poIowa uczniw), 41,2 zasadnicze szkoIy zawodowe, a pozostaIe to
szkoIy policealne.
230

W zakresie infrastruktury opieki zdrowotnej i pomocy spoIecznej w 2003 r. w oglnej liczbie 16,3 tys.
placwek zdrowotnych na obszarach wiejskich zlokalizowana byIa co czwarta, a ich liczba od 2004 r.
zwikszyIa si o ponad 30. Na jednego mieszkanca wsi w 2003 r. przypadaIo 3,2 porad lekarskich
(wobec 10,S w miescie). Na wsi zlokalizowanych byIo takze 17 oglnej liczby aptek oraz 38
punktw aptecznych. Na jednq aptek i punkt apteczny przypadaIo S,1 tys. mieszkancw wsi (dla
porwnania w miastach 2,6 tys.). W 2003 r. na terenach wiejskich zlokalizowanych byIo 33
placwek stacjonarnej pomocy spoIecznej (prawie 1,S tys.), a w porwnaniu do 2004 r. ich liczba
wzrosIa o okoIo 20.
231

W zakresie infrastruktury instytucji kultury w 2003 r. na wsiach zlokalizowana byIa wikszosc bibliotek
i punktw bibliotecznych w kraju (66). Z ich zasobw korzystaI co dziesiqty mieszkaniec wsi, ktry
srednio wypozyczaI 20 woluminw. Podobnie 60 instytucji kultury (domw i osrodkw kultury,
klubw oraz swietlic) zlokalizowanych byIo na wsiach, a ich liczba od 2004 r. zwikszyIa si o prawie
3.
232

W zakresie infrastruktury turystycznej w 2003 r. na obszarach wiejskich znajdowaIo si prawie 3 tys.
obiektw zbiorowego zakwaterowania (40,S ogIu) z prawie 240 tys. miejsc noclegowych (33,4
ogIu). W stosunku do 2004 r. obie te wielkosci zmalaIy o kilka procent. W 2003 r. 22,6 turystw
stanowili goscie obiektw poIozonych na wsi.
233

ad d. Wzrost jakosci kapitaIu ludzkiego oraz aktywizacja zawodowa mieszkancw wsi
Zmiany zachodzqce w ostatnich latach na obszarach wiejskich wskazaIy na dosyc wysokq ,wrazliwosc"
ich kapitaIu ludzkiego na wystpowanie niekorzystnych uwarunkowan spoIecznoekonomicznych.
Prowadzi to do swoistej polaryzacji kapitaIu ludzkiego na obszarach wiejskich: z obszarw o
charakterze peryferyjnym emigrujq osoby z lepszym wyksztaIceniem, kwalifikacjami czy wikszq
skIonnosciq do przystosowania si do warunkw na pozalokalnym rynku pracy. Przyciqgajq je
natomiast krajowe, duze osrodki miejskie i ich tereny poIozone wokI nich oraz zagraniczne rynki
pracy.
Przedstawiona w rozdziale analiza kapitaIu ludzkiego mieszkancw wsi pozwala na wskazanie kilku
mocnych stron w tym zakresie, takich jak: wyzsza niz w miastach dzietnosc kobiet, generalnie dodatni
bilans migracji, rosnqce wyksztaIcenie ludnosci oraz przedsibiorczosc i kreatywnosc ludnosci.
]ednoczesnie nalezy takze wskazac na kluczowe problemy, m.in.: odpIyw osb w wieku produkcyjnym
z wiejskich obszarw peryferyjnych i wzrost liczby osb w wieku poprodukcyjnym, niekorzystna
polaryzacja obszarw wiejskich pod wzgldem poziomu wyksztaIcenia ludnosci, struktura zawodowa i
kwalifikacje niedostosowane do potrzeb rynku pracy, niska mobilnosc zawodowa i bezrobocie.
234

ad e. Ochrona srodowiska i rznorodnosci biologicznej, zwikszanie lesistosci
W 2003 r. rznymi formami ochrony przyrody objtych byIo 101,0 tys. km
2
, czyli 32,3 powierzchni
kraju,
23S
przy czym powierzchnia ta na przestrzeni ostatnich lat nie ulegaIa wikszym zmianom. W
strukturze powierzchni o szczeglnych walorach przyrodniczych dominujq obszary chronionego
krajobrazu i parki krajobrazowe, ktre stanowiIy w 2003 r. 2S,2 tys. km
2
. Na terenie Polski znajdujq
si 23 parki narodowe, ktre zajmujq powierzchni 3,1 tys. km
2
, czyli 1 powierzchni kraju.
Polska jest zaliczana do grupy krajw europejskich o najwikszym wskazniku rznorodnosci
biologicznej. Krajowe obszary wiejskie charakteryzujq si bogatq mozaikq siedlisk, wynikajqcq z
tradycyjnych form gospodarowania, co powoduje, ze okoIo 30 uzytkw rolnych przedstawia wysokie
walory przyrodnicze speIniajqc funkcj ostoi zagrozonych gatunkw flory i fauny. Rznorodnosc
biologiczna obejmuje takze rolnicze zasoby genetyczne, na ktre skIadajq si lokalne odmiany roslin
uprawnych i ras zwierzqt gospodarskich. Polska jest szczeglnym przykIadem kraju w Europie

230
231
232
!bidem.
233
!bidem.
234
Rakowska ]., WojewdzkaWiewirska A., wyd. cyt.
23S
Dane te nie obejmujq czsci obszarw Sieci Natura 2000, ktre nie pokrywajq si z pozostaIymi formami ochrony.
RAPORT POLSKA 2011
160
Srodkowej, w ktrym dziki rozdrobnionej gospodarce rolnej zachowaIy si w gospodarstwach
tradycyjnych lokalne gatunki roslin uprawnych i rodzime rasy zwierzqt gospodarskich. ]ednym ze
wskaznikw obrazujqcych poziom rznorodnosci biologicznej na obszarach wiejskich jest wskaznik
liczebnosci pospolitych ptakw znany jako FB!23
236
. Wartosc tego indeksu w latach 200S2008 wzrosIa
w Polsce z 0,83 do ponad 1,00, co wskazuje na popraw w zakresie zrwnowazonego rozwoju
rolnictwa
237
. Nocnq stronq polskiego rolnictwa jest takze zrwnowazona produkcja rolna, ktra sprzyja
m.in. mniejszej emisji azotu i fosforu do basenw rzek i dalej do Norza BaItyckiego oraz ma
pozytywny wpIyw na walory turystyczne i przyrodnicze krajobrazu rolniczego
238
.
Ostatnie lata w rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce charakteryzujq si staIq dynamikq wzrostu
liczby gospodarstw ekologicznych i powierzchni upraw ekologicznych. Analizujqc najnowsze dane
!nspekcji ]akosci Handlowej ArtykuIw RolnoSpozywczych (!]HARS), wedIug stanu na koniec grudnia
2010 r., w Polsce byIo ponad 20 tys. gospodarstw ekologicznych. W stosunku do 2007 r. ich liczba
wzrosIa o 73.
W 2003 r. grunty lesne oraz zadrzewione i zakrzewione (takze grunty zwiqzane z gospodarkq lesnq)
zajmowaIy w Polsce powierzchni 3S tys. km
2
(30,4 powierzchni kraju), w tym same lasy 23,1.
Najwikszq lesistosc zanotowano w wojewdztwie lubuskim (48,3), a najmniejszq w wojewdztwach
Idzkim (21,0), mazowieckim (22,6) i lubelskim (22,8). Crunty lesne oraz zadrzewione i
zakrzewione zajmowaIy w 2003 r. 30,3 powierzchni obszarw wiejskich.
W 2003 r. zalesiono w kraju S6,1 km
2
uzytkw rolnych i nieuzytkw. Najintensywniej prace
prowadzono na pInocy kraju - w 2003 r. w podregionie elblqskim zalesiono 6,3 km
2
, a w olsztynskim
3,3 km
2
.
Napa 13. Lesistosc i zalesienia wedIug podregionw w 2003 r.

ZrdIo: Obszary wiejskie w Polsce, CIwny Urzqd Statystyczny, Warszawa Olsztyn 2011
Zmarginalizowane i zagrozone marginalizacjq obszary wiejskie
Poprzez pojcia obszarw zmarginalizowanych i zagrozonych marginalizacjq nalezy rozumiec takie
obszary problemowe, na ktrych stwierdzono nagromadzenie negatywnych zjawisk utrudniajqcych
rozwj tych obszarw. Ceneralnie charakteryzujq si one niskimi wskaznikami rozwoju spoIeczno
gospodarczego, a czsto takze wyludnianiem. ]ednoczesnie nalezy miec swiadomosc, ze obszary tego

236
Farmland Bird !ndex - zagregowany indeks stanu 23 gatunkw ptakw typowych dla siedlisk krajobrazu rolniczego. !ndeks
ten jest traktowany jako wskaznik stanu ,zdrowia" ekosystemw uzytkowanych rolniczo.
237
Ocena Sredniookresowa PROW 20072013. Raport koncowy, listopad 2010.
238
___

161
typu nie majq jednolitego charakteru, dlatego tez rzne mogq byc sposoby ich wyodrbniania i
klasyfikacji
233
.

]ednym z zespoIw, ktry opracowaI metod mierzenia zrznicowania poziomu rozwoju spoIeczno
gospodarczego obszarw wiejskich w Polsce majqcej na celu m.in. wyodrbnienie wiejskich obszarw
problemowych jest zespI !RWiRu kierowany przez A. Rosnera
300
. Opublikowana w 2007 r. analiza
301

ponad 2 tys. gmin wiejskich i miejskowiejskich pozwoliIa wyodrbnic 217 gmin, ktre na podstawie
przyjtych kryteriw uznano za zmarginalizowane i zagrozonych marginalizacjq.

Cminy te sq nierwnomiernie rozmieszczone na caIym obszarze Polski: 21 z nich znajduje si na
zachodzie kraju, SS w centrum oraz 141 na wschodzie i w woj. switokrzyskim. Sq one zwykle
oddalone od osrodkw miejskich lub znajdujq si w strefie oddziaIywania miast przezywajqcych
trudnosci gospodarcze. Tworzq takze wyrazny pas wzdIuz wschodniej granicy kraju, choc rwniez
gminy graniczqce z Niemcami w woj. dolnoslqskim i lubuskim notujq nizszy poziom rozwoju niz gminy
poIozne w pewnym oddaleniu od granicy.
SzczegIowa analiza rozmieszczenia tych gmin pozwala na poczynienie kilku dalszych obserwacji:
w woj. podkarpackim (nalezqcym do wojewdztw o najnizszym PKB na 1 mieszkanca) jedynie
dwie gminy zostaIy zaliczone do tej grupy, pozwala to wyciqgnqc wniosek, ze gminy wiejskie w
regionach rozdrobnionego rolnictwa, o ile sq powiqzane z miastami sredniej wielkosci, nawet
przezywajqcymi trudnosci gospodarcze, mogq nie znajdowac si na najnizszym poziomie rozwoju
gospodarczego,
liczna grupa gmin zmarginalizowanych i zagrozonych marginalizacjq znajduje si w woj.
mazowieckim, co kwalifikuje te tereny raczej do Polski wschodniej niz do Polski centralnej,
duza grupa to gminy nadgraniczne tworzqce dosc regularny pas w wojewdztwach graniczqcych z
Ukrainq, BiaIorusiq, Litwq i Rosjq, pokazuje to, ze granica stanowic moze ograniczenie rozwoju
(swiadczy o tym takze sytuacja na granicy polskoniemieckiej, choc wydawaIoby si, ze w tym
przypadku otwarta granica i sqsiedztwo bogatszego sqsiada powinny przyspieszac rozwj),
w Polsce zachodniej, w woj. zachodniopomorskim, znajduje si grupa gmin, w ktrych niegdys
dominowaIy panstwowe gospodarstwa rolne, a obecnie funkcjonujq dobrze zorganizowane
gospodarstwa wielkotowarowe, swiadczy to o tym, ze region efektywnego rolnictwa, ale nie
majqcy dobrze rozwinitej innej dziaIalnosci gospodarczej i sIabo powiqzany komunikacyjnie z
osrodkami miejskimi, moze nalezec do obszarw zmarginalizowanych.

233
W Polsce prace tego typu prowadzone sq przez kilka instytucji naukowych, w tym przez zespoIy badawcze !nstytutu
Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk (!CiPZ), !nstytutu Ekonomiki Rolnictwa i Cospodarki
Zywnosciowej - Panstwowego !nstytutu Badawczego (!ERiCZ) i !nstytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk
(!RWiR). Poszczeglne zespoIy badawcze przyjmujq rzne kryteria delimitacji (jednostkami analizowanymi mogq byc
makroregiony rolnicze, regiony, podregiony, powiaty lub gminy), a takze rzne wskazniki.
300
Autorzy zaproponowali syntetyczny wskaznik, na ktry skIada si 30 wskaznikw czqstkowych, takich jak: wskazniki
charakteryzujqce poziom deagraryzacji gospodarki lokalnej, sektor rolniczy i pozarolniczy, stopien zrwnowazenia lokalnego
rynku pracy, zasobnosc i wyposazenie gospodarki lokalnej, struktur demograficznq, poziom edukacji i aktywnosci
spoIecznej. DokIadny opis zastosowanej metody oraz wynikw badania: Rosner A. (red.), Frenkiel !., Heffner K., Picek B.:
Typologia wiejskich obszarw problemowych. !nstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. Warszawa 1333 oraz
Rosner A. (red.), Heffner K., Stanny N. Zrznicowanie poziomu rozwoju spoIecznogospodarczego obszarw wiejskich a
zrznicowanie dynamiki przemian. !nstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. Warszawa 2007.
301
ZostaIa ona oparta na danych ze spisu powszechnego przeprowadzonego w 2002 r. oraz srednich za lata 20002004
dotyczqcych zarwno poziomu rozwoju spoIecznogospodarczego, jak i dynamiki przemian spoIecznogospodarczych (dziki
temu wykluczono gminy o wysokiej dynamice przemian).
RAPORT POLSKA 2011
162
Napa 20. Cminy zmarginalizowane i zagrozone marginalizacjq (w 2004 r.)

ZrdIo: Rosner A. (red.), Heffner K., Stanny N., Zrznicowanie poziomu rozwoju spoIecznogospodarczego obszarw wiejskich a
zrznicowanie dynamiki przemian, !nstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2007

Wychodzenie ze stanu marginalizacji (czy tez zagrozenie marginalizacjq) jest procesem wieloletnim.
Analiza
302
niektrych danych charakteryzujqcych wiejskie gminy zmarginalizowane i zagrozone
marginalizacjq w latach 2007 i 2003 pokazuje, ze te gminy, ktre zostaIy zaliczone do tej grupy w
2004 r. generalnie nadal w niej pozostajq (choc na pewno szczegIowa analiza pokazaIaby, ze czsc z
nich opusciIa te grup).
303

Cminy zmarginalizowane i zagrozone marginalizacjq istotnie si rzniq od gmin pozostaIych m.in.
niekorzystnq strukturq wieku ludnosci - mieszka w nich blisko poIowa ludzi mniej, a mieszkancy w
wieku poprodukcyjnym stanowiq okoIo 20 populacji (w pozostaIych gminach okoIo 1S),
potencjaIem siIy roboczej (o okoIo 40 mniejszym niz w gminach niezmarginalizowanych), wyzszym
udziaIem bezrobotnych w liczbie ludnosci w wieku produkcyjnym - 11,S (w pozostaIych gminach
8) i mniejszymi mozliwosciami finansowania ze srodkw wIasnych lokalnych inwestycji.

Analiza postpw w zakresie osiqgania wskaznikw monitorujqcych realizacj SRK
W Strategii Rozwoju Kraju 2007201S zdefiniowano pic wskaznikw sIuzqcych monitorowaniu
rozwoju obszarw wiejskich.

302
Rowinski ]. Polityka spjnosci terytorialnej kraju i przeciwdziaIanie procesowi marginalizacji obszarw wiejskich a
zrznicowanie przestrzenne obszarw wiejskich Polski. Ekspertyza na zlecenie Ninisterstwa Rozwoju Regionalnego.
Warszawa, 2011.
303
Ocen efektw podjtych w latach 20072003 dziaIan przeciwdziaIajqcych procesowi marginalizacji obszarw wiejskich
wykonano przyjmujqc, ze 217 gmin wiejskich i miejskowiejskich, speIniajqcych w roku 2004 warunki, upowazniajqce je do
zaliczenia do gmin ZZN, nie zmieniIo swego statusu w latach 20072003. ]est to zaIozenie uzasadnione poniewaz wyjscie ze
stanu ZZN jest dIugim procesem, ktry nawet w niezwykle sprzyjajqcych warunkach musi trwac co najmniej kilka lat, a w
normalnych kilkanascie. Crupami kontrolnymi byIy dwie grupy gmin. Pierwsza wszystkie gminy wiejskie i miejskowiejskie
(2 171), a drugq - 1 3S4 gminy nie zaliczone do grupy ZZN. Ze wzgldu na brak innych danych, efekty mierzono przy
pomocy statystyk znajdujqcych si w Banku Danych Regionalnych CUS.
___

163
Wskaznik zatrudnienia na wsi
Pierwszym z nich jest wskaznik zatrudnienia na wsi (w wg BAEL). ]ego wartosc bazowa w 200S r.
wynosiIa 46,1, a wartosc zakIadana w 2010 r. - S1.
Tabela S6. Wskaznik zatrudnienia na wsi w latach 20042010 ()

2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
wartosc
zakIadana
w SRK
w 2010 r.
wskaznik zatrudnienia
osb w wieku 1S lat i
wicej na wsi ()
46,1 47,0 47,8 43,2 S0,7 S0,8 S0,4 S1,0
Pomimo generalnie rosnqcej tendencji (tylko w 2010 r. spadek o 0,4 p.p. w stosunku do 2003 r.) nie
udaIo si osiqgnqc zakIadanego wskaznika zatrudnienia na wsi, choc na pewno wpIyw na t sytuacj
miaI kryzys gospodarczy. Rznica w stosunku do zakIadanego wskaznika jest jednak niewielka.
Przecitna powierzchnia gospodarstwa indywidualnego o powierzchni powyzej 1ha uzytkw rolnych
Drugim wskaznikiem monitorujqcym jest przecitna powierzchnia gospodarstwa indywidualnego o
powierzchni powyzej 1ha uzytkw rolnych.
Tabela S7. Przecitna powierzchnia indywidualnego gospodarstwa rolnego w latach 20042010
(ha uzytkw rolnych)

2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
wartosc
zakIadana
w SRK
w 2010 r.
przecitna powierzchnia gospodarstwa
indywidualnego o powierzchni powyzej
1ha uzytkw rolnych (ha uzytkw
rolnych)
7,S 7,6 7,7 7,8 7,8 8,0 8,6* 8,S
*dane wstpne
W 2010 r. o 0,1 ha uzytkw rolnych udaIo si przekroczyc zakIadanq, przecitnq powierzchni
gospodarstwa indywidualnego osiqgajqc wielkosc 8,6 ha uzytkw rolnych. Obserwujqc zmiany
zachodzqce od 2004 r. nalezy podkreslic pozytywny trend w zakresie wzrostu powierzchni
gospodarstw rolnych.
Od 2004 r. najwiksze spadki w liczbie gospodarstw zanotowano wsrd tych o najmniejszych
powierzchniach (o 26 p.p. wsrd gospodarstw o powierzchni ponizej 1 ha), a najwikszy wzrost
wsrd gospodarstw powierzchniowo najwikszych (o 2S p.p. wsrd gospodarstw o powierzchni
pomidzy S0 a 100 ha).
Tabela S8. Cospodarstwa rolne wg grup obszarowych uzytkw rolnych

ogIem do 1 ha 12 ha 2S ha S10 ha
2004 2003 2004 2003 2004 2003 2004 2003 2004 2003
gospodarstwa rolne (tys.) 2 844 2 S01 388 732 484 413 S34 S37 403 331
zmiana liczby gospodarstw w
stosunku do 2004 r. (proc.)
spadek
o 13
spadek
o 26
spadek
o 1S
bez
zmian
spadek
o 3

101S ha 1S20 ha 20S0 ha S0100 ha pow. 100 ha
2004 2003 2004 2003 2004 2003 2004 2003 2004 2003
gospodarstwa rolne (tys.) cd. 177 167 80 78 3S 38 1S 18 8 3
zmiana liczby gospodarstw w
stosunku do 2004 r. (proc.) cd.
spadek
o 6
spadek
o 3
wzrost
o 3
wzrost
o 2S
wzrost
o 1S
ZrdIo: Obliczenia wIasne na podstawie Banku Danych Lokalnych CUS
RAPORT POLSKA 2011
164
Przestrzenna struktura gospodarstw rolnych w Polsce pokazuje, ze najwikszy udziaI bardzo maIych
gospodarstw rolnych (do 2 ha) wystpuje w woj. maIopolskim, podkarpackim, switokrzyskim i
wschodniej czsci woj. slqskiego.
Napa 21. UdziaI gospodarstw, ktrych powierzchnia caIkowita uzytkw rolnych wynosi ponizej 10
ha w oglnej liczbie gospodarstw w ujciu powiatowym

ZrdIo: Strategia zrwnowazonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa, projekt z 1S czerwca 2011 r., Ninisterstwo Rozwoju Wsi i
Rolnictwa.

Analizujqc gospodarstwa rolne pod wzgldem ich sredniej powierzchni nalezy takze osobne miejsce
poswicic gospodarstwom najmniejszym. Cospodarstwa o maIej powierzchni odgrywajq relatywnie
maIq rol produkcyjnq, jednak jednoczesnie peIniq bardzo waznq funkcj srodowiskowq i spoIecznq:
majq duzy potencjaI produkcji tradycyjnej zywnosci lokalnej lub produktw niszowych, wnoszq
szczeglnq wartosc w zachowanie walorw krajobrazowych i srodowiskowych (mozaikowatosc).
]ednoczesnie duzq sIabosciq gospodarstw o maIym areale jest ich stopien rozwoju gospodarczego.
Cospodarstwa te prowadzq najczsciej produkcj o charakterze zblizonym do charakteru gospodarstw
wielkoobszarowych, przy czym z uwagi na ich ograniczone mozliwosci inwestycyjne opIacalnosc ich
produkcji jest maIa. Tym samym, wyzwaniem stojqcym przed tymi gospodarstwami jest dostosowanie
ich profilu dziaIalnosci produkcyjnej do potencjaIu produkcyjnego i srodowiskowego tych
gospodarstw.
304

Odsetek dzieci w wieku 3S lat objtych wychowaniem przedszkolnym w placwkach na wsi
]ednq z najwazniejszych form wyrwnywania szans edukacyjnych jest zapewnienie dzieciom z
obszarw wiejskich i miast porwnywalnego startu w procesie edukacji poprzez upowszechnianie
edukacji przedszkolnej, dlatego trzecim wskaznikiem monitorujqcym jest odsetek dzieci w wieku 3S
lat objtych wychowaniem przedszkolnym w placwkach na wsi.

304
___

16S
Tabela S3. Odsetek dzieci w wieku 3S lat objtych wychowaniem przedszkolnym w placwkach
na wsi

2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
wartosc
zakIadana
w SRK
w 2010 r.
odsetek dzieci w wieku
3S lat objtych
wychowaniem
przedszkolnym w
placwkach na wsi ()
17,S 13,1 21,4 23,1 28,S 37,S 43,1 2S,0

W zakresie odsetka dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym udaIo si nie tylko osiqgnqc
zakIadany poziom wskaznika, ale nawet przekroczyc go o 18,1 p.p. ]est to bardzo istotne, poniewaz
poziom wyksztaIcenia ludnosci w zasadniczy sposb jest uzalezniony od jakosci i dostpu do usIug
edukacyjnych, w tym rwniez opieki przedszkolnej, ktra jest waznym instrumentem polityki
edukacyjnej i integracyjnej oraz wyrwnywania szans rozwojowych. W roku szkolnym 2003/10 do
placwek przedszkolnych zlokalizowanych na obszarach wiejskich uczszczaIo 301,1 tys. dzieci.

Napa 22. Dzieci w placwkach wychowania przedszkolnego na obszarach wiejskich wedIug
wojewdztw w roku szkolnym 2003/10 (stan w dniu 30 grudnia)


Zwikszenie dostpnosci opieki instytucjonalnej nad dzieckiem na wsi ma takze szczeglne znaczenie
w kontekscie koniecznej zmiany struktury zatrudnienia ludnosci wiejskiej polegajqcej na przesuniciu
czsci zasobw pracy do sektora pozarolniczego. Brak opieki tego rodzaju moze byc czynnikiem
ograniczajqcym wzrost aktywnosci zawodowej kobiet. Znaczenie tej kwestii podkresla midzy innymi
fakt, iz w Strategii Lizbonskiej popraw dostpu do opieki nad maIymi dziecmi wIqczono do celw
strategicznych.

RAPORT POLSKA 2011
166
Odsetek gospodarstw domowych posiadajqcych dostp do !nternetu na wsi
Czwartym wskaznikiem monitorujqcym jest odsetek gospodarstw domowych na wsi posiadajqcych
dostp do !nternetu na wsi (w ).
Tabela 60. Odsetek gospodarstw domowych na wsi posiadajqcych dostp do !nternetu

2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
wartosc
zakIadana
w SRK
w 2010 r.
odsetek gospodarstw
domowych na wsi
posiadajqcych dostp do
!nternetu ()
1S,1 18,8 2S,1 28,3 36,1 S0,S S6,2 40,0
Odsetek gospodarstw domowych korzystajqcych z dostpu do !nternetu na wsi jest trzecim
wskaznikiem, ktry przekroczyI zakIadanq na 2010 r. wartosc (40) i osiqgnqI S6,2.
Liczba komputerw i uzytkownikw !nternetu dynamicznie rosnie, tak w skali caIego kraju, jak i
obszarw wiejskich. Od 2004 r. odsetek wiejskich gospodarstw domowych posiadajqcych dostp do
!nternetu zwikszyI si o ponad 40 p.p. Wsrd uzytkownikw !nternetu zamieszkujqcych obszary
wiejskie 44,1 deklarowaIo, ze korzystaIo z !nternetu w ciqgu ostatnich 3 miesicy od momentu
prowadzenia badania (w miescie byIo to 62,3). Pomimo coraz wikszej dostpnosci do !nternetu
mieszkancy obszarw wiejskich, w porwnaniu z mieszkancami miast, rzadziej i mniej regularnie z
niego korzystali. !nternet najczsciej sIuzyI komunikowaniu si, co deklarowaIo 86 mieszkancw wsi
(31 mieszkancw miast) oraz wyszukiwaniu informacji i korzystaniu z serwisw online - 86
(wobec 88).
30S

Liczba komputerw dynamicznie rosnie takze w szkoIach. W szkoIach podstawowych w roku szkolnym
2003/10 byIo ich 27S,6 tys., z tego prawie 60 stanowiIo wyposazenie szkI wiejskich. Tym samym
na jeden komputer przypadaIo dwa razy mniej uczniw na wsi (7,1) niz w miastach (1S,4). W tym
samym roku szkolnym gimnazja w kraju wyposazone byIy w 144,7 tys. komputerw, a wIasnosciq
szkI wiejskich byIo ponad 40 ich oglnej liczby. Tam na jeden komputer przeznaczony do uzytku
ucznia przypadaIo 3,6 osb, podczas gdy w miastach 13,6.
306

Liczba peInozatrudnionych w rolnictwie indywidualnym na 100 ha uzytkw rolnych
Ostatnim wskaznikiem ustalonym w SRK w celu monitorowania rozwoju obszarw wiejskich jest liczba
peInozatrudnionych w rolnictwie indywidualnym na 100 ha uzytkw rolnych (w gospodarstwach o
powierzchni powyzej 1 ha).
Tabela 61. Liczba peInozatrudnionych w rolnictwie indywidualnym na 100 ha uzytkw rolnych

2004 200S 2006 2007 2008 2003 2010
wartosc
zakIadana
w SRK
w 2010 r.
liczba peInozatrudnionych
w rolnictwie indywidualnym
na 100 ha uzytkw rolnych
bd* 14,3 bd 14,S bd bd bd 12,0
* brak danych
Obecnie dostpne dane nie pozwalajq jeszcze ocenic realizacji tego wskaznika, natomiast zatrudnienie
w rolnictwie na przestrzeni ostatnich lat ma malejqcy trend. Zgodnie z danymi CUS, pracujqcy w
sektorze rolnym stanowili w 2003 r. 13, w 2007 r. 1S, a w 2004 r. 18 ogIu zatrudnionych.
]ednoczesnie dane te nie oddajq w peIni liczby osb zwiqzanej z gospodarstwami rolnymi i trudno
jest udzielic jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, ile osb w Polsce faktycznie pracuje w rolnictwie.

30S
306
!bidem.
___

167
Zgodnie z wynikami Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 r. pracujqcych wyIqcznie lub gIwnie w
gospodarstwach rolnych byIo 2,3 mln osb.
Wykres 61. Liczba pracujqcych w rolnictwie, Iowiectwie i ryboIwstwie w przeliczeniu na 100 ha
UR wg krajw UE w 2007r.

ZrdIo: Strategia zrwnowazonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa, projekt z 1S czerwca 2011 r., Ninisterstwo Rozwoju Wsi i
Rolnictwa
Przedstawiona powyzej analiza rozwoju obszarw wiejskich w Polsce pozwala na wyciqgnicie
nastpujqcych wnioskw i rekomendacji:
O Zrznicowanie przestrzenne w rozwoju obszarw wiejskich w Polsce wymaga wypracowania
kierunkw ich aktywizacji gospodarczej wIasciwych dla poszczeglnych regionw i obszarw
funkcjonalnych.
O Trzy podstawowe czynniki sukcesu, ktre generalnie mozna zidentyfikowac w odniesieniu do
dobrze rozwinitych obszarw wiejskich, to czynniki: lokalizacyjne (sqsiedztwo szlakw
komunikacyjnych i aglomeracji miejskich, z ktrych nastpuje dyfuzja procesw
rozwojowych), spoIecznoekonomiczne (aktywnosc ekonomiczna mieszkancw i inwestorw
zewntrznych) oraz technicznoorganizacyjne (wyposazenie w infrastruktur technicznq lub
aktywnosc wIadz lokalnych)
307
. Tym samym, majqc to na uwadze, obok czynnikw
zewntrznych, wyraznie widoczna jest grupa czynnikw endogenicznych, ktre mogq i
powinny byc wzmacniane poprzez inwestycje w rozwj kapitaIu ludzkiego i infrastruktury
technicznej.
O Konieczne jest dalsze prowadzenie zmian strukturalnych w sektorze rolnym ukierunkowanych
na popraw jego konkurencyjnosci, tworzenie pozarolniczych miejsc pracy oraz zapewnianie
dostpu do pracy w osrodkach miejskich bez koniecznosci zmiany miejsca zamieszkania.
O Nalezy podjqc dziaIania, ktre przyczyniq si do zapewnienia Iadu przestrzennego, ochrony
srodowiska i obszarw cennych przyrodniczo oraz zrwnowazonego korzystania z zasobw
naturalnych na obszarach wiejskich, a takze zapobiegnq nieskoordynowanemu rozwojowi
obszarw funkcjonalnych miast, ktry niesie ze sobq obecnie szereg niekorzystnych skutkw -
nieIad przestrzenny, degradacj krajobrazu i obszarw cennych przyrodniczo oraz wzrost
zanieczyszczenia srodowiska.
O Konieczne jest podejmowanie dalszych dziaIan ukierunkowanych na rozwj infrastruktury
transportowej Iqczqcej obszary wiejskie z lokalnymi i regionalnymi centrami rozwoju.
O Nalezy wzmacniac dziaIania ukierunkowane na rozwj pozarolniczych funkcji obszarw
wiejskich, zwIaszcza w wymiarze gospodarczym.
O Przemiany w rolnictwie i na obszarach wiejskich muszq si wiqzac z dopIywem kapitaIu.
Duzych nakIadw wymaga modernizacja i budowa urzqdzen infrastruktury technicznej
(kanalizacji, oczyszczalni sciekw i wysypisk). Co istotne, od tych inwestycji zalezy nie tylko
poprawa poziomu zycia na wsi, ale takze zachowanie wartosci srodowiska przyrodniczego.

307
Banski ]., Czapiewski K. L.: Ekspertyza. !dentyfikacja i ocena czynnikw sukcesu spoIecznogospodarczego na obszarach
wiejskich. !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa 2008.
RAPORT POLSKA 2011
168
O Do podstawowych warunkw przeksztaIcen na obszarach wiejskich i priorytetw nalezy
zaliczyc rozwj kapitaIu ludzkiego, infrastruktury technicznej i konkurencyjnego rolnictwa.
O Wsparciem powinny zostac objte dziaIania zmierzajqce do zachowania dziedzictwa
kulturowego wsi oraz dziaIania w zakresie poprawy dostpnosci do edukacji kulturalnej i usIug
kulturalnych, dziki czemu zostanie zapewniony wysoki poziom kapitaIu spoIecznego na
obszarach wiejskich oraz podniesiona ich atrakcyjnosc.
W celu zapewnienia dyfuzji procesw rozwojowych konieczne sq takze rznorodne dziaIania w
zakresie dostpu do dbr i usIug publicznych, przyciqgania inwestycji zewntrznych, rozwoju kapitaIu
intelektualnego i spoIecznego, zwikszanie mozliwosci absorpcji innowacji, wspieranie lokalnych
instytucji otoczenia biznesu i tworzenie zielonych miejsc pracy.

___

163
3. ZROZN!COWAN!E PRZESTRZENNE POLSK! W KONTEKSC!E PODNOSZEN!A
SPO]NOSC! TERYTOR!ALNE] KRA]U
1. Lad przestrzenny w Polsce - stan i problemy
Lad przestrzenny jest pojciem, ktre trudno zdefiniowac i ktre mozna rozumiec bardzo szeroko. W
Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
308
zostaI on
zdefiniowany jako: ,takie uksztaItowanie przestrzeni, ktre tworzy harmonijnq caIosc oraz uwzgldnia
w uporzqdkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, spoIeczno
gospodarcze, srodowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjnoestetyczne"
303
. W najwyzszej rangi
dokumencie planistycznym - Koncepcji Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
310
przyjto
natomiast, ze ,zwornikiem spinajqcym system celw strategicznych |polityki przestrzennej] jest
ksztaItowanie Iadu przestrzennego, uwarunkowanego procesami rozwoju spoIecznogospodarczego i
zmianami w srodowisku przyrodniczym.". Samo pojcie Iadu przestrzennego zostaIo wkomponowane
w system ,zintegrowanego Iadu zrwnowazonego rozwoju", Iqczqcego w sobie Iad spoIeczny,
ekonomiczny i ekologiczny, ktry zwiqzany jest z zagospodarowaniem przestrzennym i ,wyraza
dqzenie do harmonijnosci, uporzqdkowania, proporcjonalnosci i rwnowazenia srodowiska czIowieka".
W swietle tych dwch dokumentw nalezy przyjqc, ze Iad przestrzenny Iqczy w sobie aspekty
spoIeczne, gospodarcze, srodowiskowe, kulturowe i estetyczne. ]est pojciem adekwatnym do
wszystkich poziomw planowania przestrzennego i jest rozumiany jako pozqdany stan
zagospodarowania przestrzennego. Lad przestrzenny jest nieodzowny dla zapewnienia trwaIego
rozwoju. Wyznacznikami Iadu przestrzennego sq takie cechy zagospodarowania jak: funkcjonalnosc,
harmonia, porzqdek, proporcjonalnosc, rwnowaga, czytelnosc, uzytecznosc i efektywnosc we
wszystkich skalach: od lokalnej do krajowej. Wikszosc z nich nie daje si mierzyc metodami
ilosciowymi. Nie istniejq rwniez powszechnie obowiqzujqce standardy Iadu przestrzennego, a pojcie
to jest czsto uzywane jako synonim polityki przestrzennej, planowania przestrzennego i
zagospodarowania przestrzennego.
Ponadto nalezy podkreslic, iz prawodawstwo reguluje rwniez sprawy zwiqzane z planowaniem
przestrzennym polskich obszarw morskich, ktre zajmujq powierzchni odpowiadajqcq ponad 10
terytorium lqdowego Polski. Odpowiednie przepisy znajdujq si w rozdziale 3. ustawy z dnia 21 marca
1331 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej
311
. Norskie planowanie
przestrzenne stanowi jeden z instrumentw przekrojowych zintegrowanej polityki morskiej UE oraz
wchodzi w zakres priorytetw polityki morskiej RP, ktre zostaIy okreslone w dokumencie z 2003 r.
ZaIozenia Polityki Norskiej RP do roku 2020.
2. KsztaItowanie Iadu przestrzennego system planowania przestrzennego
System planowania przestrzennego
Podstaw prawnq ksztaItowania Iadu przestrzennego w Polsce stanowi ustawa z dnia 27 marca
2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. PrzeIomowe znaczenie z punktu widzenia
transformacji systemowej miaIa jednak ustawa z dnia 7 lipca 1334 r.
312
, poniewaz wprowadziIa kilka
istotnych zasad obowiqzujqcych takze dzisiaj:
zasad wielopodmiotowosci polityki przestrzennej,
zasad samodzielnosci podmiotw polityki przestrzennej,
zasad wyIqcznosci gminy jako podmiotu uprawnionego do ustalania (w formie aktw prawa
miejscowego - planw miejscowych) przeznaczania terenw na okreslone cele i ustalania
warunkw ich zabudowy,
negocjacyjnq formuI uzgadniania celw polityki przestrzennej,
zasad respektowania prawa wIasnosci, polegajqcq na rekompensowaniu skutkw
finansowych uchwalenia planu miejscowego oraz uznaniu, ze z prawa do terenu wynika prawo
do jego zagospodarowania na warunkach okreslonych w powszechnie obowiqzujqcych
przepisach prawa.

308
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717, z pzn. zm.).
303
Art. 2 pkt. 1 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
310
Nonitor Polski nr 26/2001.
311
Ustawa z dnia 21 marca 1331 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. z 2003 r.
Nr 1S3 poz.1S02, z pzn. zm.).
312
Ustawa z dnia 7 lipca 1334 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1333 r. Nr 1S, poz. 133, z pzn. zm.).
RAPORT POLSKA 2011
170
Nalezy takze odnotowac, ze miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obowiqzujqce w dniu
wejscia w zycie ustawy z dnia 7 lipca 1334 r. utraciIy moc po upIywie wskazanego przez niq okresu.
Dokumentami okreslajqcymi polityk przestrzennq w Polsce sq: Koncepcja Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju (KPZK), plany zagospodarowania przestrzennego wojewdztw (PZPW),
studia uwarunkowan i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gmin (SUiKZP) oraz miejscowe
plany zagospodarowania przestrzennego (NPZP). Dokumenty te sq hierarchiczne, powiqzane ze
strategiami rozwoju i stanowiq srodki wyrazajqce polityk przestrzennq.
Realizacja polityki przestrzennej na terenie gminy na gruncie ustawy z 2003 r. polega na ustalaniu
przeznaczania terenw na okreslone cele i zdefiniowania warunkw ich zagospodarowania poprzez
przede wszystkim Niejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (NPZP) oraz Decyzj o
Warunkach Zabudowy i Zagospodarowania Terenu (WZiZT). Decyzja ta wydawana jest przez gmin w
przypadku braku planu miejscowego. Cmina nie ma prawa odmwic jej wydania, jesli wniosek
inwestora jest zgodny z obowiqzujqcymi przepisami prawa, nie moze rwniez modyfikowac wniosku.
]ednq z konsekwencji tego jest m.in. brak mozliwosci niewydania decyzji w przypadku, gdy wniosek
jest sprzeczny z ustaleniami studium gminy (SUiKZP nie jest przepisem powszechnie obowiqzujqcym).
Z racji tego, ze polityka przestrzenna jest elementem oglnej polityki rozwoju, a
planowanie przestrzenne jednym z narzdzi jej prowadzenia, rodzi to pytanie o stopien
zgodnosci/wspIzaleznosci planowania przestrzennego i spoIecznogospodarczego. Kwestia ta
powinna byc rozpatrywana na gruncie dwch ustaw: o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
oraz o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.
Pierwsza z nich postanawia, ze w wymienionych powyzej aktach polityki przestrzennej (KPZK, PZPW,
SUiKZP) uwzgldnia si cele zawarte w strategiach (odpowiednio: krajowych, wojewdzkich i
gminnych), przy czym w przypadku studium gminy jest to wymg warunkowy. Druga z nich
postanawia, ze polityk rozwoju prowadzi si na podstawie strategii rozwoju. Strategiami tymi sq:
DIugookresowa Strategia Rozwoju Kraju (DSRK), Sredniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (SSRK)
oraz inne strategie, jak np. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego (KSRR) i strategie rozwoju
wojewdztw (SW).
DSRK zawiera m.in. cele, kierunki i priorytety przestrzennego rozwoju i zagospodarowania kraju oraz
sposoby ich realizacji oraz okresla:
podstawowe elementy struktury przestrzennej kraju,
zasady realizacji i koordynacji polityk zmierzajqcych do zapewnienia Iadu przestrzennego,
rekomendacje do uwzgldnienia w sredniookresowej strategii rozwoju kraju, w tym wskazanie
obszarw problemowych o znaczeniu krajowym.
SSRK zawiera m.in.:
diagnoz sytuacji spoIecznej, gospodarczej, regionalnej i przestrzennej kraju, z
uwzgldnieniem stanu srodowiska,
okreslenie celw strategicznych w wymiarze spoIecznym, gospodarczym, regionalnym i
przestrzennym.
Takze w Strategii Rozwoju Kraju 2007201S zapisano, ze dla osiqgnicia celw rozwojowych Polski
najwazniejsze - poza decentralizacjq procesw rozwojowych, rozwojem obszarw metropolitalnych i
wiejskich - jest zapewnienie Iadu przestrzennego kraju.
Nodel a rzeczywistosc, kluczowe problemy stosowania aktw planowania przestrzennego
Decyzja o uniewaznieniu miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego oraz niewykonanie
zaIozenia dotyczqcego powstania programw ponadlokalnych przedsiwzic publicznych spowodowaIy
to m.in., ze:
okoIo 3/4 powierzchni kraju nie posiada planw miejscowych,
na terenach dotknitych uniewaznieniem planw miejscowych zniknIy prawnie chronione
rezerwy pod inwestycje celu publicznego,
wobec braku programw ponadlokalnych przedsiwzic publicznych, krajowe i wojewdzkie
planowanie przestrzenne zostaIo ,odcite" od warunkujqcego realizacj jego celw
planowania miejscowego.

___

171
Konsekwencjq - zgodnie z pierwotnymi zaIozeniami modelu - byIoby radykalne ograniczenie
mozliwosci prowadzenia dziaIalnosci inwestycyjnej na terenach pozbawionych planw miejscowych. W
tej sytuacji ustawodawca zdecydowaI si na daleko idqce zmiany w zakresie stosowania decyzji o
warunkach zabudowy zagospodarowania terenu, dopuszczajqc na jej podstawie realizacj inwestycji
celu publicznego i upraszajqc procedur jej wydawania.
W rezultacie przyjtych rozwiqzan ustawowych powstaI w Polsce dualny system ksztaItowania Iadu
przestrzennego, w ramach ktrego funkcjonujq dwa sposoby ustalania warunkw zabudowy:
a) na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
b) na podstawie jednostkowej decyzji administracyjnej (o warunkach zabudowy i
zagospodarowania terenu, o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego).
Rznica miedzy nimi jest zasadnicza i polega przede wszystkim na nastpujqcych skutkach przyjtych
rozwiqzan:
Po pierwsze - w przypadku braku planu miejscowego teren nie posiada prawnie okreslonego
przeznaczenia, co oznacza, ze o mozliwosciach jego wykorzystania dla celw inwestycyjnych decydujq
przepisy innych ustaw, a nie przepisy prawa miejscowego. W praktyce o przeznaczeniu terenu
przesqdza wic wniosek inwestora o ustalenie warunkw zabudowy. Rolq organu wydajqcego decyzj
jest sprawdzenie, czy zamiar inwestora jest zgodny z przepisami prawa (w tym np. o ochronie
przyrody, o zabytkach, o drogach publicznych). Nalezy takze zwrcic uwag na czsto
niekonsekwentny i zrznicowany sposb interpretowania prawa przez sqdy administracyjne.
Po drugie - ustalanie warunkw zabudowy w trybie decyzji administracyjnej oznacza, ze czynnosc ta
jest poza kontrolq spoIecznq. Z zaIozenia wic jest to sposb uniemozliwiajqcy wywazanie interesw
rznych uczestnikw ,gry o przestrzen", a tym samym obciqzony ryzykiem powstawania konfliktw
spoIecznych.
Po trzecie - decyzje o warunkach zabudowy sq w znacznie wikszym stopniu korupcjogenne niz
procedury planistyczne.

Studium uwarunkowan i kierunkw zagospodarowania przestrzennego
Studium jest dokumentem opracowywanym dla obszaru caIej gminy, jego najwazniejszq funkcjq jest
ksztaItowanie i wykIadnia polityki rozwoju przestrzennego obszaru. Krytyczna analiza jego
skutecznosci wskazuje w gIwnej mierze na nastpujqce problemy:
brak konkretnych rozwiqzan, ktre wcielaIyby w zycie ustawowy zapis koniecznosci
uwzgldniania potrzeb i mozliwosci rozwoju gminy,
maIq liczb gmin posiadajqcych w swoich studiach odpowiedniq podbudow analitycznq
uzasadniajqcq przyjte rozwiqzania (nie istnieje np. wymg sporzqdzania prognoz
ekonomicznych), co w konsekwencji daje pole do duzej dozy woluntaryzmu wIadz lokalnych i
planistw przestrzennych,
istnienie zasady sprawowania nadzoru nad planowaniem przestrzennym w gminach tylko w
zakresie zgodnosci z prawem - w praktyce oznacza to brak mozliwosci kwestionowania
przyjmowanych rozwiqzan, nawet wtedy, gdy sq one nieracjonalne z punktu widzenia
oglnych kryteriw metodologicznych i merytorycznych, ale mieszczq si w granicach prawa,
brak etapowania i ustalen dotyczqcych sposobw dochodzenia do rozwiqzan docelowych,
ustalenia studium nie sq wiqzqce dla prywatnych inwestorw i innych poza gminq podmiotw
publicznej gospodarki przestrzennej, m.in. przyjte ustalenia infrastruktury technicznej nie
stanowiq w zadnej mierze zobowiqzania do ich wykonania.
Niejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (NPZP)

Niejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego to powszechnie obowiqzujqcy akt prawa
miejscowego, okreslajqcy przeznaczenie terenu i warunki jego zabudowy (w tym takze, w granicach
prawa, ograniczenia w uzytkowaniu terenu) - materialnoprawna podstawa decyzji budowlanych.
NPZP stanowi zadanie wIasne gminy, przy czym nie ma ona obowiqzku peInego pokrycia swojego
terytorium planami. Kluczowe problemy zwiqzane z NPZP dotyczq tego, ze:
sq sporzqdzane dla stosunkowo niewielkich obszarw, czsto pod potrzeby konkretnego
inwestora,
RAPORT POLSKA 2011
172
czsto sq maIo powiqzane z programami rozwojowymi,
czsto nie sq uzasadniane bilansami potrzeb terenowych,
ustalenia planu, mimo obowiqzku prognozowania skutkw finansowych i okreslania zasad
finansowania lokalnego uzbrojenia terenw, nie stanowiq prawnie okreslonego zobowiqzania
w tym zakresie.

Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa (PZPW)
W obowiqzujqcym systemie planowania i programowania rozwoju najbardziej wskazanym do peInienia
funkcji koordynacyjnych jest PZPW. Wynika to z jego usytuowania w strukturze aktw planowania
przestrzennego i mocnego powiqzania z nurtem planowania strategicznego. W praktyce koordynacyjna
funkcja PZPW jest osIabiona w wyniku nastpujqcych uwarunkowan systemowych:
PZPW nie stanowi samoistnej podstawy do ustalania decyzji realizacyjnych, jego ustalenia
muszq byc przenoszone do NPZP, a wczesniej do studium gminy, co wobec wyzej
wspomnianych uwarunkowan prawnych, a przede wszystkim braku planw miejscowych,
powoduje, ze jest to sposb nieskuteczny,
zaleznosc studium gminy od ustalen PZPW, w swietle komentarzy prawnych, jest ,jednym z
najtrudniejszych do zdefiniowania zagadnien systemu planowania przestrzennego"
313
,
przyjmuje si, ze zakres tej zgodnosci dotyczy tylko rozmieszczenia ponadlokalnych zadan
publicznych, co oznacza, ze siIa oddziaIywania PZPW jako narzdzia koordynacji rozwoju jest
znacznie ograniczona - PZPW powinien zawierac ustalenia wiqzqce, ktre byIyby podstawq do
uwzgldnienia na poziomie gminy,
PZPW zawiera ustalenia o rznym charakterze prawnym, obejmujqcym zarwno
uwarunkowania jak i ustalenia kierunkowe, majqce jednak rzny stopien przesqdzenia, w
rezultacie brak jest jednoznacznosci co do tego, ktre ustalenia PZPW majq charakter wiqzqcy
w stosunku do studium gminy,
w praktyce aktualizacja PZPW trwa 34 lata, co znacznie utrudnia szybkie reagowanie na
zmieniajqcq si rzeczywistosc i skutecznq koordynacj.

3. Zagospodarowanie przestrzenne Polski - stan obecny
Wykorzystanie powierzchni Polski
Polski krajobraz zdominowany jest przez krajobraz rolniczy (ponad 60 powierzchni kraju), wraz z
terenami lesnymi oraz rzekami i jeziorami na 33 powierzchni kraju mamy do czynienia z
krajobrazem obszarw wiejskich.
Powierzchnia geodezyjna Polski wynosi 31 267 367 ha (100), z czego w 2010 r.
314
:
uzytki rolne to: 18 330 381 ha (61)
grunty lesne oraz zadrzewione i zakrzewione to: 3 S31 01S ha (30)
grunty zabudowane i zurbanizowane to: 1 SS0 228 ha (S)
grunty pod wodami to: 633 833 ha (2)
nieuzytki to: 481 737 ha (2)
tereny rzne to: 33 801 ha (0,3)
uzytki ekologiczne to: 34 372 ha (0,1)

313
Niewiadomski Z. (red.): Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz. C.H. Beck, 2003.
314
___

173
Wykres 62. Wykorzystanie gruntw w Polsce w 2010 r.
uzytki
ekologiczne
grunty pod
wodami
grunty
zabudowane
i zurbanizowane
grunty lesne oraz
zadrzewione
i zakrzewione
uzytki rolne
tereny rzne nieuzytki

Od 2004 r. w uzytkowaniu gruntw zanotowano nastpujqce zmiany:
uzytki rolne: spadek o ok. 276 tys. ha
grunty lesne oraz zadrzewione i zakrzewione: wzrost o ok. 267 tys. ha
grunty zabudowane i zurbanizowane: wzrost o ok. 32 tys. ha
grunty pod wodami: spadek o prawie 6 tys. ha
nieuzytki: spadek o prawie 17 tys. ha
tereny rzne: spadek o ponad 7S tys. ha
uzytki ekologiczne: wzrost o ponad 14 tys. ha

PrzeksztaIcenia przestrzeni
31S

Polska jest dynamicznie rozwijajqcym si krajem, w ktrym zachodzqce procesy spoIeczno
gospodarcze szczeglnie silnie oddziaIujq na zagospodarowanie przestrzenne. Czsc z tych procesw i
zjawisk stanowi zagrozenie dla Iadu przestrzennego kraju i harmonii krajobrazu - sq to: chaos
architektoniczny, rozpraszanie zabudowy, niekontrolowany rozwj zabudowy letniskowej, tworzenie
monokultur upraw i in. WspIczesne zmiany w przestrzeni koncentrujq si przede wszystkim na
obszarach otaczajqcych duze miasta i sq ksztaItowane przez budownictwo mieszkaniowe oraz
podejmowane na tych terenach inwestycje.

Obecnie obserwowane przeksztaIcenia przestrzeni sq uzaleznione od lokalizacji tych terenw i
podejmowanej na nich dziaIalnosci gospodarczej. Pod wzgldem lokalizacji, najwiksze zmiany sq
obserwowane w dynamicznie rozwijajqcych si strefach otaczajqcych duze aglomeracje
miejskie, najmniejsze - na obszarach peryferyjnych. Pod wzgldem dziaIalnosci gospodarczej
najwiksze zmiany wywoIuje przemysI i budownictwo mieszkaniowe, na zmiany w krajobrazie duzy
wpIyw majq takze zmiany w rolnictwie. Osobnym zagadnieniem w rozwazaniach o przeksztaIceniach
przestrzeni i Iadzie przestrzennym jest fizjonomia nowopowstajqcych budynkw mieszkalnych i
otaczajqcych je dziaIek.

Strefy podmiejskie charakteryzujq si duzym zrznicowaniem w zakresie gospodarowania
gruntami - mieszajq si na nich tereny lesne, osiedlowe, usIugowe, szlaki komunikacyjne i in. Duza
liczba tych funkcji sprawia, ze obszary te sq miejscem silnych konfliktw szczeglnie wtedy, gdy o
dany obszar konkurujq rzne podmioty - np. rolnictwo (bliskosc miasta - chIonnego rynku zbytu)
versus budownictwo i towarzyszqcy mu rozwj infrastruktury technicznej (jako odpowiedz na rozrost
ludnosciowy i terytorialny miast). Drugim rodzajem terenw, na ktrych zachodzq intensywne zmiany
w uzytkowaniu sq obszary poIozone wzdIuz gIwnych ciqgw komunikacyjnych.

31S
Banski ]. Ekspertyza. Lad przestrzenny obszarw wiejskich ze szczeglnym uwzgldnieniem oddziaIywania gospodarki rolnej.
Ekspertyza przygotowana na zlecenie !nstytutu Ekonomiki Rolnictwa i Cospodarki Zywnosciowej - Panstwowy !nstytut
Badawczy !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa 2008.
RAPORT POLSKA 2011
174
Nniejsze zmiany w przestrzeni obserwuje si na obszarach rolniczych i cennych przyrodniczo i sq one
powodowane: presjq turystycznq i rekreacyjnq (np. budowa tzw. drugich domw) na srodowisko,
tworzeniem upraw monokulturowych, rozwojem infrastruktury osad wiejskich oraz odrolnieniem
gruntw (w obszarach podmiejskich blisko 10 uzytkw rolnych
316
).

Stan prac planistycznych
Wg ostatniego badania statystycznego ,Planowanie przestrzenne w gminach"
317
(przeprowadzanego
co roku na zlecenie Ninisterstwa !nfrastruktury) niemal wszystkie gminy posiadaIy wazne studia
uwarunkowan i kierunkw zagospodarowania przestrzennego.

Tabela 62. Studia uwarunkowan i kierunkw zagospodarowania przestrzennego w gminach
w 2010 r.
Czy gmina posiada obowiqzujqce
studium uwarunkowan i kierunkw zagospodarowania gminy?

gminy
miejskie
gminy
miejsko
wiejskie
gminy
wiejskie
miasta
na prawach
powiatu
razem
posiada 1S8 366 1107 34 1 66S
posiada,
ale jest w trakcie zmiany
81 230 444 31 786
nie posiada,
ale studium jest w trakcie sporzqdzania
2 1 10 0 13
nie posiada
i nie przystqpiIa do sporzqdzania studium
0 0 1S 0 1S
razem 241 S37 1S76 6S 2 473
ZrdIo: Planowanie przestrzenne w gminach. Stan w dniu 31.12.2010 r. Badanie statystyczne wykonane na zlecenie
Ninisterstwa !nfrastruktury. Urzqd Statystyczny we WrocIawiu, Osrodek Banku Danych Regionalnych w ]eleniej Crze, ]elenia
Cra 2011.
W sumie powierzchnia terenw wskazanych w studiach do sporzqdzenia miejscowych planw
zagospodarowania przestrzennego wynosiIa ponad 7 mln ha, co stanowi okoIo 23 powierzchni kraju
i jest wzgldnie staIq wielkosciq na przestrzeni ostatnich lat. Ocenia si jednak, ze powyzszy wskaznik,
podobnie jak w latach poprzednich, jest zanizony z powodu niepodania informacji przez czsc gmin,
zwIaszcza przez te, ktre dokonujq aktualizacji dokumentw. Wziqwszy pod uwag powierzchni tylko
tych gmin, ktre wziIy udziaI w badaniu, mozna obliczyc, ze faktyczny udziaI terenw przewidzianych
do objcia planami miejscowymi w studiach gminnych jest znacznie wikszy i wynosi ponad 30.

Tabela 63. Powierzchnia terenw wskazanych w studium do sporzqdzenia miejscowych planw
zagospodarowania przestrzennego w 2010 r. (ha)

gminy
miejskie
gminy
miejsko
wiejskie
gminy
wiejskie
miasta na
prawach
powiatu
razem
Polska 132 684 1 787 316 S 023 76S 180 783 7 124 SS4
Ninisterstwa !nfrastruktury. Urzqd Statystyczny we WrocIawiu, Osrodek Banku Danych Regionalnych w ]eleniej Crze, ]elenia
Cra 2011.

Analiza wskazan studiw gminnych odnosnie struktury przeznaczenia terenw w 2003 r. (dane dla
S7 gmin) pokazaIa, ze 14 powierzchni przeznaczano pod zabudow, gIwnie jednorodzinnq
(prawie 13), 3 pod funkcje usIugowe, a 10 pod funkcje produkcyjne, komunikacyjne i
techniczne. Tereny rolnicze zajmujq blisko poIow powierzchni (46), a zieleni i wd - 18.
Stwierdzono takze, ze udziaI terenw wskazywanych pod zabudow jest w zasadzie zgodny w

316
Sleszynski P. (koordynacja): Raport o stanie i uwarunkowaniach prac planistycznych w gminach na koniec 2008 r.
opracowany w !nstytucie Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN dla Ninisterstwa !nfrastruktury.
317
Planowanie przestrzenne w gminach. Stan w dniu 31.12.2010 r. Badanie statystyczne wykonane na zlecenie Ninisterstwa
!nfrastruktury. Urzqd Statystyczny we WrocIawiu, Osrodek Banku Danych Regionalnych w ]eleniej Crze. ]elenia Cra 2011.
___

17S
stosunku do hierarchii administracyjnoosadniczej. Zjawisko zwiqzane z przeznaczaniem stosunkowo
duzych powierzchni pod budownictwo mieszkaniowe, zwIaszcza jednorodzinne, moze niepokoic,
poniewaz sprzyja rozpraszaniu zabudowy i generalnie oznacza wysokq ekstensywnosc osadnictwa.
318

Tabela 64. Wskazania studiw gminnych odnosnie struktury przeznaczenia terenw w 2003 r.
(dane dla S7 gmin)
Funkcje przeznaczenia terenw
w studiach UiKZP
Warszawa
pozostaIe
miasta
powiatowe
grodzkie
pozostaIe
miasta
powiatowe
pozostaIe
gminy
Polska
ogIem

zabudowa mieszkaniowa ogIem 41,S 23,8 13,S 13,6 13,3
w tym wielorodzinna 13,3 8,1 2,2 1,2 1,4
w tym jednorodzinna 28,2 1S,7 11,3 12,4 12,S
usIugowe 13,2 8,3 3,S 2,3 3,0
produkcyjne 4,3 8,3 4,S 2,8 3,0
komunikacyjne 12,S 7,1 3,3 2,6 2,8
infrastruktury technicznej 0,3 0,8 0,3 1,7 1,6
rolnicze 0,0 3,3 44,8 46,3 46,0
zieleni i wd 27,6 23,4 22,6 17,3 18,4
inne i niesklasyfikowane 0,0 13,0 6,3 11,6 11,3
razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
ZrdIo: Analiza stanu uwarunkowan prac planistycznych w gminach na koniec 2003 r. Opracowanie wykonane dla
Departamentu Cospodarki Przestrzennej Ninisterstwa !nfrastruktury. !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania
PAN, Warszawa, czerwiec 2011

W 2010 r. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego posiadaIo 2 227 gmin (blisko 30),
a od 2004 r. odsetek gmin posiadajqcych plany miejscowe wzrsI o okoIo 10 p.p. W sumie w 2010 r.
istniaIo w Polsce ponad 38 tys. planw miejscowych (prawie 23 tys. w 2004 r. i ponad 33 tys. w 2007
r.), w tym ponad 1S tys. sporzqdzonych na podstawie ustawy z 2003 r. (ponad 1 tys. w 2004 r. i
prawie 8 tys. w 2007 r.). Najwyrazniejszy postp w pracach planistycznych odnotowano w przypadku
miast na prawach powiatu.

Tabela 6S. Liczba obowiqzujqcych planw miejscowych w latach 20042010
rok
liczba NPZP
Polska w tym w miastach na prawach powiatu
ogIem
w tym na podstawie
ustawy z 2003 r.
ogIem
w tym na podstawie
ustawy z 2003 r.
liczba

obowiqzujqcych
planw
liczba

obowiqzujqcych
planw
2004 28 S67 1 37S 4,8 2 613 123 4,3
2007 33 360 7 737 23,4 3 3S0 383 23,S
2010 38 184 1S 1S2 33,7 4 028 1 361 48,7
Ninisterstwa !nfrastruktury, Urzqd Statystyczny we WrocIawiu, Osrodek Banku Danych Regionalnych w ]eleniej Crze, ]elenia
Cra 2011. Analiza stanu uwarunkowan prac planistycznych w gminach na koniec 2003 r. Opracowanie wykonane dla
Departamentu Cospodarki Przestrzennej Ninisterstwa !nfrastruktury, !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania
PAN, Warszawa, czerwiec 2011.

Wskaznik udziaIu powierzchni pokrytej obowiqzujqcymi planami miejscowymi wynisI w 2010 r.
2S,6 (ponad 8 mln ha). Najwyzsze wskazniki pokrycia, w niektrych wojewdztwach powyzej S0,
charakteryzujq poIudniowq i wschodniq czesc kraju (wojewdztwa: dolnoslqskie, maIopolskie, slqskie i lubelskie).

318
Analiza stanu uwarunkowan prac planistycznych w gminach na koniec 2003 r. Opracowanie wykonane dla Departamentu
Cospodarki Przestrzennej Ninisterstwa !nfrastruktury. !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Warszawa, czerwiec 2011.
RAPORT POLSKA 2011
176
Najnizsze wskazniki odnotowano w 2010 r. w woj. kujawskopomorskim, lubuskim i podkarpackim -
mniej niz 10 powierzchni wojewdztwa.
Relatywnie duzym zaawansowaniem prac planistycznych charakteryzujq si najwiksze miasta, choc
nadal osiqgane przez nie wskazniki nie sq zadowalajqce. W 2010 r. w Warszawie osiqgnito wskaznik
27,6, w Krakowie 31,6, w Poznaniu 23,0, we WrocIawiu 44,8, a w Cdansku 66,8. Bardzo
niskie wskazniki (ponizej 10) zanotowano m.in. w Lodzi i Rzeszowie. Prawie peIne pokrycie (co
najmniej 3S) z miast pow. S0 tys. mieszkancw zanotowano w CheImie, Chorzowie, ]astrzbiu
Zdroju, KdzierzynieKozlu, Koninie, Legionowie, Pabianicach, Rudzie Slqskiej, Rybniku,
Siemianowicach Slqskich, Zamosciu oraz Zorach.
W strefach podmiejskich obszarw metropolitalnych poziom pokrycia terenu miejscowymi planami
zagospodarowania przestrzennego zbliza si do S0. Na obszarach poIozonych w ich granicach
administracyjnych plany dla znacznych obszarw znajdujq si w opracowaniu. Podobnie do
obserwowanego w rdzeniach metropolii, wysoki poziom pokrycia planistycznego i dynamiki
podejmowanych prac charakteryzuje obszary centralne pozostaIych duzych osrodkw miejskich.
]ednoczesnie ich strefy zewntrze pozostajq pod tym wzgldem daleko w tyle. Osrodki powiatowe
charakteryzujq si pokryciem planistycznym zblizonym do sredniej krajowej, podobnie jak gminy o
funkcjach rolniczych (co jednak jest efektem usrednienia silnych zrznicowan regionalnych).
313

Wykres 63. Powierzchnia miast objta obowiqzujqcymi NPZP (, 2010 r.)

ZrdIo: Kolipinski B., Lad przestrzenny w Polsce - stan i problemy, ekspertyza wykonana na zlecenie NRR, Warszawa, maj 2011
]ednoczesnie liczba wydawanych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w
miastach przedstawia si nastpujqco:
Wykres 64. Wydane decyzje WZiZT na 1000 mieszkancw (2010 r.)

ZrdIo: Kolipinski B., Lad przestrzenny w Polsce - stan i problemy, ekspertyza wykonana na zlecenie NRR, Warszawa, maj 2011

313
OECD (2011), OECD Urban Policy Reviews. Poland 2011. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/3783264037834en.
___

177
Napa 23. Obowiqzujqce Niejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego w koncu 2003 r.
(dane zagregowane z gmin)

ZrdIo: Analiza stanu uwarunkowan prac planistycznych w gminach na koniec 2003 r., opracowanie wykonane dla

Problem deficytu planw miejscowych mozna traktowac dwojako. ]esli przyjqc, ze sq one narzdziem
realizacji polityki przestrzennej w zakresie dokonywania zmian w przeznaczaniu gruntw (i ustalaniu
warunkw ich zabudowy), to miarq ich deficytu nie moze byc udziaI powierzchni planw tych
pozbawionych. Plany te powinny bowiem byc sporzqdzane tylko tam, gdzie wyznacza to polityka
przestrzenna gminy (czy tez innych podmiotw publicznych). Z drugiej strony, majqc na wzgldzie
zasad wolnosci budowlanej, w mysl ktrej swoboda w zagospodarowaniu terenu moze byc
ograniczona tylko na podstawie prawnego zakazu, rola NPZP jako aktu prawa miejscowego jawi
si przede wszystkim jako narzdzie ochrony przestrzeni przed niepozqdanq zabudowq. A
wtedy plany powinny byc sporzqdzane wszdzie tam, gdzie nie dziaIajq inne przepisy odrbne,
okreslajqce rygory zagospodarowania przestrzennego. Tym samym pokrycie planistyczne Polski na
poziomie okoIo 2S nalezy uznac za nadal niewystarczajqce.
]ednoczesnie nalezaIoby poddac analizie, czy przepisy administracyjne prawa materialnego w
wystarczajqcy sposb chroniq okreslone wartosci i w oparciu o wyniki tych analiz wprowadzic
stosowne zmiany w ustawach dziaIowych.
RAPORT POLSKA 2011
178
4. Problemy Iadu przestrzennego
Problemy Iadu przestrzennego mozna podzielic na te dotyczqce negatywnych cech zagospodarowania
przestrzennego i na te zwiqzane z nieskutecznym systemem zarzqdzania zwiqzanymi z nim procesami.
Negatywne cechy zagospodarowania przestrzennego
OgIoszona w 2001 r. Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (oraz wszystkie
kolejne dokumenty strategiczne uwzgldniajqcych zagadnienia rozwoju przestrzennego, jak: Strategia
Rozwoju Kraju 2007-201S, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (NSRO), KSRR, a takze inne
dokumenty, jak np. projekt KPZK) jako wartosc polskiej przestrzeni wymienia policentrycznq,
wzIowostrefowq struktur funkcjonalnq, w ktrej dominuje siec rwnomiernie rozmieszczonych
aglomeracji miejskich oraz duzych i srednich miast, dziki czemu istniejq korzystne warunki
proporcjonalnego i zrwnowazonego rozwoju. ]ednoczesnie jako problemy wymienia si
nadkoncentracj aglomeracji przemysIowowielkomiejskich Polski poIudniowej i niedostateczny poziom
rozwoju Polski pInocnowschodniej, a takze niskq sprawnosc systemw transportowych.
W rozwoju zagospodarowania przestrzennego mozna takze odnotowac
320
szereg zjawisk negatywnie
rzutujqcych na stan Iadu przestrzennego:
chaotyczna zabudowa, zwIaszcza na terenach podmiejskich,
niekontrolowana suburbanizacja, a w jej wyniku ubytek terenw otwartych,
brak poszanowania dla dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,
zawIaszczanie przestrzeni publicznych,
braki w wyposazeniu terenw mieszkaniowych w infrastruktur osiedlowq.
Krytyczna analiza polskiej przestrzeni wskazuje na kilka gIwnych problemw:
W wyniku dopuszczenia zabudowy na terenach pozbawionych NPZP procesy inwestycyjne przebiegajq
w warunkach:
braku pewnosci, czy zamiar inwestycyjny jest realny z punktu widzenia prawa, gdyz to
podlega rozstrzygniciu dopiero w ramach skomplikowanej procedury administracyjnej,
polegajqcej na analizie rozrzuconych w licznych ustawach przepisw dotyczqcych danej
dziaIki,
braku wiedzy na temat przyszIej dziaIalnosci inwestycyjnej w bezposrednim i dalszym
sqsiedztwie (tereny bez prawnie okreslonego przeznaczenia mogq byc wykorzystywane pod
rzne funkcje),
ryzyka zwiqzanego z niepewnosciq, czy ustalenia studium ziszczq si (z uwagi na mozliwosc
wydawania decyzji WZiZT niezgodnych z tym dokumentem).
Nozliwosc inwestowania na terenach pozbawionych planw miejscowych powoduje, ze nie jest
realizowana jedna z najwazniejszych funkcji planowania przestrzennego, polegajqca na
antycypacyjnym neutralizowaniu i minimalizowaniu sytuacji konfliktowych. W rezultacie mamy do
czynienia ze stale zwikszajqcq si liczbq konfliktw przestrzennych. Z reguIy sq one zarazem
konfliktami ekologicznymi, co powoduje wzrost ich rezonansu spoIecznego.
Obserwowane rozpraszanie zabudowy (w tym niekontrolowane rozprzestrzenianie si obszarw
miejskich - tzw. urban sprawl), niezaleznie od tego, ze prowadzi do oglnie dysfunkcjonalnej entropii
systemw osadniczych, powoduje wzrost kosztw uzbrojenia terenw osiedlenczych. Ponadto,
mozliwosc lokalizowania inwestycji na podstawie WZiZT powoduje, ze ujawniane dopiero wtedy kolizje
przestrzennofunkcjonalne i zwiqzane z tym konflikty spoIeczne, czsto (i to na lata) blokujq realizacj
inwestycji.

320
Wymienione byIy one m.in. w Raporcie o Stanie Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, dokumencie Polityka Ekologiczna
Panstwa, Raporcie Polska 2030, KSRR, projekcie KPZK, byIy tez dwukrotnie badane przez N!K.
___

173
Napa 24. Ustalenia Niejscowych Planw Zagospodarowania Przestrzennego odnosnie zabudowy
mieszkaniowej (stan w 2003 r.)

ZrdIo: Analiza stanu uwarunkowan prac planistycznych w gminach na koniec 2003 r., opracowanie wykonane dla
Nalezy ponadto zauwazyc, ze uzyskiwanie pozwolen budowlanych na podstawie decyzji WZiZT jest
obciqzone koniecznosciq znacznie silniejszych niz w przypadku NPZP interakcji: inwestor - urzdnik.
Noze si to wiqzac ze wzrostem ryzyka dziaIan korupcyjnych.
RAPORT POLSKA 2011
180
Przedstawiona powyzej analiza Iadu przestrzennego w Polsce pozwala na wyciqgnicie nastpujqcych
wnioskw i rekomendacji:
O Przepis umozliwiajqcy inwestowanie na terenach pozbawionych planw miejscowych -
w drodze uzyskiwania jednostkowych decyzji o warunkach zabudowy czsto dziaIa anty
motywacyjnie na sporzqdzanie NPZP. Nalezy przywrcic standard planowego ksztaItowania
Iadu przestrzennego. Utrzymanie mozliwosci inwestowania na terenach pozbawionych NPZP
niweczyc bdzie wszelkie inne prby naprawy Iadu przestrzennego w Polsce.
O Planowanie rozwoju wymaga podejscia zintegrowanego. Warunkiem realizacji idei planowania
zintegrowanego, zapisanej w Ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, jest spjnosc i
ciqgIosc procesu planistycznego. Nalezy dqzyc do rzeczywistej integracji rznych nurtw
planowania i zapewnienia spjnosci i ciqgIosci procesu planistycznego w znaczeniu
metodologicznym, proceduralnym i organizacyjnym.
O O ile stan prac nad studiami gminnymi nalezy oceniac bardzo pozytywnie, o tyle wymagajq
one modyfikacji w sensie konstrukcji i wewntrznej struktury, poniewaz ich wadq pozostaje
m.in. niska precyzja.

___

181
CZESC !!! SPRAWNE PANSTWO
10. SPRAWNOSC !NSTYTUC]ONALNA PANSTWA
1. Diagnoza
Sprawnosc instytucjonalna panstwa
321
jest kluczowa dla rozwoju Polski, co znajduje odzwierciedlenie
w wielu dokumentach strategicznych
322
. Na ich podstawie podjte zostaIy liczne dziaIania, ktre
jednak jeszcze w niewystarczajqcym stopniu speIniIy oczekiwania. W efekcie Polska na tle innych
panstw czsto zajmuje niskq pozycj w rankingach dotyczqcych sprawnosci i jakosci rzqdzenia.
W swietle badan Banku Swiatowego w Polsce niekorzystnie przedstawia si efektywnosc
administracji publicznej rozumiana jako zdolnosc do sprawnej i szybkiej obsIugi interesariuszy oraz
do wdrazania przejrzystych i zasadnych merytorycznie polityk. Nalezy jednak odnotowac pewnq
popraw w tym wzgldzie, szczeglnie jesli chodzi o informatyzacj usIug publicznych, jaka dokonaIa
si midzy 2007 a 2010 rokiem.
]akosc otoczenia regulacyjnego w Polsce nalezy ocenic jako niezadowalajqcq. Od ponad piciu lat
nasz kraj niezmiennie znajduje si dopiero w sidmej dziesiqtce panstw (na okoIo 180 objtych
badaniem) w rankingu Banku Swiatowego pod wzgldem Iatwosci prowadzenia biznesu (Doing
Business). Podejmowane reformy, np. upraszczajqce proces rejestracji firmy, nie przynoszq
zakIadanych rezultatw.
ZmniejszyI si poziom zaufania obywateli do instytucji publicznych
323
. Liczba osb nie ufajqcych
urzdnikom administracji publicznej, po chwilowym przeIamaniu tego trendu w 2008 r., w 2010 r.
ponownie byIa wyzsza od osb darzqcych administracj zaufaniem. SpadIo rwniez zaufanie do Policji,
pomimo systematycznego wzrostu wskaznika wykrywalnosci sprawcw przestpstw oraz odsetka
ankietowanych uwazajqcych, ze Polska jest krajem, w ktrym zyje si bezpiecznie.
Coraz wiksza jest przejrzystosc sprawowania wIadzy. Urzdy administracji publicznej chtnie
podejmujq wspIprac z organizacjami pozarzqdowymi: informujq o planowanych i prowadzonych
dziaIaniach, konsultujq projekty aktw prawnych, niejednokrotnie (w okoIo 1/3 badanych urzdw)
powoIujq takze wsplne zespoIy doradczoinicjatywne oraz wspierajq trzeci sektor w realizacji zadan
publicznych.
Pod wzgldem podatnosci na korupcj, Polska przez prawie caIq ostatniq dekad zajmowaIa
systematycznie jedno z ostatnich miejsc wsrd panstw Unii Europejskiej w rankingach Banku
Swiatowego oraz Transparency !nternational. ]ednak spadek spoIecznego przyzwolenia dla tego
niekorzystnego zjawiska oraz podjcie szeregu dziaIan zapobiegawczych (m.in. powoIanie Centralnego
Biura Antykorupcyjnego, szkolenia dla administracji publicznej oraz zmiany legislacyjne) spowodowaIo
wyrazny spadek zasigu postrzeganej korupcji w swietle wspomnianych wskaznikw.
2. Sprawnosc administracji publicznej
Pierwszym obszarem sprawnosci instytucjonalnej panstwa polskiego jest efektywnosc administracji
publicznej, rozumiana jako zdolnosc do swiadczenia wysokiej jakosci usIug dla obywateli i
przedsibiorstw oraz wdrazania przejrzystej i racjonalnej polityki. Analiza zostaIa przeprowadzona w
oparciu o wskazniki Banku Swiatowego i Komisji Europejskiej opracowywane w ramach cyklicznych
badan nad rznymi aspektami dobrego rzqdzenia. Szczeglny nacisk poIozono na okreslenie stopnia
informatyzacji urzdw administracji publicznej w Polsce oraz mozliwosci swiadczenia przez nie usIug
publicznych drogq elektronicznq.

321
Pod pojciem sprawnosci instytucjonalnej panstwa w niniejszym opracowaniu rozumie si: efektywnosc administracji
publicznej (w tym stopien jej informatyzacji), jakosc otoczenia regulacyjnego, kultur rzqdzenia (zaufanie obywateli do
instytucji publicznych, wspIpraca midzy urzdami a organizacjami pozarzqdowymi, podatnosc administracji na korupcj).
322
]ako przykIadowe dokumenty mozna wymienic: Strategi Rozwoju Kraju 2007201S, Strategi !nformatyzacji
Rzeczypospolitej Polskiej - ePolska na lata 20042006 oraz Plan !nformatyzacji Panstwa na lata 20072010, Strategi
Rozwoju SpoIeczenstwa Obywatelskiego do roku 2013 , Strategi Rozwoju SpoIeczenstwa Obywatelskiego 2003201S,
Program Reformy Regulacji (NC, 2006) czy Program Zwalczania Korupcji - Strategia Antykorupcyjna (NSW!A, 2002, ! i !!
etap wdrazania). Sprawne Panstwo jest rwniez wymienione jako jedna z dziewiciu podstawowych strategii okreslonych w
przyjtym 24 listopada 2003 r. przez Rad Ninistrw dokumencie ,Plan uporzqdkowania strategii rozwoju".
323
Zgodnie z Komunikatem z badan Centrum Badania Opinii SpoIecznej, Zaufanie spoIeczne, marzec 2010, terminologia
stosowana w zakresie zaufania spoIecznego w niniejszym opracowaniu jest zgodna z terminologiq badania CBOS.
RAPORT POLSKA 2011
182
2.1. Efektywnosc administracji publicznej wedIug Banku Swiatowego
]ednym z podstawowych narzdzi oceny jakosci administracji publicznej jest opracowywany przez
Bank Swiatowy wskaznik efektywnosci rzqdzenia
324
. Liderami pod tym wzgldem sq panstwa
skandynawskie: Dania, Finlandia i Szwecja, w ktrych wskaznik efektywnosci rzqdzenia w 2003 r.
przekraczaI poziom 2. Stosunkowo wysokq ocenq w tej kategorii, w przedziale <1,21,6>, cechujq si
panstwa UE1S, z wyjqtkiem Hiszpanii, Crecji oraz WIoch. Nowe panstwa czIonkowskie oceniane sq
wyraznie nizej (wykres ponizej).
Polska uzyskaIa not 0,64S i wsrd panstw Unii Europejskiej znalazIa si dopiero na 22 miejscu
wyprzedzajqc Lotw, Crecj, WIochy, BuIgari oraz Rumuni. Ocena ta jest niekorzystna, ale nalezy
podkreslic, ze w latach 20032008 Polska znajdowaIa si na jeszcze nizszej - na 24 bqdz 2S pozycji
wsrd panstw UE. ]esli jednak tendencja wzrostowa utrzyma si na dotychczasowym
poziomie, to cel wyznaczony w Strategii Rozwoju Kraju 2007201S (na 2010 r. wartosc
wskaznika efektywnosci rzqdzenia rwna 0,7S) jest mozliwy do osiqgnicia. Sposrd innych
panstw regionu, zblizony wskaznik efektywnosci rzqdzenia notujq Wgry, choc w ich przypadku
zauwazalna jest tendencja spadkowa. Wyraznie wyzej, w przedziale midzy 0,3 a 1, oceniane sq
natomiast Czechy i SIowacja.
Wykres 6S. Wskaznik efektywnosci rzqdzenia wg Banku Swiatowego w Polsce, Czechach,
SIowacji, Estonii i na Wgrzech w latach 13382003
0
02
0
06
08
1
12
1
1998 2000 2002 2003 200 2003 2006 2007 2008 2009
olska Wgry Slowac[a Czechy LsLonla

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie bazy danych World Covernance !ndicators Banku Swiatowego
Wskaznik efektywnosci rzqdzenia skIada si z kilku subindeksw mierzqcych rzne aspekty tego
zjawiska
32S
, dlatego tez mozna przeanalizowac, w jakich kategoriach Polska rzniIa si od pozostaIych
panstw Unii Europejskiej. Z przecitnq, ale nieodbiegajqcq od sredniej ocenq - zarwno w ocenie
przedsibiorcw
326
, jak i gospodarstw domowych
327
- spotyka si dostpnosc infrastruktury
transportowej, energetycznej oraz telekomunikacyjnej. Pozytywnie postrzegana jest rwniez stabilnosc
polityczna Polski. Wyraznie nizsze niz w innych panstwach Unii Europejskiej wyniki dotyczq jednak
jakosci usIug publicznych, przede wszystkim edukacji i ochrony zdrowia
328
oraz efektywnosci samej
administracji publicznej, rozumianej jako zdolnosc szybkiego i trafnego podejmowania decyzji w

324
]ego wartosc jest wystandaryzowana w przedziale <2,S, 2,S>, przy czym im wyzsza nota, tym wyzsza ocena jakosci
rzqdzenia w danym kraju. Wskaznik ten stanowi sredniq wazonq szeregu innych indeksw odzwierciedlajqcych opinie
ekspertw, przedsibiorcw i gospodarstw domowych na temat rznych aspektw funkcjonowania sfery publicznej. Ocenie
podlegajq w szczeglnosci nastpujqce zjawiska: jakosc usIug publicznych, jakosc administracji publicznej i stopien jej
niezaleznosci od wpIyww politycznych, jakosc formuIowanych i wdrazanych polityk, struktury publicznej: transportowej,
sanitarnej, informatycznej, etc.
32S
Subindeksy te sq oparte na rznej metodologii i zrdIach, dostpnych na stronie internetowej:
http://info.worldbank.org/governance/wgi/sc_chart.asp.
326
Badanie opinii przedsibiorcw w tym zakresie zostaIo przeprowadzone w ramach badania Business Environment and
Enterprise Performance Survey przeprowadzanego cyklicznie przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Bank
Swiatowy. Zagregowane dane z tego badania dostpne sq na stronie internetowej:
http://info.worldbank.org/governance/wgi/pdf/BPS.xls.
327
Dane na ten temat pochodzq z badania Callup World Poll przeprowadzanego cyklicznie przez !nstytut Callupa. Sq one
dostpne na stronie internetowej: http://info.worldbank.org/governance/wgi/pdf/CWP.xls.
328
!nformacje na ten temat uzyskano z bazy danych !nstitutional Profiles Database przygotowanej na zlecenie rzqdu Francji na
podstawie opinii ekspertw i dostpne na stronie internetowej: http://info.worldbank.org/governance/wgi/pdf/!PD.xls.
___

183
sprawach przedsibiorstw i obywateli
323
. W zakresie jakosci edukacji i ochrony zdrowia w 2006 r.
Polska osiqgnIa wynik 2,S (w skali 14), ktry byI nieznacznie wyzszy od sredniej dla wszystkich
osiemdziesiciu piciu panstw poddanych badaniu (2,4), jednak nizszy od noty dla wybranych panstw
UE (3). W kolejnej edycji badania (w 2003 r.), w Polsce odnotowano znaczqcy postp w zakresie
badanych usIug publicznych, co znalazIo odzwierciedlenie w zwikszeniu wartosci wskaznika do
poziomu 2,7S (przy sredniej dla wszystkich stu dwudziestu trzech badanych panstw wynoszqcej 2,47).
Osiqgnity wynik nie pozwoliI jednak na zmniejszenie dystansu do sredniej UE, ktra wynosiIa juz
3,32. Tym samym Polska w 2003 r. zajmowaIa w zakresie jakosci edukacji i ochrony zdrowia
dwudzieste czwarte miejsce w UE, sIabsze wyniki osiqgnIy jedynie Rumunia, Nalta i BuIgaria. Nalezy
podkreslic, ze inne panstwa Europy Srodkowej i Wschodniej uzyskaIy duzo lepsze noty (np. Czechy 4,
Wgry 3,7S).
2.2. !nformatyzacja administracji publicznej
Nozliwosc skorzystania z usIug publicznych oraz zaIatwienia spraw urzdowych za posrednictwem
!nternetu jest obecnie jednym z podstawowych wyznacznikw efektywnosci administracji publicznej.
Korzysci, jakie pIynq z udostpnienia tej drogi komunikacji, polegajq zarwno na zmniejszeniu kosztw
funkcjonowania administracji publicznej, jak i odbiorcw usIug publicznych. Warto rwniez podkreslic,
ze informatyzacja urzdw zwiksza przejrzystosc ich funkcjonowania, co sprzyja lepszej kontroli
spoIecznej nad nimi oraz zmniejszeniu zasigu zjawisk o charakterze korupcyjnym.
Pierwszym waznym krokiem na rzecz informatyzacji administracji w Polsce byIo uruchomienie
w 2003 r. Biuletynu !nformacji Publicznej, ktry udostpnia za posrednictwem !nternetu szczegIowe
informacje dotyczqce praktycznie wszystkich urzdw w Polsce. W tym samym roku uchwalono
Strategi !nformatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej - ePolska na lata 20042006 (Ninisterstwo Nauki i
!nformatyzacji, 2003). Dokument przewidywaI przede wszystkim rozbudow infrastruktury
informatycznej w zakresie szerokopasmowego !nternetu oraz wyposazenia informatycznego urzdw.
CIwnym zrdIem srodkw na ten cel byIy fundusze strukturalne Unii Europejskiej (NPR 20042006).
W 2007 r. wszedI w zycie Plan !nformatyzacji Panstwa 20072010 (NSWiA, 2007), ktry oprcz
kontynuacji zapoczqtkowanych dziaIan przewidywaI rwniez wdrozenie Elektronicznej Platformy UsIug
Administracji Publicznej (ePUAP), majqcej na celu integracj zasobw informatycznych wikszosci
urzdw oraz umozliwienie realizacji usIug publicznych dla ludnosci i przedsibiorstw wyIqcznie za
posrednictwem !nternetu. Docelowo bdzie ona peInic rol pojedynczego miejsca (,jednego okienka"),
ktrego uzytkownicy mogliby korzystac z wszystkich oferowanych usIug publicznych, w tym zaIatwiac
sprawy urzdowe. Platforma ePUAP zostaIa uruchomiona w 2008 r. Rwnolegle weszIy w zycie
przepisy dopuszczajqce korzystanie z podpisu elektronicznego oraz umozliwiono wypeInianie deklaracji
podatkowych (P!T) przez !nternet. W 2003 r. podpisano porozumienie, na mocy ktrego ZakIad
Ubezpieczen SpoIecznych (ZUS) zaczqI korzystac z ePUAP do obustronnej komunikacji ze swoimi
interesariuszami
330
. ByIo to znaczqce uIatwienie dla przedsibiorstw, jako ze wiele ponoszonych przez
nich obciqzen administracyjnych dotyczy spraw zwiqzanych z zabezpieczeniem spoIecznym. Dalsze
dziaIania w zakresie informatyzacji administracji publicznej, w tym rozwj platformy ePUAP,
prowadzone sq w ramach Strategii Rozwoju SpoIeczenstwa !nformacyjnego do roku 2013 (NSWiA,
2008)
331
. ]ako znaczqce osiqgnicie nalezy wymienic powstanie profilu zaufanego ePUAP, ktry
identyfikuje nadawc informacji, potwierdza tozsamosc w sprawach urzdowych oraz moze byc
wykorzystywany do potwierdzania przekazywanych informacji. Profil zaufany ePUAP jest bezpIatnq
i nieskomplikowanq alternatywq dla podpisw elektronicznych. PosIugujqc si profilem zaufanym
ePUAP bdzie mozna zaIatwic wikszosc spraw administracyjnych za posrednictwem !nternetu. O

323
Ocena w tym zakresie pochodzi z badania przedsibiorstw przeprowadzonego przez !nstytut Rozwoju Zarzqdzania w ramach
projektu World Competitiveness Yearbook (wyniki dostpne online: http://info.worldbank.org/governance/wgi/pdf/WCY.xls).
Drugim zrdIem potwierdzajqcym t ocen jest baza danych Country viewswire Service opracowana przez Economist
!ntelligence Unit na podstawie opinii ekspertw i dostpna pod adresem internetowym:
http://info.worldbank.org/governance/wgi/pdf/E!U.xls.
330
Nalezy jednak podkreslic, ze podstawowe dokumenty sq nadal przesyIane do ZUS poprzez aplikacj PLATN!K.
331
Efektywnosc reform mozna ocenic na podstawie cyklicznych badan, prowadzonych przez CapCemini na zlecenie Komisji
Europejskiej. Dotyczq one dostpnosci (online) oraz stopnia zaawansowania usIug swiadczonych przez administracj
publicznq. Badaniem objtych jest Iqcznie 20 usIug publicznych (w tym 12 dla obywateli i 8 dla przedsibiorstw). Analizie
poddawana jest po pierwsze ich dostpnosc za posrednictwem !nternetu, a po drugie stopien zaawansowania, w jakim
mozna je zrealizowac drogq elektronicznq. ZIozonosc usIug jest mierzona w oceniana w skali od 0 do 100. ]esli zIozonosc
danej usIugi jest oceniona na przynajmniej 60, to zostaje ona zakwalifikowana jako dostpna online. Natomiast wskaznik
dostpnosci usIug publicznych online jest definiowany jako odsetek usIug dostpnych online wsrd wszystkich dwudziestu
badanych usIug.
RAPORT POLSKA 2011
184
profil zaufany ePUAP bdq mogIy ubiegac si osoby fizyczne, posiadajqce konto na ePUAP, zgIaszajqc
si osobiscie do punktu potwierdzajqcego, bqdz skIadajqc wazny bezpieczny podpis elektroniczny
weryfikowany za pomocq kwalifikowanego certyfikatu, w tym takze cudzoziemcy, ktrzy majq nadany
numer PESEL.
Zgodnie z wynikami ostatniego, przeprowadzonego w 2010 r. badania CapCemini, stopien
informatyzacji polskiej administracji okazaI si jedynie nieznacznie mniejszy niz
przecitnie w panstwach Unii Europejskiej. Prawie 80 przeanalizowanych usIug publicznych
zostaIo okreslone jako rzeczywiscie dostpne za posrednictwem !nternetu (wykres ponizej). Wskaznik
zaawansowania usIug publicznych zostaI oceniony na 87, co rwniez byIo wynikiem tylko
nieznacznie odbiegajqcym od przecitnej. Nalezy podkreslic, ze we wczesniejszych edycjach badania,
przeprowadzonych w latach 2004 i 2007, Polska odnotowywaIa znacznie gorsze wyniki i pod
wzgldem informatyzacji administracji publicznej byIa klasyfikowana na ostatnim (razem z Litwq)
miejscu wsrd panstw Unii Europejskiej. Dziki podjtym reformom i wdrozeniu platformy ePUAP
Polsce udaIo si w 2003 r. zwikszyc dostpnosc usIug publicznych online az o 30 p.p., wzgldem
roku 2007 oraz podniesc stopien ich zaawansowania o 34 p.p. (w 2007 r. wskaznik ten wynosiI S3).
Wykres 66. Wskaznik dostpnosci usIug
publicznych online w wybranych
panstwach Unii Europejskiej w
2010 r.
Wykres 67. Wskaznik zaawansowania usIug
publicznych swiadczonych online
w wybranych panstwach Unii
Europejskiej w 2010 r.
0
10
20
30
0
30
60
70
80
90
100
A
u
s
L
r
l
a
l
r
l
a
n
d
l
a
o
r
L
u
g
a
l
la
S
z
w
a
c
[
a
l
e
lk
a

8
r
y
L
a
n
la
n
l
e
m
c
y
u
a
n
la
P
ls
z
p
a
n
l
a
l
l
n
la
n
d
l
a
P
o
l
a
n
d
l
a
L
s
L
o
n
l
a
l
r
a
n
c
[
a
8
e
l
g
l
a
o
l
s
k
a
C
z
e
c
h
y
L
l
L
w
a
L
u
k
s
e
m
b
u
r
g
8
u
m
u
n
l
a
C
y
p
r
C
r
e
c
[a
0
10
20
30
0
30
60
70
80
90
100
A
u
s
L
r
la
l
r
la
n
d
l
a
o
r
L
u
g
a
l
l
a
n
le
m
c
y
S
z
w
a
c
[
a
P
l
s
z
p
a
n
l
a
L
s
L
o
n
la
P
o
l
a
n
d
l
a
W
le
l
k
a

8
r
y
L
a
n
l
a
l
ln
l
a
n
d
l
a
u
a
n
l
a
l
r
a
n
c
[
a
8
e
l
g
la
L
u
k
s
e
m
b
u
r
g
o
l
s
k
a
C
z
e
c
h
y
L
l
L
w
a
8
u
m
u
n
l
a
C
y
p
r
C
r
e
c
[
a
Uwaga: Czarnq kreskq oznaczono sredni wynik w panstwach Unii Europejskiej (UE27)
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie danych z raportu Komisji Europejskiej (2010)

Konstrukcja badania CapCemini umozliwia przesledzenie wynikw, jakie uzyskaIa Polska w odniesieniu
do poszczeglnych usIug publicznych. Najwyzszym stopniem zaawansowania (wynik w przedziale 80
100) cechuje si 6 z 12 usIug publicznych skierowanych do osb indywidualnych. Na szczeglnq
uwag wsrd nich zasIuguje zgIoszenie sprawy (np. przestpstwa) na policj, gdyz jeszcze w 2003 r.
(w poprzedniej edycji badania CapCemini) usIudze tej przypisano jedynie 20 pod wzgldem
zaawansowania. Podobny, choc nie tak spektakularny sukces osiqgnito w przypadku zmiany miejsca
zameldowania. Do usIug publicznych, ktre wciqz swiadczone sq gIwnie drogq tradycyjnq nalezq:
uzyskiwanie stypendium naukowego (badane w ramach usIugi: uzyskiwanie swiadczen spoIecznych),
ubieganie si o pozwolenie na budow oraz uzyskiwanie prawa jazdy i paszportu. Udostpnienie tych
usIug drogq elektronicznq powinno stac si w najblizszym czasie jednym z priorytetw w zakresie
informatyzacji administracji publicznej. W przypadku usIug dla przedsibiorstw, zarwno rejestracja
firmy oraz zgIaszanie pracownikw do ubezpieczenia spoIecznego, jak rwniez rozliczanie podatkw
(C!T, P!T i vAT)
332
oraz sporzqdzanie deklaracji celnej sq w peIni dostpne za posrednictwem
!nternetu. ]edyne usIugi, w przypadku ktrych nie jest to w peIni mozliwe, to przekazanie danych do
urzdu statystycznego (usIudze tej przypisano 80 pod wzgldem zaawansowania) oraz uzyskanie
pozwolen zwiqzanych z ochronq srodowiska (40).
Wraz z procesem informatyzacji usIug publicznych nastpowaI rwniez wzrost informatyzacji
wewnqtrz samych urzdw administracji publicznej. Zgodnie z raportem z badan dla NSWiA
333

332
W tym wzgldzie wyniki badania CapCemini sq odmienne od wynikw raportu Doing Business. Noze to wynikac z rznych
kryteriw dostpnosci danej usIugi przez !nternet.
333
WpIyw informatyzacji na usprawnienie dziaIania urzdw administracji publicznej w Polsce w 2010 r., raport generalny z
badan ilosciowych dla NSWiA, NSWiA, Cfk Polonia, pazdziernik 2010 r.
___

18S
przeprowadzonych na reprezentatywnej grupie urzdw, systemy elektronicznego zarzqdzania
dokumentami sq dosc powszechnie wykorzystywane posiada je prawie poIowa z wszystkich
badanych instytucji (48). Nozna przewidywac, ze liczba urzdw uzywajqcych takich rozwiqzan
bdzie wzrastac, poniewaz wikszosc (32) urzdw, ktre obecnie nie wykorzystujq systemu
archiwizacji i zarzqdzania dokumentami, planuje to zrobic jak najszybciej. Wykorzystywane
technologie wpIywajq na popraw jakosci wykonywanych usIug, przyspieszanie zaIatwiania spraw (w
71 urzdw) i zwikszenie ich ilosci (44). Dziki nowym technologiom uproszczonych zostaIo wiele
procedur (S2) i wzrosIa satysfakcja klientw (S4). W opinii badanych, dziki technologii wzrasta
tez innowacyjnosc i zaangazowanie w prac samych pracownikw. ]ednak wsrd respondentw
panuje jednoczesnie opinia, ze wykorzystywane technologie teleinformatyczne nie wpIywajq na
zmniejszenie ilosci pracy wykonywanej przez urzdnikw (S4), czsto tez nie wpIywajq znaczqco na
obnizenie kosztw obsIugi klienta i kosztw dziaIania urzdu, nie zmniejsza si rwniez ilosc
uzywanych dokumentw papierowych. Autorzy raportu podkreslajq, ze wsrd ankietowanych
obserwowany jest znaczny poziom niewiedzy na temat wpIywu technologii teleinformatycznych na
prac urzdu i swiadczenie usIug.
3. ]akosc otoczenia regulacyjnego
3.1. Oglna ocena otoczenia regulacyjnego w Polsce
]akosc regulacji stanowi jeden z wymiarw dobrego rzqdzenia, ktry analizowany jest w ramach
projektu Worldwide Covernance !ndicators za pomocq wskaznikw jakosci regulacji (Regulatory
Quality) oraz rzqdw prawa (Rule of Law). Pierwszy z nich odzwierciedla zdolnosc organw wIadzy do
formuIowania oraz wdrazania regulacji wspierajqcych rozwj sektora prywatnego w gospodarce. Drugi
obejmuje stopien przestrzegania swobd obywatelskich, takich jak swoboda zawierania oraz
egzekwowania umw albo ochrona praw wIasnosci
334
.
Ocena Polski, zarwno pod wzgldem jakosci regulacji (wartosc wskaznika: 0,334), jak i rzqdw prawa
(wartosc wskaznika 0,683) jest raczej niekorzystna.
33S
W obu kategoriach zajmuje dopiero 22 miejsce
wsrd panstw Unii Europejskiej wyprzedzajqc jedynie Crecj, WIochy, Rumuni, BuIgari oraz
SIoweni (w przypadku jakosci regulacji) i SIowacj (w przypadku rzqdw prawa).
Wykres 68. Wskaznik jakosci regulacji
wedIug Banku Swiatowego
w Polsce, Czechach, SIowacji,
Estonii i na Wgrzech, w latach
13382003
Wykres 63. Wskaznik rzqdw prawa wg Banku
Swiatowego w Polsce, Czechach,
SIowacji, Estonii i na Wgrzech,
w latach 13382003
0
02
0
06
08
1
12
1
16
1998 2000 2002 2003 200 2003 2006 2007 2008 2009
0
02
0
06
08
1
12
1
1998 2000 2002 2003 200 2003 2006 2007 2008 2009
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie bazy danych World Covernance !ndicators Banku Swiatowego
Pozytywnym zjawiskiem jest jednak to, ze pozycja Polski w tym rankingu ulegIa wyraznej
poprawie midzy rokiem 2007 a 2003. Wczesniej Polsk klasyfikowano na jeszcze odleglejszej -
24 lub 2S pozycji w Unii Europejskiej.
Zagadnieniu jakosci otoczenia regulacyjnego poswicony jest przyjty w 2002 r. przez Komisj
Europejskq program Better Regulations. ]ego celem jest stymulacja rozwoju gospodarczego poprzez
uproszczenie prawodawstwa oraz zmniejszenie obciqzen biurokratycznych, zarwno na poziomie

334
Oba wskazniki, podobnie jak analizowany powyzej wskaznik efektywnosci rzqdzenia, stanowiq sredniq wazonq szeregu
innych indeksw obliczanych najczsciej na podstawie opinii ekspertw i sq wystandaryzowane w przedziale <2,S, 2,S>.
33S
Wartosci obydwu wskaznikw Banku Swiatowego zostaIy przedstawione za rok 2003 (ostatni dostpny).
RAPORT POLSKA 2011
186
wsplnotowym, jak i poszczeglnych panstw czIonkowskich. Polska wIqczyIa si w te dziaIania poprzez
prowadzony przez Ninisterstwo Cospodarki Program Reformy Regulacji. ]ego pierwsza edycja zostaIa
uchwalona w 2006 r. i zaplanowana do realizacji w latach: 20062008. W jej ramach zaplanowano
przeglqd oraz uproszczenie aktw prawnych, usprawnienie systemu oceny skutkw regulacji oraz
dokonanie pomiaru kosztw administracyjnych i ich zredukowanie o 2S do roku 2012. DziaIania te
zostaIy podjte i byIy zrealizowane, w kolejnej edycji programu, uchwalonej w 2010 r. i zaplanowanej
do realizacji w latach 20102011 przewidziano gIwnie ich kontynuacj oraz intensyfikacj (NC 2010).
Ze wzgldu na niewystarczajqcq liczb pomiarw obciqzen biurokratycznych, trudno na chwil obecnq
ocenic skutecznosc wdrozonych dotychczas reform.
3.2. Obciqzenie biurokratyczne przedsibiorstw
Poczqwszy od 2004 r. Bank Swiatowy w ramach programu Doing Business prowadzi systematyczne i
szeroko zakrojone badania nad otoczeniem regulacyjnym przedsibiorstw. Obecnie szczegIowej
analizie poddanych jest dziewic obszarw regulacji
336
: Panstwa objte badaniem (w 2011 r. byIo ich
183, dane za rok 2010) szeregowane sq w rankingu pod wzgldem Iatwosci prowadzenia biznesu
(ease of doing business index). Dla kazdego z analizowanych obszarw regulacji formuIowane sq
rwniez odpowiednie subrankingi. Od wielu lat najwyzsze noty w raportach Doing Business zbierajq
takie panstwa jak: Singapur, Hongkong oraz panstwa anglosaskie (Nowa Zelandia, Wielka Brytania,
Stany Zjednoczone i Kanada). Sposrd panstw Europy Srodkowej i Wschodniej najwyzej oceniane sq
panstwa baItyckie: Estonia, Litwa i Lotwa. Polska systematycznie zajmuje miejsca w sidmej
dziesiqtce oglnego rankingu (tabela ponizej).
Tabela 66. Polska w rankingach Doing Business 20072011 (miejsce w rankingu)
2006 2007 2008 2003 2010
Latwosc prowadzenia biznesu 7S 74 76 73 70
Rozpoczynanie dziaIalnosci gospodarczej 114 123 14S 11S 113
Wznoszenie i oddawanie do uzytku budowli 146 1S6 1S8 166 164
Dostp do kredytu 6S 68 28 14 1S
Ochrona inwestorw 33 33 38 41 44
Uiszczanie podatkw 71 12S 142 148 121
Obrt midzynarodowy 102 40 41 46 43
Zamykanie dziaIalnosci gospodarczej 8S 88 82 86 81
* Ranking ten stanowi podsumowanie wynikw, jakie osiqgnqI dany kraj we wszystkich kategoriach analizowanych w danej
edycji raportu
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie raportw Doing Business 2007, 2008, 2003, 2010, 2011
Warto odnotowac duze zrznicowanie ocen w poszczeglnych kategoriach. W niektrych z nich, np.
dostp do kredytu czy ochrona inwestorw Polska otrzymuje relatywnie wysokie noty, zas w innych
zajmuje odlegIe miejsca. W dalszej czsci rozdziaIu wybrane obszary zostanq omwione szczegIowo,
tak aby nakreslic mozliwie peIny obraz otoczenia regulacyjnego w Polsce.
Rozpoczynanie dziaIalnosci gospodarczej
Pierwszym rodzajem obciqzen biurokratycznych, z jakimi spotyka si przedsibiorca, sq procedury
towarzyszqce rejestracji firmy. ]esli sq one kosztowne i czasochIonne, to zniechcajq do legalizowania
dziaIalnosci gospodarczej i ,wypychajq" przedsibiorcw do szarej strefy. W ten sposb mogq one
stanowic powazne ograniczenie dla swobodnej konkurencji na rynku. Dlatego wazne jest, by proces
rejestracji firmy byI mozliwie maIo czasochIonny, nieskomplikowany oraz nie wymagaI ponoszenia
zbdnych nakIadw finansowych.
Polska nalezy do panstw, w ktrych proces rejestracji firmy jest dosc kosztowny i czasochIonny.
Zgodnie z raportem Doing Business 2011, tryb ten zajmuje w naszym kraju przecitnie 32 dni,
wymaga przeprowadzenia 6 procedur oraz pochIania 17,S rocznego dochodu narodowego per capita
(ramka ponizej). Wsrd 183 przebadanych przez Bank Swiatowy w 2010 r. panstw Polska zajIa
dopiero 113. miejsce pod wzgldem Iatwosci rozpoczynania dziaIalnosci gospodarczej.

Ramka 1. Rozpoczynanie dziaIalnosci gospodarczej w Polsce w 2010 r.
Najatrakcyjniejszq formq prawnq firmy dla osb rozpoczynajqcych dziaIalnosc gospodarczq jest spIka z
ograniczonq odpowiedzialnosciq. Rejestracja tego rodzaju spIki wymaga wykonania 6 czynnosci urzdowych:

336
Poczqwszy od procesu rejestrowania firmy, przez formalnosci zwiqzane z prowadzeniem dziaIalnosci gospodarczej (uiszczanie
podatkw, dochodzenie naleznosci, etc.), az po procedury upadIosciowe przedsibiorstw.
___

187
1. Sporzqdzenie u notariusza umowy zawarcia spIki z o.o. Procedura ta nie jest czasochIonna (zajmuje 1
dzien), ale wymaga poniesienia kosztw w wysokosci kilku tysicy zIotych (dokIadna kwota zalezy od
indywidualnej stawki notariusza oraz zIozonosci sprawy).
2. Zdeponowanie kapitaIu zakIadowego spIki w banku oraz otwarcie rachunku firmowego. Nie
wymaga to ponoszenia kosztw czasowych ani finansowych.
3. Rejestracja firmy w Krajowym Rejestrze Sqdowym. Od 2003 r. w tej samej instytucji mozna
rwnoczesnie uzyskac numery RECON, N!P oraz zgIosic si do ubezpieczenia spoIecznego. ]est to najbardziej
czasochIonna procedura w caIym procesie rejestracji spIki. Trwa ona przecitnie az 4 tygodnie i wymaga
uiszczenia 1S00 zIotych.
4. Rejestracja firmy w Urzdzie Skarbowym na potrzeby opIacania podatku vAT. Procedura ta trwa okoIo 1
dnia i wymaga poniesienia opIaty w wysokosci 170 zIotych.
S. Rejestracja firmy w Panstwowej !nspekcji Sanitarnej. ]est bezpIatna i trwa 1 dzien.
6. Rejestracja firmy w Panstwowej !nspekcji Pracy. ]est rwniez bezpIatna i trwa 1 dzien.
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie danych projektu Doing Business 2011, realizowanego przez Bank Swiatowy
Nalezy zaznaczyc, ze w 2003 r. dokonano usprawnien majqcych na celu popraw sytuacji w
zakresie rozpoczynania dziaIalnosci gospodarczej. Po pierwsze, zmniejszono dziesiciokrotnie (z
S0 tys. zIotych do S tys. zIotych) poziom minimalnego kapitaIu zakIadowego wymaganego do otwarcia
spIki z o.o.
337
Drugim bezposrednim nastpstwem wspomnianej reformy jest to, ze osoby
rozpoczynajqce dziaIalnosc gospodarczq nie muszq juz osobiscie wystpowac o przyznanie numerw
RECON i N!P, ani zgIaszac si do ubezpieczenia spoIecznego. Wykonuje to urzdnik Krajowego
Rejestru Sqdowego. PozwoliIo to zmniejszyc z 10 do 6 liczb procedur towarzyszqcych rejestracji
spIki z o.o. Wbrew oczekiwaniom wprowadzone uproszczenie procedur nie spowodowaIo jednak
skrcenia czasu koniecznego do ich dopeInienia. Przed wprowadzonymi zmianami wymagaIo to
31 dni, zas po 32 dni. Dla porwnania, przecitny czas potrzebny na zarejestrowanie spIki z
ograniczonq odpowiedzialnosciq w krajach OECD wynosi okoIo 14 dni, zas w wielu panstwach, na
przykIad na Wgrzech, we WIoszech, bqdz Estonii, mozna to zrobic w ciqgu mniej niz tygodnia. Na
tym tle dotychczasowe dziaIania podjte przez Polsk na rzecz uIatwienia zakIadania firm, pomijajqc
zmniejszenie wymogw kapitaIowych, nie przyniosIy poprawy. CIwnq przyczynq byIo to, ze
wprawdzie przedsibiorcy zostali odciqzeni przez administracj publicznq w zaIatwianiu procedur, ale
same procedury nie zostaIy uproszczone i wciqz wymagajq czasochIonnej komunikacji midzy
urzdami.
Wzorujqc si na panstwach, ktrym udaIo si ograniczyc obciqzenia biurokratyczne zwiqzane z
zakIadaniem firmy, skuteczna reforma w Polsce powinna obejmowac utworzenie platformy
informatycznej umozliwiajqcej wielostronnq komunikacj midzy osobami rozpoczynajqcymi
dziaIalnosc gospodarczq a organami administracji publicznej: CUSem, ZUSem, urzdami
skarbowymi, P!Pem oraz Sanepidem. Taka platforma (na przykIad wspomniany w poprzedniej czsci
raportu ePUAP) znaczqco przyspieszyIaby obieg dokumentw zwiqzanych z rejestracjq firmy. Warto
podkreslic, ze postulat ten znajduje si obecnie w fazie realizacji w Polsce. Od 1 lipca 2011 r.
funkcjonuje Centralna Ewidencja i !nformacja o DziaIalnosci Cospodarczej - system gromadzqcy i
udostpniajqcy informacje o przedsibiorcach drogq elektronicznq. Docelowo wraz z tzw. Pojedynczym
Punktem Kontaktowym rejestr ten ma umozliwic rejestracj firmy za posrednictwem !nternetu oraz
znaczqco skrcic caIq procedur.
Podkreslenia wymagajq rozwiqzania przewidziane w ustawie z dnia 1 kwietnia 2011 r. o zmianie
ustawy - Kodeks spIek handlowych oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 32, poz. S31), ktra
wejdzie w zycie z dniem 1 stycznia 2012 r. Przewiduje ona mozliwosc elektronicznego rejestrowania
spIki z ograniczonq odpowiedzialnosciq w Krajowym Rejestrze Sqdowym w terminie jednego dnia od
chwili zIozenia wniosku o wpis. Zawiqzanie spIki stosownie do tej procedury nie wymaga formy aktu
notarialnego. Utworzenie spIki nastqpi wedIug normatywnego, uproszczonego wzorca umowy,
udostpnianego w systemie teleinformatycznym. Celem nowelizacji jest uIatwienie i znaczqce
przyspieszenie zakIadania spIek z ograniczonq odpowiedzialnosciq, uproszczenie procedury poprzez
rezygnacj z obligatoryjnej formy aktu notarialnego, a takze ograniczenie ponoszonych kosztw.
Ponadto, ustawq z dnia 13 maja 2011 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sqdowym (Dz. U. Nr
144, poz. 8S1) wprowadzono mozliwosc wpisywania do rejestru przedsibiorcw numeru N!P

337
Wymogi kapitaIowe sq wprowadzane w celu ochrony interesu wierzycieli oraz kontrahentw potencjalnej spIki. ]ednak, jak
wskazujq badania, w rzeczywistosci nie speIniajq one swojej funkcji i stanowiq niepotrzebnq barier wejscia dla
przedsibiorcw (EBOiR/Bank Swiatowy 2007).
RAPORT POLSKA 2011
188
,z urzdu" po uzyskaniu przez sqd rejestrowy z urzdu skarbowego informacji o jego nadaniu oraz
umozliwiono wpisywanie do rejestru adresu strony internetowej i adresu poczty elektronicznej, o ile
przedsibiorca takie adresy posiada. Ustawa zakIada takze usprawnienie i uIatwienie pozyskiwania
dokumentw wydawanych przez Centralnq !nformacj Krajowego Rejestru Sqdowego,
upowszechnienie bezpIatnego dostpu do rejestru, poprzez wglqd do wszystkich jego czsci i do
wszystkich aktualnie znajdujqcych si w nich danych, a takze mozliwosc samodzielnego pozyskiwania
wydrukw aktualnych informacji o podmiotach wpisanych do rejestru.
Ustawq z dnia 2S marca 2011 r. o ograniczeniu barier administracyjnych dla obywateli
i przedsibiorcw (Dz. U. Nr 106, poz. 622, z pzn. zm.) wprowadzono uIatwienia w zakIadaniu
nowych form prawnych prowadzonej dziaIalnosci gospodarczej, poprzez mozliwosc przeksztaIcenia
spIdzielni pracy oraz indywidualnego przedsibiorcy w spIk prawa handlowego. Ustawa ta
nowelizuje rwniez ustaw o kosztach sqdowych w sprawach cywilnych obnizajqc o poIow opIaty
sqdowe pobierane od wniosku o zarejestrowanie podmiotu oraz zmian danych w rejestrze
przedsibiorcw Krajowego Rejestru Sqdowego, przyczyniajqc si tym samym do zmniejszenia
obciqzen finansowych dla osb rozpoczynajqcych i prowadzqcych dziaIalnosc gospodarczq.
Ninisterstwo Sprawiedliwosci podjIo takze prace nad modyfikacjq i usprawnieniem dziaIania instytucji
,jednego okienka" w ramach rejestracji przedsibiorcw w Krajowym Rejestrze Sqdowym, zmierzajqce
do odstqpienia od wymogu skIadania przez przedsibiorc wielu zblizonych formularzy zgIoszeniowych
do urzdu skarbowego, CIwnego Urzdu Statystycznego i ZakIadu Ubezpieczen SpoIecznych,
umozliwienia wymiany danych midzy systemem informatycznym Krajowego Rejestru Sqdowego i
pozostaIymi organami, do ktrych kierowane sq zgIoszenia, oraz automatycznego nadawania
numerw N!P i RECON po wpisie podmiotu do rejestru.
Regulacje dotyczqce inwestycji budowlanych
Przedmiotem analizy regulacji zwiqzanych z inwestycjami budowlanymi jest stopien ich
skomplikowania oraz czaso i kosztochIonnosc. W tej kategorii Polska przedstawia si niekorzystnie na
tle innych panstw. Procedury administracyjne zwiqzane z budowq obiektw gospodarczych sq liczne i
skomplikowane, trwajq dIugo oraz wiqzq si z relatywnie wysokimi kosztami (tabela ponizej). Polska
zajIa dopiero 164 miejsce (na 183) w rankingu Doing Business 2011 pod wzgldem dotkliwosci
obciqzen biurokratycznych dotyczqcych inwestycji budowlanych
338
. W efekcie, pozycja Polski na tle
innych krajw systematycznie si pogarsza. ]eszcze w 2006 r. Polska zostaIa sklasyfikowana na 146
miejscu, w 2008 r. na 1S8, zas juz w 2003 r. na 166 miejscu.
Tabela 67. Obciqzenia biurokratyczne zwiqzane z inwestycjami budowlanymi w wybranych
panstwach w 2010 r.
Panstwo Liczba procedur CzasochIonnosc procedur
(liczba dni)
Koszt (jako proc. rocznego
dochodu per capita)
Polska 32 311 121,8
Czechy 36 1S0 16,4
SIowacja 13 287 12,7
Wgry 31 183 3,8
Estonia 14 134 23,3
panstwa OECD 1S,8 166,3 62,1
ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie raportu Doing Business 2011
O niskiej pozycji Polski w rankingu Doing Business w omawianym obszarze przesqdza nie sama liczba
wymaganych procedur administracyjnych, z ktrych wiele jest stosunkowo nieskomplikowanych (patrz
Ramka 2), ale przede wszystkim ich czas
333
i koszt potrzebny do ich przeprowadzenia. Najbardziej
czasochIonne jest uzyskiwanie pozwolen na budow oraz na uzytkowanie budynku. Nimo istniejqcych
ustawowych ograniczen dIugosci oczekiwania na obie decyzje, sq one wydawane z duzymi i trudnymi
do przewidzenia opznieniami. Nozna zaproponowac wprowadzenie zasady, zgodnie z ktrq gdyby np.

338
Wprawdzie w 2003 r. w trakcie prac sejmowej komisji Przyjazne Panstwo powstaIa, a nawet zostaIa przegIosowana przez
Sejm, nowelizacja prawa budowlanego upraszczajqca procedur uzyskiwania pozwolenia na budow, ale wyrokiem
TrybunaIu Konstytucyjnego zostaIa ona uznana za niekonstytucyjnq i nie weszIa w zycie.
333
Nalezy podkreslic, ze CIwny Urzqd Nadzoru Budowlanego opracowaI analogiczne do Doing Business zestawienie dotyczqce
przedmiotowych kwestii, ktre zostaIo przekazane do Banku Swiatowego. CUNB podkresla, ze w ramach procesu
inwestycyjnego czsc procedur toczy si zazwyczaj jednoczesnie, natomiast z tabeli zawartej w analizie Doing Business
wynika, ze np. poinformowanie wszystkich inspekcji i strazy o zakonczeniu budowy trwa kilka dni, choc inwestor zazwyczaj
zawiadamia wszystkie te podmioty jednoczesnie. To samo dotyczy wnioskw o warunki przyIqczenia do sieci, zatwierdzenia
map geodezyjnych czy opiniowania projektw.
___

183
Urzqd Nadzoru Budowlanego nie zgIosiI sprzeciwu w ciqgu 30 dni od zIozenia wniosku o pozwolenie
na uzytkowanie budynku, to pozytywna decyzja wydawana byIaby automatycznie. Wprawdzie zasada
ta wydaje si radykalna, ale w wielu panstwach, na przykIad w Niemczech i na Litwie (porwnaj Doing
Business 2011), z powodzeniem jest stosowana, takze w procedurach zwiqzanych z uzyskiwaniem
pozwolenia na budow.
340

Ramka 2. Procedury administracyjne zwiqzane z budowq i oddaniem do uzytku magazynu
Aby mc zbudowac, a potem wykorzystywac budynek uzytkowy w Polsce, nalezy uzyskac szereg decyzji
administracyjnych, co przecitnie zajmuje 311 dni, wymaga wykonania 32 czynnosci urzdowych i poniesienia
kosztw w wysokosci okoIo 122 przecitnego rocznego dochodu per capita. Przeprowadzenie procesu
inwestycyjnego, oprcz przygotowania projektw oraz samej budowy, wymaga w szczeglnosci:
1. Uzyskania warunkw podIqczenia do budynku mediw: elektrycznosci, wody i telekomunikacji.
Zajmuje to okoIo 3 tygodni i wymaga kontaktu z trzema instytucjami.
2. Uzyskania map geodezyjnych oraz ich aktualizacji. W tym celu nalezy odwiedzic stosowny urzqd
oraz zatrudnic licencjonowanego geodet do aktualizacji otrzymanych map. Zajmuje to okoIo dwch
tygodni i wymaga wydatkowania okoIo 2 tys. zIotych.
3. Uzyskania dokumentacji geotechnicznej, zawierajqcej informacj o warunkach glebowych i
wodnych w miejscu posadowienia fundamentw budynku. Sporzqdzenie dokumentacji trwa przecitnie
okoIo 3 tygodni i kosztuje okoIo 10 tys. zIotych.
4. Uzyskania akceptacji projektu budowlanego przez inspektora sanitarnego (Sanepid), straz
pozarnq, specjalist BHP oraz zarzqdc drogi publicznej. Trwa to okoIo 2 tygodni w czterech
rwnolegIych procedurach.
S. Otrzymania pozwolenia na budow. ]est to najbardziej czasochIonna procedura administracyjna w
caIym procesie inwestycyjnym. Zgodnie z przepisami, pozwolenie na budow powinno zostac wydane w
ciqgu 6S dni, ale w praktyce trwa to znacznie dIuzej - nawet okoIo roku (przecitnie 180 dni).
6. Powiadomienia wIadz gminy o rozpoczciu budowy oraz zarejestrowanie dziennika budowy.
7. Zawarcia umw na dostarczanie elektrycznosci, wody, telekomunikacji, odbir sciekw oraz
odbycie inspekcji przez dostawcw (Iqcznie 8 procedur administracyjnych).
8. Zawiadomienia o zakonczeniu budowy nastpujqcych instytucji: inspektoratu ochrony srodowiska,
Sanepidu, Panstwowej !nspekcji Pracy oraz Strazy Pozarnej, a nastpnie odbycie z ich strony inspekcji.
Lqcznie wymaga to wykonania 8 czynnosci urzdowych i 2 tygodni.
3. Przeprowadzenia geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej oraz dostarczenie
zaktualizowanej mapy geodezyjnej do administracji geodezyjnej (2 procedury).
10. Uzyskania pozwolenia na uzytkowanie budynku, po uprzednim dostarczeniu licznych
dokumentw: dziennika budowy, protokoIw z inspekcji oraz dokumentw od dostawcw mediw.
Przecitny czas oczekiwania na pozwolenie na uzytkowanie budynku trwa az 74 dni, mimo ze zgodnie z
prawem czas ten nie powinien przekraczac 30 dni, a w trudniejszych przypadkach 60 dni.
11. Odbycie inspekcji powykonawczej ze strony Cminnego Nadzoru Budowlanego.
ZrdIem kosztw jest przede wszystkim praca zewntrznych ekspertw: geodety opracowujqcego
dokumentacj geotechnicznq oraz specjalistw w zakresie zabezpieczen przeciwpozarowych oraz
bezpieczenstwa i higieny pracy. Bardzo kosztowne jest rwniez porozumienie z dostawcq
elektrycznosci na podIqczenie budynku do sieci energetycznej. OpIata jest ustalona jako 2S kosztw
pzniejszego podIqczenia i w skomplikowanych przypadkach moze wynosic nawet kilkadziesiqt tysicy
zIotych. Wydaje si, ze popraw sytuacji mogIoby przyniesc po pierwsze, sprawdzenie, czy wszystkie
obecnie wymagane inspekcje i ekspertyzy sq rzeczywiscie konieczne, a po drugie, zwikszenie
konkurencji midzy ekspertami budowlanymi.
Uzyskiwanie kredytu
Polska nalezy do panstw mogqcych poszczycic si regulacjami umozliwiajqcymi szeroki i Iatwy dostp
do kredytw dla firm i osb prywatnych. W rankingu Doing Business 2011 zajIa w tej kategorii
wysokie 1S miejsce, najwyzsze ze wszystkich subrankingw, w jakich w tym roku zostaIa
sklasyfikowana. Tak dobry wynik jest przede wszystkim konsekwencjq dziaIalnosci Biura !nformacji

340
Warto zaznaczyc, ze zasada ,milczenie oznacza zgod" odnosnie uzyskiwania pozwolenia na budow (ale nie na
uzytkowanie) zostaIa wprowadzona w zakwestionowanej przez TrybunaI Konstytucyjny nowelizacji prawa budowlanego z
2003 r. Zastrzezenia dotyczyIy jednak nie samej tej zasady, ale niedostatecznego zabezpieczenia w ustawie interesw stron
trzecich inwestycji budowlanych (np. sqsiadw). Przy odpowiednim zmodyfikowaniu przepisw, reguIa ,milczenie oznacza
zgod" mogIaby miec zastosowanie.
RAPORT POLSKA 2011
130
Kredytowej (B!K)
341
. Stopniowe rozszerzanie dziaIalnosci B!K, zarwno co do zakresu zbieranych
informacji, jak i liczby objtych podmiotw, spowodowaIo systematycznq popraw dostpnosci do
kredytu w Polsce w ostatnich latach.
342
Nie byIoby to mozliwe bez odpowiednich regulacji w zakresie
udostpniania i przekazywania danych osobowych. Wysokq not (3 na 10 punktw) zdobyIy takze
polskie uregulowania prawne dotyczqce uprawnien dIuznikw oraz wierzycieli. Ci pierwsi majq
zapewnionq elastycznosc co do ustanawianych zabezpieczen kredytu. Drudzy natomiast majq
zabezpieczone prawo dochodzenia swoich roszczen, mimo ze procedura egzekucyjna jest bardzo
czasochIonna i nieefektywna (dochodzenie naleznosci zostaIo opisane w dalszej czsci raportu).
Uiszczanie podatkw
Polska nalezy do panstw wyrzniajqcych si raczej negatywnie pod wzgldem jakosci systemu
podatkowego. W rankingu Doing Business 2011 znalazIa si dopiero na 121 miejscu wsrd 183
panstw. Wprawdzie stawki podatkowe w Polsce sq zblizone do obowiqzujqcych w krajach
rozwinitych, ale czas, jaki trzeba poswicic na obliczenie, opIacenie oraz udokumentowanie
wszystkich podatkw w przedsibiorstwie wynosi okoIo czterdziestu dni roboczych i jest o poIow
dIuzszy niz przecitnie w panstwach OECD. ]est to skutkiem przede wszystkim duzej liczby
pIatnosci, jakie przedsibiorstwa muszq uiszczac w ciqgu roku. Chodzi przede wszystkim o
comiesiczne wpIaty podatkw C!T oraz vAT (razem 24 z 23 pIatnosci).
Tabela 68. Obciqzenia biurokratyczne zwiqzane z pIaceniem podatkw przez maIe i srednie
przedsibiorstwa w wybranych panstwach w 2010 r.
Panstwo Liczba pIatnosci w ciqgu roku*
Lqczny czas potrzebny na
opIacenie podatkw
(w godzinach)
Lqczna stawka podatkowa
od przedsibiorstw
Polska 23 32S 42,3
Czechy 12 SS7 48,8
SIowacja 31 2S7 48,7
Wgry 14 277 S3,3
Estonia 7 81 43,6
panstwa OECD 14,2 133,3 43,0
* Uwaga: ]esli dany podatek mozna opIacic w caIosci drogq elektronicznq, wraz z mozliwosciq przesIania zwiqzanych z tym
dokumentw, to niezaleznie od tego ile razy w roku nalezy go uiscic, jest on traktowany jako pojedyncza pIatnosc
W ciqgu ostatnich czterech lat w Polsce miaIy miejsce dziaIania majqce na celu usprawnienie systemu
podatkowego. W latach 20072008 zmniejszono skIadk rentowq opIacanq przez pracodawcw.
Systematycznie upraszczany jest rwniez sposb odprowadzania podatku vAT. Zmiany te
spowodowaIy awans Polski w odpowiednim rankingu Doing Business (przesunicie z miejsca 148 w
2010 r. na 121 w 2011 r.).
Egzekwowanie kontraktw
WedIug danych raportu Doing Business 2011, Polska nie wyrznia si pozytywnie pod wzgldem
egzekwowania kontraktw. Wprawdzie koszt egzekucji naleznosci jest relatywnie niski i wynosi okoIo
12 kwoty roszczenia (w panstwach OECD jest to srednio 13,2), ale juz przecitny czas trwania
postpowania wynosi az 830 dni i znaczqco przekracza standardy panstw rozwinitych, w ktrych
odbywa si to srednio w ciqgu S07 dni. W efekcie, Polska zajIa dopiero 77 miejsce na 183 kraje w
odpowiednim rankingu Doing Business 2011
343
.

341
]est to instytucja zaIozona przez konsorcjum polskich bankw, gromadzqca i udostpniajqca szeroki zakres informacji na
temat historii kredytowych firm oraz osb prywatnych. Rejestr obejmuje obecnie zdecydowanq wikszosc klientw instytucji
finansowych, znaczqco uIatwiajqc ocen ich wiarygodnosci kredytowej.
342
]eszcze w rankingu Doing Business 2007 Polska znajdowaIa si dopiero na 6S miejscu pod wzgldem dostpu do kredytu.
Od tamtego czasu uregulowania prawne w tym obszarze nie zmieniIy si istotnie, ale zauwazalny jest wzrost zakresu rejestru
informacji kredytowej.
343
Nalezy tu jednak uwzgldnic fakt niezgodnosci danych, na ktre powoIuje si raport Doing Business na temat czasu
trwania postpowan sqdowych, z danymi, ujtymi w statystykach resortu sprawiedliwosci
(http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/). Nie sq tez one danymi oficjalnymi. Zbierane sq metodq ankietowq i dotyczq
w kazdym kraju sqdw w miescie o najwikszej liczbie mieszkancw (w Polsce sqdw warszawskich). Netodologia Banku
Swiatowego dotyczy tylko pewnego wqskiego zakresu postpowania sqdowego zwiqzanego z dochodzeniem roszczen z
umowy sprzedazy pomidzy przedsibiorcami w sqdzie gospodarczym poIozonym w najwikszej aglomeracji, w przypadku
Polski w Warszawie. Badanie Banku Swiatowego nie obejmuje zatem spraw gospodarczych wytoczonych w oparciu o innq
podstaw faktycznq, a takze nie dotyczy sqdw na terenie caIego kraju. SzczegIowe i oficjalne dane dotyczqce czasu
postpowania - uwzgldniajqce charakter spraw, instancyjnosc oraz dziaIalnosc sqdw w poszczeglnych apelacjach mozna
znalezc pod wskazanym wyzej adresem internetowym.
___

131
!stotnq zmianq zmierzajqcq do poprawy egzekwowania umw byIa wprowadzona w roku 2007
reforma funkcjonowania zawodu komornika, ktra w szczeglnosci zniosIa dotychczasowy monopol
terytorialny pozwalajqc wierzycielom na wybr komornika niezaleznie od ustalonych rewirw
komorniczych (za wyjqtkiem egzekucji z nieruchomosci), sprzyjajqc przez to konkurencji. W ostatnich
latach miaIo miejsce takze znaczqce zwikszenie przez Ninistra Sprawiedliwosci liczby stanowisk
komorniczych. O ile w caIym dziesicioletnim okresie 13372007 liczba komornikw sqdowych wzrosIa
z S82 do 6S2, a wic zaledwie o 70, to nastpnie od 2007 r. corocznie wzrastaIa o kilkadziesiqt,
osiqgajqc poziom 788 stanowisk na koniec 2003 r., 861 na koniec 2010 r. i 326 na chwil obecnq.
Zatem od 2007 r. powoIanych zostaIo 274 nowych komornikw sqdowych. W samym 2011 r.
utworzono 11S nowych stanowisk komorniczych. TrwaIosc tego wzrostu jest uznawana przez Ninistra
Sprawiedliwosci za koniecznosc, dlatego bdzie intensywnie podtrzymywana w najblizszych latach.
W dziedzinie usprawnienia sqdownictwa, w tym gospodarczego, podjte zostaIy na przestrzeni
ostatnich lat liczne inicjatywy. ]ednq z najistotniejszych byIo wprowadzenie ustawq z dnia 3 stycznia
2003 r. o zmianie ustawy Kodeks postpowania cywilnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U.
Nr 26, poz. 1S6, z pzn. zm.) elektronicznego postpowania upominawczego i przekazanie go do
wIasciwosci jednego sqdu. Postpowanie to jest jednym z najnowoczesniejszych na swiecie i cieszy si
bardzo duzq popularnosciq z uwagi na szybkosc postpowania, nieograniczony zakres podmiotw
uprawnionych do dochodzenia roszczen przed esqdem, szeroki zakres przedmiotowy obejmujqcy
roszczenia pienizne i inne roszczenia wskazane przez przepis szczeglny, bez wzgldu na wartosc
przedmiotu sporu (esqd moze wydawac nakazy zapIaty rwniez w sprawach, ktre do tej pory
nalezaIy do wIasciwosci sqdu okrgowego, a takze w sprawach gospodarczych i pracowniczych) oraz
znacznie nizsze niz w innych postpowaniach opIaty sqdowe.
Ustawq z dnia S grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks postpowania cywilnego oraz niektrych
innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1S71) umozliwiono przeprowadzenie dowodu przy uzyciu urzqdzen
technicznych umozliwiajqcych dokonanie tej czynnosci na odlegIosc. Wprowadzono rwniez do
polskiego porzqdku prawnego europejskie postpowanie nakazowe oraz europejskie postpowanie w
sprawie drobnych roszczen.
W celu uproszczenia i przyspieszenia procedury cywilnej, a takze usprawnienia pracy sqdw planuje
si informatyzacj kolejnych postpowan, a mianowicie: postpowania o nadanie klauzuli
wykonalnosci bankowym tytuIom egzekucyjnym, postpowania egzekucyjnego w zakresie zajcia
wierzytelnosci z rachunku bankowego w postaci elektronicznej, elektronicznych dorczen w
postpowaniu egzekucyjnym i elektronicznej licytacji publicznej ruchomosci europejskiego
postpowania nakazowego.
Nalezy rwniez wskazac na uchwalonq w dniu 16 wrzesnia 2011 r. ustaw o zmianie ustawy Kodeks
postpowania cywilnego oraz niektrych innych ustaw, ktra likwiduje postpowanie odrbne w
sprawach gospodarczych i poddaje te sprawy tym samym reguIom procesowym, ktre obowiqzujq w
,zwykIych" postpowaniach cywilnych, co oznaczac bdzie w praktyce istotne odformalizowanie tego
postpowania, a tym samym jego uproszczenie. Nimo likwidacji postpowania w sprawach
gospodarczych ustawa zakIada, ze zachowane zostanq sqdy gospodarcze, jako wydziaIy sqdw
powszechnych.
344

Zamykanie dziaIalnosci gospodarczej
Porwnujqc funkcjonowanie procedur upadIosciowych w rznych panstwach, rozwiqzania przyjte w
Polsce nalezy uznac za maIo efektywne. Sq one kosztowne, dIugotrwaIe (przecitnie okoIo trzech lat),
a odzyskany w ich drodze majqtek stanowi srednio jedynie okoIo 31 roszczen wierzycieli (tabela
ponizej). Odsetek ten jest raczej maIy nie tylko w porwnaniu do sredniej w panstwach rozwinitych
(OECD), ale rwniez w stosunku do wskaznika odzyskania naleznosci w niektrych panstwach regionu,
np. w Czechach czy na SIowacji. W konsekwencji, Polska zajmuje dopiero 81 miejsce w odpowiednim
rankingu Doing Business i pozycja ta utrzymuje si od lat na praktycznie tym samym poziomie.
Tabela 63. Efektywnosc postpowan upadIosciowych w wybranych panstwach w 2010 r.
Panstwo
Wskaznik odzyskania naleznosci
(jako roszczen)
Czas postpowania
(liczba lat)
Koszt postpowania (jako
majqtku firmy)
Polska 31,3 3,0 20
Czechy SS,3 3,2 17

344
!nformacja podana zgodnie z pismem Ninisterstwa Sprawiedliwosci z 6 pazdziernika 2011 r., znak: DWN!0341/11/3.
RAPORT POLSKA 2011
132
SIowacja SS,3 4,0 18
Wgry 37,3 2,0 1S
Estonia 3S,S 3,0 3
panstwa OECD 63,1 1,7 3,1
Ocenia si, ze niska efektywnosc postpowan upadIosciowych w Polsce wynika w duzej mierze z
uprzywilejowanej pozycji syndykw jako funkcjonariuszy publicznych. Dostp do tego zawodu jest
ograniczony (obowiqzuje specjalna licencja). Co wicej, zarwno przyporzqdkowanie syndyka do danej
sprawy, jak i ustalenie jego wynagrodzenia pozostaje caIkowicie w gestii sqdu. Sytuacja ta jest o tyle
niewIasciwa, ze syndyk reprezentuje interes wierzycieli, a nie wymiaru sprawiedliwosci.
34S
W
rzeczywistosci syndyk nie ma bodzcw do tego, by jak najszybciej i jak najskuteczniej zamykac
prowadzone przez siebie sprawy.
346
Rozwiqzaniem tego problemu mogIaby stac si reforma
przenoszqca znacznq czsc odpowiedzialnosci za postpowanie upadIosciowe z wymiaru
sprawiedliwosci na wierzycieli. Zadaniem sqdw byIoby jedynie nadzorowanie prawidIowosci caIego
procesu (np. wIasciwej kolejnosci zaspokajania roszczen). Wierzyciele zas byliby odpowiedzialni za
zatrudnienie syndyka oraz ustalenie jego wynagrodzenia. Alternatywq jest powiqzanie wynagrodzenia
syndykw z osiqganym przez nich wskaznikiem odzyskania naleznosci. Nalezy przy tym podkreslic, ze
prawo powinno dopuszczac, a nawet promowac pozasqdowe zawieranie porozumien midzy
wierzycielami a upadajqcym przedsibiorstwem. Postpowanie z udziaIem syndyka nalezy traktowac
jako ostatecznosc (porwnaj raport Doing Business 2011).
Ustawa z dnia 1S czerwca 2007 r. o licencji syndyka Dz. U. Nr 123, poz. 8S0, z pzn. zm.) zostaIa
uchwalona w zwiqzku z postanowieniami ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadIosciowe i
naprawcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 17S, poz. 1361, z pzn. zm.), przewidujqcymi koniecznosc odrbnego
uregulowania zasad nabywania uprawnien do peInienia funkcji w postpowaniach upadIosciowych i
naprawczych, a takze uwzgldniajqc postulaty wyrazane przez organizacje midzynarodowe,
wskazujqce na niski prg dostpnosci do zawodu syndyka w Polsce. Zawarte w niej rozwiqzania
prawne zwikszyIy stopien weryfikacji kandydatw do tej funkcji, wzgldem dotychczasowych
regulacji, wprowadzajqc midzy innymi koniecznosc zIozenia egzaminu panstwowego oraz wykazania
si co najmniej trzyletnim doswiadczeniem w zarzqdzaniu majqtkiem upadIego, przedsibiorstwem lub
jego wyodrbnionq czsciq przed ubieganiem si o przyznanie licencji. Powyzsza zmiana sIuzy
profesjonalizacji kadry syndykw, gwarantujqc uzyskanie stosownych uprawnien jedynie przez osoby
posiadajqce wystarczajqcy poziom wiedzy i kwalifikacji, przy jednoczesnym wyIqczeniu mozliwosci
powierzania nowych upadIosci osobom, ktre nabyIy uprawnienia na podstawie przepisw
dotychczasowych (okres przejsciowy w tym zakresie konczy si z dniem 3 pazdziernika 2011 r.).
4. Kultura rzqdzenia
Trzecim elementem dobrego rzqdzenia, oprcz efektywnosci administracji publicznej oraz jakosci
otoczenia regulacyjnego, jest odpowiedni sposb sprawowania wIadzy. W dalszej czsci rozdziaIu
przeanalizowane zostaIy trzy wyznaczniki wysokiej kultury sprawowania wIadzy, takie jak zaufanie
obywateli do instytucji publicznych, wspIpraca midzy urzdami a organizacjami pozarzqdowymi oraz
podatnosc administracji publicznej na korupcj.
4.1. Poziom zaufania do instytucji publicznych
Relatywnie najwikszym zaufaniem (ponad 80 ankietowanych) niezmiennie cieszq si organizacje
charytatywne: Wielka Orkiestra Swiqtecznej Pomocy, Caritas oraz Polska Akcja Humanitarna. Sposrd
instytucji panstwowych wysokim zaufaniem obdarzane sq przede wszystkim siIy porzqdkowe: wojsko i
policja
347
.
Policja cieszyIa si w 2010 r. zaufaniem 63 respondentw, zas brak zaufania do tej instytucji
deklarowaIo ogIem 23 badanych, co oznacza spadek ocen w porwnaniu z wynikami badania z
2008 r. (odpowiednio 7S i 13) i niewielki wzrost w relacji do danych z 2006 r. (S3 i 34). Spadek
zaufania do policji moze budzic zdziwienie, poniewaz od 2001 r. systematycznie rosnie odsetek

34S
Zybertowicz A. i Pilitowski B. (2008).
346
Ten sam problem dotyczy postpowan upadIosciowych bez likwidacji majqtku przedsibiorstwa, w ktrych zamiast syndyka
powoIywani sq nadzorcy sqdowi, zarzqdcy lub zarzqdcy przymusowi.
347
Badania opinii publicznej w zakresie zaufania do instytucji publicznych sq cyklicznie prowadzone przez Centrum Badania
Opinii SpoIecznej. Analizujqc ich wyniki nalezy wziqc pod uwag, ze Polacy sq jednym z najbardziej nieufnych narodw w
stosunku do jakichkolwiek osb oraz instytucji spoza najblizszego krgu rodziny oraz znajomych (ESS Round 4 2008).
___

133
ankietowanych uwazajqcych, ze Polska jest krajem, w ktrym zyje si bezpiecznie. W 2006 r.
opini t podzielaIo 43 badanych, przy S3 majqcych przeciwne zdanie, zas w 2010 r. odsetki te
wynosiIy odpowiednio 70 i 26
348
. ]ednoczesnie w caIym badanym okresie systematycznie wzrastaI
wskaznik wykrywalnosci sprawcw przestpstw, osiqgajqc obecnie poziom 68,3, co oznacza
znaczqce przekroczenie prognoz przyjtych w SRK
343
(w 2006 r. odsetek wykrytych sprawcw
przestpstw wynosiI 62,4). WpIyw na wzrost wskaznikw dotyczqcych poczucia bezpieczenstwa oraz
wykrywalnosci przestpcw, a takze na utrzymywanie si relatywnie wysokiego poziomu zaufania do
policji w pewnym stopniu miaIy dziaIania podjte na podstawie realizowanego od 2006 r. Rzqdowego
Programu Ograniczania Przestpczosci i AspoIecznych Zachowan ,Razem bezpieczniej" (opracowanego
przez NSWiA).
Krajowe organy wIadzy lokujq si w rankingu zaufania za siIami porzqdkowymi, w nastpujqcej
kolejnosci: najpierw lokalne instytucje samorzqdowe (SS), sqdy (44) a nastpnie: urzdnicy
administracji publicznej (42), rzqd (31) oraz Sejm i Senat (21). Niepokojqcy jest fakt, ze w
przypadku trzech ostatnich instytucji, respondenci czsciej deklarujq brak zaufania niz gotowosc do
jego okazania. Nalezy zarazem podkreslic, ze poziom zaufania do urzdnikw administracji
publicznej jest obecnie nizszy jedynie o 3 p.p. od zakIadanego na 2010 r. w Strategii
Rozwoju Kraju 2007201S. SzczegIowe wyniki badan CBOS zostaIy przedstawione na
ponizszym wykresie.
Wykres 70. Odsetek pozytywnych odpowiedzi na pytanie, czy dana instytucja jest godna zaufania,
w latach 20022010
0
10
20
30
0
30
60
70
80
2002 200 2006 2008 2010
ollc[a
Wladze lokalne
Sdy
urzdnlcy admlnlsLrac[l publlczne[
8zd
Se[m l SenaL

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie danych CBOS (2010)
Analizujqc zmiany, jakim podlegaIo zaufanie spoIeczne midzy 2002 a 2010 r., mozna zauwazyc
pewien wyrazny cykl, wsplny dla praktycznie kazdej instytucji publicznej. Na poczqtku poziom
zaufania dla poszczeglnych podmiotw byI dosc wysoki, nastpnie zmalaI, po czym przez kolejne
dwa lata rsI (osiqgajqc szczyt w roku 2008), by w 2010 r. wrcic do poziomu z roku 2004. Warto
zwrcic uwag, ze wzgldne pozycje badanych instytucji nie ulegIy istotnej zmianie. Sugeruje to
istnienie pewnej trwaIej hierarchii midzy nimi w oczach obywateli. Pozytywnym zjawiskiem, jakie
nalezy wskazac jest istotny wzrost zaufania do urzdnikw administracji publicznej, ktre
jest obecnie wyzsze niz przed 2008 r. i zarazem zblizone do zakIadanego w Strategii
Rozwoju Kraju 2007201S .
4.2. WspIpraca z organizacjami pozarzqdowymi
W ciqgu ostatnich kilku lat systematycznie prowadzone sq w Polsce dziaIania zachcajqce do
podejmowania wspIpracy midzy administracjq publicznq a instytucjami trzeciego sektora. Pierwszym
krokiem w tym kierunku byIa ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaIalnosci pozytku publicznego i o
wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz.1S36, z pzn. zm.). ]ej najbardziej widocznym elementem
byIo wprowadzenie mozliwosci przekazywania jednego procenta odprowadzanych podatkw
dochodowych wybranej organizacji pozytku publicznego
3S0
. Dla rozwoju trzeciego sektora co najmniej
rwnie wazne byIo takze to, ze ustawa uregulowaIa wzajemne relacje z administracjq publicznq, w

348
Wskaznik przyjty w SRK dla wskaznika poczucie bezpieczenstwa na 2010 r. wynosi S0, a na 201S r. 60.
343
Wskaznik wykrywalnosci sprawcw przestpstw zgodnie z zaIozeniami przyjtymi w SRK w 2010 r. powinien sigac 60, zas
w 201S r. 6S.
3S0
Taka mozliwosc istnieje wyIqcznie w odniesieniu do podatku dochodowego od osb fizycznych.
RAPORT POLSKA 2011
134
szczeglnosci wprowadzaIa wymg uchwalania przez samorzqdy (rad gminy, powiatu, sejmik
wojewdztwa) rocznych programw wspIpracy z organizacjami pozarzqdowymi oraz usankcjonowaIa
zlecanie im zadan publicznych. W 200S r. uchwalono Strategi Wspierania Rozwoju SpoIeczenstwa
Obywatelskiego na lata 20072013, a w 2008 r. Strategi Wspierania Rozwoju SpoIeczenstwa
Obywatelskiego 2003201S. Oba dokumenty sq do siebie zblizone i przewidujq realizacj szeregu
dziaIan w zakresie rozwoju trzeciego sektora, w szczeglnosci promowanie aktywnosci obywatelskiej,
rozbudow infrastruktury organizacji pozarzqdowych, zwikszenie przejrzystosci administracji
publicznej oraz rozwj przedsibiorczosci spoIecznej. W ramach Strategii Wspierania SpoIeczenstwa
Obywatelskiego 2003201S sformuIowano rwniez szereg wskaznikw, ktrych realizacja w 201S r.
ma byc kryterium powodzenia tej Strategii. Wikszosc wskaznikw zostaIa juz osiqgnita (np. odsetek
urzdw z uchwalonym programem wspIpracy z organizacjami pozarzqdowymi) lub nawet
przekroczona (odsetek podatnikw korzystajqcych z mechanizmu 1).
Funkcjonowanie ustawy o dziaIalnosci pozytku publicznego i o wolontariacie od samego poczqtku
obowiqzywania byIo systematycznie monitorowane przez Ninisterstwo Pracy i Polityki SpoIecznej oraz
niezalezne osrodki badawcze (np. !nstytut Spraw Publicznych, Stowarzyszenie Klon/]awor). Wyniki
sugerujq, ze administracja publiczna w dosc szerokim zakresie wspIpracuje z organizacjami
pozarzqdowymi. OkoIo 30 urzdw regularnie opracowuje roczne programy wspIpracy z
organizacjami pozarzqdowymi, czsto (w 2/3 przypadkw) po przeprowadzeniu konsultacji
(Klon/]awor 2011). ]edynie w czsci gmin wiejskich takie plany nie sq uchwalane, co moze wynikac z
niskiej aktywnosci spoIeczenstwa obywatelskiego na ich obszarze. Przewazajqca wikszosc badanych
urzdw (71,4 w 2008 r.) deklaruje wspIprac zarwno finansowq, jak i pozafinansowq z
organizacjami pozarzqdowymi (wykres ponizej). Do niepodejmowania jakiejkolwiek kooperacji z
trzecim sektorem w 2008 r. przyznawaIo si okoIo 7 urzdw i odsetek ten byI o poIow nizszy niz
trzy lata wczesniej. PeIne powierzanie zadan publicznych w zakresie wspIpracy finansowej nalezaIo
jednak do rzadkosci. Znacznie czsciej wybieranq formuIq byIo wsparcie organizacji pozarzqdowych w
realizacji wIasnych zadan. Wielkosc srodkw przeznaczanych na wspIprac finansowq z trzecim
sektorem cechowaIa si duzq zmiennosciq. Najczsciej przedmiotem wspIpracy finansowej midzy
administracjq publicznq a organizacjami pozarzqdowymi byIy dziaIania w zakresie upowszechniania
sportu i rekreacji, propagowania kultury, sztuki i dziedzictwa narodowego, promocji zdrowia i jego
ochrony, a takze pomocy spoIecznej, wspierania wypoczynku dzieci i mIodziezy oraz pomocy osobom
niepeInosprawnym. Ze wzgldu na sposb finansowania, zadania te w duzej mierze pokrywajq si z
priorytetami i dziaIaniami programw operacyjnych wdrazanych ze srodkw Unii Europejskiej.
Wykres 71. Urzdy administracji publicznej
wedIug form wspIpracy z
organizacjami pozarzqdowymi
(200S2008)
Wykres 72. Wydatki urzdw administracji
publicznej w ramach wspIpracy
finansowej z organizacjami
pozarzqdowymi, (20062008)
0
10
20
30
0
30
60
70
80
90
100
2003 2006 2007 2008
brak wsplpracy
Lylko wsplpraca pozaflnansowa
Lylko wsplpraca flnansowa
wsplpraca flnansowa l pozaflnansowa

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie sprawozdan z funkcjonowania ustawy o dziaIalnosci pozytku publicznego i o
wolontariacie (http://www.pozytek.gov.pl)
3S1

Zgodnie z wynikami monitoringu ustawy o dziaIalnosci pozytku publicznego i o wolontariacie za rok
2008, wspIpraca pozafinansowa podejmowana przez administracj publicznq z organizacjami
pozarzqdowymi przyjmowaIa bardzo zrznicowany charakter. Dominujqca wikszosc urzdw

3S1
Na wykresach nie uwzgldniono Sprawozdania z funkcjonowania ustawy o dziaIalnosci pozytku publicznego i o wolontariacie
2004, gdyz zostaIo ono przeprowadzone przy uzyciu innej, nie w peIni porwnywalnej metodologii, niz analogiczne
dokumenty z pzniejszych lat. Nie uwzgldniono rwniez danych za rok 2003, gdyz odpowiednie sprawozdanie przyjmujqc
stan na 20.04.2011 r. nie byIo jeszcze dostpne.
0 1000 2000 3000 000 3000
2006
2007
2008
powlerzanle zadan publlcznych
wspleranle w reallzac[l zadan publlcznych
wspleranle w lnnych Lrybach nlz oLwarLy konkurs oferL
___

13S
informowaIa partnerw spoIecznych o swoich dziaIaniach, choc juz nieco rzadziej je konsultowaIa. W
prawie poIowie z nich dziaIaIy wsplne zespoIy doradcze, S7,8 urzdw zadeklarowaIo rwniez inne
formy wspIpracy z organizacjami pozarzqdowymi. Do rzadkosci (1,3 urzdw) nalezaIo natomiast
udostpnianie im nieruchomosci na preferencyjnych warunkach.
Nalezy stwierdzic, ze od 2004 r. trzeci sektor w Polsce bardzo si rozwinqI, nie tylko w aspekcie
ilosciowym, lecz takze jakosciowym. Nie mniej istotnym czynnikiem rozwoju trzeciego sektora byIo
wejscie Polski do Unii Europejskiej i uzyskanie dostpu do funduszy strukturalnych. Wazne jest, aby
wspIpraca midzy administracjq publicznq a trzecim sektorem miaIa charakter partnerski. Nalezy
podkreslic, ze na pewno realizowane obecnie dziaIania przewidziane w ustawie o dziaIalnosci pozytku
publicznego i wolontariacie stanowiq istotny postp.
4.3. Podatnosc polskiej administracji na korupcj
W ramach badania Banku Swiatowego Worldwide Covernance !ndicators opracowywany zostaI
wskaznik kontroli korupcji.
3S2
Najwyzsze oceny (przekraczajqce wartosc 2) w tym zakresie
systematycznie uzyskujq kraje skandynawskie: Szwecja, Dania i Finlandia. Wysokim poziomem
wskaznika kontroli korupcji cieszq si rwniez panstwa zamozne, o dIugiej i stabilnej tradycji
demokratycznej, takie jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Niemcy bqdz Francja. Nowe kraje
czIonkowskie Unii Europejskiej zdobywajq na ogI wyraznie nizsze noty.
Wykres 73. Wskaznik kontroli korupcji wg Banku Swiatowego w Polsce, Czechach, SIowacji, Estonii
i na Wgrzech, w latach 13382003
0
02
0
06
08
1
12
1998 2000 2002 2003 200 2003 2006 2007 2008 2009

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie bazy danych Worldwide Covernance !ndicators Banku Swiatowego
Polska przez dIugi czas byIa postrzegana jako panstwo, w ktrym korupcja jest duzym problemem.
Poczqwszy od 2006 r. opinia ta systematycznie zmienia si na korzysc (wykres powyzej). W 2003 r.
wskaznik kontroli korupcji wedIug Banku Swiatowego osiqgnqI w Polsce wartosc 0,483, co byIo 16
wynikiem w Unii Europejskiej, nalezqcym do najwyzszych wsrd nowych panstw czIonkowskich (po
Estonii, Nalcie i Cyprze).
Wyraznq popraw sytuacji w Polsce pod wzgldem poziomu korupcji potwierdza rwniez drugi szeroko
uznawany wskaznik, jakim jest indeks percepcji korupcji, opracowywany przez ekspertw
Transparency !nternational (wykres ponizej)
3S3
. Od poczqtku pomiarw w 1338 r. az do 2003 r. jego
wartosc ani razu nie przekroczyIa poziomu S, czyli poIowy mozliwych do zdobycia punktw. Najnizszq
not, 3,4 pkt., Polska otrzymaIa w 2006 r. Od tamtego czasu jednak wartosc indeksu systematycznie
poprawia si, osiqgajqc w 2010 r. najwyzszy w historii poziom S,3 pkt. ByIa to najszybsza poprawa
wynikw sposrd wszystkich panstw Unii Europejskiej w tym okresie. Nalezy przy tym podkreslic, ze
wynik ten jest nieznacznie wyzszy od zakIadanego w Strategii Rozwoju Kraju 2007201S
(zgodnie z tym dokumentem wskaznik ten miaI w 2010 r. osiqgnqc wartosc S, zas w 201S
6).

3S2
Wskaznik kontroli korupcji, podobnie jak pozostaIe wskazniki opracowywane w ramach Worldwide Covernance !ndicators,
wystandaryzowany jest w przedziale od 2,S do 2,S, przy czym im wyzsza wartosc, tym nizszy zasig korupcji w danym
kraju.
3S3
!ndeks ten wystandaryzowany jest w przedziale <0,10>, przy czym im wyzsza wartosc, tym mniejszy zasig korupcji
w danym panstwie.
RAPORT POLSKA 2011
136
Wykres 74. !ndeks Percepcji Korupcji (CP!) Transparency !nternational w Polsce, Czechach,
SIowacji, Estonii i na Wgrzech w latach 13382010
0
1
2
3
3
6
7
8
1998 1999 2000 2001 2002 2003 200 2003 2006 2007 2008 2009 2010
olska Czechy Slowac[a Wgry LsLonla

ZrdIo: Opracowanie wIasne na podstawie danych Transparency !nternational
Zauwazalne w ciqgu minionych czterech lat ograniczenie zjawiska korupcji nastqpiIo
najprawdopodobniej pod wpIywem dwch czynnikw. Pierwszym jest uchwalenie i wdrozenie przez
Ninisterstwo Spraw Wewntrznych i Administracji wieloletniego Programu Zwalczania Korupcji (2002).
W pierwszym etapie jego realizacji (20022004) skoncentrowano si na zmianie przepisw prawnych,
w szczeglnosci ustawy o zamwieniach publicznych, tak aby wyeliminowac wadliwe rozwiqzania
legislacyjne mogqce sprzyjac dziaIaniom korupcyjnym.
3S4
W ramach drugiego etapu realizacji strategii
antykorupcyjnej (200S-2003) kontynuowano program zmian legislacyjnych, ale podjto rwniez
dodatkowe dziaIania: przeprowadzono szkolenia dla pracownikw sIuzby cywilnej, jednostek
antykorupcyjnych oraz wprowadzono instytucj trenerw doradcw antykorupcyjnych w urzdach
administracji publicznej. Niezaleznie od zaIozen przyjtej strategii antykorupcyjnej powoIano rwniez
Centralne Biuro Antykorupcyjne. Zgodnie ze sprawozdaniem z realizacji Programu Zwalczania Korupcji
(NSWiA, 2010) wikszosc z zaplanowanych dziaIan udaIo si zrealizowac. Niektrych celw nie udaIo
si jednak osiqgnqc, na przykIad wprowadzenia zrznicowania wynagrodzen czIonkw rad
nadzorczych spIek z udziaIem Skarbu Panstwa zaleznie od kondycji przedsibiorstwa. Program
Zwalczania Korupcji nie zawieraI jakichkolwiek (bazowych lub docelowych) wskaznikw pozwalajqcych
dokonac jego oceny, co oznacza, ze ocena jego skutecznosci jest utrudniona.
3SS
Kolejnym czynnikiem,
ktry przyczyniI si do zmniejszenia problemu korupcji w Polsce byIo zmniejszenie spoIecznego
przyzwolenia dla tego zjawiska. Duze i szeroko nagIosnione skandale korupcyjne, zwrciIy powszechnq
uwag na zagrozenia pIynqce z dziaIan korupcyjnych i w konsekwencji utrudniIy ich prowadzenie.
Wciqz jednak korupcja jest w Polsce problemem negatywnie wpIywajqcym na rozwj kraju.
Zarwno efektywnosc administracji publicznej, jak i stopien jej informatyzacji oraz odpornosc na
korupcj sq w Polsce oceniane nizej niz w pozostaIych panstwach Unii Europejskiej. Nalezy jednak
odnotowac, ze na przestrzeni lat 20072003 zaszIy w tych obszarach pozytywne zmiany,
przejawiajqce si chociazby we wzroscie wskaznikw dobrego rzqdzenia. Brak wyraznego postpu
widoczny jest natomiast jesli chodzi o jakosc otoczenia regulacyjnego. Przedsibiorcy i obywatele
wciqz muszq zmagac si z nadmiernymi obciqzeniami biurokratycznymi zwiqzanymi np. z
rejestracjq firmy, dochodzeniem naleznosci, czy likwidacjq dziaIalnosci gospodarczej.
Polska pzniej niz inne panstwa Unii Europejskiej podjIa dziaIania na rzecz informatyzacji urzdw
oraz udostpnienia usIug publicznych dla obywateli i przedsibiorstw drogq elektronicznq. Dlatego
przez dIugi czas (do 2007 r. wIqcznie) otrzymywaIa pod tym wzgldem bardzo niskie oceny w
midzynarodowych badaniach, prowadzonych na zlecenie Komisji Europejskiej. ]ednak
zapoczqtkowane w 2004 r. i zintensyfikowane w 2008 r. reformy oraz dostp do funduszy
strukturalnych Unii Europejskiej pozwoliIy wyposazyc administracj publicznq w niezbdnq
infrastruktur informatycznq oraz umiejtnosci, tak aby coraz wicej usIug publicznych mogIo byc
swiadczonych drogq elektronicznq. Nimo podjtych dziaIan, zarwno pod wzgldem dostpnosci usIug

3S4
Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. - Prawo zamwien publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 7S3, z pzn. zm.).
3SS
Problem ten zostaI dostrzezony przez autorw Programu+ w sprawozdaniu z jego realizacji zapisano koniecznosc przyjcia
mierzalnych wskaznikw w przyszIych dokumentach strategicznych w zakresie korupcji.
___

137
publicznych za posrednictwem !nternetu, jak i stopnia ich zaawansowania, Polska wciqz nie nalezy do
liderw. Wskazane jest rozwazenie wprowadzenia informatyzacji w przypadku procedur ubiegania si o
pozwolenie na budow oraz dokumenty osobiste, takie jak paszport, czy prawo jazdy.
]akosc otoczenia regulacyjnego w Polsce, zarwno w swietle opinii ekspertw Banku Swiatowego,
jak i kosztw czasowych i finansowych towarzyszqcych procedurom administracyjnym, nalezy
ocenic jako niezadowalajqcq. Pod wzgldem Iatwosci prowadzenia biznesu Polska od lat plasuje
si dopiero w sidmej dziesiqtce rankingu Doing Business. Nimo wprowadzonych usprawnien (np.
upraszczajqcych proces rozpoczynania dziaIalnosci gospodarczej) obciqzenia biurokratyczne
przedsibiorstw nie ulegIy znaczqcym zmianom. Warto podkreslic, ze korzystnie sytuacja
przedstawia si w obszarze dostpu do kredytu i ochrony inwestorw. !nne dziaIania istotne dla
przedsibiorcw, takie jak dochodzenie naleznosci, likwidacja dziaIalnosci gospodarczej, czy
uzyskiwanie pozwolenia na budow i uzytkowanie budynku
3S6
nalezq zas do najbardziej
czasochIonnych, kosztownych i maIo efektywnych. ]est to w duzej mierze spowodowane
uprzywilejowanq pozycjq wybranych grup zawodowych: komornikw, syndykw oraz ekspertw
budowlanych, ktrzy praktycznie ze sobq nie konkurujq. Podejmowane przez Ninistra
Sprawiedliwosci inicjatywy i uchwalone, zwIaszcza w 2011 r., ustawy powinny poprawic sytuacj
w tym zakresie. Szansq na popraw jakosci otoczenia regulacyjnego wydaje si tez kompleksowy
przeglqd polskich regulacji gospodarczych, w celu sprawdzenia ich zasadnosci oraz uproszczenia,
co obecnie ma miejsce w ramach Programu Reformy Regulacji prowadzonego przez Ninisterstwo
Cospodarki. Szerokie zastosowanie mogIoby miec rwniez wykorzystanie dobrych praktyk, jakie
zostaIy wdrozone w innych panstwach (np. w przypadku obciqzen biurokratycznych zwiqzanych z
zakIadaniem firmy nalezy wymienic utworzenie platformy informatycznej umozliwiajqcej
wielostronnq komunikacj midzy przedsibiorcami).
Na tle innych narodw, Polacy przejawiajq duzq doz nieufnosci w stosunku do osb spoza
najblizszego krgu rodziny. Dotyczy to nie tylko sfery prywatnej, ale i publicznej. Najwyzszym
zaufaniem cieszq si organizacje charytatywne oraz KosciI rzymskokatolicki. Dobrq opini w tym
wzgldzie posiadajq rwniez wojsko i policja. W przypadku pozostaIych instytucji publicznych,
Polacy wiksze zaufanie pokIadajq w osrodkach midzynarodowych (NATO, ONZ, Unia
Europejska) niz krajowych, w odniesieniu do krajowych wyzej ceniq organy wIadzy lokalnej niz
centralnej. Przedstawiona hierarchia jest stabilna w czasie i odzwierciedla niechc Polakw do
polityki (najwikszq nieufnosciq ze wszystkich instytucji obdarzane sq partie polityczne).
Pozytywnym zjawiskiem jest natomiast fakt, ze zgodnie z zaIozeniami Strategii Rozwoju Kraju
2007201S zaufanie do urzdnikw administracji publicznej stopniowo rosnie, chociaz trudno
stwierdzic, na ile jest to trwaIa tendencja.
WspIpraca administracji publicznej w Polsce z trzecim sektorem jest prowadzona w dosc
szerokim zakresie. Wikszosc urzdw opracowuje regularnie roczne programy wspIpracy z
organizacjami pozarzqdowymi oraz podejmuje dziaIania informacyjne, konsultacyjne i robocze (w
ramach specjalnych zespoIw doradczoinicjatywnych). Dostp do funduszy strukturalnych Unii
Europejskiej otworzyI rwniez mozliwosc peInego lub czsciowego powierzania zadan publicznych
instytucjom trzeciego sektora. W dalszej perspektywie wydaje si natomiast zasadne, by zadbac
nie tylko o wymiar ilosciowy omawianej wspIpracy, ale rwniez o jej jakosc, tak by administracja
publiczna dziaIaIa na partnerskich zasadach z organizacjami pozarzqdowymi dla rozwiqzywania
problemw spoIecznych.
W ciqgu ostatnich czterech lat Polska osiqgnIa zauwazalny postp w walce z korupcjq. ]eszcze w
2006 r. zajmowaIa niechlubne ostatnie miejsce wsrd panstw Unii Europejskiej pod wzgldem
zasigu tego problemu. Obecnie w rankingach Banku Swiatowego i Transparency !nternational
wyprzedza wikszosc nowych panstw czIonkowskich (NNS12), choc nadal jest oceniana wyraznie
nizej niz panstwa UE1S. Zachodzi w zwiqzku z tym potrzeba przyjcia i wdrazania kolejnego
etapu Programu Zwalczania Korupcji, w szczeglnosci w zakresie monitorowania luk prawnych
sprzyjajqcych korupcji oraz kontynuowania zapoczqtkowanych zmian legislacyjnych.

3S6
Nalezy wziqc pod uwag zastrzezenia CIwnego Urzdu Nadzoru Budowlanego dotyczqce ankiety, na podstawie ktrej
przygotowywany jest raport Doing Business w zakresie procesu inwestycyjnego. WedIug CUNB nie odrznia ona procedur
administracyjnych od koncesyjnych, terminy sq sumowane liniowo (w praktyce wikszosc procedur mozna przeprowadzic
rwnolegle), do kosztw wliczane sq takze ceny usIug komercyjnych (usIugi projektantw, geodetw, rzeczoznawcw).
RAPORT POLSKA 2011
138
EKSPERTYZY WYKORZYSTANE W PRZYCOTOWAN!U RAPORTU

1. B!EC Biuro !nwestycji i Cykli Ekonomicznych w Warszawie: ,Szacunek PKB per capita
i bezposrednich inwestycji zagranicznych w wojewdztwach oraz wskazniki wyprzedzajqce
koniunktury", maj 2011 r.
2. Dr Naciej Bukowski, Andrzej Regulski, !nstytut Badan Strukturalnych w Warszawie: ,Raport roczny
2010: WpIyw realizacji polityki spjnosci na ksztaItowanie si gIwnych wskaznikw dokumentw
strategicznych - NPR 20042006 i NSS 20072013 oraz innych wybranych wskaznikw
makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym", maj 2011 r.
3. ]anusz Chojna, !nstytut Badan Rynku, Konsumpcji i Koniunktur w Warszawie: ,Konkurencyjnosc
polskiej gospodarki w latach 20072010 w kontekscie dotychczasowej realizacji SRK 2007201S",
maj 2011 r.
4. Prof. dr hab. StanisIawa Colinowska: ,Rozwj spoIeczny: kapitaI ludzki i spoIeczny, infrastruktura
spoIeczna, rozwj i dostp do usIug publicznych, procesy integracyjne, z uwzgldnieniem analizy
wpIywu polityki spjnosci na omawiany obszar tematyczny, w tym na rynek pracy, oraz
rekomendacje dla polityki rozwoju w kontekscie dotychczasowej realizacji Strategii Rozwoju Kraju
2007201S", maj 2011 r.
S. Dr Andrzej HaIasiewicz: ,Rozwoju obszarw wiejskich w kontekscie zrznicowan przestrzennych w
Polsce i budowania spjnosci terytorialnej kraju", maj 2011 r.
6. !nstytut Badan Edukacyjnych w Warszawie: ,WyksztaIcenie, postawy i umiejtnosci jako istotne
czynniki jakosci kapitaIu ludzkiego", grudzien 2010 r.
7. Dr Tomasz Kaczor, dr ]oanna NackiewiczLyziak, Nonika Nichniewicz: !nstytut Badan nad
Cospodarkq Rynkowq w Cdansku, Prevision Tomasz Kaczor w Warszawie: ,WpIyw realizacji
polityki spjnosci na ksztaItowanie si gIwnych wskaznikw dokumentw strategicznych NPR
20042006 i NSS 20072013", maj 2011 r.
8. Dr BartIomiej Kolipinski: ,Lad przestrzenny w Polsce stan i problemy", maj 2011 r.
3. Dr Ewa KusideI, Uniwersytet Ldzki: ,Ekspertyza dotyczqca obszaru: rynek pracy i zatrudnienie na
potrzeby raportu o rozwoju, opracowywanego zgodnie z art. 3Sb ustawy o zasadach prowadzenia
polityki rozwoju", marzec 2011 r.
10. Dr Paulina Legutko - Kobus, SzkoIa CIwna Handlowa Katedra Samorzqdu Terytorialnego i
Cospodarki Lokalnej: ,Rozwj !nfrastruktury ochrony srodowiska w latach 20072010 w
kontekscie dotychczasowej realizacji Strategii Rozwoju Kraju oraz kluczowych strategii
sektorowych", maj 2011 r.
11. Karol Pogorzelski, !nstytut Badan Strukturalnych w Warszawie: ,Sprawnosc instytucjonalna
panstwa 2011. Ekspertyza na temat sprawnosci instytucjonalnej panstwa w kontekscie
dotychczasowej realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007201S", maj 2011 r.
12. Andrzej Regulski, Karol Szumowicz, !nstytut Badan Strukturalnych w Warszawie: ,Decentralizacja
finansw publicznych w kontekscie decentralizacji procesw rozwojowych i rola samorzqdw w
inwestowaniu w rozwj regionw", maj 2011 r.
13. dr ]anusz Rowinski: ,Polityka spjnosci terytorialnej kraju i przeciwdziaIanie procesowi
marginalizacji obszarw wiejskich a zrznicowanie przestrzenne obszarw wiejskich Polski", maj
2011 r.
14. Prof. dr hab. ]acek Ruszkowski: ,Zwikszenie bezpieczenstwa zdrowotnego", wrzesien 2010 r.
1S. Dr NichaI Wolanski, SzkoIa CIwna Handlowa Katedra Transportu: "Rozwj !nfrastruktury
transportowej w latach 20072010 w kontekscie dotychczasowej realizacji Strategii Rozwoju Kraju
oraz kluczowych strategii sektorowych", maj 2011 r.
16. Prof. dr hab. ]anusz Zaleski, ]oanna KudeIko, Naciej Nalara, dr Zbigniew NogiIa, PaweI
Tomaszewski, Narek Zembaty: WARR we WrocIawiu, ,WpIyw realizacji polityki spjnosci na
ksztaItowanie si gIwnych wskaznikw dokumentw strategicznych - NPR 20042006 i NSS
20072013 oraz innych wybranych wskaznikw makroekonomicznych na poziomie krajowym za
pomocq modelu Hermin", listopad 2010 r.

___

133
ANEKS STATYSTYCZNY
STRATEC!A ROZWO]U KRA]U PODSTAWOWE WSKAZN!K! REAL!ZAC]!

RAPORT POLSKA 2011
200

___

201

RAPORT POLSKA 2011
202
Wykaz skrtw stosowanych w Raporcie Polska 2011. Cospodarka - SpoIeczenstwo -
Regiony.
1 BAEL Badania Aktywnosci Ekonomicznej Ludnosci

2 B+R badania i rozwj
3 BDL Bank Danych Lokalnych
4 B!EC Biuro !nwestycji i Cykli Ekonomicznych
S B!Z bezposrednie inwestycje zagraniczne
6 CBOS Centrum Badania Opinii SpoIecznej
7 CP! indeks cen towarw i usIug konsumpcyjnych (consumer price index)
8 DC REC!O Dyrekcja Ceneralna Komisji Europejskiej ds. Polityki Regionalnej
3 DSRK DIugookresowa Strategia Rozwoju Kraju
10 EBOiR Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju
11 EFTA Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association)
12 E!S European !nnovation Scoreboard
13 ENAS Wsplnotowy System Ekozarzqdzania i Audytu
14 ePUAP Elektroniczna Platforma UsIug Administracji Publicznej
1S ESPON European Observation Network for Territorial Development and Cohesion
16 ESU European Size Unit
17 EUR euro
18 EUS!LC European Union Statistics on !ncome and Living Conditions
13 FB! zagregowany indeks liczebnosci pospolitych ptakw krajobrazu rolniczego
20 FP Fundusz Pracy
21 CDDKiA Ceneralna Dyrekcja Drg Krajowych i Autostrad
22 CUS CIwny Urzqd Statystyczny
23 H!CP zharmonizowane wskazniki cen konsumpcyjnych (harmonized indices of consumer prices)
24 !BnCR !nstytut Badan nad Cospodarkq Rynkowq
2S !ERiCZ !nstytut Ekonomiki Rolnictwa i Cospodarki Zywnosciowej Panstwowego !nstytutu Badawczego
26 !CiPZ !nstytut Ceografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk
27 !ND Nidzynarodowy !nstytut Zarzqdzania Rozwojem
28 !NF Nidzynarodowy Fundusz Walutowy (!ntenational Nonetary Fund)
23 !NE PAN !nstytut Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk
30 !RWiR !nstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa
31 !US !nnovation Union Scoreboard
32 ]ST jednostki samorzqdu terytorialnego
33 KPCO Krajowy Plan Cospodarki Odpadami
34 KPOSK Krajowy Program Oczyszczania Sciekw Komunalnych
3S KPRN Kancelaria Prezesa Rady Ninistrw
36 KPZK Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
37 KRUS Kasa Rolniczego Ubezpieczenia SpoIecznego
38 KSRR Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 20102020
33 LCC przewoznicy niskokosztowi
40 NECA Europejskie Netropolitalne Obszary Wzrostu
41 NPZP Niejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego
42 NRR Ninisterstwo Rozwoju Regionalnego
43 NSWiA Ninisterstwo Spraw Wewntrznych i Administracji
44 NATO Pakt PInocnoatlantycki (North Atlantic Treaty Organization)
4S NBP Narodowy Bank Polski
46 NNS12 nowe panstwa czIonkowskie UE
47 NPR 20042006 Narodowy Plan Rozwoju 20042006
48 NSRO Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia
43 NUTS 2 wojewdztwa
S0 NUTS 3 podregiony
___

203
S1
OECD
Organizacja WspIpracy Cospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Cooperation and
Development)
S2 ONW obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania
S3 ONZ Organizacja Narodw Zjednoczonych
S4 OSO obszary specjalnej ochrony ptakw
SS OZE odnawialne zrdIa energii
S6 PA!i!Z Polska Agencja !nformacji i !nwestycji Zagranicznych
S7 P!P Panstwowa !nspekcja Pracy
S8
P!SA
Program Nidzynarodowej Oceny Umiejtnosci Uczniw (Programme for !nternational Student
Assessment)
S3 PKB produkt krajowy brutto
60 PKD polska klasyfikacja dziaIalnosci
61 PKP PLK Polskie Koleje Panstwowe Polskie Linie Kolejowe
62
PO RYBY 2007
2013
Program Operacyjny Zrwnowazony rozwj sektora ryboIwstwa i nadbrzeznych obszarw
rybackich 20072013
63 PO!iS Program Operacyjny !nfrastruktura i Srodowisko
64 PPS purchasing power standard
6S
PROW 2007
2013
Program Rozwoju Obszarw Wiejskich
66 PZPW Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa
67 RPO Regionalny Program Operacyjny
68 SFP sektor finansw publicznych
63 S!! Summary !nnovation !ndex
70 S!RiS sektor instytucji rzqdowych i samorzqdowych
71 SOO specjalne obszary ochrony siedlisk
72
SPO Transport
(SPOT) 2004
2006
Sektorowy Program Operacyjny Transport 20042006
73
SPO WKP
20042006
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjnosci Przedsibiorstw 20042006
74 SRK Strategia Rozwoju Kraju 2007201S
7S SRW strategie rozwoju wojewdztw
76 SSRK Sredniookresowa Strategia Rozwoju Kraju
77 SUiKZP Studium Uwarunkowan i Kierunkw Zagospodarowania Przestrzennego Cminy
78 TENT Transeuropejskie sieci transportowe (TransEuropean Network)
73 TFP oglna produktywnosc czynnikw wytwrczych
80 TPA Third Party Access
81 UE12 nowe panstwa czIonkowskie UE, ktre przystqpiIy w 2004 r. oraz Rumunia i BuIgaria
82 UE1S Unia Europejska (w ksztaIcie sprzed rozszerzenia w 2004 r.)
83 UE2S Unia Europejska (w ksztaIcie po rozszerzeniu w 2004 r.)
84 UE27 Unia Europejska (w ksztaIcie po rozszerzeniu w 2007 r.)
8S USD dolar amerykanski
86 WDB wartosc dodana brutto
87 WEF Swiatowe Forum Ekonomiczne
88 WC! wskaznik efektywnosci rzqdzenia Banku Swiatowego
83 WRP Wskaznik Rynku Pracy
30 WWK Wskaznik Wyprzedzajqcy Koniunktury
31 WZiZT Decyzja o Warunkach Zabudowy i Zagospodarowania Terenu
32 ZPORR Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 20042006
33 ZUS ZakIad Ubezpieczen SpoIecznych
RAPORT POLSKA 2011

204
Spis map, wykresw i tabel

Napa 1. PKB per capita w PPS UE27=100 w wojewdztwach w 2008 r. i zmiany w latach 20042008
(w p.p.)............................................................................................................................... 13
Napa 2. PKB per capita w PPS UE27=100 w wojewdztwach w 2010 r.(szacunek) i zmiany
w latach 20042010 (w p.p.) .................................................................................................. 20
Napa 3. Relacja funduszy pomocowych (wkIad unijny i krajowy) do PKB w latach 2004201S (w )............ 27
Napa 4. Zrznicowania regionalne na rynku pracy ................................................................................. 6S
Napa S. Powiatowe zrznicowania wskaznika midzygaIziowej dostpnosci kraju w 2003 r. ...................... 36
Napa 6. Struktura osadnicza Polski .................................................................................................... 123
Napa 7. Zmiany liczby ludnosci w miastach Polski w latach 20002008 ................................................... 130
Napa 8. Wzrost liczby ludnosci w Polsce (na poziomie powiatw w latach 1338-2008) .............................. 131
Napa 3. Zlewnie migracyjne miast wojewdzkich, 2008 r. ..................................................................... 132
Napa 10. Drogowa i kolejowa dostpnosc osrodkw wojewdzkich w 2008 r. ........................................... 137
Napa 11. Formy i zasig integracji metropolitalnej w Polsce (stan: maj 2010 r.) ........................................ 138
Napa 12. PodziaI terytorialny kraju na obszary miejskie i wiejskie wedIug TERYT w 2003 r. ........................ 144
Napa 13. Ludnosc na 1 km na obszarach wiejskich wedIug podregionw w 2003 r. .................................. 14S
Napa 14. Obszary nadmiernego odpIywu ludnosci w latach 13882007 .................................................... 146
Napa 1S. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru RECON na obszarach wiejskich na 1000 os.
wedIug wojewdztw w 2003 r. (stan w dniu 31 X!!) ................................................................ 148
Napa 16. Zrznicowanie rozwoju spoIecznogospodarczego gmin wiejskich ............................................... 1S1
Napa 17. Uzytkowanie gruntw wedIug wojewdztw w 2003 r. ............................................................... 1S2
Napa 18. Srednia powierzchnia dziaIek w obrbie ewidencyjnym |ha] ...................................................... 1S3
Napa 13. Lesistosc i zalesienia wedIug podregionw w 2003 r. ............................................................... 160
Napa 20. Cminy zmarginalizowane i zagrozone marginalizacjq (w 2004 r.)................................................ 162
Napa 21. UdziaI gospodarstw, ktrych powierzchnia caIkowita uzytkw rolnych wynosi ponizej 10 ha
w oglnej liczbie gospodarstw w ujciu powiatowym ................................................................ 164
Napa 22. Dzieci w placwkach wychowania przedszkolnego na obszarach wiejskich wedIug wojewdztw
w roku szkolnym 2003/10 (stan w dniu 30 !X) ........................................................................ 16S
Napa 23. Obowiqzujqce Niejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego w koncu 2003 r.
(dane zagregowane z gmin) ................................................................................................ 177
Napa 24. Ustalenia Niejscowych Planw Zagospodarowania Przestrzennego odnosnie zabudowy
mieszkaniowej (stan w 2003 r.) ............................................................................................ 173

Wykres 1. Wzrost PKB w Polsce i w UE27 w latach 13362010 (rok poprzedni=100, ceny staIe) ...................S
Wykres 2. Wzrost PKB w krajach UE w latach 20032010 (r/r, ceny staIe) ...................................................6
Wykres 3. Skala wpIywu wybranych kategorii na wzrost realny PKB w latach 20072010 ...............................7
Wykres 4. Zmiany PKB i wybranych skIadowych popytu krajowego (r/r, ceny staIe) ....................................7
Wykres S. Zmiany nakIadw brutto na srodki trwaIe w Polsce i UE27 (r/r, ceny staIe) .................................8
Wykres 6. Stopa inwestycji w Polsce ( PKB).........................................................................................8
Wykres 7. Obroty handlu zagranicznego (mln EUR) .................................................................................3
Wykres 8. Bezposrednie inwestycje zagraniczne w Polsce (mln EUR) .........................................................3
Wykres 3. NapIyw bezposrednich inwestycji zagranicznych do wojewdztw w okresie 2007-2010
(sredniorocznie, mln EUR)................................................................................................... 10
Wykres 10. NapIyw bezposrednich inwestycji zagranicznych na mieszkanca 2007-2010 (sredniorocznie) ........ 11
Wykres 11. Dynamika napIywu bezposrednich inwestycji zagranicznych na mieszkanca 2007-2010
(sredniorocznie) ................................................................................................................ 11
Wykres 12. Dynamika wydajnosci pracy (PKB/pracujqcego) w UE27 i w Polsce .......................................... 11
Wykres 13. Zmiany wskaznika PKB per capita w PPS w relacji do sredniej unijnej (UE27=100) w krajach
czIonkowskich w latach 20042010 ....................................................................................... 13
Wykres 14. Wskaznik PKB per capita w PPS UE27=100 w latach 20042010 (kraje uszeregowane wedIug
poziomu wskaznika w 2010 r.) ............................................................................................. 14
Wykres 1S. Dochody realne do dyspozycji gospodarstw domowych na mieszkanca w PPS UE27=100 ........... 14
Wykres 16. Konwergencja Polski z UE w zakresie poziomu rozwoju gospodarczego (PKB per capita
w PPS UE27=100) oraz poziomu zycia mieszkancw (dochody realne do dyspozycji
gospodarstw domowych na mieszkanca w PPS UE27=100) ..................................................... 1S
Wykres 17. Szacunek PKB wedIug wojewdztw w 2010 r. (mln zI) ............................................................ 16
Wykres 18. UdziaI wojewdztw w tworzeniu PKB w latach 2007-2010 (dane liczbowe na wykresie dotyczq
2010 r.) ........................................................................................................................... 16
Wykres 13. Procentowe odchylenie wartosci PKB na mieszkanca w stosunku do sredniej krajowej
w 2007 i 2010 roku ............................................................................................................ 17
Wykres 20. Dynamika PKB na mieszkanca w 2010 r. w stosunku do 2007 r. (ceny biezqce)........................ 18
Wykres 21. Rozwj wojewdztw w latach 20072010 .............................................................................. 18
Wykres 22. Tempo wzrostu PKB per capita w PPS w latach 20002010 (2000=100) ..................................... 21
___

20S
Wykres 23. Zrznicowanie w zakresie regionalnego PKB na mieszkanca na poziomie jednostek
NUTS 2 i NUTS 3 w Polsce i UE27 (dyspersja, ) .................................................................. 21
Wykres 24. Wydatki na realizacj polityki spjnosci w Polsce w latach 20072010 (mln EUR)......................... 27
Wykres 2S. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na tempo wzrostu PKB w cenach staIych
(odchylenia od scenariusza bez srodkw UE w p.p.) ................................................................ 28
Wykres 26. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na poziom PKB w cenach biezqcych (odchylenia od
scenariusza bez srodkw UE w ) ....................................................................................... 28
Wykres 27. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na poziom PKB (w PPS) na mieszkanca
w odniesieniu do UE27 (odchylenia od scenariusza bez srodkw UE w p.p.) .............................. 23
Wykres 28. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na wielkosc nakIadw brutto na srodki trwaIe
w cenach biezqcych (odchylenia od scenariusza bez srodkw UE w ) ...................................... 23
Wykres 23. WpIyw srodkw z funduszy europejskich na stop inwestycji (odchylenia od scenariusza
bez srodkw UE w p.p.) ...................................................................................................... 23
Wykres 30. Wskaznik Wyprzedzajqcy Koniunktury (WWK) 2007-2011 ....................................................... 32
Wykres 31. Wskaznik Rynku Pracy (WRP) 2007-2010.............................................................................. 33
Wykres 32. Ocena klimatu inwestycyjnego w Polsce w latach 20072010
a
................................................. 38
Wykres 33. Przedsibiorstwa innowacyjne w przemysle i usIugach w latach 20022004, 20042006
i 20072003 jako ogIu przedsibiorstw ............................................................................ 4S
Wykres 34. Prognozowana liczba ludnosci Polski ogIem (lewa os) i w wieku 1S64 lata (prawa os)
w tys. osb ....................................................................................................................... S4
Wykres 3S. Zmiany w liczbie ludnosci w wieku 1S64 Polski w latach 13832003 (w tys. osb) ...................... S4
Wykres 36. Kwartalne zmiany w liczbie osb aktywnych (lewa os) i biernych zawodowo (prawa os)
w tys. osb ....................................................................................................................... SS
Wykres 37. WspIczynnik aktywnosci zawodowej osb w wieku 1S64 (zmiany kwartalne) ........................... SS
Wykres 38. Liczba pracujqcych w wieku 1S64 w tys. osb (prawa os) oraz wskaznik zatrudnienia osb
w wieku 1S64 w (lewa os) ............................................................................................. S7
Wykres 33. Rznica (w p.p.) pomidzy wskaznikiem zatrudnienia mzczyzn i kobiet w wieku 1S64 ............... S8
Wykres 40. Rznica (w p.p.) pomidzy wskaznikiem zatrudnienia mzczyzn i kobiet w rznych grupach
wiekowych ....................................................................................................................... S8
Wykres 41. Struktura ludnosci w wieku 1S lat i wicej wg poziomu wyksztaIcenia w latach 20042010
(w ) .............................................................................................................................. S3
Wykres 42. Wskaznik zatrudnienia osb niepeInosprawnych w wieku 1664 (lewa os) i osb w wieku 1S64
(prawa os) (w ) .............................................................................................................. 60
Wykres 43. Stopa bezrobocia (lewa os) i wskaznik zatrudnienia osb w wieku 1S64 (prawa os) w ............ 61
Wykres 44. UdziaI absolwentw poszczeglnych kierunkw w ogle absolwentw w 2003 r. ......................... 62
Wykres 4S. UdziaI pracujqcych z wyzszym wyksztaIceniem w poszczeglnych sekcjach ................................ 63
Wykres 46. Liczba osb w wieku 1S64, ktre w ciqgu 4 tygodni poprzedzajqcych badanie uczestniczyIy
w formach ksztaIcenia pozaszkolnego (tys. osb) ................................................................... 64
Wykres 47. Liczba przedsibiorstw w gospodarce narodowej (lewa os) i nowo zarejestrowanych przedsibiorstw
(prawa os)........................................................................................................................ 66
Wykres 48. Wyrejestrowane i rejestrowane podmioty gospodarki narodowej w sektorze prywatnym .............. 66
Wykres 43. Odsetek ludnosci w wieku 014 lat oraz 6S lat i wicej, w latach 20062010 (w ) .................... 70
Wykres S0. Struktura ludnosci w wieku 1S64 wedIug poziomu wyksztaIcenia w latach 20062010, w ....... 71
Wykres S1. Zmiany populacji studiujqcych w latach 2006-2010, w tys. osb (wraz z cudzoziemcami) ............. 74
Wykres S2. Przecitna dIugosc zycia w Polsce w latach 20062010, w latach.............................................. 7S
Wykres S3. Wskaznik udziaIu OZE w pozyskaniu energii pierwotnej ogIem () w Polsce
w latach 20062003 ......................................................................................................... 118
Wykres S4. Emisje zanieczyszczen powietrza SO
2
oraz NO
X
(kg na 1 mieszkanca) w Polsce
w latach 20042008 ......................................................................................................... 122
Wykres SS. Zanieczyszczenie powietrza w niektrych miastach w Polsce .................................................. 13S
Wykres S6. Porwnanie tempa przyrostu powierzchni obejmujqcej obowiqzujqce plany miejscowe
z tempem przyrostu powierzchni, dla ktrych zmieniono przeznaczenie gruntw na cele
nierolnicze w latach 20042003 (2004=100) ........................................................................ 136
Wykres S7. Wskaznik urbanizacji w ukIadzie wojewdztw w latach 2004, 2007 oraz 2010 ........................... 142
Wykres S8. Struktura przecitnych miesicznych wydatkw na 1 osob w gospodarstwie domowym
wedIug miejsca zamieszkania i typu gospodarstwa domowego w 2003 r. ................................. 147
Wykres S3. Struktura wyksztaIcenia ludnosci wsi i miast w Polsce w 2010 r. (dane srednioroczne) ............... 143
Wykres 60. Struktura wykorzystania srodkw finansowych z PROW 20072013 wedIug dziaIan
(stan w dniu 31 X!!)......................................................................................................... 1SS
Wykres 61. Liczba pracujqcych w rolnictwie, Iowiectwie i ryboIwstwie w przeliczeniu na 100 ha UR
wg krajw UE w 2007r. .................................................................................................... 167
Wykres 62. Wykorzystanie gruntw w Polsce w 2010 r. ......................................................................... 173
Wykres 63. Powierzchnia miast objta obowiqzujqcymi NPZP (, 2010 r.). .............................................. 176
Wykres 64. Wydane decyzje WZiZT na 1000 mieszkancw (2010 r.) ........................................................ 176
RAPORT POLSKA 2011
206
Wykres 6S. Wskaznik efektywnosci rzqdzenia wg Banku Swiatowego w Polsce, Czechach, SIowacji,
Wgrzech i Estonii w latach 13382003 .............................................................................. 182
Wykres 66. Wskaznik dostpnosci usIug publicznych online w wybranych panstwach Unii Europejskiej
w 2010 r. ....................................................................................................................... 184
Wykres 67. Wskaznik zaawansowania usIug publicznych swiadczonych online w wybranych panstwach
Unii Europejskiej w 2010 r. ............................................................................................... 184
Wykres 68. Wskaznik jakosci regulacji wedIug Banku Swiatowego w Polsce, Czechach, SIowacji,
Wgrzech i Estonii, w latach 13382003 ............................................................................. 18S
Wykres 63. Wskaznik rzqdw prawa wg Banku Swiatowego w Polsce, Czechach, SIowacji, Wgrzech
i Estonii, w latach 13382003........................................................................................... 18S
Wykres 70. Odsetek pozytywnych odpowiedzi na pytanie, czy dana instytucja jest godna zaufania,
w latach 20022010 ......................................................................................................... 133
Wykres 71. Urzdy administracji publicznej wedIug form wspIpracy z organizacjami pozarzqdowymi,
lata 200S2008 ................................................................................................................ 134
Wykres 72. Wydatki urzdw administracji publicznej w ramach wspIpracy finansowej z organizacjami
pozarzqdowymi, lata 20062008......................................................................................... 134
Wykres 73. Wskaznik kontroli korupcji wg Banku Swiatowego w Polsce, Czechach, SIowacji, Wgrzech
i Estonii, w latach 13382003............................................................................................ 13S
Wykres 74. !ndeks Percepcji Korupcji (CP!) Transparency !nternational w Polsce, Czechach, SIowacji,
Wgrzech i Estonii w latach 13382010 ............................................................................... 136

Tabela 1. Struktura gospodarki w przekroju sektorw ekonomicznych () .............................................. 12
Tabela 2. Wskazniki konwergencji realnej na tle wzrostu PKB w Polsce i UE27 ......................................... 13
Tabela 3. Wskaznik zatrudnienia osb w wieku 1S64 lata i stopa bezrobocia w wojewdztwach w 2010 r.
(BAEL, ) ....................................................................................................................... 22
Tabela 4. Deficyt i dIug sektora instytucji rzqdowych i samorzqdowych (wg ESA'3S) .................................. 23
Tabela S. Zmiany w udziaIach w podatkach centralnych poszczeglnych szczebli ]ST ................................ 26
Tabela 6. Prognoza podstawowych wskaznikw () ............................................................................. 31
Tabela 7. Podmioty gospodarki narodowej wg form wIasnosci i liczby pracujqcych zarejestrowane
w rejestrze RECON w latach 2006 i 2010 (stan na 31.X!!) ....................................................... 34
Tabela 8. Wydajnosc pracy w nowych panstwach czIonkowskich UE z Europy Srodkowej i Wschodniej
w latach 20062010 (PKB wg parytetu siIy nabywczej w przeliczeniu na jednego zatrudnionego,
UE27=100)...................................................................................................................... 36
Tabela 3. Koszty pracy w Polsce na tle UE27 i wybranych panstw czIonkowskich w latach 20062010
(w EUR/godzin) ............................................................................................................... 36
Tabela 10. Obciqzenia podatkowe w Polsce i UE27 w latach 20062003 (jako PKB) ................................ 38
Tabela 11. Nidzynarodowa konkurencyjnosc gospodarki Polski w latach 2006 i 2010 wg Swiatowego
Forum Ekonomicznego ....................................................................................................... 33
Tabela 12. Nidzynarodowa konkurencyjnosc gospodarki Polski w latach 20062010
wg Nidzynarodowego !nstytutu Zarzqdzania Rozwojem (!ND) ................................................ 40
Tabela 13. NakIady na B+R w Polsce i UE27 w relacji do PKB oraz wg zrdIa finansowania
w latach 20062003 ........................................................................................................... 42
Tabela 14. Struktura produkcji sprzedanej przetwrstwa przemysIowego wg poziomu techniki
w latach 20062003 (udziaI w , zmiana udziaIu w p.p.) ........................................................ 43
Tabela 1S. NakIady na dziaIalnosc innowacyjnq w przemysle
a
w cenach biezqcych w latach 20032003
oraz ich relacja do PKB i wartosci produkcji sprzedanej ........................................................... 46
Tabela 16. Wskazniki innowacyjnosci gospodarki Polski na tle UE27 wg !nnovation Union Scoreboard 2010
a
46
Tabela 17. Dostp i wykorzystanie !nternetu w Polsce na tle Unii Europejskiej w latach 20062010 ............... 48
Tabela 18. Wykorzystanie !nternetu w kontaktach z administracjq publicznq i rozwj eadministracji
w Polsce na tle Unii Europejskiej w latach 20062010 .............................................................. 43
Tabela 13. Wykluczenie cyfrowe w Polsce na tle Unii Europejskiej w latach 20062010
(odsetek osb w wieku 1674 lat, ktre nigdy nie korzystaIy z !nternetu) ................................... 43
Tabela 20. Podstawowe wskazniki realizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007201S w obszarze
konkurencyjnosci gospodarki Polski i ich wykonanie w 2003 r./2010 r. ....................................... S0
Tabela 21. Kwartalne tempo wzrostu wspIczynnika aktywnosci zawodowej .............................................. S6
Tabela 22. Wskazniki realizacji SRK (w ramach celu oglnego) dotyczqce struktury zatrudnienia
w 3 sektorach gospodarki (w ).......................................................................................... S7
Tabela 23. Lista wskaznikw monitorowanych w ramach SRK dot. zatrudnienia (w ) ................................ S8
Tabela 24. Wskazniki monitorowane w ramach SRK dot. wyksztaIcenia (w ) ........................................... S3
Tabela 2S. Wskazniki monitorowane w ramach SRK dot. bezrobocia (w) ................................................ 61
Tabela 26. Wskaznik dot. absolwentw wybranych kierunkw monitorowany w ramach SRK ........................ 63
Tabela 27. Wskazniki realizacji SRK w zakresie uczenia si przez caIe zycie ................................................ 64
Tabela 28. Efektywnosc rznych form wsparcia bezrobotnych w 2003 r. .................................................... 67
Tabela 23. WpIyw realizacji polityki spjnosci na wskazniki dotyczqce rynku pracy w Polsce ......................... 68
Tabela 30. Drogi o nawierzchni twardej w przekroju wojewdzkim ........................................................... 82
___

207
Tabela 31. Autostrady i drogi ekspresowe w Polsce w przekroju wojewdzkim ......................................... 83
Tabela 32. Liczba samochodw osobowych w kraju i wojewdztwach oraz bezpieczenstwo ruchu
drogowego w latach 20072010 ........................................................................................... 84
Tabela 33. Linie kolejowe eksploatowane (normalnotorowe) w latach 20062010 - dIugosc oraz gstosc ....... 8S
Tabela 34. Struktura torw kolejowych wg dopuszczalnych prdkosci maksymalnych .................................. 86
Tabela 3S. Ruch pasazerw w portach lotniczych ................................................................................... 87
Tabela 36. Wielkosc oraz struktura przewozw towarowych i pasazerskich ................................................ 83
Tabela 37. Transport publiczny (komunikacja miejska i regularna komunikacja autobusowa) ....................... 30
Tabela 38. Liczba stref, na terenie ktrych wystqpiIy przekroczenia wartosci kryterialnych, w stosunku
do caIkowitej liczby stref w kraju podlegajqcej ocenie dla danego zanieczyszczenia ................... 103
Tabela 33. Emisje zanieczyszczen powietrza w latach 20062003 ........................................................... 104
Tabela 40. ZIoza surowcw metalicznych i chemicznych (w mln ton) w 2010 r. ........................................ 108
Tabela 41. UdziaI obszarw prawnie chronionych w powierzchni ogIem () w ukIadzie wojewdztw
w Polsce oraz powierzchnia (ha) parkw narodowych i rezerwatw przyrody ............................ 103
Tabela 42. DIugosc czynnej sieci wodociqgowej rozdzielczej (km) w ukIadzie wojewdztw w latach 2006
oraz 2010 ....................................................................................................................... 110
Tabela 43. Ludnosc korzystajqca z sieci wodociqgowej w oglnej liczby ludnosci w ukIadzie
wojewdztw w latach 2006 oraz 2003................................................................................. 111
Tabela 44. DIugosc sieci kanalizacyjnej (km) w ukIadzie wojewdztw w latach 2006 oraz 2010 .................. 112
Tabela 4S. Oczyszczalnie sciekw ...................................................................................................... 113
Tabela 46. Ludnosc korzystajqca z oczyszczalni sciekw w oglnej liczby ludnosci w ukIadzie
wojewdztw w latach 2006 oraz 2010................................................................................. 113
Tabela 47. Korzystajqcy z sieci kanalizacyjnej w ogIu ludnosci w ukIadzie wojewdztw
w latach 2006 i 2003 ........................................................................................................ 114
Tabela 48. Odpady komunalne wytworzone i zebrane ogIem w latach 20062003 ................................... 11S
Tabela 43. !nstalacje do zagospodarowania odpadw (poza skIadowiskami) w 2006 i 2003 r. ................... 116
Tabela S0. Noc osiqgalna w elektrowniach i produkcja energii elektrycznej .............................................. 117
Tabela S1. Cele i dziaIania srodowiskowe przewidziane w ramach realizacji SRK ....................................... 113
Tabela S2. Wskaznik realizacji zaIozen na rok 2010 () dla podstawowych wskaznikw realizacji
SRK w zakresie ochrony srodowiska w latach 20042003 ....................................................... 121
Tabela S3. Wskaznik urbanizacji (w ) .............................................................................................. 141
Tabela S4. Procentowe udziaIy ludnosci wg ekonomicznych grup wieku w oglnej liczbie ludnosci
obszarw wiejskich i miejskich ........................................................................................... 146
Tabela SS. Liczba gospodarstw rolnych wg klas wielkosci ekonomicznej .................................................. 1S3
Tabela S6. Wskaznik zatrudnienia na wsi ............................................................................................ 163
Tabela S7. Przecitna powierzchnia indywidualnego gospodarstwa rolnego .............................................. 163
Tabela S8. Cospodarstwa rolne wg grup obszarowych uzytkw rolnych ................................................... 163
Tabela S3. Odsetek dzieci w wieku 3S lat objtych wychowaniem przedszkolnym w placwkach na wsi ...... 16S
Tabela 60. Odsetek gospodarstw domowych posiadajqcych dostp do !nternetu na wsi............................. 166
Tabela 61. Liczba peInozatrudnionych w rolnictwie indywidualnym na 100 ha uzytkw rolnych ................... 166
Tabela 62. Studia uwarunkowan i kierunkw zagospodarowania przestrzennego w gminach w 2010 r. ........ 174
Tabela 63. Powierzchnia terenw wskazanych w studium do sporzqdzenia miejscowych planw
zagospodarowania przestrzennego w 2010 r. (w ha) ............................................................. 174
Tabela 64. Wskazania studiw gminnych odnosnie struktury przeznaczenia terenw w 2003 r.
(dane dla S7 gmin) ....................................................................................................... 17S
Tabela 6S. Liczba obowiqzujqcych planw miejscowych w latach 20042010 ............................................ 17S
Tabela 66. Polska w rankingach Doing Business 20072011 (miejsce w rankingu)* ................................... 186
Tabela 67. Obciqzenia biurokratyczne zwiqzane z inwestycjami budowlanymi w wybranych panstwach
w 2010 r. ....................................................................................................................... 188
Tabela 68. Obciqzenia biurokratyczne zwiqzane z pIaceniem podatkw przez maIe i srednie
przedsibiorstwa w wybranych panstwach w 2010 r.............................................................. 130
Tabela 63. Efektywnosc postpowan upadIosciowych w wybranych panstwach w 2010 r. .......................... 131

11/16rch

Untitled

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Untitled

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

R

OpracowaI zespI w skIadzie:

ZrdIo: B!EC, dane CUS i NBP

Wykres 11. Dynamika napIywu bezposrednich

ZrdIo: Dane szacunkowe B!EC

ZrdIo: CUS, B!EC

ZrdIo: Dane szacunkowe B!EC

NaNoR3 EU!mpactNod!!! Hermin

NaNoR3 EU!mpactNod!!! Hermin

]ednoczesnie nalezy podkreslic, ze w 2010 r. transportem samochodowym przewieziono 1SS1,8 mln

S.Transport publiczny oraz infrastruktura logistyczna

Przewz osb ludnosci miast

2003 Zmiana 2003/06 2008 Zmiana

RAPORT POLSKA 2011

Wykres S8. Struktura przecitnych miesicznych wydatkw na 1 osob w gospodarstwie domowym

Sytuacja spoIeczna obszarw wiejskich

Napa 16. Zrznicowanie rozwoju spoIecznogospodarczego gmin wiejskich

w generowaniu wartosci dodanej brutto w 2004 r.

ad c. Rozwj i poprawa infrastruktury technicznej i spoIecznej na obszarach wiejskich (poprawa

Niejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego (NPZP)

1 BAEL Badania Aktywnosci Ekonomicznej Ludnosci

RAPORT POLSKA 2011

You might also like