Literatura polska - romantyzm

Literatura polska - romantyzm

Literatura polska okresu romantyzmu epoka w historii polskiej literatury zawarta w ramach czasowych 1822-1863.

Literatura w latach 1822-1830

Decyzj Kongresu wiedeskiego z 1815 roku z czci terytorium Ksistwa Warszawskiego utworzono Krlestwo Polskie, odrbny kraj zamieszkiwany przez Polakw, ale zwizany uni personaln z Rosj. Rosyjski car Aleksander I zosta krlem Polski. Spotkao si to z aprobat wikszej czci polskiego spoeczestwa, poniewa car uchodzi za liberaa i dziki wysokiej kulturze oraz urokowi osobistemu umia zjednywa sobie ludzi. Rwnoczenie Polacy wyraali rado, e nazwa Polska nie zostaa cakowicie wymazana po klsce Napoleona i armii Ksistwa Warszawskiego w kampanii 1812 roku. Szybko jednak okazao si, e prawdziwym celem cara nie jest autonomia, ale stopniowe podporzdkowanie Krlestwa Polskiego Rosji. Na porzdku dziennym byo amanie konstytucji, a sytuacje midzy rosyjsk wadz a polskim spoeczestwem dodatkowo zaogniao brutalne i niezrwnowaone zachowanie carskiego brata Konstantego. W 1819 roku wprowadzono cenzur, czego efektem byo zamykanie czasopism oraz zakaz drukw niektrych ksiek , takich jak piewy historyczne Juliana Ursyna Niemcewicza, czy Pielgrzym z Dobromila Izabeli Czartoryskiej. Wrd modych ludzi zacz si rodzi opr.

Portret Adama Mickiewicza pdzla Walentego Wakowicza, 1828

Spr klasykw z romantykami

Literatura w pierwszych latach istnienia Krlestwa Polskiego zdominowana bya pocztkowo przez twrcw wywodzcych si z poprzedniej epoki owiecenia. Jednak stopniowo z Zachodu zaczy dociera informacj o nowych prdach artystycznych poprzez przywoone z zagranicy czasopisma i ksiki, ale take dziki miejscowej prasie (m.in. Pamitnik Warszawski). Wydarzeniem Oda do modoci rkopis z 1820 literackim w tym okresie byo opublikowanie przez Kazimierza Brodziskiego w 1818 roku rozprawy O klasycznoci i romantycznoci tudzie o duchu poezji polskiej w ktrej obok rzetelnej informacji o romantyzmie podda krytyce twrczo pisarzy owieceniowych klasykw. Wywoao to ripost klasykw. Jeden z nich Jan niadecki w rozprawie O pismach klasycznych i romantycznych wyrazi zaniepokojenie o dzieo epoki owiecenia i zarzuci romantykom pochwa zacofania, ciemnoty i zabobonw. Spowodowao to spr klasykw z romantykami, ktry z pozoru dotyczy literatury, a w rzeczywistoci dotyka spraw szerszych (m.in. stosunek do zaborcw). W 1820 roku Stanisaw Kostka Potocki wykpi romantyczne urzeczenie redniowieczem w Podry do Ciemnogrodu. Krytycznie o tym kierunku wyraali si te inni twrcy klasycystyczni m.in. Kajetan Komian, Ludwik Osiski. Mimo to jednak romantyzm zyskiwa coraz wiksze powodzenie szczeglnie wrd modego pokolenia i z czasem sta si dominujcym kierunkiem polskiej literatury. Spord

Literatura polska - romantyzm krytykw literackich zwolennikami nowych prdw w literaturze byli Franciszek Morawski, Franciszek Wyk, Leon Borowski, Maurycy Mochnacki i inni. Franciszek Salezy Dmochowski w sporze klasykw z romantykami zaj postaw neutraln. Spr klasykw z romantykami trwa z wikszym lub mniejszym nasileniem do roku 1830.

Twrczo literacka w latach 1822-1830

Najbardziej znanym poet tego okresu by Adam Mickiewicz, urodzony w Zaosiu koo Nowogrdka. Twrca ten pocztkowo pisa utwory zgodnie z obowizujcymi zasadami klasycyzmu, nacechowane moralistyk i ideaami patriotycznymi (m.in. debiut Zima miejska z 1818 roku). Jednak od 1820 poeta przeamywa stopniowo styl klasycystyczny publikujc synn Od do modoci, ktra staa si hymnem modego pokolenia romantykw. W tym samym roku poeta opublikowa te Pie filaretw. Oprcz tego zacz tworzy cykl ballad, w ktrych przedstawi wizj wiata penego tajemnic, gdzie ludzie i istoty nadprzyrodzone spotykaj si i yj ze sob (m.in. Lilie, wite, Pani Twardowska, Powrt taty). Do tego cyklu poeta doczy kilka Wierszy rnych adresowanych do przyjaci i opublikowa cao jako Poezji tom pierwszy w 1822 roku. Cho tomik ten nie zosta wtedy dostrzeony przez krytyk literack to spotka si z entuzjastycznym przyjciem czytelnikw. Rok opublikowania tego tomu jest uwaany za pocztek epoki romantyzmu w Polsce. W 1823 roku Mickiewicz opublikowa drugi tom Poezji zawierajcy midzy innymi Grayn, Dziady cz. II i IV. Tym razem utwory poety zostay dostrzeone zarwno przez krytykw jak i czytelnikw. Tymczasem w okupowanym kraju rodzi si zaczy rozmaite ugrupowania spiskowe. Nie omino to Uniwersytetu Wileskiego. Wadze zareagoway natychmiast. W 1824 roku, doszo do fali aresztowa w rodowisku intelektualistw wileskich, take Mickiewicz zosta aresztowany i wywieziony w gb Rosji. Pobyt w Rosji przyczyni si do poszerzenia jego horyzontw umysowych, a okres ten by pocztkiem wielkiej sawy tego poety. Z tego okresu jego ycia pochodz takie utwory jak: Konrad Wallenrod, Sonety krymskie, ballady (m.in. Trzech budrysw). Dziki staraniom przyjaci Mickiewiczowi udao si opuci Rosj i wyjecha na Zachd. Z tego okresu pochodz pene pesymizmu wiersze poety (m.in. Do Matki Polki). Innymi twrcami debiutujcymi we wczesnej fazie romantyzmu byli autorzy nalecy do Ukraiskiej Szkoy poetw. Do najwybitniejszych twrcw tej grupy poetyckiej naleeli Jzef Bohdan Zaleski (m.in. Rusaki), Antoni Malczewski (Maria pierwsza polska powie poetycka), Seweryn Goszczyski (m.in. Zamek Kaniowski). Z pisarzy nie nalecych do tej grupy wyrniali si m.in. Maurycy Gosawski, Ludwik Nabielak oraz Jzef Korzeniowski (Prby dramatyczne). Wielkim sukcesem okazay si pierwsze komedie Aleksandra Fredry (m.in. Pan Geldhab). W tym okresie take mody Zygmunt Krasiski opublikowa swoje pierwsze utwory na amach czasopism.

Literatura w okresie powstania listopadowego

Powstanie listopadowe byo konsekwencj romantycznego buntu przeciwko pokongresowemu porzdkowi Europy. Nic te dziwnego, e to wanie romantyczni literaci tworzyli najbardziej radykalne skrzydo powstania. Wrd spiskowcw nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku znajdowali si poeci Ludwik Nabielak i Seweryn Goszczyski. W szeregach wojska polskiego take znajdowaa si wikszo romantycznych literatw. Wybuch powstania okaza si zwycistwem koncepcji romantycznych, oznacza wic koniec wpywu klasykw. Ci ostatni albo wycofali si z ycia publicznego, albo przyczyli si do romantykw (m.in. Franciszek Morawski). Liryka okresu powstania listopadowego to przede wszystkim pieni wojskowe i patriotyczne nawizujce do Mazurka Dbrowskiego Jzefa Wybickiego oraz Warszawianki Casimira Delavignego. Poezja ta opiewaa najbardziej podane cechy onierza oraz wzywaa do walki o wolno. Uczya odwagi i patriotyzmu. Wtedy to narodzi si popularny w literaturze, malarstwie i muzyce polskiej XIX i XX wieku stereotyp kolorowego uana z fantazj zdobywajcego armaty i gromicego przewaajce siy nieprzyjaci. Pod koniec powstania powstawaa te poezja pisana w tonie przygnbiajcym i smutnym opiewajca tragiczn dol onierzy oraz smutne losy ojczyzny. Utwory te znane byy w okresie walk polsko-rosyjskich, gdy ukazyway si na amach wydawanej wtedy prasy. W wikszych zbiorkach, w formach ksikowych wydawane byy jednak dopiero na emigracji, gwnie w Paryu i

Literatura polska - romantyzm nierzadko pomiertnie. Wiersze okresu powstania listopadowego tworzyli gwnie twrcy anonimowi. Z poetw znanych wymieni mona m.in. takich twrcw jak zmary z ran otrzymanych w boju Rajnold Suchodolski (m.in. wiersz Patrz Kociuszko na nas z nieba), zmary w austriackim wizieniu Maurycy Gosawski (tom Poezja uana polskiego powicona Polkom), Stefan Garczyski (Sonety wojenne), Seweryn Goszczyski (m.in. Marsz za Bug), Wincenty Pol (Pieni Janusza), Franciszek Kowalski (synny wiersz Uan i dziewczyna z tomiku Miecz i lutnia). Oprcz poezji wojskowo-patriotycznej powstaway te w tym okresie utwory agitujce za realizacj ideaw wolnoci i postpu. Tego typu wiersze pisali m.in. Juliusz Sowacki (Oda do wolnoci i Hymn), jak rwnie niektrzy poeci wymieni powyej. Warto wymieni take synny wiersz Adama Mickiewicza Reduta Ordona, ktry cho napisany po upadku powstania, uznawany by przez lata za jeden z najbardziej reprezentatywnych utworw wzywajcych do walki o wolno.

Twrczo literacka w latach 1831-1864

Klska powstania listopadowego i nastpujce po nim represje zmieniy oblicze literatury polskiego romantyzmu. Cech najbardziej charakterystyczn sta si podzia literatury polskiej na krajow i emigracyjn. Wizao si to z koniecznoci opuszczenia kraju przez wybitnych twrcw zamieszanych w dziaalno narodowo-wyzwolecz, ktrym w kraju grozia mier lub zesanie na Sybir. Ich utwory w kraju byy zakazane. Tsknic za krajem wdawali si w jaowe spory midzy stronnictwami emigracyjnymi. Czsto ulegali wpywom rnego rodzaju sekt (towianizm) oraz irracjonalnych prdw umysowych (mesjanizm, mistycyzm). Jednak to wanie na emigracji powstay wtedy arcydziea poetyckie polskiej poezji, ktre na trwae zapisay si w kanonie polskiej literatury i tam te dziaali najwybitniejsi jej twrcy. Niezalenie od emigracji polska literatura rozwijaa si take na ziemiach polskich. Krajowi pisarze tworzyli swoje dziea w cikich warunkach, w atmosferze terroru, zagroenia, poddawani dodatkowo presji cenzury. Wielu angaowao si w dziaalno konspiracyjn, niektrzy z nich byli represjonowani (np. Jzef Ignacy Kraszewski, ktry trzy lata spdzi w wizieniu w Magdeburgu). Byli i tacy, ktrzy atwo pogodzili si z zaistnia sytuacj i kierujc si koniunkturalizmem zaczli wspprac z najedcami (m.in. Zygmunt Kaczkowski, Henryk Rzewuski).

Emigracja
Najwybitniejszym twrc i niekwestionowanym liderem jeli chodzi o literatur, by w tym okresie Adam Mickiewicz, ktry wyda na emigracji m.in. Dziady cz. III oraz Ksigi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. W dzieach tych lansowa on tez o wyjtkowym posannictwie Polski, ktra miaa by "Chrystusem narodw" (mesjanizm). Innym jego wybitnym dzieem by synny Pan Tadeusz nostalgiczne poegnanie z upadajc Polsk Szlacheck. Pod koniec ycia napisa jeszcze wiele wierszy, midzy innymi pesymistyczne, pene goryczy i zadumy Liryki lozaskie. Dla wielu wspczesnych Adam Mickiewicz uchodzi za autorytet moralny i czoowego patriot. Drugim czoowym poet tego okresu by Juliusz Sowacki, tworzcy w cieniu Mickiewicza i nierzadko z nim rywalizujcy. Pierwszym dojrzaym debiutem tego twrcy by tom trzeci Poezji wydany w 1833 roku w Paryu, zawierajcy midzy innymi Dum o Wacawie Rzewuskim. Nastpnie wyda powieci poetyckie Lambro i Godzina myli, ktre umocniy jego pozycj wrd emigracyjnych poetw. W

Juliusz Sowacki

Literatura polska - romantyzm

wydanym pocztkowo anonimowo Kordianie podj polemik z mesjanistyczn koncepcj Mickiewicza, ktremu zarzuca apoteozowanie mczestwa, co jego zdaniem byo czynnikiem osabiajcym wol walki oraz zagubienie poezji w religii. W nastpnym swoim utworze Balladyna da obraz estetyki romantycznej w Polsce. Sowacki by te autorem licznych wierszy, niedokoczonego dramatu Holsztyski, niedokoczonego poematu dygresyjnego Podr do Ziemi witej z Neapolu, poematu Anhelli, dramatu Lilla Weneda oraz poematu dygresyjnego Beniowski. Obok Mickiewicza i Sowackiego, trzecim z wielkiej trjki romantycznych wieszczw by Zygmunt Krasiski, autor midzy innymi dwch arcydzie literatury polskiej Nie-boskiej komedii chrzecijaskiej tragedii ukazujcej groz rewolucji oraz Irydiona utworu polemizujcego z Konradem Wallenrodem, ukazujcego wypaczenie charakteru spowodowanego dwulicow dziaalnoci polityczn. By te Krasiski autorem wielu wierszy, poematw, powieci poetyckich m.in. antyrewolucyjnych Psalmw przyszoci, ktrych pojawienie si wywoao polemik z Juliuszem Sowackim. Sowacki w swojej Odpowiedzi na psalmy przyszoci zarzuci Krasiskiemu strach przed nieuniknionym etapem rozwoju ludzkoci (tj. rewolucj).

Cyprian Kamil Norwid

Najwiksz indywidualnoci emigracyjnej poezji romantycznej by Cyprian Kamil Norwid, autor za ycia niedoceniany i niezrozumiany, umar w samotnoci i zapomnieniu. Odkryty dopiero w epoce Modej Polski. Do najwybitniejszych jego dzie nale m.in. W Weronie, Bema pamici aobny rapsod, Do obywatela Johna Brown, biaa tragedia Piercie wielkiej damy i inne. By te Norwid autorem esejw i opowiada. Wikszo jego dzie wydano wiele lat po jego mierci. Oprcz wyej wymienionych na emigracji tworzyli te tacy poeci jak Jzef Bohdan Zaleski, Konstanty Gaszyski, Stefan Garczyski (Wacawa dzieje), August Antoni Jakubowski, Seweryn Goszczyski. Wrd prozaikw wyrnia si m.in. Micha Czajkowski (m.in. Wernyhora), a w okresie pniejszym Zygmunt Mikowski piszcy pod pseudonimem Teodor Tomasz Je. Najwybitniejszym publicyst by Maurycy Mochnacki (Powstanie narodu polskiego).

Literatura krajowa po 1831 roku

W poezji krajowej na czoo wysuwaa si posta Aleksandra Fredry, najbardziej znanego jako autora komedii (m.in. luby panieskie, Zemsta, Doywocie), w ktrych z przenikliwoci ukaza barwny obraz ycia i obyczajw szlacheckich, przy czym obce mu byy metafizyczne i historio-filozoficzne uoglnienia waciwe dla epoki romantyzmu. Jego dramaty zwizane s cilej z tradycjami owiecenia, charakteryzuje je ironiczny dystans do wiata i ludzi (czsto zarzuca si Fredrze wrcz mizantropi). Fredro by take autorem pamitnika Trzy po trzy. W przededniu Wiosny Ludw silnie rozwin si nurt rewolucyjny w poezji reprezentowany przede wszystkim przez Gustawa Ehrenberga, nielubnego syna cara Aleksandra I (m.in. synny wiersz Szlachta roku 1831) oraz Ryszarda Berwiskiego. Warto wspomnie o Kornelu Ujejskim, zwanym ostatnim wajdeldot wielkiej poezji patriotycznej, ktry stworzy pene patosu dziea typu Skargi Jeremiego, Maraton, Chora. Pikne wiersze patriotyczne pisa Mieczysaw Romanowski, polegy w powstaniu styczniowym. Spord poetw nalecych do tzw. Cyganerii Warszawskiej wyrnili si m.in. Wodzimierz Wolski, Roman Zmorski, Jzef Bohdan Dziekoski. Wybitne utwory tworzyli te Wadysaw Syrokomla i Lucjan Siemieski. Odrbne miejsce zajmowali twrcy zainspirowani folklorem ludowym. Do najwybitniejszych z nich zalicza si poeta Teofil Lenartowicz (m.in. Lirenka). Wybitnymi

Literatura polska - romantyzm badaczami i popularyzatorami ludowoci byli m.in. Oskar Kolberg i Kazimierz Wadysaw Wjcicki. W polskiej prozie krajowej liderem by bez wtpienia Jzef Ignacy Kraszewski autor ogromnej iloci powieci historycznych, z ktrych wiele pokole Polakw uczyo si historii (m.in. Stara Ba, Hrabina Cosel, Masaw, Zygmuntowskie Czasy). By te autorem powieci obyczajowych (m.in. Ulana, Szalona) oraz patriotycznych wspczesnych (Dzieci starego miasta). Z innych prozaikw wymieni naley takich twrcw jak Henryk Rzewuski (Pamitki Soplicy, Listopad), Narcyza michowska (Poganka), Walery oziski (Zaklty Dwr), Zygmunt Kaczkowski (autor cyklu powieci historycznych pt. Ostatni z Nieczujw, zawierajcego midzy innymi powie Murdelio), Jzef Korzeniowski (Krewni, Spekulant), Jzef Dzierzkowski (Salon i ulica), Ludwik Sztyrmer (Powieci nieboszczyka Pantofla) i wielu innych.

Pisarze i poeci okresu romantyzmu

Feliks Bernatowicz (17861836) Ryszard Berwiski (18191879) Stanisaw Bogusawski (18041870) Aleksander Dunin-Borkowski (18111896) Jzef Dunin-Borkowski (18091843) Kazimierz Brodziski (17911835) Antoni Czajkowski (18161873) Micha Czajkowski (18041886) Adam Jerzy Czartoryski (17701861) Jan Czeczot (17961846) Franciszek Salezy Dmochowski (18011871) Jzef Bohdan Dziekoski (18161855) Gustaw Ehrenberg (18181895) Aleksander Fredro (17911876) Stefan Florian Garczyski (18051833) Antoni Gorecki (17871861) Seweryn Goszczyski (18011876) Klementyna Hoffmanowa (17981845) Zygmunt Krasiski (18121859) Jzef Ignacy Kraszewski (18121887) Teofil Lenartowicz (18221893) Jadwiga uszczewska (18341908) Antoni Malczewski (17931826) Adam Mickiewicz (17981855) Teodor Tomasz Je (Zygmunt Mikowski) (18241915) Maurycy Mochnacki (18031834) Cyprian Kamil Norwid (18211883) Wincenty Pol (18071882) Mieczysaw Romanowski (18341863) Henryk Rzewuski (17911866) Lucjan Siemieski (18071877) Juliusz Sowacki (18091849) Wadysaw Syrokomla (18231862)

Kornel Ujejski (18231897) Maria Wirtemberska (17681854) Jzef Bohdan Zaleski (18021886)

Literatura polska - romantyzm Narcyza michowska (18191876)

Inne wane postacie epoki

Edward Dembowski (18221846) Stanisaw Kostka Potocki (17551821) Andrzej Towiaski (17991878) Kazimierz Wadysaw Wjcicki (18071879) Fryderyk Chopin (18101849) Piotr Michaowski (18001855) malarz

Popularne gatunki literackie

ballada dramat dramat romantyczny pamitnik poemat poemat dygresyjny powie poetycka powie historyczna psalm sonet

Popularne motywy
bajronizm faustyzm historia ludowo mesjanizm mistycyzm orientalizm prometeizm towianizm wallenrodyzm werteryzm winkelriedyzm

rda
"Historia literatury polskiej w zarysie" (Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978)

rda i autorzy artykuu

rda i autorzy artykuu

Literatura polska - romantyzm rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=27617988 Autorzy: Adam emanuel, Alfons6669, Alx, Amaranta, Awersowy, Bacus15, Bastian, Beno, Bukaj, Buldoer, Cathy Richards, Derski, Edk, Electron, Gregok, Hadret, Ignasiak, JadQ, Jpa3, Kamil9874, Kpjas, Krzysieqq, Laforgue, Lahcim nitup, Maikking, Marcin 90, Markotek, Mathiasrex, Mpfiz, Mzopw, Niki K, Piotrus, Pitak, RedRad, Romuald Wrblewski, Staszek Szybki Jest, Tomski, Topory, User1942, Vearthy, Vigilium, Wichren, Witoldmich, Zero, conversion script, pg223.czestochowa.sdi.tpnet.pl, 35 anonimowych edycji

rda, licencje i autorzy grafik

Plik:Adam Mickiewicz.PNG rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Adam_Mickiewicz.PNG Licencja: Public Domain Autorzy: Arek1979, Bohme, BurgererSF, Freta, Krzysiu Jarzyna, Mathiasrex, Mattes, Rocket000, Shakko, Thuresson, TwoWings, 2 anonimowych edycji Plik:Mickiewicz - rekopis Ody do mlodosci.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Mickiewicz_-_rekopis_Ody_do_mlodosci.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Krochmal, 1 anonimowych edycji Plik:Juliusz Sowacki.PNG rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Juliusz_Sowacki.PNG Licencja: Public Domain Autorzy: Anonymous plate Plik:Norwid Cyprian Kamil.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Norwid_Cyprian_Kamil.jpg Licencja: anonymous-EU Autorzy: Deadstar, Editor at Large, Ejdzej, G.dallorto, Halibutt, LMK3, Mathiasrex, 1 anonimowych edycji

Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported //creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/