VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm

rm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

GRZEGORZ MICHALSKI VBEOQ - OPTYMALNA Z PUNKTU WIDZENIA MAKSYMALIZACJI WARTOCI PRZEDSIBIORSTWA WIELKO ZAMWIENIA ZAPASW 1. Wprowadzenie Podstawowym finansowym celem zarzdzania zapasami jest z jednej strony utrzymywanie jak najniszego ich poziomu, poniewa ich posiadanie wie si z zamroeniem kapitau. Z drugiej strony, zbyt niski poziom zapasw moe negatywnie wpywa na poziom przychodw ze sprzeday poprzez zakcenia w procesie produkcji lub zwyczajny brak wyrobw gotowych w czasie, gdy znajduj si chtni do zakupu nabywcy (rozczarowani, mog zwrci si ze swoim popytem do konkurencji). Nadmierne zamroenie kapitau przyczynia si do obniania wartoci przedsibiorstwa, gdy negatywnie odbija si na poziomie przepyww pieninych. Z drugiej strony obnienie przychodw ze sprzeday take niszczy warto przedsibiorstwa w wyniku obniania przepyww pieninych. Podstawowymi modelami stosowanymi w zarzdzaniu zapasami, s modele oparte na EOQ (optymalnej wielkoci zamwienia). Problemem jednak, dla managera ukierunkowanego na maksymalizacj wartoci przedsibiorstwa jest to, e jest on skonstruowany z myl o maksymalizacji zysku (osigan przez minimalizacj kosztw zapasw) i nie koniecznie idzie w parze z maksymalizacj wartoci przedsibiorstwa. W artykule tym zostanie zaproponowane podejcie do wyznaczania VBEOQ (optymalnej z punktu widzenia maksymalizacji wartoci wielkoci zamwienia), ktre uwzgldnia jako cel, maksymalizacj wartoci przedsibiorstwa. 2. Okrelenie kapitau pracujcego netto Kapita pracujcy netto (ang. net working capital) jest czci aktyww biecych finansowan kapitaami staymi. Kapita obrotowy netto to rnica aktyww biecych i pasyww biecych lub rnica pasyww staych i aktyww staych. Jest on skutkiem braku synchronizacji midzy formalnym powstaniem przychodw ze sprzeday a rzeczywistym wpywem rodkw pieninych wynikajcym ze cignicia nalenoci oraz rozbienoci w czasie powstania kosztw, a rzeczywistym wypywem rodkw pieninych zwizanym ze spat zobowiza. Wyznacza si go na podstawie wzoru:
NWC = CA CL = AAR + AIN + C AAP

(1)

Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=997035

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

gdzie:

NWC kapita pracujcy netto, CA aktywa biece, CL pasywa

biece, AAR nalenoci, AIN zapasy, C rodki pienine i ich ekwiwalenty, AAP krtkoterminowe zobowizania. W trakcie szacowania przepyww pieninych przyrost kapitau pracujcego netto wie si z zamroeniem rodkw przeznaczonych na jego tworzenie. Jeli przyrost ten jest dodatni, oznacza to coraz wiksze zaangaowanie rodkw, co pomniejsza przepywy pienine. Wzrost poziomu produkcji pociga za sob konieczno zwikszenia zapasw, a czsto take nalenoci i rodkw pieninych. Cz tego przyrostu bdzie finansowana zobowizaniami biecymi. Reszta (uwidoczniona jako przyrost kapitau pracujcego netto) bdzie wymagaa innego rodzaju finansowania. 3. Szacowanie wartoci przedsibiorstwa Interesujce dla nas, z punktu widzenia gwnego celu zarzdzania finansami przedsibiorstwa, jest sprawdzenie, w jaki sposb zmiana poziomu zapasw wpynie na warto przedsibiorstwa. W tym celu, wykorzystany zostanie wzr, opierajcy si na zaoeniu, e warto przedsibiorstwa jest sum zdyskontowanych wolnych przepyww rodkw pieninych dla przedsibiorstwa (FCFF ang. free cash flow to firm):
V =
t =1 n

FCFFt , (1 + k )t

(2)

gdzie:

V warto przedsibiorstwa, FCFFt wolne przepywy pienine

generowane przez przedsibiorstwo w okresie t, k stopa dyskonta reprezentujca koszt kapitau finansujcego przedsibiorstwo. W liczniku prawej strony rwnania znajduj si przepywy pienine generowane przez przedsibiorstwo. S one najczciej szacowane na podstawie wzoru: FCFFt = (CRt FCWD VCt D ) (1 T ) + D NWCt gdzie: (3)

CRt przychody ze sprzeday, FCWD koszty stae bez uwzgldnienia

amortyzacji, VCt koszty zmienne w okresie t, D amortyzacja, T efektywna stopa podatkowa, NWC przyrost kapitau pracujcego netto. Zmiany w poziomie zapasw maj wpyw na poziom kapitau pracujcego netto oraz na wielko kosztw operacyjnych przedsibiorstwa.

Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=997035

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

4. Monitorowanie zapasw i proste metody monitorowania zapasw Metoda ABC (ang. ABC method) wykorzystywana jest w procesie monitorowania zapasw, umoliwia ona minimalizowanie kosztw tego procesu. Gwn jej ide jest podzielenie zapasw utrzymywanych w przedsibiorstwie na trzy grupy oznaczone jako A, B, C. Grupa A zawiera zapasy o najwikszym znaczeniu dla normalnego przedsibiorstwa, najczciej s to zapasy zwizane z najwikszymi inwestycjami lub ich niedobr wie si z bardzo duym zagroeniem dla reputacji przedsibiorstwa i kosztami. Jest to najczciej relatywnie najmniej liczna grupa zapasw w przedsibiorstwie, rwnoczenie tej grupie powica si najwicej uwagi. Grupa B to zapasy porednie. Grupa C uwzgldnia tanie lub atwe w zastpieniu zapasy. Jest to najbardziej liczna kategoria zapasw przy rwnoczenie najmniejszym ich znaczeniu. Na monitorowanie tej grupy przeznacza si najmniej czasu i najczciej dla niej wystarcza zastosowanie metody czerwonej linii lub metody dwch koszy. Metoda czerwonej linii (ang. red line method) jest prost metod wyznaczania momentu skadania zamwienia na kolejn dostaw materiaw, stosowan dla materiaw grupy C. Polega ona na tym, e materiay te, skadowane s w odpowiednim pomieszczeniu (lub pojemniku), i w miar ich zuywania obnia si ich poziom. Jeli zapas obniy si wystarczajco, odsonita zostaje czerwona linia sygnalizujca konieczno zoenia zamwienia. Z kolei metoda dwch koszy (ang. two-bin method) polega na tym, e materiay umieszczone s w dwch pojemnikach. O koniecznoci zoenia zamwienia informuje fakt wyczerpania si zapasw z jednego z nich. W trakcie realizacji zamwienia, wykorzystywane s zapasy z drugiego pojemnika (stanowicego zapas rezerwowy). Wyczerpanie zapasw z drugiego pojemnika jest kolejnym sygnaem i rwnoczenie pocztkiem korzystania z materiaw znajdujcych si w pojemniku pierwszym (ktry w midzyczasie zosta uzupeniony). W celu zarzdzania i monitorowania zapasw z grupy A, naley stosowa bardziej zoone modele, takie jak model optymalnej wielkoci zamwienia. 5. Model optymalnej wielkoci zamwienia Model optymalnej wielkoci zamwienia (ang. economic order quantity model) jest modelem zarzdzania zapasami, w ktrym przyjmuje si optymaln wielko dostawy, gwarantujc minimalizacj cakowitych kosztw zapasw.

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

Rysunek 1. Dziaanie modelu optymalnej partii zamwienia. rdo: J. G. Kalberg, K. L. Parkinson, Corporate liquidity: Management and Measurment, IRWIN, Homewood 1993, s. 538. Dziaanie tego modelu przedstawione jest na rysunku 1, a opisywany jest on przez wzory 4 i 5:
EOQ = 2 P Kz 2 P Kz = , C v Ku

(4)

gdzie:

EOQ optymalna wielko zamwienia, P roczne zapotrzebowanie

na dany rodzaj zapasw, Kz koszty tworzenia zapasw, Ku koszty utrzymania zapasw (bez kosztw utrzymania zapasu bezpieczestwa), C procentowy udzia kosztu utrzymania zapasw, v jednostkowy koszt (cena) zamwionych zapasw. Procentowy udzia kosztu utrzymania zapasw wynika z tego, e koszty utrzymania zapasw rosn proporcjonalnie do poziomu zapasw w przedsibiorstwie. Udzia ten, jest sum kosztw1: zapasw,
1

alternatywnych

(rwnych

kosztowi

kapitau

finansujcego

przedsibiorstwo), magazynowania, przeadunku i transportu wewntrzzakadowego ubezpieczenia, psucia si.

M. Sierpiska, D. Wdzki, Zarzdzanie pynnoci finansow w przedsibiorstwie, WN PWN, Warszawa

2002, s. 112.

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

Wynika std, e procentowy udzia kosztu utrzymania zapasw jest zazwyczaj wyszy ni alternatywny koszt z zamroenia kapitau wynikajcy z kosztu kapitau finansujcego przedsibiorstwo.

TCI = gdzie:

P Q K z + + zb v C , Q 2

(5)

TCI cakowite koszty zapasw, Q wielko partii dostawy, zb

poziom zapasu bezpieczestwa.

Przykad 1.

Naley

wyznaczy

optymaln

wielko

zamwienia

dla

przedsibiorstwa Alfa na podstawowy surowiec do produkcji, cakowite koszty zapasw oraz zapas alarmowy, jeli wiadomo, e przecitny okres realizacji zamwie wynosi 3 dni, roczne zapotrzebowanie na ten surowiec to 220 000 kg, koszty zamawiania wynosz 31 z, a cena 1 kg to 2 z przy procentowym udziale kosztu utrzymania zapasw rwnym 25%. Efektywna stopa opodatkowania przedsibiorstwa Alfa wynosi 20%. Koszt kapitau sucego do finansowania przedsibiorstwa wynosi 15%. Poziom zapasu bezpieczestwa ustalony zosta na poziomie 300 kg a wspczynnik bezpieczestwa wynosi zero. Jaki wpyw na warto przedsibiorstwa miaoby zamawianie w partiach po 6 000 kg lub w partiach po 5 000 kg? Pierwszym krokiem jest wyznaczenie optymalnej wielkoci zamwienia:
EOQ = 2 220 000 31 = 5 223 kg. 0,25 2

Wynika std, e bdzie: N= 220 000 = 42,12 43 dostawy w cigu roku, natomiast przecitny stan zapasw 5 223

(istotny do szacowania NWC wykorzystywanego do szacowania przepyww pieninych) wyniesie:

5 223 + 300 = 2 912 kg; co odpowiada: 2 2 912 2 = 5 824 z zamroonym w zapasach surowca do produkcji, ktrego dotyczy ten przykad. Cakowite koszty zapasw wyznaczane s w oparciu o wzr 5 i wynosz:
TCI = 220 000 5 223 31 + + 300 2 0,25 = 2 762 z. 5 223 2

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

Zapas alarmowy obliczany na podstawie wzoru 6 to:

AI =

220 000 3 + 0 s 2 + 300 = 2 133 kg. 360

Nastpnie sprawdzimy, jak ksztatowayby si koszty utrzymywania zapasw oraz poziom zapasw, jeli waciciel przedsibiorstwa Alfa zdecydowaby si na zakup surowca w partiach po 6 000 kg, lub po 5 000 kg.
TCI 6000 = TCI 5000 = 220 000 6 000 31 + + 300 2 0,25 = 2 787 z, 6 000 2 220 000 5 000 31 + + 300 2 0,25 = 2 764 z. 5 000 2

Jak wida w obu przypadkach cakowite koszty zapasw s wiksze. Do sprawdzenia wpywu odchyle zamwie od optymalnego poziomu na rynkow warto przedsibiorstwa, naley oszacowa wielko przyrostu kosztw: TCI 6000 = 2 787 2 762 = 25 z; TCI 5000 = 2 764 2 762 = 2 z. Kolejnym krokiem jest oszacowanie zaangaowania kapitau przedsibiorstwa w zapasy surowca:
6 000 AIN 6000 = 2 + 300 = 6 600 z, 2 5 000 AIN 5000 = 2 + 300 = 5 600 z. 2 Jak wida w pierwszym przypadku zaangaowanie kapitau w zapasy surowca jest wiksze, natomiast w drugim przypadku jest mniejsze. Do sprawdzenia wpywu odchyle zamwie od optymalnego poziomu na rynkow warto przedsibiorstwa, naley oszacowa wielko przyrostu rodkw zamroonych w zapasach: AIN 6000 = 6 600 5 824 = 776 z, AIN 5000 = 5 600 5 824 = 224 z. Nastpnie szacujemy wpyw obu zmian na warto przedsibiorstwa Alfa. Na podstawie wzoru 3: FCFFt = (CRt FCWD VCt D ) (1 T ) + D NWCt , mona stwierdzi, e na przepywy pienine w sposb trway oddziauje zmiana kosztw. Jak wida jest ona skorygowana o tarcz podatkow (1 T). Z kolei jednorazowo

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

zostanie uwzgldniona zmiana poziomu zapasw, ktra jest w tym przypadku rwna zmianie kapitau pracujcego netto

NWC = AIN.
Biorc powysze informacje pod uwag, szacujemy przyrost wartoci przedsibiorstwa dla partii dostawy rwnej 6 000 kg i 5 000 kg: V6000 = 776 V5000 = 224 25 (1 0,2 ) = 909,33 z, 0,15

2 (1 0,2) = 213,33 z. 0,15

Jak wida w drugim przypadku warto przedsibiorstwa wzrosa. Oznacza to, e model EOQ jest modelem nie wyznaczajcym optymalnej wielko dostawy z punktu widzenia maksymalizacji bogactwa wacicieli. Minimalizuje on koszty cakowite zapasw, jednake nie jest to wielko dostawy maksymalizujca warto przedsibiorstwa. Z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa, przy zaoeniu nieskoczonego horyzontu oddziaywania zmiany w strategii zarzdzania zapasami, naleaoby wyznacza parti dostawy na podstawie wzoru 7: VBEOQ = gdzie: 2 (1 T ) K Z P v (k + C (1 T )) (7)

k koszt kapitau finansujcego przedsibiorstwo, VBEOQ optymalna

z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko jednego zamwienia. Dla przedsibiorstwa Alfa, tak wyznaczona wielko jednego zamwienia wynosi: VBEOQ = 2 (1 0,2) 31 220 000 = 3 948,24 3 948 kg. 2 (0,15 + 0,25 (1 0,2 ))

Dokonanie oblicze dla zamwie wielkoci 3 948 kg pokae, i jest to w istocie najbardziej korzystny z punktu widzenia gwnego celu zarzdzania finansami przedsibiorstwa poziom zamwie:
TCI 3948 = 220 000 3 948 31 + + 300 2 0,25 = 2 864,46 z; 3 948 2

TCI 3948 = 2 864,46 2 762 = 102,46 z; 3 948 AIN 3948 = 2 + 300 = 4 548 z, 2 AIN 3948 = 4 548 5 824 = 1 276 z,

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

V3948 = 1 276

102,46 (1 0,2) = 729,55 z. 0,15

Jak wida, przyrost wartoci przedsibiorstwa wynosi 729,55 z w porwnaniu z wielkoci zamwienia na poziomie EOQ. Porwnanie przyrostu wartoci przedsibiorstwa w przypadku zamwie wielkoci 3900 kg oraz 4000 kg, poka, e model VBEOQ wie si z najwikszym przyrostem wartoci przedsibiorstwa.
TCI 3900 = TCI 4000 = 220 000 3 900 31 + + 300 2 0,25 = 2 873,72 z; 3 900 2 220 000 4 000 31 + + 300 2 0,25 = 2 855 z; 4 000 2

TCI 3900 = 2 873,72 2 762 = 111,72 z; TCI 4000 = 2 855 2 762 = 93 z; 3 900 AIN 3900 = 2 + 300 = 4 500 z, 2 4 000 AIN 4000 = 2 + 300 = 4 600 z, 2 AIN 3900 = 4 500 5 824 = 1 324 z, AIN 4000 = 4 600 5 824 = 1 224 z, V3900 = 1 324 V4000 = 1 224 111,72 (1 0,2) = 728,16 z. 0,15 93 (1 0,2) = 728 z. 0,15

Obie wielkoci przyrostu wartoci przedsibiorstwa s nisze od tej, jak zapowiada przyrost wartoci przedsibiorstwa wyznaczony dla zamwie wielkoci VBEOQ. W powyszym przykadzie, zostao zaoone, e efekty zmian w strategii zamwie skadanych przez przedsibiorstwo bd oddziaywa w nieznanym dugim horyzoncie czasowym (czyli z zaoenia nieskoczenie dugo). Jednake nie zawsze jest to zaoenie prawidowe. Niekiedy znany jest krtszy horyzont oddziaywa (np. wynikajcy z planw przedsibiorstwa lub ze znanych ogranicze prawnych, technologicznych lub innych). W takim ujciu, naleaoby wyznacza parti dostawy na podstawie wzoru 8:

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

VBEOQ =

(1 + k )n v k + C (1 T ) n (1 + k ) 1 n prognozowany czas funkcjonowania

2 (1 T ) K Z P

(8)

gdzie:

przedsibiorstwa

dotychczasowy sposb, k koszt kapitau finansujcego przedsibiorstwo, VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko jednego zamwienia.
6. Podsumowanie

Tradycyjnie stosowany model optymalizacji wielkoci zamwienia EOQ, proponuje rozwizanie skupiajce si na zminimalizowaniu kosztw cakowitych utrzymywania zapasw. Takie podejcie nie jest jednak najbardziej korzystne z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa. W artykule mielimy okazj zastanowi si nad przydatnoci modyfikacji modelu EOQ, uwzgldniajcej maksymalizacj wartoci przedsibiorstwa. Przedstawione obliczenia wykazay, e model EOQ sugeruje wiksze wielkoci zamwie ni wynikaoby to z interesw wacicieli przedsibiorstwa.
Literatura

[1] Michalski G., Leksykon zarzdzania finansami, CHBeck, Warszawa 2004. [2] Michalski G., Podstawy zarzdzania finansami przedsibiorstwa, WSZ Edukacja, Wrocaw 2003. [3] Piotrowska M., Finanse spek. Krtkoterminowe decyzje finansowe, Wydawnictwo AE, Wrocaw 1997. [4] Pluta W., Planowanie finansowe w przedsibiorstwie, PWE, Warszawa 2003. [5] Sartoris W., Hill N., A Generalized Cash Flow Approach to Short-Term Financial Decisions, [w:] Pogue A., Cash and Working Capital Management, The Journal of Finance, May 1983, s. 349-360. [6] Sierpiska M., Wdzki D., Zarzdzanie pynnoci finansow w przedsibiorstwie, WN PWN Warszawa.
Streszczenie

Podstawowym celem finansowym dziaania przedsibiorstwa jest maksymalizacja bogactwa jego wacicieli. Zarzdzanie zapasami powinno take przyczynia si do realizacji

VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartoci przedsibiorstwa wielko zamwienia zapasw (VBEOQ optimal in view of maximization of firm value inventory quantity order, in Polish), [in:] E. Urbaczyk [red.], Strategie wzrostu wartoci przedsibiorstwa, Wydzia Nauk Ekonomicznych i Zarzdzania Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2007, ISBN: 978-83-60585-04-7, p. 523-531

tego celu. W artykule omwiono modyfikacj modelu EOQ, uwzgldniajc gwny finansowy cel zarzdzania przedsibiorstwem.
Summary VALUE BASED ECONOMIC ORDER QUANTITY

Maximization of wealth of his owners is the basic financial aim in management of enterprise. Inventory management must contribute to realization this aim. Article presents value based EOQ model modification.