You are on page 1of 56

Wojciech Eichelberger Jak wychowa szczliwe dzieci w rozmowie z Ann Mieszczanek Agencja Wydawnicza TU Warszawa 2000

Dedykujemy t rozmow Wszystkim dzieciom, a szczeglnie tym, Ktre s rodzicami siebie nie wyczajc Wojciech Eichelberger Anna Mieszczanek

Gdybymy naprawd kochali nasze dzieci, na wiecie nie byoby wojen Jiddu Krishnamurti

Rozdzia pierwszy - O przewadze skrtu nad gadulstwem

- Czy wiesz jak to zrobi? Jak wychowa szczliwe dzieci?

- eby wychowa szczliwe dzieci, samemu trzeba by szczliwym. To mogaby by caa odpowied. -Wtedy nie byoby ksiki
-Mogoby nie by. Cho mona zastanawia si nad tym , jak to zrobi, eby

samemu by szczliwym, i co to znaczy. - Zastanwmy si wic nad tym. Zastanwmy si te nad sowami, ktrych uywamy. Co to
znaczy wychowywa, co to znaczy szczliwe, co to znaczy dziecko ?

Rozdzia drugi Zauway dziecko


- Wychowanie dziecka- w sensie psychologicznym wcale nie zaczyna si od dziaa, podejmowanych wobec tej nowej osoby, ktra wanie pojawia si w naszej rodzinie. Wychowanie naszego dziecka zaczo si dawno, dawno temu. Tak dawno, jak dawno temu zacza si historia naszej rodziny. Sposb wychowywania dzieci by w tej rodzinie przekazywany przez lata, z pokolenia na pokolenie. Dlatego to, jak sami wychowujemy nasze dzieci, zaley w ogromnej mierze od tego, jak nas wychowywano i w jaki sposb przetrwao to w naszej pamici, naszym dowiadczeniu. Gdy wic zabieramy si do wychowywania dzieci, najpierw musimy w sobie odkry to, co psychologowie nazywaj naszym wewntrznym dzieckiem. Musimy je odkry, odchucha, zatroszczy si o nie. Jeli tego nie zrobimy, nieuchronnie bdziemy przenosi na dzieci wasne dowiadczenia z dziecistwa. Innymi sowy bdziemy traktowa nasze dzieci tak samo, jak nas traktowano. Nawet jeli nasze intencje bd zupenie inne. Bardzo czsto ludzie mwi: zrobi wszystko, eby moje dzieci nie zaznay tego, co byo moim udziaem. Na przykad jeli dzisiejszy ojciec czy matka byli jako dzieci zaniedbywali, opuszczeni przez rodzicw- bardzo chc o wasne dzieci dba , nie odstpuj ich na chwile, chroni je. Wydaje im si , e si o te dzieci troszcz, e ich nie zaniedbuj, nie opuszczaj. A w istocie funduj im takie samo dowiadczenie, jak ich wasne. Sami jako dzieci nie dowiadczyli prawdziwej troski i to, co teraz prbuj da dziecku, te nie jest troska, cho tak bardzo si staraj. W psychologicznym sensie ich dziecko jest tak samo opuszczone, jak oni kiedy.
- Bo ci rodzice nie umiej naprawd zobaczy swojego dziecka ? - Nie mog, nie umiej zobaczy jego prawdziwych potrzeb. Nie umiej zobaczy

w swoim dziecku tego wszystkiego, czego i w nich kiedy nie zobaczono. Ich nadmierna nadopiekuczo, a co za tym idzie i nadmierna kontrola sprawiaj, e dziecko jest psychologicznie w takie samej sytuacji, jak oni kiedy Jest ignorowane, nie ma w rodzicach oparcia, nie ma przestrzeni do ycia i rozwoju. Jest wychowywane zgodnie z teoretycznym, wymylonym projektem, ktry tylko w mniemaniu rodzicw stanowi przeciwiestwo tego, czego sami w dziecistwie dowiadczyli. -Nieatwo przyj recept , ktr proponujesz . Bo jak to myli ojciec czy matka nie
wystarczy , e si staram? e czytam mdre ksiki? e powicam na to tyle czasu ? Jeszcze do tego wszystkiego mam si zaj wasnym dziecistwem, wasnym rodkiem ? Po co ?

-Wanie po to, eby to, co chc da mojemu dziecku, byo zakorzenione w moich dowiadczeniach. eby nie wynikao tylko z teoretycznego projektu. W tym, co sami przeylimy, czegomy dowiadczyli, co mamy w kociach, tkwi ogromna sia. Wiedza czerpana z najlepszych ksiek moe tylko w niewielkim stopniu zmodyfikowa si naszego wasnego dowiadczenia.
- Znam wiele osb, ktre bd si upiera, e wystarczy rne rzeczy wiedzie, wystarczy uywa gowy, eby dobrze wychowa dziecko. Bez grzebania si we wasnych, zwykle niezbyt przyjemnych dowiadczeniach.

- Wielu z nas nie chce uwierzy, e naprawd mamy podwiadomo i niewiadomo. I e to, co przeywamy jako wiadom cz nas samych, jest tylko czubkiem gry lodowej. Nie chcemy uwierzy, e pki nie zajmiemy si poszerzaniem pola wasnej wiadomoci tak, by obszary podwiadome i niewiadome byy uwiadamiane, wczane w obrb tego, co moemy zrozumie naszym yciem kieruj z ukrycia siy zupenie nam nie znane. Dlatego tak wane jest przypomnienie sobie i wczenie w obrb naszego dorosego dowiadczenia tego, co przydarzyo nam si w dziecistwie, a o czym prbowalimy - czsto skutecznie - zapomnie.
-Bo schemat jest taki : jacy tam jestemy w dziecistwie, rodzice jako na nas reaguj i najczciej s to dla nas dowiadczenia trudne. Mao kto ma przyjemne, spokojne dziecistwo raczej syszymy nie rb, nie rb , nie wa, nie skacz, nie garb si.. To budzi w nas zo, al. Ale bardzo chcemy kocha rodzicw, wic bronimy si przed przykrymi uczuciami. Spychamy te uczucia w gb nas samych. Czy wanie z takich zepchnitych w gb uczu utkany jest obraz tego, co nazywa si wewntrznym dzieckiem. Czy to wanie dziecko nosimy w sobie ju jako doroli?

- To , o czym mwisz, to ju wewntrzne dziecko uksztatowane przez dorosych. Jak mwi psychologowie represjonowane. I tutaj dotykamy podstawowej kwestii : wiatopogldowego zaoenia dotyczcego natury ludzkiej, a wic i natury dziecka. Istnieje tradycja konserwatywna , w obrbie psychoterapii najpeniej chyba wyraana przez ortodoksyjn freudowsk psychoanaliz , stwierdzajc w duym skrcie e natura tego dziecka jest podejrzana. Dziecko to co gronego, co trzeba socjalizowa i trzyma w ryzach, bo inaczej nie bdzie z czowieka adnego poytku dla spoecznoci. Ale istnieje biegunowo inna koncepcja. Wedug niej natura dziecka jest z gruntu dobra. Wszystkie kopoty i cierpienia, ktre pojawiaj si w yciu czowieka, wynikaj z faktu, e dziecku nie daje si y. e przystosowuje si je do spoecznoci w nadmierny, niemdry sposb, opierajc si na braku zaufania, podejrzliwoci, posugujc si represyjnym systemem pedagogicznym. Czego uczy si dziecko, ktre wci czuje brak zaufania, podejrzliwo w zasadniczych kwestiach? Podwiadomie uczy si lku przed samym sobie, uczy
5

si nie ufa sobie, staje si wobec siebie podejrzliwe, brak mu wiary w to, co jest podstawowym, instynktownym wyposaeniem. Uczy si podejrzliwoci wobec gwnego rda siy w swoim yciu. Wie, e co w nim jest i e jest to silne, a jednoczenie uczy si e jest to podejrzane i ze. Musi y w cigym wewntrznym konflikcie, w stanie wewntrznego rozdarcia. I jake takie dziecko moe by szczliwym czowiekiem?
- A jeli powiesz czowiekowi wychowanemu w naszej kulturze, e yje po to, by by szczliwym w gbi ducha nie przyjmie tego . A jeli przyjmie, zaraz wpadnie w sida konfliktu wewntrznego. Bo wartoci akceptowane w naszej kulturze to altruizm, przeciwstawiony ostro egoizmowi, to suba innym, patriotyzm. By szczliwym to okropnie podejrzane. I tak wartoci podtrzymujc nasza kulturze zamykaj nas w kole lku, braku zaufania, podejrzliwoci wobec tego, co naturalne.

- Myl , e najwikszym szczciem dla czowieka jest poczu si wolnym. W duym skrcie mona powiedzie , e s co najmniej dwie zasadniczo rne drogi prowadzce do tego celu. Wedug pierwszej, czowiek wolny to taki, ktry okiezna, podporzdkowuje swojej woli, ca instynktown , popdow, intuicyjn stron siebie. Procedura ta zakada wewntrzny konflikt, walk z samym sob. Kocowy efekt nosi znamiona wyparcia i odcicia si od tego, co w nas ywe i spontaniczne. Ludzie, ktrzy wybieraj t drog, czsto sprawiaj wraenie zgorzkniaych i dogmatycznych. Wedug drugiej koncepcji, czowiek wolny to ten, ktry w peni pozna instynktowny, popdowy aspekt swojej natury , potrafi go zasymilowa, wczy w obrb wasnego dowiadczenia i uywa we wasnym yciu. Potrafi na przykad w peni dowiadczy wciekoci poczu, jak wypenia mu ramiona, barki brzuch. I jest w stanie energi tego uczucia pomieci w sobie i zdecydowa, czy da jej wyraz, i w jaki sposb. To samo dotyczy przeywania rozpaczy, radoci czy wasnej seksualnoci. Taki czowiek nie boi si swoich uczu, nie boi si siebie. Nie podejrzewa wci siebie samego o najgorsze. Takie rozumienie wolnoci zaowocowao w psychologii tym, co zyskao nazw psychologii humanistycznej. Humanistycznej, bo uwalniajcej czowieka od podejrze i walki z samym sob. Sprawa , o ktrej mwimy, ma jednak nie tylko wymiar psychologiczny, ale te religijny. Odzwierciedla kontrowersje midzy bardzo popularn wykadni chrzecijask a buddyzmem. Buddyzm opiera si na zaoeniu, e natura czowieka jest doskonaa, pena i dobra, e nie wymaga adnej obrbki, lecz przeciwnie uwolnienia, odkrycia, przebudzenia. Taka koncepcja jest mi bliska.
- Ale ta dobra, doskonaa natura przynosi te wiatu wiele za , okruciestwa, cierpienia.

- Szalestwo tego wiata to szalestwo nas samych. To trudne wyzwanie moralne, intelektualne i duchowe, ktre kae si zastanowi nad tym, czy przypadkiem najbardziej uczszczana droga ku wyzwoleniu nie prowadzi na manowce.
- Wielu ludzi pomyli w tym miejscu Zastanowi si ? Zgoda. Ale w tym szalestwie, wrd tego okruciestwa by szczliwym? Dlaczego?

- Na szczcie nawet jeden prawdziwie wolny czowiek moe sta si dla wielu wiadectwem tego, jak bardzo zbdzili i e istnieje droga.
- No, a mier? Czy wypada by szczliwym skoro ona jest ?

- W naszym potocznym rozumieniu wiata, ktre jest skaone dualizmem, wszystko musi zosta podzielone : ycie i mier , ja i nie ja , dobre i ze. Dopki nie przekroczymy tej dualistycznej perspektywy, zrozumienie tego , czym jest ycie , a tym samym czym jest mier ? wydaje si niemoliwe.
-Z tej perspektywy: kiedy umiera kto mi bliski, nie powinnam by smutna, nie powinnam cierpie?

- Gdy kto odchodzi, smutek jest zrozumiay. To ludzki odruch, zwizany z utrat kogo, z kim nas co wizao, z kim przeywalimy dobre i ze chwile, kto nas chroni, by blisko nas.. To jest zrozumiae i nie trzeba go przekracza. - Wic co ? - mier , szczeglnie gdy dotyczy kogo bliskiego, konfrontuje nas z niezrozumia i przeraajc nieuchronnoci wasnej mierci, z problemem przemijania. Dlaczego si urodziem i dlaczego umr ? To s pytania, ktre staj przed nami w takiej sytuacji. Na og uciekamy przed nimi, mimo e istniej. Od tysicleci istniej sposoby na to, aby si nimi zaj. Wszystkie powane praktyki duchowe su rozwizaniu tego problemu. Propozycje s rne i moemy wybra tak, ktra nam najbardziej odpowiada. Bywa tak, e wystarcza nam droga, ktra budzi wiar i nadziej. Bywa tak, e chcemy znale rozwizanie ostateczne i wtedy podamy strom i prost ciek, ktra nie wiedzie czemu nosi podejrzan nazw mistycyzmu.
- Nasz strach przed mierci musi way na naszych zachowaniach wobec dzieci. Bo pki nie znamy rozwizania, pki nie uda nam si tego strachu przekroczy, wszelkie nasze dziaania take wobec dzieci s w pewien sposb skaone.

- W naszych dziaaniach czsto przejawia si panika, ktrej rda nie jestemy wiadomi, a ktra wynika wanie z lku przed przemijaniem.

- Nadopiekucze postawy rodzicw wobec dzieci maj swoje bardzo konkretne rda, ale
rdem podstawowym jest ten najwaniejszy lk : przed mierci. Dziecku co si moe sta, wic ja musz je nieustannie ochrania, a jak bd ochrania to ochroni . Tak ? - Powtrz to jeszcze raz : jeli chcemy pomc naszym dzieciom, pommy sobie.

w przeciwnym razie ycie dzieci stanie si terenem zastpczej rozgrywki, zastpczym polem bitwy z naszym wasnym lkiem, z naszymi nie rozwizanymi problemami. Z tym wszystkim, co jest w nas niewiadome, wyparte, za co nie jestemy w stanie wzi odpowiedzialnoci w swoim yciu. - Czy mylisz , e po tym, co powiedzielimy, mona si mniej ba odkrywania w sobie
wewntrznego dziecka ? Bo to, e si w ogle boimy, jest naturalne nie znamy go przecie.

- Moe tak. Ale powiedzmy jeszcze wyranie : wewntrzne dziecko to metafora. To nie dziewczynka w krtkiej sukience z warkoczykami, to nie chopiec w krtkich spodenkach. Wewntrzne dziecko jest tym wszystkim w nas , co wie si z naturalna popdliwoci czowieka, ze spontanicznym, naturalnym wyraaniem uczu, potrzeb. Wewntrzne dziecko wie si z umiejtnoci przeywania wszystkiego radoci czy lku w sposb spontaniczny, gboki, naturalny. Wewntrzne dziecko jest tym w nas, co czy si ze zmysowoci, seksualnoci ale i z umiejtnoci stanowienia o sobie, stawiania granic, mwienia tak i nie. Wewntrzne dziecko jest take tym wszystkim, co wie si ze wieoci i bezporednioci dowiadczania. Z intuicj i z intuicyjnym systemem wartoci, ktry preferuje zawsze bycie tu i teraz, a nie kiedy, potem, przedtem. Dla wewntrznego dziecka wane jest to, co jest teraz , co si teraz dzieje. Wewntrzne dziecko wie, e najwaniejsza na wiecie jest mio, wolno i prawda.
- Skd ono to wie ? I dlaczego ty jeste tego taki pewien ?

- Wszystkie dzieci instynktownie reaguj rozpacz, oporem i gniewem wtedy, gdy doroli swym zachowaniem kwestionuj te wartoci.
- Mwisz teraz o maych dzieciach, czy o tych dorosych osobach, z ktrymi pracujesz od wielu lat i ktrym pomagasz podczas terapii dotrze do wewntrznego dziecka w sobie ?

- Mwi o jednych i o drugich. Spotykam wiele osb, ktre nigdy w yciu nie zaznay mioci i wolnoci. Zawsze towarzyszy temu rozpacz. Czsto zadawaem im pytanie : Skoro nigdy tego nie zaznae, to skd rozpacz ? Skd wiesz , za czym tsknisz ?. Odpowied bya zawsze prosta Po prostu wiem. Wiem, e to nie powinno tak by. Wiem, czuje, e staa mi si wielka krzywda, e obrabowano mnie z moich przyrodzonych

praw. Z prawa bycia kochanym, prawa do kochania, prawa do wolnoci i prawdy. -Czy twoje wieloletnie dowiadczenie terapeutyczne mona podsumowa tak wanie : cierpimy
przede wszystkim dlatego, e nie dostajemy od swoich rodzicw mioci, wolnoci i prawdy ? -Tak. Wynika to z podstawowego zaoenia naszej kultury- e dziecko jest czym

podejrzanym. Kto, kto jest podejrzany, a wic w gruncie rzeczy zy, nie zasuguje na traktowanie w duchu prawdy, mioci i wolnoci. Nasza instynktowna rodzicielska mio jest niewiadomie filtrowana przez podstawowy aksjomat o podejrzanej naturze czowieka.. I tak to si przenosi z pokolenia na pokolenie, poniewa kady z nas , rodzicw, te by w dziecistwie takim podejrzanym osobnikiem. Bdne koo. Pojawia si wic pytanie, jak to bdne koo przerwa ? I tu wracamy do pocztku naszej rozmowy, do tego, eby z ca czuoci i trosk, na jak nas sta , zaj si naszym wewntrznym dzieckiem. Znale okolicznoci, sytuacje, dziki ktrej sami bdziemy mogli zaatwi t spraw. Da wasnemu wewntrznemu dziecku to , czego nie miao okazji dosta od swojego otoczenia, gdy byo dzieckiem.
- Mwisz zrobi to dla siebie i brzmi to krtko, prosto. Ale oboje wiemy, e po pierwsze czasem jest to dugi proces, a po drugie- nie zawsze da si to zrobi w samotnoci. Potrzebny jest terapeuta lub grupa terapeutyczna czyli grupa ludzi, ktrzy spotykaj si po to, aby dzieli si swoimi trudnymi dowiadczeniami i pomaga sobie w rozumieniu i przekraczaniu ogranicze, bdcych rezultatem tych dowiadcze. Czsto do terapeuty jest za daleko, czsto brakuje nam pienidzy. Czy jest jaki bezpieczny sposb, by zaj si tym w samotnoci, samemu ?

-To rzeczywicie trudne i zaley przede wszystkim od tego, jak bardzo nasze wewntrzne dziecko byo przez dorosych ograniczane.
- Moe jednak sprbuj podsun jaki sposb, by czytelnik tej ksiki zobaczy w sobie t dziewczynk z warkoczykami czy chopca w krtkich spodenkach, eby mg wykona jaki wewntrzny ruch w stron tej osoby, jeli ma na to ochot. Zdaje si , ze jestem teraz troch nadopiekucza pewnie dlatego, e nie dowiadczyam kiedy prawdziwej troski i bardzo bym chciaa zadba o to, eby nasz czytelnik nie wystraszy si, nie rzuci tej ksiki do kta. Wic czy moesz zaproponowa co, co byoby bezpiecznym pocztkiem drogi ?

- Ten wewntrzny ruch nie musi by niczym skomplikowanym. Mona na przykad sprbowa zda sobie spraw z ogranicze zwizanych z wyraaniem uczu. Zada sobie pytanie Czy ja potrafi si mia , czy potrafi krzycze, szale z radoci, czy potrafi naprawd paka , tak jak pacz dzieci bez zahamowa, bez poykania paczu ? Czy potrafi wyraa mio i ciepe uczucia, tak jak to robi dzieci ? Czy potrafi , tak jak dzieci, ufnie odda si jakiej sytuacji albo ufnie przytuli si do kogo ?

- Moja modsza crka wchodzi czasem o pokoju w ktrym ja co robie, i z nieprawdopodobn radoci mwi do mnie: jestem. Mnie by do gowy nie przyszo przyj tak do kogo i obwieci to z tak naturalnoci.

- Sprbuj si od niej tego nauczy. A wracajc do naszych pyta : jeli na ktre z nich odpowiemy : Ja nie potrafi, bo mi tego nie wolno, bo si boj, bo to jest niewyobraalne, niekulturalne czy jeszcze inne, bo tak si nie robi, to wszystkie te odpowiedzi wskazuj , e jaki wany aspekt naszego wewntrznego dziecka zosta w przeszoci mocno ograniczony. Mona te zacz przygldanie si naszemu wewntrznemu dziecku od innej strony. Mona spojrze na swoje autodestrukcyjne przyzwyczajenia i zada sobie pytanie : Czy ja w ogle umiem troszczy si o siebie i jak ja si o siebie troszcz ? Czy potrafi tak organizowa sobie ycie, ebym mg spa, odpoczywa, kiedy jestem zmczony ? Czy mam czas , eby poby na wieym powietrzu ? Czy mama czas, eby troch pobiega, pogra w co, porobi gupstwa ? Czy mam czas eby poby z ludmi, ktrzy mnie kochaj? Czy potrafi zadba o swoje poywienie i o to aby si nie tru na przykad nikotyn czy alkoholem ? Kiedy zadamy sobie takie lub podobne pytania, z reguy okazuje si , e nasze wewntrzne dziecko jest bardzo zaniedbane.
-A ten, kto stawia pytania, czsto zaczyna paka? -Czasami tak. Dochodz do gosu uczucia, ktre przeywalimy w dziecistwie.

Rozpacz zdrady, zaniedbania, odrzucenia, upokorzenia. -Wic gdyby kto paka, odpowiadajc sobie na te pytania, to dobrze ? - Tak, bo dociera do zrozpaczonego dziecka w sobie, odbiera pierwszy wany sygna, e to dziecko wci jest i czego potrzebuje. e trzeba si nim zaj, wysucha go , powici mu troch czasu. Zauway je.

10

Rozdzia trzeci Posucha dziecka - Znam wiele dorosych osb, ktre zaczynaj zdawa sobie spraw z frustracji, jak wci przeywaj. Frustracji zwizanej z tym, e w ich odczuciu nikt z otoczenia nie potrafi trafnie odczyta ani uwzgldni ich potrzeb, nie traktuje ich powanie. Czuj, e s traktowani jak przedmioty, e otaczajcy ludzie realizuj wasn koncepcj uszczliwiania ich, lepi i gusi na ich potrzeby. Gdy kada z tych osb zapyta : A jak to byo w twoim dziecistwie ?, odpowiadaj: Byo dokadnie tak samo . Traktowano mnie jak przedmiot, byem kompletnie osamotniony, niezauwaany, ubierany za ciepo, czesany nie tak, zmuszany do jedzenia za duo i akurat tego, czego nie lubiem je. Byem obiektem nieustannej manipulacji, uprzedmiotowienia w imi najszlachetniejszych intencji moich rodzicw . -.ktrzy chcieli oczywicie wychowa miego i grzecznego chopczyka czy
dziewczynk -i ktrym si wydawao si, e robi co, co ich dziecku bdzie najlepiej

suyo. Przekonanym, e si o nie troszcz. Z trosk o dzieci jest tak, jak z uprawianiem ogrodw. S ogrody angielskie, fantastycznie naturalne. Ogrodnicy robi wszystko, by wesprze roliny i pozwoli im rozwin cay naturalny potencja. Staraj si jak najmniej przeszkadza. Ale s te ogrody francuskie. Ogrodnicy z tej szkoy uwaaj , e przyrod najlepiej jest przycisn, wyrwnywa, geometryzowa, dostosowywa do obowizujcej koncepcji estetycznej. Wikszo z nas ma dziecice dowiadczenie francuskiego ogrodu. - Dlaczego jednak tak si dzieje , e jedni potrafi si temu w pewnym momencie
przeciwstawi, a innym si to nie udaje i wci yj sfrustrowani ? - W dorosym yciu powielamy frustrujc sytuacj z dziecistwa. cieramy si z

otoczeniem, prbujemy stawia granice, informowa o swoich potrzebach i wci nam nie wychodzi. Podwiadomie dobieramy sobie otoczenie w taki sposb, by si nie mogo uda. Dlaczego ? Bo w tej frustracji czujemy si swojsko. Odtwarzamy swoje znane pieko, bo wiemy z nim nasze poczucie tosamoci i wiemy jak si w nim porusza. Cierpimy jak potpiecy, ale trzymamy si tego pieka jak pijany potu, woajc jednoczenie o pomoc ! A dlaczego jedni przekraczaj ten schemat, za inni nie ? To zaley od stopnia upokorzenia i zanegowania naszego wewntrznego dziecka. Jeli upokorzenia i zanegowania jest bardzo wiele, to psychologiczn odpowiedzi na
11

ten stan rzeczy bywa zazwyczaj jaka forma depresji. Tak czsto pojawiajce si w yciu uczucie dojmujcego smutku i lku to sposb przejawiania si, dochodzenia do gosu zranionego dziecka wewntrznego dziecka. Trudno jest si z tego podnie , cho prbujemy na zasadzie samozaparcia, si woli. Czasem udaje si zrobi bardzo duo, by pokaza wiatu, e jestemy wiele warci. Udaje si zanegowa to trudne dziedzictwo. Ale negujc to dziedzictwo, jeszcze bardziej oddzielamy si od siebie i yjemy w imi faszywej tosamoci.
- Tej narzuconej przez rodzicw ? Do tego musimy pasowa ? Do tego si wspina?

- Narzuconej porednio, przez niespenienie dziecicej potrzeby bycia wanym i kochanym. Gdy te, niespenione potrzeby dochodz do gosu w naszym dorosym yciu, owocuj z reguy ogromnymi ambicjami bycia tym najlepszym lub tym najgorszym. W kadym razie szczeglnym i wybitnym czsto kosztem wszystkiego i wszystkich naokoo. To prowadzi na niebezpieczne manowce przywizania do wadzy, kariery, bogactwa i ideologicznego fundamentalizmu. Std prosta droga do wojny. To ten mechanizm kryje si za lakonicznym stwierdzeniem Krihnamurtiego, cytowanym na pocztku. Z drugiej strony ten sam gd mioci odpowiada za tak powszechne naduywanie ciaa w subie naszej faszywej wiadomoci. Std bior swj pocztek epidemiczne choroby zwane cywilizacyjnymi choby zaway, choroby ukadu krenia.
- Ale s te osoby, ktrych historie budz groz :wydaje si , e nie sposb byo tego wszystkiego przey w zdrowy sposb- a im si udao. Co takiego musiao zdarzy si po drodze, eby mogli wywin si z side jakie zastawili na nich rodzice ?

- Musieli kiedy choby na mgnienie oka spotka czowieka, ktry da im to, czego wszyscy najbardziej potrzebujemy. Czowieka, ktry dobrym sowem lub samym swoim sposobem bycia przekaza im ten najbardziej oczekiwany komunikat: Jeste w porzdku, nie bj si, zaufaj sobie, tak jak ja ci ufam.
- Moe warto dla siebie samego taki komunikat sformuowa i powtarza go. Zdanie, ktrego tak bardzo nam w dziecistwie brakowao.

12

Rozdzia czwarty Da dziecku nadziej.

- Kiedy znajdzie si w yciu czowieka cho jedna osoba, ktra przekae ten najwaniejszy komunikat, to jest si o co zaczepi?

- To tak, jak z tym strasznym eksperymentem na szczurach : postanowiono przy ich pomocy zmierzy energi nadziei. Najpierw ustalono, jak dugo szczur moe pywa, nie majc adnej moliwoci wyjcia z wody. I uzyskano jaki redni czas, po ktrym szczury tony. Potem innego szczura wrzucono do wody i tu przed upywem krytycznego czasu podsunito mu patyczek, dziki ktremu mg wyj z wody. Potem poczekano , a wrci do si i zrobiono waciwy eksperyment. Do jednego akwarium wrzucono szczura, ktry nigdy nie by w takiej sytuacji, a do drugiego szczura, ktremu poprzednio podsunito patyczek. Pierwszy szczur wytrzyma tyle, ile mg w takiej sytuacji wytrzyma szczur przecitny, i uton. Ten drugi, ktry dowiadczy, e w krytycznej sytuacji moe przyj ratunek, zanim uton, pywa dwa razy duej. Ten okrutny eksperyment pokazuje, co moe nadzieja, czym moe by dla dziecka jeden gest, sowo, spojrzenie, kiedy jest u kresu sil i znikd nie wida ratunku. To daje niesychan si, dziki ktrej mona y dwa razy duej, zrobi dwa razy wicej, dwa razy wicej wytrzyma. Gdybymy wic byli poddawani wycznie negatywnej obrbce naszych poranionych, nieszczliwych rodzicw i nigdy nie spotkali dobrego czowieka , nie doylibymy do momentu lektury tej ksiki. Popenilibymy samobjstwo albo ucieklibymy w ostr chorob. Najczciej jednak bywa tak, e nasi nieszczliwi rodzice na og podejrzliwi, nieufni , okrutni co jaki czas okazuj nam te troch mioci i wsparcia. Dziki nim i innym dobrym ludziom yjemy.
- Zakadajc wic, e wikszo naszych czytelnikw odnajdzie w pamici te nadziejotwrcze komunikaty, mona zaproponowa nastpny krok na drodze do zatroszczenia si o swoje wewntrzne dziecko. Moe sprbowa napisa list do dorosych tak instrukcj obsugi dziecka, sformuowan przez dziecko? Wyobrazi sobie i zapisa to, co nasze wewntrzne dziecko miaoby do powiedzenia dorosym. Jak chciaoby by traktowane, czego potrzebuje

- eby mc to zrobi, trzeba naprawd gboko wej w siebie. Trzeba wej w dowiadczenia bolesne, a czasami przeraajce. Bez oparcia w terapeucie, grupie terapeutycznej, mao kto potrafi si na to odway. Z reguy jestemy skazani na ignorowanie tego bolesnego obszaru w nas samych i kompensowanie go na rne sposoby. Wikszo rzeczy, ktre w yciu, da si sprowadzi do mechanizmu kompensacji, czyli robienia czego zamiast.

13

Kompensacji zranie i brakw tego zanegowanego najpierw przez rodzicw, a potem ju przez nas samych dziecka. Psychoterapeuci mwi , e mona byprzepraszam za wyraenie pozytywnie lub negatywnie skompensowanym. Pozytywnie skompensowany jest pracoholik, a negatywnie alkoholik. Ale mechanizm i nieszczcie jest to samo. Tyle e pracoholik jest troch bardziej uyteczny spoecznie. - eby wrci do instrukcji obsugi, ktr nasze wewntrzne dziecko chciaoby sformuowa :
czy uwaasz, e nie warto tego robi samotnie, bez terapeuty ? -Zdecydowanie warto. Gdyby udao nam si wcieli w swoje wewntrzne dziecko

- kady miaby do napisania swoj wasn ksik. Tytuy rozdziaw? Czas ciy. Mj pord. Jedzenie. Mj trening toaletowy. Ubieranie mnie. Moje prawo do wyraania emocji. Mj rytm kontaktw. Moja prywatno. Moja seksualno. Moje prawo do psychicznego oparcia. Moje prawo do szacunku. Moje prawo do mojego ciaa. Zaufanie do mnie. Zaraanie mnie lkiem. Zawstydzanie mnie. Zachcam do tego. Ale te dobrze jest poszuka miejsca, w ktrym mona by to zrobi, wykorzystujc dowiadczenie i wsparcie innych ludzi. Bo blu po drodze moe by rzeczywicie duo. Ale dopki sobie nie przypomnimy tego blu, nie bdziemy wiadomi, jaki bl sprawiamy wasnym dzieciom. Nasze dzieci prbuj nam pokaza , ile blu im zadajemy, ale nie jestemy w stanie albo nie chcemy tego zobaczy. Po jakim czasie dzieci staj si grzeczne staraj si sprosta sytuacji, w ktrej my uparcie odmawiamy przyjmowania do wiadomoci tego, co one czuj. A poniewa potrzebuj nas rodzicw do ycia, poniewa jestemy im do ycia niezbdni, musz zanegowa siebie i przyj w zamian cae nasze nieuwiadomione dziedzictwo.
- Straszni bywamy jako rodzice, ale z samego wywoywania nas poczucia winy niewiele wyniknie. Wiemy ju, e jestemy toksyczni- ten tytu ksiki Susan Foreward , zrobi karier i stworzy nawet pewn mod.

- Huzia na rodzicw!
- Wic eby nie popada w skrajnoci : myl e w kadym momencie bycia z wasnym dzieckiem mona zacz patrze uwaniej, sucha wnikliwiej , stara si zrozumie, co te naprawd prbujemy naszemu dziecku wcisn. Zwaszcza , e czasem jak powiedziae wystarczy jedno sowo, jedna sytuacja, eby dziecko zaczo wydostawa si z puapki. To mi si wydaje pocieszajce.

- Warto te zda sobie spraw z tego , e praca jak mamy przed sob, nie jest prac na jedno pokolenie. Dobrze jest wic zdj z siebie odpowiedzialno, wyraajc si w zdaniu Musz sam ze sob doj do adu, zanim dotkn si swoich dzieci.

14

-Bo nie dojd.


-Bo nie jest to praca na jedno pokolenie. Wszyscy jestemy toksyczni i ta

toksyczno jest bardzo gboko wbudowana w nasz tradycje, w sposb mylenia o czowieku, w sposb przeywania samego siebie. Ale dobrze jest zrobi tyle, ile si da. Nie musz zosta wzorowym rodzicem. Starczy jeli zostan rodzicem wystarczajco dobrym. Wiele do mylenia moe da opowie o ojcu, ktry z powodu poczucia winy straci dwch synw. Ojciec mieszka w chacie w pobliu rzeki, w ktrej bardzo lubi owi ryby. Zapomina wtedy o boym wiecie, siedzia i pogra si w mylach, cho nie do koca by wiadomy, o czym waciwie myli. Gdy zapada zmierzch otrzsa si i wraca do domu. Gdy pewnego dnia wrci znad rzeczki, ku swojemu przeraeniu dowiedzia si, e w czasie, kiedy owi ryby, jeden z jego synw utopi si nie opodal. Wzywa pomocy, ale ojciec go nie usysza. Ojciec pogry si w depresji, wyrzuca sobie, e jest winien mierci syna, Przestao mu si chcie chodzi nad rzeczk, siedzia w domu i cay czas obwinia siebie jako strasznego czowieka i okropnego ojca. A przy okazji zda sobie spraw , e myli, w ktrych si pogra dawniej siedzc nad rzeczka, byy bardzo podobne: wtedy te wyrzuca sobie, e jest do niczego, e jest zym czowiekiem i ojcem. Gdy min rok od mierci syna , wyznaczy sobie dodatkow pokut. Uda si nad rzeczk , w to samo miejsce, w ktrym siedzia, gdy syn si utopi i z jeszcze wiksz determinacj wyrzuca sobie , jakim to zym jest czowiekiem. Gdy wrci do domu, odkry , ze w czasie, kiedy on odprawia swoj pokute, jego drugi syn utopi si nie opodal, a on i tym razem nie usysza woania o pomoc. Ta opowie kae zastanowi si nad pytaniem, czy tego rodzaju poczucie winy jest rzeczywicie cnot? Trzeba si wystrzega perfekcjonizmu, ktry jest jeszcze jednym sposobem dystansowania si od wasnego wewntrznego dziecka. Perfekcjonizm to usprawiedliwianie niezrobienia tego, co mona zrobi. Wpdzanie siebie w poczucie winy jest powielaniem schematu , w ktry wtoczyli nas nasi rodzice, i z ktrym dorastalimy. Dobrze jest zda sobie spraw z tego , jak wygldaj relacje midzy nami a naszymi dziemi. Ale nie po to, aby pakowa si w poczucie winy . To zaszkodzi naszym dzieciom. Nie tdy droga. Musimy robi, cokolwiek, tyle ile mona - eby sobie samemu stwarza wicej wewntrznej przestrzeni , w ktrej moemy dowiadcza, czu, dziaa , by, wyraa, kocha. W tych sprawach nawet troch to bardzo duo.
- Tak atwo si mwi: stwarza sobie przestrze. Ale to trudne . Poza tym: jak to sobie. Przecie ja mam dba tylko o dziecko.

15

- Nie ma innego wyjcia. Dziecku mona da tyle przestrzeni i wolnoci , ile mamy jej w sobie. Kade wewntrzne ograniczenie , ktre uda nam si przekroczy, jest prezentem dla naszego dziecka, darem serca. Rodzic, ktry yje w lku, bo jego rodzice bali si o niego i nauczyli go e wiat jest gronym i strasznym miejscem, e ycie polega na tym, aby unika ycia jest tak zaraony lkiem, e niewiadomie zaraa nim dziecko. Co w takiej sytuacji mona dobrego zrobi dla swojego dziecka? Ot, najlepsza rzecz, jak moemy zrobi , to pozby si dziedzictwa leku. Zaj si sob, ale po to, aby nie zaraa swoich dzieci. Warto dostrzec tosamo, jednoczenie tych dwch procesw : jeli robimy cos dla wasnego wewntrznego dziecka , to rwnoczenie robimy to dla dziecka, ktremu dalimy ycie.

16

Rozdzia pity Nie ba si dziecka. - Wiele osb boi si, e kiedy ju usysz gos swojego wewntrznego dziecka, zaczn
obwinia swoich rodzicw, wypomina im cale to ograniczanie, niezauwaanie , brak prawdziwej troski i mioci. Boj si wasnej wrogoci, wciekoci wobec rodzicw. Boj si , e ta wcieko- raz wypuszczona z gbin, w ktrych bya bezpiecznie przechowywana zaleje ich, e sobie z ni nie poradz. I e ju zawsze bd mieli do swoich rodzicw tylko pretensje. Nie bd ich mogli kocha. - Pomocne moe by w tej sytuacji dostrzeenie , e rodzice s zoonym

fenomenem i e tak zwana toksyczno nie wyczerpuje tego fenomenu. W kadym z rodzicw jest take aspekt pozytywny , odywczy. Tak jak ju powiedzielimy , gdyby nasi rodzice byli wycznie toksyczni, dzi nie miaby kto ani pisa, ani czyta tej ksiki. ycie by ustao. Rodzice choby nie wiem jak okropni musieli jednak zatroszczy si o to , abymy mogli doy chwili, w ktrej zdamy sobie spraw z ich okropnoci, ebymy mogli przey choby pierwsze tygodnie , miesice ycia. Choby w ten sposb, e nas gdzie ulokowali, namwili kogo, eby si nami zaj. A poza tym kady z nas si urodzi, czyli matka donosia do koca ci. Dziewi miesicy z matk to te jest co. W dowiadczeniu kadego z nas musiao by co na tyle pozytywnego i odywczego, co nas przy yciu utrzymao. Kiedy mwimy o tym, e wane jest, by dowiadczy i wyrazi zanegowane w przeszoci uczucia wobec rodzicw, to mwimy o wyraeniu ich wobec negatywnego czy toksycznego aspektu rodzicw. Nie chodzi o to , eby w ogle, w caoci, rodzicw potpi, cho w pocztkowej fazie tego procesu uczucia negatywne dominuj. Gdy podczas psychoterapii kto pracuje nad uczuciami wobec ojca czy matki, rodzic wystpuje w dwch, czasem nawet w trzech osobach. Jedna osoba to aspekt toksyczny, negatywny, a druga osoba- aspekt pozytywny, odywczy. To musi zosta wyodrbnione. Czsto pojawia si te trzecia osoba idealny ojciec czy matka. Wtedy wyranie wida , czemu suy powrt do trudnych przey z dziecistwa. Wszystkie negatywne uczucia, Az do chci unicestwienia, skierowane s do rodzica toksycznego. I dobrze jest, gdy zdobdziemy si na to, aby go symbolicznie unicestwi. Wtedy bdzie mg doj do gosu ten drugi pozytywny. Znam dzieci, ktre nie s wdeptane w ziemi i wyraaj swoje negatywne uczucia wobec rodzicw. Te uczucia s bardzo silne czasem usyszysz w takiej sytuacji zdanie : Zabibym ci, albo Chciabym, eby ju nie y. Dlaczego jest to tak dramatyczne? Czy dlatego, e dziecko ma fioa, e jest ze? Nie. To sygna, e robimy co, co narusza jego wrodzon, podstawow hierarchi wartoci i wynikajce z niej prawa prawo do prawdy, do mioci i do bycia wolnym. Robimy co, co w odczuciu dziecka zaprzecza prawdzie o naszej mioci do niego

17

i jednoczenie zabija jego mio do nas. Naruszenie czego tak podstawowego musi powodowa uczucia gwatowne. Mwisz, e ludzie si boj nieustannego obwiniania wasnych rodzicw, acucha pretensji..Trzeba pamita o tym, e kiedy pracujemy nad uczuciami wobec swoich rodzicw, jednoczenie pracujemy nad sob nad tym, co z dziedzictwa naszych rodzicw uznalimy za wasne. A wiec wyzwalamy nasze wewntrzne dziecko od naszego wewntrznego rodzica, co otwiera drog do przekroczenia tej dwoistoci, tego wewntrznego konfliktu. Tylko w ten sposb mamy szanse odczarowa kltw pokole. - Rozumiem, ale wiem te, e zaczynajc prac nad wasnymi uczuciami wobec rodzicw
ludzie z wielk niepewnoci pytaj siebie i terapeut: Czy wolno mi pozwoli sobie na nienawi, na wszystkie te negatywne uczucia nawet wycznie na uytek pracy terapeutycznej?

- Oczywicie , e wolno i wszyscy mdrzy o tym wiedz. Tylko ci , ktrzy wypaczaj ich myl i uywaj jej do instrumentalnych celw, do obrony wasnej niewiedzy , a czasem wrcz wiadomej niegodziwoci, twierdz inaczej. Z tego co mwi Chrystus wynika przecie Miuj grzesznika , lecz nienawid grzechu . Czy to oznacza e Chrystus namawia nas do wiczenia si w gniewie , nienawici? Przecie dzieci nienawidz rodzicw za to e ci grzesz. Czyli za taki sposb postpowania, ktry sprzeniewierza si temu, co jest istot czowieczestwa. Dzieci reaguj gniewem na kamstwo, chciwo, upokorzenie, manipulacje, przemoc. Istnieje w naszej kulturze silny nurt, chronicy rodzicw, ktry nakazuje dzieciom miowa ich i szanowa. Miowa i szanowa nie mona z nakazu. Mio i szacunek to drogocenne uczucia, ktre jako dzieciom nam si nale, ale na ktre jako doroli musimy zasuy. Gdy jest si ojcem albo matk , na szacunek dzieci si zasuguje. Wprawdzie dziecko w naturalny sposb rodzicw kocha i chce szanowa, ale jest to kredyt, ktry atwo roztrwoni. Czas ochronny dla rodzicw si skoczy. Sprawy tego wiata wygldaj tak le e nikt nie moe uchyla si od odpowiedzialnoci. A szczeglnie ci, ktrzy byli tu przed nami. Norma nakazujca kocha i szanowa rodzicw , niezalenie od tego co robi , jest monstrualn manipulacja na rzecz status quo, a wida goym okiem, e status quo nie powinno ju trwa duej. W kadym totalitarnym systemie kwestionowanie pozycji autorytetu, jego wiarygodnoci, nieomylnoci, prestiu byo nie do przyjcia dla tych, ktrzy rzdzili.
- Tak si dziao nie tylko w realnym socjalizmie, ale w kadym zhierarchizowanym systemie spoecznym.

18

- Komuna bya tylko jednym z przejaww takiego systemu, ale jest wiele

innych, pod sztandarami w najrniejszych kolorach. Najbardziej uporczywym z nich jest patriarchalizm. Wydaje mi si , e w caym tym zamieszaniu schyku tysiclecia i kryzysu cywilizacji zaczyna dochodzi do gosu powszechny odruch samoobrony, biorcy w obron dziecko jako symbol i jako osob. Zakwestionowanie pozycji i autorytetu rodzicw jest jedn z wielu konsekwencji tego renesansu dziecka.
- Sdzisz, e to ma wycznie dobre konsekwencje? Autorytet jest przecie dziecku niezbdny.

- Ale nie autorytet formalny. Dziecko potrzebuje autorytetu prawdziwego, naturalnego. Potrzebuje kogo, kto swoim postpowaniem i sposobem ycia budzi szacunek , a nie strach. Autorytet zbudowany na strachu, ktry kar i grob egzekwuje od innych swoje dogmatyczne przewiadczenie na temat tego, co wolno, a czego nie wolno nie jest prawdziwym autorytetem. Takie autorytety spadaj z piedestau przy pierwszej lepszej okazji. Dobrze ilustruje ten problem opowie o matce, ktra przysza z nieletnim synem do mdrca. Syn objada si cukrem, matka wiedziaa, e bardzo mu to szkodzi, jednak poniewa adne argumenty do niego nie trafiay, chciaa prosi mdrca o pomoc. Opowiedziaa mdrcowi w czym rzecz, a ten zakopota si nieco i powiedzia : Dobrze, dobrze, porozmawiam z twoim synem, ale przyjd prosz za dwa tygodnie. Po dwch tygodniach kobieta zjawia si ponownie, a mdrzec bez zwoki poprosi syna na rozmow. Nie mino kilkanacie minut , gdy syn wyszed rozpromieniony, przybieg do matki i obwieci e wszystko zrozumia i ju nigdy nie bdzie si objada cukrem. Matka bardzo si ucieszya i posza podzikowa mdrcowi. Nie moga jednak powstrzyma ciekawoci i zapytaa go, dlaczego kaza im czeka a dwa tygodnie, Skoro rozmowa z synem zabraa mu tak niewiele czasu. Mdrzec odpowiedzia spuszczajc oczy: Wiesz, musiaem najpierw sam przesta je cukier.

19

Rozdzia szsty Odkry Dorosego

- Moja znajoma powiedziaa niedawno Wiesz, ja nawet rozpoznaj to swoje wewntrzne dziecko, ale najchtniej zadusiabym te ma. To jaki potwr cigle czego chce , potrzebuje. Przeszkadza mi i nie cierpi jej. Skd si bierze taka reakcja? -To spadek po dziesitkach pokole, po caej niemal historii ludzkiego gatunku.

To tradycja, w ktrej jak mwilimy- dziecko jest Wielkim Podejrzanym, zagraajcym porzdkowi tego wiata i trzeba je jak najszybciej uczyni sprawnym trybikiem spoecznej machiny. Interes systemu jest nadrzdny w stosunku do potrzeb dziecka. Ale jeli spojrzymy na to, do czego zmierza nasza cywilizacja , razem ze swoimi patriotyzmami, dogmatyzmami, i ideologizmami , ktre s jedynie pozornymi rozwizaniami kwestii mioci i przemijaniaTo zastpcze prowizoria oferujce nam faszywe poczucie tosamoci. Bardzo potrzebujemy poczucia tosamoci, dlatego rzucamy si jak szaleni we wszystkie te izmy. Jeli si w nie wcigniemy , to potem bardzo trudno jest si wycofa i grozi nam, e reszt ycia spdzimy na rozpaczliwej obronie wasnego bdu. - Jak to si ma do mojej znajomej, ktra chciaa unicestwi swoje wewntrzne dziecko?
- Poza wewntrznym dzieckiem jest w nas take wewntrzny rodzic . Te dwa

aspekty mog by w staym konflikcie i walce lub te jedno moe na stae ulec drugiemu. Wydaje si , e twoja znajoma mwi o swoim wewntrznym dziecku z pozycji wewntrznego rodzica. Jako rodzice czsto czujemy co takiego: Och, nieche ono ju si odczepi, cigle czego chce, nigdy nie ma dosy, do diaba z nim. A dziecko ma prawo cigle czego chcie i nigdy nie mie dosy. To tylko nasz kontakt z nim bywa marny. Kiedy zaczynamy odnajdywa wewntrzn harmonie , porozumienie midzy rnymi aspektami nas samych zaczyna nabiera charakteru wzajemnej troski - rodzica o dziecko, dziecka o rodzica. Pojawia si wtedy jeszcze jedna posta : dorosy. Wewntrzny dorosy nie jest adn ze stron konfliktu, lecz negocjatorem w caym tym zamieszaniu. Stymuluje proces negocjacji midzy dzieckiem i rodzicem. Wszystkie trzy postacie s niezbdne dla dobra caego ukadu. Zarwno wewntrzne dziecko, jak i wewntrzny rodzic to elementy niezbdne i cenne, ktre na rwni trzeba zauwaa i chroni. Dziecko jest radykalne, rodzic konserwatywny , a w starciu midzy tymi elementami wyania si co , co jest zdolne do kompromisw i podejmowania odpowiedzialnych decyzji. Oba te typy: wewntrzne dziecko i wewntrzny rodzic rzadko bywaj w kontakcie z rzeczywistoci. Zwykle kade gada swoje. Dorosy moe wysucha jednego , wysucha drugiego i zadecydowa, co robimy. Dorosego sta na wolno.
20

Wewntrzne dziecko kieruje si opozycja : chc- nie chc , wewntrzny rodzic : wewntrzny rodzic : powiniene nie powiniene ; wolno nie wolno. Dorosy decyduje. Dorosy moe si wic zdecydowa na to , czego dziecko nie chce, ale moe te zdecydowa si na to, na co dziecko ma ochot . Dorosy moe take zdecydowa si na to , czego rodzic si domaga, ale moe rwnie zdecydowa si odwrotnie. Dorosy jest wolny i ma mona tak powiedzie- dwch doradcw : dziecko i rodzica. Nie musi na zo rodzicowi odmraa sobie uszu, jak to czsto robi dziecko. Ale nie musi katowa czy gnbi dziecka, jak to czsto robi rodzic. Dorosy podejmuje optymalne decyzje. Dorosy to rodzaj furtki do naszej wewntrznej wolnoci. Nie jest beznadziejnie uwikany w wewntrzn walk. On wie , przeywa, czuje, ale w swoim dziaaniu jest wolny. Przekracza opozycj rodzic - dziecko. - Wracajc do mojej znajomej. - Jeli jest wiadoma i swojego wewntrznego dziecka i wewntrznego rodzica, moe teraz sprbowa nie identyfikowa si z adnym z nich. Moe z pozycji dorosego prowadzi negocjacje miedzy tamtymi dwoma , wybiera , decydowa. Wtedy energia wewntrznego konfliktu zostaje uwolniona, bo kiedy pojawia si dorosy, przekraczajc dualizm , nikt ju nikomu nie zagraa. Podobnie dzieje si w naszych relacjach ze wiatem zewntrznym. Gdy wewntrznie stajemy si dorosym potrafimy by ze swoimi dziemi nie ograniczajc ich nadmiernie i dajc moliwo realizowania tego, co w nich potencjalne. A jednoczenie potrafimy by blisko i bez konfliktw z wasnymi rodzicami. Stajemy si wolni od wewntrznego dziecka, od wewntrznego rodzica i korzystamy jeli chcemy z energii tych dwch dziwnych postaci.

21

Rozdzia sidmy Zrozumie dziedzictwo.

- Dlaczego dookoa tak rzadko wida dorosych?

- Dorosy pojawia si wtedy, gdy naprawd poznamy siebie samych. A wiadomo siebie jest dzi do rzadka. yjemy nie swoim yciem i cigamy si z czasem. Na szczcie jeszcze nie utracilimy cakowicie suchu. Czujemy , ze co jest nie tak, cierpimy i w kocu zaczynamy szuka drogi do siebie. - W grupach terapeutycznych , ktre prowadzisz ludzie czsto prbuj stworzy przestrzenn
map swojej rodziny. Ustawiaj w konkretny sposb osoby grajce rol matki, ojca i sytuuj siebie w relacji do nich. Pamitam bardzo dramatyczny obrazek: mczyzna , grajcy siebie jako dziecko, siedzi na pododze skulony i wyciga rce do rodzicw. A oni ogromni w stosunku do niego stoj jak dwa kamienne posgi gdzie daleko za nim. Nie byo szansy, eby w takim ukadzie kto chcia dotkn wycignitej rki dziecka.

- Tak dzieje si bardzo czsto. Dziecko nie dostaje w rodzinie dokadnie tego, czego nie dostali jego rodzice : szacunku, mioci , troski, zgody na siebie, zaufania, prawdy. Bdc rodzicami, niewiadomie przenosimy wasne dowiadczenie do relacji ze swoim dzieckiem i nie mamy szansy da mu tego czego sami nie dostalimy. Chyba e zaczniemy pracowa nad sob.
- Czy mona opisa struktur przecitnej rodziny? Jak to widzisz po tylu latach pracy terapeutycznej?

- Rodzina to system bardzo zoony. Kada tworzy inn konfiguracj. Moemy zaryzykowa opis stosunkowo czsto spotykanej. W rodzinie , ktra ma niefortunne dziedzictwo , matka cierpi z powodu braku tosamoci i identyfikacji z wasn pci , poniewa matka tej matki nie bya w stanie zaoferowa crce pozytywnego wzoru kobiecoci i naprawd jej pokocha. W rezultacie taka matka bardzo przywizuje si do roli matki i w specyficzny sposb , niewiadomie manipuluje uczuciami dziecka. To co wydaje si jej mioci do niego, w istocie suy przede wszystkim spenieniu jej wasnych, nie zaspokojonych w dziecistwie potrzeb emocjonalnych. Prbuje okreli swoj tosamo przez bycie wreszcie kim najwaniejszym dla kogo. Tym kim staje si wasne dziecko, ktre musi zosta silnie uzalenione, aby cho w najmniejszym stopniu mogo te potrzeb matki zaspokoi.
- Gdyby odczyta wszystko to, co taka matka zdaje si mwi dziecku , to jak brzmiaby ten komunikat?

- Jeste po to, eby mnie kocha. Nie wolno ci y w peni, cieszy si yciem, bo si boje, e ci strac. Odpowiadasz za moje samopoczucie i musisz
22

mnie przekona , e jestem dobr matk , bo inaczej trac poczucie ze istniej . Innymi sowy matka wchodzi w role swojego dziecka, wchodzi dziecku na kolana. Poniewa nie jest pogodzona ze swoj pci, czuje si nobilitowana przez fakt urodzenia syna. Deprecjonuje jednoczenie crk , ktra z reguy dowiaduje si od niej , e nie jest wana lub e jest mniej wana od innych. Mniej wana ni ojciec, mniej wana ni bracia , a pniej mniej wana ni zi czy partner crki. W wiecie kreowanym przez matk , kobieta ma prawo istnie wycznie ze wzgldu na syna, ma mczyzn. Crki ucz si od matki , e ich rola jest podrzdna, e ich szczcie zaley tylko od tego , czy i jakiego mczyzn spotkaj, e popdowo i seksualno kobiety s podejrzane. Ucz si nie ufa sobie , swoim uczuciom, odczuciom , potrzebom. W nieustajcej walce przeciw sobie trac kontakt z sob, z wasnym ciaem. Z drugiej strony mamy w rodzinie ojca. Z reguy w dziecistwie nie docenionego przez swego ojca i zepsutego przez matk. Ojcowska mio nieosigalna , matczyna zbyt atwa i zaborcza . Chce by kochany i uwaa, e zdobdzie mio, kiedy bdzie kim nadzwyczajnym.
- Jeli by wychowywany przez matk podobn do swojej ony, tak ktra stawia syna przed crk.

- .to by wychowywany w faszywej sytuacji. Matka nie potrafia da mu prawdziwego oparcia, nie pokochaa go takim, jakim jest , w sposb, ktry by zaspokoi jego zdrowe potrzeby bycia kim szczeglnym, podziwianym. Uzalenia go. Istnia po to, by j kocha. Taka matka jest cigle godna. Nie osiga zadowolenia, bo przecie syn nie jest w stanie zaspokoi tych jej potrzeb, ktre kiedy nie byy zaspokojone przez jej wasn matk. W zwizku z tym syn cigle musi si stara, cigle musi by kim wicej, robi co bardziej. Prbuje wci usatysfakcjonowa matk, bo wydaje mu si , e w ten sposb zdobdzie wreszcie jej mio. Na prno. W rezultacie, gdy staje si ju ojcem, cigle pracuje i nie potrafi by w domu. Bycie w domu budzi w nim nieuwiadomione poczucie winy i lk, e nic nie robi i niczego nie osiga. Nawet jeli bywa w domu, to sprawia wraenie nieobecnego. Ma tendencj do zego traktowania syna i psychicznego uwodzenia crki, ktra staje si dla niego najbardziej dostpna kobiet, zdoln odpowiedzie na jego niezaspokojon potrzeb mioci i znaczenia. Reszta w takiej statystycznej rodzinie zaley od tego, ile jest w niej dzieci, w jakiej kolejnoci si pojawiaj , w jakich odstpach czasowych. Wane jest te, czy s w takiej rodzinie dziadkowie, wane, czy s jacy przyjaciele.. Czy dzieci maj szanse spotka osoby, ktre dadz im troch bezwarunkowej mioci i akceptacji, czy s skazane wycznie na rodzicw. Komplikacji jest ogromna ilo.

23

- A jak opiszesz typow relacj miedzy mem i on w takiej rodzinie?

- To co w rodzaju wizi negatywnej . Kiedy mczyzna jest mocniejszy ( lub tak mu si wydaje) , w stosunku do partnerki pojawia si gwnie niech , podporzdkowanie i brak szacunku. A ze strony ony niewolnicze przywizanie , oparte na braku poczucia tosamoci. Niezdolno do sprzeciwu, powiedzenia nie, a tym samym tak.
- Skd wobec tego bior si te kobiety mocniejsze w zwizkach, kobiety narzekajce na sabych mczyzn co si ostatnio zrobio niemal modne?

- To prawda , e jest coraz wicej sabych mczyzn . To w duej mierze rezultat tego , e chopcy s wychowywani przez matki , bo ojciec jest nieobecny i wrogi synowi Z drugiej strony kobiety, ktre narzekaj na sabych partnerw wprawdzie niewiadomie ale wybieraj sabych, a wic zalenych, bo z nimi czuj si bezpieczniej. Taka ona , gdy bya jeszcze crk, miaa prawdopodobnie ojca , ktry nie zasugiwa na jej szacunek, budzc jednoczenie uczucia wrogie, pomieszane z opiekuczymi. Gdy crka dorosa, znalaza sobie partnera , w jaki sposb podobnego do ojca. I cay swj emocjonalny baga, te nierozegran z ojcem spraw przerzuca na partnera. Jeli w zwizku takim pojawi si crka, nauczy si w nim gardzi mczyznami i walczy z nimi. Jeli pojawi si syn, istnieje due prawdopodobiestwo, e ucieknie w homoseksualizm. Bo homoseksualizm w ogromnej mierze zasadza si na wyuczonej pogardzie dla wasnej pci. Myl, e w kontekcie tego, o czym mwimy , zjawisko homoseksualizmu jest bardzo symptomatyczne. Zostawmy na boku uwarunkowania genetyczne czy fizjologiczne, co do ktrych nauka wci nie ma jasnego stanowiska. Myl, e podstawowym psychologicznym mechanizmem odpowiedzialnym za to zjawisko zarwno wrd kobiet, jak i mczyzn- jest wanie struktura rodziny i to, co dzieje si midzy ojcem i matk , gdy nie mog si w peni zidentyfikowa ze swoj pci. W duym uproszczeniu rzecz przedstawia si nastpujco: Kobiety z tendencjami homoseksualnymi maj w swojej biografii taki ukad midzy rodzicami, w ktrym matka bya pogardzana przez ojca, traktowana jako osoba z niszej kasty. Natomiast crka bya przez ojca faworyzowana, lokowa w niej wszystkie swoje nie zrealizowane nadzieje i uczucia wobec kobiet, jednoczenie mimochodem wychowujc j na chopaka. W rezultacie crka identyfikuje si przede wszystkim z ojcem i do wczenie w swoim yciu podejmuje niewiadom decyzje Nigdy nie znajd si w takiej sytuacji jak matka. Ale eby nigdy nie znale si w sytuacji matki, nie moe zaryzykowa wejcia w ukad z mczyzn . Naturalnym wyborem staj si kobiety. W przypadku chopca ten mechanizm dziaa w odwrotn stron. Kiedy ojciec jest pogardzany przez matk i zdradza objawy silnego uzalenienia od niej, wtedy syn podejmuje decyzj, po ktrej stronie stan i z kim si zidentyfikowa. I
24

oczywicie wybiera matk, ktra jest silniejsza w tym zwizku, obiecujc sobie niewiadomie, e nigdy nie wejdzie w tak poniajcy ukad z kobiet, jaki by udziaem ojca. Zwizki homoseksualne w tym kontekcie- daj moliwo zadouczynienia brakowi ywego, emocjonalnego kontaktu z rodzicami tej samej pci. Crka wchodzi w zwizek seksualny z kobiet, bo chciaby by wreszcie najwaniejsz, kochan i upragnion przez jak kobiet. Syn wybiera homoseksualizm, bo chciaby by kim najwaniejszym, kochanym i upragnionym dla jakiego mczyzny. - Czy ten bardzo uoglniony obraz rodziny, ktry tu przywoalimy- z ca wiadomoci , e
jak mwi Miosz prawdziwy wrg czowieka jest uoglnienie to obraz przedstawiajcy rodzin ostatnich dwudziestu- trzydziestu lat! Czy moe na pocztek twojej praktyki ten obraz namalowaby inaczej, inaczej rozoy akcenty ? - Raz jeszcze powtrz, e nie malowaem tu obrazu statystycznej rodziny. Mam

nadziej , e nie. Taki obraz jest natomiast do czsto spotykanym wizerunkiem rodziny patologii. A czy zauwaam zmiany? Jak na skal tego acucha pokole, o ktrym mwimy, dwadziecia lat to uamek sekundy. Myl e jeli co si w strukturze rodziny istotnie zmienio, to- znw generalnie stao si tak za spraw Freuda i jego koncepcji. Na pocztku wieku wewntrzne energie, potrzeby, uczucia byy niezwykle silnie tumione, spychane do podwiadomoci. W zwizku z tym owocoway gwnie objawami neurotycznymi , ktre pozornie nie wiadomo skd si bray i byy dla racjonalnie mylcych osb niezrozumiae. Dziki rewolucji obyczajowej zapocztkowanej waciwie niechccy przez Freuda, nasza ludzka popdowo nie tylko przestaa by czym podejrzanym, ale wrcz przekonano nas, e od tego czy potrafimy y w zgodzie ze swoimi popdami, zaley nasze psychiczne zdrowie. W powszechnej wiadomoci bez sensownej odpowiedzi pozostaje oczywicie pytanie, czym jest ycie w zgodzie z wasnymi popdami , co powoduje wiele zamieszania w naszej wspczesnej obyczajowoci. Tak czy owak , w dzisiejszych postfreudowskich czasach na pierwszy plan w naszym psychologicznym dziedzictwie wydobywa si brak rodzicielskiej mioci, czasu i uwagi, owocujcy rnego rodzaju zaburzeniami poczucia tosamoci i tak ostatnio rozpowszechnianym narcyzmem.
- Ten nacisk zela, to prawda. Ale te treci dotyczce popdowego aspektu naszej natury, tego, co w nas naturalne zwierzce, seksualne, wydobywaj si na powierzchni zbiorowej wiadomoci w sposb, ktry zastanawia. Muzyka rockowa, cay zwizany z ni styl bycia, stroje, stylistyka wideoklipw wszystko to przypomina bardziej sen ni rzeczywisto. To tak , jakbym na estradzie koncertowej czy w telewizyjnym obrazie do muzyki widziaa postacie ze snu, jak we nie zadziwiajco ubrane i uczesane, dziaajce z jak nielogiczn , senn logik. Tak jakby nie z indywidualnej, lecz ze zbiorowej podwiadomoci, wyaniay si treci di tej pory tam uwizione. 25

- Ale to ju jest co . Mona powiedzie, e sen to pierwszy etap , torujcy drog temu by za jaki czas te spychane w gb wiadomoci treci mogy zosta przyjte jako cos realnego, co mona i trzeba wczy w obrb naszego wiadomego dowiadczenia. Kiedy podczas psychoterapii zaczynaj si pojawia wane, cho czasem zadziwiajce czy zatrwaajce sny, jest to sygna , e podwiadomo si budzi, zaczyna si czas wewntrznej przemiany. - Czyli cae to rockowe- wideoklipowi szalestwo to nasz zbiorowy sen, o ktrym mona
powiedzie , e dobrze , e wreszcie zacz si nam ni?

- Myl, e tak. Cho warto pamita e wprawdzie dobrze jest nic sny, ale eby cos z tego wynikao musimy je jeszcze zrozumie, odkry ich znaczenie i przesanie.

26

Rozdzia smy Przyj dziecko


- W jaki sposb dziecko chciaoby si urodzi? Jaka mogaby by sformuowana przez nie instrukcja obsugi, dotyczca samego pocztku ycia?

- Dziecko chciaoby pojawi si na wiecie z woli obojga rodzicw , ktrzy s gotowi na jego przyjcie, biorc odpowiedzialno za powoanie go do ycia, wspieranie go w rozwoju i w jego deniu do prawdy, wolnoci i mioci. Chodzi o to, eby dziecko nie pojawio si przez przypadek albo w wyniku naszych marze o tym, aby wreszcie kto nadal sens naszemu yciu i sprawi, ze staniemy si wreszcie kim naprawd wanym dla drugiego czowieka. Oczywicie formuujemy tu bardzo wymagajca instrukcj obsugi. Ale myl, e warto formuowa wymagania maksymalne i do nich si odnosi, pamitajc jednoczenie o kategorii wystarczajco dobrego rodzica i o tym , e rodzicami stajemy si od chwili poczcia. Dziecko pragnie przey w spokoju i komforcie czas ciy, czemu dobrze suy harmonijna relacja midzy rodzicami. Dobrze, jeli mczyzna stara si wtedy zaspokoi kobieca potrzeb posiadania bezpiecznego gniazda, do ktrego bdzie mona zaprosi tego niezwykego gocia, jakim jest dziecko i zadba o niego waciwie. Cho przesada w przygotowywaniu gniazda otaczanie si mnstwem pomocnikw, przedmiotw i podrcznikw - oznacza , e przyszli rodzice nie czuj si bezpiecznie emocjonalnie. Dla kobiety czas ciy moe by doskona okazj do signicia w gb siebie, do stawania si matk w sensie wewntrznym. Matk, a wic kim kto bierze odpowiedzialno za powoane ycie i szuka w sobie sil, by da mu wystarczajce oparcie.
- To trudne, zwaszcza dla modych kobiet. - Czsto czuj si bezradne z gry abdykuj z poczucia odpowiedzialnoci, z

gry odrzucaj to, co podpowiada instynkt, wasna mdro . Szukaj rad innych osb, pochaniaj ksiki. A przecie kadej z nich mona by powiedzie to samo : Tak naprawd wszystko wiesz. Tylko uwierz w siebie, zaufaj sobie . Jeli matka odnajdzie kontakt z wasnym instynktem, nie zrobi adnego bdu.
- Nie jest atwo zachowa autonomi i wasne widzenie spraw w tym okresie. Kady ma wtedy dla nas dobre rady : przyjaciki, ssiadki i przede wszystkim medycyna.

- Naszym yciem w coraz wikszym stopniu kieruj specjalici ,przedstawiciele obiektywnej nauki, ktrym przydaoby si wicej pokory, bo popeniaj wiele bdw , do ktrych si rzadko przyznaj. Warto odwoywa si do siebie , do wasnej mdroci. Mam wraenie , e coraz wicej kobiet to rozumie , jeli idzie o okres przed poczciem i o sam pord.
27

To te wane dla dziecka , by pozwoli matce rodzi tak jak chce, eby moga zaufa swemu ciau. eby pord nie by podporzdkowany wygodzie lekarza , tylko dziecka i matki. eby mg odby si w warunkach, ktrych instynktownie poszukuj zwierzta, a wiec w miejscu zacisznym, raczej ciemnym ni jasnym, raczej ciepym ni zimnym, w odosobnieniu, w obecnoci moliwie najmniejszej liczby osb. Wydaje mi si wane, by kobiety mogy rodzic w pozycji fizjologicznej, ze stopami opartymi o ziemi. Bo czowiek jest stworzony do pionu i w tej pozycji ma najwicej siy. Pozbawienie kobiety oparcia w ziemi podczas porodu jest psychologicznym nieporozumieniem a poza tym powoduje z prac mini. Tradycyjne, prymitywne zdawaoby si sposoby rodzenia w kucki SA wyrazem gbokiej mdroci ciaa. Pozwolenie na swobodny wybr pozycji porodu jest wane z jeszcze jednego powodu. Myl e dla dziecka to lepiej, jeli matka bierze na siebie odpowiedzialno za rodzenie , a nie tylko oddaje si w czyje rce. Wtedy tworz si wizy zaufania miedzy matk a dzieckiem i ronie zaufanie matki do siebie. To dobry fundament dalszych stosunkw. - Kiedy dziecko jest ju na tym wiecie, czego przede wszystkim potrzebuje? - Bliskiego kontaktu z matk natychmiast po porodzie. Czsto matki nie maj siymidzy innymi na skutek wyczerpujcego sposobu , w jaki kazano im rodzi. Ale zabieranie dzieci od matek zaraz po urodzeniu to gwat na bezbronnym czowieku. W tych pierwszych momentach dziecko przeywa szok. Odbyo kosmiczn podr na niewyobraaln skal, ma za sob nieraz bardzo bolesne dowiadczenie przedostawania si przez kana porodowy. Kontakt z ciaem, ktre do tej pory tak dobrze znao od wewntrz, jest dla niego nieodzowny i decydujcy o fundamentalnym poczuciu bezpieczestwa na tym wiecie. Dla matki tez jest wane , aby w pierwszych momentach po urodzeniu to ona zatroszczya si o dziecko, a nie kto inny. Z punktu widzenia autorytarny model szpitala pooniczego , w ktrym dziecko staje si wasnoci instytucji , a nie matki , jest czym karygodnym. - Co jeszcze trzeba da dziecku jak najszybciej? - Przede wszystkim dowiadczenie podstawowe: e rytm jego potrzeb nie jest czym, z czego musi rezygnowa. Jeli potrzeby dziecka nie s zaspokajane w jego wasnym rytmie , powstaje pierwsza psychologiczna przesanka do rezygnacji z siebie, a w konsekwencji do trudnoci w budowaniu poczucia tosamoci. Rytm potrzeb dziecka powinien by uszanowany, bez wzgldu na niewygod rodzicw. A wiec trzeba je karmi wtedy, kiedy ono chce je , ubiera tak, eby byo mu wygodnie, nie trzyma w osobnym pokoju, tylko delikatnie wcza w ycie rodziny, w klimat tego, co
28

dzieje si wok niego, nie brzydzi si jego odchodami- traktowa je naturalnie i otwarcie, jak kad spraw dotyczc yciowych potrzeb. Odpowiada na pacz dziecka.
- Nie przesadzasz ? Czy w okresie, kiedy nie istnieje jeszcze wiadomo siebie, moe powsta tak gboki uraz , sprawiajcy e dziecko traci poczucie tosamoci?

- Nie ma wtedy jeszcze poczucia ja ale jest wiadomo, ktra dziaa jak tama magnetowidowa wszystko rejestruje, wszystko wie. Poczucie ja rodzi si pniej , wynika z rozwijajcej si wiadomoci , ale wiadomo czysta istnieje od pocztku, istnieje jeszcze przed poczciem. Mona powiedzie e istnieje od zawsze. Zaspokajanie potrzeb dziecka zgodnie z jego rytmem to podstawowe dowiadczenie. Jeli go zabraknie dziecko uczy si, ze wiat nie odpowiada na jego potrzeby. Kto przy nim jest, ono krzyczy czy pacze i widzi, e nikt nie reaguje. Taka sytuacja oznacza dla dziecka tylko jedno: skoro nikt nie odpowiada , to znaczy ze mnie nie ma.
- Dlaczego akurat tak dziecko interpretuje? Uywam cudzysowu , bo to wszystko odbywa si w przestrzeni, ktra trudno precyzyjnie okreli: gdzie miedzy tym, co instynktowne, a tym , co wiadome.

- Trafna i nie spniona odpowied na potrzeby dziecka jest niezbdna do wytworzenia jego poczucia tosamoci, jego podstawowego ja jestem , poniewa otoczenie reaguje na mnie. Ja krzycz kto przychodzi, ja chce je- kto mnie karmi.
- A Kidy si rodzi poczucie , e jestem dobry albo zy, w porzdku albo nie w porzdku? Znacznie pniej?

- W podstawowym sensie- - te w pierwszych tygodniach i miesicach ycia. Bo jeli otoczenie reaguje na moje potrzeby i nie jest tym nadmiernie przecione , nie zachowuje si agresywnie, nie wzbudza mojego poczucia winy, nie karze mnie za to , e jestem i e wci czego potrzebuj , to znaczy , e ja jestem w porzdku. W tym najwczeniejszym okresie ycia dziecka decyduje si w ogle podstawowa sprawa: poczucie sensu istnienia. Gdyby dziecko mogo mwi, mwioby pewnie tak do rodzicw Dajcie mi duo czasu i uwagi, bo im wicej czasu i uwagi mi dajecie, tym wiksze mam poczucie, ze jestem kim wanym, e jest dla mnie miejsce na tym wiecie, ze kto mnie kocha W ten sposb tworzy si dziecku fundament tego, eby samo byo zdolne do mioci.
- W pierwszych tygodniach , miesicach ycia jest mnstwo sytuacji kiedy rodzice sobie nie radz . Dziecko pacze, krzyczy , rodzice nie umiej rozpozna dlaczego, stresuj si , wpadaj w panik , s niewyspani, zmczeni. Co traci w takiej sytuacji dziecko? 29

- Poczucie bezpieczestwa. Jeli rodzicw sta na spokj i pewno siebie co

wynika z bliskiego kontaktu ze sob i z dzieckiem jednoczenie dziecko ma poczucie bezpieczestwa, niczego si nie boi, ufa tej relacji. Ale jest to oczywicie trudny czas , szczeglnie dla samotnych matek. Kiedy rodzicw jest dwoje , mog si wymienia, wzajemnie wspiera, atwiej im odpocz . Matka, ktra jest z dzieckiem sama szczeglnie jeeli to jej pierwsze dziecko zostaje poddana trudnej prbie. I ma prawo reagowa zniecierpliwieniem , gniewem, bo bywa wyczerpana psychicznie i fizycznie. Musi zadba o siebie. I jeli uda si jej pamita o tym, by by tylko wystarczajco dobr matk , wszystko dobrze si skoczy. Najtrudniejsza jest sytuacja dzieci porzuconych przez matki. To nieprawda, ze mona to zaatwi e dziecko nie zauway , jeli tylko szybko podsunie mu si matk zastpcz. Inwestycja emocjonalna , jakiej dokonuj rodzice adoptujc dziecko jest inna od tej, jakiej dokonuj rodzice biologiczni. Rnica wyraa si w innej jakoci kontaktu.
- Co czuje wanie urodzone dziecko, ktrego matka znika?

- Zaraz po szoku zwizanym z porodem przeywa szok pierwszego w yciu rozstania. Traci poczucie bezpieczestwa i zostaje w nim zakwestionowane poczucie bycia kim wanym. Bo skoro kto, kto powoa nas do ycia, opuszcza nas , nieuniknione staje si pytanie To waciwie kim ja jestem i co znacz? Jaki jest sens tego, ze jestem na tym wiecie? S to pytania , na ktre potem mona znale odpowied. I czsto ludzie porzuceni w dziecistwie znajduj w sobie siy , by tym pytaniom sprosta. Ale wielu cierpi na gbokie depresje, miewa skonnoci samobjcze, ma ma odporno na yciowe przeciwnoci, zranienia. Dzieje si tak, bo brak im wyjciowego kapitau , z ktrego potem w cikich chwilach mogliby czerpa. Czyli gbokiego przekonania , ze choby nie wiem co si dziao , moja mama mnie kocha.

30

Rozdzia dziewity Zadawa pytania.


- Czy nieszczliwi rodzice mog mie szczliwe dziecko?

- Nie. Cho oczywicie kiedy dziecko doronie, moe sta si szczliwe. Ale nie stanie si takie dziki rodzicielskiemu spadkowi, tylko na skutek wasnego wysiku, psychologicznej pracy nad tym, eby to dziedzictwo przekroczy. Jako rodzice proponujemy dzieciom najczciej niewiadomie pewien sposb widzenia wiata i siebie w tym wiecie. I to si przenosi na nastpne pokolenia albo wprost, albo przez zaprzeczenie. Jak ju mwilimy wielu z nas w gbi serca podejmuje decyzj, e nigdy nie bdzie popenia bdw ojca czy matki. Tylko , e to atwiej powiedzie ni zrobi. Mona na powierzchownym poziomie osiga pewne rezultaty. Nie da si jednak na mocy decyzji przekroczy naprawd swego dziedzictwa. To si udaje przez dowiadczenie innego sposobu istnienia.
- Zwykle myli si tak : rodzice i dziecko to niemal to samo, krew z krwi.A przecie rodzice narzucaj swj sposb widzenia wiata i reagowania zupenie innej osobie. Ta inna osoba ma inne tempo reagowania, inny styl postrzegania zjawisk. To inny , nowy czowiek. Nie zawsze atwo nam dostrzec t oczywisto. - Z pewnoci. Jeli dziecko byoby wychowywane przez innych rodzicw, to w

sensie osobowoci , a nawet struktury fizycznej mogoby nie mie wiele wsplnego z rodzicami naturalnymi.

- Pejza emocjonalny nas rodzicw- ma zwykle jak wyrniajc cech. Jedni s wybuchowi, inni gwnie boj si wiata, jeszcze inni we wszystkim wietrz spisek i czuj si wiecznie skrzywdzeni . Czy z punktu widzenia wychowania szczliwego dziecka ma znaczenie to, jakim typem jestemy?

- Niezalenie od tego , jakim typem jest kade z rodzicw, nie da si uciec do witej zasady, ze jeli nasze dzieci maj by szczliwe , to i my rodzicemusimy tacy by. Dobitnie sformuowa to Krishnamurati: Gdybymy naprawd kochali nasze dzieci , na wiecie nie byoby wojen. I taka jest prawda. Prawda, ktra po prostu wali w pysk. Prbujemy nie sysze jej grozy i gbi. A ona od tysicleci prbuje si przebi do naszych serc i umysw , znajdujc swj wyraz w licznych mitach i wierzeniach. Na przykad patrzc na grzech pierworodny w wymiarze psychologicznym, mona odczyta to nastpujco: jeli rodzice zrobi jaki bd, to ich dzieci bd ten sam bd kontynuowa. - .i tak do koca wiata?

31

- Nie , w tym nie ma mrocznego determinizmu. Kade pokolenie, kade dziecko

ma ukryt moc, pozwalajc na przekroczenie wasnego dziedzictwa. Tylko musi znale do tego powd i okazj.
- Najczciej takim powodem jest cierpienie? - Tak , dojmujce cierpienie. Nasze wasne, ludzi z naszego otoczenia.

Odczuwane, bd nie, gone bd guche, milczce.

- Po czym poznaje si szczliwe dziecko? - Po tym, e jest zdolne do mioci Jest rozlunione, nie boi si. Naprawd

szczliwe dziecko nie boi si niczego. Ma oczywicie zdrowe odruchy lku zwizane z realnym niebezpieczestwem. - Jak si takie dziecko zachowuje? Jak to wyglda?
- Bardzo adnie . Mamy do czynienia z kim, kto swobodnie i radonie porusza si

po wiecie, kto korzysta w peni ze swoich moliwoci , kto ma duo energiinie wywouje wojen, bo ma odruchowy szacunek i dobre uczucia wobec innych ludzi.
- Pytaam o dzieci , a ty mwisz chyba o dorosych. I to zdaje si o takich, ktrzy przeszli wasn, dug psychoterapi. Wic: czy s takie dzieci? Czy nasze dzieci maj szans takie by, skoro- ebymy nie wiem jak si starali zawsze, choby par razy dziennie, co tam im wasnego narzucimy?

- No wic dobrze, takich dzieci nie ma, czy te zdarzaj si bardzo rzadko. Bo brakuje nam szczliwych rodzicw. Ale zdarzaj si, a potem ich dzieci wyrastaj na ludzi wyjtkowo dobrze oddziaujcych na otoczenie, peni rne wane , pozytywne role w swoich rodowiskach.. Czasami zostaj witymi. Zwracasz mi uwag, ze mwi o dorosych. Bo te to samo ich dotyczy. Szczliwy dorosy to kto, kto ma w sobie duo szczliwego wewntrznego dziecka. Dziecka , ktre jest twrcze, spontaniczne, radosne. Kochajce, odwane , niedogmatyczne. Ktre odwaa si zada kade pytanie i wszystko pomyle, ktre niczego si nie boi.

- Czy szczliwe dziecko zawsze bdzie szczliwym dorosym? Zdaje si, e na to pytanie ju odpowiedzielimy : nie ma innej moliwoci.

32

- Jeli przez pierwszych dziesi lat ycia nie przydarzy si dziecku nic

szczeglnie ranicego, jeli przez te lata nie bdzie poddawane systematycznej toksycznej obrbce ma szanse na to, eby zasymilowa wszelkie trudnoci, jakie stan mu na drodze. Zasymilowa w taki sposb, ktry nie naruszy jego potencjau zdolnoci do bycia szczliwym. Wic myl, e na psychologicznym poziomie tak wanie jest: jeli szczliwe jest dziecko, to i dorosy potem bdzie szczliwy. To nie znaczy, e cay czas bdzie stpa po patkach r . Jego ycie moe si przecie ukada rozmaicie. Ale zdolno do przeywania szczcia polega gwnie na tym, e wszystko , co si nam przydarza - dobre i ze, atwe i trudne potrafimy przyj, wczy do swojego dowiadczenia, wpisa w swj sposb przeywania siebie i wiata.

- Co jest waniejsze : czy szczliwi, zadowoleni z dziecka doroli, czy szczliwe dziecko? - Trudno powiedzie, kto tu jest waniejszy . Jedno i drugie jest wane w rwnym

stopniu. Na og bywa tak, e my doroli nie jestemy w peni szczliwi ale jeli pracujemy nad swoimi ograniczeniami i emocjami, stwarzamy wicej przestrzeni i dajemy wicej swobody dziecku. Wwczas dziecko bdzie miao lepszy start, a i my sami- dziki tej pracy- bdziemy bardziej szczliwi. -Ale wyobra sobie : takie lune , swobodne dziecko co to nieustannie pyta, zawraca gow,
gada, moe by ciarem dla rodzicw, ktrzy chc jak najlepiej, ale nie maj do siy, eby da dziecku dokadnie to, czego mu potrzeba , dokadnie tak ilo uwagi i troski.

- Jeli dziecko wci cignie za rkaw i czego si domaga, to znaczy, e wczeniej zosta popeniony bd i dziecko teraz prbuje zaatwi nie zaatwion w przeszoci spraw. Z jaki powodw upomina si o swoje, domaga uwagi i czasu dla siebie. Natomiast jeli we waciwym momencie dostao te uwag i czas, takie problemy nie powinny powstawa. Wtedy dziecku wystarczy niewiele , by jego pojawiajce si potrzeby zostay zaspokojone. Dostaje to, czego mu potrzeba i potem samo zajmuje si sob.

- Czy rozwj przynosi szczcie? Rozwj, przekraczanie wasnych ogranicze to co bardzo


pozytywnego, ale i trudnego.

33

- Rozwj jest koniecznym , ale nie wystarczajcym warunkiem szczcia Kiedy podejmujemy prace nad przekraczaniem naszych wewntrznych ogranicze, moemy na tej drodze przeywa okresy bardzo trudne , ktre ze szczciem zupenie nam si nie bd kojarzy. Natomiast sam fakt, e odbywa si jaki ruch, e uczestniczymy w dynamicznym procesie, ktry nas wzbogaca, uwalnia- samo to gaje czsto poczucie szczcia. Droga jest celem.

- Czy dyscyplina i kary burz szczcie dziecka?


- Jeli w relacji z dzieckiem jest wystarczajco duo mioci , uwagi , szacunku,

kontaktu, to dyscyplina nie bdzie burzy niczego. Dyscyplina to inaczej wymagania, stawianie granic- niezbdne dowiadczenia w procesie stawania si istot dojrza. Dziecko, ktre jest kochane, z radoci przyjmuje te ograniczenia, bo s one czci skadow caej relacji z rodzicami , klimatu jakim ta relacja jest przesycona. Tutaj obowizuje zasada: tyle wymaga, ile mioci. I druga: eby od dziecka nie wymaga wicej ni od siebie. To trudne. Czsto nie jestemy w stanie zobaczy i oceni naszych zachowa z boku i niewiadomie stajemy si dla dziecka zym modelem. A potem damy od niego, eby nie robio tych wanie rzeczy , ktre robimy sami. Stawiamy je wtedy w sytuacji bez wyjcia. To tak jakbymy najpierw nie dawali dziecku je, a pniej mieli do niego pretensje , e jest chude.
- Na przykad. - Na przykad zachowujemy si wobec dziecka agresywnie , ponosi nas,

wybuchamy gniewem, nie zdajc sobie sprawy z jego nasilenia. Ju jestemy troch znieczuleni. Ju nie syszymy, nie widzimy siebie w tym gniewie. Tymczasem dla dziecka jest to cos poraajcego, kataklizmZa jaki czas dziecko oddaje nam to samo. A my zdziwieni pytamy: Jak ty si zachowujesz , czy widziae co takiego w domu, gdzie ty si tego nauczye? A cay sk w tym, e dziecko nauczyo si tego od nas. I teraz nam to oddaje. Nasza nieuwaga , wady i ograniczenia odbijaj si w zachowaniach naszych dzieci jak w krzywym zwierciadle .
- A karanie?

- Karanie fizyczne, karanie, w klimacie egzekucji wymierzanie kary na zimno, dawkowanie jej , jest czym bardzo destrukcyjnym, bo upokarzajcym. Upokorzenie to chyba najbardziej niszczce dowiadczenie dziecistwa.

34

Kiedy dziecko, nie wyczuwajc granicy, szczypie si, gryzie albo wciska ci w nos klocek , wtedy ty odruchowo si opdzasz i dziecko dostaje po apie. To nie jest kara, tylko odruchowe postawienie granicy w ywej wymianie, informacja o tym e granica zostaa przekroczona. Tutaj wiele zaley od tego, jak sam dorosy ma wyznaczone swoje granice. I jeli dorosy ma dobrze w gowie, czyli granice s ustawione realistycznie, to danie po apie nie jest kar. Wynika z kontekstu, z sytuacji i jest emocjonaln wymian informacji , a nie egzekucj - A kary w sytuacji, kiedy dziecko nie dotrzymuje umowy? - S potrzebne, jeli tylko nie upokarzaj , lecz ucz, e jeli si nie dotrzymuje umw, ponosi si konsekwencje. Czstym nawykiem rodzicw, wyniesionym z ich wasnych dziecicych dowiadcze, jest karanie prac. Za kar pozmywasz, za kar posprztasz.To wytwarza negatywny stosunek do pracy. Robienie czego przestaje by przyjemnoci i radoci, zostaje na zawsze obcione odium kary. Jedyn przyjemnoci staje si wtedy niezrobienie niczego. Istniej spoecznoci kwakrowie n przykad w ktrych praca urasta do rangi sacrum. Dopuszczenie do pracy , ktr wykonuje ssiedzka czy rodzinna wsplnota jest wielk nagrod. A my karzemy dzieci prac, a nagradzamy ogldaniem telewizji . Prawd mwic to szalestwo, ktre grozi nieobliczalnymi konsekwencjami. Chyba mamy niedobrze w gowie.

- Czy mona i czy naley chroni dziecko przed cierpieniem?

- Ochrona dziecka przed cierpieniem jest naturalnym odruchem kochajcych rodzicw. Ale wiadomo, ze nie mona dziecka uchroni przed cierpieniem cakowicie . I jeli kto z rodzicw stawia sobie taki cel, jego dobre intencje z pewnoci wybrukuj drog do jakiego pieka. Bywa, e za wszelka cen chcemy uchroni dzieci przed blem. Ale bl jest elementem ycia. Jest wanym i powszechnym dowiadczeniem , ma te funkcj informacyjn . Informuje nas o tym , e popeniamy jaki bd. Bl jest sygnaem bdu. I to zarwno w relacji ze wiatem zewntrznym, jak i w relacji z samym sob. Jeli rodzice bd mieli idee fixe , eby ich dziecko nie przezywao blu , atwo mona sobie wyobrazi do czego to doprowadzi. Wychowaj istot zdezorientowan i niedojrza, niezdoln do korzystania z wolnoci czy wchodzenia w jakiekolwiek ryzykowne sytuacje.

35

Tacy rodzice bd przesadnie reagowali na bl dziecka i wytworz w nim predyspozycj do przeywania blu w sposb histeryczny. Nie naucz dziecka mieszczenia blu w sobie, nie naucza spokojnego reagowania na bl. Dorosy po takim treningu- bdzie przestraszony niepewny siebie. Nie pozna wiata , bo wiat bdzie go przeraa. Bdzie prbowa otoczy si komfortem i spdzi Zycie na tym, eby podtrzymywa wira wasnych rodzicw, unikajc za wszelk cen blu i cierpienia. Oczywicie wpdzi si w kocu w pieko pustki i nie odczuwania.
- A mier? To dla nas samych najtrudniejsze dowiadczenie, wyobraamy wiec sobie, ze i dla dzieci jest trudne.

- To chyba projekcja lekw dorosych na dzieci. Proces wychowywania jest w duej mierze wynikiem projekcji postaw, przewiadcze i uczu dorosych na dzieci. Im bardziej ta projekcja jest nieujawniona i niewiadoma - tym gorzej dla dzieci. Myl , e dzieci maj znacznie zdrowszy stosunek do mierci ni doroli. Pamitam, e sam byem takim dzieckiem. Kiedy miaem dziesi lat , znalazem si w szpitalu, na obserwacji. Leaem z dziemi bardzo chorymi. Co kilka dni kto umiera. Wieczorem jeszcze bawilimy si wsplnie , a rano eczko kolegi byo za parawanem. I to byo dla mnie i dla innych dzieci w jaki sposb naturalne . Oczywicie- take smutne, poruszajce. Ale w naszym dziecicym przeywaniu nie byo klimatu tragedii, strachu, koszmaru, rozpaczy, ktre w to wydarzenia wnieli doroli. Lea , tam z nami chopczyk , ktry cay czas by nieprzytomny. Dzie i noc siedzia przy nim jego ojciec oszalay z rozpaczy, paczu, zmczenia. Wtedy, jako dziecko, relacj ojca odbieraem jako niepokojca. Nie zrozumia , przytaczajc. Cho teraz , kiedy sam jestem ojcem, atwiej mi zrozumie to, co wtedy przeywa ten czowiek.
- On by przywizany do swojego dziecka, a ty do jego syna nie.

- O to wanie chodzi . Ja nie byem przywizany. Ale to bya jednak mier. Nie sdz, e dzieci powinno si w szczeglny sposb chroni czy izolowa, kiedy kto bliski im umiera. Trzeba da dziecku moliwo poegnania si z kim , kogo kocha. Poza tym, dowiadczenie odchodzenia bliskich moe si sta rdem wanej duchowej inspiracji , porzdkujcej na reszt ycia hierarchie wartoci dziecka . I chyba tego wanie si boimy. W zamian za to pokazujmy dzieciom bez ogranicze mier telewizyjn czy filmow chodny obrazek, ktry nie pachnie, nie boli i w rezultacie nic nie znaczy. Jest abstrakcj. Psychologowie i socjologowie, badajcy fal zbrodni popenianych ostatnio przez dzieci, twierdz e te zbrodnie s moliwe miedzy innymi dlatego e dzieci SA

36

pozbawione ywego dowiadczenia cierpienia, smutku i umierania bliskich im ludzi.


- Ale pewnie pamitasz z wasnego dziecistwa takie momenty, kiedy zadawae pytanie: a co si dzieje z czowiekiem po mierci? Ja mam z tym kopot, nie potrafi dziecku powiedzie po prostu tego, co o tym wiem. - Och, gdybymy naprawd wiedzieli, co si dzieje z czowiekiem po mierci, to

by ten wiat zupenie inaczej wyglda. -Ale wiemy na pewno, co si dzieje z naszym ciaem, ktre si rozpada. Ja wanie tego
najbardziej si boje. Pamitasz, tobie to kto opowiedzia , kiedy bye may?

- Dla mnie szybko stao si to oczywiste. Urodziem si jeszcze w czasie wojny i po wojnie na wasne oczy widziaem , co si dzieje z ludzkim ciaem po mierci. W czasie zabaw w ruinach czsto znajdowalimy ludzkie czaszki i koci. - Z tego punktu widzenia nasze dzieci chowamy w wiecie troch nieprawdziwym,
papierowym?

- Skoro nie potrafimy naszym dzieciom opowiedzie o tym , co si z nami dzieje po mierci , najwaniejsze staje si to , czy robimy co, aby si tego dowiedzie . Czy potrafimy o tym mwi z dziemi. Jeli si boimy, jeli nie potrafimy o tym rozmawia , nieuchronnie sprzedamy lk przed mierci wasnym dzieciom. Na wiecie od lat organizuje si zajcia dla ludzi zajmujcych si umierajcymi , dla rodzin umierajcych, dla samych umierajcych. Spotykaj si tam wszyscy razem. Dzieci te. To wzbogaca, ustawia waciw hierarchi wartoci spraw w yciu. Nasza cywilizacja po to , by moga dalej rozwija si w tym samym kierunku musi negowa istnienie mierci. Walczy ze mierci, wstydzi si mierci. -Take narodzin. Narodziny w wersji strawnej dla cywilizowanego czowieka to ju nie ta
zwyka mieszanina szczcia, radoci, blu i strachu, tylko pyzaty , rowy niemowlak z kokardk na pampersach. - To prawda. Ale mier jest usuwana z pola widzenia w sposb bardziej

konsekwentny. Nie opuszcza mnie nadzieja, e kiedy ten wiat zmdrzeje i pojawi si jaka powszechnie dostpna metoda, tradycja, rytua- sam nie wiem co- dziki ktremu ludzie bd mogli nad swoim ograniczajcym dziedzictwem i przekracza je. e bd mogli pozna swoje prawdziwe uczucia i potrzeby, przey bl niespenienia i rozsta si z nadziejami, ktrych nie sposb zrealizowa , a ich al i gniew znajd waciwych adresatw. Wtedy moe wreszcie przestaniemy przerzuca ciar nie zaatwionych spraw na nastpne pokolenia. Mio i pokj bd miay

37

wicej szans. To co dotyczy pojedynczej relacji rodzice dziecko, przejawia si jednoczenie w makroskali spoecznoci, narodw i cywilizacji. -Polityka
-.sposb w jaki traktujemy Ziemi , sposb w jaki rozwizujemy konflikty

midzy narodami to wszystko jest z jednego korzenia. - Czy marzenie o tym , e kiedy moliwe bdzie przekroczenie tego dowiadczenia, e pojawi
si oglnie dostpna metoda takiej pracy czy to nie utopia? A poza tym : skoro tak si dzieje od setek lat, moe po prostu nie powinno by inaczej?

- Ale jest coraz gorzej. To co dawniej moe nie stanowio problemu w skali planety, teraz taki problem stanowi.
- Jest nas tak duo

- i skala zjawiska sprawia ze zmienia si te jego jako. Jeli mamy przetrwa jako gatunek , powszechna musi si sta wiadomo, e czego wanego nam brakuje, e co wanego mamy do zrobienia. Ze sob . Kady z osobna.

- Czy rozwd rodzicw zagraa szczciu dzieci? - Oczywicie, e najlepiej dla dziecka byoby, gdyby rodzice yli w zgodzie ,

szanujc si nawzajem i kochajc. Gdy rodzice nie yj w takim komfortowym ukadzie, a czasami wrcz si nienawidz, czsto uwaaj , e w imi dobra dziecka winni podtrzyma ten zwizek, bez wzgldu na to , jak treci jest wypeniony. To nieporozumienie. Zwizek, ktry jest przepeniony nienawici, pogard, walk , nie suy dziecku na pewno. Szczeglnie gdy rodzice nie robi nic, co by miao prowadzi do rozwizania trudnoci i tkwi w impasie. Sdz, e lepiej byoby , gdyby tacy rodzice si rozstali. Oczywicie, bardzo wiele zaley te od tego , w jaki sposb si rozstaj. Niestety , tak si na og dzieje , e rozwodzcy si rodzice walcz o dziecko. Walka jest bezlitosna, bezwzgldna , a dziecko przeywa rozrywajcy dusz konflikt lojalnoci, ktry wie si z koniecznoci wyboru , po czyjej stronie ma stan. Czy matka, czy ojciec? Z kim zosta? Jeli pamitamy o tym, e emocjonalnie dziecko jest uczynione z dwch powek , z ktrych jedn stanowi matka, a drug ojciec, to staje si jasne, e taki

38

sposb rozstawania si rodzicw rozszczepia dziecko , rozrywa osobowo, czynic ogromn wyrw w jego psychicznej konstrukcji. To bdne koo , poniewa od rodzicw, ktrzy yj w konfliktowym zwizku , trudno nawet wymaga , eby rozstawali si w sposb, ktry by szanowa dziecko, jego wewntrzn integralno. Jedno zo rodzi nastpne. Jestem skonny uwaa, e lepiej jeli rodzice, ktrzy yj w konfliktowym zwizku, rozejd si , nawet jeli dziecko bdzie obiektem w rozgrywce rozstania. Sytuacja dziecka rozstrzygnie si szybciej i nie bdzie tak dugo niszczy.
- Dziecko bdzie miao szans jako sobie z ni poradzi?

- Po paru latach rodzice ochon i do kadego z nich bdzie jaki dostp. Przestan by par szalecw uwikanych w niekoczc si walk. - Dla wielu osb to, co mwisz, jest ryzykowne. Samo utrzymanie domu daje przecie dzieciom
poczucie bezpieczestwa.

- Jeli dzieci s jedynym powodem , dla ktrego podtrzymuje si zwizek rodzicw, moim zdaniem nie powinno si go podtrzymywa. Jeli natomiast jest w maestwie co jeszcze, o co rodzice, chc zawalczy , co jest dla nich cenne, co daje nadziej, to wtedy warto.
- Dlaczego sdzisz, e samo istnienie dzieci nie wystarcza?

- Poniewa dziecko uczy si w takim domu, e mona i naley trwa w relacjach, ktre s utkane z nienawici, pogardy, lku i ponienia. Jest to dla dziecka dowiadczeniem ranicym i jednoczenie zawstydzajcym. Dzieci wstydz si takich rodzicw, czuj si winne za to wszystko To moja wina, e oni si tak ze sob mcz
- Jak to zaowocuje? - To dziecko nie bdzie prawdopodobnie zdolne do nawizywania pozytywnych

relacji z ludmi. Bdzie miao skonno, by w swoim dorosym dowiadczeniu niewiadomie powtarza to, co byo udziaem rodzicw. Bycie z drugim czowiekiem na zasadzie otwartoci, mioci , szacunku i bliskoci, bdzie dla niego niedostpne. A nade wszystko takie dzieci zostaj obrabowane z jednego z najwikszych skarbw, jaki rodzice mog da dziecku, czyli z moliwoci obdarzenia ich szacunkiem. To straszne obraenie na dalsze ycie. Konflikty , walka rodzicw wzbudzaj w dziecku silne emocje negatywne, ktre sprawiaj , e traci ono szacunek dla rodzicw. To straszne obcienie.
- Co powoduje?

39

- Na przykad : rodzice obrzucaj si najgorszymi wyzwiskami, awanturuj si , bij , potem id do ka, a na to wszystko patrzy ich crka. Jak ona sobie pniej poradzi z przeywaniem wasnej seksualnoci i kobiecoci w sposb godny i radosny? Czy zdoa poczy seks z sercem i mioci? Na cae ycie pozostanie z pytaniem: dlaczego matka, zaznawszy pogardy i nienawici od ojca, gardzc nim i nienawidzc go w zamian, moe z nim i do ka?
- Co dzieje si wtedy z poczuciem kobiecoci? - Jeli pamitamy, e matka jest dla crki modelem kobiecoci, jest to druzgocce

dowiadczenie. I przenoszone dalej, powoduje mnstwo cierpienia.


- Wielu rodzicw wie, e w ich zwizku nie ma mioci, ale staraj si udawa, e nie ma te wrogoci, staraj si y kulturalnie.

- Ale tu nie mona udawa. Nawet jeli si najbardziej staramy , to z punktu widzenia dziecka w takim domu wieje chodem. I dziecko nasika nim. Tu adne sowne deklaracje i puste gesty niczego nie zastpi.
- Mimo to wiele osb uwaa , e trzeba zachowa pozory, e warto zosta razem dla dzieci, bo to jest mniejsze zo. e dziecko paci jednak mniej. - Myl , e to nieprawda. Spotkaem na przykad wiele dorosych dzieci

alkoholikw, ktre- jako dzieci- o niczym innym nie marzyy, tylko o tym, eby rodzice si rozstali. eby ten pijak wreszcie znikn z horyzontu. Ogrom destrukcji, ktr pijcy ojciec powodowa w yciu rodziny by dla tych dzieci nie do uniesienia, ponad siy. Oczywicie dostrzegam warto tego, eby ludzie, ktrym jest trudno ze sob, a ktrzy skadali luby maeskie, zrobili wszystko, aby dochowa im wiernoci. Ale nie moemy zapomina, e istot maeskich lubw jest kultywowanie mioci i szacunku oraz wzajemne pomaganie sobie. Jeli sta nas tylko na kultywowanie domowego pieka , to luby ju dawno zostay zamane. Sprzeniewierzylimy si im ostatecznie. Tylko pod jednym warunkiem mona prbowa tkwi w takim piekle jeli zaczniemy co naprawd i uczciwie robi, aby nasz stosunek do partnera i wzajemn relacj zmieni. eby zrozumie ukryte powody tragedii, ktr wanie kreujemy. Czasami trzeba wzi swoj cz odpowiedzialnoci, nie czekajc na partnera. Nie wolno nam ulec zudzeniu, e to si jako da przeczeka. Tego si przeczeka nie da. Szkoda ycia. Trzeba co robi. I jeli dziecko widzi, e rodzice co robi, aby si zmieni to nawet w najtrudniejszym maestwie bdzie to dla niego budujce. -Jak rozstanie way na obrazie ojca i matki w oczach dziecka?

40

-Podstawowe negatywne dowiadczenie , jakie dziecko z tego wynosi , jest takie,

ze dziecko nie bdzie sobie w przyszoci dawa prawa do szukania szczcia i denia do niego. Uzna za fakt naturalny i normalny, e ycie spdza si w piekle i e waciwie jedyne co mona zrobi, to podsyca pieko. Nie widzi adnego innego rozwizania. W skrajnych , ale wcale nie tak rzadkich przypadkach, tego typu dowiadczenie prowadzi wprost na margines spoeczny , ku autodestrukcji, staje si rdem postaw i zachowa antyspoecznych. - Ale z drugiej strony, jeli rodzice zdecyduj si na rozwd, dzieci czuj si przede wszystkim
winne, prawda? - Dzieci czuj si winne , jeli rodzice si rozstaj, ale czuj si te winne temu, e

rodzice si nienawidz . e rodzice nie s w stanie y w mioci i wzajemnym szacunku. Zreszt rodzice czsto obwiniaj dzieci wprost o to, e przez nie musz si mczy z tym drugim i e zmarnowali sobie ycie. Rozwd niewiele zmienia w sprawie poczucia winy. Gdy tacy rodzice si rozwodz , dziecko ma wiksze szanse przeycia w sensie psychologicznym.
- To mimo wszystko trudne do przyjcia.

- Ale czego uczy si crka, ktra patrzy na matk ofiar, ponian i gwacon przez ma? Co dziecko moe wynie z takiego dowiadczenia? Co? Czy nie byoby lepiej dla tej crki, gdyby matka szarpna si na niezaleno, sprbowaa szuka wasnego szczcia, a przynajmniej nie Godzic si na tak upokarzajc sytuacj? Kada crka marzy o tym, eby tak matk zobaczy. Kady syn marzy, eby zobaczy takiego ojca.
- Ale z drugiej strony dzieci maj ogromn potrzeb eby mie- niewane jakich , ale oboje rodzicw. - To prawda , ale bardzo czsto nie maj na to adnej nadziei. Ta nadzieja zostaa

zdruzgotana i dzieci naprawd nie maj rodzicw, cho matka i ojciec istniej obok siebie fizycznie. Dzieci maj do czynienia z par szalecw, zncajcych si nad sob i nad nimi. Co dobrego moe z tego wynikn? S ludzie , ktrzy yj yciem naprawd niegodnym i utrzymywanie lubw nie jest adnym wytumaczeniem dla takiego ycia. To zawracanie gowy. Czynienie cnoty z wasnej niemonoci i niegodziwoci. Sianie cierpienia na wiele pokole naprzd.
- A czemu rodzicom najtrudniej si rozsta, mimo e s w konflikcie? yj jakby w klinczu

- Jednym z najbardziej powszechnych jest zwizek sadomasochistyczny. Ludzie dobieraj si tak wanie poniewa dowiadczenie z ich rodzicami byo podobne. Jedno z rodzicw byo ofiar, a drugie katem. Potem dzieci te czuj si w
41

tym najwygodniej. Jeli kto z partnerw przekroczy swoje dziedzictwo- kata czy ofiary to zwizek musi si rozpa. Bardzo czsto dzieje si tak w maestwach alkoholikw- kiedy ten pijcy wydobywa si z choroby, maestw si rozpada. Fundament ukadu zosta rozbity. A druga osoba nie potrafi si na tyle zmieni, eby si do tego dostosowa. - Chyba e sama zacznie pracowa nad sob.
- Tak. - Gdyby mia ostatecznie odpowiedzie na pytanie, czy lepiej si rozwie czy utrzymywa konfliktowy zwizek, spokojnie powiesz e lepiej si rozwie? - Tak oglnej odpowiedzi nie mog udzieli. To zaley od kadego

indywidualnego przypadku . Maestwom , ktre przychodziy do mnie , zawsze zadawaem pytanie Czy przyszlicie po to, eby pomoc wam si rozsta w kryzysie, czy eby pomoc wam wytrwa ze sob? S maestwa, o ktre warto walczy. Nawet maestwa bardzo konfliktowe albo niefortunnie zawizane mona uratowa , jeli obie strony podejm prace nad sob- psychologiczn, religijna- ale to musi by praca, a nie pusty rytua.
- A jeli przychodzi para i mwi , e chce, aby pomg im si rozsta. Spokojnie z nimi pracujesz ?Czy masz zawsze nadziej, e moe uda si zwizek uratowa? - Jeli ludzie przychodz do mnie , zawsze mam nadzieje skoro przyszli, to

widocznie jest w ich zwizku jaki potencja. Ale wyznaj , e czasami ratowanie jest niemoliwe. Czsto przychodz tak naprawd po to, aby pomc im godnie si rozsta. To budzi szacunek. Wtedy robi wszystko co moliwe , eby wszystkich zainteresowanych , a szczeglnie dzieci, ochroni przed negatywnymi skutkami tego rozstania.
- Jak mona si dobrze rozsta? Jaki jest mechanizm? - To proces. Na og trzeba si odwoywa do dziecicych dowiadcze samych

maonkw, eby mogli sobie zda do koca spraw z tego , jaka jest sytuacja ich dziecka, co ono moe przeywa . Jeli to si uda, to ju poowa zwycistwa. - Wyobrazi sobie?
- Przey, nie wyobrazi. Przez wasne dowiadczenie przey to, co moe by w

tym momencie udziaem dzieci. - Po to, eby.

42

- Po to , eby je chroni, czyni zado temu, co si nazywa rodzicielskim

powoaniem czy obowizkiem. - Czyli dba o wasne szczcie, ale w sposb nie burzcy wiata innego czowieka, jakim jest
dziecko?

- Wtedy decyzja o rozstaniu rodzicw naprawd moe by odpowiedzialna i pozytywna. Rodzice mog z czystym sumieniem przyj do swego dziecka i powiedzie Dla naszego i twojego dobra postanowilimy si rozej . Zdalimy sobie spraw, w jakim piekle yjesz, a my nie jestemy w stanie y ze sob tak, by by dla ciebie godnym naladowania przykadem i zasuy na twj szacunek - Mimo wszystko trudno mi to przyj.
- Rozumiem powody , dla ktrych to co mwi, nie jest atwo przyj.

*************************************************************
- Jaka relacja midzy dziemi a rodzicami jest lepsza patriarchalna czy partnerska?

- Takiej alternatywy nie mona stawia. Tu nie ma alba- albo. Na rnych etapach rozwoju dziecka rnie si to powinno ksztatowa. Trudno by partnerem niemowlaka czy przedszkolaka, cho i w kontakcie z najmodszym dzieckiem partnerski aspekt relacji jest wany. Ale gdzie od dziesitego- dwunastego roku ycia element partnerski zaczyna przewaa. Najwaniejsze , eby w obu wypadkach nie zabrako tego, o co najtrudniej: szacunku. Na pewno warto wystrzega si patriarchalnoci rozumianej jako posiadanie bezwzgldnego monopolu naprawd i racj. W kontaktach z dzieckiem zawsze musi by miejsce na przepraszam, na pomyliem si , na nie miaem racji, na ustpstwa, negocjacje. Poniewa my, rodzice, jestemy zwykymi ludmi , ktrzy bdz, popeniaj bdy. Zmagamy si ze sob , szukamy sensu, prawdy, szczcia i wcale nie musimy udawa, e ju znalelimy, jeli tak nie jest. Nie przyznawanie si do tego tworzy niebezpieczn iluzj, w ktrej bd potem yy nasze dzieci.
- Czy to nie jest zbyt wielki szok dla dziecka, kiedy okazuje si , e ta najwiksza na wiecie osoba mama- te czego nie wie, nie rozumie? - Szok pojawi si wtedy, kiedy mama udawaa , e wie, a potem okazao si , e to

bya nieprawda, e bya tylko biedn, zagubion istot , ktra prbowaa rozpaczliwie narzuci dziecku swj obraz wiata wycznie po to, by mie cho jednego zwolennika i nie czu si tak bardzo samotnie.

43

- Czy rodzice powinni chroni dziecko przed wpywami obcych osb przyjaci, ciotek,
wujkw? - Nie. Z rodzicami jest jak z diet: jednostronno stwarza niebezpieczestwo

systematycznego bdu. Tak jak dobrze jest czasem zmieni diet i sprawdzi, co nam lepiej suy i bardziej smakuje, warto czasem zmieni rodowisko psychologiczne, w ktrym obraca si dziecko. Huxley w swojej Wyspie- ksice, ktra bya prb sformuowania nowej utopii, idealnej ludzkiej spoecznoci zawar pomys stworzenia krgw rodzinnych , zoonych z kilku rodzin , pomidzy ktrymi kryy dzieci. - Tylko dorosy mg to wymyli dzieci pewnie by wolay, eby kryli rodzice.
- A moe nie. To ciekawe dla dziecka, znale si co jaki czas w nowej

przestrzeni, w innym otoczeniu , w klimacie innego domu, z poczuciem, e to tylko pewna procedura, e tak naprawd rodzice s blisko, e do swojego domu mona w kadej chwili wrci. Pomys jest rzeczywicie utopijny , ale wskazuje na bardzo wan spraw: na ograniczenia wynikajce z danego raz na zawsze systemu rodzinnego i niebezpieczestwo powstawania systematycznego bdu, kiedy jeden element, ktrego jest za duo lub za mao, odciska si trwale na dowiadczeniu emocjonalnym dziecka. Kontakty z rnymi rodowiskami, z rnymi ludmi maj wielk warto. To nie pozwala na przyjmowanie za jedynie moliwe wasnego dowiadczenia rodzinnego i przekazu otrzymanego od rodzicw.
- Nawet gdy ciotki czy wujkowie maj zupenie inne od naszych pomysy wychowawcze? Rodzice czsto si tego obawiaj.

- Och, bo my rodzice, zachowujemy si czsto jak dziaacze polityczni chcemy mie tylko zwolennikw. Inny to wrg i zagroenie. Dla polityka opozycja nie moe mie racji z zaoenia. A przecie tak wiele mona si nauczy od ludzi rnych od nas. Pokora jest tak samo rzadka wrd rodzicw, jak i wrd politykw. W pierwszym wypadku z ogromn strat dla dzieci, w drugim- dla narodw. ******************************************************************
- Czy pacz dziecka oznacza , e ono jest nieszczliwe? -Jest wiele rodzajw paczu.

44

- Ale wszystkich rodzice najczciej si boj.


- Nie trzeba ba si paczu. Pacz jest bardzo wanym rodzajem ekspresji uczu i

daje niezbdne energetyczne rozadowanie i ulg. Pacz tumiony szczeglnie tumiony przez lata pustoszy emocjonalnie, energetycznie, a czasem wrcz anatomicznie. - Brzmi to strasznie.
- Energia uczucia zamiast eksplodowa- imploduje, kieruje si do wewntrz. eby

utrzyma pacz wewntrz- tak jak kad inn siln emocj trzeba dokona powanego wysiku miniowego, zablokowa fizjologiczny odruch, ktry jest zwizany z ekspresj danej emocji. Mona to zrobi si woli. Ale koszty, jakie si za to paci- s ogromne. Pojawia si trwae napicie mini- take mini gadkich- w rnych czciach organizmu, tak zwane bloki albo pancerze miniowe , a w konsekwencji nastpuje gorsza cyrkulacja pynw ustrojowych. Zablokowany obszar ciaa jest przez to mniej doywiony i niedogrzany. I tak powstaje anatomiczno- fizjologiczny odpowiednik tego, co stanowi blok czy zahamowanie psychiczne. Dugotrwale zablokowanie moe spowodowa najpierw zmiany w funkcjonowaniu, a dalej take w strukturze organw znajdujcych si w zablokowanej strefie. W obszarze tym pojawia si tendencja do infekcji i zachorowa, poniewa jest osabiony, wyizolowany z caego systemu. - Pomylaam teraz o niezwykle czstych infekcjach garda u dzieci
- To czsto bywa zwizane z tumieniem paczu albo gniewu, sprzeciwu.

- Gniew nie wykrzyczany


- Tak , wanie.

A wracajc do paczu. Rzeczywicie, czsto jako rodzice nie moemy znie paczu dziecka. Szczeglnie , gdy trafia on w ton paczu, ktrego sami nie wypakalimy , od ktrego chcemy si trzyma jak najdalej i o ktrym nic nie chcemy wiedzie. To jest najczciej zupenie niewiadome, a dziaa na nas jak pachta na byka. Czasami wydaje nam si , e jeszcze chwila takiego paczu, a gotowi bdziemy to dziecko zamordowa. W ten sposb chcemy zabi w dziecku pacz, ktry kiedy musielimy zabi w sobie. Czy te ten, ktry w nas kiedy zabito. - I jest tak : starae si , czytae ksiki, uczye si uwanie obserwowa wasne emocje, a
kiedy syszysz ten pacz, nie zdysz pomyle. I biegniesz, i dajesz klapsa albo wrzeszczysz.

45

- Tak wanie dziaa podwiadomo. lepe namitnoci. To jest odruchowe . I

dlatego trzeba sporo pracy nad sob, uwagi, kultury emocjonalnej i szacunku dla drugiego , nawet najmniejszego czowieka, eby upora si z tak sytuacj. Bo mona przecie w tej sytuacji zachowa si inaczej. Mona powiedzie dziecku Nie jestem w stanie sucha twojego paczu, a wic nie obra si, ale ja po prostu std wyjd - A jak ono ma p roku?
- Mona mu powiedzie to samo . I skoro nie potrafimy inaczej- zostawi dziecko

paczce. Niech si wypacze. Ale nie odchodzi w gniewie. Wyj tak jakby si kogo chciao zostawi sam na sam z jego intymn sytuacj. To trudne , ale moliwe. Mnie te wydawao si kiedy , e wszystko mam ju wypakane i nagle okazao si, ze nieprawda, e jest tego paczu jeszcze i jeszcze. - Ale z punktu widzenia matki czy ojca, dbajcych by dziecko dostawao tyle mioci, ile
potrzebuje , zostawianie go paczcego jest nie do pomylenia.

- Wiele zaley od tego, jaki to pacz. Jeli jest to pacz przeciwko rodzicom , wwczas prba zblienia si do dziecka w takiej sytuacji jest nieporozumieniem. Nie wolno tego robi, trzeba je zostawi i wycofa si z szacunkiem dla tego paczu. Ale jeli pacz wynika z godu kontaktu, poczucia porzucenia czy krzywdy, a dziecko jest otwarte na kontakt z nami, warto zdoby si na to, eby mogo si wypaka przy nas. Gdy dziecko pacze lub przeywa inne wane i burzliwe emocje na przykad bl- dobrze jest towarzyszy mu w tym przeywaniu i nie uspokaja go przedwczenie. Mamy tak tendencj do pocieszania: e ju mino, ju nie boli. To taka agodna forma zaprzeczania rzeczywistoci, kwestionowanie wiarygodnoci przey dziecka. Gdy dziecko pacze z blu, zamiast mwi mu, e ju nie boli, e powinno by dzielne i nie paka, dobrze jest mu powiedzie , e wiemy jak boli, jak strasznie boli. Uzna e to, co jest, po prostu jest. Wtedy okae si, e na bl najlepiej pomagaj nie pocieszenia, tylko uznanie go za rzeczywisto o prawdziwe, biorce si z tego wspodczuwanie i kontakt. - Jeden z moich znajomych zauway kiedy, e ma skonno- bardzo zreszt powszechn- do
apania dziecka na rce, kiedy tylko co mu si zego dzieje. Pomyla , e w ten sposb, odrywajc je od ziemi w trudnym momencie, pozbawia je czego bardzo wanego : dobrego oparcia, ugruntowania. I od tego czasu ofiarowuje dziecku swoje wspczucie na ich poziomie przykuca i przykucnity obejmuje. - To bardzo wane . Kiedy dziecko stoi ju na wasnych nogach i moe przyj na

stojco to, co mu si przydarza, nie jest dobrze wyrywa je z jego wasnego miejsca, pozbawia naturalnego punktu oparcia. To buduje zudne przekonanie o
46

omnipotencji rodzicw, ktrzy s w stanie wyj dziecko z kadego cierpienia i przenie do swojego nieba. Oczywicie ta sugestia nie podnoszenia i nie brania na rce nie dotyczy sytuacji ewidentnie niebezpiecznych dla dziecka.

-Czy dziecko moe przejawia agresj wobec rodzicw? Czy rwnie agresj fizyczn? - Jeli rodzice wyraaj agresj fizyczn wobec swoich dzieci, to zasada odpowiedzialnoci i partnerstwa kazaaby przyjmowa rwnie agresj ze strony dzieci. Ta agresja i tak bdzie czeka w dzieciach, a doczekaj si wasnych dzieci i wtedy sobie pofolguj. Chyba sprawiedliwiej by byo, gdyby zbiera ten kto sieje. Najlepiej po prostu unika bezporedniej agresji fizycznej w relacjach z dziemi, a szczeglnie unika tych mini egzekucji i bicia rytualnego - jutro, po szkole , dostaniesz zasuone wczoraj lanie. - Dostaniesz na zimno, bez emocji, eby lepej sprawiedliwoci stao si zado. Myl, e w skali globu, najbardziej odpowiedzialni za wojny s zwolennicy takiego wanie karania dzieci. Synna czarna pruska pedagogika, to rytualne bicie dzieci dyscyplin i upokarzanie ich, obowizujce przez wiele pokole , musiao w kocu zaowocowa przeraajcym okruciestwem w tych wszystkich dzieciach, ktre potem dostay karabiny i poszy zabija pod sztandarami ze swastyk.
- I wtedy ju mogy zrobi co z tym, co dostay od rodzicw. Mogy odda. - Bicie rytualne w imi sprawiedliwoci- to najgorsza rzecz. To zupenie co innego

ni klaps czy wyraz odruchowego gniewu. Ale i tu trzeba uwaa . Bo czasem mamy w sobie odoone takie pokady agresji, e byle drobiazg dziaa jak iskra w skadzie amunicji i ju nie potrafimy si zatrzyma. Dziecko staje si wtedy idealn ofiar. Jeli w relacji midzy nami a dziemi jest duo agresji, warto pj do specjalisty i popracowa nad sob . Na tym polega odpowiedzialno rodzicielska. I wtedy w ogle nie bdzie kwestii, czy dziecko moe bi rodzicw. Bo jeli dziecko zaczyna to robi, to znaczy, e wiele zego ju si wydarzyo. - Bo co przekazuje dziecko, uderzajc ojca czy matk?
- Nie uywajc sw , dziecko informuje nas, e ilo upokorze i agresji, ktr

otrzymao , po prostu si w nim nie mieci. Zaczyna si broni .Oczywicie, gdy

47

chce si postawi tam temu odruchowi dziecka, trzeba to zrobi jeszcze bardziej agresywnie. Trzeba mu t agresj wepchn z powrotem do rodka, czyli dokona kolejnego aktu agresji. I tak si niestety czsto dzieje . Uruchamiamy bdne koo. Dobrze wic tego typu sytuacje traktowa jako wany sygna ostrzegawczy i zajc si wasn agresj.

- Czy i jak ksztatowa kontakty midzy rodzestwem? - Nie wolno si w to wtrca uywajc deklaracji bez pokrycia, pedagogicznych

pogadanek. Dziecko uczy si relacji z rodzestwem w ogle relacji z drugim czowiekiem obserwujc, w jaki sposb samo jest traktowane, w jaki sposb traktuj siebie nawzajem rodzice. I to jest najlepsza metoda wpywania na to, w jaki sposb rodzestwo traktuje siebie. Rodzestwo to relacja modszy starszy i odwrotnie: starszy- modszy. I jest w tym odzwierciedlenie sposobu , w jaki starszy czyli rodzic traktuje modszego czyli dziecko. Jeli popatrzymy na to, zobaczymy w karykaturze, co robimy ze starszym dzieckiem. T zasad bardzo dobrze ilustruje pewna historyjka. Ojciec jest z dzieckiem w parku i widzi jak jego synek wali opatk w gow modsze dziecko. Wyciga synka z piaskownicy i daje mu kilka porzdnych klapsw krzyczc: Pamitaj, e nie wolno bi modszych i sabszych od siebie Ta historyjka znakomicie streszcza to, co nagminnie robimy naszym dzieciom. Robimy lepo, odruchowo, nieprzytomnie, a potem si dziwimy, e starszy wci modszego bije. - A relacja midzy bratem a siostr?
- Jest w duej mierze odbiciem relacji midzy mem i on.

- Kiedy zdecydujemy si uwanie patrze, wszystko okazuje si niezwykle proste.


- I wszystko do nas wraca . Dziki temu moemy co z tym zrobi.

- Czy dziecko powinno dba o szczcie rodzicw? - Dziecko nie jest od tego.

48

Jeli rodzice maj dzieci po to , aby zadbay o ich szczcie, zapewniy sens ich yciu, to powstaje sytuacja niebezpieczna i dla dzieci, i dla rodzicw. Kady z nas musi zadba o wasne szczcie. A dla dziecka najwikszym szczciem jest posiadanie szczliwych, zadowolonych z ycia rodzicw. - Rodzice czsto myl : wychowuje je , powicam im tyle czasu i trudu, naley mi si za to
jaki rodzaj zapaty..

- Jeli rodzice wiedz, ze za swoje szczcie kady z nich jest odpowiedzialny przed samym sob, wtedy naturalnie dziaaj na rzecz tego, by dziecko szukao swego szczcia samo. Wtedy szczciem rodzicw jest szczcie dziecka. Bardzo ywe jest dla mnie wspomnienie pewnej rozmowy midzy matk a dorastajc crk. Matka prbowaa wci wpywa na jej ycie , a crka nie chciaa si zgodzi z matczyn recept. W kocu zapytaa matk Jakie masz prawo do tego, eby mi mwi, jak mam y? Matka odpowiedziaa: Jak to?. Przecie kocham ci, chc dla ciebie jak najlepiej, nie chce, eby popenia te same bdy, co ja kiedy. Wychowaam ci i nie chc, eby si to wszystko zmarnowao. Wtedy crka na to To za mao, mamo. Jak to za mao, czego ty jeszcze oczekujesz? . pyta zaskoczona matka. Jednej , podstawowej rzeczymwi crka. Pod jednym warunkiem byabym skonna przyj twoj recept na ycie: gdyby bya szczliwa. A skoro nie jeste szczliwa, o czy przecie obie wiemy , to powinna da mi prawo do szukania mojej drogi, szukania mojego szczcia i popeniana moich bdw. - Kolejna trudna recepta. - Syszaem kiedy pikn opowie o indyczce i kacztach. Indyczce podoono kacze jajka, z ktrych wykluy si mae kaczta. Indyczka , ktra nie wiedziaa, e jest indyczka, bo przecie nie widziaa si nigdy w lustrze , gdy zobaczya mae kaczta, uznaa, e wszystko jest w porzdku. Nie mino kilka dni, gdy kaczta zaczy cign do wody. Indyczka zorientowaa si , e inne kacze matki same wchodz do wody i w ten sposb zachcaj swoje malestwa do pierwszych prb. Ale indyczka baa si do wody wej- nie miaa przecie na pirach takiego tuszczu jak kaczki : pira moky, staway si cikie i indyczka tona. Tymczasem jej kaczta , widzc strach matki, same zaczy si ba wody. Wtedy indyczka postanowia przeama swj strach. Wesza do wody tak daleko , Az zanurzya si po szyje i zawoaa swoje kaczta. Widzc to, kaczta radonie podyy za matk i szybko spostrzegy, e s w swoim ywiole. W imi mioci do dzieci indyczka przeamaa swj lk. W tym samym momencie zapocztkowaa proces rozstawania si ze swoimi dziemi. Oddala je ich wiatu. Temu , co jest ich przeznaczeniem. Pomoga dzieciom zrealizowa ich przyrodzony potencja. Nie wmawiaa kacztom, e s indyczkami i powinny- jak ona chodzi po podwrku i grzeba w ziemi. A tak wanie czsto postpujemy wobec swoich dzieci.

49

- Co robi , kiedy dziecko narusza prawa, psychologiczne terytorium i granice dorosegorodzicw, nauczycieli?

- Jeli istotnie dziecko te prawa i granice narusza, oznacza to przede wszystkim, e wczeniej doroli naruszyli prawa i granice tego dziecka. e istnieje problem z wzajemnym szacunkiem dla praw, granic terytoriw poszczeglnych osb w rodzinie. Najwyraniej dziecko nie dowiadczyo na wasnym przykadzie tego, co znaczy by traktowanym z szacunkiem . Skoro si nie nauczyo , to po prostu nie wie , jak z szacunkiem traktowa innych.
- Traktowa innych z szacunkiem to przede wszystkim przyzna, e maj pewne prawa. - Tak. Dzieci, ktrych granice- psychiczne, fizyczne, w ogle granice szeroko

rozumianej intymnoci- byy naruszane , nie wyczuwaj granic innych ludzi, powielaj ten sam wzr relacji, ktry by obecny w ich relacjach z najbliszymi. Powielaj ten wzr w swoich kontaktach z rwienikami , nauczycielami i oczywicie z rodzicami. Znw trzeba przypomnie o niepodwaalnej zasadzie walizki, obowizujcej w relacjach z dziemi: co woymy, to wyjmiemy. Zawsze gdy pojawia si co, co potocznie nazywamy problemem dziecka, oznacza to, e jest jaki problem z rodzicami. Odpowiedzialny terapeuta nigdy nie zdecyduje si na terapi samego dziecka, jeli istniej szanse zaangaowania w terapi caej rodziny, poniewa wie , e to nie dziecko jest chore, ale cay ukad rodzinny jest chory. Oczywicie wielu rodzicw ma pokus , eby wydelegowa dziecko do terapii. - ..i mie z gowy.
- mie z gowy swoje problemy. Ale tak si nie da. Nie tedy droga.

- Rodzicw, ktrzy to rozumiej jest coraz wicej. Gorzej z nauczycielami, ktrzy z luboci
wystawiaj cenzurki w rodzaju: Krzy sprawia problemy. Wci jeszcze w wikszoci szk nauczycielom trudno dostrzec w dzieciach osoby, ktre przeywaj jakiekolwiek emocje. Dziesicioletnia crka mojej znajomej nie wytrzymaa kiedy na lekcji i nieco zaenowana zwrcia swojej pani uwag. By w klasie chopczyk, ktry czsto o rnych rzeczach zapomina, potocznie mwic gapowaty. Kiedy pani zwracaa mu uwag, umiecha si zwykle i trudno byo z niego co wycign. I kiedy tak pani po raz kolejny na tej samej lekcji zadawaa chopczykowi to samo pytanie Czemu si tak gupio umiechasz? , crka mojej znajomej powiedziaa : Bo on si wstydzi , prosz pani - Nie ma co ukrywa, e u nas wci przewaa autorytarny model rodziny i taki

sam model szkoy. Model oparty na wymuszonym lkiem posuszestwie , na formalnym autorytecie, na nie mwieniu o problemach, na izolacji. Model
50

kastowy, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Myl, e czasem, w miar jak wszyscy bdziemy nasika dowiadczeniami demokracji , model ten bdzie pomau zanika. W kocu powstanie i u nas znaczcy nurt, od lat obecny w innych krajach- nurt pedagogiki wiatej, partnerskiej. Majcy na uwadze dobro dziecka w gbokim tego sowa znaczeniu. Ale eby taki nurt mg zaistnie, musz najpierw pojawi si nauczyciele, ktrzy bd mieli jasn wiadomo tego wszystkiego, o czym prbujemy tu rozmawia. Musi ich by duo , duo wicej ni jest teraz. - Zastanawiam si , czy to bdzie atwe do przyjcia dla dzieci, przyzwyczajonych do takich a
nie innych stosunkw w rodzinie. Zamy , e dziecko prbuje odda takiemu wiatemu nauczycielowi agresj przeniesion z sytuacji domowych. Nauczyciel najpierw sprbuje zrozumie, dlaczego jego samego zoci ta agresja , potem przyjdzie refleksja na temat tego, co jest jej przyczyn. Nauczyciel nie odrzuci znw pieczki, nie zechce uczestniczy w tym acuchu, zareaguje inaczej. Dziecko przyzwyczajone do agresji nagle zobaczy inny model- co wtedy? - Dla takiego dziecka spotkanie czowieka , ktry nie reaguje agresj na agresj,

prbuje dotrze do jego dobrych uczu, zapa z nim kontakt, zamiast przyjmowa bitw , ktr ono proponuje- moe by bardzo wanym dowiadczeniem. - Ale to nie oznacza , e od tego momentu, jak za dotkniciem czarodziejskiej rdki , wiat
si zmieni , zapanuje wzajemna mio i szczliwo,. Dziecko dalej bdzie prbowao swojego sposobu , nauczycielowi moe by coraz trudniej.. - To oczywiste , e zmiana nie nastpi od razu. Moe by tylko wynikiem

dugofalowej, cierpliwej strategii postpowania, opartej na rzetelnej wiedzy i wasnym dowiadczeniu. Gdyby tylko nauczycieli byo na to sta! Spdzaj z dziemi bardzo wiele czasu i s w duym stopniu odpowiedzialni za to, jacy ludzie wyjd z ich szkoy. Maj tez atwiej nie s zaangaowani w konflikty rodzinne, pozostaj na zewntrz. Dziki temu mog korygowa rodzinne patologie. Najgorzej, jeli si w nie wpisuj. - Ale nie jest te dobrze, kiedy nauczyciel prbuje zrobi co przeciw rodzicom.
- Ostro postawi ten problem film Stowarzyszenie umarych poetw. Nauczyciel

wspiera ucznia w rozwijaniu talentu, ale nieprzejednana postawa rodzicw doprowadzia do tragedii , do mierci chopca. Mona si tu zastanawia , czy nauczyciel dobrze zrobi, tak jednoznacznie opowiadajc si po stronie ucznia. Inna rzecz , e mia do czynienia z czowiekiem prawie ju dorosym, mg wic przypuszcza , e jego ucze uniesie ciar konfliktu. Ale zlekceway si rodzicw. Gdyby nawiza kontakt z rodzicami chopca , sprawy potoczyyby si inaczej. Jeli nie zmienimy caego ukadu rodzinnego, to ten ukad moe zniszczy dziecko, ktre prbuje si wychyli.

51

- Bo potrzeba akceptacji , mioci ze strony rodzicw, nawet takich, przeciwko ktrym dziecko
bardzo si buntuje , jest ogromna. - Tak. Mwic w duym skrcie, sytuacja zarysowana w filmie bya taka : rodzice

oddali syna do szkoy, ktra pasowaa do obrazu ich wiata , ich systemu wartoci. I nagle w tej szkole represyjnej , autorytarnej , w ktrej dziecko miao nauczy si jak najlepiej spenia wymagania rodzicw i wpisywa si w ich wizj wiata pojawia si nauczyciel, ktry jest zupenie z innej bajki. Przychodzi i mwi przepraszam ale ja jestem po stronie dziecka. Tak si powinno mwi w szkole . Tylko nie wolno traci z oczu rodzicw. - Ich te trzeba zrozumie, ukoi ich niepokoje, powiedzie Wiem, e wam te jest trudno
- Bliska wsppraca nauczyciela z rodzicami jest konieczna. Po to, by eby

dziecko zaczo y w bardziej zintegrowanym systemie wychowawczym, a nie dwch odrbnych systemach. Gdy rodzice kategorycznie odmawiaj wsppracy , wychowawca staje czsto wobec dramatycznego dylematu. Wtedy trzeba wybra dziecko. W kocu ten chopak w filmie nie chcia zrezygnowa z siebie po to tylko, aby sprosta oczekiwaniom swoich rodzicw i by moe ich uszczliwi. I w skrajny sposb da temu wyraz. Obymy jako rodzice, nie zmuszali dzieci do tak ostatecznych form obrony.

- Myl , e Czytelnikom tej ksiki naley jeszcze jeden rozdzia. Specjalny aneks dla
kracowo przemczonych rodzicw w okresie transformacji od jednego systemu politycznego do drugiego, ktrzy te chcieliby wychowywa szczliwe dzieci. - Sam mam ten problem. Myl, e najlepsze , co moe zrobi tak kracowo

przemczony rodzic.. -.wyspa si wreszcie?


- Moe te. A przede wszystkim dzieli z dziemi trudy i troski tego okresu. Nie

izolowa si . Nie udawa przed dziemi , e nie jestemy zmczeni. Nie mamy co liczy na to, ze kiedy przyjdzie lepszy okres dla dzieci, e spadnie z nieba czas i sposb na to, eby zapa z dziemi kontakt. Kontakt musimy mie na bieco, niezalenie od tego, jak jest ciko. - Ale yje si trudno, brakuje pienidzy i czasu nie ma.

52

- Starajmy si robi tyle, ile to moliwe , eby i w trudnych czasach by razem.

Nie rbmy sobie i dzieciom zudze, e super sprzt , super ubrania, super wyksztacenie przynios im szczcie , a rola rodzicw sprowadza si tylko do tego aby na to wszystko zarobi. Trzeba tu uchwyci granic i pamita , e czas i uwaga darowana przez rodzicw s dla dzieci najwaniejszym rdem siy odpornoci i zdolnoci do kochania na reszt ycia. Rodzice nie mog stawia si w sytuacji, w ktrej obsuguj swoje dzieci , zaopatrujc je wycznie dobra materialne i odsyajc do innych po mio , po wsparcie, po inspiracje, po kontakt. Nie wolno nam zrzuca z siebie tej odpowiedzialnoci. - Ale rodzice miewaj ogromne poczucie winy, kiedy nie maj do pienidzy
- Czsto chcemy wierzy , e rzeczy mog zapewni naszym dzieciom szczcie.

A rzeczy mog by tylko rdem chwilowej radoci. Jeli zapracowujemy si po to, aby dzieciom ofiarowa kolejne rzeczy uczymy je tego, e recept na szczcie jest posiadanie przedmiotw. A to nieprawda. - Pamitam, jak moja dorosa dzi crka, par adnych lat temu, kiedy lalki Barbie kupowao
si w Peweksach, zacza si takiej lalki domaga. Pienidzy starczao nam do poowy miesica, o lalce nie byo mowy, a dwie czy trzy koleanki ju te lalki miay i zacz si dramat. Nieszczliwe byo to moje dziecko okropnie , a ktrego dnia uznao, e trudno, lalki nie bdzie , nie ma co si szarpa. Wymylia sobie wtedy rodzin papierowych mapek rysowaa je i wycinaa, projektowaa i wycinaa im sterty papierowych ubranek. Z powodu tych mapek staa si najwaniejsz osob w klasie: wszyscy chcieli te mapki mie , roso zapotrzebowanie na kolejne ubranka, cala klasa si tym wymieniaa. -O tym samym mylaem. Gdy byem dzieckiem , te brakowao mi wielu rzeczy.

Tskniem za nimi, te chciaem mie to, co maj moi koledzy. Szybko jednak nauczyem si, co jest moliwe. Musiaem znajdowa inne ni posiadanie rzeczy sposoby na to, eby stawa si kim wanym dla rwienikw. I myl , e to byo dobre. Deficyt rzeczy sprawia, ze zaczynamy bardziej stawia na siebie samych. Odkrywamy, e posiadanie lepszych rzeczy wcale nie czyni nas lepszymi, a czasem przeciwnie.

53

Rozdzia dziesity Ufa sobie i szuka

- Czego absolutnie nie wolno robi, jeli chce si wychowa szczliwe dzieci?

- Nie wolno uwaa, e ma si zawsze racj i e si wszystko wie. - A czego trzeba si trzyma? - Trzeba patrze, sucha, odczuwa , szuka. Nie trzyma si kurczowo doktryn i kanonw. - Co strasznego. Nie masz lepszej recepty?
- Skoro mnie pytasz, mwi to, co wiem.

- Nie trzyma si nawet pomysw zawartych w tej ksice, prawda?


- Mam nadziej , e ta ksika nie stanie si dla innych gotowym pomysem ,

gotow recept na wychowanie dzieci. Mam nadziej , e stworzy okazj do refleksji i wasnych poszukiwa . Kady z nas musi przej wasn drog i nie ma takiej, ktr mona by zaproponowa wszystkim na wszystkie okazje. Zaczynamy z rnych miejsc i kady z nas ma przed sob inn prac do zrobienia. Cay problem polega na tym, e musimy si trzyma czego na zewntrz, szuka oparcia w jakiej teorii, koncepcji pedagogicznej. Ale dopiero wtedy, gdy odnajdziemy to w sobie, stajemy si wiarygodni dla naszych dzieci i dla siebie samych. Wic jeeli warto si czego trzyma , to trzeba trzyma si siebie, cho to gupio brzmi. Bo waciwie siebie to ju si nie trzeba wcale trzyma. Nade wszystko trzeba pokornie zwolni si z zadania wychowania szczliwych dzieci, bom inaczej nieuchronnie wepchniemy nasze dzieci w jakie nieszczcie. Zadba o wasne szczcie - to jedyny sposb na to. eby otworzy dzieciom drog do szczcia . Nie ma si co udzi, e jako rodzice nieszczliwi , tkwicy w okowach zudze i ogranicze , ktrzymy, sami siebie nie odnaleli do koca, bdziemy w stanie zapewni szczliwe ycie naszym dzieciom. - Nie ma si te co udzi, e nawet jeli sami bdziemy szczliwi, zbudujemy szczcie za
dzieci. - Moemy tylko mniej lub bardziej nie przeszkadza. Wasnym przykadem

moemy zachci, da nadziej. Moemy pokaza , w ktr stron trzeba i, e trzeba wdrowa w gb siebie, przekracza wasne dziedzictwo, wasne ograniczenia, sprawdza wszystko, w co uwierzylimy na sowo.
54

To jest maksimum tego, co moemy zrobi.

55

****************************************************************** O autorze Autor , znany z telewizyjnego programu Okna jest psychologiem, wspzaoycielem Laboratorium Psychoedukacji , jednej z najstarszych i najbardziej renomowanych placwek psychoterapii i treningu psychologicznego. Od dwudziestu kilku lat pracuje jako psychoterapeuta, a o jego intuicji, przenikliwoci, umiejtnoci gbokiej pracy psychologicznej i skutecznoci terapeutycznej kr legendy. W pomaganiu ludziom czy perspektyw psychologiczn i duchow . Jak wychowa szczliwe dzieci to jego pierwsza ksika. Po niej wydal jeszcze Pom sobie daj wiatu odetchn i Kobieta bez winy i wstydu wszystkie przyjte przez Czytelnikw z duym zainteresowaniem . Niedawno skoczy pidziesit lat, jest onaty, ma dwch synw.

56

You might also like