Ks.

Henryk Gral UKSW Warszawa

Rewolucja w pojmowaniu tosamoci mczyzn i kobiet: teoria pci kulturowej (gender theory)

Wstp Wydawa by si mogo, e yjemy w czasach, ktre cechuj si wolnoci, tolerancj, poszanowaniem pogldw innych ludzi. Jest to oczywicie pewna iluzja, ktra nie wytrzymuje w konfrontacji z tward rzeczywistoci. Obowizuje bowiem wolno, ale taka, ktra zakada faworyzowanie jednostkowych przywilejw i uprawnie nad obowizkami i powinnociami; mwi si duo o tolerancji, ale takiej, ktra tylko jeden jedyny pogld na wiat, streszczajcy si w ramach szeroko rozumianego relatywizowania wartoci i postaw, uznaje za wartociowy i obligujcy wszystkich; wreszcie goszona jest teza o poszanowaniu pogldw innych ludzi majca de facto form dyktatury poprawnoci politycznej, w ramach ktrej nie naley, nie wypada, czy le jest odbierane, wygaszanie zdania odmiennego, ni powszechnie przyjte. Mniej wane jest to, czy owe pogldy i koncepcje maj co wsplnego ze zdrowym rozsdkiem i krytyczn refleksj take t naukow, liczy si tylko to, aby si nie narazi, nie wychyli, a w razie potrzeby zachowa daleko idc elastyczno spojrzenia na wiat i umiejtno adaptacji w nim. Na naszych oczach rozgrywa si proces, ktry ma trudne nawet do oszacowania skutki i rozmiary. Luno powizany z danymi, jakich dostarczaj nam wyniki bada naukowych, kwestionujcy sam podwalin, na ktrej opiera si istnienie czowieka i ludzkiej spoecznoci, angaujcy do promocji swoich zaoe cay arsena rodkw finansowych, badawczych i politycznych o zasigu globalnym, proces ten streszcza si w pojciu tzw. teorii pci spoeczno kulturowej zwanej zamiennie angielskim terminem: teoria gender. Owo pojcie, ktrego wikszo z nas zapewne nawet nie syszaa i z pewnoci trudno byoby je przypadkowo zapytanej osobie wyjani, czy z czym znanym do tej pory skojarzy, zrobio na przeomie ostatnich dekad zawrotn karier, sukcesywnie zmieniajc pogld na pe i seksualno ludzk, model mskoci i kobiecoci, rozumienie maestwa i rodziny, sfer ludzkiego rozrodu
1

i prokreacji, kontekst uregulowa polityczno prawnych i edukacyjnych w tym obszarze, etc. Sprbujmy chociaby pobienie nakreli, czym jest teoria pci spoeczno kulturowej (gender) oraz jakie jest zdanie Kocioa na jej temat.

1. Gender dzi W przemwieniu podsumowujcym koczcy si rok w Kociele i na wiecie, wygoszonym w dniu 22 grudnia 2008 roku do Kurii Rzymskiej, Papie Benedykt XVI odwoa si do dwch wydarze kocielnych wanych w skali wiatowej: wiatowych Dni Modziey w Sydney i Synodu Biskupw w Rzymie powieconemu Sowu Boemu1. Mwic o nich zauway, e s one szczeglnym przejawem dziaania Ducha witego Stworzyciela. Podkreli, e dzieem stwrczym Ducha Boego, jest nade wszystko sam czowiek i jego natura. Potrzeba szczeglnie wedle sw Papiea aby Koci, ktry jest odpowiedzialny za ochron dziea stworzenia, gosi wiatu prawd o tej naturze, a tym samym prawd o czowieku take w wymiarze etycznym jego istnienia. Prawda ta zauway Papie jest wci kwestionowana przez pewne wspczesne prdy mylowe i zbudowane na nich koncepcje ycia. W sposb szczeglny, do tych negatywnych prdw zaliczy to, co wspczenie rozumie si pod pojciem gender2. Warto nadmieni, e we wspomnianym przemwieniu, Benedykt XVI przypomnia jeszcze, e szczeglnym przejawem stwrczego dziaania Boga wobec czowieka jest maestwo jako dozgonny zwizek mczyzny i kobiety, w ktrym Chrystus poczy przesanie stwrcze z jego sensem zbawczym jako sakramentu Nowego Przymierza. Wobec tego Papie zachca do ponownego odczytania encykliki Pawa VI Humanae vitae, ktra wedug intencji jej autora miaa broni prawdziwej mioci przed sprowadzaniem jej do

Zob. Benedykt XVI, Wydarzenia minionego roku wskazuj drog ku przyszoci, Przemwienie do Kurii Rzymskiej, (22.XII.2008), LOsservatore Romano 2(2009), s. 9-12. 2 Papie powiedzia m.in. tak: Potrzeba czego w rodzaju ekologii czowieka, waciwie pojmowanej. Nie naley do przestarzaej metafizyki nauka Kocioa o naturze istoty ludzkiej jako mczyzny i kobiety i domaganie si, by ten porzdek stworzenia by szanowany. Chodzi tu faktycznie o wiar w Stwrc i wsuchiwanie si w jzyk stworzenia pogardzanie nim oznaczaoby samozniszczenie czowieka, a wiec zniszczenie dziea samego Boga. To, co czsto wyraa si i rozumie pod pojciem gender, oznacza ostatecznie denie czowieka do uniezalenienia si od stworzenia i Stwrcy. Czowiek chce sam siebie tworzy oraz zawsze i wycznie sam dysponowa tym, co go dotyczy. Ale w ten sposb yje wbrew prawdzie, wbrew Duchowi Stworzycielowi. Owszem, lasy tropikalne zasuguj na ochron z naszej strony, ale w nie mniejszym stopniu zasuguje na ni czowiek jako stworzenie, w ktre wpisane jest przesanie, nie bdce zaprzeczeniem naszej wolnoci, lecz bdce jej warunkiem. Tame, s. 11-12. 2

przyjemnoci i zaspokojenia seksualnego, a natury ludzkiej strzec przed prbami manipulowania ni 3. Okazao si bardzo szybko, e sowa Benedykta XVI wzbudziy burz komentarzy i kontestacj. Media doniosy, e Papie zosta skrytykowany przez wosk pras za swoj wypowied. Sowami Benedykta XVI poczuy si dotknite rodowiska woskich homoseksualistw4. O kontrowersyjnym przemwieniu Papiea jak je pniej oceniono napisa brytyjski dziennik The Times. Zasugerowano w nim, e Papie podsyca homofobi zrwnujc zagroenie ze strony homoseksualizmu z zagroeniem, jakie powoduj postpujce zmiany klimatyczne5; e w wielu kwestiach historycznych i spoecznych okaza gotowo krytycznej refleksji np. w sprawie Galileusza, Lutra, inkwizycji czy dialogu midzyreligijnego, a w kwestii pojmowania

Por. tame, s. 12. Prezes jednej z woskich organizacji gejowskich Arcigay, Aurelio Mancuso, powiedzia: Uderza to, e podczas gdy obywatele woscy zmagaj si z najciszym kryzysem ekonomicznym w historii kraju, Koci katolicki od tygodni nie ma nic innego do powiedzenia oprcz tego, e istnieje wiatowe zagroenie ze strony gejw. Swoj wypowied podsumowa stwierdzajc, e Geje stali si obsesj Benedykta XVI. Powysza informacja oraz fragment wypowiedzi A. Mancuso przytaczane s za: S. Wysocka, Geje stali si obsesj Benedykta XVI, http://wiadomosci.wp.pl/kat,1371,title,Geje-stali-sieobsesja-Benedykta-XVI,wid,10691986,wiadomosc.html?ticaid=19351 (01.III.2010). 5 Zob. Ph. Naughton, Pope accused of stoking homophobia after he equates homosexuality to climate change, Times Online (23.XII.2008), http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article5387858.ece (01.III.2010). Autor przytacza wiele wprost zaskakujcych komentarzy do przemwienia papieskiego. Niejaka Sharon Ferguson z Chrzecijaskiego Ruchu Gejw i Lesbijek okrelia sowa Benedykta XVI jako cakowicie niedopuszczalne i nieodpowiedzialne stwierdzajc, e ich suchacze mog wykorzystywa je jako ideologi religijn do uzasadniania swojej agresji wobec osb o innej orientacji seksualnej: There are still so many instances of people being killed around the world, including in Western society, purely and simply because of their sexual orientation or their gender identity. When you have religious leaders like that making that sort of statement then followers feel they are justified in behaving in an aggressive and violent way because they feel that they are doing Gods work in ridding the world of these people. W podobnym duchu osadzona jest wypowied Giles Frasera szefa progejowskiego ruchu anglikaskiego Inclusive Church, ktry w przemwieniu Papiea dostrzega narzdzie szerzenia strachu przed pozornym zagroeniem ze strony homoseksualistw. Inny z kolei przywoywany w artykule komentator byy dominikanin i zdeklarowany gej Mark Dowd, okreli sowa Papiea jako zrozumiae ale niefortunne, wytykajc mu jednoczenie brak otwartoci na kwesti ludzkiej pciowoci, ktra jego zdaniem jest bardziej zoona, ni si Papieowi wydaje, i nie moe by zamknita w jedynym modelu przez niego goszonym: The problem is that if you study ecology seriously as any intelligent man would do, and the Pope is a fantastically intelligent man, you realise that ecology is complex, it has all sort of weird interdependencies and it is the same with human sexuality. It is not a one-size-fits-all model, there are lots of differences, so therefore I think it is really sad that these comments betray a lack of openess to the complexity of creation.
4

ludzkiej pciowoci nie potrafi wyj ze swoich przesdw6 oraz posdzono go o wzbudzanie niepotrzebnego lku twierdzeniami, jakoby ludzko potrzebowaa ochrony przed homoseksualizmem czy gender theory7. W tej burzy medialnej wok sw Papiea zastanawia jednak to, e w jego przemwieniu, nie ma nawet porednio, a tym bardziej wprost, potpienia ani homoseksualistw, ani osb transseksualnych. Zawiera ono jedynie przypomnienie najwaniejszych zaoe katolickiej teologii maestwa i rodziny, goszonej przecie niezmiennie przez Koci od dawna. Wydaje si, e krytykw nauczania Benedykta XVI poruszya taka, a nie inna, papieska interpretacja tego, co wspczenie rozumie si pod pojciem gender, a co Papie okreli jako form wykrzywienia prawdy objawionej o czowieku i jego pciowoci pozostajcej w bezporedniej korelacji ze stwrczym dzieem Boga. Krytyczne, a niekiedy nawet zoliwe, komentarze niektrych osb identyfikowanych ze rodowiskami homoseksualnymi, feministycznymi czy liberalno lewicowymi wobec Benedykta XVI i jego wypowiedzi, dowodz, e pojcie gender i kryjca si pod nim koncepcja pciowoci, i w ogle rozumienia mskoci i kobiecoci, na stae zostao zinternalizowane przez te rodowiska oraz, e jest uywane powszechnie przez nie, do opisu czowieka i jego tosamoci jako mczyzny i kobiety. Warto w tym miejscu podkreli, e tradycyjne zaoenia feministyczne ju w drugiej poowie XX wieku na trwae zwizay si z koncepcjami genderowej teorii pci oraz z obszaru wspczesnego feminizmu przenikaj do wielu sektorw ycia prywatnego i publicznego. Wspczenie prba oddzielenia tradycyjnych postulatw feministycznych, w postaci domagania si rwnoci wszystkich ludzi w spoeczestwie niezalenie od pci, od idei gender deprecjonujcej znaczenie rnic biologicznych, wraz z propozycj budowy jednorodnych spoeczestw akceptujcych model polimorficznej seksualnoci swobodnie wybieranej i kreowanej przez dan jednostk, wydaje si niemoliwa do zrealizowania. Kiedy eksplorujemy tre pojcia gender8, to od razu zauwaamy, e wywodzi si ono z teorii radykalnego feminizmu. To angielskie sowo, ktre
Yet on matters of gender and sexuality, the Pope shows reluctance to move beyond superstition and to embrace tolerance. Granted, his premise that there are biological differences between men and women is plainly true. Such differences are evinced, at the most basic level, in the capacity for bearing children and in relative physical strength. Gender theory goes beyond this unremarkable observation. It claims that biological differences are subordinate to social and educational acculturation in explaining the roles of men and women. Faith, Science And Nature. The Pope is right to note sexual difference, but wrong to condemn homosexuality, The Times (24.XII.2008) No 69515, s. 2. 7 Zob. R. Gledhill, Pope 'spreading fear' with claim that Man needs protection from homosexuality, The Times (24.XII.2008), No 69515, s. 9. Tylko na amach jednego numeru The Times z 24.XII.2008 ukazay si a trzy artykuy na ten temat, dwa cytowane powyej, i trzeci autorstwa M. Henderson, Why the Pope is right and wrong. Biology is as important as culture in shaping sexual behaviour, including homosexuality, tame, s. 20. 4
6

zrobio na przeomie ostatnich kilku dekad zawrotn karier, swoimi korzeniami dotyka ruchw emancypacyjnych i skrajnie feministycznych. Warto tu nadmieni, e feministki XVIII i XIX wieku domagajce si gwnie zrwnania w prawach i dostpie do ycia publicznego na rwni z mczyznami chodzio gwnie o prawa wyborcze (tzw. pierwsza fala), ju od lat 60. XX wieku, ustpiy miejsca nowym ruchom feministycznym. Te nowe ruchy postuloway totalne zniesienie rl przypisywanych danej pci, w tym roli ony i matki (tzw. druga fala). Za szczeglne sektory swojej aktywnoci ideowej, feministki przyjy dziedzin polityki i nauki. Powstay z pocztkiem lat 90. XX wieku feminizm tzw. trzeciej fali (cho trzeba zaznaczy, e nie wszyscy autorzy zgadzaj si z sensownoci tego rozrnienia uwaajc go za kontynuacj feminizmu drugiej fali), zakada nie tyle walk z wypaczonymi patriarchalnie kultur i strukturami spoecznymi, ile raczej gosi potrzeb zabezpieczenia kobietom moliwoci swobodnej ekspresji ich wasnej kobiecoci, wedle tego, jak same j rozumiej i chc wyraa. Cechuje si on mnogoci podej i koncepcji ideowych oraz nie przywizuje wagi do ich wewntrznej spjnoci, w efekcie czego nierzadko pogldy te s niekoherentne i przecz same sobie9. Na gruncie polskim, gdzie ze wzgldu na rne dowiadczenia historyczne, myl feministyczna i genderowa w wydaniu zachodnioeuropejskim i amerykaskim bya prawie zupenie nieznana, dopiero po transformacjach ustrojowych w 1989 roku, nastpio zintensyfikowane zainteresowanie koncepcjami feminizmu (tzw. sidma fala). Po 1989 roku w Polsce pojawiy si rnorodne inicjatywy feministyczne, np. Polskie Stowarzyszenie Feministyczne, Orodek Informacji rodowisk Kobiecych OKa, Centrum Praw Kobiet, Fundacja Kobieca eFKa i inne10. Poszerzenie dyskursu i problematyki feministyczno genderowej w Polsce jest szczeglnie widoczne w rnorodnoci wydawniczej i wieloci zagadnie dyskutowanych w prasie feministycznej11. Dla pewnej caoci wspczesnego obrazu teorii genderowej trzeba zaznaczy, e dawno wysza ona z podziemi na wiato dzienne. Dzi jej zaoenia funkcjonuj oficjalnie w najrniejszych obszarach i sektorach ycia spoecznego i maj zasig globalny. Wystarczy tylko wspomnie takie
Zob. J. Horn, Gender, w: The Oxford Companion to Philosophy, edited by T. Honderich, New York 1995, s. 305; Pe kulturowa [Gender], w: M. Humm, Sownik teorii feminizmu, Warszawa 1993, s. 164-166; Pe kulturowa, pe spoeczna [gender], w: Sownik socjologii i nauk spoecznych, red. G. Marshall, Warszawa 2005, s. 234-235; M. Wyrostkiewicz, Gwne idee i status filozofii gender, w: Idea Gender jako wyzwanie dla teologii, red. A. Jucewicz, M. Machinek, Olsztyn 2009, s. 55-66. 9 Por. A. Lekka Kowalik, Z. Sarelo, Feminizm, w: Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 3, Lublin 2002, s. 386-391. E. Adamiak, Feminizm, w: Sownik spoeczny, red. B. Szlachta, Krakw 2004., s. 308-315. 10 Zob. E. Adamiak, Feminizm, dz. cyt., s. 311. 11 Zob. B. Darska, Gosy kobiet. Prasa feministyczna po roku 1989 wobec tosamoci i dyskursu, Olsztyn 2009. 5
8

wydarzenia jak: konferencja ONZ w Bukareszcie nt. ludnoci (1974), podczas ktrej zastpiono (i dalej si zastpuje w nastpnych dokumentach ONZ) sowo rodzice okreleniami typu para i jednostki rozpoczynajc proces separacji pojcia planowania rodziny od jego kontekstu maeskiego i rodzinnego; konferencja ONZ w Kairze nt. problemw ludnociowych (1994) ze swoim sztandarowym pojciem zdrowia reprodukcyjnego; konferencja ONZ w Pekinie nt. kobiet (1995), ktra wprowadzia pojecie gender jako spoeczno kulturow tosamo pci i narzucia go w formie nowej normy spoeczno ekonomiczno politycznej, nadajc wspczesnej kulturze cech uniseksualnoci oraz dajc pole praktycznie nieograniczonej moliwo wyboru orientacji seksualnej. W tym samym roku Midzynarodowa Federacja Planowanego Rodzicielstwa, ktrej zawdziczamy pioniersk rol w przeksztaceniu wolnej mioci, dostpu do antykoncepcji, aborcji i zapodnie in vitro w uregulowania prawne, wydaa Kart Praw Seksualnych i Reprodukcyjnych poddajc reinterpretacji a 12 praw z Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka (1948) i innych dokumentw midzynarodowych. Karta ta wydana zostaa w celu kontroli i instytucjonalnego zabezpieczenia wypeniania postulatw polityki seksualnej i reprodukcyjnej przyjtej w toku ustale poczynionych na konferencjach kairskiej i pekiskiej oraz monitorowania dziaa rzdw w celu wdraania nowej ideologii w struktury spoeczne i ustawodawcze. Te ustalenia narzucono krajom afrykaskim w tzw. protokole z Maputo (2003), ktry otwiera pod pozorem praw kobiet m.in., wprost nieograniczon dostpno w Afryce do aborcji zagwarantowan instytucjonalnie12. W polityk tak rozumianego rwnouprawnienia kobiet i mczyzn zaangaowana jest take Unia Europejska z caym potnym aparatem finansowym, logistycznym i instytucjonalnym. Uksztatowao si nawet pojecie gender mainstreaming, poprzez ktre rozumie si wczenie polityki pci do dziaa z zakresu polityki, ekonomii itp. W praktyce oznacza ocen prawa, dziaa i programw pod ktem ich wpywu na pozycj kobiet i mczyzn. Jako jedna z wytycznych Unii Europejskiej, obowizuje rwnie w Polsce. Angielskie okrelenie uksztatowao si w 1995 roku na czwartej konferencji Narodw Zjednoczonych w Pekinie. Pojcie zostao spopularyzowane w 1997 roku, po tym jak w Amsterdamie uznano je za jeden z oficjalnych celw polityki Unii Europejskiej13. Teorie genderowe weszy take pod dachy uniwersytetw,
Zob. szerzej: M. A. Peeters, Globalizacja zachodniej rewolucji kulturowej. Kluczowe pojcia, mechanizmy dziaania, Warszawa 2010, s. 116-145. 13 Gender mainstreaming, http://pl.wikipedia.org/wiki/Gender_mainstreaming (01.III.2010); S. Ewertowski, Karta Praw Podstawowych UE w kontekcie gender mainstreaming, w: Idea Gender jako wyzwanie dla teologii, red. A. Jucewicz, M. Machinek, Olsztyn 2009, s. 187203. Jednym z jaskrawych przykadw wprowadzania zaoe genderyzmu w ramach strategii gender mainstreaming jest wspczesna unijna legislacja w kwestii homoseksualizmu. Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie homofobii w Europie z dnia 18 stycznia 2006 roku, powoujc si m.in. na dokumenty ONZ i Kart Praw Podstawowych UE, zrwnuje homofobi z innymi przejawami dyskryminacji, jak rasizm, ksenofobia czy antysemityzm 6
12

gdzie studia nad spoeczno kulturow tosamoci pci ciesz si duym wsparciem finansowym i logistycznym. Takie katedry uniwersyteckie istniej take w Polsce14.

2. Pojcie gender i gwni teoretycy genderyzmu Termin gender, pierwotnie wystpujcy w naukach jzykoznawczych, gdzie uywany by na oznaczenie rodzaju gramatycznego sw (rodzaj mski, eski i nijaki), zosta przeniesiony na grunt nauk socjologicznych. Z czasem zastpiono wyczne znaczenie filologiczne tego terminu, a nadano mu znaczenie rodzaju ale w sensie pciowym, co mogoby sugerowa podobiestwo, czy wrcz zamienno, z angielskim sowem sex znaczcym dosownie pe. Jednake nie doszo do tej semantycznej unifikacji tych dwch sw, poniewa sowo sex zaczto redukowa tylko do znaczenia pci biologicznej (a wic zwizanej z troch inn budow organizmu mczyzny i kobiety rnice biologiczne), a terminem gender okrelono tzw. pe kulturow, czyli to, co najczciej si rozumie jako msko i kobieco. A zatem mona powiedzie, e w przeciwiestwie do pojcia pci biologicznej (sex), gender oznacza kulturowo uwarunkowany i uksztatowany sposb pojmowania, postrzegania i wyraania si cech i zachowa przypisywanych mczyznom i kobietom przez spoeczestwo i kultur. Dlatego te termin gender bywa tumaczony jako spoeczno kulturowa tosamo pci15. Dodatkowo trzeba powiedzie, e zakwestionowano i odrzucono wzajemne korelacje pomidzy biologi mczyzny i kobiety (sex), a tym, jak si zachowuje, myli, czuje, przeywa, pracuje, wyraa na zewntrz, etc. mczyzna i kobieta (gender).
i domaga si, aby podjto konkretne dziaania suce przeciwdziaaniu dyskryminacji ze wzgldu na orientacj seksualn oraz zmierzajce do poprawy sytuacji osb identyfikujcych si ze rodowiskiem GLBT. W praktyce oznacza to nie tylko suszne potpienie przemocy czy uprzedze wobec osb nieheteroseksualnych, ale wprost zmierza do prawnej, spoecznej i obyczajowej akceptacji nieheteroseksualnej formy praktykowania seksualnoci, i zrwnania jej z maestwem mczyzny i kobiety. Tekst Rezolucji UE cytowany za: G. Kuby, Rewolucja genderowa. Nowa ideologia seksualnoci, Krakw 2007. 14 Koncepcje gender s uprawiane w formie interdyscyplinarnych bada naukowych i studiw akademickich Gender studies. Pierwsze takie studia w Europie rodkowo Wschodniej powstay na Uniwersytecie Warszawskim przy Instytucie Stosowanych Nauk spoecznych w 1996 roku. Inicjatorkami tego pomysu byy prof. Magorzata Fuszara i prof. Boena Chouj. Drugi orodek studiw z zakresu Gender w Polsce zosta powoany w Instytucie Sztuk Audiowizualnych na Wydziale Zarzdzania i Komunikacji Spoecznej Uniwersytetu Jagielloskiego w 2001 roku. Autork i koordynatork tego przedsiwzicia jest dr hab. Magorzata Radkiewicz. Obecnie istnieje kilkanacie k naukowych i katedr uniwersyteckich Gender studies w Polsce. 15 Por. Gender, http://pl.wikipedia.org/wiki/Gender (01.III.2010). 7

Dokonanie tego rozdzielenia przypisuje si rnym autorom. Wspomina si tutaj np. Johna Moneya, ktry uy terminu gender w 1955 roku w kontekcie medycznym opisujc anomali hermafrodytyzmu16. Inni wi termin gender z nazwiskiem amerykaskiego psychoanalityka Roberta Stollera, ktry rozrnienia na sex i gender dokona w jednej ze swoich ksiek pt. Sex

Zob. J. A. Sobkowiak, Gender w perspektywie nowego porzdku moralnego, w: Teologia i moralno, red. D. Bryl, J. Troska, T. 4: Rodzina wobec wspczesnych wyzwa, Pozna 2008, s. 135. Dr John Money (1921 2006) kontrowersyjny psycholog i seksuolog amerykaski zwizany z Uniwersytetem w Baltimore, znany jest z radykalnych pogldw na temat pci. Twierdzi on, e dziecko nie rodzi si z pci, ktra do pewnego momentu jest pynna, ale nabywa j przez wychowanie i socjalizacj, a co za tym idzie, moe by ona zmieniana przez odpowiedni interwencj behawioraln. Jego nazwisko wie si z drastycznym eksperymentem transformacji pciowej, ktry zdyskredytowa zaoenia hipotez Moneya na temat pci. Chodzio o Davida Reimera, ktry 5 maja 2004 roku popeni samobjstwo. Mczyzna ten urodzi si w 1965 roku jako zdrowy chopiec wraz ze swoim bratem bliniakiem. Jemu nadano imi Bruce, a brata bliniaka nazwano Brian. Bruce w wieku kilku miesicy zosta poddany ze wskaza medycznych zabiegowi obrzezania, podczas ktrego lekarz wykorzystujc przy zabiegu ig kauteryzujc, spali chopcu wikszo penisa. Zdruzgotani rodzice udali si po porad do jednego z najbardziej znanych specjalistw w dziedzinie pci dr Moneya. Ten zasugerowa, aby chopca w najwikszej tajemnicy wychowywa jak dziewczynk. Bruce zosta nazwany Brend i poddany zmianie pci na wielu poziomach: terapia psychologiczna, operacyjne usunicie reszty fallusa i jder oraz terapia hormonalna. Dziecko ubierano i wychowywano jak dziewczynk, a dr Money nadzorowa cao eksperymentu. Kiedy dziecko zaczynao dojrzewa, Money wywiera presj na rodzicw, aby poddano je operacji wytworzenia eskich narzdw pciowych. Jednake Brenda jeszcze jako kilkuletnia dziewczynka nie chciaa ubiera si w sukienki, bya agresywna, wdawaa si w bjki, w zachowaniu przypominaa chopca i miaa msk budow ciaa. W dziecku powsta bunt przeciwko terapii u Moneya (rwnie kontrowersyjnej jak cay eksperyment) i ostatecznie rodzice wyjawili mu ca tajemnic. Brenda, ktra od tego momentu przyja imi David (byo to w 14 roku ycia) zrozumiaa wreszcie swoje mskie odczucia. Zapragna by chopcem. Przeprowadzono kolejne zabiegi rekonstrukcji genitaliw mskich, usuniecie piersi i terapie hormonalne zmierzajce do przywrcenia Brendzie mskich cech i tosamoci. Dramat chopca Bruce Brenda David odbi si na caej rodzinie Raimerw. Jego brat bliniak popeni samobjstwo, a matka popada w depresj. David mimo, e nawet oeni si i adoptowa trjk dzieci, nigdy nie zaleczy psychicznych ran z dziecistwa. Dr Money uzna eksperyment za sukces potwierdzajcy jego teori. O prawdziwej historii eksperymentu Moneya i jego faszowanych raportach usysza wiat dopiero w 1997 roku kiedy to dr Milton Diamond i dr Keith Sigmundson opublikowali artyku poparty wynikami bada, na ktre zgodzi si David, kiedy dowiedzia si, e eksperyment, ktry Money ogosi penym sukcesem, suy jako uzasadnienie zmiany pci w przypadkach dzieci urodzonych jako hermafrodyty lub przy powanych uszkodzeniach narzdw pciowych. John Colapinto napisa o Davidzie Reimerze ksik As Nature Made Him. The Boy Who Was Raised As A Girl [Jak go stworzya natura. Chopiec wychowywany na dziewczynk], wydan w 2000 r.. Por. Bruce-Brenda-David, czyli skd si bierze pe, http://www.crossdressing.pl/main.php?lv1_id=2&lv2_id=55&lv3_id=256 (01.III.2010). Zob. take: David Reimer, http://en.wikipedia.org/wiki/David_Reimer (01.III.2010); John Money, http://en.wikipedia.org/wiki/John_Money (01.III.2010). 8

16

and Gender, On the Development of Masculinity and Feminity z 1968 roku17. Wikszo badaczy jest jednak zgodna, e rde rozdzielenia pomidzy pci biologiczn (sex) i kulturow (gender), a zarazem pocztkw pojcia i teorii gender, naley doszukiwa si wczeniej. Zazwyczaj przypisuje si to amerykaskiej socjolog zajmujcej si antropologi kulturow Margaret Mead, ktra dokonaa tego w ksice z 1935 roku pt. Sex and Temperament in Three Primitive Societas wydanej po polsku pt. Pe i charakter w trzech spoecznociach pierwotnych, w: Trzy stadia, t. 3, Warszawa 198618. Margaret Mead (1901 1978) warto zaznaczy na marginesie, e sama bya biseksualna ustalia w toku swoich bada nad rnymi plemionami, e wszystkie cechy osobowoci, ktre zwykle kategoryzujemy jako mskie bd kobiece, s luno powizane z pci biologiczn i nie wynikaj z natury ludzkiej, lecz na drodze socjalizacji ksztatuje je kultura. Nie znaa ona terminu gender, ktry pojawi si pniej, ale przyczynia si do wytyczenia jego zakresu semantycznego. Jej opisy wolnej mioci u ludw pierwotnych miay wpyw na rewolucj seksualn lat 60. XX wieku19. Jeszcze bardziej tezy te zostay zradykalizowane przez Margaret Sanger (1879 1966), ktrej pogldy do dzi tworz zrby tego, co rozumie si pod pojciem programw zdrowia reprodukcyjnego, w myl ktrych ukadane s globalne strategie ludnociowe i rozwojowe. Sanger widziaa w macierzystwie niewolnictwo reprodukcji, z ktrego pragna uwalnia kobiety. Twierdzia, e to kobieta jest wacicielk swojego ciaa i swojej pciowoci i moe nimi zarzdza tak, jak jej si to podoba i jak sama zadecyduje. O konsekwencjach takiego postawienia sprawy nie trzeba nawet pisa. Poniewa zupenie zanegowaa pewien obiektywny porzdek dotyczcy prokreacji i macierzystwa, dlatego otwarcie uznaa Koci Katolicki, obok niektrych instrumentw wadzy pastwowej, za najwikszego wroga we wprowadzeniu w ycie goszonych przez siebie sam postulatw20.
Zob. E. Hyy, Kobieta, ciao, tosamo. Teorie podmiotu w filozofii feministycznej koca XX w., Krakw 2003, s. 57. 18 Por. Gender, w: Oksfordzki sownik filozoficzny, red. S. Blackburn, Warszawa 1997, s. 135; E. Adamiak, Feminizm, dz. cyt., s. 309-310. 19 Zob. szerokie omwienie zagadnienia: E. Gaewska, Pe i antropologia. Kulturowa koncepcja pci w ujciu Margaret Mead, Toru 2005. 20 Por. M. A. Peeters, Globalizacja zachodniej rewolucji kulturowej, dz. cyt., s. 27-28. O tym, e dla skrajnych feministek Koci katolicki jawi si jako najwiksze zagroenie dla ich postulatw oraz ucielenienie instytucji najbardziej opresyjnej wobec kobiet, przekonaa nas chociaby, synna ju i nie mniej kontrowersyjna, wypowied prof. Magdaleny rody filozofa i feministki, zwizanej ze studiami genderowymi na UW, ktra jako Penomocnik Rzdu ds. Rwnego Statusu Kobiet i Mczyzn w gabinecie M. Belki w grudniu 2004 roku podczas konferencji w Sztokholmie nt. zwalczania przemocy wobec kobiet, powizaa przemoc istniejc w polskich rodzinach z wpywem Kocioa w Polsce i usankcjonowaniem religijnym tego patologicznego stanu. Za swoj wypowied zostaa zdymisjonowana przez premiera K. Marcinkiewicza. 9
17

Z biografii Sanger dowiadujemy si, e swoje idee czerpaa z natchnienia marksistowskich koncepcji ucisku i wyzwolenia, a po rozpadzie swojego maestwa zaja si aktywnie promocj szkodliwej medycznie antykoncepcji (bya z zawodu pielgniark; prowadzia niebezpieczne zabiegi medycznie na kobietach w dziedzinie antykoncepcyjnej), kontroli urodzin i wolnej mioci jednoczenie krytykujc instytucj maestwa, rodziny i moralno seksualn (warto doda, e wychowaniem jej dzieci zajmowaa si daleka rodzina). Opowiadaa si za sterylizacj i przymusow aborcj ze wzgldu na kryterium rasowe oraz dla ludzi chorych psychicznie i genetycznie, a take pochwalaa tezy nazistowskiego programu eugenicznego. Znaa si z G. G. Pinkusem, ktry prawdopodobnie za jej namow, zaj si badaniami nad syntez tabletki antykoncepcyjnej. Ten amerykaski biolog, z pochodzenia yd rosyjski, uchodzi za twrc pierwszej tabletki antykoncepcyjnej dopuszczonej do obrotu w USA w 1960 roku, a w Polsce w 1966 roku. Tabletka ta staa si bardzo szybko jednym mona by powiedzie ze sztandarowych hase rewolucji seksualno obyczajowej w latach 60. poprzedniego stulecia21. Radykalne tezy genderowe banalizujce i negujce wpyw biologicznej pci czowieka na jego ekspresj pciow w ramach danej kultury i spoecznoci oraz kwestionujce wzajemn komplementarno pciow mczyzn i kobiet, przybray rozmiar prawdziwego zrywu rewolucyjno ideologicznego. Owa seksualna rewolucja zintegrowaa swe cele indywidualistyczne, jak np. wolna mio, kult przyjemnoci seksualnej, etc., z celami geopolitycznymi. W ramach propagowania antykoncepcji i aborcji, agenci rewolucji najpierw odwoali si do argumentu demograficznego (przeludnienie zagraa dobrobytowi i przetrwaniu rodzaju ludzkiego), potem do argumentu zwizanego z ochron rodowiska (czy przeludnienie z degradacj rodowiska naturalnego), a w kocu do argumentu bezpieczestwa (AIDS, tak zwan niebezpieczn aborcj i ubstwo przedstawia si jako zagroenia
Zob. biografi: Margaret Sanger, http://pl.wikipedia.org/wiki/Margaret_Sanger (01.III.2010). O tym, jakie skutki miaa i ma tabletka antykoncepcyjna, napisano ju wiele. Ostatnie badania dowodz, e oprcz dziaania antykoncepcyjnego, ma ona rwnie dziaanie antynidacyjne (przeciwdziaajce implantacji zygoty w macicy dziaanie wczesnoporonne). Dr Rudolf Ehman, ginekolog poonik ze Szwajcarii, w jednej ze swoich broszur podsumowujc ostatnie 30 lat antykoncepcji napisa, e [antykoncepcja] umoliwia ogromn swobod seksualn dziki oddzieleniu wspycia seksualnego od prokreacji. Wzrasta liczba pozamaeskich zwizkw seksualnych. Drastycznie spada redni wiek modziey rozpoczynajcej kontakty seksualne. (...) Aborcja jest i bdzie funkcjonowaa jako zabezpieczenie przed nieskutecznoci antykoncepcji. Slogan zapobieganie jest lepsze od aborcji staje si coraz bardziej jawnym faszem. Rewolucja seksualna i zalegalizowanie aborcji jako najszerszej rozpowszechnionej metody planowania rodziny spowodoway zniszczenie podstaw moralnych Zachodu, szczeglnie krajw chrzecijaskich. (...) Mimo znajomoci tych przytaczajcych faktw, ktre nie s zapewne tajemnic rwnie dla przywdcw naszego spoeczestwa, nasze zdanie ku przepaci trwa, a nawet nabiera pdu. R. Ehmann, Problemy planowania rodziny. Antykoncepcja i jej skutki, Gdask 2009, s. 38-39. 10
21

bezpieczestwa zarwno na poziomie jednostkowym, jak i na skal globaln). W ten sposb spoeczno midzynarodowa przesza od kontroli liczby ludnoci do zrwnowaonego rozwoju, a ostatecznie do bezpieczestwa czowieka22. Oczywistym celem jest tu przede wszystkim denie do przejcia struktur wadzy i zaprowadzenia nowych uregulowa prawnych. Koniecznie w tym miejscu trzeba wspomnie o dwch nazwiskach, ktre miay ogromne znaczenie w formowaniu si myli genderowej. Chodzi po pierwsze o Simone de Beauvoir (1908 1986) i jej synne ju dzi zdanie, e Nikt nie rodzi si kobiet, tylko si ni staje pochodzce z ksiki napisanej w 1949 roku pt. Le Deuxime sexe (Druga pe). De Beauvoir widziaa w kobiecoci co, co nie jest powizane genetycznie z baz biologiczno psychiczn jej pci, ale co, co okreli mona jako konstrukt spoeczny czyli kulturowy wytwr. Jaka bdzie kobieta i jej kobieco zaley od niej samej: jeli podda si tradycji i religii i bdzie pasywna, to utosami si ze stereotypem spoecznym stajc si on i matk, a jeli zdobdzie si na aktywizm i odwag, to ma szans prawdziwego wyzwolenia, posiadania siebie oraz wpywania na swoje przeznaczenie23. Nie trzeba chyba dodawa, ktr z opcji owego wyboru zdecydowanie promowaa de Beauvoir, a ktr deprecjonowaa. Z kolei Judith Butler (ur. 1956) amerykaska profesor literaturoznawstwa i aktywna lesbijka, w swoiej sztandarowej ksice pt. Gender Trouble: Feminism and The Subversion of Identity z 1990 roku, zaostrza opozycj pomidzy sex a gender, formuuje koncepcj performatywnoci pci oraz tworzy tzw. queer theory. Butler radykalizujc dotychczasow dychotomi sex i gender, uznaje nawet samo istnienie pci biologicznej jako dyskursywne i kulturowe, poniewa nawet biologia jest zalena i powinna by (oraz wedug tej autorki jest faktycznie) rozpatrywana w kulturowo spoecznym kontekcie. Tak jak pe kulturowa jest tworem kultury i spoeczestwa, tak pe biologiczna jest jedynie kulturow interpretacj biologii zdeterminowan przez dominujce w spoeczestwie przekonania i postawy. Z tego powodu pe biologiczna stanowi wycznie retrospektywny produkt pci kulturowej, tworzcy iluzj jej naturalnoci, organicznoci

M. A. Peeters, Globalizacja zachodniej rewolucji kulturowej, dz. cyt., s. 29. Por. tame, s. 30. Z biografii S. de Beauvoir mona si dowiedzie, e nosia pitno odrzucenia ze strony ojca, ktry chcia mie syna a potem odrzucenia obydwojga rodzicw za swj frywolny moralnie sposb ycia. Bya bardzo inteligentna. W modoci odrzucia Boga i moralno mieszczask jako konsekwencj buntu wobec rodzicw. ya w wolnym zwizku z filozofem egzystencjalist J. P. Sartre'm, w ktrym nie praktykowano wiernoci seksualnej. Nie chciaa mie dzieci, kilkakrotnie poddawaa si aborcji, nawizywaa take uczuciowe zwizki homoseksualne a instytucj maestwa porwnywaa do prostytucji. Mimo goszonych przez siebie pogldw na temat ucisku kobiet przez mczyzn, sama bya w decyzjach yciowych nadzwyczaj ulega Sartre'owi, za ktrego ostatecznie wysza za m i obok ktrego zostaa pochowana w 1986 roku w Paryu. Zob. Simone de Beauvoir, http://pl.wikipedia.org/wiki/Simone_de_Beauvoir (01.III.2010).
23

22

11

i pierwotnoci. To oznacza, e zarwno pe kulturowa jak i sposb rozumienia pci biologicznej s konstruktami spoecznymi24. Z kolei powstaa na gruncie analiz homoseksualnoci mskiej i kobiecej, tzw. teoria queer (sowo to bdce faktycznie przeklestwem znaczy tyle, co pejoratywne okrelenia typu peda czy ciota) zwana te teori odmiennoci, wychodzc z zaoenia, e we wspczesnym spoeczestwie funkcjonuje obowizkowy heteroseksualizm, zmierza do wykazania wieloznacznoci takich poj, jak pe, seksualno, (...) do wykazania ich bez-znacznoci. Teoria queer wskazuje, e wszelkie stabilne wzorce kobiecoci, mskoci i wszelkie wzorce seksualne s kulturowym konstruktem, a ich stabilno jest wynikiem pewnych procesw przemocy (...). (...) [Owa teoria] jest wskazywaniem, e znaczenie pci czy znaczenie seksualnoci sposb, w jaki w naszej kulturze myli si o seksie czy o tzw. rolach pciowych jest wyrazem kulturowej przemocy: przyswajajc te znaczenia i yjc zgodnie z nimi, realizujemy pewne scenariusze, ktre podporzdkowane s interesom tych, ktrzy zyskali kulturow przewag, czyli heteroseksualnych mczyzn (...). Chodzi o odwrcenie dyskursu naukowego na nasz stron [tzn. homoseksualn], ale nie poprzez nieoczekiwan zmian miejsc (heretycy na margines, lesbijki i geje do centrum), ale poprzez destabilizacj caego systemu i ujawnienie mechanizmw przemocy, jakie s w nim ukryte25.
Uwikani w pe, http://pl.wikipedia.org/wiki/Uwik%C5%82ani_w_p%C5%82e%C4%87 (01.III.2010). Ksika o ktrej jest tu mowa zostaa ju przetumaczona na jzyk polski: J. Butler, Uwikani w pe. Feminizm i polityka poprawnoci, Warszawa 2008. Zaprezentowana przez Butler koncepcja performatywnoci pci (gender performativity) oznacza, e pe spoeczno kulturow czowieka, a wic w istocie tzw. wzorzec mskoci i kobiecoci, definiowany jest poprzez stae powtarzanie tzw. wypowiedzi performatywnych (tzn. obwieszczajcych kreujcych pewn rzeczywisto, np. mianuj ci ministrem, ogaszam was mem i on, etc.) i ich wprowadzanie do wiadomoci dziecka. Proces ten wedug tej koncepcji miaby si zaczyna wraz z chwil narodzin dziecka, kiedy to akuszerka w chwili porodu obwieszcza: to chopiec czy urodzia si dziewczynka (s to wypowiedzi performatywne) jednoczenie przypisujc dziecku i narzucajc mu ju od samego pocztku cay spoeczno kulturowy baga egzystencjalny mskoci i kobiecoci, ktre powinno ono realizowa, bez moliwoci pozostawienia mu wyboru co do jego sposobu ycia, istnienia i wyraania si w spoeczestwie. Por. Performatywnoc pci, http://pl.wikipedia.org/wiki/Performatywno%C5%9B%C4%87_p%C5%82ci (01.III.2010). 25 J. Kochanowski, Bardzo skromna zachta do teorii Queer, http://www.homiki.pl/modules.php?name=News&file=print&sid=78 (01.III.2010); zob. tene, Od teorii dewiacji do teorii queer. Lesbijki i geje w polilogu akademickim, w: Homoseksualizm. Perspektywa interdyscyplinarna , red. K. Slany, B. Kowalska, M. mietana, Krakw 2005, s. 104-110. Jacek Kochanowski (ur. 1973) z wyksztacenia socjolog kultury, ktry obroni prac doktorsk pt. Przemiany tosamoci gejw. Analiza genealogiczno-dekonstrukcyjna, zwizany m.in. ze studiami genderowymi na UJ i UW oraz zdeklarowany gej [zob. Wywiady IS eXtra - Jacek Kochanowski. Wspzaoyciel "Kampanii Przeciw Homofobii", http://www.innastrona.pl/wywiady_kochanowski.phtml (01.III.2010)], jest jedynym przedstawicielem teorii queer na gruncie polskim. W swoim artykule m.in. napisa, e (...) skoro pod dachami uniwersytetw powstay teorie usprawiedliwiajce 12
24

Jak atwo dostrzec, tak zwana teoria queer o aspiracjach akademickich i deniach politycznych, stanowi prb nadania rwnorzdnego statusu homoseksualnoci i heteroseksulanoci, mao tego, dy do pokazania, e homoseksualizm, czy inny rodzaj odmiennoci seksualnej, s alternatywn form realizacji pciowoci czowieka, ktra wedle tych zaoe nie jest zdeterminowana biologicznie ale kulturowo . Trudno czasem oprze si pewnej analogii zestawiajcej naukowe badania zjawiska homoseksualizmu prowadzone przez zdeklarowanych gejw i lesbijki z naukowym uzasadnianiem postulatw marksizmu przez zagorzaych marksistw. Szczeglnie ta druga cz porwnania jest jaskrawym dowodem na naduycie nauki w celach promowania wiatopogldu naukowego, ktry z nauk ma niewiele wsplnego. Nie jest to analogia cakiem bezpodstawna, gdy wemie si pod uwag fakt, e zasadniczy trzon genderyzmu i queer opiera si na marksistowskim postulacie walki klas przeksztaconym w postulat walki midzy mczyzn i kobiet. Otwarta zatem pozostaje kwestia nie tylko obiektywnoci tych bada i pyncych z nich wnioskw, ale take co najmniej problematyczna jest ich baza empiryczna.

3. Krytyka zaoe gender theory Pogldy genderowo queerowo feministyczne byy i s kwestionowane przez wielu specjalistw. Ze strony nauk szczegowych padaj zarzuty o to, e genderowe, a wic w istocie kulturalistyczne ujcie mskoci i kobiecoci, jest arbitralne i nie uwzgldnia ogromnego zestawu krytycznych bada, ktre podwaaj zaoenie jakby biologia (a zatem rwnie natura czowieka) nie wpywaa do pewnego stopnia na to, jak funkcjonuj mczyni i kobiety, czyli na ich gender. Pomijajc ujcia o profilu ewolucyjnym, niemale rwnolegle do debaty nad kulturowym obrazem pci czowieka, wcza si nurt zwany socjobiologi, usiujcy wszelkie formy wspycia spoecznego wyjani za pomoc uzasadnie biologicznych. Za twrc tego podejcia uwaa si entomologa z Harvard University, E. O. Wilsona, ktry zdefiniowa je w swojej
nienawi i krzywd, take pod dachami uniwersytetw musz powsta teorie, ktre pomog owe procedury odpowiedzialne za rne postacie niesprawiedliwoci wykry i zneutralizowa. Postawi take pytanie z wieloma sugestiami wiatopogldowymi: Czy polskie uniwersytety maj by przestrzeni, gdzie w ramach nienaukowego, wyznaniowo naznaczonego dyskursu teorii dewiacji szerzone maj by pogldy o tym, e homoseksualizm jest niezdrowy, nienormalny, zagraajcy polskiemu spoeczestwu i niebezpieczny dla polskiej rodziny, czy te uniwersytet ma by przede wszystkim trybun wolnego od nienawici i uprzedze polilogu oraz, po drugie, cnt obywatelskich i demokratycznych, co w odniesieniu do homoseksualizmu oznacza musi szczeglnie goszenie aktualnego stanowiska nauki w tej sprawie, ukazujcego homoseksualizm jako zdrow orientacj seksualn oraz promujcego ide tolerancji w obrbie zrnicowanego spoeczestwa. J. Kochanowski, Od teorii dewiacji do teorii queer, art. cyt., s. 108-109. 13

ksice pt. Sociobiology: The New Synthesis z 1975 roku26. Najnowszym wcieleniem teorii socjobiologicznej jest psychologia ewolucyjna prbujca dokona syntezy zasad psychologii i biologii ewolucyjnej27. Inni z kolei badacze dopatruj si rnic zachowa pomidzy mczyznami i kobietami w odmiennej specjalizacji mzgw. Mwi si nie tyle o rnicach anatomicznych, ile raczej o rnicach funkcjonalnych. Dziki zastosowaniu najnowszych technologii badania czynnociowego mzgu, mona stwierdzi, e ta sama czynno powoduje pobudzenia czsto rnych obszarw mzgu kobiecego i mskiego. W genezie powstawania pci mzgu naczeln rol przypisuje si hormonom uwalnianym w okresie podowym ycia czowieka28. Niema rol w tym wzgldzie odgrywaj rwnie neuroprzekaniki w systemie nerwowym czowieka, szczeglnie za w mzgu29. Niezalenie jednak od tego, czy wiksze znaczenie przywiemy dziaaniu genw, hormonw, neuroprzekanikw czy feromonw, pozostaje raczej pewne, e zjawisko pciowoci ludzkiej jest bardzo zoone, a wymienione powyej czynniki, stanowi pewn baz, czy podstaw, ktr dalej modyfikuje spoeczestwo i kultura. Pe jest bowiem czym co nierozerwalnie czy si z czowiekiem i tak jak on, wyraa si na wielu poziomach egzystencjalno funkcjonalnych. Wielu rnych autorw kwestionuje zaoenia gender. Ks. Piotr Morciniec teolog moralista z Uniwersytetu Opolskiego jest zdania, e zasadnicze punkty krytyki ujcia genderowego mona sprowadzi do trzech aspektw: filozoficznego, spoeczno biologicznego oraz spoeczno ekonomicznego. Podkrela on, e role pciowe mczyzn i kobiet s asymetryczne: tylko kobieta jest zdolna do macierzystwa i moe by matk, a ojcem moe by wycznie mczyzna. Ta asymetryczno jednak nie przeczy ani rwnej godnoci kobiet i mczyzn, ani nie prowadzi ex definitione do antagonizmw, ale wprost przeciwnie: zmierza do wzajemnego ubogacania i uzupeniania si kobiet i mczyzn wanie na bazie tej seksualnej odmiennoci. Morciniec zaznacza, e krytyka takiego spojrzenia na pe czowieka zawsze ostatecznie prowadzi do deprecjonowania i pomniejszania roli i znaczenia kobiet30.
Zob. E. Gaewska, Pe i antropologia, dz. cyt., s. 181-188. Socjobiologiczny model interakcji pomidzy kultur a biologi wyglda nastpujco: zestaw specyficznych genw dostarcza jednostkom ludzkim genetycznie zaprogramowane predyspozycje do zachowa w okrelony sposb. Predyspozycje te ksztatowane s odmiennie w rnych kulturach i mamy jedynie trzy moliwoci, albo wyolbrzymia te genetyczne predyspozycje (co ma zwykle miejsce biorc pod uwag fakt, e ludzka egzystencja jest przesiknita wiadomoci pci), albo je zwalcza albo si z nimi pogodzi. Tame, s. 187. 27 Por. tame, s. 188. 28 Sztandarow ju prac na ten temat jest ksika A. Moir, D. Jessel, Pe mzgu. O prawdziwej rnicy pomidzy mczyzn a kobiet, Warszawa 1993. 29 Zob. E. Gaewska, Pe i antropologia, dz. cyt., s. 196-203. 30 Por. P. Morciniec, Pciowo w teorii gender krytyka i bilans skutkw, w: Mio, Pciowo, Podno. Aktualne problemy etyki seksualnej, red. P. Morciniec, Opole 2007, 14
26

Z kolei Beatriz V. Coles jest zdania, e zwolennikom feminizmu genderowego naley si uznanie za stworzenie pojcia, ktre wskazywaoby na wykraczajcy poza ciao aspekt pciowoci ludzkiej. Jednoczenie uwaa ona ten wkad w rozumienie pci za niepeny i wprowadzajcy nowy dualizm, ktry ostatecznie narusza godno ludzk. Dualizm w doprowadzajc do polaryzacji pojmowania pci, niesie ze sob implicite zredukowan wizj czowieka31. Dlatego autorka ta postuluje pewn analogi miedzy relacj: ciao dusza a relacj: pe biologiczna pe kulturowa. Uwaa, e stare feminizmy zdyskredytoway si, poniewa zaniedbay metafizyczn i transcendentaln perspektyw ludzkiego istnienia. Nadziej na uzdrowienie tej sytuacji i jednoczenie szans na prawdziw promocj kobiety widzi ona w ponownym scaleniu si, w pojmowaniu pci, podejcia biologicznego i spoeczno kulturowego. Narzdza potrzebne do tego scalenia B. V. Coles czerpie z koncepcji tomistycznych i teologii ciaa Jana Pawa II32. Dale OLeary amerykaska znawczyni i krytyk koncepcji pci spoeczno kulturowej, autorka ksiki The Gender Agenda: Redefining Equality zauwaa, e postulaty wysuwane przez kobiety, aby zapewni im rwnouprawnienie z mczyznami oraz, eby nie byy one gorzej traktowane od nich, zostay spenione przez instytucje rzdowe i ustawodawcze. Ale radykalizacja ruchu feministycznego w latach 70. sprawia, e na spoeczestwo i ukady spoeczne zaczto patrze oczami marksistowskich kategorii. Kobiety uznano za uciskan klas, a maestwo, rodzenie dzieci oraz narzucony spoecznie jak to okrelono heteroseksualny sposb wyraania swojej pciowoci z odrzucaniem alternatywnych wariantw: homoseksualnego, biseksualnego czy transseksualnego (ukuo si nawet pojcie okrelajce ten przymus tzw. heteronormatywno), uznano za stworzone spoecznie narzdzia uciskania i dyskryminacji ze wzgldu na pe. Miedzy mczyzn a kobiet panuje antagonizm, a maestwo jest pierwsz form zinstytucjonalizowanej nierwnoci i dominacji mczyzn nad kobietami

s. 125-128. Autor sformuowa bardzo trafne spostrzeenie: Genderyzm stwarza spoecznie niebezpiecznie zudzenie walki z nierwnoci, podczas gdy faktycznie chodzi o odrzucenie odmiennoci, a dokadnie komplementarnoci pci. Warto sobie uwiadomi, e rzeczywist alternatyw dla innoci, w ktrej zawarty jest potencja nierwnoci, nie jest uniformizm pciowy i brak zrnicowania, lecz stworzenie waciwej bazy dla bogactwa, jakim jedna pe moe (i powinna) by dla drugiej. Tendencje unifikujce lub zaprzeczajce w zakresie pci nosz znamiona nowej dyktatury, totalitaryzmu, ktry uznaje za wrogw majcych odwag myle inaczej, tj. zgodnie z natur. Tame, s. 122. 31 Por. B. V. Coles, Nowy feminizm. Powtrne poczenie pci biologicznej i pci spoeczno kulturowej, w: Kobiety w Chrystusie. W stron nowego feminizmu, red. M. M. Schumacher, Warszawa 2008, s. 146-147. 32 Por. tame, s. 153-157. 15

(macierzystwo zreszt te uznano za przejaw nierwnoci kobiet i mczyzn)33. Dlatego zauwaa D. OLeary pojawiy si tezy, aby nie tylko wyeliminowa rne formy dyskryminacji kobiet ze wzgldu na pe ale, aby wyeliminowa rnice pomidzy pciami uznajc je za twory pochodzenia spoeczno kulturowego, a nie konsekwencj odmiennej biologii oraz psychiki kobiet i mczyzn. Std ju tylko krok do tego, aby da aborcji na yczenie, cakowitej antykoncepcji i wolnoci seksualnej, czy popierania technik sztucznej reprodukcji, np. in vitro uniezaleniajcych prokreacj od jej kontekstu ludzkiego, pciowego i maeskiego. Czsto zwolennicy koncepcji genderowej wprost mwi o potrzebie zniesienia rodziny biologicznej jako wedug nich formy zakamuflowanej opresji seksualnej, a ju zupenie znie nie mog tego, e kobieta moe wybra macierzystwo jako swoje pierwszorzdne powoanie. Postuluje si wolno w tworzeniu alternatywnych zwizkw partnerskich, np. homoseksualnych, z prawem do wychowania dzieci wcznie. OLeary zauwaa, e pojecie genderowej tosamoci czowieka weszo do dokumentw i ustale midzynarodowych m.in. dlatego, e przywdcy pastw i rzdw podpisywali co, o czym zupenie nic nie wiedzieli oraz nie zdawali sobie sprawy z ideologicznych korzeni pojcia gender. Autorka ta stwierdza: Podczas gdy ideologia gender stawaa si coraz bardziej popularna, jej teoretyczne motywacje rozpaday si. Teorie dr Moneya zostay zdyskredytowane przez badania naukowe dotyczce rozwoju mzgu. Badania prenatalne wykazay, e ju przed urodzeniem mzgi chopca i dziewczynki znacznie si rni, co ma wpyw m.in. na rne postrzeganie ruchw, kolorw i ksztatw. Sprawia to np., e u chopca istnieje biologiczne przygotowanie do uywania mskich zabawek, a u dziewczynki kobiecych. Kobiety, poczwszy od ona matki, s wyposaane w szczegln wraliwo na innych ludzi, ktra potrzebna jest w penieniu roli matki34.
Por. Gender nowa, niebezpieczna ideologia. Z Dale OLeary amerykask specjalistk od ideologii gender rozmawia Wodzimierz Rdzioch, http://www.niedziela.pl/artykul_w_niedzieli.php?doc=nd200549&nr=11 (01.III.2010). 34 Tame. Na temat konsekwencji wychowania dziecka przez par homoseksualn i bada opisujcych rzekome dobrodziejstwa tego procederu, D. OLeary powiedziaa tak: Ci, ktrzy analizowali tego typu badania, uznali je za niewane. Wedug prof. Lynna Wardlea: Wikszo bada dotyczcych rodzicielstwa homoseksualistw opiera si na dokumentacji niedostatecznej z punktu widzenia ilociowego, wadliwej metodologicznie i analitycznie (some of little more than anecdotal quality), a co za tym idzie, stanowi bardzo sab baz empiryczn, aby decydowa o polityce spoecznej. Natomiast wiele bada potwierdza, e obecno ojca i matki zwiksza dobre samopoczucie dziecka. Patrick Fagan z Heritage Foundation zebra wielk liczb dowodw na to, jak wielkie znaczenie ma dla dzieci posiadanie matki i ojca, ktrzy yj razem. Natomiast dzieci wychowywane przez samotn kobiet lub ktrych rodzice si rozeszli, s wystawione na wiksze ryzyko dowiadczenia ubstwa, naduy, problemw wychowawczych i uczuciowych. Przyszo spoeczestwa zaley od dzieci, dlatego stawianie dobra dzieci ponad wszystko jest naszym obowizkiem. W tej ostatniej kwestii, niejako na marginesie mona doda, e istniej badania demaskujce 16
33

Inna z kolei autorka, Gabriele Kuby niemiecka socjolog i publicystka w swojej ksice Rewolucja genderowa zastanawia si, czy i w jakim zakresie upolitycznienie teorii genderowej jest w stanie przerodzi si w now dyktatur relatywizmu etycznego ustalanego poprzez demokratyczn wikszo. Co wwczas z obiektywnym porzdkiem rzeczywistoci, co z tymi, ktrzy na nowe ustalenia si nie zgadzaj? Analizujc bliej zjawisko gender mainstreaming, G. Kuby przytacza konkretne dokumenty midzynarodowe, w tym dokumenty ONZ i UE, z ktrych jasno wynika, jaki kierunek rozwoju przyjy wspczesne elity rzdowe i polityczne, i jak bardzo jest on ideologicznie osadzony w genderyzmie. Autorka przedstawia take, co moemy uczyni jako chrzecijanie, aby si temu niebezpiecznemu trendowi skutecznie przeciwstawi35.

4. Koci a zaoenia koncepcji pci kulturowej gender Pozostaje jeszcze jedna wana kwestia: co wobec tego wszystko ma do powiedzenia Koci? Poniewa teoria gender stawia sobie za cel przedefiniowanie naturalnych instytucji spoecznych, w tym przede wszystkim tosamoci mczyzny i kobiety, maestwa i rodziny, struktury kocielnej i struktur politycznych, jako rzekomo zmaskulinizowanych ukadach wadzy i opresji wobec kobiety, dlatego nie moe spotka si z aprobat Kocioa36. Wtek ten by ju implicite poruszany w licznych dokumentach kocielnych traktujcych o maestwie i rodzinie, o sensie ludzkiej pciowoci i prokreacji, o znaczeniu i roli kobiety w Kociele i wiecie oraz o problematyce homoseksualizmu. Wrd tych dokumentw kocielnych s i takie, ktre wprost odnosz si do koncepcji pci spoeczno kulturowej. Trzeba jednak przyzna, e zagadnienie pci kulturowej (gender) byo do tej pory traktowane raczej drugoplanowo w oficjalnym nauczaniu i dokumentach Magisterium Kocioa, ktry rozwija i rozwija poszczeglne aspekty teologii maestwa i rodziny37.
bdn tez, jakoby rzekomo wychowanie dziecka przez par homoseksualn byo dla niego korzystne czy zgoa obojtne. Zob. Zwizki homoseksualne i homoseksualizm, raport i komentarz medyczny, http://www.piotrskarga.pl/ps,383,5,0,1,I,informacje.html (01.III.2010) oraz inne badania dostpne w jzyku angielskim, do ktrych odnoniki znajduj si na dole cytowanej powyej strony internetowej. 35 Zob. G. Kuby, Rewolucja genderowa, dz. cyt. Autorka ta pisze o potrzebie kontrrewolucji seksualnej, ktra mogaby odwrci fatalne skutki rewolucji obyczajowej zapocztkowanej w latach 60. ubiegego wieku. Zwraca uwag na naglc potrzeb otwartego i adekwatnego wiadectwa ycia ze strony wszystkich chrzecijan. 36 Zob. P. Morciniec, Rodzina wobec idei gender, w: Teologia i moralno, red. D. Bryl, J. Troska, T. 4: Rodzina wobec wspczesnych wyzwa, Pozna 2008, s. 151-166. 37 Koci Katolicki konsekwentnie stoi na stanowisku, wyraonym chociaby w Deklaracji Persona humana z 1975 roku i rozwijanym w innych pniejszych dokumentach Magisterium, e: Rzeczywicie, z pci wynikaj cechy charakterystyczne, ktre w dziedzinie 17

Odniesienie do genderowej koncepcji czowieka i jego pciowoci explicite moemy spotka w dokumencie Papieskiej Rady ds. Rodziny: Maestwo i rodzina a wolne zwizki z dn. 26.VII.200038 oraz dokumencie Kongregacji Nauki Wiary: List do biskupw Kocioa katolickiego o wspdziaaniu mczyzny i kobiety w Kociele i wiecie z dn. 31.V.200439. Pierwszy z tych dokumentw, bdcy owocem licznych spotka naukowcw i specjalistw majcych miejsce na przeomie 1999 i 2000 roku, ktrych promotorem bya Papieska Rada ds. Rodziny, ju na samym pocztku podkrela, e Bg przypisa naturze czowieka, jako mczyzny i kobiety, okrelon tosamo, czyli take pciowo (seksualno), ktra nie moe by wykorzystywana czy uywana wycznie na zasadzie kaprysu czowieka czy jego pragnienia autokreacji40. Jednym z powaniejszych zagroe dla instytucji maestwa jednego mczyzny i jednej kobiety oraz powstaej na bazie tego zwizku wsplnoty rodzinnej, jest wedug przywoywanego tu dokumentu ideologia gender41. Czytajc dalej ten dokument dowiadujemy si, e tosamo pciowa czowieka i wiadomo rnic z innymi ludmi ksztatujca si od jego urodzenia, a szczeglnie w okresie dziecistwa i dojrzewania, wyraa si w sposb szczeglny poprzez akceptacj wasnej osobowoci (wasnego bytu) i seksualnoci. Tosamo seksualn czowieka opart na wiadomoci wasnej pci psychobiologicznej, ktra jest zapisana w naturze, z rozrnieniem pci odmiennej, czy czowiek w procesie integracji wasnej osobowoci i seksualnoci z tosamoci pciow opart na wiadomoci pci psychiczno socjalnej i kulturowej, ze wzgldu na ktr peni okrelone role w spoeczestwie. Oba rodzaje tosamoci powinny si uzupenia i harmonijnie zintegrowa w jednej osobie, dajc jej stabilne poczucie wasnej tosamoci ludzkiej jako mczyzny i kobiety42. Dokument watykaski zaznacza, e konstrukcjonistyczna teoria gender, wedug ktrej nie tylko nie ma naturalnego nastpstwo pomidzy tosamoci czowieka jako mczyzny i kobiety opart na naturze (pe psychobiologiczna) a rolami pciowymi, jakie odgrywa on w spoeczestwie, ale te ostatnie, jako niezalene od determinanty biologicznej, s tworzone na zasadzie interakcji spoeczestwo osoba, a wic s produktem spoeczno kulturowych
biologii, psychologii i duchowoci, czyni osob mczyzn i kobiet, i ktre z tego powodu maj ogromne znaczenie dla rozwoju dojrzaoci poszczeglnych ludzi i ich wczenia si w ycie spoeczne. Kongregacja Wychowania Chrzecijaskiego, Deklaracja o niektrych zagadnieniach etyki seksualnej: Persona humana, (29.XII.1975), n. 1. 38 Papieska Rada ds. Rodziny, Maestwo i rodzina a wolne zwizki, Sprawy rodziny 1(2010), s. 9-46. 39 Kongregacja Nauki Wiary, List do biskupw Kocioa katolickiego o wspdziaaniu mczyzny i kobiety w Kociele i wiecie, LOsservatore Romano, 11-12(2005), s. 33-39. 40 Papieska Rada ds. Rodziny, Maestwo i rodzina a wolne zwizki, n. 3. 41 Por. tame, n. 8 42 Por. tame. 18

oddziaywa, modeli ycia i wychowania oraz pewnych stereotypw zwizanych z pci. W ten sposb msko i kobieco s tylko jedn z wielu moliwoci manifestowania si seksualnoci czowieka w spoeczestwie. Inn moliwoci ekspresji seksualnoci, wedug teorii genderu, jest kategoria tosamoci homoseksualnej, ktra wedug watykaskiego dokumentu, zazwyczaj czerpie wspczenie do swego opisu, terminologi i zaoenia antropologiczne zaczerpnite z gender theory. Takie pogldy niszcz u samych podstaw fundamenty, na ktrych bazuje naturalna instytucja maestwa i rodziny jako dobro wsplne ludzkoci43. Drugi watykaski dokument przywoujcy w toku swoich rozwaa teori pci spoeczno kulturowej, krtko charakteryzuje i krytycznie ocenia pewne wspczesne koncepcje antropologiczne niosce ze sob przedefiniowanie tosamoci i pciowoci czowieka. Podaje on zarazem wykad i refleksje oparte na zaoeniach antropologii biblijnej, ktre pomagaj zrozumie wzajemne odniesienie mczyzn i kobiet oraz pogbi pomidzy nimi relacje przy jednoczesnej akceptacji istniejcych rnic i czynne wspdziaanie44. Prezentacja teorii gender w tym dokumencie zostaje osadzona w innej optyce, ni w poprzednim dokumencie watykaskim, a mianowicie w perspektywie zagroenia, jakie gender niesie dla roli i znaczenia kobiety jako takiej, a dopiero potem zagroenia dla relacji kobiety i mczyzny, maestwa i rodziny. Potraktowanie gender theory w perspektywie kwestii kobiecej jest uzasadnione tym, e teoria spoeczno kulturowej pci wywodzi si z radykalnego feminizmu45.
Por. tame. Por. Kongregacja Nauki Wiary, List do biskupw Kocioa katolickiego o wspdziaaniu mczyzny i kobiety w Kociele i wiecie, n. 2-4. 45 Komentarz do tego dokumentu napisaa S. Butler, Dlaczego Koci interesuje si kwesti kobiec, LOsservatore Romano 8(2006), s. 46-47. Sara Butler czonkini Midzynarodowej Komisji Teologicznej podkrela, e w powyszym dokumencie Kongregacji Nauki Wiary, za problematyczne i szkodzce autentycznemu awansowi kobiety, uwaa si dwa zasadnicze kierunki we wspczesnej teorii feministycznej. Jeden z tych kierunkw mniej radykalny, nie odrzucajc komplementarnoci pci, osadza relacje mczyzny i kobiety we wzajemnej opozycji, ktrej rdem jest odmienno pciowa zakadajca niejako obligatoryjnie hierarchiczno, a przez to ipso facto, nierwno mczyzn i kobiet. Wobec tego, e kobiety byy w historii deprecjonowane przez mczyzn, a nierzadko paday ich ofiar, zachca si je do rywalizacji z mczyznami i zdobywania oraz partycypowania w strukturach wadzy zdominowanych prawie wycznie przez mczyzn. Drugi kierunek myli feministycznej radykalny, wychodzi od tego samego opisu antagonistycznych ukadw i relacji pomidzy mczyznami i kobietami, naznaczonych nierwnym i opresyjnym traktowaniem kobiet. Jednake przyczyn mskiej supremacji wobec kobiet lokalizuje w odrbnoci pciowej i domaga si rozwizania tej sytuacji, poprzez cakowit eliminacj i zanegowanie tej pciowej rnicy. To, co uwaano za naturalne podstawy odrbnoci, a jednoczenie komplementarnoci pci, majce swoje zakotwiczenie w ludzkiej naturze i biologii, kierunek ten przyporzdkowuje wycznie stereotypom wytworzonym przez zmieniajce si kultury i epoki. Ta genderowa koncepcja ma swoje
44 43

19

Trzeba podkreli, e teoria pci spoeczno kulturowej gender stanowi wspczesne i aktualne wyzwanie dla Kocioa. Podjcie tego wyzwania wymaga nie tylko od Kocioa powielania zasad i rozwijania poszczeglnych tez katolickiej teologii maestwa i rodziny, ktra wydaje si by jasno i czytelnie wyoona przez Urzd Nauczycielski, ale rwnie podjcia pewnej krytycznej refleksji, dyskusji, czy nawet pewnego dialogu. Warto pomimo wszystko stawia sobie pytania o sens i znaczenie mskoci i kobiecoci, o rol mczyzn i kobiet w Kociele i wiecie wspczesnym oraz o ich wzajemne odniesienia i relacje. Takie wezwanie a zarazem zaproszenie do analizy sytuacji kobiet i mczyzn, tego, co jest niezmienne w tosamoci kobiecej i mskiej oraz tego, co podlega zmieniajcym si historycznie trendom kulturowym, sformuowa bardzo dobitnie chociaby Jan Pawe II w 1988 roku w Adhortacji apostolskiej Christifideles laici46. O roli i znaczeniu kobiet wypowiada si ju Koci wielokrotnie47. Powstaa nawet koncepcja tzw. nowego feminizmu wprowadzona do myli teologicznej przez Jana Pawa II48. Papie Polak, ktry stworzy teologi ciaa, doceni te rol i znaczenie kobiety w Kociele i wiecie. W tym sensie, pojcie nowego feminizmu nie tyle mieci w sobie jak tre to te, ale oznacza rwnie konkretny sposb dziaania samych kobiet, aby w ten sposb one same rozpoznay i wyraziy swj autentyczny geniusz kobiecy na wszystkich poziomach funkcjonowania spoecznego w celu pokonania wszelkich form
powane nastpstwa i konsekwentnie dy do przedefiniowania maestwa i rodziny oraz przemiany rzekomo zmaskulinizowanych instytucji kocielnych utrzymujcych te opresyjne dla kobiet instytucje. Wykorzystujc narzdzia nacisku politycznego, teoria gender postuluje dekonstrukcj, w myl swoich zaoe ideowych, caych struktur spoecznych, widzc w nich utrwalony model patriarchalnego spoeczestwa, zakodowan nierwno i dyskryminacj ze wzgldy na pe (seksizm). 46 Por. Jan Pawe II, Adhortacja apostolska o powoaniu i misji wieckich w Kociele i w wiecie: Christifideles laici (30.XII.1988), Wrocaw 1999, n. 49-50. 47 Zob. np. Sobr Watykaski II, Konstytucja duszpasterska o Kociele w wiecie wspczesnym: Gaudium et spes (7.XII.1965), n. 29, 49; Jan Pawe II, Mczyzn i niewiast stworzy ich. Odkupienie ciaa a sakramentalno maestwa, Rozwaania wygoszone podczas rodowych audiencji oglnych w okresie 11.XI.1981 09.II1983, 23.V 28.XI.1984; Tene, Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrzecijaskiej w wiecie wspczesnym: Familiaris consortio, (22.XI.1981); Tene, List apostolski o godnoci i powoaniu kobiety: Mulieris dignitatem, (15.VIII.1988); Tene, Ordzie na XXVIII wiatowy Dzie Pokoju (1 stycznia 1995): Kobieta wychowawczyni do ycia w pokoju, (08.XII.1994); Jan Pawe II, List do kobiet, (29.VI.1995) oraz wiele innych dokumentw traktujcych o kobiecie w kontekcie innych zagadnie teologicznych i spoecznych. 48 Por. I. Mroczkowski, Nowy feminizm, Wi 1(1998), s. 11-19. Zob. cay numer Wizi 1(1998) powicony problematyce kobiety i nowego feminizmu. Warto te wspomnie o jednej z najnowszych ksiek na ten temat stanowicej cenne naukowe kompendium wiedzy teologicznej i bogaty wybr bibliografii z tego zakresu wydanej przez Centrum Myli Jana Pawa II w serii Teologia ciaa, a mianowicie: Kobiety w Chrystusie. W stron nowego feminizmu, red. M. M. Schumacher, Warszawa 2008. 20

dyskryminacji, przemocy i wyzysku49. W programie pastoralnym wobec kobiet podkrela si promowanie godnoci kobiety, dowartociowanie misji kobiety jako maonki i matki oraz umoliwienie kobietom penego udziau w yciu i misji Kocioa50. E. Kowalewska dyrektor Human Life International Europa, oraz prezes Forum Kobiet Polskich zaznacza, e pomimo tego zwrotu w nauczaniu kocielnym na temat kobiet i kobiecoci, nadal wspczesne kobiety szukaj swojej tosamoci. Poszukuj swojego miejsca na wiecie czsto przy pomocy walki, przez co trac swoje kobiece cechy, usiujc upodobni si do mczyzn. W ten sposb oszukuj swoj natur51. Radykalnym przykadem tego poszukiwania i przezwyciania przez kobiety mskiej supremacji, a potem take przezwyciania dyskryminacji wobec innych mniejszoci, jest teoria gender, sprowadzajca rnice pciowe do zmieniajcych si modeli kulturowych a seksualno do poziomu swobodnego wyboru. Powstaje jednak zasadnicze pytanie: czy poprzez negacj faktycznej rnicy midzy mczyznami i kobietami, a jednoczenie komplementarnoci pciowej oraz poprzez odrzucenie naturalnej instytucji maestwa i rodziny, faktycznie mona na tej drodze osign rwno i sprawiedliwo spoeczn? Czy w ten sposb nie tylko nie rozwie si podstawowych problemw czowieka ale wrcz nie stworzy si nowych? Dale OLeary udzielajc odpowiedzi na postawione powyej pytania, powie wprost, e Koci katolicki nie moe by neutralny, gdy dla dobra kobiet atakuje si rodzin, maestwo, macierzystwo, ojcostwo, moralno w poyciu pciowym i nienarodzone ycie. Koci zdecydowanie potpia niewaciwe traktowanie kobiet w rodzinie, ale odpowiedzi na to nie moe by zwalczanie rodziny jako takiej! Gdy spoeczestwo zachca do wspycia pciowego poza maestwem, do aborcji, rozwodw i proponuje mentalno antykoncepcyjn, to pierwszymi ofiarami tych poczyna s kobiety. Niekoczca si walka klas pciowych (sex-class struggle) nie doprowadzi do autentycznego wyzwolenia kobiety. Bdna antropologia, ktra neguje rnice midzy pciami, pozostawia kobiety w sytuacji nie do pozazdroszczenia: albo prbuj one naladowa zachowanie mczyzn, albo trac energi, by uczyni z mczyzn pseudokobiety. Trwonione s wielkie zasoby finansowe, aby zwalcza naturalne pragnienie kobiety bycia matk. Jest oczywiste, e ideologia gender prowadzi w lepy zauek. Solidarno midzy mem a on w rodzinie, midzy kobiet a mczyzn w spoeczestwie jest konieczna, by owocnie
Por. Jan Pawe II, Encyklika o wartoci i nienaruszalnoci ycia ludzkiego: Evangelium vitae, (25.III.1995), Pozna 1995, n. 99. 50 Por. Jan Pawe II, Adhortacja apostolska o Jezusie Chrystusie, ktry yje w Kociele, jako rdo nadziei dla Europy: Ecclesia in Europa (28.VI.2003), Wrocaw 2003, n. 43. 51 Por. E. Kowalewska, Rola kobiety wedug adhortacji apostolskiej Jana Pawa II Ecclesia in Europa, w: Komisja Duszpasterstwa Oglnego Konferencji Episkopatu Polski, Gosi Ewangeli nadziei. Program duszpasterski na rok 2004/2005, Katowice 2004, s. 177-178. 21
49

dziaa dla dobra wszystkich. Kobieta, ktra jest wiadoma rnic midzy pciami, jest wolna i moe wsppracowa z mczyznami bez ryzyka utraty swej osobistej tosamoci. Popieranie maestwa i rodziny, ojcostwa i macierzystwa w aden sposb nie zagraa prawom, godnoci i zasadniczej rwnoci kobiet. Chocia jest cigle rzecz konieczn ochrona kobiet przed naduyciami i niesprawiedliwoci, rozrnianie midzy pciami a poniajcymi kobiety stereotypami oraz zapewnianie prawa kobietom i mczyznom do wyboru nietypowych zaj52. Odpowiedzi Kocioa na wyzwanie, jakie mu stawia gender theory, jest szereg dokumentw i inicjatyw podejmowanych na rzecz promocji kobiety, a gdy chodzi o najrniejsze mniejszoci szczeglnie seksualne, dowartociowanie czowieka, jako osoby i Boego stworzenia. To w Chrystusie kade istnienie ludzkie otrzymuje szczegln godno i wano. Koci podejmowa i podejmuje take szereg inicjatyw zmierzajcych do okrycia wielkoci daru i duchowoci powoania maeskiego i rodzinnego, a przez to pragnie przyczyni si do umocnienia maestw i rodzin. Ale w tym momencie rodzi si pytanie, czy nie jest moe tak, e popularno teorii gender wpisuje si w pewien rys postmodernistyczny wspczesnego wiata, a co za tym idzie, te sekularyzm i indyferentyzm naszych spoeczestw, ktre nie tylko odeszy od Boga, ale take nie szukaj ju w Nim odpowiedzi na swoje podstawowe pytania i dylematy egzystencjalne? Moe to zapotrzebowanie na gender podobnie jak w przypadku ateizmu odsania pewne winy i saboci ludzi wierzcych, ktrzy bdnie gosz Boga (wadliwa katecheza przekazujca bdny, daleki od przekazu biblijnego, obraz Boga), albo niezgodnie yj z wyznawan przez siebie wiar53. Rodzi si w tym miejscu jeszcze inna wtpliwo, czy tradycyjny wykad nauki katolickiej na temat tosamoci mczyzny i kobiety oraz wynikajcych z tego konsekwencji, nie marginalizuje zbytnio kontekstu spoeczno kulturowego tego zagadnienia? Czy my, jako teolodzy i katolicy, moemy zadowoli si zdecydowan anatem i odrzuci koncepcj pci kulturowej, czy moe jednak dziki krytycznej refleksji nad ni, moemy si czego naucza na temat rozumienia mskoci i kobiecoci oraz tym samym wzbogaci o nowe perspektywy nasze poznanie i rozumienie daru pciowoci czowieka? Pewne jest to, e mamy przed sob wakie wyzwanie, ktre zostao zoone w nasze rce jako teologw, wieckich chrzecijan i caego Kocioa jako takiego. Moemy w tym widzie nie tylko zagroenie i konieczno konfrontacji, ale pewn szans na oczyszczenie, ukonkretnienie oraz rozwj myli teologicznej i pogbienie jej przekazu, szczeglnie w dziedzinie teologii maestwa
Gender nowa, niebezpieczna ideologia, art. cyt. Za wspczesn niewiar w Boga i rnorodne jej przejawy, win ponosz take ludzie wierzcy. Zob. Sobr Watykaski II, Konstytucja duszpasterska o Kociele w wiecie wspczesnym: Gaudium et spes (7.XII.1965), w: Sobr Watykaski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje., wyd. I, Pozna 2002, n. 19.
53 52

22

i rodziny. Czasem trzeba bdzie na pewno powiedzie zdecydowanie nie! dla ludzkich bdw i wypacze z zachowaniem wszake poszanowania i agodnej wyrozumiaoci dla bdzcego. Warto zapewne stawia sobie takie i podobne pytania i prbowa szuka na nie odpowiedzi dla dobra rodziny Boej i ludzkiej, jak wszyscy stanowimy na tej ziemi.

Rsum Rvolution dans la comprhension de lidentit des hommes et des femmes: la thorie du genre (gender theory)
Gender theory est un exemple contemporain frappant de l'impact des concepts idologiques sur la vie sociale. Le terme gender, qui est devenu populaire au cours des dernires dcennies, est li la comprhension du genre (masculin ou fminin) de ltre humain. Les crateurs de la thorie du genre ont contribu successivement la rvision et au changement des opinions sur le sexe (masculin ou fminin) et la sexualit humaine, le domaine de la reproduction humaine et de la procration, le modle de la masculinit et de la fminit, la comprhension du mariage et de la famille, l'approche de l'homosexualit, etc. Cette thorie part dune hypothse considre comme un axiome justifi empiriquement. La voici: le sexe biologique de ltre humain n'a aucune influence sur le partage des soi-disant rles entre l'homme et la femme dans la socit. En consquence, les partisans de cette approche suggrent que ce que nous entendons par masculinit et fminit est construit par des processus socio-culturels, ce qui implique que cela reste variable et peut tre librement cr par un tre humain donn selon son propre jugement. Cette thorie, qui est ne au sein dun fminisme radical, est utilise aujourd'hui pour justifier le droit l'avortement, contester le fait quune famille soit naturellement fonde sur le mariage entre un homme et une femme, tablir des programmes concernant la population mondiale qui reposent sur le concept dune soidisant sant de la reproduction et sur l'acceptation sociale des unions homosexuelles. Cet article prsente la fois les thoriciens et les hypothses principales de la thorie du genre. Ces-dernires sont ensuite soumises la critique par des auteurs diffrents sous des angles varis. Toute la discussion se termine par une tentative de prsenter l'enseignement de l'glise sur le genre de ltre humain. C'est sans doute l'un des dfis pastoraux les plus importants qui exige de la part de l'glise une rponse forte et des actions qui prsenteraient le plan Divin de la cration de ltre humain en tant quhomme et femme ainsi que la complmentarit rciproque des sexes.

[Artyku ukaza si w: Studiach Pockich, t. XXXVIII /2010]

23